yGb!

g#Æx@ÃT QDm Mr” |R›t TMHRT

ym{/F QÇS _ÂT mR/ TMHRT¼19k/hr/

M:‰F xND

ym{/F QÇS _ÂT mGb!Ã ¼2 s›T¼

kt¥¶ãC y¸-bQ x-”§Y W-@T t¥¶ãC Y,NN M:‰F µ-Âqq$ b“§¿

 ym{/F QÇSN TRg#M ytÚfbTN ›§¥ YrÄl#

 ym{/F QÇS ÆHRÃTN YgnzÆl#
 QÇúT mÚ?FT yXGz!xB/@R XSTNÍS mçÂcWN ÃW”l#
 ym{/F QÇSN _QM YrÄl#
y¸-bQ ZRZR YzT ym¥R ¥St¥R KNWN
B”T
 ym{/F 1.1 ym[/F bz!H KFl g!z@ ym{/F QÇS TRg#M½ ym{/F QÇS ›§¥Â ym{/F QÇS
QÇSN QÇS Æ?RÃT ytÆl#TN YzèC b1 s›T KFl g!z@ l¥-ÂqQ y¸ÃSCL bqE ZGJT
sêSêêE TRg#M xDRgW YM-#ÝÝ bKFl g!z@W t¥¶ãC Sl m{/F QÇS MNnT çcWN
;WÄê 1.2 ym{/F GN²b@ l¥wQ y¸ktl#TN _Ãq&ãC bm-yQ YjM„¿
FcEE QÇS ›§¥ m{/F QÇs kl@lÖC mÚ?FT y¸lYbT ÆHRÃT MN MNDÂcW) bxXMé
ylÃl# 1.3 ym{/F y¥s§sL zÁ ¼Brach storming¼ t¥¶ãC XNÄ!wÆ µdrg# b`§ ê ê n_ïCN
ÃB‰‰l# QÇS xg#LtW YGl[#ÝÝ kz!ÃM y¸ktl#TN h#lT n_Ãq&ãC byG§cW XNÄ!mLs#

1
 ym{/F Æ?RÃT ÃDRg#
QÇSN 1. m{/F QÇS ¥lT MN ¥lT nW)
›§¥ 2. ?g XGz!xB/@RN k”L ¼k?g Lb#¼ wd {/#F ?G ¥St§lF SlMN
xSflg)
YgLÚl#
 m{/F QÇS kl@lÖC m{/FT h#l# ytly ykbr nWÝÝ
 ym{/F
 m{/F QÇS xSgß!W ?ÃW z§l¥êE xM§K L;#L XGz!xB/@R nWÝÝ
QÇúN
 yt¥¶ãc$N mLS µÄm-# b“§ ‰Sã x-R x-R Ãl glÚ b¥drG yh#lt$N
Æ?RÃT _Ãq&ãC mLS YS-# bmq-LM y¸ktl#TN h#lT _Ãq&ãC m\rT
ÃB‰‰l#Ý xDRgW x-R Ãl glÚ ks- b“§ m{/F QÇSN ¥NbB x§¥ b¸ktl#T
n_ïC §Y xtk#rW ÃB‰„
Ý

 bm{/F QÇS _ÂT yx-ÂN SLèC ¼m\r¬êE m-YöC y¸Æl#T yT®c$

ÂcW)
 m{/F QÇS mc& ½yT½ bXn¥NÂ bMN ÌNÌ tÚf)
ym{/F QÇS TRg#MN½ ›§¥Â ÆHRÃt$N ÃSrÄ*cWÝÝ btly m[/F QÇS
yrqEQ yxM§K |‰ b¥=b_ ysW LJ mt§lû½ y¥YmrmR M-#Q yçnW
|‰ wsNÂ WSNnT ÆlW ysW ÌNÌ mÚûÂ h#l#NM LNrÄW XNd¥YÒlN
x{NåT bmS-T ¥B‰‰T ÃSfLULÝÝ bXRî glÚ ¥B‰¶Ã §Y _Ãq&
çcW t¥¶ãC µl _Ãq&ãCN µStÂgÇ b“§ b¸ktl#T n_ïC §Y b¥t÷R
¥-”là YS-#ÝÝ
 QÇúT mÚ?FTN ¥NbB½ ¥_ÂTÂ mrÄT ¥lT y{/#ûN TRg#MÂ
XGz!xB/@R bz!Ã {/#F x¥µ"nT lX¾ XÃSt§lû Ãl#TN mLXKT

2
 bTKKL mrÄT ¥lT nWÝÝ

 bQÇúT 1.4 yQÇúT QÇúT mÚ?FTN ¥NbBÂ TRg#¥cWN mrÄT yKRStEÃñC GB xYdlMÝÝ
mÚ?FT mÚ?FT GÆCN ÃwQnWN mf[MÂ btrÄnW m-N mñR nWÝÝ yQÇúT mÚ?FT
ZGJT yXGz!xB/ _ÂT wdz!H y¸ÃmÈ mNgD BÒ nWÝÝ
WS_ @R yM:‰F xND N;#S RXîC yçn#TN
ymNfS XSTNÍSn 1.4 XÂ 1.5N l¥St¥R xND S›T YqÑÝÝ lKFl g!z@W TMHRT bqE ZGJT
QÇSNÂ T Ãdrg# y:lt$N TMHRT kmjmRã bðT ÃlfWN KFl g!z@ TMHRT bx+„
ysãCN 1.5 ym{/F b_Ãq& mLS kkls# b“§ lXlt$ TMHRT mGb!à YçN zND y¸ktlW#N
DRšÂ QÇS yxrUêEW ×s@F ¬¶K bx+„ yNg„êcW tkTlW yqrb#TN _Ãq&ãC Y-
W-@T _QM YÌcW¿ mlúcWNM XNÄ!gL[# ÃbraacWÝÝ
YlÃl# ¬¶KÝ xrUêEW ×s@F m{/F QÇSN XNÄ!trg#Ñ k¬zz#T sÆW l!”WNT
 ym{/F xNÇ s!çN ynB† x@LÃSN yTNb!T m{/F tRg#àLÝÝ b¸trg#MbTM g!z@
QÇSN «DNGL TiNúlC wND LJM TwLÄlC...´ y¸lWN xNq{ «s@T TiNúlC...´
_QM BlÖ lmqyR ÃdRgW _rT xlmúµt$N µB‰„ b“§ ¬¶k#N x-R xDRgW
YzrZ‰l# YÌŒÝÝ bm=ršM y¸ktl#TN _Ãq&ãC Y-Yq$ ÃwÆêcW x!œ. 7 .
ÝÝ 14ÝÝ
 QÇúT mÚ?FT yXGz!xB/@R XSTNÍS mçÂcW bMN Y¬w”L)
 bQÇúT mÚ?FT ZGJT wQT ymNfS QÇSN ysãC DRšÂ W-@T
MNDnW)

3
  ym{/F QÇS y¦Y¥ñT yMGÆR m\rTnT XNÁT YglÚL)
 m{/F QÇS lsW LJ _bB |UêE b¥St¥R bk#L DRš xlW wY)
 bqrb#T _Ãq&ãC §Y bKFl# WS_ Ãl# t¥¶ãCN bb#DN bmmdB
XNÄ!wÆbT
µdrg# b`§ yb#DN WYYT W-@èCN bKFL WS_ XNÄ!qRB ÃDRg#ÝÝ lb#DN
WYYT l¥QrB 25 dqE”ãC YmDb#ÝÝ kb#DN twµ×C glÚ WYYT b`§
btns#T ymwÃà _Ãq&ãC §Y tgb! ¥-”lÃãCN lmS-T wd ¸ÃSClW
yKFl g!z@W TMHRT YGb#ÝÝ bQÇúT mÚ?FT ZGJT wQT ymNfS QÇSN
DRš s!ÃSrÇ y¸ktl#TN n_ïC ¬úb! ¥DrG YgÆL ÝÝ ymNfS QÇS DRš ¼
m¶nT¼ s!ÆL-
h. ¥núúTÂ m_‰T
sãC TNb!T XNÄ!Âg„ XNÄ!ÃStM„ y¸Ãnúú y¸-‰ mNfS QÇS nWÝÝ
«yXGz!xB/@R ”L wd Xn@ XNÄ!H s!L mÈ¿ kXÂTH çD úlH xWq&¦lh#ÝÝ
k¥~iNM STwÈ qD¹@¦lWÝÝ lx?²M nb!Y xdRG¦lh#´ ¼x@R.1Ý5¼
l. XNÄ!ÃStWl# ¥DrG
«kXÂNt UR úlh# YHN ngRµ*Ch#ÝÝ ngR GN xB bS» y¸LkW yXWnT
mNfS ’‰Ql!õS XRs# h#l#N ÃStM‰C“L¿ Xn@ yngRµ*Ch#NM h#l#
ÃúSÆC“LÝÝ´ ¼ ×/. 14Ý 5 - 26¼
y¸-bQ ZRZR YzT ym¥R ¥St¥R KNWN
B”T lMúl@ /êRÃT wNg@LN yÚûT g@¬ µrg b!ÃNS k¦Ã ›mT b“§ nWÝÝ ngR
GN g@¬ ÃSt¥rWN y”l#N TMHRT¿ yX°N txM‰T XNdtf[mW úY²nF

