learning purposes only. don’t distribute. m.b.a.
l
isang buod ng
-Ang bapor Tabo’y patungonng Laguna. Nag-uusap sa
kubyerta sila Ben-Zayb, Padre Camorra, Padre Irene, Padre
Sibyla, Padre Salvi, Don Custodio, at Donya Victorina.
-Si Simoun, ang mayamang mag-aalahas na siyang tagapayo
ng kapitan heneral, ay walang iba kundi si Ibarra.
-Kinakausap si Basilio ni Kapitan Basilio tungkol sa
kalagayan ni Kapitan Tiago. Nabanggit rin ang pagtayo ng
mga mag-aaral Academia de Castellano kung saan puro
balakid ang mga naitanong ni Kapitan Basilio.
-Inalok ni Simoung uminom si Basilio at Isagani ng serbesa,
ngunit tumanggi si Isagani at Basilio.
-Nasa ilalim rin ng kubyerta ang amain ni Isagani na si
Padre Florentino, isang mabuti at tapat na prayle.
-Ang mga pinag-usapang alamat sa kubyerta:
1. Donya Geronima – isang babaeing nag-antay para sa
kanyang nangakong kasintahan na nagging arsobispo na pala
2. Buwaya na naging bato – nanalangin kay San Nicolas ang
isang insik noong tumaob ang bangka niya at nasa aktong
sasagpangin ng mga buwaya.
3. Alamat ng Malapad na Bato
4. Ang pagkamatay ni Ibarra
-Dating nakatira sa pusod ng gubat ang pamilya ni Telesforo
(Tales). Pinag-arian nila ang isang lupa nang akalang walang
may-ari nito.
-Walang pumansin hanggang aani na sila sa unang
pagkakataon, isang korporasyong relihiyoso na may-ari ng
mga lupain sa karatig-bayan ang umangkin sa kanilang
taniman at pinagbayad sila ng buwis. Tumaas ang buwis at din
nagbayad si Tales. Tinanggi niyang ibigay ang lupa.
-Nadakip si Tales ng mga tulisan at pinapagbayad para sa
kanyang kalayaan.
-Binenta ni Juli lahat ng kagamitan nila ngunit kulang pa rin
kaya naging katulong siya upang matubusan ang 500 pisong
hinihingi ng mga tulisan.
-Nakituloy si Simoun kina Tales upang doon maganap ang
bentahan ng mga alahas niya.
- Umalis si Tales at sumali sa mga tulisan. Kinuha niya ang
rebolber ni Simoun at ipinalit ang “locket” ni Maria Clara na
ibinigay ni Basilio kay Juli.
-Dumating ang mga guwardiya sibil at dahil wala si Tales, si
Tandang Selo ang dinakip
-May mga natagpuang patay sa gabi na may lupa sa bibig. Sa
papel na tabi ng mga banglay may pangalang Tales na isinulat
sa dugo na matatagpuan.
-Naipatalo ang kaso ng asundo na isinampa ni Tales
-Laging pinagdadasal ni Hermana Penchang si Juli at pinag
nonobena
-Lumuwas si Basilio ng Maynila para hanapin at tubusin si
katipan niyang si Juli.
-Sa kalagitnaan ng kasiyahan ng araw na iyon, si Tandang
Selo na ama ni Tales (na dinakip) at lolo ni Juli (na naginig
katulong) ay napipi dahil sa masalimuot na sinapit ng
kanyang dating masayang pamilya.
-Malapit lang si Simoun sa karoroonan ni Basilio.
-Natuklasan ni Basilio siya rin ang lalaking tumulong sa
kanya. Nakilala niya na si Simoun ay si Crisostomo Ibarra
-Binanggit ni Simoun na taglay ni Basilio ang lihim na
maaaring makasira sa kanyang mga balak.
-Binisita ni Basilio ang puntod ng kanyang inang si Sisa.
-Naalala niya ang lalaking inutusan siyang pano ilibing nang
maayos ang kanyang ina 13 taong nakalipas. Inabutan rin
ng lalaki siya ng pera at inutusan tumakas.
-Ginamit ni Basilio ang pera upang makapag-aral ng
medisina at dalawang buwan na lang bago siya maging
isang ganap na doktor.
