Japonki Joanna Bator (reportaz) Swigtynia Hase-dera w Kamakura poswigcona wodnym dzieciom, czyli tym, kt6re nigdy sig nie narodzily, to jedno z najpiekniejszych miejse w okolicach Tokio. Wsr6d bujnej roSlinnosci stojq tysiqce kamiennych posg2kéw. Jedne ubrane sq jak chtopey, inne jak dziewozynki. Posazek w kréliczym faterku trzyma miniaturowg parasolke w kratke modnej w Japonii firmy Burberry. Jakas kobieta kiadzie u st6p jednej z figurek ciastko ze stodkiej czerwonej fasoli. Eriko, Saori, Emiko, Aiko - pigkne imiona kobiet, ktore byty moimi przewodniczkami po Japonii, To dzieki nim dotarlam do miejsc, dowiedzialam sig 0 rzcczach, 0 ktérych rzadko méwi sig w salach seminaryjnych, a moje uczucia wobec Japonii ewoluowaly w cheé zostania tu jak najdtuzej. Jedna kobieta opowiedziala mi pi¢kna historig, krojac na sashimi dziwng wielkooka rybe, inna - pokazujac pierwsze znaki napisane przez jej dziecko, a kolojna - w onsenie, gdzie siedzge nago w oblokach pary, patrzylysmy na padajacy énieg. Dopiero tu, na drugim koficu Ziemi, mam od czasu do czasu poczucie, Ze jest jakis sens w feministyeznym ‘marzeniu o siostrzefstwie. Poza oficjalnym nurtem akademickich dyskusji w kobiecych przestrzeniach zaczely sig bowiem przyjaénie oparte na tym, co wspélne dla wszystkich kobiet mimo réznic rasy, wieku, wyksztalcenia i statusu spolecznego. “Prawie jak siostry" - zazartowala pewna Japonka, ogladajac nasze wspélne zdjecia, na ktérych wygladamy jak z rozmystem wybrane przedstawicielki swoich ras z reklamy United Colors of Benetton. Gdyby nie "moje siostry Japonki", pewnie nie zaliczalabym sig deié do tych szezgéliwych cudzoziemedw, ktorzy znale4li w Japonii sw6j przybrany dom. Siostrzenstwo w nagosei Majgc na wzgledzie to, i japoriska kultura powstala gldwnie z chitiskich i koreaiiskich zapozyczeh, zlosliwi ignoranci twierdza, ze czystosé jest jedynym oryginalnym wynalazkiem ‘Japorczykéw. Rzeczywiseie jednak ogrom uwagi praywigzywane} do codziennych kapieli stanowi jeden z tych obyczajéw, kt6re szybko dostrzega kazdy cudzoziemiec. Moczenie sie w gorace} wodzie w ogéle uznawane jest w Japonii za jedna z najwigkszych prayjemnosci, kt6rej mozna w zwiazku z tym zazyé w niezliczonej ilosci miejsc. Mimo #e niemal we wszystkich domach sq Jazienki, nadal kaéda dzielnica japonskiego miasta ma swoje sento (publiczna laénig) i nigdy nie jest sig dalej niz jakies 15 minut drogi od onsenu (mincralnego kapieliska). Taponezycy ezesto méwia o "braterstwie w nagosci", ezyli doswiadczeniu, ktore zbliza ludzi jak 2adne inne, bo do onsenu czy sento idzie sig porozmawiaé, a nie tylko po to, by po prostu sie umyé. Zanim w okresie Meji (1868-1912) Japonia otworzyla sig na Swiat po ponad dwéch wiekach izolacji, publiczne laéie i mineralne kapieliska byty koedukacyjne. Swigte oburzenie niedomytych purytan sprawilo, 2e Japoticzycy postanowili "ucywilizowas" swoje obyezaje i od tej pory kobiety i mezezyzni zazywaja kapieli osobno. W japonskim onsenie czy sento buty zostawia sig w szafce przy wejsciu, ubranie w szatai, a potem nago i boso przechodzi sig do taéni i zajimuje wolne miejsce w rzedzie kobiet, ktore myja sig jedna obok drugiej przycupnigte na malutkich stoleczkach naprzeciw luster, pod ktorymi zamontowano prysznice. Dopiero potem nastepuje moment zasadniczej przyjemnosei, czyli powolne zanurzanie sie w goracej wodzie, gdzie mozna rozmawiaé tak swobodnie, jakbysmy