Određivanje prevalencije sindroma sagorevanja kod zaposlenih u privatnom obezbeđenju

Introduction. Physical or mental collapse due to overwork or stress (burnout) in employess, has

negative effects clients, owners and directors of the companies.

Objectives: To evaluate the prevalence of burnout and predictors among work staff in the 7

private Agencies for support and defence of persons and their property.

Method. We performed a multicentric cross-sectional study that involved 353 participants :

working staff from agencies of private security in Central Serbia. Burnout was assessed using

Maslach Burnout Inventory-Human Services Survey.

Results. A total number of participants were 353 (330 men and 23 women). The response rate

was 80% (353/439). The average age of participants was 43.62±11.37. The prevalence of total

burnout among participants was ? Measured level of burnout as assessed by high emotional

exhaustion, high depersonalisation and low personal accomplishment was 66.3%, 82.4% and

13.4%, respectively. We identified that sex, age, low level of education, short work experience,

shift work and unsatisfied with job, were predictors for emotional exhaustion, depersonalization

and overall Burnout. Ageing increased the likelihood of burnout by 3.8% with each additional

year. Work in shifts increase risk by 75%, working hours 8-12h increase risk by 150% and work

over 12h increase risk by 203% and unsatisfied with job increase the risk of total burnout by

280%.

Conclusion: Prevalence of Burnout in Central Serbia among working staff in private agencies

for safeguard. Emotional and/or physical breakdowns can have serious effects when these

individuals care for persons and their goods in extremely stressed situations that mainly occur
when they are attacked by someone. Causes for burnout should be examined more in this

population in order to prevent it or to reverse this process.

Key words: burn out syndrome, MBI questionnary, work in security, predictors

Određivanje prevalencije sindroma sagorevanja kod zaposlenih u privatnom obezbeđenju

Uvod
Sagorevanje je specifičan sindrom koji je posledica produžene izloženosti stresu na radu i

karakterističan je pre svega za zanimanja koje odlikuje rad sa ljudima u emocionalno zahtevnim

situacijama (1). U 10. reviziji Međunarodne klasifikacije bolesti ovaj sindrom je prepoznat kao

bolest i pod šifrom je Z73.0 као „Burn-out (sagorevanje) (2) a 11. reviziji nalazi se pod istom

šifrom ali nije klasifikovano kao bolest ili zdravstveno stanje. Od maja 2019. godine Svetska

zdravstvena organizacija je, jedaneaestom revizijom Međunarodne kalsfikacije bolesti,

sagorevanje na radnom mestu svrstala pod šifru QD85. Izgaranje se odnosi posebno na pojave u

profesionalnom kontekstu i ne bi ga trebalo primenjivati za opisivanje iskustava u drugim

oblastima života. Pretpostavke su i planovi da će sindrom sagorevanja na radnom mestu biti

prihvaćen na globalnom nivou i posmatran kao bolest od 1. januara 2022. godine.Ref.

Ne postoji standardna definicije ovog sindroma a najčešće citirana je definicija koju je

predložila Maslach (4), po kojoj sagorevanje predstavlja „psihološki sindrom koji podrazumeva

emocionalnu iscrpljenost, depersonalizaciju i osećaj male lične ostvarenosti, kod ljudi koji svoj

posao obavljaju u dinamičnim odnosima sa drugim ljudima, u profesionalno zahtevnim

situacijama“.

Ima brojnih istraživanja o sindromu sagorevanja policijskih oficira širom sveta (5-12) i

nesumnjivo je zanimanje policajca jedno od najstresogenijih zanimanja (13). Sličan posao osim
obezbeđivanja javnog reda i mira, regulisnja saobraćaja obavljaju i zaposleni koji obezbeđuju

druge osobe i njihovu imovinu .

Za profesionalno osoblje koje se pruža obezbeđenje ličnosti i njihove imovine i koje

mora da provoditi mnogo vremena u intenzivnoj interakciji sa klijentima i da bude fokusirano na

trenutne probleme, hronični stres može biti emocionalno iscrpljujući i predstavlja rizik od

„sagorevanja“ (14). Sagorevanje se obično dogodi oko godinu dana nakon što neko počne da radi

u nekoj instituciji (4).

Tri ključna aspekta sindroma sagorevanja su: emocionalna isrpljenost, depersonalizacija i

smanjenje osećaja ličnog postignuća, koji nastaju kao odgovor na hronični stres u poslovima

vezanim uz neposredni rad sa ljudima (4).

Emocionalna iscrpljenost se odnosi na procenu pojedinca da su njegove emotivne i

fizičke snage iscrpljene preko granica, a simptomi se često manifestuju kao umor, glavobolja,

nesanica i poremećaj apetita. Simptomi emocionalne iscrpljenosti su centralni i prate ih

depersonalizacija i osećaj smanjenog ličnog postignuća (15,16).