-Ang kutsero ni Basilio na si Sinong ay pinahirapan ng mga
guwardiya sibil sapagkat naiwan niya ang kanyang sedula.
-Nagkaroon ng usapan ang Kapitan Heneral, Padre Irene, at
Padre Sibyla sa pagpahintulot ng pagbili ng lahat ng hindi sais
milimetrong armas de salon
-Sa usapan, sinabi ni Padre Sibyla na ang nais ipatayong
akademya ng mga mag-aaral ay isang rebolusyon sa
selyadong papel na ipinagtanggol naman ni Padre Fernandez
(guro ni Isagani) at ni Padre Irene. Sinang-ayunan ito ni Padre
Camorra dahil hindi daw dapat matuto ang mga indio ng
Kastila sapagkat pag natuto'y makikipagtalo na ito sa kanila.
-Nalaman ni Padre Camorra ang ginawang pag petisyon ni Juli
para sa paglaya ni Tandang Selo at tinulungan ito.
-Mga taga Ateneo ay mga mag-aaral na maraming dalang
libro, nakadamit ng parang europeo ang ilan.
-Ang mga Letranista naman ay nakadamit Filipino at kaunti
ang dalang aklat.
-Ang di pantay-pantay na pagtingin ng guro sa mag-aaral ay
hindi nararapat sapagkat ito’y nagiging dahilan ng
pagkawala ng kawilihan ng mga mag-aaral at ng di-
paggalang ng mga ito sa guro.
-May natutulog sa klase na nahuli ng gurong si Padre Millon
kaya naman inulan ito ng tanong. Sumabat si Juanito Pelaez,
napasa ito sa kanya at humingi ng tulong kay Placido.
-Nahuli ni Padre Millon na tinutulungan ni Placido si Juanito
kaya naman ito ang tinanong nang tinanong.
-Sinabi ni Placido na walang karapatan ang paring mang-
alipusta ng kapwa at bigla na lang umalis ito ng klase.
-Sa bahay ni Makaraig, pinag-uusapan ng mga mag-aaral ang
naging resulta nang petisyon nila kung nanalo ba si Padre
Sibyla o si Padre Irene sa pagkumbinsi ng Kapitan Heneral.
-Iniwan sa Comision Superior de Instuccion Primaria ang
petisyon nila na pamumunuan ni Don Custodio.
-Naisip nilang lapitan ang bailarinang si Pepay o ang
abogadong si Senyor Pasta (may burdadora). Pupuntahan
daw muna ni Isagani itong si Senyor Pasta.
-Kuwinento ni Isagani kay Senyor Pasta ang mga daing ng
mga mag-aaral. Ayong kay Senyor Pasta, mapanganib daw
ang kanilang mga petisyon; mas mabuting hayaan daw na
gobyerno ang kumilos.
-Ipinakilala si Don Custodio de Salazar y Sanchez de
Monteredondo kilalang Buena Tinta.
-Makikita sa kabanatang ito ang mataas ang pagpapalagay
ng mga Pilipino sa mga banyaga. Agad-agad tayong
humahanga. Hindi na natin sinusuri ang kanilang mga tunay
na pagkatao at kakayahan.
-Nagmakaawa si Kabesang Andang kay Placido na bumalik sa
unibersidad.
-Umalis si Placido dahil sa kanyang pagsali sa rebolusyon.
Nabanggit kasi ni Simoun ang mga plano niya kay Placido.
-Ang di-mabuting pagtingin ng Kastila sa mga Pilipino ay
siyang nagtataboy sa huli upang maghimagsik.
-Gustong patunayan ni Ben-Zayb na optikal ilusyon lamang ang
palabas na ulo. Sinabi niya na puro lamang ito salamin ngunit
nang inspeksyunin ay walang nakita.
-Nagpakita si Imuthis na isinilang daw sa panahon ng Amasis
at pinatay sa panahon ng pananakop ng mga Persas.
-Ang pagkatakot at tuluyang pagkakahimatay ni Pari Salvi ay
nagpapakilala ng pagtanggap ng mga prayle sa kanilang
kasamaa’t pagkakasala.
-Kinabukasan umalis na ng bansa si Mr. Leeds na may-ari ng
palabas patungong Hong Kong.
