112167 Κουρη Ελενη Rematia

«Σχολή Θετικών Επιστημών & Τεχνολογίας»
«Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών: Περιβαλλοντικός

Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων»
Διπλωματική Εργασία
« Ρέματα και μικροκλίμα: η συμβολή των ρεμάτων στο

βιοκλιματικό σχεδιασμό του αστικού ιστού »
Ελένη Κουρή
Επιβλέπων καθηγητής: Δρ. Γεώργιος Τέντες
Πάτρα, Σεπτέμβριος 2020

Η παρούσα εργασία αποτελεί πνευματική ιδιοκτησία της φοιτήτριας, Ελένης Κουρή
(«συγγραφέας/δημιουργός») που την εκπόνησε. Στο πλαίσιο της πολιτικής ανοικτής πρόσβασης η
συγγραφέας/δημιουργός εκχωρεί στο ΕΑΠ, μη αποκλειστική άδεια χρήσης του δικαιώματος αναπαραγωγής,
προσαρμογής, δημόσιου δανεισμού, παρουσίασης στο κοινό και ψηφιακής διάχυσής τους διεθνώς, σε
ηλεκτρονική μορφή και σε οποιοδήποτε μέσο, για διδακτικούς και ερευνητικούς σκοπούς, άνευ
ανταλλάγματος και για όλο το χρόνο διάρκειας των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας. Η ανοικτή
πρόσβαση στο πλήρες κείμενο για μελέτη και ανάγνωση δεν σημαίνει καθ’ οιονδήποτε τρόπο παραχώρηση
δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας της συγγραφέα/δημιουργού ούτε επιτρέπει την αναπαραγωγή,
αναδημοσίευση, αντιγραφή, αποθήκευση, πώληση, εμπορική χρήση, μετάδοση, διανομή, έκδοση, εκτέλεση,
«μεταφόρτωση» (downloading), «ανάρτηση» (uploading), μετάφραση, τροποποίηση με οποιονδήποτε
τρόπο, τμηματικά ή περιληπτικά της εργασίας, χωρίς τη ρητή προηγούμενη έγγραφη συναίνεση της
συγγραφέα/δημιουργού. Η συγγραφέας/δημιουργός διατηρεί το σύνολο των ηθικών και περιουσιακών της
δικαιωμάτων.
«Σχολή Θετικών Επιστημών & Τεχνολογίας»
«Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών: Περιβαλλοντικός
Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων»
« Ρέματα και μικροκλίμα: η συμβολή των ρεμάτων στο

βιοκλιματικό σχεδιασμό του αστικού ιστού »
Ελένη Κουρή
Επιτροπή Επίβλεψης Διπλωματικής Εργασίας
Επιβλέπων Καθηγητής: Συν-Επιβλέπουσα Καθηγήτρια:
Δρ.Γεώργιος Τέντες Ελένη Ανδρέου
Πάτρα, Σεπτέμβριος 2020

Ευχαριστώ τον καθηγητή μου κ. Τέντε Γεώργιο για τις πολύ χρήσιμες κατευθύνσεις και τη βοήθειά
του καθ΄ όλη τη διάρκεια της εκπόνησης της διπλωματικής εργασίας.
Αυτή τη διπλωματική εργασία την αφιερώνω στους γονείς μου.

Ελένη Κουρή, «Ρέματα και μικροκλίμα: η συμβολή των ρεμάτων
στο βιοκλιματικό σχεδιασμό του αστικού ιστού»
Περίληψη
Οι μέθοδοι διαχείρισης των υδατορεμάτων εντός του αστικού χώρου είναι ένα ιδιαίτερα
σύνθετο θέμα που συνδέεται με πολλές πτυχές του ανθρωπογενούς και του φυσικού
περιβάλλοντος. Τα υδατορέματα είναι δυναμικά οικοσυστήματα λόγω των ειδικότερων
γεωμορφολογικών, υδρολογικών και οικολογικών χαρακτηριστικών τους. Η λειτουργία
τους αλληλεπιδρά με το περιβάλλον το οποίο διατρέχουν και, όπως συμβαίνει σε κάθε
οικοσύστημα, έχουν τη δυνατότητα να αυτορυθμίζονται. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια τα
ακραία καιρικά φαινόμενα, λόγω της κλιματικής αλλαγής, επιδρούν δυσμενώς στα
επιφανειακά και υπόγεια ύδατα. Οι έντονες βροχοπτώσεις, οι περίοδοι ξηρασίας, ειδικά
στις Μεσογειακές χώρες, απειλούν τη φυσική ισορροπία των υδατικών συστημάτων,
δημιουργώντας αρνητικές συνέπειες στο ανθρωπογενές περιβάλλον, όπως είναι τα
πλημμυρικά φαινόμενα και η έλλειψη πόσιμου νερού. Παράλληλα η εντατική αλλαγή των
χρήσεων γης και ειδικότερα ο μετασχηματισμός των φυσικών οικοσυστημάτων σε αστική
γη τροποποιεί τις λεκάνες απορροής, διαταράσσοντας σε μεγάλο βαθμό τη φυσική
λειτουργία των υδατορεμάτων. Στην παρούσα εργασία, μέσω της επισκόπησης της
βιβλιογραφίας, θα διερευνήσουμε την επίδραση των υδατορεμάτων στο αστικό
μικροκλίμα, καθώς και τις επιπτώσεις της αστικοποίησης στη φυσική λειτουργία τους.
Στη συνέχεια θα εντοπίσουμε, επίσης, μέσω της βιβλιογραφίας, συστάσεις, οδηγίες και
μέτρα που αφορούν τόσο στην αποκατάσταση των αστικών υδατορεμάτων όσο και στο
σχεδιασμό της λεκάνης απορροής τους.
Με βάση τα ευρήματα της βιβλιογραφίας θα αναπτύξουμε μια μεθοδολογία για τη
διαχείριση των αστικών υδατορεμάτων στην Ελλάδα και της ενσωμάτωσής τους στον
αστικό ιστό, χρησιμοποιώντας ως εργαλεία το ελληνικό θεσμικό πλαίσιο, τον
πολεοδομικό σχεδιασμό και τις αρχές του βιοκλιματικού σχεδιασμού. Τέλος θα γίνει
εφαρμογή των πρακτικών που επιφέρουν τον ελάχιστο αντίκτυπο στο φυσικό περιβάλλον
του ρέματος Πολυδρόσου εντός του Δήμου Βριλησσίων της Αττικής, αναδεικνύοντας
παράλληλα τα οφέλη, που μπορούν να προέλθουν σε περιβαλλοντικό, οικονομικό και
κοινωνικό επίπεδο, από την ενσωμάτωση του ρέματος, ως οικοσυστήματος, στις αστικές
λειτουργίες του Δήμου.
Λέξεις-Κλειδιά: αστικός σχεδιασμός, μικροκλίμα, αστικά ρέματα, επαναφορά,

βελτίωση, αποκατάσταση, λεκάνη απορροής, αστικοποίηση
i
Abstract
Methods of managing streams within the urban space constitute a very complex issue
related to many aspects of the manmade and natural environment. Watercourses are
dynamic ecosystems owing to their special geomorphological, hydrological and ecological
characteristics. Their operation interacts with the environment in which they stretch and,
as in any ecosystem, they have the ability to self-regulate. However, in recent years,
extreme weather events related to climate change have adversely affected surface and
groundwater. Heavy rains, extensive drought periods, especially in the Mediterranean
countries, threaten the natural balance of water systems, creating negative consequences
for the manmade environment, such as flood risks and drinking water scarcity. At the
same time, the intensive change in land uses and, in particular, the transformation of
natural ecosystems into urban land modifies catchment areas, greatly disrupting the natural
functions and processes of watercourses. In the present work, through the overview of the
literature, we will investigate the effect of watercourses on the urban microclimate, as well
as the effects of urbanization on their natural functions. Following, we will also use the
literature to identify recommendations, guidelines and measures that concern both the
restoration of urban watercourses and the design of their catchment areas.
Based on the findings, we will develop a methodology for the management of urban
watercourses in Greece and their integration into the urban fabric, using as tools the Greek
institutional framework, urban planning and the principles of bioclimatic design. Finally,
the practices that have a positive and the least negative impact on the natural environment
of the Polydrosos stream (within the Municipality of Vrilissia, Attica), will be
implemented, highlighting the benefits that can come at the environmental, economic and
social level, from the integration of the stream as an ecosystem in the urban functions of
the Municipality.
Keywords: urban design, microclimate, urban streams, rehabilitation, enhancement,

restoration, catchment area, urbanization.
ii
Περιεχόμενα
Περίληψη................................................................................................................................i
Περιεχόμενα.........................................................................................................................iii
Κατάλογος Σχημάτων.........................................................................................................iv
Κατάλογος Εικόνων..............................................................................................................v
Κατάλογος Πινάκων.............................................................................................................vi
Κατάλογος Διαγραμμάτων..................................................................................................vi
Κατάλογος Χαρτών.............................................................................................................vii
Συντομογραφίες & Ακρωνύμια..........................................................................................viii
Σημαντικότερα σημεία εργασίας (Highlights).....................................................................ix
Συνεισφορά εργασίας............................................................................................................x
1.Εισαγωγή............................................................................................................................1
1.1 Σκοπός και αντικείμενο διπλωματικής εργασίας........................................................1
1.2 Μεθοδολογία διπλωματικής εργασίας.........................................................................2
1.3 Παρουσίαση διάρθρωσης κεφαλαίων.........................................................................3
2. Επισκόπηση της βιβλιογραφίας.........................................................................................6
2.1 Βασικές έννοιες – Ορισμοί..........................................................................................6
2.2 Θεματικές πτυχές για τη διερεύνηση της επιρροής των υδατικών συστημάτων στη
θερμοκρασία των αστικών περιοχών..............................................................................15
2.3 Η επιρροή των αστικών ρεμάτων στο μικροκλίμα....................................................24
2.3.1 Εισαγωγή............................................................................................................24
2.3.2 Μελέτη περίπτωσης στο Ηνωμένο Βασίλειο.....................................................25
2.3.3 Μελέτη περίπτωσης στην πόλη Melaka της Μαλαισίας....................................27
2.3.4 Μελέτη περίπτωσης στην πόλη Χιροσίμα της Ιαπωνίας....................................31
2.3.5 Μελέτη περίπτωσης στην πόλη Seoul της νότιας Κορέας...............................38
2.3.6 Η συνεισφορά της βλάστησης...........................................................................46
2.4 Αποκατάσταση αστικών ρεμάτων μέσω του πολεοδομικού σχεδιασμού και της
χρήσης υπολογιστικών μοντέλων προσομοίωσης...........................................................47
2.4.1 Εισαγωγή............................................................................................................47
2.4.2 Μεθοδολογία......................................................................................................48
2.4.3 Αποτελέσματα....................................................................................................49
2.5 Κλιματική αλλαγή και ρέματα – μακροπρόθεσμες συνέπειες..................................49
2.5.1 Επίδραση της αλλαγής των χρήσεων γης σε αστική λεκάνη απορροής με τη
χρήση υπολογιστικών μοντέλων προσομοίωσης σε μελλοντικό χρόνο......................50
2.5.2 Μεθοδολογία για την αξιολόγηση των μελλοντικών υδατικών πόρων,
λαμβάνοντας υπόψη την κλιματική αλλαγή και τις χρήσεις γης................................52
2.6 Επιπτώσεις της Αστικοποίησης στα υδατορέματα....................................................54
2.6.1 Εισαγωγή............................................................................................................54
2.6.2 Υποβάθμιση των υδατορεμάτων στον αστικό χώρο..........................................55
2.6.3 Ανάλυση των επιπτώσεων.................................................................................58
2.7 Κατευθυντήριες οδηγίες για την ανασύσταση των ρεμάτων και την αναζωογόνηση
των παραρεμάτιων αστικών χώρων.................................................................................63
2.7.1 Εισαγωγή............................................................................................................63
2.7.2 Διατήρηση φυσικών χαρακτηριστικών και λειτουργιών του ποταμού..............65
2.7.3 Σχεδιασμός ζωνών ανάσχεσης (Buffer sensitive natural areas).........................69
iii
2.7.4 Αποκατάσταση (restoration), επαναφορά (rehabilitation), βελτίωση

(enhancement) και αναβίωση (daylighting) των οικοσυστημάτων............................73
2.7.5 Χρησιμοποίηση μη συμβατικών κατασκευαστικών (non-structural)
εναλλακτικών δομών για τη διαχείριση των υδατικών πόρων- οικομηχανική
επέμβαση (bioengineering).........................................................................................78
2.7.6 Μείωση των σκληρών επιφανειών (hardscapes) επίστρωσης των αστικών
κοινόχρηστων χώρων..................................................................................................79
2.7.7 Διαχείριση των όμβριων με τη χρήση καινοτόμων πρακτικών.........................82
2.7.8 Εξισορρόπηση των στόχων για αναψυχή και για δημόσια πρόσβαση με την
προστασία του ποταμού..............................................................................................82
2.7.9 Ενσωμάτωση πληροφοριών (σήματα και σύμβολα) για την ενημέρωση του
κοινού σχετικά με τους φυσικούς πόρους ενός ποταμού και την πολιτιστική ιστορία
του...............................................................................................................................84
2.8 Η διαχείριση των αστικών ρεμάτων στην Ευρώπη-Καλές πρακτικές- ανασύσταση
ρεμάτων...........................................................................................................................85
2.8.1 Ιστορική αναδρομή-υφιστάμενη κατάσταση.....................................................85
2.8.2 Νομοθετικό πλαίσιο...........................................................................................87
2.8.3 Συστάσεις για την ολοκληρωμένη διαχείριση των αστικών ρεμάτων...............91
2.8.4 Παραδείγματα που αφορούν στην αποκατάσταση ρεμάτων σε Ευρωπαϊκές
πόλεις.........................................................................................................................100
2.9 Η διαχείριση των αστικών ρεμάτων στην Ελλάδα..................................................105
3. Μέθοδοι.........................................................................................................................109
4. Μελέτη περίπτωσης.......................................................................................................112
4.1 Αναγνώριση και Αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης.................................112
4.1.1 Φυσικό Περιβάλλον.........................................................................................112
4.1.2 Ανθρωπογενές Περιβάλλον..............................................................................122
4.2 Οριοθέτηση προβλημάτων από την αναγνώριση και αξιολόγηση της περιοχής
μελέτης..........................................................................................................................127
4.3 Προτάσεις................................................................................................................130
5.Αποτελέσματα................................................................................................................142
6.Συμπεράσματα................................................................................................................145
7. Επίλογος........................................................................................................................149
7.1 Αδυναμίες της εργασίας..........................................................................................149
7.2 Προτεινόμενες μελέτες............................................................................................150
7.3 Εφαρμογή της εργασίας..........................................................................................151
Βιβλιογραφικές Αναφορές................................................................................................152
Ξενόγλωσση..................................................................................................................152
Ελληνόφωνη..................................................................................................................160
Νομοθεσία.....................................................................................................................161
Νομολογία (αποφάσεις ΣτΕ).........................................................................................162
Κατάλογος Σχημάτων
Σχήμα 1: απεικόνιση υδρογραφικού δικτύου και των λεκανών απορροής.............................8

Σχήμα 2: Ταξινόμηση ρεμάτων κατά Horton, 1945; Strahler, 1957...................................10
Σχήμα 3: Οι τομείς διεργασιών που ορίζονται από Schumm (1977).................................11
iv
Σχήμα 4: Ταξινόμηση ρεμάτων κατά Rosgen.....................................................................12

Σχήμα 5: Υδρολογικός κύκλος............................................................................................14
Σχήμα 6: Τομή για την περίπτωση πλάτους ποταμού RW=18μ.........................................28
Σχήμα 9: Θέσεις μέτρησης κάθε παρατήρησης...................................................................32
Σχήμα 10: Τυπικές κατανομές θερμοκρασίας στο τμήμα του ποταμού στη γέφυρα Μιτάκη
για μια καλοκαιρινή μέρα. (α) Ημέρα. β) Τη νύχτα. Οι υπογραμμισμένες τιμές δείχνουν τη
θερμοκρασία επιφάνειας σε κάθε σημείο. (Murakawa et αl.,1991)....................................33
Σχήμα 11: Λεπτομερής χάρτης πορείας των κινούμενων παρατηρήσεων..........................33
Σχήμα 12: Επίδραση της ψύξης αστικού ποταμού (RCE)..................................................38
Σχήμα 13: Απεικόνιση της έντασης ψύξης του ποταμού (RCI) και της απόστασης ψύξης
του ποταμού (RCD). (Park et al., 2019)..............................................................................41
Σχήμα 14: Οριζόντιες κλίσεις θερμοκρασίας αέρα στις 2 μ.μ. στις 24 Αυγούστου 2016. (α)
η θερμοκρασία αέρα αρχικά αυξάνεται με την απόσταση από τον ποταμό και οι δρόμοι
παρουσιάζουν θετικές τιμές RCE. (β) η θερμοκρασία του αέρα αρχικά μειώνεται με την
απόσταση από τον ποταμό και οι δρόμοι δείχνουν μηδενικό RCE. (Park et al., 2019)......42
Σχήμα 15: Σχέση μεταξύ καλυμμένης επιφάνειας και απορροής όμβριων , διήθησης και
εξάτμισης.............................................................................................................................60
Σχήμα 16: Υδρολογικός κύκλος σε αστική λεκάνη απορροής............................................61
Σχήμα 17: Υδρογράφημα του όγκου και του ποσού της απορροής πριν και μετά την
αστικοποίηση (Milone & MacBroom, 2007)......................................................................62
Σχήμα 18: Παραρεμάτια ζώνη ασφαλείας και οι υποζώνες αυτής.....................................72
Κατάλογος Εικόνων
Εικόνα 1: Περιοχή μελέτης. Οι κόκκινες γραμμές δείχνουν τις διαδρομές των οκτώ δρόμων
ανάντη του ποταμού όπου διεξήχθησαν οι μετρήσεις και το μπλε αστέρι τη θέση του
σταθερού μετεωρολογικού σταθμού. (Park et al., 2019)......................................................39
Εικόνα 2: Αναβίωση (daylighting) του ποταμού Mill Saw στη Νέα Υόρκη.....................76
Εικόνα 3:Αναβίωση (daylighting) τμήματος του μικρού ρέματος Wildcat Creek στην
πόλη San Pablo...................................................................................................................77
Εικόνα 4:Αναβίωση (daylighting) τμήματος του μικρού ρέματος Wildcat Creek στην
πόλη San Pablo....................................................................................................................77
Εικόνα 5: Μείωση της κλίσης του πυθμένα με εγκάρσιες δομές.......................................97
Εικόνα 6: Σταθεροποίηση της κοίτης, αριστερά απεικονίζεται η κάτοψη του ρέματος και
δεξιά η διατομή. (European River Restoration Center https://www.therrc.co.uk/manual-
river-restoration-techniques)...............................................................................................98
Εικόνα 7: Δημιουργία μαιανδρικής ροής σε ευθυγραμμισμένο ρέμα, αριστερά
απεικονίζεται η κάτοψη και δεξιά οι διατομές σε επιλεγμένα σημεία. (European River
Restoration Center https://www.therrc.co.uk/manual-river-restoration-techniques)..........99
Εικόνα 8: Σταθεροποίηση ευπαθών κατακόρυφων πρανών με επένδυση χαλύβδινων
φύλλων και τη χρήση ρολών κοκοφοίνικα, πριν και μετά την αποκατάσταση, αριστερά και
δεξιά αντίστοιχα. (European River Restoration Center https://www.therrc.co.uk/manual-
river-restoration-techniques).............................................................................................100
v
Εικόνα 9: ο ποταμός Marden αριστερά πριν την αποκατάσταση και δεξιά μετά τα έργα
αποκατάστασης. (European River Restoration Center https://www.therrc.co.uk/manual-
Εικόνα 10: Σχεδιαστική απόδοση της κάτοψης του ποταμού Marden αριστερά και δεξιά
σχεδιαστική απόδοση της διατομής στην επισκέψιμη όχθη του ποταμού στη θέση των
πέτρινων αναβαθμών. (European River Restoration Center
https://www.therrc.co.uk/manual-river-restoration-techniques).......................................102
Εικόνα 11: Αριστερά εμφανίζεται το κανάλι στην αρχική του μορφή και δεξιά όπως
διαμορφώθηκε μετά τα έργα αποκατάστασης. (European River Restoration Center
https://www.therrc.co.uk/manual-river-restoration-techniques).......................................103
Εικόνα 12: Σχεδιαστική απόδοση της κάτοψης και της διατομής του καναλιού μετά την
αποκατάσταση. (European River Restoration Center https://www.therrc.co.uk/manual-
Κατάλογος Πινάκων
Πίνακας 1: Τιμές δείκτη άνεσης PET..................................................................................28

Πίνακας 2: Θερμοκρασίες αέρα από τον αυτόματο μετεωρολογικό σταθμό......................39
Πίνακας 3: Περιγραφή της αστικής δομής..........................................................................40
Πίνακας 4: Ποσοστιαία διάρθρωση του πληθυσμού με τα κριτήρια της αριστερής στήλης
του πίνακα για τις απογραφές 2001 και 2011 της ΕΛΣΤΑΤ, ιδία επεξεργασία................122
Πίνακας 5: πολεοδομικά μεγέθη ανά Πολεοδομική Ενότητα...........................................123
Πίνακας 6: επιφάνειες κοινόχρηστων και κοινωφελών χώρων.......................................124
Κατάλογος Διαγραμμάτων
Διάγραμμα 1: Ταξινόμηση που χρησιμοποιείται για τις θεματικές πτυχές...........................16