siedzialy ubrane przy kawiarianym stoliku, a nie nagie w kamiennym baseniku czy bulgoczace} dziurze w ziemi, Kobiety mlode i stare mocza sig obok siebie 7 matymi 1recaniczkami wlozonymi na czubku glowy dla ochrony przed goracem i rozmawiaja. Grupa wesolych gospodyft domowych, ktére wybraly sig na wspélng wycieczke, matka z kilkuletnia céreczka, dwie nastolatld i japoriska feministka z jej cudzoziemska kolezankg. W naszej kulturze uezymy sie, Ze ciato jest czyms wstydliwym, a jego przyjemnosci nicodlcznie zostaly zwigzane z chrzeseijaiska Kategoria grzechu nieczystosci_nieznana japonskie} kulturze. Pojecie "cialo" ma w Japonii nieco inne znaczenie, podobnie jak “ezystosé i "nicezystoS@". "Miej dobre ciato" - brzmi w dostownym przektadzie japofiskie Zyezenie zdrowia. Na Zachodzie nagoSé jest seksualna, w Japonii naturalna. Dlatego Japonki w tazni zachowuja sig bez tego catego teatrzyku, ktory kobietom wychowanym w naszej kulturze kazalby weiggaé brauchy i wypinaé biusty tak, by kolezanki mogly podziwiaé ich atrakeyjne (dia mezezyz) ciata. Ta swoboda zachowania nie jest abnegacja i odrzuceniem norm obowigzujgcych poza taénia, ale ich czasowym zawieszeniem. Tak jakbysmy na moment znalazty sie w Swiecie, gdzie prawa patriarchatu zostaly znicsione, w przestrzeni kobiecosci, w tore fakt, iz jestesmy tej samej ptei, czyni z nas siostry, a nie rywalki. Ostrozne wobec cudzoziemcow Japonki w kapieli nabieraja Smialosei. Niezliczong ilosé razy obce kobiety usmiechaly sie do mnie, ot tak, bez powodu, albo wykonywaly jakis drobny przyjazny gest, a az mioda mama, prawdopodobnie ujeta moim zachwytem, po prostu wlozyla mi na chwile w ramiona swoje kilkumiesigcane dziecko. Latwiej tu tez méwié o ukrywanych na co dzies sekretach i pewnie nie przez przypadek wlaSnie w jednym z. onsendw u stop gory Fudai moja japoriska prayjaciotka opowiedziala mi, po co wybiera sig do Swiglyni Hase-dera w Kamakura. ‘Wodne dzieci PoSwigcona wodnym dzieciom (mizuko) swigtynia Hase-dera w Kamakura to jedno z najpigkniejszych miejse w okolicach Tokio. Wéréd bujnej roslinnosei, na wzniesieniu, z Ktérego roztacza sig malowniczy widok na zatokg, stoja tysigce kamiennych posa¢k6w. Nie wigksze niz lalki szare kamienne figurki o okraglych buziach poswigcone sq dzieciom, ktére nigdy sig nie narodzily. Stoja w grzecznych, réwnych szeregach jak skauci na apelu. Przystrojono je w wydziergane na szydetku czapeczki i sweterki, misternie uszyte kurteczki, niektére nowe, inne sptowiale juz od stovica i deszezu. Jedne ubrane sq jak chlopcy, w sportowe bluzy i bejsbolwki, inne jak dziewezynki, w r6zowe falbanki, koronki i bizuterig. Wok6t szyj czyjes troskliwe rece zawigzaly posqzkom szaliki i apaszki. U ich stp leza ezekoladki i cukierki, maskotki i laleczki, przy jednym stoi puszka coca-coli, przy kolejnym miseczka ryzu znapisem "Hello, Kitty", a posqzek w kréliczym futerku majqcym chronié go przed zimnem w podrézy w nieznane trzyma miniaturowg parasolke w kratke bardzo modnej w Japonii firmy Burberry. Plong kadzida, ich zapach miesza sie z wonia kwitngcych sliw. Jakas kobieta poprawia czapeczke, ktéra zsunela sig z kamiennej gtowki, inna Kladzie u st6p jednej z figurek pieknie zapakowane ciastko ze stodkiej ezerwonej fasoli. Posatki przedstawiajg Izu, bodhisattwe opiekujgcego sig wodnymi dzieémi, ezyli tymi, ktore nie przyszly na $wiat, urodzily sig martwe albo