-Tuwang tuwa si Padre Camorra sa dami ng mga nag
gagandahang mga babae kaya naman nakukurot na niya si
Ben Zayb.
-Dumating si Paulita sa perya kasama si Donya Victorina.
Nababalisa si Isagani sa dami ng nakatingin sa mga tao sa
kanyang minamahal.
-Naghahangad na magtatag ng isang konsulado para sa mga
insik si Quiroga kaya naman nagdaos ito ng hapunan sa
itaas ng kaniyang malaking bazaar sa Kalye Escolta.
-Pumayag ito sa kasunduan nila ni Simoun sapagkat sa dami
ng utang nito, kapag pumayag siya sa gusto ni Simoun, ang
9,000 piso na utang nito ay magiging 7,000 na lang.
Papayag lamang siya na ilagay sa bodega ang mga armas
na kakailanganin ni Simoun.
-Ipapalabas ng teatro ng Variedes ang “Les Coches de Corneville”.
-Ayon kay Camaroncocido, isang anak-Kastilang namumuhay-
pulubi, ang mga prayle sa pamumuno ni Padre Salvi ay tutol sa
pagtatanghal ngunit nais lang makakita ng magagandang babae.
-Napansin rin niyang ang mga di kilala ay umaaligi-aligid sa teatro
kasama na rin si Simoun. Maaaring nagsisimula na ang pag-aalsa
nang marinig niyang ang pag-uusap nila.
-Habang inaantay ang Kapitan Heneral, nagkaroon ng kaunting
kaguluha dahil si Don Primitivo’y nagmamatigas na ayaw ibigay ang
upuan sa may-ari.
-Nagpakita sa dulaan ang ilan sa mga artista: Gertrude, Serpolette,
Germaine, Grenicheux, Gaspard at Lily.
-Nagsimulang magkagusto si Donya Victorina kay Juanito.
-Bumisita si Simoun kay Kapitan Tiago habang inaalagaan siya
ni Basilio.
-Muling hinikayat ni Simoun si Basilio na sumali sa himagsikan
at sa pagtulong ni Maria Clara sa tumakas sa kumbento ngunit
sinabi ni Basilio na kamamatay lamang ni Maria Clara kaninang
umaga. Nagitla si Simoun at walang imik na umalis.
-Nag-usap sina Isagani at Paulita Gomez upang ipaliwanag sa isa’t
isa ukol sa pagkakatampuhan pagkatapos ng palabas (sapagkat si
Isagani ay nagselos kay Juanito at si Paulita ay nagselos sa
panonood ni Isagani sa mga artistang Pranses).
-Ang pangarap ng mga estudyante na maitatatag ang Akademya
ng Wikang Kastila at ang pangarap ni Doña Victorina na makasal
kay Juanito Pelaez.
-Sa pagtitipon ng kabataan sa “Pansiteria Macanista de Buen
Gusto”, nagkakatawanan pero kinabakabahan sa katugunan ni Don
Custodio sa kanilang hiling.
-Napag-isipan nilang alayan ng pagkain si Don Custodio (pansit
lanlang), Padre Irene (lumpiang intsik), mga prayle (tortang
alimango), at ang pamahalaan (pansit gisado).
-Nagkagulo sila kung sinu-sino ang pag-aalayan kaya't inatasan ni
Macaraig si Tadeo na magtalumpati ngunit tumutol si Sandoval sa
kanyang sinabi.
-Nabanggit rin ni Pecson tungkol sa mga prayle na kung saan, ito
raw ay kasa-kasama natin mula pagkabuhay hanggang
pagkamatay sapagkat lahat daw ay pinamumunuan at
pinanghahawakan nila.
-Patungo si Basilio sa ospital nang nalaman niya ang tungkol sa
pagkakadiskubre ng mga paskin sa Unibersidad at sinasabing ang
Asosasyon ang may kagagawa. Natakot si Basilio dahil akala
niyang si Simoun ay kasangkot rin.
-Si Isagani ay nagtalumpati sa kanyang mga kaklase at pinupuri
niya ang sinuman gumawa ng mga iyon na siya naming ikinatakot
ni Basilio para sa kanyang kaibigan.
-Pagdating ni Basilio sa bahay ni Makaraig ay hinuli siya ng mga
guardia sibil kasama si Makaraig.