Διάγραμμα 2: Επιδράσεις μετριασμού της θερμοκρασίας του αστικού μπλε, συνολικά για
όλες τις μελέτες, ανά κλιματική κατηγορία (μωβ χρωματισμός) και ανά κατηγορία
υδατικού συστήματος (θαλασσί χρωματισμός).Το μέσο μέγεθος επίδρασης θερμοκρασίας
ΔΤ υπολογίζεται με την αφαίρεση της αστικής μπλε θερμοκρασίας από την αστική
αναφορά (ΔΤ=Turban - Tblue)...........................................................................................19
Διάγραμμα 3: Απεικόνιση των επιπτώσεων στη θερμική άνεση ( PET <30o C θαλασσί και
γκρι χρωματισμός και PET >30o C κόκκινος χρωματισμός) για τις τρεις αστικές τυπικές
περιοχές (συνολικά 36 σημεία μετρήσεων) (Manteghi, et al., 2019)..................................29
Διάγραμμα 4: Ημερήσιες κατανομές θερμοκρασίας αέρα κατά μήκος κάθε δρόμου........34
Διάγραμμα 5: Σχέσεις μεταξύ της πτώσης της θερμοκρασίας του αέρα και της διαφοράς
των επιφανειακών θερμοκρασιών (οδοστρώματος –υδάτινου σώματος). T (B), T (u) είναι
οι θερμοκρασίες του αέρα στη γέφυρα του ποταμού και η μέση θερμοκρασία της πόλης
αντίστοιχα............................................................................................................................35
Διάγραμμα 6: Σύγκριση των εκτιμώμενων καμπυλών κατανομής θερμοκρασίας κατά τη
διάρκεια της ημέρας μεταξύ της κατάστασης "ποταμού-ανέμου" και της κατάστασης
"πόλη-ανέμου".....................................................................................................................36
Διάγραμμα 7: Κατανομή ύψους διαφοράς θερμοκρασίας αέρα μεταξύ του πάρκου Fukuro-
mach και της γέφυρας Tsurumi. (Murakawa et αl.,1991)...................................................37
vi
Διάγραμμα 8: Μέσες τιμές των RCI (κόκκινη ένδειξη) και RCD (μπλε ένδειξη) και το
εύρος των τιμών τους με στικτή γραμμή για κάθε δρόμο (α) στις 2 μ.μ. και (β) στις 10
μ.μ........................................................................................................................................42
Διάγραμμα 9: Συσχέτιση μεταξύ ταχύτητας ανέμου και RCI, RCD στις 2μ.μ. για 24/8,
30/8 και 23/9........................................................................................................................43
Διάγραμμα 10: Συσχέτιση μεταξύ ταχύτητας ανέμου και RCI, RCD στις 10 μ.μ. για 24/8,
30/8 και 23/9........................................................................................................................44
Διάγραμμα 11: Ομβροθερμικό διάγραμμα της ευρύτερης περιοχής μελέτης από το
μετεωρολογικό σταθμό Πεντέλης.....................................................................................119
Διάγραμμα 12: Διεύθυνση και ένταση ανέμων (από μετεωρολογικό σταθμό Ν.
Φιλαδέλφειας)...................................................................................................................120
Κατάλογος Χαρτών
Χάρτης 1: Απεικόνιση των ρεμάτων της Αττικής με ανοικτή διατομή και καλυμμένη κοίτη
(dasarxeio.com).................................................................................................................105
Χάρτης 2: Περιοχή μελέτης. (υπόβαθρο http://geodata.gov.gr/maps), ιδία επεξεργασία112
Χάρτης 3: Απεικόνιση του Ρέματος Πολυδρόσου και των εκατέρωθεν ζωνών προστασίας
του, από Αττική οδό έως Μυκηνών (υπόβαθρο http://geodata.gov.gr/maps), ιδία
επεξεργασία.......................................................................................................................114
Χάρτης 4: Φωτογραφική απεικόνιση των διανοιγμένων τμημάτων κατά μήκος της
παραρεμάτιας περιοχής εντός του Δήμου Βριλησσίων (υπόβαθρο
http://geodata.gov.gr/maps), ιδία επεξεργασία..................................................................116
Χάρτης 5: Φωτογραφική απεικόνιση χαρακτηριστικών σημείων της κοίτης του ρέματος
Πολυδρόσου......................................................................................................................117
Χάρτης 6: Απεικόνιση των ορίων των Πολεοδομικών Ενοτήτων και των πιο σημαντικών
κοινόχρηστων χώρων και χώρων πρασίνου, ιδία επεξεργασία.........................................124
Χάρτης 7: Σύνδεση χώρων πρασίνου του Δήμου Βριλησσίων μέσω δικτύου
προτεινόμενων πεζόδρομων και υφιστάμενων- προτεινόμενων ποδηλατοδρόμων
(υπόβαθρο http://geodata.gov.gr/maps), ιδία επεξεργασία...............................................127
Χάρτης 8: Οδικό δίκτυο παραρεμάτιας περιοχής (υπόβαθρο http://geodata.gov.gr/maps),
ιδία επεξεργασία................................................................................................................130
Χάρτης 9: Απεικόνιση των συλλεκτήριων οδών και των αρτηριών, πηγή Γεωργούλα κ.ά.,
2008 (υπόβαθρο http://geodata.gov.gr/maps) , ιδία επεξεργασία.....................................132
Χάρτης 10: Απεικόνιση της υπάρχουσας πεζογέφυρας στη θέση 2 και των προτεινόμενων
στις θέσεις 1, 3, 4 (υπόβαθρο http://geodata.gov.gr/maps), ιδία επεξεργασία..................133
Χάρτης 11: Απεικόνιση των προτεινόμενων χρήσεων γης στην παραρεμάτια έκταση,
καθώς και των πεζογεφυρών (υπόβαθρο http://geodata.gov.gr/maps), ιδία επεξεργασία 134
Χάρτης 12: Απεικόνιση των προτεινόμενων Πολεοδομικών Κέντρων ανά Πολεοδομική
Ενότητα.............................................................................................................................140
Χάρτης 13: Απεικόνιση της διασύνδεσης των προτεινόμενων Πολεοδομικών Κέντρων
ανά Πολεοδομική Ενότητα με το δίκτυο πεζοδρόμων και ποδηλατοδρόμων
(προτεινόμενων και υπαρχόντων), (υπόβαθρο http://geodata.gov.gr/maps), ιδία
επεξεργασία.......................................................................................................................141
vii
Συντομογραφίες & Ακρωνύμια
RCE River Cooling Effect, Ζώνη Ψύξης Ποταμού

RCI River Cooling Distance, Απόσταση Ψύξης Ποταμού
LID BMP Low Impact Development Best Management Practices, Βέλτιστες
Πρακτικές Διαχείρισης Χαμηλού Αντίκτυπου
ERRC European River Restoration Center, Ευρωπαϊκό Κέντρο Αποκατάστασης
Ποταμών
UWWTD Urban Waste Water Treatment Directive, Οδηγία για την Επεξεργασία των
Αστικών Λυμάτων
HMWB Heavily Modified Water Bodies, Βαριά Τροποποιημένα Υδάτινα σώματα
WFD Water Framework Directive, Οδηγία Πλαίσιο για τα Ύδατα
viii
Σημαντικότερα σημεία εργασίας (Highlights)
Η αστικοποίηση και η κλιματική αλλαγή είναι δυο παράγοντες που θα πρέπει να

λαμβάνονται υπόψη στη σύνταξη μελετών που αποσκοπούν στη βιωσιμότητα των
αστικών περιοχών δεδομένου ότι απειλούν την ποιότητα και ποσότητα των υδατικών
πόρων με αντίκτυπο στη φυσική λειτουργία των ρεμάτων.
Οι νεότερες μέθοδοι διευθέτησης αποσκοπούν στη διατήρηση της φυσικής κατάστασης

του ρέματος, όπως είναι η ενδυνάμωση της βλάστησης και η χρήση φυσικών υλικών.
Η χρήση οπλισμένου σκυροδέματος θα πρέπει να γίνεται με αυστηρά κριτήρια και όπου
επιβάλλεται λόγω του αστικού σχεδιασμού.
Ως προς τη λεκάνη απορροής, η αειφόρος διαχείριση της απορροής των όμβριων, μπορεί
να επιτευχθεί με την ενσωμάτωση τεχνικών σχεδιασμού χαμηλής επίπτωσης που
μιμούνται τις υδρολογικές και οικολογικές διεργασίες που συμβαίνουν στις φυσικές
λεκάνες απορροής ως προς τη διείσδυση, το φιλτράρισμα, την αποθήκευση, την εξάτμιση
και κατακράτηση της απορροής κοντά στην πηγή τους.
Εκτός από τη ζώνη μεταξύ των οριογραμμών του ρέματος, όπου απαγορεύεται η δόμηση,
σύμφωνα με τη νομοθεσία, μπορεί να καθορίζονται μέσω του πολεοδομικού σχεδιασμού
επιπλέον ζώνες προστασίας με αυστηρότερους όρους δόμησης, με περιορισμό των
επιτρεπόμενων χρήσεων γης και απομάκρυνση των ρυπογόνων και επιβαρυντικών για το
περιβάλλον, του ρέματος, δραστηριοτήτων.
Η προστασία των αστικών ρεμάτων και η ένταξή τους στον πολεοδομικό ιστό είναι ένα
πολυσύνθετο ζήτημα και η αντιμετώπισή του υπάγεται στο πλαίσιο ενός στρατηγικού
σχεδιασμού.
ix
Συνεισφορά εργασίας
Η εντατική επισκόπηση της διεθνούς βιβλιογραφίας μας οδήγησε σε χρήσιμα

συμπεράσματα σχετικά με την επιρροή των υδατορεμάτων στη βελτίωση του
επιβαρυμένου αστικού μικροκλίματος. Παράλληλα εντοπίσαμε καλές πρακτικές για την
ενσωμάτωση των υδατορεμάτων στο αστικό περιβάλλον με τον ελάχιστο περιβαλλοντικό
αντίκτυπο στη γεωμορφολογία τους, τους υδατικούς πόρους, καθώς και στη χλωρίδα και
πανίδα που υποστηρίζουν. Με βάση τα ευρήματα της βιβλιογραφίας, προτείναμε μέτρα
για την αναβάθμιση αξιοποίηση και ενσωμάτωση του ρέματος Πολυδρόσου στο Δήμο
Βριλησσίων, ευελπιστώντας ότι η παρούσα εργασία θα συνεισφέρει στον τομέα της
υιοθέτησης καλών πρακτικών για τη διαχείριση των ρεμάτων ως πολιτισμικών αγαθών
και αναπόσπαστων στοιχείων των λειτουργιών του αστικού χώρου με απώτερο σκοπό τη
βιωσιμότητα των πόλεων και τη βελτίωση της ζωής των κατοίκων.
x
1.Εισαγωγή
1.1 Σκοπός και αντικείμενο διπλωματικής εργασίας

Οι πολιτικές διαχείρισης και η λειτουργία των αστικών ρεμάτων ως οικοσυστημάτων
συνιστούν ζήτημα μείζονος σημασίας και διερεύνησης από την πλευρά των εμπλεκόμενων
μερών σε όλες τις χώρες, παγκοσμίως (Du et al.,2016 ; Völker, Baumeister, Classen,
Hornberg & Kistemann, 2013 ; Wu, Z. & Zhang, Y., 2019).
Σύμφωνα με τα ευρήματα της βιβλιογραφίας προκύπτει ότι σε πολλές περιοχές της γης,
ανεξαρτήτως των τοπικών κλιματολογικών συνθηκών και των γεωμορφολογικών στοιχείων
των αστικών ρεμάτων, υπάρχει ένα κοινό πεδίο προβληματισμού και ανησυχίας για την
μελλοντική προοπτική των επιφανειακών και υπόγειων υδατικών πόρων (Hari Krishna,
Mani, Uma Devi, Ramulu, 2014; Rodrigues et al., 2019 ;Antonellini et al., 2014).
Είναι γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια εντείνεται με αυξητικούς ρυθμούς η αστικοποίηση ως

αποτέλεσμα της μετανάστευσης των πληθυσμών από την περιφέρεια στα αστικά κέντρα.
Επιπλέον, η κλιματική αλλαγή προστίθεται ως νέα συνθήκη που επιτάσσει μια βιώσιμη
διαχείριση του περιβαλλοντικού σχεδιασμού των πόλεων και των κτιρίων (Du et al.,2016 ;
Gross, 2017).
Η αλλαγή χρήσης των εκτάσεων που από εξωαστικές ή δασικές μετασχηματίζονται σε
αστικές ή γεωργικές επιδρά δυσμενώς στην απορροή των επιφανειακών υδάτων, μειώνοντας
σημαντικά τη διείσδυση του νερού στον υδροφόρο ορίζοντα (Kavian, Golshan, Abdollahi,
2017).
Η κλιματική αλλαγή κυρίως και σε μεγάλο βαθμό η αστικοποίηση αποτελούν τους βασικούς
παράγοντες που συμβάλλουν στην αύξηση της επιφανειακής απορροής, στην υποβάθμιση
της ποιότητας και της ποσότητας των υδατικών πόρων με επακόλουθα τις καταστροφικές
πλημμύρες και τη μελλοντική ξηρασία (Hurkmans et al.,2009).
Υπό το πρίσμα της αντιμετώπισης της διαμορφωθείσας σημερινής κατάστασης αλλά και της
επερχόμενης, είναι επιτακτική η ανάγκη της αξιολόγησης και διαχείρισης της συμπεριφοράς
των αστικών ρεμάτων, των πλημμυρών και εν γένει του υδρολογικού καθεστώτος, σε κάθε
περιοχή της γης (Völker et al., 2013).
1
Στην παρούσα εργασία με βάση την εντατική διερεύνηση της διεθνούς βιβλιογραφίας
μελετάται η αλληλεπίδραση των αστικών ρεμάτων με το δομημένο ανθρωπογενές
περιβάλλον (αστική μορφολογία, ανθρωπογενείς δραστηριότητες) στη διαμόρφωση του
μικροκλίματος του αστικού χώρου με στόχο την αποκλιμάκωση του φαινομένου της αστικής
θερμικής νησίδας. Επιπλέον, εντοπίσθηκαν βέλτιστες πρακτικές χαμηλού αντίκτυπου για την
ενσωμάτωση των ρεμάτων ως φυσικών οικοσυστημάτων στο αστικό περιβάλλον, καθώς και
κατευθυντήριες οδηγίες για την ανάπλαση της αστικής λεκάνης απορροής τους στο πλαίσιο
του βιοκλιματικού σχεδιασμού.
1.2 Μεθοδολογία διπλωματικής εργασίας

Στο ερευνητικό μέρος της εργασίας μελετώνται καλές πρακτικές, μέθοδοι και στρατηγικές
σχεδιασμού που περιλαμβάνονται σε αντίστοιχα τεκμήρια για την αποκατάσταση και τη
βέλτιστη διαχείριση των αστικών ρεμάτων ως φυσικών οικοσυστημάτων.
Στη μελέτη περίπτωσης επιχειρείται η εφαρμογή των καλών πρακτικών και μεθόδων
σχεδιασμού που αναπτύσσονται στο ερευνητικό τμήμα της εργασίας προσαρμοσμένες στο
Ελληνικό θεσμικό πλαίσιο για την περιοχή του ρέματος Πολυδρόσου που βρίσκεται στο
Δήμο Βριλησσίων της Αττικής.
Ειδικότερα τα βήματα της μελέτης περίπτωσης περιγράφονται ως εξής:
 Αναγνώριση και Αξιολόγηση της περιοχής μελέτης ως προς:
 Το φυσικό περιβάλλον (βιοτικοί και αβιοτικοί παράγοντες).
 Το ανθρωπογενές περιβάλλον (Θεσμικό πλαίσιο που διέπει τον πολεοδομικό
σχεδιασμό και τις χρήσεις γης).
 Απεικόνιση σε χάρτες της υπάρχουσας και θεσμοθετημένης κατάστασης.
 Εξαγωγή συμπερασμάτων ως προς τις αδυναμίες της περιοχής.
 Σύνταξη προτάσεων για την ενσωμάτωση του ρέματος στο αστικό περιβάλλον.
 Απεικόνιση σε χάρτες των παρεμβάσεων στην παραρεμάτια έκταση και στην
ευρύτερη περιοχή του Δήμου.
2
1.3 Παρουσίαση διάρθρωσης κεφαλαίων

Η εργασία αποτελείται από επτά κεφάλαια, περιλαμβανομένης της εισαγωγής. Προκειμένου
να προσεγγίσουμε όλες τις πτυχές που αφορούν στην αλληλεπίδραση των υδατορεμάτων με
το αστικό περιβάλλον, το δεύτερο κεφάλαιο επικεντρώνεται στη συστηματική διερεύνηση
της βιβλιογραφίας. Περαιτέρω η εντατική έρευνα των δευτερογενών πηγών μας οδήγησε στη
διατύπωση μέτρων και προτάσεων σχεδιασμού για τη βιώσιμη διαχείριση ενός ανοιχτού
ρέματος και της αστικής λεκάνης απορροής του.
Ειδικότερα ακολουθεί μια συνοπτική παρουσίαση των κεφαλαίων και των επί μέρους
ενοτήτων τους.
Στο κεφάλαιο που αφορά την επισκόπηση της βιβλιογραφίας περιλαμβάνονται οι εξής
ενότητες:
 Στην πρώτη ενότητα αναπτύσσονται οι βασικές έννοιες και ορισμοί που αφορούν στα
ρέματα και στα συστατικά στοιχεία τους σύμφωνα με το ισχύον Ελληνικό νομοθετικό
πλαίσιο. Επίσης, γίνεται μια συνοπτική αναφορά στην ταξινόμηση των ρεμάτων,
καθώς και στη φυσική διαδικασία του υδρολογικού κύκλου που ακολουθείται σε μη
αστικοποιημένες λεκάνες απορροής, με βάση τα ευρήματα της διεθνούς
βιβλιογραφίας.
 Στη δεύτερη ενότητα, εντοπίζονται μελέτες από τη διεθνή βιβλιογραφία, που
διερευνούν τη μείωση της θερμοκρασίας από τα υδατικά συστήματα (ωκεανοί,
ποτάμια, ρέματα, λίμνες κ.λπ.) σε διαφορετικά μέρη της γης (υποτροπικό κλίμα,
ηπειρωτικό, τροπικό κ.λπ.), χρησιμοποιώντας διαφορετική κλίμακα προσέγγισης
(μακροσκοπική, μεσοκλίμακα, μικροκλίμακα), διαφορετικές μεθόδους μέτρησης και
υπολογισμού (επί τόπου μετρήσεις, τηλεπισκόπιση, μοντέλα προσομοίωσης) σε
συγκεκριμένα χρονικά διαστήματα της ημέρας ή της νύχτας.
 Η τρίτη ενότητα επικεντρώνεται στη διερεύνηση της επιρροής των αστικών ρεμάτων
στο μικροκλίμα. Η μελέτη για την επίδραση των ποταμών και υδατορεμάτων στο
αστικό μικροκλίμα αποδείχθηκε ότι είναι ένα αρκετά πολύπλοκο θέμα όσο
πολύπλοκη είναι και η αστική μορφολογία.
 Στην τέταρτη ενότητα αναδεικνύεται ο ρόλος των υπολογιστικών μοντέλων
προσομοίωσης στον ανασχεδιασμό των υποβαθμισμένων αστικών λεκανών
απορροής.
3
 Στην πέμπτη ενότητα γίνεται αναφορά των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής
στους υδατικούς πόρους και στα ρέματα, ενώ παράλληλα προτείνονται μέτρα για την
προσαρμογή των αστικών λεκανών απορροής στις επερχόμενες αλλαγές.
 Στην έκτη ενότητα μελετάται ο αρνητικός αντίκτυπος της αστικοποίησης στα ρέματα
και τους υδατικούς πόρους. Ειδικότερα αναλύονται οι συνέπειες που επέρχονται στις
οικοσυστημικές λειτουργίες των ρεμάτων από την τροποποίηση της φυσικής λεκάνης
απορροής σε αστική.
 Στην έβδομη ενότητα παρουσιάζεται η διαχείριση των αστικών ρεμάτων στις
Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής καθώς και κατευθυντήριες οδηγίες για τη
βελτίωση ή ανασύσταση των ρεμάτων και την αναζωογόνηση των παραρεμάτιων
αστικών χώρων.
 Η όγδοη ενότητα περιλαμβάνει μεθόδους και καλές πρακτικές για τη διαχείριση των
αστικών ρεμάτων στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
 Η ένατη ενότητα αναφέρεται στην αντιμετώπιση των ρεμάτων στην Ελλάδα υπό το
πρίσμα της συμβολής των αποφάσεων του ΣτΕ στο διαρκώς εξελισσόμενο θεσμικό
πλαίσιο.
Το τρίτο κεφάλαιο αναφέρεται στις μεθόδους για την αναβάθμιση της φυσικής λειτουργίας
των ανοιχτών αστικών ρεμάτων και την ενσωμάτωσή τους στον αστικό ιστό βάσει των
καλών πρακτικών και κατευθυντήριων οδηγιών που αντλήθηκαν από το ερευνητικό τμήμα
της εργασίας.
Στο τέταρτο κεφάλαιο εφαρμόζονται οι μέθοδοι και οι καλές πρακτικές σε μια μελέτη
περίπτωσης που αφορά στο ρέμα Πολυδρόσου εντός του Δήμου Βριλησσίων, το οποίο
αποτελεί ένα από τα εναπομείναντα ανοιχτά ρέματα του λεκανοπεδίου της Αττικής.
Στο πέμπτο κεφάλαιο αναπτύχθηκαν τα αποτελέσματα που θα προέλθουν από την εφαρμογή
του προτεινόμενου σχεδιασμού στην παραρεμάτια ζώνη και στην ευρύτερη περιοχή του
Δήμου.
4
Στο έκτο κεφάλαιο περιλαμβάνονται τα συμπεράσματα που προκύπτουν από τη σύγκριση

των διαφορετικών μεθόδων διαχείρισης των υδατορεμάτων, όπως εντοπίστηκαν μέσω της
βιβλιογραφίας.
Στο τελευταίο κεφάλαιο εντοπίζονται οι αδυναμίες της παρούσας εργασίας, προτείνονται

περαιτέρω μελέτες στο πλαίσιο ενός στρατηγικού σχεδιασμού και αναφέρονται εφαρμογές
που θα μπορούσαν να επέλθουν στο Ελληνικό θεσμικό πλαίσιο.
5
2. Επισκόπηση της βιβλιογραφίας

Διερεύνηση της αλληλεπίδρασης των ρεμάτων με την αστική μορφολογία ως προς τη
διαμόρφωση του μικροκλίματος - Μεθοδολογία της αποκατάστασης των αστικών
ρεμάτων
2.1 Βασικές έννοιες – Ορισμοί