4
bTKKL l!{û yÒl#T mNfS QÇS bsÈcW xStWlÖTÂ mrÄT nWÝÝ
/. mGl_
ysW LJ xXMé WSN bmçn#¿ yXGz!xB/@RN |‰ b‰s# xQMÂ XWQT l!rÄ
xYCLMÝÝ SlçnM yXGz!xB/@R Xg² ÃSfLULÝÝ nb!† /@ñK |n F_rTN
bÑl# ¥yT yÒlW½ nb!† x!úYÃS XGz!xB/@RN bz#Ín# §Y çñ ytmlktW½
QÇS ÔWlÖS wd s¥Y mN-Q ¥yT yÒlW bXGz!xB/@R mNfS XRĬ
nWÝÝ

m. ¥ÂgR mÚF
«yXGz!xB/@R mNfS bXn@ tÂgr¿ ”l#M bxNdbt& §Y nbRÝÝ´ ¼1úÑ. 23Ý2¼
\. m-bQ
ymNfS QÇS m¶nT _QM ”l#N bmÂgRÂ bmÚF g!z@ S?tT XNÄYf-R
m-bQ nWÝÝ
ysãCNM DRš btmlkt¿ bmNfS QÇS m¶nT b!\„M y¸{ûT bnÚnTÂ
y‰úcWN XWqTÂ

5
_bBM t-QmW XNdçn XN©! mNfS QÇS sWn¬cWN töÈ_é XNd :”
t-qmÆcW ¥lT XNÄLçn ¥SrÄT ÃSfLULÝÝ
ym{/F QÇSN _QM btmlkT¿ QÇS m{/F ysW LJ _bB mNfúêEÂ
_bB |UêE MN+ mm¶Ã XNdçn ¥SrÄT ÃSfLULÝÝ bz!h# m\rT
m{/F QÇS -
h. yTMHRt ¦Y¥ñT m\rT mçn#N
l. ymLµM MGÆR MN+ m¥¶Ã XNdçn ¥SrÄTÝÝ
m{/F QÇS bt=¥¶ ¼XNd Är¯T¼ lsW LíC _bB |UêE MN+ m\rT
XNdçn ¥úà y¸çn# n_ïCN ¥QrB YgÆLÝÝ kXnz!H mµkL y¸ktl#TN
b¥úÃT t¥¶ãC ?Yw¬cWN bÑl# km{/F QÇS UR XNÄ!ñ„½ XNÄ!Ãnb#½
Ãnbb#TN bXGz!xB/@R xU™nT XNÄ!ÃStWl# ¥núúT YÒ§LÝÝ
h. M?NDSÂ
zF. 6 Ý 14- 13 Sl mRkB x\‰R
2¾.z@Â 3Ý 3- 4 Sl b@tmQdS x\‰R
l. ?KMÂ
k#Í. 10Ý7 ¿ x!ú 38Ý21 ¿l#”. 1;Ý29- 37

6
/. xStÄdRÂ ?G
zF. 18Ý 13-25¿ zÚ. 32Ý32¿ 1¾. ng. 3 Ý 17- 28
m. GBRÂ
zF. 3Ý 17- 23¿ zÚ.23Ý 10¿ zF. 41Ý25- 36
\. yzmN xöÈ-R
m{/f ÿñK
r. |n flK ¼Cosmology ¼
m{/f ÿñK
s. ¥~b‰êE n#é
¹. k!n _bB
bm=ršM XRî Æqrb#T glÚ ¥B‰¶Ã §Y _Ãq&ãC µl XDL bmS-
T yt-yq$TN _Ãq& b¥B‰‰T yKFl g!z@WN TMHRT bts_ãT yg!z@
m-N Ã-Âq$ÝÝ

7
 M:‰F h#lT

ym{/F QÇS YzT ¼7 s›T¼

kt¥¶ãC y¸-bQ x-”§Y W-@T- t¥¶ãC Y,NN M:‰F µ-Âqq$ b“§¿

 yBl#YÂ y/Ä!S k!ÄN mÚ?FTN YzT YgnzÆl#

 yh#lT k!ÄÂTN MNnTÂ xm\‰rT YrÄl#
 yQÇúT mÚ?FTN xkÍfL YgnzÆl#

8
y¸-bQ B”T ZRZR YzT ym¥R ¥St¥R KNWN
 yBl#YÂ y/Ä!S 2.1. ym{/F QÇS b1 s›T KFl g!z@ WS_ 2.1 XÂ k2.2 XSk 2.2.1 Ãl#T
k!ÄN mÚ/TN YzT Äsú yTMHRT YzèC YsÈl#ÝÝ l:lt$ TMHRT mNdRd¶Ã
mlà -ÆÃT xkÍfL YçN zND kt¥¶ãc$ mµkL y¸ktl#TN _Ãq&ãC
bg!z@½ b﬽ 2.2. h#lt$ k!ÄÂT XNÄ!mLs# ÃdRg#
bÌN̽ 2.2. yk!ÄN y”L 1. ym{/F QÇSN ê ê KFlÖC N;#úN KFlÖCN
bmLLXKT k!ÄN TRg#M zRZ„
YzrZ‰l# 2. yk!ÄNÂ y”L k!ÄN L†n¬cW MNDnW)
 yBl#Y y/Ä!S  yBl#Y k!ÄN mÚ?FT mlà -ÆÃT MND ÂcW)
k!ÄN mÚ?FTN  y/Ä!S k!ÄN mÚ?FTS mlà -ÆÃT MNDÂcW)
xkÍfL ÃB‰‰l# l_Ãq&ãc$ kt¥¶ãC yts-#TN mLîC mnš b¥DrG
yk!ÄN y”L _qET ymwÃà g!z@ÃTN kf-„ b“§ yBl#Y y/Ä!S k!ÄN
k!ÄNN L†nT ÃÃl# mÚ?FTN mlà -ÆÃT bmzRzR y:lt$N yTMHRT R:S
YjM„ÝÝ yh#lt$N k!ÄÂT y¬¶K Äsú g!z@N½ DRg!TN½ï¬½

XÂ mÚ?FTN ÃgÂzB mçN YgÆêLÝÝ kz!H URM

btÃÃz m{/F QÇS bêÂnT Bl#Y k!ÄN /Ä!S k!ÄN
tBlÖ s!kfL Bl#Y k!ÄN bêÂnT k|n F_rT mf-R
jMé XSk g@¬CN x!ys#S KRSèS mMÈT DrS ÃlWN
¬¶K XND¸tRK½ ms!H ysWN LdT l!b@™ wd MDR

9
mMÈt$N xSqDä s!gL{ /Ä!S k!ÄN dGä g@¬CN
mMÈt$N ymÈbTN ›§¥ f{ä wd qdm KB„
mmls#N½ BlÖM Sl ›lM m=rš XNd¸tnBY bZRZR
ÃSrÇÝÝ bmq-LM yk!ÄN XÂ y”L k!ÄNN xNDnTÂ
L†nT ÃB‰„ÝÝ k!ÄN ¥lT SMMnT ¥lT s!çN ”L
k!ÄN dGä b”L ytgÆN SMMnT ÃmlK¬L ¥lT nWÝÝ
Xn"HN bMúl@ XÃÈqs# ÃSrÇÝÝ
bm=ršM l¸q_lW KFl g!z@ ZGJT xDRgW
XNÄ!m-# bxMST MDB t¥¶ãc$N bmKfL bå¶T
zF_rT½ å¶T z[xT½ å¶T zl@êWÃN½ å¶T z^#Lq$ XÂ
å¶T zÄGMN b#DÂc$ x_NtW ymÚ?Ft$N ;b!Y +B_Â
¬¶K KFL WS_ XNd¸ÃqRb# b¥S¬wQ y:lt$N mR/
GBR ¥-”lL YÒ§LÝÝ