Emocionalnu iscrpljenost karakteriše osećaj emocionalne prekomerne ekstenzije kao

rezultat rada, depersonalizaciju karakterišu emocionalna ravnodušnost i dehumanizacija

primalaca usluga, a smanjeno lično postignuće karakterišu osećaji profesionalne stagnacije,

nesposobnosti, nekompetencije i neispunjenosti (17,18).

Depersonalizacija se odnosi na razvoj bezosećajnog i ciničnog odnosa prema ljudima koji

su primaoci usluge, na negativan stav prema poslu, kao i na gubitak osećaja vlastitog identiteta.

Osećaj smanjenog ličnog postignuća odnosi se na negativnu samoprocenu kompetencija i

postignuća na radnom mestu, a simptomi su vidljivi kao gubitak motivacije za rad, opadanje

samopoštovanja i opšte produktivnosti (2, 4, 5,6).

 Zbog profesionalnog stresa i sagorevanja koje nastaje, zaposleni rizikuju kliničko

ispoljavanje depresije, profesionalnog oštećenja, napuštanje posla, zloupotrebe alkohola i droga,

samoubistva i povećanje agresivnosti prema drugima (7).

Sagorevanje ima ozbiljne profesionalne i lične posledice, uključujući nedostatak

profesionalizma (česta bolovanja, smanjena efikasnost u radu, nezainteresovanost,

nekolegijalnost) (19) a privatno problemi u komunikaciji sa bliskim osobama, razvodi, gubitak

prijatelja, otuđenost, agresivnost (20,21).

Različita istraživanja bavila su istraživanjem spoljašnjih faktora posebno takozvanih

okidača the external triggers sagorevanja kao što su oranizaciona struktura i uticaj faktora

socijalnog okruženja (22 Bühler & Land, 2003) baveći se ključnim pitanjem, zašto u istim

radnim uslovima jedan zaposleni doživi sindrom sagorevanja a drugi ne.

Cilj ovog rada bio je da utvrdi prevalenciju sindroma sagorevanja i uticaj soco

demografsik faktora i faktora sredine na pojavu sindroma sagorevanja kod zaposlenih koji

obezbeđuju osobe i njihovu imovinu.

Metod

Primenjena je multicentrična studija preseka kojom su bili obuhvaćeni zaposleni u

Agencijama za privatno obezbeđenje u 7 gradova u centralnoj Srbiji. Istraživanje je sprovedeno

na reprezentativnom uzorku čija je veličina određena Formulu ste Vi odredili a ja sam je ne

znam. Velična reprezentativnog uzorka je 439, snaga studije 80% i verovatnoća greške prve

vrste α od 0,05. U istraživanje su uključena 353 upitnika koja su bila kompletno popunjana, 28

ne. Istraživanje je sprovedeno u periodu od 3.1.2019. do 30.4.2019.godine.

 Kriterijumi za uključivanju u studiju bili su: punoletni, državljani republike Srbije,

zaposleni sa punim radnim vremenom, licencirani za rad u privatnom obezbeđenju koji rade duže

od 12 meseci.

Kriterijumi za isključivanje: radnici koji su u postupku dobijanja licence, diskontuitet u

radu duži od jedne godine, duža bolovanja ili višestruke promene radnog mesta u poslednjih 5

godina, ispitanici koji su u predhodnom kratkom periodu bili izloženi većoj psihofizičkoj traumi,

nezavisno od profesionalnog okruženja (bolest ili smrt bliske osobe, razvod..), odbijanje da

učestvuju u istraživanju.

Upitnici

Primenjen je epidemiološki upitnik kojim su prikupljani deskriptivni podaci o

ispitanicima i specifični upitnik za procenu nivoa rizika za sindrom sagorevanja za predstavnike

uslužnih delatnosti (engl. Maslach Burnout Inventory - MBI-HSS) MBI-HSS, (29).

Primenjen je semistrukturisani epidemiološki upitnik sa 20 pitanja posebno dizajniran za

ovo istraživanje, kojim su prikupljeni osnovni sociodemografski podaci (pol, starost, bračno

stanje i broj dece, nivo obrazovanja, dužina radnog staža, iskustvo u radu i dužina rada na nekoj

od rukovodećih pozicija, smenski rad, rad na terenu, specifičane karakteristike radnog mesta).

Jednim pitanjem na trostepenoj Likertovoj skali ispitivao se nivo zadovoljstva ispitanika

uslovima svog posla. Ispitanicima je ponuđena mogućnost da u otvorenom pitanju iznesu

primedbe na uslove rada. Materijalno stanje domaćinstva je procenjivano na osnovu rešenosti

stambenog pitanja, visine ličnog dohodka i dodatnih prihoda.

 Upitnik MBI-HSS je međunarodno prihvaćeni standard za merenje sagorevanja koji meri

3 dimenzije sagorevanja i često se koristi kao model za ocenu validnosti drugih skala za procenu

rizika od sagorevanja.