-Nang malaman ni Juli ang pagkadakip kay Basilio, naisipan
niyang lapitan si Padre Camorra upang makalaya ang
kanyang minamahal. Si Basilio ang natira sa bilangguan dahil
wala siyang tagapagtanggol at wala rin naman kamag-anak.
-Ayaw pumunta ni Juli sa kumbento sa tatakot siya kay Padre
Camora ngunit pinilit siya ni Hermana Bali.
-May babaeng tumalon sa bintana at namatay at may
babaeng nagtatakbong lumabas ng kumbento na tila wala na
sa katinuan. -Hinanap ni Tata Selo si Juli sa kumbento ngunit
hindi siya pinapasok. Hinanap niya ang gobernadorsilyo,
Juan de Paz at tinyente ngunit wala ang mga ito.
-Narinig sa bayan ang panaghoy ni Tata Selo at dinala niya
ang kanyang itak, lumisan upang sumapi sa mga tulisan.
-Si Padre Irene ang nakatanggap sa mga pamana ni Kapitan Tiago.
Ilan ay mapupunta sa sa Sta Clara, Papa, Arsobispo at
Korporasyong relihiyoso; 20 pesos ay sa matrikula ng mga
dukhang mag-aaral, at 25 pesos na binawi ni Kapitan Tiago na
para sana kay Basilio ay ibinalik ni Padre Irene at sasabihin sa
kanya ito galing.
Napag-usapan din dito kung magsasabong ba si San Pedro at
Kapitan Tiago, at kung sino ang mananalo.
-Si Donya Patrocino naman inggit na inggit sa libing ni Kapitan
Tiago at tila nagnanais na mamatay na rin at magkaroon ng libing
na higit pa sa naging libing para kay Kapitan Tiago.
-May mga nag-uudyok sa Kapitan Heneral na ipapatay ang mga
estudyanteng nahuli.
-Nagkaroon ng konting kaguluhan sa simbahan na inakalang
sumiklab na ang rebolusyon kaya't wala nang lumalabas ng bahay
sa gabi at napakatahimik ng lugar.
-Namatay si Kapitan Tiagong nakahawak sa bisig ng Padre Irene,
na nagulat at nakaladkad ang katawan ng namatay.
-Pinag-usapan ni Padre Fernandez at Isagani ang mga kabataang
lumalaban sa mga frayle.
-Sinabi ni Isagani na hinahadlangan ng mga prayle ang pag-aaral
ng mga estudyante dahil hindi nila itinuturo ang nararapat bagkus
ay itinuturo nila ay taliwas sa pagunlad. May mga taong walang
karakter at moralidad ay dahil na rin sa kagagawan nilang mga
prayle.
-Sinabi ni Padre Fernandez na ang gobyerno ay maraming
magandang plano para sa bayan ngunit hindi inaasahang
nagkakaroon ng mga kalungkot-lungkot na resulta.
-Nagkalat ang mga balitang puri at bola ngunit nagkalat rin sa
umalis si Padre Camorra sa kumbento upang manandaliang
tumuloy sa Maynila
-Napalaya na ang mga estudyanteng nakulong maliban kay
Basilio.
-Iminungkahi ng Mataas na Empleado na palayain si Basilio
dahil isa siyang mahusay na mag-aaral ng medisina ngunit nais
ng Kapitan Heneral na may isa pang manatiling bilanggo upang
maisalba ang dignidad ng gobyerno at kaalitan rin ng Kapitan
Heneral ang Mataas na Empleyado.
-Sinabi ng Mataas na Empleado na hindi siya tulad ng mga
alipin na walang boses at dignidad, ipaglalaban niya ang kung
ano sa tingin niya ang tama.
-Tinanong ng Kapitan Heneral sa Mataas na Empleado kung
kailan ang alis ng huling koreo. Nilisan ng Mataas na Empleado
ang palasyo at sinabi sa kutsero, “pagdating ng araw na
magdeklara kayo ng independensiya, alalahanin ninyo na hindi
nagkulang sa Espanya ng mga pusong tumitibok at lumalaban
para sa inyong mga karapatan!”
-Habang nag-aaral at namamahala na ng mga negosyo ang
mga kaklase ni Basilio, namalagi pa rin siya sa piitan.