umarly we wezesnym niemowlgctwie. Wiele jest hipotez na temat poczatku obyczaju mizuko. Jedna z nich geneze wspdtezesnych ‘ceremonii wywodzi z siegajacych VII w. "dzikich" kobiecych rytual6w. Wowezas cigzame kobiety, ktore wiedzialy, ze nie beda w stanie wykarmié jeszcze jednego dziecka, albo nie mogly go mieé z innych powod6w, wehodzily do rzeki i stojac godzinami w lodowate} wodzie, 2ezekaly, az pod wplywem zimna poronia (stad ma pochodzié nazwa "wodne dzieci"). Potem lepity z gliny posazek wyobrazajacy usunigty pléd i w tajemnicy odprawialy ceremonie majace przeblagaé dusze, ktorej odebrano mozliwosé inkamnacji. Aby uniknaé zemsty ze strony dziecka skazanego na posmiering tulaczke, kobiety obdarowywaly posazki zabawkami, karmily i uspokajaly, modige sig, aby dusza plodu weielila sig w jakies inne dziecko, ktéremu bedzie dane przyjSé na Swiat. Obyczaj ten, niemajacy nic wspélnego z oficjalnym nurtem religii, przekazywany by! z matki na cérke. Mezezyéni nie brali udziatu ani w decyzji o aboreji, ani je wykonaniu, ani w obrzedach mizuko, ktére dopiero potem zostaly zwigzane z ofi¢jalnym kultem Izu. W tej dramatycznej wersji genezy zwyczaju mizuko moze tkwié ziarno prawdy, ale jego nazwa prawdopodobnie jest zwigzana raczej z og6lnym znaczeniem wody w buddyjskiej symbolice religijnej - jako zywiotu, kt6ry oznacza i Smieré, i odrodzenie. Dlatego wierzy sig, Ze to na brzegach reki, ktora oddzicla dwa swiaty, dusze mizuko utknely, nie mogge wrocié tam, gdzie moglyby w spokoju oczekiwaé na ponowng inkamacje. W tym smutnym i opuszezonym miejscu buduja z kamieni wiezyczki dla Buddy, ktore za kazdym razem burza im demony. TyIko Izu uproszony modlitwami i darami moze je stamtad wybawié. Zwyczaj mizuko nie byt sankejonowany przez buddyjskie Swigtynie a2 do lat 50. XX w. Dzis okolo 70 proc. swigtyh swiadezy ustuge religijna, w kt6rej zakres wehodzi opieka nad sprzedawanymi kobietom posqékami - ich mycie, ubieranie, palenie kadzidel, dostarczanie jedzenia i strawy duchowej, czyli regularych modiéw. Niektore Swiatynie, tak jak Hase-dera w Kamakura, poswigcone sq przede wszystkim wodnym dzieciom, w innych serwis ten ograniczony jest do comiesigcznych nabozefistw i nie tak kosztowny jak nabycie wiasnego posqzku. Instytucjonalizacja (i komercjalizacja) zwyczaju mizuko nie byla przypadkowa. Zwazywszy, 2e w Japonii aborcja - tatwo dostepna i legalna - jest nadal jednym z najpopulamiejszych Srodkéw antykoncepeyjnych (dopiero Kilka lat temu zezwolono na pigutki antykoncepeyjne), szybko dostrzezono w mizuko dochodowy interes i Swigtynie wodnych dzieci zaczely pojawiat sig jedna po drugie}. Uanajac, Ze smutek i zal po utracie dziecka nie sq tak optacalne jak poczucie winy, uezyniono kobiety jedynymi moralnie odpowiedzialnymi za aborcje. Jak méwi moja japoriska przyjaci6tka, wystarczylo przekonaé kobiete, Ze choroba, zdrada meza albo niezdane przez syna cegzaminy wstepne to sprawa tulajgcej sig po zaswiatach duszy usunigtego plodu, by gotowa byla wydawaé wiele tysigcy jendw na jej szezesliwe przejscie na druga strong rzeki. W laytykowanym przez wiele japoriskich feministek zwyczaju mizuko inne doszukuja sig pozytywnych aspektéw, wierzge, ze mimo czesciowe| komercjalizacji zostalo w nim eos autentyeznego. Aboroja jest uniwersalnym kobiecym doswiadczeniem, kt6re w oficjalnej kulturze lgczy sig zwykle jedynie z wing i grzechem, i ten wlasnie aspekt