MBI se danas smatra najpoznatijim i najpouzdanijim mernim isntrumentom za merenje

sindroma sagorevanja o čemu govori i činjenica da je preko 90% sprovedenih istraživanja

koristilo ovaj instument (29). Maslač i kolege su prvobitno definisali sagorevanje kao psihološki

sindrom emocionalne iscrpljenosti, depersonalizacije (kasnije zamenjen konstruktom cinizma) i

smanjenom efektivnošću ili ličnim postignućem, što čini ovu skalu multidimenzionalnim

konstruktom. Mi smo koristili upitnik za za zaposlene u ustanovama, koji su u neposrednom

kontaktu sa ljudima (eng. Human Services Survery, MBI-HSS) sa 22 varijable;

MBI-HSS sastoji se od ukupno 22 pitanja koji se potom koriste u izračunavanju tri

podskale koje mere različite aspekte sagorevanja na poslu:

1. Emocionalna iscrpljenosti - meri osećaj emocionalne prenapregnutosti i iscrpljenosti

izazvane poslom,

2. Depersonalizacije - meri nepostojanje osećaja i bezlične reakcije prema primaocu usluga,

pomoći, tretmana ili podučavanja, odnosno, osećaj neprijatnosti uzrokovan naporom.

3. Lična ostvarenost ili manjak ličnog postignuća - meri doživljaj kompetentnosti i

uspešnosti u radu s ljudima, odnosno, osećaj kompeticije i zadovoljstva poslom.

Podskalu Emocionalna iscrpljenost (EI) čini 9 pitanja, podskalu Depersonalizacije (DP)

čini 5 i podskalu Lične ostvarenosti (LO) čini 8 pitanja. Svako pitanje čini niz tvrdnji koje

izražavaju stepen slaganja sa izrečenim tvrdnjama, a kategorije odgovora su date kroz

sedmostepenu Likertovu skalu od 0 (nikad) do 6 (svaki dan), odnosno (0 - nikada, 1- jednom

godišnje i ređe, 2 - jednom mesečno i ređe, 3-nekoliko puta mesečno, 4 - jednom nedeljno, 5 -

više puta nedeljno, 6 - svakodnevno).

Ukupan stav svakog ispitanika dobija se sumiranjem, specifičnim ključem, matricom za

svaku od tri, prethodno pomenute podskale, a ukupan stepen sagorevanja na poslu predstavljen je

jednom sveobuhvatnom skalom koja se izračunava se na osnovu tačno precizirane formule (11).

Granične vrednosti izračunatih podskala date su u sledećoj tabeli:

Emocionalna iscrpljenost Depersonalizacija Lična ostvarenost

Nivo Vrednost Nivo Vrednost Nivo Vrednost

Niska 0 do 16 poena Niska 0 do 6 poena Niska 0 do 31 poena

Umerena 17 do 26 poena Umerena 7 do 12 poena Umerena 32 do 38 poena

Visoka 27 poena i više Visoka 13 poena i više Visoka 39 poena i više

Visoki stepen sagorevanja na poslu odražava se visokim rezultatima na podskalama

emocionalne iscrpljenosti i depersonalizacije i niskim rezultatima na podskali lične ostvarenosti.

To znači da visoki rezultati na subskali EI i DP doprinose sindromu sagorevanja, dok ga visoki

rezultati na podskali profesionalne ostvarenosti umanjuje (29).

Srednji stepen sindroma sagorevanja na radu odraz je srednjih vrednosti na svim

podskalama.

Nizak stepen sagorevanja na poslu odražava se niskim rezultatima na podskalama

emocionalne iscrpljenosti i depersonalizacije i visokim rezultatima na podskali lične

ostvarenosti. O prisustvu sindroma sagorevanja na poslu ne može se doneti zaključak ako se

izolovano posmatra podskala PA. Podskala PA je relevantna samo ukoliko je potvrđena sa EE ili

DP podskalom.

Licence za upitnik MBI-HSS upitnik i ključ za ocenjivanje, kao i odobrenje za

korišćenje, pribavljeni su direktno od aktuelnih vlasnika licenci, od kompanije SINAPSA edicije

dozvolom broj. 2/2018 od 9.5.2018. godine.

Istraživanje je odobrio Etički komitet Medicinskog fakulteta Univerziteta u Prištini sa

privremenim sedištem u Kosovskoj Mitrovici odlukom № 09-972-1 od 10.09.2018.godine.

Direktori agencija za privatno obzbeđenje dali su pisano odobrenje sa istrživanje. Svi ispitanici

detaljno su informisani o istraživanju i potpisali su saglasnost za učešć u studiji.

Statistička analiza

Sve analiza urađene su u programskom paketu SPSS-ver. 22 Izračunavane su srednje

vrednosti, odds ratio (OR), intervali poverenja, analiza varijanse (ANOVA). Primenjena je

multivarijantna regresiona analiza za utvrđivanje faktora udruženih sa nastankom burn out

sindroma. Statistička značajnost na nivou p<0.05.