10
 yBl#YÂ y/Ä!S 2.2.2. Bl#Y k!ÄNÂ b2.2.2 yTMHRT R:S |R Ãl#T YzèC b1 s›T KFl
k!ÄN MNnTNÂ åT g!z@ y¸-Âqq$ ÂcWÝÝ y:lt$N TMHRT y¸ktl#TN
xm\‰rTN  MNnT _Ãq&ãC bm-yQ ¥-”là mLîC b¥QrB mjmR
ÃB‰‰l# xm\‰rT bg#Ć §Y Ãl#TN GN²b@ãC KFtèC lmlyT ÃSC§LÝÝ
 yBl#Y k!ÄN  ›§¥  yBl#Y k!ÄN ¬¶K mc&½ yT½ bMN h#Ât& l!m\rT
yå¶TN ›§¥  y?G mÚ?FT Òl)
YgLÚl# _ÂT  kngr D~nT xNÚR yBl#Y k!ÄN mÚ?FT ê êÂ
 yxMSt$N y?G  yBl#Y k!ÄN ¬¶K B/@r å¶T y¸Æl#T mÚ?FT ê ê +BõC
mÚ?FT mÚ?FT MNDÂcW)
¼B/@r å¶TN¼ ê btns#T _Ãq&ãC §Y l15 dqE”ãC mLS yKFL
+B_ YzrZ‰l# WYYT ¥DrG YgÆLÝÝ kWYYt$ b“§ l10 dqE”ãC
 yBl#Y k!ÄN y¬¶K ÃHL yBl#Y k!ÄN å¶TN MNnT xm\‰rT XNÄ!h#M
KFL ytÆl ›§¥ kngr D~nT ½ ksW LíC ¬¶K xNÚR b¥B‰‰T
mÚ?FT SlMN ¥-”là mS-T kmMH„ Y-b”LÝÝ bmq-L
y¬¶K mÚ?T lXÃNÄNÇ b#DN 5 dqE”ãC bmS-T yxMSt$N B/@r
XNdtÆl YgLÚl#ÝÝ å¶T +B_ yb#Dñc$ twµ×C XNÄ!ÃqRb# ¥DrG YgÆLÝÝ
 yXÃNÄNÇN y¬¶K bmq-L ktÒl X|‰x@§WÃN kGB{ wd kn›N
m{/F ;bYT Ãdrg#TN g#ø y¸ÃúY µR¬ b¥zUJT yxMSt$N
+BõCN mÚ?FT ›§¥Â +B_ ¥SrÄT YgÆLÝÝ
YzrZ‰l# bm=ršM l¸q_lW y¬¶K mÚ?FT _ÂT
l!rÄ y¸CL 5 b#DñCN b¥êqR ¦Ã xNÇN y¬rK

11
mÚ?FT bQdM tktL lb#Dñc$ b¥kÍfL yb#DN |‰
mS-T bKFL WS_ XNd¸ÃqRb# ¥úúb!à b¥QrB
y:lt$N mR/ GBR ¥-ÂqQÝÝ
y¬¶K mÚ?FT KFL _ÂT b1 s›T y¸-ÂqQ s!çN
y:lt$N yTMHRT g!z@ b¸ktl#T _Ãq&ãC YjM„
 yBl#Y k!ÄN y¬¶K mÚ?FT y¸Æl#T yT®c$
ÂcW)
 y¬¶K mÚ?FT yU‰ -ÆÃT MNDN ÂcW)
y_Ãq&ãc$$N mLS t¥¶ãCN b¥útF XNÄ!mls# ktdrg
b“§ 5t$ b#DñC ytsÈcWN yb#DN |‰ btwµ×ÒcW
bk#L l30 dqE” ÃQRb#ÝÝ yqrb#TN glÚãC mnš b¥DrG
l20 dqE”ãC ÃHL kx!Ãs# XSk m{/f z@ mê:L
h#lt¾ ÃlWN y¬¶K FsT lt¥¶ãc$ ¥S=b_ÝÝ
yX|‰x@§WÃN kn›NN mWrS ymúFNT zmN
mNG|t úâL
mNG|t ÄêET mNG|t slÖäN yslÖäN mNG|T
mkfL
bXnz!H mÚ?FT y¸ws#TN ;bYT KNWñC bm-öM
lbl- _ÂT ¼NÆB¼ XNÄ!zU° ¥DrGÝÝ
b¸q_lW KFl g!z@ y¸-n#TN mÚ?FT k¥Stêwq$Â
MNÂ XNÁT m|‰T XNÄlÆcW

12
 kmgl[# bðT l5 dqE” y¥-”là g!z@ y¬¶K mÚ?FT
y¬¶K ;#dTN bt¥¶ãc$ xXMé WS_ l¥Sqm_ YrÄ
zND y¸ktlWN b¥úyT yKFl g!z@WN TMHRT ¥-
”lLÝÝ
X|‰x@§WÃN bXGz!xB/@R mNG|T BÒ mtÄd‰cW
¼bzmn x!Ãs#¼
zmn mœFNT

kúâL XSk slÖäN l120 ›m¬T bxND mNG|T |R

mtÄd‰cW

bébxM zmN X|‰x@L l2 mkf§*

X|‰x@§WÃN l70 ›m¬T bÆb!lÖN MR÷ möy¬cW

kÆb!lÖN MR÷ mmlS
 ymZÑR y_bB  ymZÑR y_bB b-Q§§W TMHRt$N l-ÂqQ 1 s›T Yf©LÝÝ l5 dqE”
mÚ?FTN mÚ?FT ÃHL Sl mZÑRÂ _bB MNnT ¥B‰RÃ bmS-T
YzrZ‰l# y:lt$N TMHRT mGb!à ÃQRb#ÝÝ bmq-LM t¥¶ãc$N
 ymÚ?Ft$ SlMN bb#DN bmKfL l10 dqE”ãC ÃHL SMNt$N mÚ?FT ¼
ymZÑRÂ y_bB m{/F x!×B½ mZÑr ÄêET½ m{/f Múl@½ m{/f

13
 mÚ?FT XNdtÆl TGœ{ m{/f mKbB½ m`Ly m`LY zslÖäN½
ÃB‰‰l# m{/f _bB m{/f s!‰KN¼ b¸ktl#T yx-ÂN SLT
 yymÚ/Ft$N ;b!Y bb#DN twÃYtW XNÄ!qRb# ÃDRg#ÝÝ
mLXKT YgLÚl# mZÑr ÄêETN
 ym{/ûN yxq‰rB SLT
 Sl KRSèS ytng„ TNb!èC
 yòcW TMHRèC
 bx!T×ùÃ b@tKRStEÃN y[lÖT½ yQÄs@Â y¥~l@T
xgLGlÖT ÃlW ï¬ wzt
l@lÖc$N mÚ?FT
 ymÚ?Ft$ yxÚÚFÂ yxq‰rB SLT
 ;BY +B_
 ê mLXKT
t¥¶ãC k§Y bqrb#T y_ÂT mSmR bb#DN

14
 ktwÆ b“§ l35 dqE”ãC bQdM tktL XNÄ!ÃqRb#
b¥DrG¿ lqrb#T ¥-”là mS-T ÝÝ ¥-”lÃWM
k§Y btgl[#T y_ÂT n_ïC §Y ¥t÷R YgÆêLÝÝ
 yTNb!T YHNN R:S l¥St¥R 45 dqE” Y-qÑÝÝ
mÚ?Ft$N yÚûTN bmjm¶Ããc$N 30 dqE”ãC t-QmW Sl TNb!T
nb!ÃT YlÃl#  yTNb!T mÚ?FT mÚ?FT m\r¬êE n_ïC ¥B‰¶Ã YS-#ÝÝ b¥B‰¶ÃW
 nb!Ãt$N btlÆ WS_M y¸ktl#TN n_ïC Tk#rT s_tW ¥B‰‰TãN
mNgìC xYzNg#Ý yTNb!T mÚ?FT y¸Æl#T x|‰ SDST
YmDÆl#ÝÝ mÚ?FT s!çn# btlÆ nBÃT ytÚû ÂcWÝÝ mÚ?Ft$N
yÚûT nBÃèC bh#lT mNgD ”LN kXGz!xB/@R
tqBlW y¸Âg„ ÂcWÝÝ 1¾. bXGz!xB/@R Wún@
Sl¸f[Ñ DRg!èC Sl mNGST Sl sãCÂ Sl `-!xT
2¾. wdðT Sl¸çn# ngéCÝÝ nb!Ãt$ bƒST MKNÃèC
btlÆ MDïC l!mdb# XNd¸Cl# 1¾. b{?æÒcW
M:‰FÂ q$_R B²T ;bYT nb!ÃTÂ dqEq nBÃT
tBlW 2¾. bñ„bT ï¬ yYh#Ä nBÃT½ ys¥Rà nBÃT
XÂ yÆb!lÖN nBÃT tBlW 3¾. bñ„bT zmN kÆb!lÖN
MR÷ bðT bÆb!lÖN MR÷ g!z@ X kÆb!lÖN MR÷ b“§ÝÝ
15 dqE” t-QmW x|‰ SDSt$N yTNb!T mÚ?FT
x-R x-R µl ¥B‰¶Ã ¼TRg#M UR¼