-Napabalita ang kasalan ng anak ni Don Timoteo na si Juanito
kay Paulita Gomez.
-Sinabi ni Simoun hindi ba si Isagani ang kasintahan ni Paulita.
Naisip niya na naging praktikal lang si Paulita.
-Sa kasalan, ninong daw ang Kapitan Heneral at si Simoun ang
mag-aayos at maghahanda nito.
-Pumayag na si Basilio na tulungan si Simoun sa kanyang
planong manghimagsik.
-Ito ang plano ni Simoun: sa araw ng kasal ay may lamparang
naglalaman ng pasabog. Ang bahay na gaganapan ng
pagdiriwang ay maraming pulbura kaya't pagsindi sa lampara
ay madali lang na walang maisasalba sa naturang pagsabog.
Pupunta si Basilio sa bodega upang mamuno sa pamimigay ng
mga baril sa mga tao.
-Nang malaman ni Basilio na ang pagdiriwang ay sa kasal ni
Juanito at Paulita, nalungkot siya para kay Isagani.
-Sa dating bahay ni Kapitan Tiago magaganap ang
pagdiriwang.
-May dumating na sulat na nagsasaad na may huhulihin silang
tao sa bahay ni Padre Florentino kaya't si Don Tiburcio de
Espadana ay umalis sa iyong bahay.
-Sugatan at nanghihina, tumungo si Simoun sa tahanan ni
Padre Florentino. Nalaman ni Padre Florentino na uminom si
Simoun ng lason. Bago mamatay ay nagkumpisal si Simoun at
inillahad ang lahat sa pari - ang kanyang lihim na siya'y si
Crisostomo Ibarra at ang nabigong lider ng mga tulisan.
-Nang namatay si Simouon, itinapon ni Padre Florentino ang
baul ng kayamanan ni Simoun sa dagat Pasipiko.
-Si Kabesang Tales ay isa ng kilabot na tulisan at tinatawag ng
Matanlawin. Si Tano ay isa ng Guardia Sibil at mas kilala sa
ngalang Carolino at si Tandang Selo ay isa na ding tulisan.
Kasama ni Tano/Carolino ibang indiong guardia sibil na
nagpapahirap sa mga bihag nilang pinaghihinalaang tulisan.
-May mga tulisang lumusob sa kanilang paglalakbay sa gilid ng
gubat at nagkaroon ng palitan ng putok
-Inutusang barilin ni Carolina ang isang taong pinagkamalang
tulisan. Nang bumagsak ang katawan, nakita ni Carolino/Tano
iyon ang kanyang Lolo Selo.
-Sa bahay ng pamilya Orenda, ikwinikwento ni Chichoy sa lahat
ang nangyari sa kasalan ng nakaraang gabi at si Simoun na
may pakana ng lahat na nagpapanggap na kaibigan ng Kapitan
Heneral at ngayon ay pinaghahanap na siya ng kinauukulan.
-Si Ben Zayb ay dali-daling umuwi sa kanilang bahay at
nagsulat ng ukol sa nangyari sa kasalan. Kung anu-anong mga
kasinungaling inilagay at ginawa.
-Hindi pinayagan ng Kapitan Heneral na ilathala ang sinulat ni
Ben-Zayb.
-Nalaman na si Simoun ang pinuno ng mga tulisan.
-Naayon ang lahat ng nasa plano. Papunta na sa Escolta si
Basilio nang nakasalubong niya si Isagani at niyayang lumayo
sa bahay. Dahil sa pagiging mapilit ni Isaganing makita si
Paulita, sinabi ni Basilio ang sakunang magaganap.
-Sa pagdiriwang ay may isang papel ang pinasapasa na may
nakasulat na “Mane thecel phares” at ang pangalan at lagda ng
isang Juan Crisostomo Ibarra. Nagtanong ang Kapitan Heneral
kung sino ito, at sinagot naman siya na ito nga ay matagal ng
patay, isang pilibustero. Nagpatuloy ang kasiyahan.
-Namatay ang ilaw ng lampara. Inutos ng Kapitan Heneral na
itaas ang mitsa upang magkailaw ulit. Biglang may taong
kumuha sa lampara at dalian itong tumalon sa ilog.