Rezultati

Ukupno je učestvovalo 353 ispitanika (330-93.5% muškaraca i 23-6.5%) žene. Procenat

odgovora iznosio je 80%. Prosečna starost svih ispitanika bila je 43.62±11.37 godina. Muškarci

su bili u proseku stariji od žena 44.09±11.44 vs 36.91±7.92 (F=8.752; p=0.003).

Na tabeli 1. prikazane su sociodemografske karakteristike ispitanika. i radni staža u odnosu na

polnu strukturu ispitanika

Tabela 1. Sociodemografske karakteristike ispitanika i radni staža u odnosu na polnu strukturu

ispitanika
Sociodemografske karakteristike N (%)
Gender Male 330 (93.5%)
Female 23 (6.5%)
Marital status oženjen/udata 227 (64,3%)
unmarried 87 (24,6%)
extramarital union 12 (3,4%)
divorced 23 (6,5%)
Widower/widow 4 (1,1%)
Number of children none 119 (33.7%)
One 84 (23.8%)
Two 129 (36.5%)
Three 20 (5.7%)
more 1 (0.3%)
Education Three years of high school (KV) 103 (29,2%)
Four years of high school 193 (54,7%)
high school – two and a half year studies 16 (4,5%)
high school - three-year vocational or 14 (4,0%)
academic studies
faculty - basics or master studies 27 (7,6%)
Workplace Administrative worker 6 (1,7%)
Director 8 (2,3%)
Coordinator 3 (0,8%)
Manager 5 (1,4%)
Control center operator 20 (5,7%)
Security officer 273 (77,3%)
Boss of security service 38 (10.8%)
Rad u smenama Yes 288 (81.6%)
Ne 65 (18.4%)
Radno vreme 8 sati 36 (10.2%)
8 do 12 sati 277 (78,5%)
preko 12 sati 40 (11,3%)
Uslovi rada Zadovoljan sam 225 (63,7%)
Ni zadovoljan / Ni nezadovoljan 109 (30.9%)
Nisam zadovoljan 19 (5.4%)
Posedovanje oružja Da 115 (32.6%)
Ne 238 (67.4%)
Stambeno pitanje Vlasnik stambenog objekta u kojem živim 239 (67.7%)
Vlasnik stambenog objekta za koji otplačuje 15 (.,2%)
kredit
Podstanar 99 (28%)
Mesečni prihodi Manje od minimalne zarade 9 (2.5%)
U nivou minimalne prosečne zarade 252 (71.4%)
Iznad proseka 92 (26,1%)
Dodatni prihod Da 109 (30.9%)
Ne 244 (69.1%)
N X SD SE 95% CI Minimu Maximu
M m m
Lowe Uppe
r r

Staros Mušk 33 44.0 11.4 0.62 42.85 45.33 20.00 69.00

t i pol 0 9 4

Žensk 23 36.9 7.92 1.65 33.48 40.34 20.00 51.00

i pol 1

F=8.752; p=0.003

Dužin Mušk 33 18.4 11.9 0.65 17.14 19.73 1.00 49.00

a i pol 0 3 3
radno Žensk 23 10.0 7.27 1.51 6.94 13.23 1.00 23.00
g i pol 8
staža
F=10-969; p=0.001

Muškarci su činili 93.5% svih ispitanika, bili su značajno stariji od žena i imali su
značajno duži radni staž. Više od 64.3% ispitanika živelo je u bračnoj zajednici, trećina nije
imala decu 33.7%, a više od polovine ispitanika imalo je završenu srednju školu 54.7%.
Najmanje je bilo zaposlenih sa fakultetskom diplomom 7.6%.
Rešeno stambeno pitanje ima 239 (67.7%). Više od 70% ispitanika bili su službi a
rukovodeće funkcije imalo je oko 10%. U smenama radi 81.6% ispitanika, a najveći broj
ispitanika ima radno vreme od 8 do 12 sati i to 277 (78.5%).
Više od 60% odgovorilo je da su zadovoljni uslovima rada: Približno jedna trećina 32.6%
poseduje oružje na poslu. Najveći broj ispitanika ima mesečne prihode u nivou minimalne
prosečne zarede 71.4%, a dodatna primanja ima 30.9% ispitanika.
Prosečna dužina radnog staža muškaraca bila je značajno veća 18.43±11.93 nego žena
10.08±7.27 godina (F=10.969; p=0.001).

PA 122 116 115

DP 5 57 291

EI 49 70 234

0 50 100 150 200 250 300 350 400

Nizak Umeren Visok

Grafikon 1. Rezultati procene „sindroma sagorevanja na poslu“ putem upitnika MBI-HSS

 Više od polovine ispitanika 66.3% je imalo visok stepen emocionalne iscrpljenosti (EI).