15
 yå¶T nb!ÃTN YzRZ„§cWÝÝ bm=ršM xS‰ SDSt$N mÚ?FT
k/Ä!S k!ÄN UR kÍFlW lt¥¶ãC YS-# l¸q_lW KFl g!z@
çcWN TSSR btsÈcW mÚ?FT z#¶Ã yTNb!T mÚ?Ft$N ê êÂ
ÃSrÄl#ÝÝ +BõC lYtW XNÄ!m-# Yzz#ÝÝ kKFl g!z@W 15 dqE”
t-QmW k¸q_lW R:S UR btÃÃz Sl lå¶TÂ
nb!ÃT mS-T ›§¥Â xSf§g!nT XNÄ!h#M y/Ä!S k!ÄN
MNnTÂ xm\‰rTN bZRZR ÃSrÇÝÝ bz!H glÚã
yå¶T ynb!ÃT k/Ä!S k!ÄN UR çcWN GNß#nTÂ
TSSR ¥SrÄTãN xYRs# bz!HM YHNN KFL g!z@ ¥-
ÂqQ YC§l#ÝÝ
YHNN kÆlfW KFl g!z@ yt¹Ugr R:S l¥St¥R 1
s›T ts-è¬LÝÝ bz!H m\rT ymjm¶Ããc$N 20
2.2.3./Ä!S k!ÄN dqE”ãC kÍFlW ys-#TN yTNb!T mÚ?FT ê êÂ
wNg@L +BõC lYtW XNÄ!m-# b¬zz#T m\rT xND
bxND Yl†êcWN yTNb!T mÚ?FT ê ê +BõC
b!ÒL bxNÄND dqE” bb!² kh#lT dqE” ÆLbl-
btqm-#bT ï¬ çnW XNÄ!ÃB‰„ :DL YS-#ÝÝ XRîM
ytúút húB µl BÒ b¥rM wYM ÃLtgl[ µl
bmGl{ húb#N Ã-”l#ÝÝ

16
y¸-bQ B”T ZRZR YzT ym¥R ¥St¥R KNWN
 QÇúT mÚ/Tn b›Yn¬¢W 2.3. yQÇúT mÚ?FT lz!H R:S ytsõT g!z@ 1 s›T nWÝÝ YHNN
YmdÆl# xkÍfL s›T b¸gÆ lm-qM bmjm¶Ã
 yXÃNÄNÇ QÇúT mÚ?T 2.3.1yBl#Y k!ÄN t¥¶ãc$N bz-" MDïC YmDb#Â
›Ynt Æ?RyT ÃB‰‰l# ¼ xkÍfL lXÃNÄNÇ b#DNM y¸ktl#TN yQÇúT
YtnTÂl#¼ÝÝ 2.3.2y/Ä!S k!ÄN mÚ?FT KFlÖC YSÈ*cWÝÝ
 XÃNÄNÇ QÇúT mÚ?T xkÍfL kBl#Y k!ÄN mÚ?FT
bMDB bMDÆcW YdlD§l#ÝÝ 1. y?G mÚ?FT
2. y¬¶K mÚ?FT
3. ymZÑRÂ y_bB mÚ?FT
4. yTNb!T mÚ?FT
k/Ä!S k!ÄN mÚ?FT
1. yMS‰C ¼ ywNg@L KFL¼
2. y¦K KFL
3. y|R›T KFL
4. ymLXKT KFL
5. yTNb!T KFL ¼‰:Y¼
QÇúT mÚ?FT btzrzrW mLk#

17
XNd¸kfl# kgl[# b“§ XÃNÄNÇN
lxNÄND b#DN xDlW t¥¶ãC
byb#DÂcW btsÈcW ymÚ?FT KFL
WS_ y¸µtt$N mÚ?FT zRZrW yU‰
ÆHRÃcWN XNÄ!l† Yz²*cWÝÝ lz!H yb#DN
WYYT 15 dqE” Y-qÑÝÝ WYYt$ XNd-
Âqq t¥¶ãC btwµ×ÒcW x¥µYnT
xND xND Xytns# yb#DÂ
cWN yWYYT húB ÃQRb#ÝÝ bXÃNÄNÇ
yWYYT húB §Y ÃLgÆcW t¥¶ãC
y¸ÃnscW _Ãq&ãC µl XNÄ!Ãns# Ãbr¬t$
mls#NM b¸mlktW b#DN xƧT
XNDmlS ÃDRg#ÝÝ bm=ršM yt²Æ µ§
b¥rM y¯dl µl bmѧT ¥-”là YS-
#ÝÝ MÂLÆT bx-”§Y y:lt$ TMHRT §Y
ÃLgÆcW t¥¶ãC µl _Ãq&ÃcWN
XNÄ!Ãns# b¥DrG ltns#TM _ÃãC mLS
bmS-T y:lt$N TMHRT ¥-”lL
YÒ§LÝÝ

18
 ምዕራፍ ሦስት

-የመጽሐፍ ቅዱስ ታሪክ (6 ሰዓት)

Ÿ}T]­‹ ¾T>Öup ›ÖnLÃ ¨<Ö?ƒ- }T]­‹ ÃI”” U°^õ "Ö“kl u%EL

 ¾pÆdƒ SéQõƒ” ›ééõ ታ]¡ ÃÑ’²vK<

 ¾SêNõ pÆe ¾s”s ƒ`Ñ<V‹” Ã[ÇK<
 ¾wK<Ó ¾NÇ=e Ÿ=Ç” SêNõƒ” k•“ ÃÑ’²vK<
 SêNõ pÆe u›=ƒÄåÁ ÁK¨<” ›S×Ø“ ታ]¡ Ã[ÇK<

19
 ¾T>Öup wnƒ ´`´` òƒ ¾ST` Te}T` ¡”¨<”

 pÆdƒ SêNõƒ 3.1.የቅዱሳት መጻሕፍት

¾}éñuƒ u}KÁ¾ አጻጻፍ ታሪክ ¡õK ƒUI`ƒ 3.1 u1 c¯ƒ Ñ>²? ¨<eØ KSÚ[e
²S” SJ’<” 3.1.1. የተጻፈበት òÒÌ:: ¾U°^ñ” ¯LT "w^\L†¨< uG<ªL
Ã}’ƒ“K<
ዘመን ¾T>Ÿ}K¨<” ØÁo ÃÖÃlª†¨<::
 pÆdƒ SêNõƒ 3.1.2. የተጻፈበት ቦታ SêNõ pÆe” U” ÁIM ታ’vL‹G<;
u}KÁ¾ xታ 3.1.3. የተጻፈበት ቋንቋ
Séó†¨<” Áw^^K< SêNõ pÆe” eታ’u< ¾T>†Ó^‹G< ¨Ã”U KS[ǃ
¾T>ŸwÇ‹G< ¾ƒ—¨< ’¨<;
 pÆdƒ SêQõƒ
SËS]Á ¾}T]­‹” SMe Ÿcucu< uG<ªL SêNõ pÆe”
¾}éñv†¬” KS[ǃ ¾}éðuƒ” ²S” xታ “ s”s T¨p
s”s­‹ ò[´^K< እ”ÅT>ÁeðMÓ ¾T>ÁeÑ’´w ›”É ¨ÃU G<Kƒ
ታ]¡ ÃU[Ö<“ Ÿ}T]­‹ S"ŸM ›”É c¨<
 pÆdƒ SêNõƒ
u}KÁ¾ እ”Ç=Á’w ÁÉ`Ñ<:: KUdK?: SêNð Ùu=ƒ&¾T‚­e
xታ &²S”“ s”s ¨”Ñ@M 5& “ 2— qa 9 eK Uꪃ ¾}’Ñ\ƒ”
u=éñU Gdv†¨< uT”dƒ Ze~U u}KÁ¾ ²S” u}KÁ¾ xታ u}KÁ¾
›”É SJ’<” s”s Séó†¨<” Gdv†¨< Ó” Ze~U eK Uꪃ
}[É}¨< ¾S”ðe ›eðLÑ>’ƒ “ eKT>ÁeÑ–¨< u[Ÿƒ ÓÑ^K<::
pÆe” Y^ ÁÅ”nK< u}Sddà K?KA‹”U UdK?­‹ S¨<cÉ Ã‰LM::