przewaza we wspélezesne} wersji mizuko-kuyo. Jednak Izu, patron wodnych dzieci, pozwala takze na symboliczng reprezentacjg innych uezué - Zalu i smutku utraty. Malutka buddyjska swiatynig, do ktorej chodzi moja przyjaciétka, dzieli od praedszkola jej syna tylko niewielki ptotek. Ide go odebraé, zatrzymuje sig na chwile przed figura Mizuko Izu. Matka Japonka "Maz powinien byé zdrowy i nieobecny” - zartuja Japonki, a meza emeryta pieszezotliwie nazywajq "wielkim smieciem", co ma tu dodatkowy sens, jako 2e ze wzgledu na bardzo 3skomplikowany system recyklingu pozbycie sig nawet takich nieozywionych "wielkich smieci" jak stara lodéwka czy pralka jest rzeczywiscie i opotliwe, i kosztowne. W japoriskim domu rzadzi kobieta, bo mezezyzna przez wieksza czeSé czasu az. do emerytury jest po prostu gdzie indzi Na poezatku pobytu w Japonii zdumiona ruchem w campusie w péénych godzinach noenych myélatam, ze moich kolegow wyjatkowo zatrzymaly w biurach jakies niezwyKle a nieznane mi wydarzenia, ale szybko okazalo sig, Ze jest to ich codzienny zwyczaj. Za dnia w centrach handlowych, parkach, na placach zabaw widze niemal wylqcznie kobiety. Rola kobiety jako opiekunki domowego ogniska” jest tu - jak wszedzie na Swiecie - idealizowana przez konserwatywnych politykow i wykorzystywana w nagjonalistyczne} propagandzie. "Boje sig, 2¢ Hitoshi nie da sobie rady na egzaminie" - zwierzyta mi sig Aiko z niepokojem na twarzy. I nie ma w tym nic dziwnego, ze synek Aiko ma dopiero trzy lata. Japoiski system edukacji ciggle bowiem uchodzi za najbardziej wymagajacy na swiecie, a dziecko dostaje sig vw jego tryby juz w momencie wyboru wlasciwego przedszkola, Kt6re jest poczatkiem drogi na wiadciwg uezeinie. Malutey uezniowie w ciemnych mundurkach szytych na wz6r wojskowych uniforméw, z wielkimi skérzanymi tomnistrami i nézkami golymi niezale®ie od pory roku to jeden z klasycanych obrazk6w ze wspélczesnej Japonii. Siedzac grzecmie w wagonach metra, nienagannie ezysci i schludni, ezytaja cos w swoich ksiqzeczkach, Uczniowie chodza do szkoly szeSé dni w tygodniu, a ich zajecia w czasie wolnym te sa precyzyjnie zaplanowane i kontrolowane przez nauezycieli. Za sukces dziecka na kolejnych egzaminach odpowiedzialna jest jednak przede wszystkim matka, od ktbrej wymaga sig calkowitego poSwigcenia temu zadaniu. "Mama nauczycielka” (kyoiku mama) musi czasem zamieniaé si¢ w "mame potwora" (mamagon), by sprostaé wszystkim obowiazkom. Prywatne praedszkole, do kidrego synek Aiko bedzie chodzil przez tray kolejne lata, nie jest wprawdzie obowiazkowe, ale uwaza sig za bardzo wskazane, by kazde dziecko juz w wieku malego Hitoshiego przygotowywato sie do Zycia w grupie i szkolnej rutyny. Jest to okres przejsciowy, edy dziecko ezeSciowo ciggle jeszeze nalezy do matezynego Swiata domu, a czesciowo juz do zewnetranej rzeczywistosci spolecznych obowiazkbw, ktére wkrétce nie zostawig mu wiele ezasu na nic innego. W indywidualistycznym podejsciu charakterystycznym. dla Zachodu dorostosé kojarzona jest z samorealizacja, podczas gdy w Japonii z rezygnacja z dzieciecego "ja" i koniecznosciq podporzadkowania sig nadrzednym prawom grupy. Zadaniem matki jest poméc dziecku w tym trudnym, lecz nieodzownym przejéciv, a jedna z rzeczy, ktérych sig od nie} wymaga, jest codzienne przygotowywanie obento, pudeleczka z lunchem, ktére maluch zabiera ze soba do przedszkola. Wok6! obento