Umeren stepen EI imalo je 19.8% ispitanika, dok je nizak stepen EI imalo 13.9% ispitanika.

Najveći broj ispitanika je imalo visok stepen depersonilizacije 82.4%. Nizak stepen

depersonilizacije je imalo 1.4% ispitanika, dok je umeren stepen imalo 16.1% ispitanika.

Visok stepen lične ostvarenosti imalo je 32.6% ispitanika. Niski stepen lične ostvarenosti

imalo je 34.6% ispitanika, a umeren stepen lične ostvarenosti je imalo 32.9%.

Tabela 2. Multivarijantni regresioni model u odnosu na zavisnu varijablu EI

B S.E. Wald df Sig. Exp (B)

Pol Ženski Referentna vrijednost

Muški -1.285 .630 4.16 1 .041 .277

Starost -.039 .010 13.70 1 .000 .962

Bračni status Oženjen/udata Referentna vrijednost

neoženjen/neudata 1.746 1.163 2.25 1 .133 5.731

vabračna zajednica 1.951 1.178 2.74 1 .098 7.038

razveden/razvedena 1.435 1.295 1.22 1 .268 4.200

udovac/udovica 1.925 1.240 2.40 1 .121 6.857

Broj djece Ni jedno Referentna vrijednost

Jedno .084 .306 0.07 1 .784 1.088

Dvoje -.128 .268 0.22 1 .632 .880

Troje -.313 .496 0.39 1 .528 .731

Obrazovanje Trogodišnja srednja škola Referentna vrijednost

četvorogodišnja srednja škola -.057 .255 0.05 1 .822 .944

viša škola (VŠS) - .477 .613 0.60 1 .436 1.612

dvoipogodišnje studije

visoka škola - trogodišnje .295 .627 0.22 1 .638 1.343

strukovne ili akademske studije

fakultet - osnove ili master .860 .537 2.56 1 .109 2.364

studije
Dužina staža -.037 .010 14.25 1 .000 .964

Staž u firmi -.056 .025 5.13 1 .024 .946

Rad u Ne Referentna vrijednost

smenama
Da .253 .299 0.71 1 .398 1.288

Radno vrijeme Do 8 h Referentna vrijednost

8 do 12 sati -.432 .405 1.13 1 .286 .649

preko 12 sati -.693 .502 1.90 1 .168 .500

Rukovodeca Ne Referentna vrijednost

funkcija
Da -.207 .309 0.45 1 .502 .813

Uslovi rada Zadovoljan sam Referentna vrijednost

Ni zadovoljan / Ni
-.705 .243 8.38 1 .004 .494
nezadovoljan

Nisam zadovoljan
-.626 .488 1.64 1 .199 .535

Na tabeli 3 prikazani su rezultati modelovanja podskale DP primenom multivarijantne

logističke regresione analize u odnosu na sledece nezavisne varijable: pol, starost, bračni status,

broj dece, obrazovanje, dužina staža, staž u firmi, rad u smenama, radno vreme, rukovodeca

funkcija, radno vreme i uslovi rada.

Zavisna varijablam „depersonalizaija“ je transformisana u binarni tip. Referentnu

kategoriju predstavlja nizak i umeren nivo depersonalizacije. Nije utvrđen uticaj zavisnih

varijabli na nezavisnu varijablu stepen depersonalizacije.

Tabela 3. Multivarijantni regresioni model u odnosu na zavisnu varijablu DP

B S.E. Wald df Sig. Exp (B)

Pol Ženski Referentna vrijednost

Muški
-.373 .636 .344 1 .558 .689

Starost
-.011 .012 .832 1 .362 .989
Bračni status Oženjen/udata Referentna vrijednost

neoženjen/neudata
-.083 .328 .064 1 .801 .921

vabračna zajednica
.037 .794 .002 1 .963 1.037

razveden/razvedena
-.292 .535 .297 1 .585 .747

udovac/udovica

Broj djece Ni jedno Referentna vrijednost

Jedno
.461 .414 1.241 1 .265 1.586

Dvoje
-.115 .328 .123 1 .726 .891

Troje
-.693 .544 1.624 1 .203 .500

Obrazovanje Trogodišnja srednja škola

četvorogodišnja srednja škola

-.411 .341 1.452 1 .228 .663

viša škola (VŠS) -

-.383 .702 .298 1 .585 .682
dvoipogodišnje studije

visoka škola - trogodišnje

-.550 .712 .597 1 .440 .577
strukovne ili akademske studije

fakultet - osnove ili master

-.368 .573 .413 1 .521 .692
studije

Dužina staža
-.003 .012 .071 1 .790 .997

Staž u firmi
-.052 .029 3.31 1 .069 .949

Rad u Ne Referentna vrijednost

smjenama
Da
.671 .427 2.46 1 .116 1.956

Radno vrijeme Do 8 h Referentna vrijednost

8 do 12 sati
-.336 .506 .440 1 .507 .715

preko 12 sati
-.090 .654 .019 1 .891 .914

Rukovodeca Ne Referentna vrijednost

funkcija
Da
.048 .396 .015 1 .904 1.049

Uslovi rada Zadovoljan sam Referentna vrijednost

 Ni zadovoljan / Ni
-.219 .298 .540 1 .463 .804
nezadovoljan

Nisam zadovoljan
.547 .768 .506 1 .477 1.727

Na tabeli 4 prikazani su rezultati modelovanja podskale LO primenom multivarijantne