20
 ¾Ø”ታ¨<Á” ¾እÏ 3.1.4. ጥንታውያን ÃI”” ¡õK ƒUI`ƒ KTe}T` ÑKé ¾}hK ²È
êQðƒ pÏ­‹” የእጅ ጽሕፈት ቅጅዎች ÃJ“M }wKA ÃÑSታM:: eK²=IU eK Ø”ታ¨<Á” ¾እÏ
¯Ã’ƒ“ ØpU (Manuscripts) êOõ pÏ­‹ U”ƒ“ ØpU Áw^\L†¨<:: ¾Ø”ታ¨<Á”
Áw^^K< pÏ­‹ u}KÁ¿ Ñ>²?Áƒ SÑ–ƒ ¾pÆe SêNõ”
3.1.5. የመጽሐፍ
ƒ`Ñ<V‹ KTSdŸ]Á’ƒ ¾T>ÖpS< SJ“†¨<” KUdK?
 ¾SêNõ pÆe ቅዱስ ምዕራፍና ቁጥር
up`u< ulU^” ªh ¾}Ñ–¨< ¾SêNð H@•¡ ØpM
U°^õ“ lØa‹”
u›=ƒ¿åÁ "K¨< Ò` ›”É SJ’< KGÑ^‹” ¾SêNõ
›ÖnkU Áw^^K<
vKታ]¡’ƒ ÁK¨<” É`h T”dƒ ÉLM::
 ¾SêNõ pÆe
Ÿ²=I kØK¨< ¾T>Ÿ}K¨<” ØÁo ÃÖÃlª†¨<::
QÇÓ” SÖkU
ÃËU^K<  pÆe SêNõ” ÃÓKÖ<“ ¾T‚ 3:3 LÃ ÁK¨<”
nM uK?L xታ ¾}Ökcuƒ” ðMѨ<
እ”Ç=TÁ¨Ö< ÃÖÃlª†¨<::

Ÿ}T]­‹ SMe Ÿ}kuK< uG<ªL ¾SêNõ pÆe

SêNõƒ SËS]Á c=éñ ¾’u^†¨<” ታ]¡“ ›”É LÃ
Scwcw "w^\L†¨< uG<ªL uU°^õ“ lØ`
¾}ŸóðKuƒ” ታ]¡ Áw^\L†¨<::

uSÚ[hU ŸSêNõ pÆe ›”É ›”kê ›”wu¨<

KT>kØK¨< ¡õM እ”Ç=SÖ< Ów[ u?ƒ ÃeÖ<ª†¨<::
Ów[ u?~”U KT>kØK¨< ¡õM Á’uu<ƒ” U”

21
 እ”Å}T\uƒ እ”ÅT>Ö¾l ÔÑ\ª†¨<::

 ¾wK<Ó ¾NÇ=e 3.2. የመጽሐፍ ቅዱስ ƒUI`~” c=ËU\ K}T]­‡ ¾T>Ÿ}K<ƒ” ØÁo­‹
Ÿ=Ç” SéQõƒ የቋንቋ ትርጉሞች ÃÖÃlª†¨<
Ø”ታ¨<Á” (versions)
 SêNõ pÆe ›L‹G<”; "L‹G< ¾ƒ—¨< ’¨<;
ƒ`Ñ<V‹ ò[´^K< 3.2.1.የብሉይ ኪዳን
ትርጉሞች  ¾}KÁ¿ ¾›T`— ¨Ã”U ¾እ”ÓK=´— ƒ`Ñ<V‹”
›”wv‹G< ¾}KÁ¾v‹G< ¨Ã”U Ó^ ¾Ñv‹G< Ñ>²?
3.2.2. የሐዲስ ኪዳን
›K;
ትርጉሞች
Ÿ}T]­‡ SMe Ÿ}kuK< uG<ªL SêNõ pÆe
uSËS]Á c=éõ u›w³—¨< wK<Ã Ÿ=Ç” u°w^ÃeØ
NÇ=e Ÿ=Ç” uê`° s”s Séó†¨<” Ÿ²=ÁU ¨Å}KÁ¾
s”s S}`ÔS<” “ ’²=I ƒ`Ñ<V‹ ¾}KÁ¾ እpÏ
}wK¨< እ”ÅT>Ö\ Áw^\L†¨<:: u²=I ¨<eØ u}KÃ
¾cv K=n“ƒ ¾wK<à Ÿ=Ç” ƒ`Ñ<U kÇT>¨< SJ’<”
ÃÓKèL†¨<:: u}KÃU Kƒ`Ñ<U Y^­‹ S’h
¾T>Å[Ѩ< pÏ& ¾}`Ñ<ªT>­‹ wnƒ“ õLÔƒ ¨²}
¾T>ÁSר<” ‹Ó` uTw^^ƒ uGÑ^‹” u›T`— ÁK<
¾}KÁ¿ pÏ­‹ ÁL†¨<” ‹Óa‹ Áw^\L†¨<::

22
 ¾pÆdƒ SêNõƒ 3.3. የቅዱሳት መጻሕፍት u²=I ¡õK ƒUI`ƒ SËS]Á ¾k•“” U”’ƒ“ ƒ`Ñ<U
k•“ ƒ`Ñ<U ቀኖና Áe[ƪ†¨<:: u}KÃU k•“ Seð]Á SKŸ=Á TKƒ
Áw^^K< SJ’<” “ ¾pÆdƒ SêNõƒ k•“ c=vM pÆdƒ
3.3.1. መግቢያ
SêNõƒ” KSkuM KS”ðd© ›ÑMÓKAƒ KTªM
 ¾pÆdƒ SéQõƒ  የቀኖና ትርጉም
¾}¨cÆ Seð]Á ¨ÃU SS²—­‹ TKƒ SJ’<”
k•“ ›eðLÑ>’ƒ  የቀኖና ታሪካዊ ÃÓKèL†¨<:: u}KÁ¿ ›wÁ} ¡`eƒÁ“ƒ ¾SêNõ
ò[´^K<
አመጣጡና pÆe lØ` SKÁ¾ƒ U¡”Á~ ›wÁ} ¡`eƒÁ“~
አስፈላጊነት ¾T>ÖkS<ƒ ¾pÆdƒ SêNõƒ k•“ ›”Æ U¡”Áƒ
SJ’<” Áw^\L†¨<::
 የቀኖና ሂደት
አጠቃላይ ዳሰሳ kØK¨<U ¾T>Ÿ}K¨<” ØÁo K}T]­‡ ÃÖÃlª†¨<

 2— â?Ø 1:20-21 ƒ”u=ƒ Ÿ„ uc¨< ðnÉ

›MS×U Ç\ Ó” u Ó²=›wN?` }MŸ¨< pÆd”
c­‹ uS”ðe pÆe }S`}¨< }[ÔS<ƒ እ”Í=
¾T>K¨<”“ K?KA‹U }Sddà Øpf‹ S`Ö¨<
Á”wu<L†¨<“ Ÿ²=ÁU uSêNõ pÆe ¨<eØ
ÁK<ƒ SêNõƒ ŸእÓ²=›wN?` ¾}cÖ< “†¨<::
eK²=IU eKƒ¡¡K—’ታ†¨< T[ÒÑÝ Ÿc¨<
SðKÓ ›ÃÑvU:: SêNõ~ u^d†¨< k•“¨<Á”
“†¨< TKƒ ’¨<:: eK²=I ¾k•“ ›eðLÑ>’ƒ U’<
Là ’¨<; uu?}¡`eƒÁ” ታ]¡ ¾}KÁ¿ Ñ<v›?Áƒ
SêNõ pÆe ¨<eØ SÓvƒ ÁKv†¨<” “
¾K?Kv†¨<” ¨e’ªM:: ¾SéQõƒ k•“

23
 ¾U”K¨<U ÃI”” ’¨<:: ÃI” Gdw Á”c<L†¨<“
}T]­‡” Á¨Á¿ª†¨<::

uTÖnKÁ’ƒ ¾wK<à Ÿ=Ç” “ ¾›Ç=e Ÿ=Ç”

SêNõƒ” lØ` KÄ TekSØ“ u›”É LÃ
Scwcw uTeðKÑ<“ ¾}KÁ¿ S“õn” ¾›v„‹”
SM°¡ƒ ¨ÃU êOõ ›eSeK¨< Séõ
uSËS^†¨< “ K?KA‹ ÅÓV KwK<à Ÿ=Ç” SêNõƒ
U”ß“ Övm }Å`Ѩ< ¾}cÖ<ƒ ›ÃG<É uSJ“†¨<
¾’`c< pÏ ƒ¡¡K— ’¨<“ Ÿ39 uLà ¾wK<à Ÿ=Ç”
SêNõƒ SÖkU ›ÃÑvU ¾T>M ›SK"Ÿƒ ¨<eØ
uSÓv †¨< ¾u?}¡`eƒÁ” SêNõƒ” lØ` S¨<c”
uTeðKÑ< SJ’<” Áw^\L†¨<:: ’Ñ` Ó” Ñ<v›?Á~
¾SêNõ~” እ¨<’}—’ƒ ScŸ\ እ”Ï SêNõ~
ŸSËS]Á¬’< Ÿ Ó²=›wN?` ¾}cÖ< uSJ“†¨
pÆdƒ SêNõƒ “†¨< ¾T>K¨<” ›e[ÓÖ¨<
Áe[ƪ†¨<::