zbudowana jest cata ideologia "dobrej matki’. Artystyeznie skomponowane obento to zak matczynej milosei i zwigzku dziecka z domem, a jego zawartosé bedzie widziana i przez innych ucznibw, i przez nauezyciela. Nie moze tu wige byé mowy o naszej zwyktej kanapee i jablku ezy garsei ryzu z kawalkiem ryby. Dzieci w przedszkolu Hitoshiego jedzq swoje lunche w grupie i trwa to tak Glugo, az wszystkie skoficza. Obento musi wige byé atrakeyjne dla malucha, bo inaczej bedzie sig guzdral, a tu nikt nie lubi wylamujacych sig z grupy maruderéw. Aiko ucieszylo moje zainteresowanie obento i pokazala mi ksiazke kucharska poswigcona w calosci pudetkom lunchowym dla przedszkolakéw. Aiko méwi, ze skomponowanie tadnego obento zajmuje jej kazdego ranka okolo pét godziny. Efekt tych starafi, ktory miatam raz okazjg 4widzieé, byl spektakularny: ryzowe batwanki, kietbaska przycigta w apetyezny ksztalt robaka, motylek z solaty na kwiatku z marchewki, zielony groszek w miseczkach z bialej rzepy, a ‘wszystko to ulozone w biekitnym pudeteczku ozdobionym postaciami z ulubionego Komiksu, Potem, gdy Hitoshi pojdzie do szkoly, gdzie nie mozna juz zabieraé obento zrobionego przez mame, na Aiko spadna inne obowigzki. Az do egzaminéw wstgpnych na wymarzony Uniwersytet Tokijski bedzie pomagata synowi w osiqganiu jak najlepszych wynikow w nauce, poswigeajac na to o wiele wigee} czasu, niz mozemy sobie wyobrazié. Odpocznie dopiero, edy Hitoshi wyjdzie zwyciesko z "piekla egzaminacyjnego” i zostanie studentem. Figura "matki nauczycielki" jest tak mocno zakorzeniona w kulturze japotiskiej, 2e nie bez powodu jednym z tematéw ero manga (komiks6w o tematyce erotyeznej), bardzo popularnym w latach 80., byt kazirodezy zwiazek matki i syna z fabulq nieodmiennie osnutq wokét “egraminacyjnego piekda", Aiko, osoba ironiczna i obdarzona poczuciem humoru, Zartuje, Ze jako cudzoziemka na pewno o tym wspomne w swoim artykule. Feminizm po japoisku Kraj, w ktérym kobiete zamknigto w stereotypowym wizerunku gejszy, nie wydaje sig mieé wiele wspélnego z ideq emancypacji kobiet. Tymezasem ruch feministyczny w Japonii rozwijal sig rownolegle z "druga fala" w Europie i USA. Feministki obeene sq w mediach i na uniwersytetach, a w kilku konkretnych sprawach zwiazanych z dyskryminacja kobiet na rynku pracy udato im sig osiqgnaé wymiemy sukees. To glownie za ich sprawa na przyklad historia tzw. pocieszycielek, ezyli Koreatiskich kobiet zmuszanych do prostytueji w domach publicznych dla japofiskich Zotnierzy w czasie II wojny $wiatowej, stala sie przedmiotem ogélnonarodowej debaty, a ofiary przemocy doczekaly sig publicznego zadoséuczynienia. Osoby takie jak Chizuko Ueno, profesor socjologii na Uniwersytecie Tokijskim, kt6ra dla Japotiskiego feminizmu jest tym, czym dla europejskiego byla Simone de Beauvoir, wychowaly ‘grono uczennic, ktére teraz sq mniej wigce] w moim wieku. Wyksztalcone, podrézujace po Swiecie niewiele maja wspélnego z wizerunkiem usluznej gejszy, ktéry tak mocno wrést w wyobraénig Zachodu. Reprezentatywna dla tych niezwyklych kobiet, ktore tu poznatam, jest historia Yume, moje) kolezanki z uniwersytetu w Tokio. "Yume", slowo znaczace po japofisku "marzenie", to przybrane imig, ktére w dziecitistwie bylo lekeewaacym przezwiskiem. Nikt bowiem nie wierzyt w mozliwos6 realizacji tylez ambitnych, co "mato Kobiecych" planéw male} Marzycielki, Kt6rej zamiast ukladania kwiat6w