Στην παρούσα ενότητα καταγράφονται οι ορισμοί που αφορούν στα ρέματα και στα
συστατικά στοιχεία τους σύμφωνα με το Ελληνικό νομοθετικό πλαίσιο. Επίσης, γίνεται μια
συνοπτική αναφορά στην ταξινόμηση των ρεμάτων, καθώς και στη φυσική διαδικασία του
υδρολογικού κύκλου που ακολουθείται σε μη αστικοποιημένες λεκάνες απορροής, με βάση
τα ευρήματα της διεθνούς βιβλιογραφίας.
Νομοθετικό πλαίσιο
Σύμφωνα με τον Κτιριοδομικό Κανονισμό ως Ρέμα είναι κάθε φυσική διαμόρφωση του
εδάφους σε αποδέκτη και αγωγό των νερών της βροχής ή της τήξης του χιονιού ή των φυσικών
πηγών και εξυπηρετεί την απορροή τους προς άλλους μεγαλύτερης χωρητικότητας αποδέκτες,
φυσικούς ή τεχνητούς (ρέματα, ποτάμια, λίμνες, θάλασσα κλπ.), που βρίσκονται σε
χαμηλότερες στάθμες.
Σύμφωνα με το Ν.4258/2014 ως «υδατορέματα ή υδατορεύματα ή ρέματα (μη πλεύσιμοι

ποταμοί, χείμμαροι, ρέματα και ρυάκια)» ορίζονται οι φυσικές ή διευθετημένες διαμορφώσεις
της επιφάνειας του εδάφους που είναι κύριοι αποδέκτες των υδάτων της επιφανειακής
απορροής και διασφαλίζουν τη διόδευσή τους προς άλλους υδάτινους αποδέκτες σε
χαμηλότερες στάθμες. Στην έννοια του υδατορέματος δεν περιλαμβάνονται τα εγγειοβελτιωτικά
έργα, όπως αρδευτικές και αποστραγγιστικές τάφροι.
Με τον ίδιο νόμο θεσπίζεται η διάκριση των υδατορεμάτων σε μικρά υδατορέματα που
ορίζονται ως οι επιφανειακές πτυχώσεις του εδάφους που είναι αποδέκτες των υδάτων της
επιφανειακής απορροής, με έκταση λεκάνης απορροής μικρότερης ή ίσης του 1,0 τ.χ., όταν
βρίσκονται εκτός ορίων οικισμών ή σχεδίων πόλεως ή μικρότερης ή ίσης των 0,50 τ.χ. όταν
βρίσκονται εντός ορίων οικισμών ή σχεδίων πόλεως. Ως σημείο έναρξης της μέτρησης της
λεκάνης απορροής ορίζεται κάθε σημείο της βαθιάς γραμμής της επιφανειακής πτύχωσης.
6
Για τις ανάγκες υπαγωγής των αυθαίρετων δομικών κατασκευών στους νόμους για την
τακτοποίηση αυθαιρέτων, πλησίον μη οριοθετημένων ρεμάτων, εκτός από τα μικρά
υδατορέματα ορίζονται τα μεσαία και τα μεγάλα ανάλογα με την έκταση της λεκάνης
απορροής τους ως εξής:
Ως μεσαία ρέματα ορίζονται «τα ρέματα με έκταση λεκάνης απορροής μικρότερης ή ίσης των
δέκα (10) τχ, όταν βρίσκονται εκτός ορίων οικισμών ή σχεδίων πόλεως, ή μικρότερης ή ίσης
των πέντε (5) τχ, όταν βρίσκονται εντός ορίων οικισμών ή σχεδίων πόλεως».
Ως μεγάλα ορίζονται «τα ρέματα με έκταση λεκάνης απορροής μεγαλύτερης των δέκα (10) τχ,
όταν βρίσκονται εκτός ορίων οικισμών ή σχεδίων πόλεως, ή μεγαλύτερης των πέντε (5) τχ,
όταν βρίσκονται εντός ορίων οικισμών ή σχεδίων πόλεως» (άρθρο 65 του Ν. 4602/19).
Περαιτέρω, σύμφωνα με το Ν.3199/03 (ΦΕΚ 280/Α/9-12-03) "Προστασία και διαχείριση των

υδάτων - Εναρμόνιση με την Οδηγία 2000/60/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του
Συμβουλίου της 23ης Οκτωβρίου 2000»:
«Ποταμός είναι σύστημα εσωτερικών υδάτων το οποίο ρέει, κατά το μεγαλύτερο μέρος του,
στην επιφάνεια του εδάφους, αλλά το οποίο μπορεί, για ένα μέρος της διαδρομής του, να ρέει
και υπογείως».
«Λεκάνη απορροής ποταμού είναι η εδαφική έκταση από την οποία συγκεντρώνεται το σύνολο
της απορροής, μέσω διαδοχικών ρευμάτων, ποταμών και, πιθανώς, λιμνών και παροχετεύεται
στη θάλασσα με ενιαίο στόμιο ποταμού, εκβολές ή δέλτα».
«Υπολεκάνη είναι η εδαφική έκταση από την οποία συγκεντρώνεται το σύνολο της απορροής
μέσω σειράς ρευμάτων, ποταμών και, πιθανώς, λιμνών σε συγκεκριμένο σημείο υδάτινου
ρεύματος (συνήθως λίμνης ή συμβολής ποταμών)».
«Περιοχή λεκάνης απορροής ποταμού αντιστοιχεί στη θαλάσσια και χερσαία έκταση, που
αποτελείται από μια ή περισσότερες γειτονικές λεκάνες απορροής ποταμού μαζί με τα συναφή
υπόγεια και παράκτια ύδατα και αποτελεί τη βασική μονάδα με βάση την οποία γίνεται η
διαχείριση και η προστασία των λεκανών απορροής ποταμού».
Η λεκάνη απορροής είναι συνήθως μια τεθλασμένη νοητή γραμμή που ενώνει τα ψηλότερα
σημεία σε μια περιοχή διερχόμενη σχεδόν κάθετα από τις ισοϋψείς καμπύλες . Η τεθλασμένη
γραμμή καλείται υδροκρίτης, γιατί κρίνει την κατεύθυνση προς την οποία θα κατευθυνθούν
επιφανειακά οι κατακρημνίσεις. Στο σχήμα 1 (Απόφαση 63234/2012, Έγκριση Τεύχους
Τεχνικών Οδηγιών Εφαρμογής του Ν-4067/12) παρουσιάζεται το υδρογραφικό δίκτυο (μπλε
7
γραμμές) και τα όρια των λεκανών απορροής (κόκκινες γραμμές και κίτρινες γραμμές τα
όρια της μέγιστης λεκάνης απορροής ).
Σχήμα 1: απεικόνιση υδρογραφικού δικτύου και των λεκανών απορροής

(Τεύχος Τεχνικών οδηγιών Εφαρμογής του Ν. 4067/12)
Στην έννοια του υδατορέματος δεν περιλαμβάνονται οι πλεύσιμοι ποταμοί για την οριοθέτηση
των οποίων εφαρμόζεται ο Ν.2971/01 (ΦΕΚ 285/Α/19-12-01), όπως τροποποιήθηκε και
ισχύει. Τόσο ο Ν. 4258/14 (ΦΕΚ 94/Α/14), όσο και ο Ν. 2971/01 αναφέρονται σε "πλεύσιμους
ποταμούς", πλην όμως, επειδή ένας ποταμός δεν δύναται να είναι πλεύσιμος καθ' όλο το μήκος
του (από τις πηγές έως και την εκβολή), είναι αυτονόητο ότι και οι δύο νόμοι αναφέρονται
ουσιαστικά σε πλεύσιμα τμήματα ποταμών (ΠΔ 151/3-6-04 , ΦΕΚ107/Α/04, Οργανισμός Γεν.
Γραμματείας Πολιτικής Προστασίας).
Επισημαίνεται ότι τόσο ο Ν. 4258/14 όσο και ο Ν-2971/01 δεν παρέχουν ορισμό, ή
καθορίζουν αναγνωριστικά στοιχεία της "πλευσιμότητας" ούτε περιγράφονται σε αυτούς
συγκεκριμένα τμήματα ποταμών ως πλεύσιμα.
Ο Ν. 4258/14 δεν διαφοροποιεί τα υδατορέματα σε συνεχούς ή διαλείπουσας ροής, καθώς

ουσιαστικά η πρόβλεψη του νομοθέτη για την εφαρμογή του νόμου συμπεριλαμβάνει όλους
τους κλάδους του υδρογραφικού δικτύου. Συνεπώς, στην έννοια του υδατορέματος
περιλαμβάνονται και εκείνα τα ρέματα, χείμαρροι ή ρυάκια περιοδικής απορροής.
Σύμφωνα με τη Κ.Υ. Αποφ.140055/17 (ΦΕΚ 428/Β/17), άρθρο 7, «Σε περίπτωση αμφιβολίας

περί του χαρακτήρα τμήματος του υδρογραφικού δικτύου ως υδατορέματος, καθώς και για τα
χαρακτηριστικά αυτού, αποφαίνεται σχετικώς η αρμόδια Δ/νση Υδάτων της Αποκεντρωμένης
Διοίκησης». Στην περίπτωση που το ερώτημα αναφέρεται στη πλευσιμότητα ή μη
8
ποταμού/τμήματος ποταμού, δεδομένου ότι αρμοδιότητα για την εφαρμογή του Ν. 2971/01
έχουν τα κατά τόπους Αυτοτελή Γραφεία Δημόσιας Περιουσίας (Κτηματικές Υπηρεσίες),
κρίνεται, σύμφωνα με την προαναφερθείσα απόφαση, ότι θα πρέπει να ερωτώνται και οι εν
λόγω υπηρεσίες.
Συστατικά στοιχεία του ρέματος- οριοθέτηση ρέματος

Σύμφωνα με το Ν. 4258/2014 δίνονται οι κάτωθι ορισμοί για τα συστατικά στοιχεία του
ρέματος :
«Κοίτη είναι η φυσική ή διευθετημένη διαμόρφωση του εδάφους στην οποία ρέει μόνιμα ή
περιοδικά το νερό του υδατορέματος. Δεν περιλαμβάνονται στην έννοια αυτή οι περιοχές
μόνιμης ή περιοδικής κατάκλυσης των υγροτόπων».
«Όχθη είναι η γραμμή που ενώνει τα άνω άκρα κάθε πρανούς της κοίτης (φρύδι), όπου αυτή
αποτελεί διακριτό μορφολογικό στοιχείο του περιβάλλοντος χώρου του υδατορέματος».
«Βαθιά γραμμή ή άξονας είναι η γραμμή που ενώνει, τα βαθύτερα σημεία της κοίτης του
υδατορέματος. Αν η φυσική κοίτη έχει αντικατασταθεί με τεχνικό έργο, βαθιά γραμμή νοείται ο
άξονας του τεχνικού έργου».
«Ζώνη πλημμύρας είναι η εδαφική περιοχή η οποία κατακλύζεται από τα πλημμυρικά νερά για
συγκεκριμένη κάθε φορά περίοδο επαναφοράς και περικλείεται από τις γραμμές πλημμύρας».
«Οριογραμμές υδατορέματος είναι οι πολυγωνικές γραμμές και από τις δύο πλευρές της βαθιάς
γραμμής του υδατορέματος, που περιβάλλουν σωρευτικά: α) τις όχθες του υδατορέματος, β) τις
γραμμές πλημμύρας και γ) οποιοδήποτε φυσικό ή τεχνητό στοιχείο, που αποτελεί αναπόσπαστο
μέρος του υδατορέματος, το οποίο έχει περιβαλλοντική αξία και χρήζει προστασίας».
«Οριοθέτηση είναι η διαδικασία και η επικύρωση του καθορισμού των οριογραμμών του
υδατορέματος, σύμφωνα με τη διαδικασία του άρθρου3 (Ν.4258/14), με στόχο την εξασφάλιση
της απρόσκοπτης απορροής των επιφανειακών νερών και την περιβαλλοντική προστασία του
υδατορέματος».
«Ζώνη υδατορέματος είναι η εδαφική περιοχή που περικλείεται από τις οριογραμμές του
υδατορέματος».
Διευθέτηση υδατορέματος είναι η επέμβαση στο υδατόρεμα, με την εκτέλεση των αναγκαίων
έργων με σκοπό τη βελτίωση των συνθηκών ροής, τη μείωση των κινδύνων από πλημμύρες και
τον έλεγχο των διαβρώσεων και των αποθέσεων φερτών υλικών. Στα έργα αυτά
9
περιλαμβάνεται και η εκτροπή του υδατορέματος, καθώς και η υποκατάσταση του με κλειστό ή
ανοιχτό τεχνικό έργο στην ίδια ή διαφορετική θέση.
Πλημμύρες
Σύμφωνα με το άρθρο 2 της ΚΥ Αποφ.31822/1542/Ε103/10 (ΦΕΚ 1108/Β/21-7-10), ως:
Πλημμύρα ορίζεται, η προσωρινή κατάκλυση του εδάφους από νερό το οποίο, υπό κανονικές
συνθήκες, δεν είναι καλυμμένο από νερό. Αυτή περιλαμβάνει πλημμύρες από ποτάμια, ορεινούς
χείμαρρους και υδατορεύματα εφήμερης ροής, υπερχειλίσεις λιμνών, και πλημμύρες από
υπόγεια ύδατα και τη θάλασσα σε παράκτιες περιοχές.
Ακόμη, περιλαμβάνει πλημμύρες από καταστροφές μεγάλων υδραυλικών έργων, όπως
θραύσεις αναχωμάτων και φραγμάτων.
Ταξινόμηση ρεμάτων σύμφωνα με τη Βιβλιογραφία

Ανάλογα με τις συνθήκες ροής, τα ρέματα διακρίνονται σε τρείς κατηγορίες:
Μόνιμης ροής που ρέουν όλο το χρόνο.
Περιοδικής ή διαλείπουσας ροής τα οποία ρέουν αρκετούς μήνες κατά τη διάρκεια του έτους
Προσωρινής ροής ή εφήμερα που ρέουν περιοδικά ως απάντηση σε μια καταιγίδα (Meyer et
al. , 2003).
Ανάλογα με τη θέση τους στο υδρογραφικό δίκτυο, η πιο ευρέως χρησιμοποιούμενη
περιγραφική ταξινόμηση για τα ρέματα είναι η κατάταξη κατά Horton, (1945) και Strahler,
(1957), (Σχήμα 2, Buffington & Montgomery, 2013).
Σχήμα 2: Ταξινόμηση ρεμάτων κατά Horton, 1945; Strahler, 1957

(Buffington & Montgomery, 2013)
10
Η ταξινόμηση αυτή εκχωρεί σε κάθε ρέμα έναν αριθμό εξαρτώμενο από τη θέση του στο
υδρογραφικό δίκτυο. Τα ρέματα πρώτης (1ης) τάξης είναι τα μικρότερα διακριτά ρέματα και
συναντώνται στις πλαγιές των βουνών από όπου πηγάζουν. Τα ρέματα δεύτερης τάξης (2 ης)
σχηματίζονται από τη συμβολή δύο ρεμάτων πρώτης τάξης και ούτω καθεξής.
Η ταξινόμηση κατά Schumm (1977) χωρίζει τους ποταμούς σε ζώνες παραγωγής ιζημάτων,
μεταφοράς και εναπόθεσης, παρέχοντας μια διερεύνηση της μετακίνησης των ιζημάτων
μέσω των ποταμών σε γεωλογικούς χρόνους, (Σχήμα 3, Buffington, & Montgomery, 2013).
Σχήμα 3: Οι τομείς διεργασιών που ορίζονται από Schumm (1977)

(Buffington, & Montgomery, 2013)
Η ταξινόμηση κατά Rosgen προσδιορίζει οκτώ κύριους τύπους ρεμάτων, (Σχήμα 4, Milone
& MacBroom, 2007). Ο καθένας από αυτούς τους τύπους ρέματος διαφέρει με βάση τις
παραμέτρους που καθορίζουν τη γεωμορφολογία του, συμπεριλαμβανομένου του βαθμού
εγκιβωτισμού (entrenchement), του λόγου πλάτους-βάθους (W/D ratio), της κλίσης της
επιφάνειας του νερού (slope), της καμπυλότητας (sinuosity) και των κυρίαρχων υλικών του
εδάφους.
11
Σχήμα 4: Ταξινόμηση ρεμάτων κατά Rosgen

(Milone & MacBroom, 2007)
Όταν εφαρμόζεται η ταξινόμηση Rosgen ως μέρος της μεθόδου αποκατάστασης ενός

φυσικού ρέματος, θεωρείται ότι όλα τα ρέματα με συγκρίσιμες μορφολογικές μορφές τείνουν
να συμπεριφερθούν, στο μέλλον, με παρόμοιο τρόπο. Με βάση αυτή την υπόθεση, ο Rosgen
έχει μετατρέψει την ταξινόμησή του από ένα περιγραφικό εργαλείο σε ένα εργαλείο
πρόβλεψης, με το οποίο προτείνει ότι η συμπεριφορά ενός ποταμού μπορεί να προβλεφθεί
από την μορφολογία του (Rosgen, 1994 , 1996). Αν ισχύει αυτή η υπόθεση, η ταξινόμηση
κατά Rosgen είναι αρκετά χρήσιμη. Ωστόσο, άλλοι μελετητές (Miller & Ritter, 1996 ;
Montgomery & Buffington, 1997) θεωρούν ότι το σύστημα ταξινόμησης δε δίνει σημαντικές
εξηγήσεις ως προς τις διάφορες διεργασίες της ροής και συνεπώς δεν θα πρέπει να
χρησιμοποιείται για την πρόβλεψη των αντιδράσεων του ρέματος σε μια επιβαλλόμενη
διαταραχή, όπως είναι οι τροποποιήσεις του φυσικού περιβάλλοντος από την αστικοποίηση.
Σχετικά με τη χρησιμότητα της ταξινόμησης των ποταμών και ρεμάτων θα μπορούσαμε να

πούμε γενικά ότι παρέχει πληροφορίες για τη γεωμετρία του καναλιού ροής ανάλογα με τη
θέση του στο υδρολογικό δίκτυο. Για παράδειγμα στενότερες μορφές σχήματος V είναι
πιθανό να εμφανιστούν σε χαμηλότερες τάξεις ρεμάτων και ευρύτερες σχήματος U σε
υψηλότερες.
12
Το πλάτος του κύριου καναλιού είναι μια άλλη μεταβλητή που σχετίζεται με την τάξη του
ρέματος. Η πιθανή περιοχή πλάτους καναλιών μεταξύ ρέματος τάξης IV και IX είναι από 3,5
μ. έως 70 μ.
Ο λόγος βάθους-πλάτους του ρέματος, σχετίζεται αρκετά καλά με την τάξη του ρέματος. Η
πιθανή περιοχή του λόγου βάθος προς πλάτος μεταξύ της τάξης ποταμού IV και IX είναι από
0,04 έως 0,01.
Σε ότι αφορά τη μορφή του σχήματος, είναι πιο δύσκολο να συσχετιστεί με την τάξη του
ρέματος. Είναι ευρέως γνωστό ότι τα ευθυγραμμισμένα ρέματα συναντώνται σπάνια στη
φύση και τα πιο συνηθισμένα είναι αυτά που έχουν μαιανδρική μορφή (URBEM, 2004).
Υδρολογικός κύκλος.
Στο σχήμα (5) (URBEM, 2004), φαίνεται μια απλοποιημένη αποτύπωση του υδρολογικού
κύκλου που συμβαίνει σε μια φυσική (μη αστικοποιημένη) περιοχή. Το νερό εξατμίζεται από
τους ωκεανούς και την επιφάνεια του εδάφους. Οι υδρατμοί μεταφέρονται μέσω της
ατμοσφαιρικής κυκλοφορίας και επανέρχονται στους ωκεανούς και την επιφάνεια του
εδάφους με τη μορφή κατακρημνισμάτων. Το νερό που επανέρχεται στη γη αναχαιτίζεται ή
συγκρατείται από τη βλάστηση, απορρέει επιφανειακά, ή διεισδύει στο έδαφος για να
επαναφορτίσει τα υπόγεια ύδατα.
Το νερό που απορρέει επιφανειακά ή και υπόγεια λόγω των βαρυτικών δυνάμεων καταλήγει
στα ρέματα, και τελικά, ρέει στους ωκεανούς από τους οποίους θα εξατμιστεί ξανά.
Ένα μεγάλο μέρος του νερού που αναχαιτίζεται από τη βλάστηση ή διατηρείται στο έδαφος
επιστρέφει στην ατμόσφαιρα με εξάτμιση και διαπνοή. Οι διεργασίες απορροής, διήθησης
στο υπέδαφος και συγκράτησης από τα φυτά διαταράσσονται σε λεκάνες απορροής όπου
κυριαρχεί η αστικοποίηση, όπως θα δούμε στην αντίστοιχη ενότητα.
13
Σχήμα 5: Υδρολογικός κύκλος

(URBEM, 2004)
14
2.2 Θεματικές πτυχές για τη διερεύνηση της επιρροής των

υδατικών συστημάτων στη θερμοκρασία των αστικών
περιοχών
2.2.1 Εισαγωγή
Οι έρευνες που έχουν διεξαχθεί για τον ποσοτικό προσδιορισμό της μείωσης της
θερμοκρασίας των αστικών περιοχών λόγω της επιρροής των στοιχείων νερού είναι αρκετά
λίγες σε σύγκριση με τις μελέτες που αφορούν τις αντίστοιχες επιπτώσεις από το αστικό
πράσινο (Völker et al., 2013). Το πεδίο διερεύνησης προκειμένου να εξαχθούν πιο σαφή και
πλήρη συμπεράσματα είναι ακόμη ανοικτό.
Η συνεκτίμηση των παραγόντων που λαμβάνονται υπόψη από μία μελέτη για την απόδοση
συμπερασμάτων ως προς τη μείωση της θερμότητας από την παρουσία ή μη υδάτινων
στοιχείων στους αστικούς χώρους είναι ένα αρκετά σύνθετο πρόβλημα, δεδομένου ότι ο κάθε
μελετητής απαντά σε συγκεκριμένα ερωτήματα (Völker et al., 2013).
Οι θεματικές πτυχές για τη διερεύνηση της επιρροής των υδατικών συστημάτων στη
θερμοκρασία του περιβάλλοντος αποτυπώνονται στο Διάγραμμα (1), (Manteghi, Lamit, &
Remaz, 2015).
Συνεπώς οι μελέτες σχετικά με τη μείωση της θερμοκρασίας από υδατικά συστήματα
(ωκεανούς, ποτάμια, ρέματα, λίμνες κ.λπ.) πραγματοποιούνται σε διαφορετικά μέρη της γης
(υποτροπικό κλίμα, ηπειρωτικό, τροπικό κ.λπ., χρησιμοποιώντας διαφορετική κλίμακα
προσέγγισης (μακροσκοπική, μεσοκλίμακα, μικροκλίμακα), διαφορετικές μεθόδους
μέτρησης και υπολογισμού (επί τόπου μετρήσεις, τηλεπισκόπιση, μοντέλα προσομοίωσης)
σε συγκεκριμένα χρονικά διαστήματα της ημέρας ή της νύχτας. Επιπρόσθετα, στη
διαμόρφωση της μείωσης της θερμοκρασίας συντελούν μια σειρά από παράγοντες,
κλιματολογικοί (θερμοκρασία αέρα, ταχύτητα αέρα, ηλιακή ακτινοβολία, επιφανειακή
θερμοκρασία), καθώς και μορφολογικοί ή γεωμετρικοί (ύψος κτηρίων, μήκος κτηρίων,
πλάτος δρόμων, προσανατολισμός δρόμων, πιθανή σκίαση, θέαση ουρανού).
15
Διάγραμμα 1: Ταξινόμηση που χρησιμοποιείται για τις θεματικές πτυχές