 ¾}KÁ¿ ›wÁ} 3.3.2. የብሉይ ኪዳን ÃI”” ƒUI`ƒ c=ËU\ }T]­‡” ¾T>Ÿ}K¨<” Gdw
¡`eƒÁ“ƒ” ¾wK<à ቀኖና Á”c<L†¨<“ Á¨Á¿ª†¨<
Ÿ=Ç” k•“  የቀኖናው  ¾wK<Ã Ÿ=Ç” SêNõƒ ¨<eØ T”uw Åe
Ã}’ƒ“K<
አስፈላጊነት ¾T>L‹G< ¾ƒ—¨<” ’¨<; ßwÇM wL‹G<
 eK pÆe SêNõ  የተለያዩ አብያተ ¾Uታeu<ƒ ›K;

24
ÁL†¨<” S[ǃ“ ክርስቲየናት  pÆe ä¨<KAe uaT@ 3:2 Là ¾wK<à Ÿ=Ç”
U’ƒ ÁÖ’¡^K< SêNõƒ ¨ÃU QÓ K›ÃG<É ScÖ~”
የብሉይ ኪዳን
ÓÑ^M:: Ÿ²=I ›”é` ¾wK<à Ÿ=Ç” SêNõƒ
ቀኖና
Övm“ ª’— vKu?ƒ ›ÃG<É eKJ’< ›’`c< ÁL†¨<
 ማጠቃለያ pÏ w‰ ’¨< ƒ¡¡M K=J” ¾T>‹K¨<:: ÃI TKƒ
¾wK<à Ÿ=Ç” nLƒ KK?L¨< K=J’< ›ÃÑvU TKƒ
’¨<;

Ÿ}T]­‡ SMf‹” Ÿcucu< uG<ªL ¾wK<Ã ŸÇ”

SêNõƒ lØ` u*`„Ê¡d©ƒ u?}¡`eƒÁ” 46 c=J”
u›”Ç”É ›wÁ} ¡`eƒÁ“ƒ 39 SJ’<” Áe[ƪ†¨<“
K²=I M¿’ƒ SW[~ ›wÁ} ¡`eƒÁ“~ ¾T>ÖkS<ƒ
k•“ SJ’<” Áw^\L†¨<:: uª’—’ƒ ›ÃG<É
u°w^ÃeØ ÁM}éñƒ” “ ueŃ GÑ` ¾}éñƒ”
›KSkuL†¨< cv K=n“ƒ u270 p.M.¡ 46~”U
S}`ÔT†¨<” ¾›ÃG<É” w‰ uSkuM ›”Ç”É ¾kÉV
}`ÕUÁ” 7~” SêNõƒ }ÚT] uTKƒ
SÖkT†¨< ÁSר<” ¾lØ` M¿’ƒ Áe[ƪ†¨<::

uTÖnKÁ’ƒU ›”ǔƔ }ÚT] }wK¨< ¾}kSÖ<

SêNõƒ òታ†¨< ŸK?KA‡ ¾}K¾ እ”ÇMJ’
UdK?­‹” ¨eŨ< uTe[ǃ ueŃ Séó†¨< w‰
Ÿk•“ SêNõ’ƒ እ”ÅTÁ¨×†¨< ÑMç¨< ÁÖnK<“

25
 ¨ÅT>kØK¨< ÃKñ::

 ¾NÇ=e Ÿ=Ç”” k•“ 3.3.3. የሐዲስ ኪዳን u²=I ¡õK ƒUI`ƒ S’h Là ¾›Ç=e Ÿ=Ç” SêNõƒ
]"© ›S×Ø ቀኖና ¾}éñuƒ” Ñ>²? “ ¾}éñuƒ” G<’@ uTw^^ƒ
Ã}’ƒ“K< ÃËU\:: Ÿ²=ÁU pÆe ›ƒ“‚­e ¾pÆdƒ SêNõƒ”
 የቀኖናው
lØ` uƒ”d›? SM°¡~ እe"d¨kuƒ É[e ÁK¨<”
 eK pÆe SêNõ አስፈላጊነት
¾k•“ H>Ń ÃÓKèK†¨<::
ÁL†¨<” S[ǃ“  የቀኖናው ታሪክ
U’ƒ ÁÖ’¡^K<
(ሂደቶች)
 የሐዲስ ኪዳን
ቀኖናውያት
መጻሕፍት
 SêNõ pÆe 3.4. መጽሐፍ ቅዱስ ƒUI`~” c=ËU\ Ÿ}T]­‡ S"ŸM Zeƒ c¨<
u›=ƒÄåÁ ÁK¨<” በኢትዮጵያ S`Ö¨< ¾T>Ÿ}K¨<” Gdw Á”c<L†¨<“ Á¨Á¿ª†¨<
ታ]¡ Áw^^K< 3.4.1.የመጽሐፍ  Ÿ›T`—¨< SêNõ pÆe ÃMp ¾ ”ÓK=´—
 uGÑ^‹” ÁK< ቅዱስ አመጣጥ SêNõ pÆe uƒ`Ñ<U Å[Í ¾uKÖ }›T’>’ƒ
¾}KÁ¿ s”s­‹ በኢትዮጵያ ¨ÃU }kvÃ’ƒ ›K¨<:: ÃI” Gdw ”ȃ
ÁK¨<” ƒ`Ñ<U  የብሉይ ኪዳን ታ¿ታL‹G<;
Ã}’ƒ“K< መጻሕፍት  uN.Y^ 8:26 እ”Å}Ökc¨< ›=ƒ¿åÁ©¨<
  የሐዲስ ኪዳን Í”Å[v¨< ¾›=dÃÁe” ƒ”u=ƒ SêNõ c=Á’w
መጻሕፍት ’u`:: u²=I ታ]¡ ¨<eØ ¾T>Ñ`T‹G< ¨ÃU

26
  ወደ ተለያዩ ¾UታÅ”lƒ ’Ñ` U”É’¨<;
ቋንቋዎች Ÿ}T]­‡ SMc<” Ÿ}kuK< uG<ªL ›=ƒÄåÁ ¾wK<Ó
መተርጎም ¾GÇ=e Ÿ=Ç” SêNõƒ” እ”ȃ እ”ÇÑ–‹ “ ¨Å
}KÁ¿ s”s­‹ ¾S}`ÔS<” ታ]¡ Áw^\L†¨<::
u}KÃU ¾”Óeƒ dv ¨Å fKAV” SH@É “ ታx}
êÄ”” ŸwK<à Ÿ=Ç” "I“ƒ“ SêNõƒ Ò`
eKSU×ታ†¨<& ¾›v cLT Ÿd‚ w`H” “ K?KA‹
pÆd” Y^­‹” uSØke ÁÖnMK<L†¨<::

 ¾u?}¡`eƒÁ”” 3.4.2.ቀኖና መጻሕፍት ¾u?}¡`eƒÁ”” ¾k•“ SêNõƒ H>Ń uwK<à Ÿ=Ç”

¾k•“ H>Ń  የቀኖና ሂደት Ÿእe^›?M Ò` u’u^ƒ ¾›UM¢“ ¾”ÓÉ ƒee` ¾wK<Ã
Áw^^K< Ÿ=Ç” SêNõƒ” TÓ–~ª” ¾cv K=n“ƒ” ƒ`Ñ<U
 የቀኖና
እ”ÅUƒkuM Ÿ²=ÁU uGÇ=e Ÿ=Ç” Ÿ²S’ Nª`Áƒ
 ¾k•“ SêNõƒ መጻሕፍት
ËUa ¾}Å[Ñ< ¾}KÁ¿ Ñ<v›?Áƒ”“ ¾’>mÁ&¾›?ôf”“
¯Ã’„‹” KÃ}¨< ዓይነቶች
ò[´^K< ¾leؔؔÁ Ñ<v›?Áƒ ¾¨c’<ƒ” እ”ÅUƒkuM u²=IU
k•“ SW[ƒ ›e^¨< SêNõƒ ¨ÃU SêNõƒ
›UL"¨<Áƒ uSvM ¾T>ታ¨lƒ 81 SêNõƒ
(SêNõ pÆe) እ”ÅUƒkuM Áw^\L†¨<::

27
 ምዕራፍ አራት

ትውፊትና አዋልድ መጻሕፍት (2 ሰዓት)

Ÿ}T]­‹ ¾T>Öup ›ÖnLÃ ¨<Ö?ƒ: }T]­‹ ÃI”” U°^õ c=Ú`c<

 ¾ƒ¨<òƒ” U”’ƒ“ ¾ እ¨<’}— ƒ¨<òƒ” SKÁ­‹ Ã[ÇK<

 ¾›ªMÉ SêNõƒ” U”’ƒ ¯Ã’ƒ“ ›ÖnkU ÃÑ’²vK<

¾T>Öup wnƒ ´`´` òƒ ¾ST` Te}T` ¡”¨<”