snily sig dalekie podréze i uniwersytecka kariera. Gdy staly sig faktem, z dumg dodata "Yume" do swojego nazwiska. Weéréd tutejszych feministck powszechne jest przckonanie, Ze kryzys ekonomiczny i rosnacy wsile ruch emancypacji kobiet sprawity, ze japotiscy mezezy/i stracili nieco pewnosci siebie. Dowodem te} przemiany sq na przykiad nowe bohaterki literackie, ktore tak jak w ksiqzkach Banany Yoshimoto, niezwykle popularnej od paru lat pisarki japoriskiej, sq aktywnymi podmiotami swoich histori. Byé moze wige pierwszy raz od tysigca lat, gdy powstaly takie wielkie opowieSci jak "The Pillow Book" Sei Shonagon czy "Genji Monogatari" Murasaki Shikibu, znéw przyszedt dobry czas, by kobiety w Japonii mogly zabraé glos.FILOZOFIA FEMINISTYCZNA 149 Posmodemistycznych ~ sposo- Hamm M. gon minios end Fl, Edinbugh: Edin- SSarianis. Obok nowych odezy- burgh Univeciey Pew. Sheri setrsar. mp. Dorothy Johnson C. yg Kin lb jlo kine Sue, ar, SSsicnin do lesbianizms, pojawia- A. Heiman, Fila na Siete” ne (354), Simaze proporycje genderowych Kaplan EA. (ai) anon treo sand Fl, Oxfords (min. zaproponowane preez Oxford Unive Pres Remoweodceytanicspcliakidng Kaplan EA, 2004, Kobi, fin pin Zena per ehing | drag queen) whic Paris hematin. hi, Radewicg, [w:] M. Radkiewice a (ed), Gender ~ tanto, Keck: Rabi, Srzeenderowe ned flmemorzz Kaka A. 98a Hone Powes etn, and Cinema, Foe enti miners: Landon Romledge nd Kags Poa Sods Karowicich i Soeaecini, Lewes. de ig, dee Der, Feminion, Seo, Seni Elmoenemcy Uakure- — Gyene.oasngrnes che Universiy Pres. rela i osrodkéw naukowych LaweceT.de, 19 Tenaga of Gender Ess They, ESrsbek w zakresefeminieyce- Rien Fin, Boonies India Unive Pre BB Me Es bora eral ae are ments mates podtilié na nay, Mich fw] A Hens (ed). Por 22 obejmuje thumaczenia kdu- ms nipikconej my fimo, Krav: Univesivn ‘Ss) preyeczanych i dyskuro- Mame J.iy9y, Gnome and Spectators, Loodon-New rg = opricowania polskich Yer: Rondedge Poh rflcksig genderowg jako na- Maley, ss, Sijrcniewe preesltt Nowe proce veadzenia analizflmogrei wy. io feminiycon| tot lat 7, damn M. Rade, mesh tyealby coy tet win, Peart wy + W trzecijgrupiezmaidja sig Neale 6. 19) soo Mest ebn petal, fw) Oxo Swania zalaess histori kina waka E. (ed), Gendarw ie competi mace, f krénych feministyczna teoria Keak: Rabid Ss oss tora quar Pojawisig RadiviceM. (ed), 2005 Gender w ular popular od badawezych, gh Keak: Rabid Malgorzata Radkiewicz RadleviceM. (ed) 2004, Gender —honteay, Keaon, Rehid Radliewice My 2006, w Made wil” polo kina, Kate Bleep K:Keuis, pyri grade dny le pus ecco Wydawnicewo seta. Uniwersytera agcloshicgo 1988, The AcusicMren, The Female Ve i Pychoanelyis and Cinema, Bloomingzon-Indiana- polis: Indians University Press. ——_. #2): 199% Sovening the Mele Ex Steeman K. Lillpooad Cinera, London sl). 2005, Gondor Wizeranks shee, Krak: Rai, syrnim tim A. Heiman, Filozofia feministyczna ~ rorwslana od. ) noweaes slp zzyers} do flozolitlxytyeane, Scr and Reproenaion,Lon-w syeuafi guy: (1) autorld 4 aurorzy postugn. : Ja Sie prasslankami wanawanymi za podstawowre150 FILOZOFIA FEMINISTYCZNA dla feminizma, np. 0 zasadnicoe} nieréwnosei spotecang) syruagji kobiee i mgéeayan; (2) do- konywrana jes rewija radyjiflozoficene) 2 f- rinistycenego pankeu widzenia (3) atorka lub autor publicanie deklaruje przynaleznosé do nur- tu feminirycanego, sugerujge, few ejego myst raeslani