(Manteghi, Lamit, & Remaz, 2015), ιδία επεξεργασία
Οι Völker et al. (2013) μέσω της συστηματικής επισκόπησης της βιβλιογραφίας εντόπισαν
27 διαφορετικές μελέτες σχετικά με τις επιπτώσεις της θερμοκρασίας ενός αστικού υδάτινου
χώρου σε σύγκριση με ένα αστικό σημείο αναφοράς.
Κάθε μελέτη είχε ήδη διερευνήσει έναν τύπο αστικού υδατικού συστήματος (χείμαρρο,
σιντριβάνι, λίμνη, μικρή λίμνη, ποτάμι, ρέμα, μη προσδιορίσιμοι χώροι νερού).
2.2.2 Μεθοδολογία
Πραγματοποιήθηκε στατιστική ανάλυση (μετα-ανάλυση) των δεδομένων των μελετών τα
οποία χρησιμοποιήθηκαν για τον υπολογισμό των επιδράσεων της θερμοκρασίας των
αστικών υδάτινων στοιχείων σε σύγκριση με τις αστικές τοποθεσίες τις οποίες επηρεάζουν.
Η διαφορά θερμοκρασίας ΔΤ (= μέγεθος αποτελέσματος) υπολογίστηκε χρησιμοποιώντας τη
μέθοδο που προτείνεται από τους Bowler, Buyung-Ali, Knight & Pullin (2010), η οποία είναι
η μέση τιμή των διαφορών στη θερμοκρασία μεταξύ των αστικών περιοχών με υδατικά
16
συστήματα (Τblue) και των αστικών περιοχών χωρίς υδατικά συστήματα (Turban): ΔT =
Turban – Tblue.
Οι μετρήσεις της τιμής του Τurban και της Τblue πρέπει ιδανικά να λαμβάνονται
ταυτόχρονα. Σε μελέτες με περισσότερα από δύο σημεία δειγματοληψίας, υπολογίστηκε η
μέση τιμή θερμοκρασίας για όλες τις αστικές περιοχές με υδατικά συστήματα (blue) και ο
μέσος όρος για τις αστικές περιοχές χωρίς υδατικά συστήματα (urban).
Στην περίπτωση πολλαπλών σημείων ή χρονικών πλαισίων μετρήσεων, ο διάμεσος όλων των
σημείων δειγματοληψίας στην αστική μπλε περιοχή συγκρίθηκε με το μέσο όρο όλων των
σημείων δειγματοληψίας στην αστική περιοχή και υπολογίστηκε η ΔΤ. Εάν τα δεδομένα
ελήφθησαν κατά τη διάρκεια διαφορετικών περιόδων, επιλέχθηκαν δεδομένα για τους
θερμότερους μήνες. Για το βόρειο ημισφαίριο, όπου έχουν διεξαχθεί όλες οι μελέτες,
ελήφθησαν όλοι οι μήνες μεταξύ Μαΐου και Οκτωβρίου.
Όσον αφορά τη γεωγραφική κατανομή των μελετών όλες διεξήχθησαν στο βόρειο
ημισφαίριο. Οι περισσότερες πραγματοποιήθηκαν στην Ανατολική Ασία (22 μελέτες, 81%:
Κίνα 12, Ιαπωνία 8, Νότια Κορέα 2), 4 μελέτες (15%) στην Ευρώπη και μία (4%) στη
Βόρεια Αμερική.
Σε ότι αφορά το κλίμα των χωρών, τέσσερις μελέτες (15%) διεξήχθησαν σε μέτριο θερμό
θαλάσσιο κλίμα, 20 (74%) σε υποτροπικό κλίμα, 18 (67%) σε ένα ηπειρωτικό, 2 (7%) σε
θαλάσσιο υποτροπικό κλίμα, και 3 (11%) σε τροπικό κλίμα.
Οι διαφορετικές κλίμακες που χρησιμοποιήθηκαν στις μελέτες εξετάστηκαν με τον

καθορισμό μιας κλίμακας μακρο-, μεσο- και μικρο-κλίμακας. Η μακρο-κλίμακα
περιελάμβανε μελέτες που πραγματοποιήθηκαν σε περιφερειακό επίπεδο ή μια μεγάλη
αστική περιοχή, η μεσο-κλίμακα ορίστηκε ως μια αστική περιοχή ή μια πολεοδομική
ενότητα αυτής και οι μελέτες μικρο-κλίμακας προσδιορίστηκαν σε επίπεδο πάρκου ή
οικοδομικού τετραγώνου. Οι περισσότερες από τις μελέτες διεξήχθησαν σε μεσο-κλίμακα (n
= 14, με ποσοστό 52%), 9 (33%) στη μακρο-κλίμακα και 4 (15%) σε επίπεδο μικρο-
κλίμακας.
17
Οι περισσότερες μελέτες (n=22, ποσοστό 81%) αφορούσαν δειγματοληψίες για μια ή δύο
ημέρες κατά τη διάρκεια του έτους και μόνο 5 μελέτες (19%) ανταποκρίνονταν χρονικά στη
διάρκεια μιας εποχικής περιόδου.
Για τη μέθοδο ανάκτησης των δεδομένων θερμοκρασίας ελήφθησαν υπόψη δύο τρόποι
μέτρησης. Μέσω επιτόπιων μετρήσεων (n=18 με ποσοστό 18,67%) που αφορούσαν
μετρήσεις της θερμοκρασίας του αέρα του περιβάλλοντος με κινητές ή σταθερές συσκευές
στις θέσεις μελέτης ή σε συγκεκριμένες αποστάσεις από το υδατικό σύστημα και μέσω
τηλεπισκόπησης (n = 9, με ποσοστό 33%), η οποία χρησιμοποίησε κυρίως δορυφορικά
δεδομένα για τον υπολογισμό των επιφανειακών θερμοκρασιών.
Σε ότι αφορά τους διαφορετικούς τύπους αστικού μπλε χώρου σε συγκρίσιμες κλίμακες,
ορίστηκαν οι ακόλουθοι τύποι: "ωκεανός", που περιλαμβάνει ωκεανούς, θάλασσες και ακτές.
"Ποταμός", που περιλαμβάνει ποτάμια, κανάλια και ρέματα, "Λίμνη", που περιλαμβάνει
λίμνες και δεξαμενές, "μικρή λίμνη", που περιλαμβάνει μικρές λίμνες και λίμνες ψαριών και
"νερό" ο μη προσδιορισμένος αστικός μπλε χώρος.
Το υπολογιζόμενο μέγεθος αποτελέσματος, ΔΤ, προέκυψε από τις μέσες θερμοκρασίες που
μετρήθηκαν σε κάθε μελέτη. Όλες οι μελέτες βρήκαν ψυκτικό αποτέλεσμα για τον αστικό
μπλε χώρο κατά τη διάρκεια των θερμότερων μηνών στο βόρειο ημισφαίριο, ιδιαίτερα κατά
τη διάρκεια καύσωνα.
Το ΔΤ ήταν συνήθως θετικό κατά τη διάρκεια της ημέρας δηλαδή οι αστικές μπλε περιοχές
ήταν σχετικά δροσερές σε σχέση με τις υψηλότερες θερμοκρασίες του περιβάλλοντος της
πόλης, ενώ κατά τη διάρκεια της νύχτας οι αστικές μπλε περιοχές ήταν σχετικά ζεστές. Αυτό
οφείλεται στο γεγονός ότι το νερό ψύχεται πιο αργά κατά τη διάρκεια της νύχτας από άλλα
αστικά υλικά όπως το σκυρόδεμα (Li et al., 2011 ; Sun & Chen, 2012). Το ΔT για κάθε
μελέτη κυμάνθηκε από 0,4 K (ελάχιστο) έως 5.6 K (μέγιστο).
2.2.3 Αποτελέσματα
Υπολογίζοντας τη διάμεσο τιμή ΔT για όλες τις μελέτες (n = 27), βρέθηκε μια επίδραση
ψύξης 2,5 K για τον αστικό μπλε χώρο. Στο Διάγραμμα 2, φαίνονται οι επιδράσεις
μετριασμού της θερμοκρασίας του αστικού μπλε, συνολικά για όλες τις μελέτες, ανά
18
κλιματική κατηγορία (μωβ χρωματισμός) και ανά κατηγορία υδατικού συστήματος (θαλασσί
χρωματισμός). Το μέσο μέγεθος επίδρασης θερμοκρασίας ΔΤ υπολογίζεται με την αφαίρεση
της αστικής μπλε θερμοκρασίας από την αστική αναφορά (ΔΤ=Turban - Tblue). Επομένως,
μια θετική τιμή ΔΤ στο Κ υποδεικνύει μια ψυκτική επίδραση του αστικού μπλε. Τα
τετράγωνα αντιπροσωπεύουν τη διάμεσο τιμή. Τα ανώτερα και τα χαμηλότερα σημεία
αντιστοιχούν στο μέγιστο και το ελάχιστο της κάθε κατηγορίας.
Επισημαίνεται ότι η εστίαση σε δεδομένα που προέρχονται μόνο από επιτόπιες μετρήσεις
(n=18) χωρίς να λαμβάνονται υπόψη τα δεδομένα τηλεπισκόπησης, τα οποία παρουσιάζουν
υψηλότερη ΔT, παρατηρείται ισχυρή επίδραση (ΔΤ = 1,9 K, min = 0,4 K, max = 5,4 K, n =
18).
Όσον αφορά την επίδραση των διαφορετικών κλιματικών ζωνών στην άμβλυνση της
θερμοκρασίας από τον αστικό μπλε χώρο (Διάγραμμα 2), παρατηρήθηκε ισχυρότερη
επίδραση στα τροπικά κλίματα.
Για τις μελέτες σε αυτήν την κλιματική ζώνη βρέθηκε μια ψυκτική επίδραση 2,6 K.
Η διαφορά στην επίδραση ψύξης του αστικού μπλε χώρου μεταξύ της υψηλότερης διάμεσης
αποτελεσματικότητας (τροπικό κλίμα) και της χαμηλότερης διάμεσης αποτελεσματικότητας
(θαλάσσιο, μέτριο ζεστό κλίμα) ήταν μόνο 0,7 K, σε μια μάλλον στενή μεσαία περιοχή ΔT.
Διάγραμμα 2: Επιδράσεις μετριασμού της θερμοκρασίας του αστικού μπλε, συνολικά για όλες τις
μελέτες, ανά κλιματική κατηγορία (μωβ χρωματισμός) και ανά κατηγορία υδατικού συστήματος
(θαλασσί χρωματισμός).Το μέσο μέγεθος επίδρασης θερμοκρασίας ΔΤ υπολογίζεται με την αφαίρεση της
αστικής μπλε θερμοκρασίας από την αστική αναφορά (ΔΤ=Turban - Tblue).
(Völker et al., 2013)
19
Όσον αφορά τους διαφορετικούς αστικούς μπλε τύπους, οι υγρότοποι έδειξαν το ισχυρότερο
αποτέλεσμα (ΔΤ = 5,2 K, min = 4,8 K, max = 5,6 K, n = 2) και οι μικρές λίμνες το μικρότερο
αποτέλεσμα (ΔT = 1.6 K, min = 0.4 K, η = 6). Ωστόσο, ο αριθμός των μελετών για τους
υγροτόπους ήταν εξαιρετικά χαμηλός, γεγονός που δυσχεραίνει τη σύγκριση των ΔΤ.
Οι ποταμοί έδειξαν ΔΤ =2,1 K (min = 0,6 K, max = 4 K, n = 8), ο μη προσδιορισμένος
αστικός μπλε χώρος τύπου "νερό" 2,5 K (min = 0,5 K, max = 3.4 Κ, η = 5). Οι ωκεανοί
έδειξαν χαμηλότερο ΔT (ΔT = 3,1 K, min = 2 K, max = 5,4 K, n = 3) από ό, τι οι μεγάλες
λίμνες (ΔT = 3,5 K, min = 0,9 K, max = 3.6 K, n = 3), πλην όμως το εύρος ΔT έδειξε
υψηλότερη αποτελεσματικότητα για τους ωκεανούς.
Τα δεδομένα τηλεπισκόπησης απέδωσαν υψηλότερη μέση τιμή ψύξης (ΔT = 3.3 K, min = 1
K, max = 5.6 K, n = 9) από ότι οι επιτόπιες μετρήσεις (ΔT = 1.9 K, min = 0.4 K, max = 5.4
K , η = 18).
Οι με εποχιακή διάρκεια μελέτες (ΔT = 0,9 K, min = 0,5 K, max = 4 K, n = 5) δεν
παρουσίασαν τόσο ισχυρή ψυκτική επίδραση σε σχέση με μελέτες που εκπονήθηκαν για
συγκεκριμένες ώρες της ημέρας ή νύχτας, (ΔT = 2,6 K, min = 0,4 K, max = 5,6 Κ, η = 22).
Ο αστικός μπλε χώρος δροσίζει τη θερμοκρασία του περιβάλλοντος το καλοκαίρι σε κάθε
κλίμακα, αλλά η γενική τάση ήταν φθίνουσα από τη μακρο-κλίμακα (ΔT = 3,3 K, min = 0,5
K, max = 5,6 K, n = 9) προς τη μεσο-κλίμακα (2,1 K, min = 0,6 K, max = 5,4 K, n = 14) και
την μικρο-κλίμακα (ΔΤ = 1,6 K, min = 0,4 K, max = 4,7 K, n = 4).
2.2.4 Συμπεράσματα
Όλες οι μελέτες (n=27) εμφανίζουν μείωση της θερμοκρασίας των αστικών μπλε περιοχών
(υδατικά συστήματα ) σε σύγκριση με τις αστικές περιοχές αναφοράς.
Επειδή οι μελέτες που έχουν πραγματοποιηθεί είναι λίγες, με ανομοιογενή δεδομένα όπως,
διαφορετικές περιβαλλοντικές συνθήκες, διαφορετικά χαρακτηριστικά των υδάτινων
σωμάτων, κ.ο.κ., χρησιμοποιήθηκε η διάμεσος τιμή ΔΤ αντί για έναν αριθμητικό μέσο. Η
ΔΤ δηλώνει την τιμή που βρίσκεται στο μέσο της κατανομής συχνότητας των
παρατηρούμενων τιμών.
Οι παράγοντες που επηρεάζουν τις υπολογισμένες τιμές που υποδεικνύουν τη μείωση της
θερμοκρασίας στο αστικό περιβάλλον λόγω της ύπαρξης των αστικών υδάτινων στοιχείων
20
είναι πολλαπλοί και καθοριστικής σημασίας. Συνοπτικά θα μπορούσαμε να αναφέρουμε

κάποιους εκ των παραγόντων που συμβάλλουν στην τελική διαμόρφωση συμπερασμάτων
ως προς την επιρροή των αστικών μπλε χώρων στη μείωση της θερμοκρασίας των αστικών
περιοχών.
Περιβαλλοντικές συνθήκες
Οι περιβαλλοντικές συνθήκες από γειτονικές περιοχές ήτοι, η ταχύτητα του ανέμου, οι
αναταράξεις, η κατεύθυνση του ανέμου, η θερμοκρασία και η υγρασία επηρεάζουν την
περιοχή ψύξης του αστικού μπλε χώρου (Chen et al., 2009 ; Murakawa, Sekine, Narita, &
Nishina, 1991 ; Nishimura, Nomura, Iyota, & Kimoto, 1998 ; Robitu, Musy, Inard, &
Groleau, 2006).
Μέθοδος μετρήσεων (Σύγκριση επιτόπιων μετρήσεων και μετρήσεων με τηλεπισκόπιση)

Το μέγεθος του αποτελέσματος των δεδομένων που ανακτώνται με τηλεπισκόπηση είναι
υψηλότερο από αυτό που προέρχεται από τις επιτόπιες μετρήσεις, επειδή η τηλεπισκόπηση
μετρά την επιφανειακή θερμοκρασία, όπως το κέντρο μιας μεγάλης λίμνης, όπου οι
θερμοκρασίες δεν επηρεάζονται τόσο πολύ από τη γύρω περιοχή ή τις αστικές περιοχές με
επιφάνειες από σκυρόδεμα οι οποίες έχουν πολύ μεγαλύτερη ικανότητα απορρόφησης
θερμότητας (Spronken-Smith, Oke, & Lowry, 2000). Επιπλέον, οι μελέτες που
χρησιμοποιούν μεθόδους τηλεανίχνευσης επικεντρώνονται στις μετρήσεις της ημέρας, συχνά
σε μια συγκεκριμένη χρονική στιγμή, όπως στις 12:00 π.μ., η οποία υποτίθεται ότι είναι ο
χρόνος που το νερό φθάνει σε υψηλή ικανότητα ψύξης.
Οι επιτόπιες μετρήσεις υποδεικνύουν τη θερμοκρασία κατά τη διάρκεια μιας ολόκληρης
ημέρας (συμπεριλαμβανομένης της νύχτας).
Κλιματικές συνθήκες
Οι περισσότερες μελέτες έχουν διεξαχθεί στη Νοτιοανατολική Ασία όπου επικρατεί το
υποτροπικό κλίμα. Ως εκ τούτου η εφαρμογή των αποτελεσμάτων για την μείωση της
θερμοκρασίας από την παρουσία αστικού μπλε σε κλίματα όπως, για παράδειγμα το
Μεσογειακό, είναι εν μέρει δυνατή, δεδομένου ότι δεν υπάρχουν ακόμη πειστικά
συμπεράσματα.
21
Αστική μορφολογία - υδρομορφολογία

Οι Murakawa et αl. (1991) επεσήμαναν ότι η οριζόντια επίδραση στο μικροκλίμα ενός
ποταμού στην Ιαπωνία, εξαρτάται από την πυκνότητα των κτιρίων, το πλάτος του ποταμού
και των οδών. Οι θερμοκρασίες του περιβάλλοντος χώρου δίπλα στον ποταμό πλάτους 270
μ. ήταν χαμηλότερες κατά 3-5 oC (μεταξύ 12: 00 h -17: 00 h) σε σύγκριση με την αστική
περιοχή αναφοράς, τις καλοκαιρινές ημέρες, ενώ η κατεύθυνση και ένταση του ανέμου
ευνοούσε την επέκταση της τοπικής ψύξης, σε ανοιχτούς χώρους. Οι Hathway & Sharples
(2012) συμπέραναν ότι η ζώνη επιρροής ενός ποταμού πλάτους 22μ. ήταν έως 30μ. από την
όχθη του ποταμού ανάλογα με την τυπολογία του αστικού χώρου, υπογραμμίζοντας τη
σημασία των ανοιχτών χώρων κοντά σε αστικές μπλε τοποθεσίες για την καλύτερη κατανομή
της ψυκτικής επίδρασης σε σύγκριση με τους περίκλειστους από κτίρια δρόμους.
Εποχή διεξαγωγής των μετρήσεων

Οι περισσότερες από τις μελέτες διεξήχθησαν κατά τους θερμότερους μήνες στο βόρειο
ημισφαίριο (μεταξύ Μαΐου και Οκτωβρίου). Για αυτήν την επισκόπηση, αυτή η
παραμόρφωση έγινε δεκτή μόνο με την ανάκτηση θερινών δεδομένων, ακόμη και αν η
μελέτη ανέφερε επίσης επιδράσεις από άλλες εποχές.
Λόγω της έλλειψης έρευνας σχετικά με τις επιπτώσεις του αστικού μπλε χώρου στη
θερμοκρασία σε άλλες εποχές (δηλ. το χειμώνα), μόνο θερινά δεδομένα κρίθηκαν κατάλληλα
για τη μετα-ανάλυση.
Οι καιρικές συνθήκες ορισμένες φορές διέφεραν πολύ από μέρα σε μέρα όσον αφορά τη
θερμοκρασία του αέρα του περιβάλλοντος, την ταχύτητα του ανέμου, την κατεύθυνση του
ανέμου, την υγρασία κ.λπ.
Αυτό επηρέασε όχι μόνο τη συγκρισιμότητα μεταξύ των μελετών αλλά και τα δεδομένα μιας
μελέτης. Παρόλο που οι επιλεγείσες μελέτες δεν συγκρίνουν τις απόλυτες θερμοκρασίες μιας
ημέρας με άλλη, αλλά διαφορές θερμοκρασίας ενός αστικού μπλε χώρου σε μια κοντινή
περιοχή αναφοράς, οι διαφορετικές καιρικές συνθήκες θα μπορούσαν να επηρεάσουν το
μέγεθος του αποτελέσματος.
Επίδραση του ανέμου σε συνδυασμό με την αστική γεωμετρία

Η ταχύτητα και η κατεύθυνση του ανέμου είναι σημαντικές παράμετροι για την εξάπλωση
της ψυκτικής επίδρασης του αστικού μπλε χώρου.
22
Οι συνθήκες ανέμου μπορούν να παράγουν διαφορετικά πρότυπα κατανομής της

θερμοκρασίας, όπως και η αστική μορφολογία (Kim et al., 2008).
Οι αστικές οδοί που τρέχουν προς την κατεύθυνση του ανέμου ή μια δημόσια πλατεία στην
άκρη ενός αστικού μπλε χώρου δημιουργούν καλύτερες θερμικές συνθήκες από ό, τι οι
περίκλειστοι από τα κτίρια δρόμοι (Ishii et al., 1991 ; Hathway & Sharples, 2012).
Επίδραση σκίασης από βλάστηση

Η σκίαση των αστικών μπλε χώρων από τα δέντρα δημιουργεί χαμηλότερες θερμοκρασίες
και βελτιώνει το θερμικό περιβάλλον (Hathway & Sharples 2012 ; Li et al. 2011; Robitu et
al., 2006). Ο ψεκασμός νερού είναι αποτελεσματικός και για την ψύξη. Οι Nishimura et αl.
(1998) εξέτασαν τα αποτελέσματα ενός σιντριβανιού σε ένα πάρκο στην Οσάκα (Ιαπωνία).
Παρατήρησαν μια σημαντικά υψηλότερη ψυκτική επίδραση όταν το σιντριβάνι ήταν
ενεργοποιημένο παρά απενεργοποιημένο.
Σύγκριση πριν και μετά την αποκατάσταση ενός υδατικού συστήματος.