 ƒ¨<òƒ U” 4.1. ትውፊት KƒUI`~ SÓu=Á ƒ¨<òƒ ¾T>K¨<” nM ƒ`Ñ<U

እ”ÅJ’  ምንነቱ ÔÑ\ª†¨<“ U”’~” Áe[ƪ†¨<:: ŸpÆe SêNõ ¾pÆe
Áw^^K< ä¨<KAe” SM°¡ƒ 1— qa 11:23 Kእ“”} ¾cÖG<ª‹G<” እ’@
 እውነተኛ ትውፊት
ŸÑታ }kuMG<ƒ ¾T>K¨<”“ 2— }c.3:6 Ÿ እ—
 ¾ እ¨<’}— መለያዎች
እ”Å}kuK¨< ¨Ó ŸTÃH@É ¨”ÉU }K¿ ÁK¨<” uSØke
ƒ¨<òƒ(¡`eƒÁ
ŸpÆd” Nª`Áƒ “ Ÿ²=Áw uG<ªL Ÿ}’c< ›u¨< unM&
“© ƒ¨<òƒ)
uêOõ u’<a ¾}kuM’¨< ¾¡`eƒ“ Qèƒ uS<K< ƒ¨<òƒ
SKÁ­‹”
ò[´^K< እ”ÅT>vM Áw^\L†¨<::

Ÿ²=ÁU ƒ¨<òƒ pwwKAi ’¨< Ÿ›v„‹/ “„‹ ¾}kuM’¨<

TKƒ ’¨< ¾T>K¨<” Gdw uT>Ñv እ”Ç=[ƃ KTÉÓ“
¨<’}— ƒ¨<òƒ” SK¾ƒ ÃÑvM እ”Ï ¾}kuM’¨< G<K<
M¡ ’¨< TKƒ እ”ÇMJ’ (KUdK? u?}cx‡ እeLU ¨ÃU
K?L እU’ƒ ¨<eØ ¾’u[ ŸJ’ ¨ÃU v°É ›UM¢ ¨<eØ

28
 ¾•[ Ÿu?}cxŠ ¾}kuMŸ<ƒ ’¨< u=M Te[Í እ”ÅTÃJ”
u¡`eƒ“ Qèታ‹”U Ÿu?}cx‰‹” eK}kuM’¨< w‰
dÃJ” ›UL¡ ¾}ÑKÖuƒ ƒ¡¡K— ¾ÉI’ƒ S”ÑÉ eKJ’
SJ’<”) KTe[ǃ ¾T>Ÿ}K¨<” Gdw Á”c<L†¨<“
Á¨Á¿ª†¨<

 ›”É MÏ uS”ÑÉ c=H@É ›”É S“õp ›Ó˜„ƒ

u¡`e„e እS” ƒÉ“KI ƒ¡¡K—¨< ¾ÉI’ƒ S”ÑÉ
¡`e„e” SkuM ’¨<  uTKƒ c=Ÿ^Ÿ[¨< ’@ Ÿ›v„Š
¾}kuMŸ<ƒ” U’ƒ ùKG< K?L ›MðMÓU uTKƒ
ØKAƒ H@Å:: ¾²=I MÏ É`Ñ>ƒ M¡ ’¨<”; Ÿ›v„Š
¾}kuMŸ<ƒ” እU’ƒ ùKG< un˜ TK~” እ”ȃ
ታ¿ታL‹G<; Ÿu?}cw ¾}kuM’¨< eKJ’ w‰ ›”É
’Ñ` ƒ¡¡M ’¨< TKƒ ÉLM;

}T]­‡ ¾T>cÖ<ƒ” Gdw uSeTƒ ŸLà u}ÑKç¨< õ_

Gdw ÁÖnK<ƒ:: Ÿ²=ÁU ¾እ¨<’}— ƒ¨<òƒ SÑKÝ­‹”
Áw^\L†¨<“ ƒUI`~” ÁÖnK<ƒ::

 ¾›ªMÉ 4.2. አዋልድ መጻሕፍት uu?}¡`eƒÁ” ¾SêNõƒ k•“ SW[ƒ Ÿ›Y^¨<

SêNõƒ”  ምንነታቸውና SêNõƒ u}ÚT] Ÿ›e^¨< SêNõƒ ¾}Ñ–< `c<”
U”’ƒ“ ›eðLÑ>’ƒ ¾T>Áw^\ ›ªMÉ SêNõƒ S•^†¨<” ÃÓKèL†¨<::
አስፈላጊነታቸው
Áw^^K< እ’²=I SêNõƒ
 ዓይነቶቻቸው

29
 ¾›ªMÉ  በአጠቃቀም - ¾’Ñ[ HÃT•ƒ
SêNõƒ” ¯Ã’ƒ የሚያጋጥሙ - ¾Y`¯ƒ
ò[´^K<
ችግሮች
- ¾çKAƒ
 ›ªMÉ SêNõƒ”
uSÖkU [ÑÉ - ¾õMeõ“ SêNõƒ }wK¨< እ”ÅT>ŸðK< ›w^`}¨<
ÁL†¨<” MUÉ c=Ául ¾T>Ÿ}K<ƒ” SêNõƒ u¾¯Ã’ታ†¨< KÃ}¨<
ÃÑSÓTK< እ”Ç=ÁekUÖ< ÁÉ`Ñ<

- HÃT•} ›u¨<

- SêNð S’¢dƒ

- ¾pÆe ä¨<KAe SMእ¡ƒ K›?õf” c­‹ ¾}LŸ

- }¯U[ T`ÁU

- ¨<Çc? T`ÁU

¾MЇ” SMe }kwK¨< ÁÖnK<:: u›ÖnkU [ÑÉ

¾T>ÁÒØS< ‹Óa‹” }T]­‡ እ”Ç=Á’c< KTÉ[Ó
¾T>Ÿ}K<ƒ” ’Øx‹ Á”c<L†¨<“ uu<É” እ”Ç=¨Á¿
ÁÉ`Ñ<ª†¨<::

 ¾›ªMÉ SêNõƒ lØ` ›M}¨c’U:: ›ªMÉ

SêNõƒ” KS¨c” SS²—¨< U” ÃSeL†G<ªM;

30
 ምዕራፍ አምስት

መጽሐፍ ቅዱስን ማጥናትና መተርጎም (2 ሰዓት)

Ÿ}T]­‹ ¾T>Öup ›ÖnLÃ ¨<Ö?ƒ- }T]­‹ ÃI”” U°^õ "Ö“kl u%EL

 ¾SêNõ pÆe ¾Ø“ƒ S`R­‹”“ eM„‹” ÃÑ’²vK<

 SêNõ pÆe” KT”uw ¾T>Å[Ñ< ´ÓÏ„‹” Ã[ÇK<
 SêNõ pÆe” u}hK KT”uw ¾T>‹K<uƒ” Ó”³u? ÃÚw×K<

¾T>Öup wnƒ ´`´` òƒ ¾ST` Te}T` ¡”¨<”

 SêNõ pÆe” 5.1. መግቢያ ÃI”” ¡õK ƒUI`ƒ u›”É c¯ƒ KSÚ[e
TØ“ƒ U” TKƒ  መጽሐፍ ቅዱስን S²Ò˃ ÁeðMÒM:: uƒUI`~ SËS]Á
እ”ÅJ’ Áw^^K< SêNõ pÆe” TØ“ƒ TKƒ U” TKƒ
ማጥናትና መተርጎም
እ”ÅJ’ Áw^\L†¨<:: KUdK? SêNõ pÆe”
 ¾SêNõ pÆe ምን ማለት ነው?
TØ“ƒ TKƒ SêNõ pÆe ¾}éðuƒ” s”s
Ø“ƒ SS]Á­‹”  የመጽሐፍ ቅዱስ ጥናት vIM“ ታ]¡ uS[ǃ M®<M እÓ²=›wN?`
ò[´^K<
መመሪያዎች (ዝግጅቱ፣ Kc­‹ K=Áe}LMð¨< ¾ðKѨ<” ƒ¡¡K— Gdw
 ¾SêNõ pÆe አካሄድ) SÑ”²w T¨p “ uT>Ñ–¨<U እ¨<kƒ ¾uKÖ
Ø“ƒ S`J­‹“ 5.2. የመጽሐፍ ቅዱስ ጥናት ¨Å እÓ²=›wN?` Sp[w TKƒ ’¨<: wKA
eM„‹” ò[´^K< S}`ÔU“ Te[ǃ ÉLM::
መርሆዎችና ስልቶች
 SêNõ pÆe”