feminiseycene obeene 9 implicie Bardzo cxpto feministycanaSlozoia powstaje 1a potrzby Feministycenyeh budai preedmiows- ‘wych ina ich marginesie,Jedno znajbardziej do- iosiych pojéfilozofifeministycane gender (por gender {pleé]) zosalo dopracowane prez histo- seal Joan Wallach Scoee prey okay hada nad hiscoxig mechanizma niesSwne} dyscrybuci wha- clay migdzy kobietami a mgtcayenami. Zakiada sig, ie prowftminisyeang ceflelsje 0 charahte- 1 filozofcenym uprawiano od zawsze,jednak poczarkéw publikowane} flozolit feminiseyex ng naletyseukaé w 1t polowie xv1tw. (Frangois Poulain dela Bare) iscvin w. W olzesi fermen ru rowarzysqcego Wielkej Rewohucj Franctiski powstaly dail, w kxénych flozoficeng kategore praw wykorzystywano do kryeyki porycji kobiet w spolecacisewie. Mary Wollsonccraf:napisela swéwezas shane Wolanie o paws kobisy (1792), posuluje prayznanic hobieom prawa do eduka- jis habe Inceyla 2 hwestig godnodc. Jj zdaniem brak wykscralenia czyil 2 kobiet froty wlom. ne i nlepelnowartsciowe, co bylo sary zardne- no dla nich, jak i spoleczesstwa, Wollstonecraft zauwaisla tet jako pierwsra, 2 cal inte mig zy plciami ma éxddio w odmienaych modelach dukacji mgicayzn i kobiet (Por. socjalizace:na- tura/kultura). Olympe de Gouges (wha. Marie Gouze)oglosita we Franc Dekanasje pra babi 4 obpaateltswrorowang na wekicie rewolucyjnc} Deklaraci Paw Calowicka i Obywaela (179). “Asgumencowala, ze skoro kobiety wysylasig na gi- loryng,takjak meicayzn to powinny one miedea- ie same prawa jak medexytni. Wrxrx. naardeiej phwong ksigikazob- szam filozoifeministyczne} bylo Paddatsrwo Aobiet Johna Stwarta Milla (1869), napisane va 2 rowarzyszka iycia filozala, Harriet Taylor ‘Ksigika ta opierala signa zalozentach liberalin 4 wskazywala, Ze emancypacja kobiet est konie rym warunkiem posegpu spolecznego. cmancypacji kobict byla rownic?istomna w m rarksistowskiej (por. marksizm). Fryderyk Fn w Pochodzenin rodzing, swlaimaici prywat # parstwa (884) udowadnial, xe podregdna s fecana poryejakobiet nie jest ceymé natu lez efektem wyzysku wpisanego w stosunki dkeji w obrgbie rodziny, kxdre dyktowane przez zewngtrane warunki ckonomiczne. Kove Keobieca podejmovaly take marksiski i my cielki lewicowe, main, Klara Zetkin, Aleksand Koliontaj, Rééa Laksemburg. W okresie pra wojennym typowo feministyczne watki fl ficane odnajdujemy prasde wszyskim w cscs i prozicpisane) pracz hobiery. Autorki zaj y sig problemami sepresjonowanego, kobie postreganta soviaca (Pont Dalloaay i Way 46 Virginit Woolf), peeyfizm jako obicejw Siwiata (Thay guinee Viegini Woolf, Zecarna i oft Jeana Giraudoux ~ fanezyja na temat ,gdr3 Robinson Crusoe byt kobiety), eroeyzmu i slowoic jako fuandamentéw antropologii ( Coyte nieceytei Dom Klaudyny Colette. Prawdzivy rozkwic systematycenc} filoz femministycane) datowae nalety na oktes po ay. W 1949 roku ukazaje sig ksigika Simone d Beauvoir Drage ple. Drielo to, 2 pocegts 2byt populame we Frangji, niemal od raza = skalo rozglos w USA, dajge impuls do rozws badasi nad kobictami (por, gender studies). Wo rebie badafi genderowych pojawity sig tema cgzystencjpliseycme: nacsk na podaniot ww pre ccsie rozwoju, indywidualizm, wykduczenic emancypacja preez uwlasnowolnienie. Na pias omic lar 60. i 70.20% we francuski nure femine zmu_materalisrycanego (Coleeee Guillaumin. Monique Wittig, Christine Delphy) polacc ‘watki pode przez de Beauvoie 2 