logističke regresione analize u odnosu na sledeće nezavisne varijable: pol, starost, bračni status,

broj dece, obrazovanje, dužina staža, staž u firmi, rad u smenama, radno vreme, rukovodeca

funkcija, radno vreme i uslovi rada.

Zavisna varijabla „lična ostvarenost“ je transformisana u binarni tip. Referentnu

kategoriju predstavlja visok i umeren nivo lične ostvarenosti.

Kao značajna varijabla u modelovanju zavisne PA varijable izdvojio se pol ispitanika. Unakrsni

odnos "muškog pola" u odnosu na referentnu kategoriju "ženski pol" iznosi 2.644 i značajnost na

nivou 0.10, dok je njegov odgovarajući 90% interval poverenja za unakrsni odnos 0.879 – 7.954.

Ukoliko je ispitanik muškog pola, njegova verovatnoća da ispolji "sindrom sagorevanja" u formi

sniženog PA smanjuje se za 164% u ondosu na ispitanike ženskog pola.

Takođe se kao značajna varijabla u modelovanju zavisne PA varijable izdvojilo se obrazovanje

ispitanika. Unakrsni odnos obrazovanja "viša škola" u odnosu na referentnu kategoriju "srednja

trogodišnja škola" iznosi 3.698 i značajnost na nivou 0.10, dok je njegov odgovarajući 90%

interval poverenja za unakrsni odnos 1.237 – 11.051. Ukoliko je ispitanik sa višom školom,

njegova verovatnoća da ispolji "sindrom sagorevanja" u formi sniženog PA smanjuje se za 269%

u ondosu na ispitanike sa trogodišnjom srednjom školom.

Tabela 4. Multivarijantni regresioni model u odnosu na zavisnu varijablu PA

B S.E. Wald df Sig. Exp (B)

Pol Ženski Referentna vrednost
Muški
.972 .562 2.993 1 .084 2.644
Starost
-.003 .010 .121 1 .728 .997
Bračni status Oženjen/udata Referentna vrednost

Neoženjen/neudata
.065 .266 .059 1 .808 1.067
Vabračna zajednica
.370 .602 .377 1 .539 1.448
Razveden/razvedena
.444 .444 1.002 1 .317 1.559
Udovac/udovica
.706 1.010 .489 1 .484 2.027
Broj dece Ni jedno Referentna vrednost

Jedno
-.124 .300 .170 1 .680 .884
Dvoje
-.124 .267 .214 1 .643 .884
Troje
-.050 .506 .010 1 .922 .952
Obrazovanje Trogodišnja srednja škola Referentna vrednost

Četvorogodišnja srednja škola

.049 .263 .035 1 .852 1.050
Viša škola (VŠS) -
1.308 .559 5.482 1 .019 3.698
dvoipogodišnje studije
Visoka škola - trogodišnje
.797 .575 1.919 1 .166 2.219
strukovne ili akademske studije
Fakultet - osnove ili master
.422 .446 .897 1 .344 1.525
studije
Dužina staža
-.004 .009 .137 1 .711 .996
Staž u firmi
.017 .025 .491 1 .484 1.018
Rad u Ne Referentna vrednost
smenama
Da
.124 .293 .179 1 .672 1.132
Radno vreme Do 8 sati Referentna vrednost

8 do 12 sati
.234 .383 .374 1 .541 1.264
preko 12 sati
-.026 .500 .003 1 .958 .974
Rukovodeca Ne Referentna vrednost
funkcija
Da
.257 .306 .704 1 .401 1.293
Uslovi rada Zadovoljan sam Referentna vrednost

Ni zadovoljan / Ni
.188 .244 .593 1 .441 1.207
nezadovoljan
Nisam zadovoljan
.628 .481 1.705 1 .192 1.874
 Na tabeli 5. prikazani su rezultati modelovanja zavisna varijabla „ukupan burnout“ primenom

multivarijantne logističke regresione analize u odnosu na sledeće nezavisne varijable: pol,

starost, bračni status, broj dece, obrazovanje, dužina staža, staž u firmi, rad u smenama, radno

vreme, rukovodeća funkcija, radno vreme i uslovi rada.

Zavisna varijabla „ukupan burnout“ je transformisana u binarni tip. Referentnu kategoriju

predstavlja nizak i umeren nivo ukupnog burnout-a.