31
KTØ“ƒ  ቅድመ Ÿ²=I uG<ªL SêNõ pÆe ŸSêNõƒ G<K<
¾T>ÁeðMÑ< ›õ›©“
ዝግጅት (አፍአዊ ዝግጅት፤ u}K¾ uQèታ†¨< ¨<eØ እÏÓ u×U w²<
¨<dש ´ÓÏ„‹” Ñ>²? “ ÅÒÓS¨< K=Á’u<ƒ ¾T>Ñv SêNõ
ውስጣዊ ዝግጅት
ò[´^K< እ”ÅJ’ pÆe ›v Sn`¿e እ”ÇK¨< ¾”Ñ<e
5.3. ንባብ
 SêNõ pÆe” እÓ²=›wN?` ÅwÇu? eKJ’ ¾¨ÇÏ ÅwÇu?”
kÉV Ÿ’u^†¨< KT”uw ¾T>ÁÑ<ªÑ<¨<” ÁIM M”¨Å¨< ¾T>Ñv
u}hK ´Óσ እ”ÅJ’ uTe[ǃ ’Ñ` Ó” uT”uw H>Ń
TØ“ƒ ÃËU^K< ¾T>Ÿc~ƒ” ‹Óa‹ KTeታ¨e“ SõƒN?­‹”
^d†¨< እ”Ç=cÖ< KTÉ[Ó ¾T>Ÿ}K¨<” Gdw
Á”c<L†¨<“ Á¨Á¿ª†¨<

 SêNõ pÆe” KT”uw e’d ”pMõ

ÃS×w—M

 SêNõ pÆe” KT”uw eËU` ¾T’v†¨<

’Ña‹ Ã[wg<—M

 SêNõ pÆe” d’w Gdu? Ãuታ}“M

¨ÃU ›ÃÑv˜U

›”É c¨< እ’²=I ‹Óa‹ u=•\uƒ እ”ȃ

K=ðታ†¨< ËLM:: u¨<ÃÃ~ TÖnKÁ SêNõ
pÆe”

32
 u²ðkÅ dÃJ Ñ>²? cØ„ u´Óσ T”uw
እ”ÅT>Ñv Ÿ´ÓÏ~U ¨<eØ

 çKAƒ TÉ[Ó

 እU’ƒ

 Teታ¨h SÁ´

 ›MÒ Là ¨ÃU }˜}” dÃJ” ¾}S†

xታ J’”

 S´S<` cU„ QK=“” cwex

 ”vw” KSÚ[e uT>M dÃJ” ke wKA

ÅÒÓV uT”uw

 ታ]¢‹” “ K?KA‹ ¾›v„‹” ¾ƒ`Ñ<U

SêNõƒ uT×kh’ƒ uSÖkU ¨²}
K=J” እ”ÅT>Ñv Te[ǃ“ ƒUI`~”
TÖnKM

- SêNõ pÆe” 5.4. መጽሐፍ ቅዱስ K²=I ƒUI`ƒ S’h እ”Ç=J” ¾T>Ÿ}K<ƒ”
KS[ǃ የተጻፈበትን ዐውድ መረዳት G<Kƒ Øpf‹ (¨Ã”U ¾SêNõ pÆe” vIM“
¾T>ÁeðMÑ<ƒ” ›vvM ¾T>Á”çv`l“ UdK? K=J’< ¾T>‹K<
 የመጽሐፍ ቅዱስ ባሕል
’Ña‹ ò[´^K< K?KA‹ Øpf‹”U TÉ[Ó Ã‰LM) Á”wu<L†¨<“

33
- ¾SêNõ pÆe  የመጽሐፍ ቅዱስ አባባል }T]­‡ U” KTKƒ እ”Å}ðKÑ
¾ƒ`ÕT@ ›Ã’„‹” እ”Ç=Áw^\ ÁÉ`Ñ<ª†¨<&
5.5. የመጽሐፍ ቅዱስ ትርጓሜ
ŸUdK? Ò`
 ነጠላ ትርጓሜ - ÄN. 7:3-6 ¨”ÉV‡U Ÿ²=I }’e}I ¨Å
Áe[ÇK<
 ምሳሌያዊ ትርጓሜ ÃG<Ç N=É ÅkS³S<`ƒI ¾UƒW^¨<”
 ምሥጢራዊ ትርጓሜ Á¨<l ²”É ... ¨”ÉV‡ c=M U” TKƒ

5.6. የመጽሐፍ ቅዱስ ትርጓሜ

’¨<; እ’T” “†¨<;

ምሳሌዎች - እÓ²=›wN?`U ›K& cÃ×” JÃ

 የቅዱስ አትናቴዎስ Ó²=›wN?` ÃÑeêI ²".3:3
ትርጓሜ }T]­‡ eKG<K~ Øpf‹ ¾cÖ<ƒ” SMf‹“
 የቅዱስ ዮሐንስ አፈወርቅ Tw^]Á­‹ }kwK¨< SêNõ pÆe u›w³—
ትርጓሜ ¨< uእe^›?M GÑ`“ Kእe^›?M Q´x‹ eK}éð
uእe^›?M vIM uSéñ“ ¨”ÉU ¾T>K¨< nM
U” TKƒ እ”ÅJ’ እ”Ç=G<U ›`q S“Ñ`
¾}KSÅ SJ’<” ¾Ñ@ታ‹”” u¨”Ñ@M eK ^c<
c=“Ñ` ¾c¨< MÏ ÁK ¾}“Ñ[uƒ” uT”dƒ
Áw^\L†¨<:: K?KA‹”U u}SddÃ
Áw^\L†¨<::

kØK¨<U ¾SêNõ pÆe ¾ƒ`Ñ<U ¯Ã’„‹”

’ÖL ƒ`Ñ<U UdK?Á© ƒ`Ñ<U“ UYÖ=^©
ƒ`Ñ<U ¾T>K<ƒ” u´`´` ŸUdK? Ò`

34
Áw^\L†¨<:: KUdK?

K<n 10: Là ÁK¨<” Ÿ›=¾\dK?U ¨Å ›=Á]¢

c=H@É ¨”ÑÈ­‹ ¾ÅuÅu<ƒ” “ ¾ÅÑ<
dU^©¨<” ታ]¡

¨eÊ Ze~” ¾ƒ`Ñ<U ¯Ã’„‹ u¾SMŸ<

Te[ǃ ÉLM:: Ÿ²=ÁU ¾T>Ÿ}K¨<” Gdw
Á”c<L†¨<“ Á¨Á¿ª†¨<::

- እÓ²=›wN?` KMЇ ukØታ S“Ñ`

c=‹M uUYÖ=^©“ uUdK?Á© ”ÓÓ`
S“Ñ` KU” ›eðKѨ<:: UeÖ=^©
ƒ`Ñ<U KU” ÁeðMÒM& ƒ`Ñ<V‡”
ukØታ S¨<cÉ um ›ÃJ”U”;

¾}T]­‡” Gdw Ÿ}kuK< uG<ªL uTÖnKÁ’ƒ

›ô” uUdK? ŸõታKG< ¾T>K¨<” እ“ pÆd”
Nª`Áƒ Ñ@ታ‹” KU” uUdK? ƒ“Ñ^KI wK¨<
uÖ¾lƒ Ñ>²? ¾cÖ¨<” SMe ›”e}¨< (T‚ 13 )
M®<M Ó²=›wN?` ¾c¨< MЋ ¾}“Ñ[¨<
SM°¡ƒ ÃÑv†¨< ²”É up`w UdK?
እ”Å}“Ñ[ Áe[ƪ†¨<:: ¨Ã”U pÆe

35
ä¨<KAe uaT@ SM°¡~ d^” u›Ç=e Ÿ=Ç”
›Ò`” uwK<à Ÿ=Ç” SeKA Áe}T[uƒ”
S¨<cÉ “ UdK?Á© ƒ`Ñ<U Ÿ²S’ Nª`Áƒ
ËUa ¾’u[ SJ’<” Te[ǃ ÉLM::

KƒUI`~ TÖnKÁ ¾ƒ`Ñ<U UdK? ¾T>J’<

¾pÆe ›ƒ“‚­e” “ ¾pÆe ÄN”e ›ð¨`p”
ƒ`Ñ<U ŸHÃT•} ›u¨< Là uT¨<׃
UdK?­‹” Tp[w:: KUdK?: HÃT•} ›u¨< Ñê
94 ²›ƒ“‚­e ›”kê 30 eK Ñ@ታ‹” c¨< SJ”
u}“Ñ[uƒ ƒUI`~ lØ` 22 LÃ ¾pÆe K<ne”
¨”Ñ@M 1&26-29 ÁK¨<” c=}[Ñ<U KÄc?õ
¨ÅታÚ‹ É”ÓM ›K እ”Í= ¨Å É”ÓM }LŸ
w‰ ›LKU ÃIU እSu?ታ‹” uእ¨<’ƒ ¾c¨<
¨Ñ” እ”ÅJ’‹ K=Áe[Ç ’¨< uTKƒ UYÖ=^©
SMእ¡~” Ã}[Ñ<TM::

¾UdK? ›"H@É ŸkÉV ËUa

36