Στη Σεούλ (Νότια Κορέα), οι Kim et al. (2008) μελέτησαν τις θερμοκρασίες σε μια αστική
περιοχή πριν, κατά τη διάρκεια και μετά την αναβίωση ενός ρέματος στην κεντρική περιοχή
της πόλης, όπου το φαινόμενο της αστικής νησίδας ήταν πολύ έντονο. Οι μετρήσεις
πραγματοποιήθηκαν σε διάστημα τριών ετών κατά τη διάρκεια του μήνα Αυγούστου.
Η κατανομή των υπολογιζόμενων μεγεθών στην κεντρική περιοχή πριν και μετά την
αποκατάσταση θα μπορούσε να οδηγήσει σε ένα μέγεθος ποσοτικού αποτελέσματος. Μετά
την αναβίωση του ρέματος, στην αστική περιοχή ήταν κατά μέσο όρο 0,6 Κ πιο χαμηλή η
θερμοκρασία.
Ανακεφαλαιώνοντας, όλες οι μελέτες υποδεικνύουν την επιρροή των υδάτινων στοιχείων
στη μείωση της θερμοκρασίας στις αστικές περιοχές, ωστόσο, οι προαναφερόμενοι
καθοριστικοί παράγοντες δεν ελήφθησαν υπόψη από κάθε μελέτη. Οι ερευνητές συχνά
επικεντρώνονταν μόνο σε εκείνους τους παράγοντες που είχαν σχέση με το ειδικό
ερευνητικό τους πεδίο.
Συνεπώς, η πολύπλοκη αλληλεπίδραση των διαφορετικών παραγόντων που συμβάλλουν στη
μείωση της θερμοκρασίας των αστικών περιοχών με υδάτινα στοιχεία θα πρέπει να
διερευνηθεί διεξοδικότερα (Gross 2017; Park et al., 2019).
23
2.3 Η επιρροή των αστικών ρεμάτων στο μικροκλίμα

Η υπερθέρμανση των πόλεων λόγω της αυξημένης αστικοποίησης καθίσταται σοβαρό
περιβαλλοντικό πρόβλημα, απαιτώντας από τον πολεοδομικό σχεδιασμό να εξετάσει
στρατηγικές μετριασμού της θερμότητας του αστικού αέρα. Οι αστικοί ποταμοί
διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στη μείωση της αστικής θερμότητας μέσω της εξάτμισης
και της μεταφοράς ευαίσθητης θερμότητας γνωστή ως επίδραση ψύξης του ποταμού (River
Cooling Effect, RCE) ( Park et al., 2019).
Οι αποτελεσματικές στρατηγικές μετριασμού της θερμότητας περιλαμβάνουν τη μείωση της

απορρόφησης της ηλιακής ακτινοβολίας μέσω της σκίασης, την αύξηση του albedo των
αστικών στοιχείων και την ενθάρρυνση της ψύξης μέσω της εξάτμισης με την επέκταση των
πράσινων ή υδάτινων επιφανειών (Rizwan, Dennis, & Liu, 2008 ; Vidrih & Medved, 2013).
Έχουν διεξαχθεί μελέτες που καθορίζουν τη ζώνη ψύξης του ποταμού οι οποίες λαμβάνουν
υπόψη τα γεωμετρικά χαρακτηριστικά του ποταμού (Du et al., 2016; Sun, Chen, Chen,& Lü,
2012), τη βλάστηση (Du et al., 2016), καθώς και κλιματικούς παράγοντες, όπως την
ταχύτητα του ανέμου (Katayama, Hayashi, Shiotsuki, & Kitayama, 1990; Tominaga, Sato, &
Sadohara, 2015), τη θερμοκρασία και υγρασία του αέρα ή του εδάφους (Du et al., 2016;
Webb & Zhang, 1997). Οι προαναφερόμενες μελέτες δεν έλαβαν υπόψη την αστική
μορφολογία (όπως πλάτη δρόμων, πυκνότητα και ύψη κτιρίων) η οποία μπορεί να επηρεάσει
το μικροκλίμα μιας αστικής περιοχής (Lin, Yu, Chang, Wu, & Zhang, 2015). Η σημασία της
αστικής μορφολογίας έχει συνεκτιμηθεί από λίγες μελέτες έως σήμερα και υπάρχει η
αναγκαιότητα περαιτέρω διερεύνησης της επίδρασης του αστικού περιβάλλοντος στη ζώνη
ψύξης του ποταμού για την καλύτερη καθοδήγηση του αστικού σχεδιασμού (Park et al.,
2019).
Οι Hathway & Sharples (2012) σύγκριναν ανοιχτές και κλειστές οδικές μορφές κατά μήκος
ενός ποταμού στο Ηνωμένο Βασίλειο, αποκαλύπτοντας ότι οι ανοιχτοί δρόμοι δέχονται
μεγαλύτερη ψυκτική επίδραση από το ποτάμι.
24
Στη Μαλαισία, οι Manteghi, Lamit, & Ossen (2015) προσδιόρισαν ότι ο προσανατολισμός
του κτιρίου επηρεάζει τη ζώνη ψύξης του ποταμού και οι Manteghi, G., Shukri, S.M. &
Lamit, H. (2019) ερεύνησαν την επιρροή του προσανατολισμού των δρόμων και της
αναλογίας του ύψους των κτηρίων με τα πλάτη των δρόμων στη θερμική άνεση.
Οι Murakawa et αl. (1991) μέσω της συγκριτικής μελέτης τριών δρόμων πλησίον ενός
ποταμού στην Ιαπωνία καθόρισαν τον αντίκτυπο της πυκνότητας των κτιρίων και του
πλάτους των δρόμων στην επιρροή ψύξης του ποταμού, διαπιστώνοντας ότι η μείωση της
θερμοκρασίας ήταν αυξημένη στην περιοχή με μικρότερη πυκνότητα κτιρίων ή με πιο
στενούς δρόμους ή με ευρύτερο πλάτος ποταμού.
Οι Park et al. (2019) μελετώντας τμήμα της αστικής περιοχής εκατέρωθεν του ποταμού
Cheonggye στη Seoul της νότιας Κορέας διαπίστωσαν ότι οι στενότεροι δρόμοι και τα
χαμηλότερα κτίρια λειτουργούν θετικά στην επίδραση της ψύξης του ποταμού. Επιπλέον οι
χρονικές μεταβολές της ζώνης ψύξης του ποταμού σχετίζονταν με μεταβολές της ταχύτητας
του ανέμου σε παρόμοια επίπεδα υγρασίας.
2.3.2 Μελέτη περίπτωσης στο Ηνωμένο Βασίλειο

Η μελέτη με τίτλο «The interaction of rivers and urban form in mitigating the Urban Heat
Island effect: A UK case study», (Η αλληλεπίδραση των ποταμών και της αστικής
μορφολογίας στην άμβλυνση του φαινομένου της Αστικής Θερμικής Νησίδας: Μελέτη
περίπτωσης στο Ηνωμένο Βασίλειο) (Hathway & Sharples, 2012), διερευνά την
αποτελεσματικότητα που μπορούν να έχουν τα μικρά αστικά ποτάμια στη μείωση της
επίδρασης του φαινομένου της Αστικής Θερμικής Νησίδας (UHI) και παράλληλα εξετάζει το
ρόλο που μπορεί να διαδραματίσει η αστική μορφολογία στις όχθες ενός ποταμού για τη
δημιουργία συνθηκών θερμικής άνεσης.
Το φαινόμενο της Αστικής Θερμικής Νησίδας (UHI) ευθύνεται για τις αυξημένες
θερμοκρασίες στα αστικά κέντρα, επομένως ο αστικός σχεδιασμός έχει έναν βασικό ρόλο να
εκπληρώσει, τη μείωση του UHI με ταυτόχρονη δημιουργία ενός ευχάριστου και ασφαλούς
αστικού χώρου (Jamei, Rajagopalan, Seyedmahmoudian, & Jamei, 2016).
25
Μεθοδολογία
Η μελέτη περίπτωσης αναφέρεται κατά μήκος του ποταμού Ντον, στην πόλη Σέφιλντ, του
Ηνωμένου Βασιλείου, ο οποίος έχει πλάτος 22μ. και μια εκτιμώμενη μέγιστη ροή 4,7 m/s,
ενώ κατά τους καλοκαιρινούς μήνες 1,4 m /s. Ο ποταμός διέρχεται μέσα από αγροτικές
περιοχές πριν εισέλθει στα προάστια και τελικά στην πόλη του Σέφιλντ.
Ο ποταμός Ντον είναι ένας σχετικά μικρός ποταμός, με μέσο ρυθμό ροής περίπου δεκατρείς
φορές μικρότερο από τον ποταμό Τάμεση για το λόγο αυτό τα αποτελέσματα στην
θερμοκρασία του περιβάλλοντος είναι αντιπροσωπευτικά για μικρότερους σχετικά ποταμούς
και όχι για μεγάλα υδάτινα σώματα. Πραγματοποιήθηκαν μετρήσεις, κατά την άνοιξη και το
καλοκαίρι, της θερμοκρασίας και της υγρασίας σε 12 τοποθεσίες είτε δίπλα στην όχθη είτε
σε κάθετες αποστάσεις προς την όχθη του ποταμού, στο βόρειο τμήμα του κέντρου της
πόλης.
Αποτελέσματα
Τα αποτελέσματα της μελέτης έδειξαν ότι,
Υπάρχουν εποχιακές εξαρτήσεις και σχέσεις που συνδέονται με τη θερμοκρασία του νερού
του ποταμού, την προσπίπτουσα ηλιακή ακτινοβολία, την ταχύτητα του ανέμου και τη
σχετική υγρασία.
Για θερμοκρασίες περιβάλλοντος άνω των 20 ο C που σημειώνονταν τις ζεστές ημέρες του
Μαΐου διαπιστώθηκε μείωση της θερμοκρασίας κατά 1,5 ο C στις όχθες του ποταμού και 2ο C
πάνω από τον ποταμό. Στα τέλη του Ιουνίου με παρόμοιες θερμοκρασίες περιβάλλοντος η
μείωση ήταν μικρότερη, λόγω της αύξησης της θερμοκρασίας του νερού.
Σε μία ζώνη μέχρι 30μ. εκατέρωθεν της κάθε όχθης του ποταμού παρατηρήθηκαν
σημαντικές διαφορές στην θερμοκρασία του περιβάλλοντος ανάλογα με την αστική
τυπολογία και την ύπαρξη βλάστησης.
Σε ανοιχτές περιοχές που δεν παρεμποδίζονται από την ύπαρξη κτιρίων και με υψηλά
επίπεδα βλάστησης το ψυκτικό φορτίο ήταν μεγαλύτερο σε σχέση με τους εσωτερικούς
ακάλυπτους χώρους των οικοδομικών τετραγώνων και τους μη προσβάσιμους προς τον
ποταμό δρόμους.
26
Τα οικοδομικά υλικά και τα υλικά επίστρωσης των κοινόχρηστων χώρων είχαν σημαντική
επιρροή στο αποτέλεσμα των θερμοκρασιών του αέρα.
Συμπεράσματα
Συμπερασματικά τα αποτελέσματα δείχνουν ότι οι γενικές αρχές του βιοκλιματικού
σχεδιασμού ισχύουν και για τον σχεδιασμό των παραρεμάτιων περιοχών. Τα οποιαδήποτε
οφέλη που προέρχονται από τον ποταμό χάνονται γρήγορα όταν ο χώρος αποκόπτεται από
τη φυσική παρουσία του νερού και το ψυκτικό φορτίο μειώνεται από την έλλειψη βλάστησης
και την ύπαρξη σκληρών συμβατικών υλικών επίστρωσης.
2.3.3 Μελέτη περίπτωσης στην πόλη Melaka της Μαλαισίας

Η παρούσα μελέτη με τίτλο «Η γεωμετρία των οδών και το πλάτος των ποταμών ως
συντελεστές σχεδίασης για τη βελτίωση της θερμικής άνεσης στην πόλη Melaka», (Street
Geometry and River Width as Design Factors to Improve Thermal Comfort in Melaka City),
των Manteghi, et al. (2019) προσδιορίζει την επίδραση ενός ποταμού στη θερμική άνεση
του αστικού περιβάλλοντος με βάση το πλάτος του ποταμού τον προσανατολισμό και τη
γεωμετρία των δρόμων.
Για την προσομοίωση των μικροκλιματικών συνθηκών που επικρατούν στην περιοχή
επιλέχθηκε το υπολογιστικό τρισδιάστατο μοντέλο ENVI-met version 4.0. (Toudert, 2005).
Αναλύθηκε η επίδραση των ακόλουθων παραμέτρων σχεδιασμού που επιδρούν στο
μικροκλίμα
ι. η γεωμετρία των οδών (ήτοι η αναλογία H / W, όπου H το ύψος κτιρίων και W το πλάτος
των δρόμων)
ii. ο οδικός προσανατολισμός
iii. το πλάτος ποταμού
Το H/W<1 ανταποκρίνεται στην παλιά πόλη και το H/W>1 στη νέα πόλη. Οι κατευθύνσεις
των δρόμων στους άξονες Α-Δ, Β-Ν, ΒΑ-ΝΔ και ΒΔ-ΝΑ αναλύθηκαν για κάθε λόγο H/W.
Επίσης προσομοιώθηκε το πλάτος του ποταμού.
Μετά την επικύρωση της προσομοίωσης σε προηγούμενες μελέτες (Manteghi et al., 2015)
27
χρησιμοποιήθηκε ο ίδιος κύριος τομέας μοντέλου για την προσομοίωση 36 διαφορετικών

τύπων αστικής γεωμετρίας, σε τρεις ομάδες με βάση το πλάτος του ποταμού. Στη συνέχεια
συγκρίθηκε η εξωτερική θερμική άνεση των τρεχουσών συνθηκών με τη θερμική άνεση από
τα αποτελέσματα της προσομοίωσης. Οι διαφορετικές τιμές του δείκτη άνεσης (ΡΕΤ), που
χρησιμοποιήθηκε, αντιστοιχούν σε διάφορες συνθήκες άνεσης όπως φαίνονται στον πίνακα
(1).
Πίνακας 1: Τιμές δείκτη άνεσης PET

(Manteghi, et al., 2019)
Το όριο ανώτερης δυσφορίας για το θερμό και υγρό κλίμα της Σιγκαπούρης, της Μαλαισίας
και της Ταϊβάν αντιστοιχεί στην τιμή (PET) 30o C, (Wei, Nyuk, Hien & Steve, 2013 ; Lin,
Kang, Chi, & Ying, 2013).
Οι τρεις ομάδες αντιστοιχούν σε τρία διαφορετικά πλάτη ποταμού (RW=18, RW=36μ. και
RW=54μ. ) και η κάθε μία περιλαμβάνει τρεις αστικούς τύπους οδών σε τρία διαδοχικά ύψη
κτηρίων 8μ., 12μ. και 16μ. Οι διαμορφωμένοι αστικοί χώροι ποικίλουν ως προς τις αναλογίες
H/W (H / W = 1, H / W> 1 και H / W <1), όπως εμφανίζονται στα σχήματα 6,7,8.
Σχήμα 6: Τομή για την περίπτωση πλάτους ποταμού RW=18μ
28
Σχήμα 7: Τομή για την περίπτωση πλάτους ποταμού RW=36μ.
Σχήμα 8: Τομή για την περίπτωση πλάτους ποταμού RW=54μ

(Manteghi, et al., 2019)
Για την κάθε ομάδα μελέτης (με βάση το πλάτος του ποταμού) ελήφθησαν 12 αποτελέσματα
συνθηκών μικροκλίματος των οποίων οι επιπτώσεις αξιολογήθηκαν στην εξωτερική θερμική
άνεση. (διάγραμμα 3).
Διάγραμμα 3: Απεικόνιση των επιπτώσεων στη θερμική άνεση ( PET <30o C θαλασσί και γκρι
χρωματισμός και PET >30o C κόκκινος χρωματισμός) για τις τρεις αστικές τυπικές περιοχές (συνολικά 36
σημεία μετρήσεων) (Manteghi, et al., 2019)
29
Όπως παρατηρείται από το διάγραμμα 3, την καλύτερη θερμική άνεση προσφέρουν οι δρόμοι
με κατεύθυνση στον άξονα Β-Ν σε όλες τις ομάδες αστικών τύπων.
Στην πρώτη ομάδα (RW=18μ.) οι δρόμοι με (H / W> 1) δημιουργούν καλύτερες συνθήκες

στους πεζούς, λόγω της αυξημένης σκίασης, σε σύγκριση με τους αστικούς τύπους H / W=1
και H / W<1.
Ωστόσο για τις κατηγορίες, H / W=1 και H / W> 1, λόγω της ύπαρξης του υδάτινου
στοιχείου, οι δρόμοι με κατεύθυνση Α-Δ έχουν καλύτερη θερμική άνεση σε σύγκριση με
τους ενδιάμεσους προσανατολισμούς.
Στην δεύτερη ομάδα (RW=36μ.) και τρίτη ομάδα (RW=54μ.) είναι ορατά τα αποτελέσματα
της βελτίωσης της θερμικής άνεσης σε όλες τις κατευθύνσεις των δρόμων σε σύγκριση με τα
αποτελέσματα της πρώτης ομάδας και αυτό οφείλεται στην αυξημένη επιρροή του υδάτινου
στοιχείου.
Από τα αποτελέσματα αυτής της μελέτης μπορεί να αναφερθεί ότι η θερμική άνεση
βελτιώνεται στους εξωτερικούς χώρους από το συνδυασμό των ευρύτερων ποταμών με τις
υψηλές αναλογίες (H/W>1) των δρόμων, λόγω της αυξημένης σκίασης.
Το μεγαλύτερο ύψος των κτηρίων σε άλλες μελέτες, φαίνεται να έχει αρνητική επίδραση στη
μείωση της θερμοκρασίας από την επίδραση των ποταμών (Park et al., 2019) ενώ παράλληλα
δημιουργεί προβλήματα στην κατεύθυνση του αέρα (στροβιλισμοί). Ωστόσο, στη
συγκεκριμένη μελέτη εξετάστηκε η επιρροή του ποταμού στη θερμική άνεση, η οποία
φαίνεται να έχει σχέση με την ακτινοβολούμενη θερμότητα και όχι με τη θερμοκρασία του
αέρα (Zoras, Tsermentselis, Kosmopoulos, Dimoudi, 2014). Συνεπώς η δημιουργία σκίασης
που επέρχεται από μεγαλύτερα ύψη και στενότερους δρόμους, είναι κρίσιμος παράγοντας
για τη βελτίωση της θερμικής άνεσης.
Παράλληλα ενώ με βάση τις αρχές του βιοκλιματικού σχεδιασμού η κατεύθυνση των δρόμων
στον άξονα ανατολή – δύση είναι δυσμενέστερη όλων των άλλων προσανατολισμών, η
συγκεκριμένη μελέτη αποκάλυψε ότι η θερμική άνεση δεν επηρεάζεται από τον
30
προσανατολισμό των δρόμων, στις περιπτώσεις που η περιοχή δέχεται την ευνοϊκή επίδραση
ποταμών με μεγαλύτερα πλάτη.
2.3.4 Μελέτη περίπτωσης στην πόλη Χιροσίμα της Ιαπωνίας.

Το τεκμήριο με τίτλο «Μελέτη των επιπτώσεων ενός ποταμού στο θερμικό περιβάλλον σε
μια αστική περιοχή», (Study of the Effects of a river on the thermal environment in an urban
Area), των Murakawa et αl. (1991), διερευνά με βάση τα αποτελέσματα μετρήσεων πεδίου το
μικροκλίμα εντός και γύρω από τον ποταμό Ota που διατρέχει την πόλη Χιροσίμα της
Ιαπωνίας.
Πραγματοποιήθηκαν λεπτομερείς μετρήσεις της κατανομής της θερμοκρασίας σε τμήμα του
ποταμού κατά μήκος της γέφυρας Mitaki, (σχήμα 9). Η έκταση της επιρροής στη
θερμοκρασία τόσο οριζόντια όσο και κατακόρυφα επιβεβαιώθηκαν από παρατηρήσεις κατά
μήκος των οδών που διασχίζουν τον ποταμό και στην περιοχή του αστικού κέντρου,
(περιοχές Α, Β, C, σχήμα 9).
Οι οδοί, όπου διεξήχθησαν οι μετρήσεις, επιλέχθηκαν από τα διαφορετικά πλάτη του
ποταμού, το πλάτος των οδών και την πυκνότητα του κτηρίων.
Οι περιοχές Α και Β βρίσκονται στην κεντρική περιοχή της πόλης, με ψηλή πυκνότητα
κτηρίων, αστικές χρήσεις, και μεγάλο κυκλοφοριακό φόρτο. Η περιοχή C βρίσκεται σε
κάποια απόσταση από το κέντρο της πόλης και περιλαμβάνει χαμηλή πυκνότητα κτηρίων και
γεωργικές εκτάσεις.
Εκτός από τις βραχυπρόθεσμες μετρήσεις σε καλοκαιρινές ημέρες, πραγματοποιήθηκαν και

μακροχρόνιες παρατηρήσεις σε πολλά σταθερά σημεία εντός και γύρω από το ποταμό κατά
τη διάρκεια 14 μηνών.
31
Σχήμα 9: Θέσεις μέτρησης κάθε παρατήρησης

(Murakawa et αl.,1991)
Αποτελέσματα μετρήσεων μέσα στο εύρος του ποταμού

Το σχήμα (10) δείχνει ένα παράδειγμα των κατανομών θερμοκρασίας κατά τη διάρκεια της
ημέρας (14:00 h) και τη νύχτα (21:00 h) κατά τη θερινή περίοδο στο τμήμα της γέφυρας
Μιτάκη όπου ο ποταμός έχει εκατέρωθεν ζώνες πλημμύρας πλάτους περίπου 60 μ.
καλυμμένες με χορτάρι και γυμνό έδαφος.
Κατά τη διάρκεια της ημέρας, οι κατανομές θερμοκρασίας στο υδάτινο σώμα και στις ζώνες
πλημμύρας, παρουσιάζουν μεγάλες θερμοκρασιακές διαφορές, λόγω των υψηλών
θερμοκρασιών στην επιφάνεια των περιοχών πλημμύρας.
Τη νύχτα, οι μεγάλες διαφορές θερμοκρασίας πάνω από τα όρια του ύδατος και των ζωνών
πλημμύρας απαλείφονται και η κατανομή της θερμοκρασίας είναι σχεδόν ομοιόμορφη εντός
του ποταμού.
.
32
Σχήμα 10: Τυπικές κατανομές θερμοκρασίας στο τμήμα του ποταμού στη γέφυρα Μιτάκη για μια
καλοκαιρινή μέρα. (α) Ημέρα. β) Τη νύχτα. Οι υπογραμμισμένες τιμές δείχνουν τη θερμοκρασία
επιφάνειας σε κάθε σημείο. (Murakawa et αl.,1991)
Αποτελέσματα ως προς τις οριζόντιες επιρροές του ποταμού στο μικροκλίμα

Όπως φαίνεται στο σχήμα (11), οι τιμές σε κάθε γέφυρα δείχνουν το πλάτος του ποταμού, οι
περιοχές Α, Β αντιστοιχούν σε πυκνοδομημένες αστικές περιοχές με αδιαπέρατες επιφάνειες,
ενώ η περιοχή C κατά το μεγαλύτερο τμήμα της αποτελείται από διαπερατές επιφάνειες. Το
πλάτος κάθε δρόμου είναι περίπου 100 μ. στις Α1 και Β1 περιοχές με πράσινες εκατέρωθεν
ζώνες, 10 μέτρα στις Α2 και Β2 με υψηλό φόρτο κυκλοφορίας και 20 μέτρα στις Α3 και Β3.
Σχήμα 11: Λεπτομερής χάρτης πορείας των κινούμενων παρατηρήσεων.