problemarylademu marksistowskiego. Filozofki-psy- secyeaki, Luce Irigaray i Héléne Cixous, cowaly nowe, systematyczne ujgcie B- ministycane) - stopniowo odchodzae mscencjalistyconego indywidualizm,sko- ‘a relacjach migdzyosobowych 5 migdzy Luce Irigaray, Ta pat (jedg) pleigniebe- Eiciine Cixous, Smiech Meduay; pot. mat- |; fllogocentryzm: émiech Meduzy). se anglosaskim pojariaia sig takie dicta, Dialetc of Sex Shulamith Firestone ~ fe- radykalna teoriz politykis The Fe SEsvcuch Germaine Greet (1971), w kxorym analizaje nienawité meiczyen do ke- ana w procesie wychowania niens- siecdo sicbie; Sexual Politics Kate Millere spolecenego seksizmu (por seksizm) imu (1969)- sesch 80.20% wfilozofia ferministyeana stay cj refleksyjna, zn. pojasia sie w nich swereSniejszych sorwaiat. Pracistacza ssecig fale ferinizma (por nurey ferink- ccecia fala). W 1980 rok francusks flo- ‘prchoanalicyeaka i lreraturoanawezyni Kesceva publikwje Poege obraydzenia. Esj we. wprowadazjc pojecteabickou~ ode=t- “as: Konstycutywnej da podmiorowosci = sieks). Adsienne Rich pisce © »praym Seccroscksualnodet” i -konsinuum lesbij- socwainjge konstrukeje Swiara spoleczne- sca na heeeroseksualizmie (Blood, Bread Sescry [1986]), a bell hooks w ksizice Ain't + anazajeseksiem, rasiam i heterosek- -peznnjgc wpklacrajacy feminizm sbialych easy Srednig)” (1981). Carol Gilligan (le x Vice, 82) zajmuje sig projekrem F scan erykitroski (por. cryka feminiseyez- sseasializm; opicka).Nancy Harssock oglase he Feminist Standpoint, wakes a fei- sei materialistycrne implikacje pojawia~ sie w epistemologii (1985). Po debacie na secawnego statuse pornograi i proseyeuci FILOZOFIAFEMINISTYCZNA — 151 Catharine MacKinnon zapoczakowsje femini- seycena kryepke prawa (Toward a Feminist Theory afte State, 9893 por prostyeufs pornografia) [W latach 90. XX we ilozofia feminiseyeana java wyradne wplyry inseyrucjonalizaci = na ‘wydeialach gender stale} Slonoficanych tows Dezustanne dyshusje. Judith Bueler kwestionnje aw ksigiee Uikan w pleé (1990) 2008) standar dowe rozumienie pli poiqdania. Pojawia sigs ny nurt epstemologl feminiseyezne (oparty na standpoint theory), feriniseyczna Slozofia naukt (Donna Haraway), feminisycona keyeyka demo- kraj (Sepa Benabib) feminiseycanerozwiniga seoriliberalne) (Nancy Fraet, Sandra Lee Barthy), eminisrycona kryeyka histori filozofii (Susan Bota) ied. Najcickawsze flazofiezne zdobyeze _sl feministycnej to nowe ub konsckwentnie rewjane przemySlenia doryezgce ontologi (m,n. praez Hlizabeth Grose i Judie Bude), w ket) sczgéing role odgrywa cialo zamast podimions (por calo; podmior). Postheideggerosk reficke sjg nad Sviatem pling) nowoczesnoel konryrisis je Aviad Rone. Filozofcene aspekcy konfikeow abrojnyeh podejnaje wiele aucorek, np. Judish Budler cry Christina von Braun, W osetniej de- adzie intensywnie rorwija sig s6wnied polska filozofa feminisycana dzigki Jolancie Brach- CCrainie, Magdalenie Srodzie, Ewie Majewski, Monice Bobako, Karareynie Scumlewict, Monice Rogowskicj Sangeet. ‘Agara Czarnacka BIBLIOGRAFIA ‘Beauvoir de, [gas] 2014, Druga ple cm. G. Mose sla, M.Leiniewsks, Warszawa: Czas Wea BenhabibS, 1996 Demacrary and Difference, Pricer: Princeton University ress Bobako M, 2010, Demokragja web limi. Malian ali fein ws perspec plik usar, Po aah: Wyedmmicewo Pounaiske odo S, 2009, Unc bllyenas ham. A, Cases: a Biblorca Online Think Tinks Feminisyezng,