Tabela 5. Multivarijantni regresioni model u odnosu na zavisnu varijablu Ukupan Burnout

B S.E. Wal df Sig Exp

d . (B)

Pol Ženski Referentna vrijednost

Muški - .751 2.53 1 .11 0.303

1.19 2 2
5

Starost .006 .011 .254 1 .61 1.006

4

Bračni Oženjen/udata Referentna vrijednost

status
neoženjen/neudata .130 .293 .198 1 .65 1.139
7

vabračna zajednica .115 .685 .028 1 .86 1.122

7

razveden/razvedena - .757 2.26 1 .13 .321

1.13 1 3
8

udovac/udovica 1.21 1.01 1.43 1 .23 3.365

4 2 7 1

Broj dece Ni jedno Referentna vrijednost

 Jedno -.303 .350 .750 1 .38 .738
6

Dvoje .035 .295 .014 1 .90 1.035

7

Troje -.243 .598 .165 1 .68 .784

5

Obrazovanje Trogodišnja srednja škola Referentna vrijednost

četvorogodišnja srednja .027 .292 .008 1 .92 1.027

škola 7

viša škola (VŠS) - .148 .624 .056 1 .81 1.159

dvoipogodišnje studije 3

visoka škola - trogodišnje -.053 .693 .006 1 .93 .949

strukovne ili akademske 9
studije

fakultet - osnove ili .197 .499 .156 1 .69 1.217

master studije 3

Dužina staža .005 .011 .244 1 .62 1.005

1

Staž u firmi .021 .028 .565 1 .45 1.021

2

Rad u Ne Referentna vrijednost

smenama
Da - .310 19.9 1 .00 .250
1.38 8 0
6

Radno Do 8 h Referentna vrijednost

vreme
8 do 12 sati .917 .549 2.79 1 .09 2.502
4 5

preko 12 sati 1.11 .638 3.03 1 .08 3.034

0 0 2

Rukovodeca Ne Referentna vrijednost

funkcija Da -.020 .356 .003 1 .95 .980
4

Uslovi rada Zadovoljan sam Referentna vrijednost

Ni zadovoljan / Ni .428 .275 2.42 1 .12 1.534

nezadovoljan 0 0

Nisam zadovoljan 1.33 .490 7.45 1 .00 3.809

7 7 6

Ispitanik koji radi u smenama ima 75% povećanu verovatnoću da ispolji „Ukupni Burnout“ u

odnosu na ispitanike koji ne rade u smenama.

Ispitanici koji rade 8-12h imaju 150% veću verovatnoću da ispolje ukupni burnout a

ispitanici koji rade preko 12 sati imaju 203% veću verovatnoću da ispolje ukupni burnout.

Ispitanik koji nije zadovoljan uslovima rada ima 280% veću verovatnoću da ispolji „Ukupni

Burn out“ u odnosu na ispitanike koji su zadovoljni uslovima rada.

Diskusija

Prema našim saznanjima ovo je prva studija sindroma sgaorevanja kod zaposlenih u

privatnim Agencijama za obezbeđenje u Srbiji. Mi smo multicentričnom studijom preseka

obuhvatili reprezentativni uzoraka zaposlenih u ovoj delatnosti a to su 353 zaposlena i kod njih

smo primenom specifičnog upitnika MBI-HSS analizirali uticaj socio-deskriptivnih faktora rada

kao mogućih prediktora za pojavu sagorevanja.

Modeliranjem podskala EI, DP i LO kao i skale “Ukupan Burnout” multivarijantnom

logističkom regresijom na bazi varijabli iz socio-demografskih karakteristika dobijena je

statistička potvrda značajnosti više prediktora. Značajni su starost, pol, niži nivo obrazovanja,

uslovi rada, rad u smenama, dužina radnog staža i zadovoljstvo uslovima rada.
 Zaposleni u obezbeđenju muškog pola ima 82.6% manju verovatniću da ispolji EI u

odnosu na žene. Muškarac zaposlen u obezbeđenju ima manju verovatnoću za 164% da ispolji

„sindrom sagorevanja“ u formi snižene LO u ondosu na žene.

Šanse da će zaposleni imati visok stepen EI povećava se u odnosu na starost. Sa svakom

dodatnom godinom života povećava se EI za 3.8%. Isti uticaj ima i dužina radnog staža,

povećava verovatnoću za pojavu EI visokog stepena. Sa svakom dodatnom godinom radnog

staža povećava se EI za 3.6% a sa stažom u istoj firmi povećava se EI za 5.4%.

Ukoliko ispitanik nije ni zadovoljan/ni nezadovoljan uslovima rada verovatnoća za

ispoljavanje EI povećava se za 50.5% u odnosu na ispitanike koji su zadovoljni uslovima rada.