33
Στο διάγραμμα (4) φαίνεται η οριζόντια επιρροή του ποταμού στην κατανομή των
θερμοκρασιών ανάλογα με το πλάτος του για κάθε οδό στις περιοχές Α,Β,C.
Διάγραμμα 4: Ημερήσιες κατανομές θερμοκρασίας αέρα κατά μήκος κάθε δρόμου.

Μπορεί να αναφερθεί ότι η πτώση της θερμοκρασίας είναι μικρή στην περιοχή Β όπου ο
ποταμός έχει μικρό πλάτος. Στις διαδρομές C1 και C3, συμβαίνει μεγαλύτερη πτώση της
θερμοκρασίας εξαιτίας του πλάτους του ποταμού, σε σύγκριση με τις διαδρομές Α1, Α2 και
Α3.
Ως εκ τούτου, φαίνεται ότι η επιρροή του ποταμού στο μικροκλίμα διαφέρει ανάλογα με το
πλάτος του ποταμού, των δρόμων και την πυκνότητα των κτηρίων της γύρω περιοχής.
Στο διάγραμμα (5) φαίνεται η σχέση μεταξύ της θερμοκρασίας του εδάφους και της
θερμοκρασίας του αέρα σε κάθε περιοχή. Ο οριζόντιος άξονας δείχνει τη διαφορά της
θερμοκρασίας της επιφάνειας μεταξύ του ασφαλτικού οδοστρώματος και του υδάτινου
στοιχείου. Ο κάθετος άξονας δείχνει τις μέσες διαφορές θερμοκρασίας αέρα μεταξύ των
οδών και της γέφυρας, όπου οι θερμοκρασίες του δρόμου, T (ū) και ^T (ū) εμφανίζονται ως
οι μέσες τιμές που υπολογίζονται από όλα τα σημεία σε κάθε περιοχή και σε κάθε δρόμο,
πάνω από 250 μέτρα απόσταση από την όχθη του ποταμού. Αυτά τα σημεία επισημαίνονται
με αστερίσκους στο σχήμα (11). Από αυτά τα στοιχεία μπορεί να επισημανθεί ότι οι
34
διαφορές θερμοκρασίας του αέρα μεταξύ των οδών και του ποταμού εξαρτώνται από τις
επιφανειακές θερμοκρασίες σε κάθε σημείο. Επί των διαβαθμίσεων των εξισώσεων
παλινδρόμησης στο διάγραμμα 5, η περιοχή C (αραιοδομημένη) παρουσιάζει μεγαλύτερη
πτώση θερμοκρασίας από την περιοχή Α (πυκνοδομημένη) και η Α μεγαλύτερη από τη Β
(μικρό πλάτος ποταμού) και επίσης η διαδρομή Α2=10μ. > Α3=20μ. και η διαδρομή
Α3=20μ. > Α1=100μ.. Ως εκ τούτου, μπορεί να αναφερθεί ότι η πτώση της σχετικής
θερμοκρασίας μεταξύ των οδών και του ποταμού αυξάνεται καθώς ο ποταμός είναι
ευρύτερος ή η πυκνότητα των κτηρίων είναι χαμηλότερη ή ο δρόμος είναι μικρότερου
πλάτους.
Διάγραμμα 5: Σχέσεις μεταξύ της πτώσης της θερμοκρασίας του αέρα και της διαφοράς των
επιφανειακών θερμοκρασιών (οδοστρώματος –υδάτινου σώματος). T (B), T (u) είναι οι θερμοκρασίες του
αέρα στη γέφυρα του ποταμού και η μέση θερμοκρασία της πόλης αντίστοιχα.
Αποτελέσματα ως προς την κατεύθυνση του ανέμου
Η επίδραση της κατεύθυνσης του ανέμου του ποταμού και του ανέμου της πόλης στην
κατανομή της θερμοκρασίας σε κάθε διαδρομή Α1, Α2, Α3 παρουσιάζεται στο διάγραμμα
(6). Η περιοχή που επηρεάζεται από τον άνεμο του ποταμού διασκορπίζεται ευρύτερα από
35
τον άνεμο της πόλης. Αυτό υποδεικνύει ότι οι επιδράσεις της κατεύθυνσης του ανέμου είναι
μεγαλύτερες καθώς τόσο οι δρόμοι όσο και οι ποταμοί είναι ευρύτεροι.
Διάγραμμα 6: Σύγκριση των εκτιμώμενων καμπυλών κατανομής θερμοκρασίας κατά τη διάρκεια της
ημέρας μεταξύ της κατάστασης "ποταμού-ανέμου" και της κατάστασης "πόλη-ανέμου"
Αποτελέσματα ως προς τις κατακόρυφες επιρροές του ποταμού στο μικροκλίμα
Το διάγραμμα (7) εμφανίζει τις κατακόρυφες κατανομές της διαφοράς θερμοκρασίας αέρα
μεταξύ του πάρκου Fukuro-machi και της γέφυρας Tsurumi, ( όπως απεικονίζονται στο
σχήμα 9).
36
Διάγραμμα 7: Κατανομή ύψους διαφοράς θερμοκρασίας αέρα μεταξύ του πάρκου Fukuro-mach και της
γέφυρας Tsurumi. (Murakawa et αl.,1991)
Ο οριζόντιος άξονας δείχνει τις διαφορετικές χρονικές περιόδους παρατήρησης, και ο

κατακόρυφος άξονας δείχνει το ύψος από το έδαφος.
Η μεγάλη διαφορά θερμοκρασίας αέρα εμφανίζεται έως και 20 μ. από τις 10:00 h έως τις
16:00 h. Η μέγιστη τιμή της διαφοράς είναι περίπου 3,5 ° C κοντά στο έδαφος.
Οι διαφορές θερμοκρασίας αέρα μεταξύ των δύο περιοχών παρατήρησης επηρεάζονται όχι
μόνο από την επιφάνεια του εδάφους και του υδάτινου σώματος, αλλά και από την ταχύτητα
του ανέμου. Όταν ο αέρας είναι χαμηλής έντασης, εμφανίζονται μεγάλες επιρροές στους
χώρους που φτάνουν μέχρι και 20 μ. και περιβάλλονται από κτίρια. Επίσης, οι επιρροές
εξαπλώνονται στους άνω χώρους περισσότερο το καλοκαίρι από ό, τι την άνοιξη.
Συνεπώς, μέσω της συγκριτικής μελέτης των τριών περιοχών (Α,Β,C) πλησίον του ποταμού
Ota στην Ιαπωνία καθορίστηκε η επίπτωση του πλάτους του ποταμού, της πυκνότητας των
κτιρίων και του πλάτους των δρόμων στη ζώνη ψύξης του ποταμού. Από τα αποτελέσματα
φαίνεται ότι η επίδραση ψύξης του ποταμού ήταν αυξημένη στην περιοχή με ευρύτερο
37
πλάτος ποταμού ή με μικρότερη πυκνότητα κτιρίων ή με μικρότερα πλάτη δρόμων, ωστόσο

λόγω της επίδρασης της κατεύθυνσης του ανέμου ο δροσισμός που προέρχεται από το ποτάμι
επεκτείνεται σε μεγαλύτερες αποστάσεις στους δρόμους με ευρύτερο πλάτος των οποίων ο
άξονας είναι κάθετος προς το ποτάμι.
2.3.5 Μελέτη περίπτωσης στην πόλη Seoul της νότιας Κορέας

Οι Park et al. (2019), στη μελέτη με τίτλο «Επίδραση της αστικής μορφής στην ψυκτική
επίδραση ενός μικρού αστικού ποταμού», (Influence of urban form on the cooling effect of a
small urban river), διερεύνησαν την επιρροή ενός τμήματος του ποταμού Cheonggye στη
Seoul της νότιας Κορέας στο αστικό μικροκλίμα της γύρω περιοχής.
Η παρούσα μελέτη εστιάζει στην κάλυψη κενών που έχουν δημιουργηθεί από προγενέστερες
μελέτες. Για παράδειγμα οι έρευνες με τηλεπισκόπηση των Chen et al. (2014), Du et al.
(2016), Sun et al. (2012) περιορίζονται σε περιφερειακή κλίμακα και ως εκ τούτου
αφορούν μεγάλους ποταμούς, ενώ οι αστικοί ποταμοί είναι συνήθως μικροί. Επίσης κάποιες
μελέτες προσπάθησαν να διερευνήσουν την επίδραση των μικρών ποταμών
χρησιμοποιώντας μετρήσεις πεδίου, οι οποίες λόγω της αραιής κατανομής τους δεν
απέδωσαν με ακρίβεια την ζώνη επίδρασης του ποταμού στη θερμοκρασία του αστικού
περιβάλλοντος, όπως των Hathway & Sharples (2012), Kim et al. (2014).
Στο σχήμα (12) φαίνεται η ζώνη ψύξης ενός αστικού ποταμού, όπου η επίδραση ψύξης
(RCE, River Cooling Effect ) ορίζεται από την ένταση (RCI, River Cooling Intensity) και την
απόσταση από τον ποταμό (RCD, River Cooling Distance) ( Du et al., 2016 ).
Σχήμα 12: Επίδραση της ψύξης αστικού ποταμού (RCE)

(Park et al., 2019)
38
Η περίοδος μετρήσεων των κλιματολογικών συνθηκών πραγματοποιήθηκε από το μήνα

Αύγουστο έως το μήνα Σεπτέμβριο. Η μελέτη επικεντρώθηκε ανάντη του ποταμού σε οκτώ
δρόμους μήκους περίπου 200μ. από την όχθη, (εικόνα 1).
Εικόνα 1: Περιοχή μελέτης. Οι κόκκινες γραμμές δείχνουν τις διαδρομές των οκτώ δρόμων ανάντη του
ποταμού όπου διεξήχθησαν οι μετρήσεις και το μπλε αστέρι τη θέση του σταθερού μετεωρολογικού
σταθμού. (Park et al., 2019)
Επιλέχθηκε η βόρεια περιοχή του ποταμού διότι η κυρίαρχη διεύθυνση των ανέμων ήταν από
δυτικά προς βόρεια και τα αποτελέσματα για το σχηματισμό ζώνης δροσισμού θα ήταν πιο
σημαντικά στη βορινή πλευρά από ότι στη νότια περιοχή του ποταμού.
Η περίοδος μετρήσεων, οι ώρες που διεξήχθησαν και τα αποτελέσματα φαίνονται στον
πίνακα (2).
Πίνακας 2: Θερμοκρασίες αέρα από τον αυτόματο μετεωρολογικό σταθμό
(Park et al., 2019)
ώρα
ημερομηνία 2μ.μ 10μ.μ
24/8 29.4οC 26.8οC

30/8 22.6οC 17.8οC
09/9 27.3οC 21.4οC

23/9 26.1οC 20.4οC
Μ.Ο 27.7οC 23.8οC
39
Οι επικρατέστερες χρήσεις γης ήταν αυτές του πολεοδομικού κέντρου και η αστική μορφή
διέφερε από την άποψη του ύψους των κτηρίων και του πλάτους των δρόμων.
Οι κύριοι παράγοντες που επηρεάζουν τις μικροκλιματικές συνθήκες είναι τα πλάτη των
δρόμων, τα ύψη και ο προσανατολισμός των κτηρίων (Jamei et al., 2016 ; Manteghi, Lamit,
& Ossen, 2015).
Στη συγκεκριμένη μελέτη ο προσανατολισμός των κτηρίων και στους οκτώ δρόμους ήταν ο
ίδιος και ως εκ τούτου για την ανάλυση χρησιμοποιήθηκαν, ως μεταβλητές, τα πλάτη των
δρόμων και τα ύψη των κτιρίων, (πίνακας 3). Τα πλάτη των δρόμων (SW) ήταν σταθερά για
κάθε δρόμο. Για τα ύψη των κτηρίων χρησιμοποιήθηκαν δύο περιγραφικοί δείκτες, το μέσο
ύψος (MH) και το ύψος (FH) που ανταποκρίνεται στα κτήρια με πρόσοψη στον ποταμό.
Πίνακας 3: Περιγραφή της αστικής δομής

(Park et al., 2019)
δρόμοι
μεταβλητές
1 2 3 4 5 6 7 8
Πλάτος δρόμου (SW) μ. 42 7 9 40 7 16 21 6
Μέσο ύψος κτηρίων (MH)μ. 49.1 19.8 38.8 39.6 9.5 11.0 8.9 7.4
Μέσο ύψος προσόψεων 15 21 52.5 69 18 14.5 10.5 15
κτηρίων στον ποταμό (FH)μ.
Άξονας προσανατολισμού Β-Ν Β-Ν Β-Ν Β-Ν Β-Ν Β-Ν Β-Ν Β-Ν
κτηρίων
Για τις μετρήσεις πεδίου χρησιμοποιήθηκαν κινητοί σταθμοί και οι μετρήσεις

πραγματοποιήθηκαν σε ένα επίπεδο 1-2μ. πάνω από το έδαφος προκειμένου να αποδοθούν
καλύτερα οι μικροκλιματικές συνθήκες του αστικού περιβάλλοντος (Oke, 2004 ; Stewart &
Oke, 2012).
Για τον υπολογισμό της (RCE) χρησιμοποιήθηκε ένα πολυώνυμο τρίτου βαθμού (Lin et al.,
2015). Η ένταση ψύξης (RCI) ορίζεται ως η διαφορά θερμοκρασίας αέρα μεταξύ ενός
ποταμού και μιας αστικής περιοχής ( Feyisa, Dons, & Meilby, 2014 ) και η απόσταση ψύξης
(RCD) είναι η απόσταση από ένα ποτάμι μέχρι το σημείο της καμπύλης της θερμοκρασίας
όπου η θερμοκρασία μεταβάλλεται απότομα ( Sun et al., 2012 ), όπως φαίνεται στο σχήμα
40
(13). Μέσα από αυτή την απόσταση, η θερμοκρασία του αέρα αυξάνεται μέχρι να φτάσει σε
ένα σημείο καμπής και στη συνέχεια μειώνεται λόγω άλλης θερμικής επίδρασης.
Σχήμα 13: Απεικόνιση της έντασης ψύξης του ποταμού (RCI) και της απόστασης ψύξης του ποταμού
(RCD). (Park et al., 2019)
Βάσει των αποτελεσμάτων προηγούμενων μελετών περιορίστηκε το μέγιστο RCD σε 100μ.

προκειμένου να ελαχιστοποιηθούν άλλοι παράγοντες που επιδρούν στη μείωση της
θερμοκρασίας.
Για τη διερεύνηση της επίδρασης της αστικής μορφής, χρησιμοποιήθηκε στην παρούσα
μελέτη το στατιστικό λογισμικό SPSS (IBM, ΗΠΑ). Έγινε ανάλυση συσχέτισης Pearson των
δεδομένων RCI και RCD για όλες τις χρονικές περιόδους (4 ημέρες) που διεξήχθησαν οι
μετρήσεις στους οκτώ δρόμους (n = 32) .
Αποτελέσματα ως προς την Κλίση θερμοκρασίας του αέρα

Τα αποτελέσματα της οριζόντιας κλίσης της θερμοκρασίας του αέρα έδειξαν δύο τάσεις. Για
παράδειγμα στις 2μμ στις 24/Αυγούστου σύμφωνα με το σχήμα (14), για τους έξι δρόμους
(2,3,4,5,6,7,8), φαίνεται ότι τα αποτελέσματα των μετρήσεων της θερμοκρασίας ακολουθούν
τη γραμμή πολυώνυμου τρίτου βαθμού, υποδεικνύοντας ότι η θερμοκρασία του αέρα
αυξανόταν σταδιακά με την απόσταση από τον ποταμό, ακολουθώντας την εκθετική
καμπύλη έως το σημείο καμπής.
Για τους δρόμους 1,4 δεν είναι δυνατόν να προσδιοριστεί η επίδρασή τους στη θερμοκρασία,
λόγω του μεγάλου πλάτους του οδοστρώματος και του υψηλού φόρτου κυκλοφορίας.
41
Η απόσταση από το σημείο καμπής ποικίλλει, μαζί με τη διαφορά θερμοκρασίας αέρα

μεταξύ του ποταμού και του σημείου καμπής, γεγονός που δείχνει ότι οι RCD και RCI
ποικίλλουν από δρόμο σε δρόμο.
Σχήμα 14: Οριζόντιες κλίσεις θερμοκρασίας αέρα στις 2 μ.μ. στις 24 Αυγούστου 2016. (α) η θερμοκρασία
αέρα αρχικά αυξάνεται με την απόσταση από τον ποταμό και οι δρόμοι παρουσιάζουν θετικές τιμές RCE.
(β) η θερμοκρασία του αέρα αρχικά μειώνεται με την απόσταση από τον ποταμό και οι δρόμοι δείχνουν
μηδενικό RCE. (Park et al., 2019)
Αποτελέσματα ως προς την ένταση δροσισμού (RCI) και την απόσταση δροσισμού (RCD)
Κατά τη διάρκεια της περιόδου της μελέτης, ο μέσος όρος των RCI και RCD στις 2 μ.μ. και
10 μ.μ. ήταν 0,46 ° C , 0,37 ° C και 32,7 μ., 37,2μ. αντίστοιχα ( διάγραμμα 8).
Επομένως, η ένταση δροσισμού (RCI) ήταν μεγαλύτερη την ημέρα στις 2μμ από ότι το
βράδυ τις 10 μ.μ., ενώ το αντίστροφο ισχύει για την απόσταση δροσισμού (RCD).
Διάγραμμα 8: Μέσες τιμές των RCI (κόκκινη ένδειξη) και RCD (μπλε ένδειξη) και το εύρος των τιμών
τους με στικτή γραμμή για κάθε δρόμο (α) στις 2 μ.μ. και (β) στις 10 μ.μ.
(Park et al., 2019)
42
Επιρροή της αστικής μορφολογίας στο RCE.

Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της στατιστικής ανάλυσης των στοιχείων προέκυψε ότι είναι
μικρότερη η ψυκτική επίδραση στους δρόμους με μεγαλύτερα πλάτη.
Τα πολυώροφα κτήρια περιορίζουν την ψυκτική επίδραση στους δρόμους, ενώ τα κτήρια που
είχαν πρόσωπο στον ποταμό δεν φαίνεται να επιδρούν στην ψυκτική επίδραση.
Σχέση μεταξύ ταχύτητας ανέμου και RCE

Για τις τρεις ημέρες της μελέτης για 24/8, 30/8 και 23/9, η υγρασία κυμαινόταν από 53,9 έως
54,3% στις 2 μ.μ. και 60,2-66,0% στις 10 μμ και δεν επηρέασε σημαντικά την RCE. Η
ταχύτητα του ανέμου κυμαινόταν από 1,15 έως 2,03 m / s στις 2 μ.μ. (διάγραμμα 9) και 0,03-
1,60 m / s στις 10 μ.μ.,(διάγραμμα 10) και επηρέασε τον δείκτη RCE.
Υπήρχε μια θετική σχέση μεταξύ ταχύτητας ανέμου και RCE στις 2 μ.μ., ειδικά για RCD,
(διάγραμμα 9). Στις 10 μ.μ. ο συντελεστής συσχέτισης Pearson μεταξύ της ταχύτητας του
ανέμου και της RCI ήταν 0.151 (p> 0.05) και μεταξύ της ταχύτητας του ανέμου και του RCD
ήταν 0.045 (p> 0.05). Αν και η συσχέτιση στις 10 μ.μ. ήταν μικρότερη από εκείνη στις 2 μ.μ.,
ο μέσος όρος RCI και RCD αυξήθηκε ακόμα περισσότερο με την ταχύτητα του ανέμου.
Διάγραμμα 9: Συσχέτιση μεταξύ ταχύτητας ανέμου και RCI, RCD στις 2μ.μ. για 24/8, 30/8 και 23/9.
(Park et al., 2019)
43
Διάγραμμα 10: Συσχέτιση μεταξύ ταχύτητας ανέμου και RCI, RCD στις 10 μ.μ. για 24/8, 30/8 και 23/9.
(Park et al., 2019)
Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της μελέτης, οι στενότεροι δρόμοι και τα χαμηλότερα κτίρια
λειτουργούν θετικά στην επίδραση της ψύξης του ποταμού, ενώ οι χρονικές μεταβολές της
ζώνης ψύξης του ποταμού σχετίζονταν με τις μεταβολές της ταχύτητας του ανέμου σε
παρόμοια επίπεδα υγρασίας. Επιπλέον, η ψυκτική επίδραση του ποταμού, στο επίπεδο των
πεζών (1,5μ από το έδαφος), διαπιστώθηκε ότι ήταν μεγαλύτερη στους στενότερους
δρόμους, απ΄ ότι στους μεγαλύτερους (με τα ίδια ύψη κτιρίων). Το γεγονός αυτό οφείλεται
μάλλον στη μικρότερη ακτινοβολούμενη θερμότητα από τη μικρότερη επιφάνεια των
στενότερων δρόμων έναντι της επιφάνειας των μεγαλύτερων δρόμων.
Γενικά συμπεράσματα με βάση τη σύγκριση των μελετών

Γενικά θα μπορούσαμε να πούμε ότι η επίδραση των ποταμών στο αστικό μικροκλίμα είναι
ένα θέμα αρκετά πολύπλοκο και τα αποτελέσματα διαφοροποιούνται ανάλογα με τους
παράγοντες που συνεκτιμώνται για την κάθε εξεταζόμενη περίπτωση. Η παραπάνω
διαπίστωση σε συνδυασμό με την ανομοιογένεια των κλιματικών συνθηκών μεταξύ των
περιοχών οδηγούν στο συμπέρασμα της μη γενικής εφαρμογής των ποσοτικοποιημένων
αποτελεσμάτων.
Ωστόσο, από τη σύγκριση των διάφορων περιπτώσεων της βιβλιογραφικής επισκόπησης που
εξετάσαμε, θα μπορούσαμε να συμπεράνουμε ότι οι αντίστοιχες μελέτες συναινούν στα εξής:
Το νερό αποτελεί καθοριστικό παράγοντα δροσισμού λόγω της εξάτμισης που συμβαίνει
44
κατά τη διάρκεια της ημέρας, την άνοιξη και το καλοκαίρι (Wu, Z. & Zhang, Y.,2019). Oι
Völker et al. (2013) αποκάλυψαν, μέσω της συστηματικής βιβλιογραφικής επισκόπησης, ότι
η διάμεσος τιμή ψύξης των ποταμών σε σύγκριση με τις αστικές περιοχές αναφοράς ήταν
2,1° C.
Η επίδραση της κατεύθυνσης του ανέμου είναι ο δεύτερος πιο σημαντικός παράγοντας για τη
διαμόρφωση ευνοϊκού μικροκλίματος μετά το δροσισμό που επέρχεται από την εξάτμιση του
νερού. Οι αστικές οδοί που βρίσκονται στην κατεύθυνση της ροής των ανέμων από τον
ποταμό προσφέρουν καλύτερες μικροκλιματικές συνθήκες από τους περίκλειστους δρόμους
(Murakawa et αl., 1991 ; Hathway & Sharples, 2012).
Επιπλέον, Οι πυκνοδομημένες περιοχές εμποδίζουν την ψυκτική επίδραση του ποταμού
έναντι των αραιοδομημένων περιοχών. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι οι θερμοκρασίες του
ποταμού κατά τη διάρκεια της ημέρας στις θερμές περιόδους είναι χαμηλότερες από τη
θερμοκρασία του αστικού χώρου, με αποτέλεσμα να δημιουργείται μια ροή αέρα για την
εξισορρόπηση αυτών των διαφορών. Στις αγροτικές περιοχές με αραιή κάλυψη δέντρων, η
ροή του αέρα δύσκολα παρεμποδίζεται και διαχέεται στις γύρω περιοχές (Gross,2017).
Η πτώση της θερμοκρασίας είναι αντιστρόφως ανάλογη με την απόσταση από τον ποταμό
και του πλάτους των δρόμων (Murakawa et αl., 1991 ; Park et al., 2019).
Τα μικρότερα πλάτη δρόμων επιδρούν θετικά στην ψυκτική επίδραση του ποταμού
(Murakawa et αl., 1991 ; Park et al., 2019).
Η βλάστηση και τα διαπερατά υλικά επίστρωσης συμβάλλουν στη διατήρηση των
αποτελεσμάτων δροσισμού που προέρχονται από την επίδραση των υδατικών συστημάτων
(Hathway & Sharples, 2012 ; Wu, Z. & Zhang, Y.,2019).
Η απόσταση δροσισμού εντός του αστικού χώρου διαφοροποιείται ανάλογα με το πλάτος του
ποταμού. Οι Hathway & Sharples (2012) εντόπισαν μία απόσταση επιρροής 30μ. για έναν
ποταμό, συνεχούς ροής, πλάτους 22μ. και οι Murakawa et αl. (1991) διαπίστωσαν μία
απόσταση επιρροής 400μ. σε δρόμους πλάτους 100μ. και μέχρι 150μ. σε δρόμους πλάτους
10μ.για έναν ποταμό πλάτους περίπου 270μ.
Επιπλέον, όλες οι μελέτες υποδεικνύουν ότι υπάρχει ανάγκη για περαιτέρω διερεύνηση
όλων των πτυχών που συμβάλλουν στην αποτελεσματική μείωση της θερμοκρασίας από τους
αστικούς ποταμούς, συμπεριλαμβανομένων μιας μεγαλύτερης γκάμας των γεωμετρικών και
45
μορφολογικών στοιχείων του αστικού περιβάλλοντος, καθώς και των επί μέρους κλιματικών
συνθηκών όπως, διαφοροποιούνται στην εκάστοτε εξεταζόμενη περιοχή.
Σε ότι αφορά την ψυκτική επίδραση του ποταμού τη νύχτα, οι αστικές δομές αποθηκεύουν
θερμότητα. που απελευθερώνεται και παγιδεύεται μέσα στα αστικά φαράγγια.. Έτσι, η
παγιδευμένη θερμότητα μπορεί να επηρεάσει αρνητικά το μικροκλίμα όπως και η ηλιακή
ακτινοβολία κατά τη διάρκεια της ημέρας. Ένας τρόπος μετριασμού της θερμοκρασίας είναι
η αντικατάσταση των σκληρών υλικών με υλικά μεγαλύτερης λευκαύγειας και η ύπαρξη
βλάστησης.
2.3.6 Η συνεισφορά της βλάστησης.

Η ύπαρξη της παρόχθιας βλάστησης συνεισφέρει αφενός στη βελτίωση της ποιότητας του
νερού (φυσικό φιλτράρισμα της απορροής των όμβριων) και στη σταθεροποίηση των πρανών
των οχθών, αλλά επιπλέον, η παρουσία της, προσφέρει σκίαση στο νερό και βελτιώνει εν
γένει το μικροκλίμα λόγω της γνωστής διαδικασίας της εξάτμισης και διαπνοής.
Σύμφωνα με μελέτες στη Γερμανία (Zölcha, Maderspachera, Wamslerb, Pauleitc, 2016)

προέκυψε μια ποσοτική εκτίμηση της επιρροής της βλάστησης από μεμονωμένα δένδρα,
πράσινες όψεις και φυτεμένα δώματα.
Η αξιολόγηση μεταξύ των διάφορων σεναρίων κάλυψης από βλάστηση σε μια αστική
πυκνοδομημένη περιοχή με 9% φυτεμένη επιφάνεια, κυρίως από δέντρα, 91% κάλυψη από
κτήρια και αδιαπέρατες επιφάνειες, κυμαίνεται ως προς τη βελτίωση της θερμικής άνεσης
στο επίπεδο των πεζών, (1,40 μ. από το έδαφος), κατά ένα ποσοστό 10-13% προερχόμενη
από τα δέντρα και κατά 5-10% από πράσινες προσόψεις, ενώ η συμβολή των πράσινων
στεγών είναι αμελητέα ως προς στο μετριασμό της θερμικής πίεσης σε επίπεδο πεζών.
Για τον πολεοδομικό σχεδιασμό, τα αποτελέσματα έχουν πρακτικές συνέπειες για τη

στρατηγική επιλογή και τοποθέτηση ορισμένων τύπων πράσινων υποδομών σε περιοχές που
είναι εκτεθειμένες στην ακτινοβολία και χωρίς αερισμό, προκειμένου να επιτευχθεί
αποτελεσματική αύξηση της θερμικής άνεσης. Η καλύτερη επιλογή δίνει προτεραιότητα στη
φύτευση δένδρων σε αναγνωρισμένα σημεία (που δε διαθέτουν σκίαση) για τη μείωση της
46
εισερχόμενης ακτινοβολίας στις σκληρές επιφάνειες και την αύξηση της ψύξης μέσω της
εξατμισοδιαπνοής.
Επίσης ως δεύτερος παράγοντας για την βελτίωση της θερμικής άνεσης αναγνωρίζονται οι
πράσινες όψεις, ιδίως σε περιοχές που η φύτευση των δένδρων δεν αποτελεί ρεαλιστική λύση
λόγω της πυκνότητας των κτιρίων, ή άλλων ανταγωνιστικών χρήσεων. Οι πράσινες στέγες
περιλαμβάνονται στις καλές πρακτικές για τη μείωση της απορροής των όμβριων υδάτων
και την προώθηση της βιοποικιλότητας.
2.4 Αποκατάσταση αστικών ρεμάτων μέσω του

πολεοδομικού σχεδιασμού και της χρήσης υπολογιστικών
μοντέλων προσομοίωσης
Το τεκμήριο «Blue Cities Guide», που έχει εκπονηθεί από την «Charles River Watershed
Association», (CRWA) αποτελεί έναν οδηγό βιώσιμου σχεδιασμού των πόλεων
χρησιμοποιώντας σαν βάση τη βέλτιστη διαχείριση των υδατικών πόρων. Αναφέρεται σε
τρεις μελέτες περιπτώσεων, οι οποίες επικεντρώνονται σε τρεις πυκνοδομημένες περιοχές
της Βοστώνης, πρωτεύουσας της Πολιτείας της Μασαχουσέτης των ΗΠΑ.
Η πρώτη περίπτωση μελέτης αφορά την περιοχή North Allston, που συνορεύει με τον
ποταμό Charles. Σ΄ αυτήν την περιοχή το Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ οικοδομεί μια νέα
πανεπιστημιούπολη έκτασης 200 στρεμμάτων.
Η δεύτερη εντοπίζεται στην περιοχή του Longwood (LMA), επίσης στη Βοστώνη, στις όχθες
του ποταμού Muddy.
Η τελευταία περίπτωση αναφέρεται στην περιοχή του Back Bay Fens και Zakim North, μια
μικτή οικιστική και βιομηχανική γειτονιά στο Cambridge και στο Somerville, την οποία
διατρέχει ο ποταμός Millers.
47
Παρά το γεγονός ότι, μεταξύ τους, οι περιοχές διαφοροποιούνται ως προς τα πληθυσμιακά

μεγέθη, τις χρήσεις γης, τα περιβαλλοντικά προβλήματα και τις οικιστικές πιέσεις σε όλες τις
περιπτώσεις εμφανίζονται τα κλασικά προβλήματα που προκύπτουν από την υποβαθμισμένη
διαχείριση των υδατικών πόρων, όπως, πλημμύρες, μολυσμένα όμβρια ύδατα, μείωση των
υπόγειων υδάτων, ευτροφισμός, συσσώρευση μολυσμένων ιζημάτων και απώλεια των
οικοσυστημάτων. Επομένως, οι προτεινόμενες λύσεις έχουν ευρεία εφαρμογή.
Ο πρωταρχικός στόχος, ήταν να αποκατασταθεί η φυσική λειτουργία της λεκάνης απορροής,
ώστε να εξυπηρετείται η συλλογή των όμβριων υδάτων, το φιλτράρισμά τους μέσω της
φυσικής βλάστησης, η αποθήκευσή τους και η διοχέτευσή τους μέσω καναλιών στα αστικά
ρέματα σε περιόδους ξηρασίας.
2.4.2 Μεθοδολογία
Για όλες τις περιπτώσεις υιοθετήθηκε η ίδια μεθοδολογία η οποία συνοψίζεται ως εξής:
 Χαρτογραφική απόδοση των ορίων της λεκάνης απορροής, των αδιαπέραστων
επιφανειών (δώματα κτιρίων, κοινόχρηστο δίκτυο, χώροι στάθμευσης) και των
χρήσεων γης.
 Χρήση του υπολογιστικού μοντέλου WinSLAMM για την προσομοίωση των
υφιστάμενων συνθηκών που διαμορφώνουν το υδρολογικό καθεστώς στην περιοχή
μελέτης.
 Επανασχεδιασμός του αστικού χώρου, μέσω προσομοίωσης, χρησιμοποιώντας
βέλτιστες πρακτικές διαχείρισης χαμηλού αντίκτυπου ( Low Impact Development
(LID) Best Management Practices), με στόχο την ενίσχυση της φυσικής ροής των
ρεμάτων, όπως,
 Μείωση και επιβράδυνση της απορροής των όμβριων υδάτων
 Μεγιστοποίηση της επαναφόρτισης του υδροφόρου ορίζοντα
 Φιλτράρισμα των όμβριων από τη ρύπανση – τα ιζήματα, τα βακτήρια
 Ελαχιστοποίηση της χρήσης νερού κατά τη θερινή περίοδο.
 Μείωση εισροής και διείσδυσης σε υπονόμους
 Αποκάλυψη των μπαζωμένων ρεμάτων
 Επαναχρησιμοποίηση του νερού μέσω ανακύκλωσης
 Ελαχιστοποίηση των μη υδατοπερατών επιφανειών στον αστικό χώρο.
48
O προτεινόμενος επανασχεδιασμός, για την ανάπλαση των περιοχών, επιφέρει την
αναδιάρθρωση των χρήσεων γης και των εγκαταστάσεων, καθώς και τον εκσυγχρονισμό
των έργων υποδομής, όπως, πεζοδρομήσεις, ποδηλατόδρομοι, πράσινες διαδρομές,
γραμμικά πάρκα, αντικατάσταση των σκληρών υλικών επίστρωσης με υδατοπερατά υλικά,
φυτεμένα δώματα, υποδομές για την αποθήκευση και επεξεργασία των όμβριων, ανοικτά
συστήματα μεταφοράς των μέτριων ροών στους φυσικούς χώρους αποστράγγισης και
συμβατικές υποδομές (σωλήνες και αντλίες) για την πρόληψη της πλημμύρας κατά τη
διάρκεια μεγάλων βροχοπτώσεων.
Ο επανασχεδιασμός του αστικού χώρου μέσω των σεναρίων προσομοίωσης, κατέδειξε
σημαντική μείωση της ρύπανσης των υδάτων, των πλημμυρικών φαινομένων, του ποσοστού
της απορροής των όμβριων, λόγω της διοχέτευσης μεγάλου όγκου στους φυσικούς αποδέκτες
(ρέματα και υδροφόρος ορίζοντας), ενώ συγχρόνως η αναζωογόνηση των αστικών υπαίθριων
χώρων συμβάλλει στη βελτίωση της ποιότητας της ζωής των κατοίκων.
2.5 Κλιματική αλλαγή και ρέματα – μακροπρόθεσμες

συνέπειες
Η κλιματική αλλαγή επιφέρει σημαντικές μεταβολές στην ποιότητα και ποσότητα των
υδατικών πόρων, επηρεάζοντας άμεσα ή έμμεσα διάφορους σημαντικούς τομείς, όπως είναι
η βιομηχανία, η παραγωγή ενέργειας από υδροηλεκτρικές μονάδες, ο τουρισμός, η
βιοποικιλότητα, τα δάση, η γεωργία, η υγεία και η υγιεινή (Ε.Κε.Π.Ε.Κ. Παντείου
Πανεπιστημίου, ΓΣΕΕ, ΤΕΕ, WWF Ελλάς, 2011).
Σύμφωνα με την έρευνα της Τράπεζας της Ελλάδας για τις «Επιπτώσεις της κλιματικής
αλλαγής στα επιφανειακά και υπόγεια υδατικά σώματα του Ελλαδικού χώρου» που
δημοσιεύθηκε τον Ιούνιο του 2011, οι αλλαγές που θα επιφέρει η κλιματική αλλαγή είναι,
μεταξύ άλλων, η αύξηση της εξάτμισης και διαπνοής, η αύξηση των αναγκών άρδευσης, και
η αύξηση του ρυπαντικού φορτίου λόγω του περιορισμένου όγκου του υδατικού σώματος.
49
Επιπλέον, η εν λόγω έρευνα αναφέρει ότι σύμφωνα με την πράσινη βίβλο της Ευρωπαϊκής
Επιτροπής (2007), στις πλέον ευάλωτες περιοχές της Ευρώπης περιλαμβάνεται η νότια
Ευρώπη και το σύνολο της Μεσογείου λόγω της αύξησης των θερμοκρασιών και της
μείωσης των βροχοπτώσεων.
Μεταξύ των μέτρων για τη μείωση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής όπως είναι οι
αυξημένες θερμοκρασίες και η ξηρασία, προτείνονται από την ίδια έρευνα η υιοθέτηση
καλών πρακτικών χαμηλού κόστους με παράλληλα οφέλη τα οποία συμβάλλουν στην
προστασία και αειφόρο χρήση των οικοσυστημάτων και της βιοποικιλότητας, ως εξής:
 Αύξηση της διαπερατότητας του εδάφους και της ικανότητάς του να κατακρατεί το
νερό.
 Αύξηση των χώρων πρασίνου διότι η βλάστηση και τα δένδρα λειτουργούν ως
ρυθμιστές του κλίματος.
 Σε ότι αφορά τον έλεγχο της υπερχείλισης των ποταμών και των στιγμιαίων
πλημμυρών λόγω, των έντονων βροχοπτώσεων μικράς διάρκειας, προτείνεται η
αποκατάσταση ή δημιουργία υγροτόπων.
Περαιτέρω, παρατίθενται δύο τεκμήρια που μέσω της μεθόδου της προσομοίωσης
αξιολογούν τις συνέπειες σε αστικοποιημένες λεκάνες απορροής λόγω, των εκτεταμένων
αλλαγών χρήσης και των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής σε μελλοντικό χρόνο.
Παράλληλα προτείνονται μέτρα για τον έλεγχο και τη μείωση των δυσμενών αποτελεσμάτων
στις αστικές λεκάνες απορροής.
2.5.1 Επίδραση της αλλαγής των χρήσεων γης σε αστική λεκάνη απορροής με τη
χρήση υπολογιστικών μοντέλων προσομοίωσης σε μελλοντικό χρόνο.
Στο άρθρο με τίτλο «Influence of land use and land cover’s change on the hydrological
regime at a Brazilian southeast urbanized watershed», (Επίδραση της αλλαγής της χρήσης
γης και της κάλυψης της γης στο υδρολογικό καθεστώς σε μια βραζιλιάνικη νοτιοανατολική
αστικοποιημένη λεκάνη απορροής) (Rodrigues et al. 2019), μελετάται η επίδραση των
χρήσεων γης στη λεκάνη απορροής του ποταμού Grande στη νοτιοανατολική Βραζιλία.
50
Η αστικοποίηση και η αποψίλωση των δασικών περιοχών ευθύνονται για τη μείωση της
διείσδυσης του νερού στο υπέδαφος με άμεσες συνέπειες στην αύξησης της απορροής. Οι
τροποποιήσεις των οικοσυστημάτων οδηγούν σε υψηλές ροές αιχμής που ευθύνονται για
πλημμυρικά καταστροφικά συμβάντα.
Με τη μεθοδολογία της προσομοίωσης διερευνήθηκε το υδρολογικό καθεστώς για το έτος

2030. Συγκεκριμένα, χρησιμοποιώντας το εργαλείο Land Change Modeler, κατέστη δυνατό
να σχεδιαστούν οι χρήσεις γης και η κάλυψη γης για το έτος 2030, στη λεκάνη απορροής
του ποταμού Grande.
Επίσης, πραγματοποιήθηκαν υδρολογικές προσομοιώσεις, για το ίδιο έτος, με το
Πρόγραμμα Ανάλυσης Προβλέψεων HEC-HMS 4.1.
Από τις προσομοιώσεις, μπορεί να συναχθεί το συμπέρασμα ότι, εάν δεν ληφθούν μέτρα
υπέρ του ελέγχου των πλημμυρών, οι ροές αιχμής θα συνεχίσουν να αυξάνονται σε ακόμα
πιο ανησυχητικά επίπεδα.
Η χρήση βέλτιστων πρακτικών διαχείρισης (BMP), που προτείνονται για το αστικό τοπίο,
και τα μέτρα ενίσχυσης της ποιότητας του εδάφους στις αγροτικές περιοχές με σκοπό την
αύξηση της διείσδυσης και αποθήκευσης του νερού, θα συμβάλλουν στη μείωση των αιχμών
ροής σε μελλοντικό χρόνο.
Σύμφωνα με τη μελέτη προσομοίωσης, η αλλαγή των χρήσεων, για το έτος 2030, λόγω της
επέκτασης των ορίων της αστικής και της γεωργικής γης, θα επιφέρει μια μέση αύξηση κατά
52% στην υδρογραφική ροή σε σύγκριση με το σημερινό σενάριο της λεκάνης απορροής.
Μετά τη χρήση των βέλτιστων πρακτικών διαχείρισης, η υδρογραφική ροή θα έχει μια μέση
μείωση 44%.
Οι πρακτικές διαχείρισης που εξετάστηκαν ήταν, χώροι πρασίνου, τάφροι διείσδυσης και
διαπερατά πεζοδρόμια για τις αστικές περιοχές. Για τις αγροτικές περιοχές, οι προτεινόμενες
πρακτικές ήταν η ελεγχόμενη άρδευση και αποστράγγιση των γεωργικών εκτάσεων.
51
Όλες οι δομές προβλέφτηκαν με κατανεμημένο τρόπο σε όλη την λεκάνη απορροής.
Συνάγεται το συμπέρασμα ότι η αλλαγή των χρήσεων γης και της κάλυψης , στη λεκάνη
απορροής του ποταμού Grande, επηρεάζει σημαντικά το υδρολογικό καθεστώς. Παράλληλα,
μέσω των υπολογιστικών μοντέλων προσομοίωσης, η χρήση των βέλτιστων πρακτικών
διαχείρισης αποδείχθηκε αποτελεσματική στη μείωση των πλημμυρών.
2.5.2 Μεθοδολογία για την αξιολόγηση των μελλοντικών υδατικών πόρων,