Kao značajan prediktor za podskalu LO izdvojilo se obrazovanje ispitanika. Ukoliko je

ispitanik sa višom školom, njegova verovatnoća da ispolji „sindrom sagorevanja“ u formi

sniženog LO smanjuje se za 269% u ondosu na ispitanike sa srednjom školom.

Istraživači su na različite načine definisali sagorevanje (30) što može da otežava

poređenje rezultata našeg istraživanja sa drugim, Definisanje sagorevanja kao visoki rezultat i na

subskali EI i na subskali DP je i kao niski rezultat LO MBI može rezultirati potcenjivanjem

sagorevanja (31-33).

Upotreba definicije po kojoj sagorevanje uključuje visoki rezultat na EI ili DP , ali ne i

nizak rezultat na subskali LO (34,35), može rezultirati precenjivanjem učestalosti sagorevanja

(36). Neki autori su sagorevanje definisali kao visoke rezultate na subskali emocionalne

iscrpljenosti i na subskali depersonalizacije (36,37).

Prema teoriji Maslach (4) EI prvi znak sagorevanja ovog sindoma, a prati je

depersonalizacija i na kraju se pojavljuje osećaj profesionalne neostvarenosti. U istraživanjima

najveću prevalenciju imala je EI (4).Razmatrajući rezultate svake podskale, uočen je značajan

stepen sindroma sagorevanja u ispitivanoj populaciji. Za razliku od “ukupnog sagorevanja”,

procentualno, u pojedinačnim domenima, mnogo veći broj ispitanika razvilo simptome u

umerenom ili visokom stepenu.

Visok i umeren stepen EI imalo je 86.1% ispitanika. Nizak stepen DP imalo je 1.4%

ispitanika, dok je umeren stepen imalo 16.1%. Najveći broj ispitanika je imalo visok stepen

depersonilizacije 82.4%.

Iskazi koji čine podskalu LO su u obrnutom odnosu sa prethodne dve, tako da doprinost

sindromu da sagorevanja daju ispitanici sa srednjom i niskom stepenom. Niski stepen lične

ostvarenosti je imalo 34.6%, umeren stepen 32.9% a visok stepen lične ostvarenosti je imalo

32.6% ispitanika.

Slične rezultate o vrednostiama podskala I njihovom doprinosu ukupnom sindrom

sagorevanja dobili su istraživači u Srbiji kod anesteziologa (10).

Za pojavu EI glavni prediktori bili su muški pol, starost i dužin radnog staža. Mi smo

utvrdili da je da su ispitanici muškog pola imali 82% manju verovatnoću da ispolje EI u odnosu

na ispitanike ženskog pola. Starost je bila značajana i sa svakom dodatnom godinom života

povećava se EI za 3.8%. Sa svakom dodatnom godinom radnog staža u istoj firmi povećava se EI

za 5.4%.

Glavni prediktori za LO bili su muški pol i nivo obrazovanja. Ukoliko je ispitanik

muškog pola, njegova verovatnoća da ispolji „sindrom sagorevanja“ u formi sniženog LO

smanjuje se za 164% u ondosu na ispitanike ženskog pola. njegova verovatnoća da ispolji

„sindrom sagorevanja“ u formi sniženog PA smanjuje se za 269% u ondosu na ispitanike sa

trogodišnjom srednjom školom.

 Prema rezultatima studije sproveden u Brazilu mlađe osobe, sa nižim nivoom

obrazovanja i kraćim radnim stažom imale su veći emotivni stres na poslu i veliku EI a kao

značajni prediktori ukupnog sindroma, navedeni su radni staž i životno doba. Obrazovane osobe,

sa većim radnim iskustvom imju više samopouzdanja u obavljanju radnih zadataka, ispoljavaju

veću samokontrolu pri kontaktu sa različitim stresorima i doživljavaju manju emotivnu trauma

(38).

Poredili smo naše rezultate sa studijom sprovedenom u Izraelu. Uporedivi rezultati

odnodsili su se na domene MBI. Rezultati ove studije: EI 35.6%, DP 21.1% i LO 42.6%, u

poređenju sa našim rezultatima, pokazuju značajnu razliku u domenu sve tri podskale EI, DP I

LO. U našoj studiji bilo je gotovo dvostruko više emocionalno iscrpljenih ispitanika, 4 puta više

sa DP a sa LO manje od jedanput.

Ovako velike razlike možemo da objasnimo socio-demografskim, uslovima na random

mestu i delom ekonomskim karakteristikama populacije u kojoj smo sproveli istraživanje, a koje

smo statističkom analizom potvrdili kao značajne (pol, starost, radni staž, dužina radnog

vremenazadovoljstvo uslovima rada) (39, 40).

WHO releases new International Classification of Diseases (ICD 11). World Health
Organisation. [На мрежи] [Цитирано: 20 Februar 2020.]
https://www.who.int/news-room/detail/18-06-2018-who-releases-new-international-
classification-of-diseases-(icd-11).