λαμβάνοντας υπόψη την κλιματική αλλαγή και τις χρήσεις γης
Το άρθρο με τίτλο «An integrated methodology to assess future water resources under land
use and climate change: an application to the Tahadart drainage basin», (Μια ολοκληρωμένη
μεθοδολογία για την αξιολόγηση των μελλοντικών υδατικών πόρων στο πλαίσιο της χρήσης
γης και της κλιματικής αλλαγής: εφαρμογή στην λεκάνη απορροής Tahadart) (Antonellini et
al. 2014), έχει σκοπό την αξιολόγηση των συνεπειών της αλλαγής του κλίματος και των
χρήσεων γης στους υδατικούς πόρους και στην οικονομική ανάπτυξη της λεκάνης απορροής
Tahadart στο Βόρειο Μαρόκο.
Η αξιολόγηση των υδατικών πόρων σε μια λεκάνη απορροής δεν εξαρτάται μόνο από τις
υδρολογικές παραμέτρους αλλά και από το κοινωνικό και οικονομικό σύστημα που οδηγεί
στην ανάπτυξη της λεκάνης απορροής. Η κοινωνικοοικονομική πτυχή, που συχνά
παραμελείται στις υδρολογικές μελέτες, είναι μία από τις καινοτομίες αυτής της μελέτης.
Χρησιμοποιώντας αυτήν την ολοκληρωμένη μεθοδολογία, αξιολογήθηκαν οι συνέπειες της
αλλαγής του κλίματος και των χρήσεων γης στους υδατικούς πόρους και στην οικονομική
ανάπτυξη της λεκάνης απορροής Tahadart στο Βόρειο Μαρόκο. Η υφαλμύρωση του νερού,
ο τουρισμός, η αστικοποίηση αποτελούν απειλή για τους υδατικούς πόρους που θα
αυξηθούν με τη μελλοντική κλιματική αλλαγή.
Η εκτίμηση των επιπτώσεων της αλλαγής του κλίματος και της χρήσης της γης σε αυτή τη
λεκάνη απορροής βασίστηκε σε υπάρχοντες και μελλοντικούς χάρτες χρήσεων γης που
52
προέρχονται από μοντέλα χωρικών αλληλεπιδράσεων, κλιματικά δεδομένα (τρέχον και

μελλοντικό, σενάριο για την περίοδο 2080-2100) και υπολογιστικά υδρολογικά μοντέλα.
Οι χάρτες καταλληλότητας χρήσης γης σχεδιάστηκαν λαμβάνοντας υπόψη το σενάριο της

κοινωνικοοικονομικής ανάπτυξης της Ειδικής Έκθεσης A1Β για τα Σενάρια Εκπομπών
θερμοκηπίου, (CO2, CΗ4, ΝΟ2). Το σενάριο A1B αντιπροσωπεύει ένα μέτριο σενάριο
κλιματικής αλλαγής.
Η εφαρμογή αυτής της μεθοδολογίας στη λεκάνη του Tahadart επέτρεψε να ποσοτικοποιηθεί
η επίδραση των χρήσεων γης και της κλιματικής αλλαγής σύμφωνα με το σενάριο A1Β της
ειδικής έκθεσης για τα σενάρια εκπομπών ( SRES) σχετικά με τους πόρους γλυκού νερού,
στα τέλη του αιώνα.
Τα πιο σημαντικά αποτελέσματα που προέκυψαν από τη μελέτη για την περίοδο 2080-2100
είναι τα εξής:
(i) Η διαθεσιμότητα γλυκού νερού στην λεκάνη απορροής πιθανόν να επηρεαστεί
από την έντονη αύξηση της εξάτμισης, λόγω της αυξημένης θερμοκρασίας. Αυτή
η αύξηση της εξάτμισης θα περιορίσει την ποσότητα του γλυκού νερού που
μπορεί να αποθηκευτεί στις δεξαμενές επιφάνειας.
(ii) Η άνοδος της στάθμης της θάλασσας θα προκαλέσει πλημμύρες και αλάτωση της
παράκτιας ζώνης.
(iii) Ο κίνδυνος ξηρασίας το χειμώνα ενδέχεται να αυξηθεί.
Συμπερασματικά, η μελέτη αυτή καταδεικνύει ότι οι υδατικοί πόροι θα υποστούν
περισσότερες πιέσεις στο μέλλον, λόγω της κλιματικής αλλαγής και της
κοινωνικοοικονομικής ανάπτυξης που τροφοδοτείται από την αυξανόμενη τουριστική
βιομηχανία. Συνεπώς, η διαχείρισή των υδατικών πόρων θα πρέπει να αποτελέσει
προτεραιότητα για τους τοπικούς φορείς, υιοθετώντας βιώσιμες πολιτικές ανάπτυξης.
53
2.6 Επιπτώσεις της Αστικοποίησης στα υδατορέματα

Η σύνδεση και η σχέση των οικισμών με τη διαχείριση του νερού, χρονολογείται
τουλάχιστον πριν από 4000 χρόνια. «Τα τεχνητά συστήματα αποστράγγισης αναπτύχθηκαν
μόλις οι άνθρωποι προσπάθησαν να ελέγξουν το περιβάλλον τους» (Butler & Davies, 2004).
Από τις ανασκαφές στην κοιλάδα Indus και Punjab, αποκαλύφτηκε ότι τα λουτρά και οι
αποχετεύσεις χρησιμοποιούντο στις Ινδικές πόλεις πριν από 4 χιλιετίες. Στην Ελλάδα και
στην Αίγυπτο είχαν αναπτυχθεί τεχνικές αποθήκευσης πόσιμων πόρων για τις πόλεις τους,
συστήματα απορροών για τους δρόμους και λουτρά στις κατοικίες τους. Στην Κρήτη
υπήρχαν εγκαταστάσεις θέρμανσης του νερού στα λουτρά τους και συστήματα αποχέτευσης
(James,1998). Στις πόλεις της Μεσοποτομίας χρησιμοποιούντο για τη μεταφορά νερού
πήλινοι σωλήνες πριν από το 1500 π.χ. ενώ κάποιοι εξ΄ αυτών βρίσκονται ακόμη και σήμερα
σε κατάσταση λειτουργίας.
Παράλληλα, έχει αποδειχθεί ιστορικά ότι, τα υδατικά συστήματα όπως είναι τα ποτάμια, τα
ρέματα και οι λίμνες προσέφεραν ένα δημοφιλές περιβάλλον για την αστική ανάπτυξη,
επειδή μπορούσαν να παράσχουν τρόφιμα, νερό, παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, επίπεδη γη
για οικιστική ανάπτυξη, εμπορικές οδούς για μεταφορές (EEA, 2016).
Ειδικότερα ο ρόλος των ρεμάτων και των ποταμών εντός των μητροπολιτικών περιοχών και
των μεγαλύτερων πόλεων, λόγω των επιπτώσεων της αστικοποίησης, (οι επιπτώσεις
αναλύονται στην επόμενη ενότητα), είναι ιδιαίτερα σημαντικός και η παρουσία τους είναι
απαραίτητη για τη βιωσιμότητα του αστικού περιβάλλοντος. Τα πολλαπλά οφέλη που
προέρχονται από τα ρέματα και τα ποτάμια συνοψίζονται ως εξής (Brandeis, 2014 ; EEA,
2016 ; Schanze, Olfert, Tourbier, Gersdorf, Schwager, 2004 ; Elmqvist, et al., 2015):
 Συντελούν στην παροχέτευση των όμβριων και αποτελούν μαζί με τις παραρεμάτιες
περιοχές φυσικούς ρυθμιστές των πλημμυρών.
 Συμμετέχουν στον υδρολογικό κύκλο μέσω της διαδικασίας της εξάτμισης και της
τροφοδότησης των υπόγειων υδάτων.
 Λειτουργούν ως οικοσυστήματα υποστηρίζοντας τη βιοποικιλότητα
54
 Συμβάλλουν στην υγεία, την ψυχαγωγία και την εκπαίδευση των κατοίκων των
πόλεων.
 Αποτελούν γραμμικά δίκτυα κοινόχρηστων χώρων, προάγοντας την πολιτιστική
κληρονομιά.
 Ενδυναμώνουν την οικονομική ανάπτυξη (προσθέτουν αξία στα ακίνητα, αποτελούν
τουριστικούς προορισμούς για ψυχαγωγία, άθληση, εκπαίδευση).
 Μειώνουν την ηχορύπανση
 Βελτιώνουν το μικροκλίμα
 Ενισχύουν και αναβαθμίζουν την αισθητική των πόλεων.
Επιπλέον, η ανάπτυξη παρόχθιας βλάστησης συμβάλλει στο φιλτράρισμα των όμβριων και
στη μείωση της ρύπανσης της ατμόσφαιρας.
Οι υπηρεσίες των ρεμάτων προς το αστικό περιβάλλον καταδεικνύονται στις ενότητες 2.7,
2.8, ως αποτελέσματα της διαχείρισης των ρεμάτων με σκοπό την αποκατάσταση ή τη
βελτίωση της λειτουργίας τους.
2.6.2 Υποβάθμιση των υδατορεμάτων στον αστικό χώρο

Σχεδόν όλες οι πόλεις του κόσμου χτίστηκαν κατά μήκος των ποταμών ή των ρεμάτων ή
κατά μήκος των ακτογραμμών. Οι πολύπλευρες σχέσεις μεταξύ του πολεοδομικού
σχεδιασμού και του ύδατος επηρέασαν την ανάπτυξη των μητροπολιτικών περιοχών, των
πόλεων, των αγροτικών περιοχών και των μικρών οικισμών καθ΄ όλη τη διάρκεια της
ιστορίας και συνεχίζουν έως σήμερα (Brandeis, 2014).
Με την πάροδο του χρόνου, η εγκατάσταση των ανθρώπων στις παραποτάμιες και
παραρεμάτιες περιοχές έχει μεταβάλει το φυσικό περιβάλλον των οικοσυστημάτων στις
αστικές περιοχές. Η αστικοποίηση έπληξε τα ποτάμια και τα ρέματα, και υποβάθμισε τη
φυσική λειτουργία τους σε μεγάλο βαθμό, λόγω της εντατικής χρήσης τους για την
μεταφορά των αστικών αποβλήτων, ή τη διευκόλυνση των μεταφορών και των
βιομηχανικών εγκαταστάσεων (EEA, 2016).
55
Τα τελευταία χρόνια, σε παγκόσμιο επίπεδο, πάνω από το 50% του πληθυσμού ζει σε αστικές
περιοχές. Μέχρι το 2050, αναμένεται να προστεθούν 2,5 δισεκατομμύρια άνθρωποι στον
αστικό πληθυσμό, ενώ σχεδόν το 90% αυτής της αύξησης συγκεντρώνεται στην Ασία και
την Αφρική (World Bank, 2016).
Με την ταχεία αστικοποίηση, ο ανταγωνισμός για τους υδατικούς πόρους σε όλους τους
τομείς θα ενταθεί. Ταυτόχρονα, οι πηγές των υδάτων κινδυνεύουν να καταστούν πιο
μολυσμένες λόγω των αλλαγών στα πρότυπα χρήσεων γης, της διαχείρισης των όμβριων
υδάτων, της ανεπαρκούς επεξεργασίας των λυμάτων, της γήρανσης των υποδομών και της
επέκτασης των αστικών περιοχών. Η κλιματική αλλαγή αποτελεί κρίσιμο παράγοντα καθώς
η διαχείριση των υδάτων θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη τις πρόσθετες πιέσεις που
προκύπτουν από την αύξηση της θερμοκρασίας, τις αλλαγές στα πρότυπα των
βροχοπτώσεων και στη μεταβλητότητα των καιρικών συνθηκών (World Bank, 2016).
Οι ανθρώπινες επεμβάσεις που επέρχονται λόγω της αστικοποίησης, επηρεάζουν σε μεγάλο

βαθμό τα ποτάμια και τα ρέματα λόγω των αυξημένων αδιαπέρατων επιφανειών που
αλλάζουν το υδρολογικό καθεστώς. Ειδικότερα μεταβάλλεται το ποσοστό της
εξατμισοδιαπνοής, αυξάνεται η επιφανειακή απορροή και η διάβρωση του εδάφους,
υποβαθμίζεται η ποιότητα και ποσότητα των υδάτινων πόρων (URBEM,2004).
Παράλληλα η ανάγκη για αύξηση της αστικής γης αντιμετώπισε τα ρέματα σαν εμπόδια και
δημιούργησε πολεοδομικά πρότυπα που βασίστηκαν στον εγκιβωτισμό των ρεμάτων και την
υποκατάστασή τους από υπόγειους αγωγούς Η οικοδόμηση πάνω από τα καταργημένα και
αντικατεστημένα με αγωγούς ρέματα διευκόλυνε το σχεδιασμό ειδικά στις περιπτώσεις που
επικράτησε το ορθογωνικό δίκτυο των δρόμων.
. Επιπλέον, η ένταξη των ρεμάτων και ειδικότερα των μικρότερων στο σύστημα αποχέτευσης
φαινόταν αρχικά τουλάχιστον να επιλύει ένα ευρύ φάσμα προβλημάτων που συνδεόταν με
την απομάκρυνση των λυμάτων και τη μείωση των πλημμυρών ( Buchholz, Bork, Younos,
2007).
Τα αποτελέσματα από τον αρνητικό αντίκτυπο της αστικοποίησης που επέρχονται στα
συστήματα των ποταμών και υδατορεμάτων με βάση το Ευρωπαϊκό Κέντρο για την
αποκατάσταση των ποταμών (ECRR, 2015), συνοψίζονται ως εξής:
56
• Επιπτώσεις της ποσότητας νερού: η άντληση οδηγεί σε μειωμένα επίπεδα υπόγειων

υδάτων, ενώ η αυξημένη επιφανειακή απορροή των όμβριων οδηγεί σε αύξηση της
συχνότητας των πλημμυρών και σε μείωση της διείσδυσης του νερού στο υπέδαφος.
• Επιπτώσεις στην ποιότητα του νερού: οι απορρίψεις οικιακών και βιομηχανικών
αποβλήτων και η αυξημένη απόρριψη ρυπογόνων ουσιών από τις αδιαπέραστες επιφάνειες,
όπως είναι οι δρόμοι, οι στέγες και οι ακάλυπτοι χώροι, μέσω της απορροής των όμβριων,
υποβαθμίζουν την ποιότητα του νερού.
• Επιπτώσεις στη φυσική δομή των οικοσυστημάτων: τα τοιχία από οπλισμένο σκυρόδεμα
αντικαθιστούν τις φυσικές όχθες του ποταμού, τα τεχνικά έργα δημιουργούν εμπόδια
διαταράσσοντας τη συνδεσιμότητα των ρεμάτων και σε πολλές περιπτώσεις τα ρέματα
υποκαθίστανται από υπόγειους αγωγούς.
• Γεωμορφολογικές επιπτώσεις: οι αστικοί ποταμοί στερούνται το χώρο να διαβρώνουν τις
όχθες τους και να μεταφέρουν ιζήματα ή να συνδέονται με τη ζώνη πλημμύρας τους,
γεγονός που οδηγεί στην αλλοίωση της μορφολογίας τους. Τεχνικές υποδομές, όπως
γέφυρες, δίκτυα αγωγών κ.λπ., μεταβάλλουν το πλάτος, το βάθος των ποταμών και
τροποποιούν τη διαδρομή τους με την κατάργηση των καμπύλων τμημάτων τους και τις
παρακάμψεις ή εκτροπές.
• Επιπτώσεις στην πανίδα: η τροποποίηση και υποβάθμιση των φυσικών διαδρομών του
νερού μεταβάλλει την ικανότητα υποστήριξης της πανίδας.
• Απομάκρυνση της παράκτιας βλάστησης: με αυτό τον τρόπο εξασθενεί η πολυπλοκότητα
των οικοτόπων, αυξάνεται η θερμοκρασία του ποταμού και μειώνεται η σταθερότητα των
πρανών των οχθών.
• Εισροή ξένων ειδών: οι αστικές περιοχές συχνά υποφέρουν από εισαγόμενα και μη
αυτόχθονα είδη φυτών που κατέχουν δεσπόζουσα θέση και προκαλούν ζημιά στο
περιβάλλον.
Με άλλα λόγια θα μπορούσε να λεχθεί ότι οι συνέπειες των αλλαγών χρήσης και της
αστικοποίησης σε μια λεκάνη απορροής έχουν τέσσερεις συνιστώσες την υδρολογική, τη
μορφολογική, τη φυσικοχημική (ποιότητα νερού) και τη βιολογική (βιοποικιλότητα)
(Schanze et al., 2004).
57
2.6.3 Ανάλυση των επιπτώσεων

Υδρολογική συνιστώσα-αυξημένη απορροή λόγω αδιαπέρατων επιφανειών
Τα τελευταία χρόνια ένα ποσοστό 40 έως 50 τοις εκατό ή και περισσότερο της συνολικής
αστικής γης καλύπτεται από αδιαπέρατες επιφάνειες. Το γεγονός αυτό αυξάνει δραματικά
τον ρυθμό και τον όγκο της απορροής των όμβριων υδάτων και μειώνει την ικανότητα της
φύσης να καθαρίζει το νερό. Η σημαντική αύξηση της αδιαπέρατης γης που επέρχεται από
την αλλαγή των χρήσεων και την απώλεια των δασικών εκτάσεων, αυξάνει τον κίνδυνο
πλημμύρας (Buchholz et. al., 2007).
Σε πολλές πόλεις ο όγκος των υδάτων που ρέει σε υπόγειους αγωγούς αυξάνεται κατά τη
διάρκεια των χειμερινών καταιγίδων με αποτέλεσμα οι υπόγειοι αγωγοί να μην έχουν τη
δυνατότητα επαρκούς παροχέτευσης και να απορρέει το νερό στους δρόμους (Buchholz et.
al., 2007). Επίσης με την απουσία υγροτόπων, αδόμητων παραποτάμιων περιοχών και
άλλων φυσικών οικοσυστημάτων μειώνεται η ικανότητα των φυσικών λειτουργιών για τον
έλεγχο των πλημμυρών, την παγίδευση των ιζημάτων και το φιλτράρισμα των ρυπογόνων
και τοξικών ουσιών.
Οι αδιαπέρατες επιφάνειες περιλαμβάνουν τα δώματα και τις στέγες των κτιρίων, το οδικό
δίκτυο, τους χώρους στάθμευσης και αντιπροσωπεύουν το μεγαλύτερο ποσοστό των
επιφανειών σε ένα αστικό περιβάλλον (Milone & MacBroom, 2007).
Η συνολική μη διαπερατή επιφάνεια σε αστικές περιοχές μεσαίας πυκνότητας κυμαίνεται

από 25% έως 60% (Schueler, 1995b). Ενώ αξιοσημείωτο είναι ότι σε εμπορικά κέντρα ή σε
περιοχές με χρήσεις πολεοδομικού κέντρου η συνολική αντίστοιχη επιφάνεια προσεγγίζει το
100% ( Lemus, Devinny, Stein, Dhar and Ozis, 2003).
Έρευνες που έχουν διεξαχθεί σε αστικούς χώρους, σχετικά με τις επιπτώσεις των
αδιαπέρατων επιφανειών στα οικοσυστήματα (Milone & MacBroom, 2007 ; Elmqvist et al.,
2015), έχουν καταλήξει στα ακόλουθα παρόμοια συμπεράσματα:
58
 Ένα σχετικά χαμηλό ποσοστό μη διαπερατών επιφανειών, περίπου 10% δημιουργεί

μεγάλο αντίκτυπο σε μια λεκάνη απορροής. Η διάβρωση των πρανών των ρεμάτων
αυξάνεται, η ποιότητα του νερού υποβαθμίζεται και η βιοποικιλότητα μειώνεται.
 Η αδιαπερατότητα σε ποσοστό 25% επηρεάζει σημαντικά τα ρέματα..
 Το ποσοστό 40% αρχίζει να καταστρέφει το ρέμα και το 60 % επιφέρει σοβαρή
καταστροφή στα ρέματα (Schueler, 1995a).
Σε ότι αφορά το ρυθμό απορροής, εξατμισοδιαπνοής και διήθησης του νερού στο έδαφος,
σύμφωνα με το σχήμα (15) που ακολουθεί (FIRSRWG, 2001 b), προκύπτει ότι σε μια
περιοχή με ποσοστό αδιαπερατότητας 10%-20% , το 38% του νερού συμμετέχει στην
εξατμισοδιαπνοή, το 20% στην επιφανειακή απορροή και το 42% απορροφάται από το
έδαφος.
Σε μια περιοχή μέσης πυκνότητας δόμησης με ποσοστό αδιαπέρατων επιφανειών 35%-50%
τα αντίστοιχα ποσοστά είναι 35%, 30% και 35% (εκ των οποίων το 15% αφορά στην
απορρόφηση του νερού για την ενίσχυση του υδροφόρου ορίζοντα).
Σε μια πλήρως αστικοποιημένη περιοχή με πυκνή δόμηση και με ποσοστό κάλυψης 75%-
100% αδιαπέρατης επιφάνειας τα αντίστοιχα ποσοστά εξατμισοδιαπνοής, επιφανειακής
απορροής και διήθησης, είναι 30%, 55% και 15% (εκ των οποίων μόλις το 5% φθάνει στον
υδροφόρο ορίζοντα).
59
Σχήμα 15: Σχέση μεταξύ καλυμμένης επιφάνειας και απορροής όμβριων , διήθησης και εξάτμισης
(FIRSRWG, 2001 b)
Περαιτέρω, η έννοια της λεκάνης απορροής, εντός του αστικού χώρου, γίνεται πιο περίπλοκη
και είναι δύσκολο να οριστεί επειδή η φυσική τοπογραφία έχει διαταραχθεί. Η περιοχή που
συμβάλλει στην απορροή μπορεί να είναι εντελώς διαφορετική σε μια αστική λεκάνη
απορροής σε σύγκριση με την προηγούμενη φυσική κατάσταση.
Η επίδραση της αστικοποίησης στον υδρολογικό κύκλο είναι περίπλοκη και επηρεάζει
σχεδόν όλες τις υδρολογικές διεργασίες (Σχήμα 16).
Η γενική πεποίθηση είναι ότι, η αστικοποίηση μεταβάλλει την απόκριση της λεκάνης
απορροής, την αύξηση του όγκου απορροής, τη ροή αιχμής και τον κίνδυνο πλημμύρας
κατάντη, τη μείωση των χαμηλών ροών, την αύξηση της ρύπανσης και τη μείωση των
ενδιαιτημάτων των μπλε διαδρομών. Αν και αυτό συμβαίνει γενικά, μπορεί να μην ισχύει
πάντα λόγω της φύσης των πολύπλοκων διαδικασιών απορροής και συνεπώς κάθε περίπτωση
πρέπει να αναλύεται προσεκτικά (URBEM, 2004).
60
Σχήμα 16: Υδρολογικός κύκλος σε αστική λεκάνη απορροής

(URBEM, 2004)
Στο σχήμα (17) εμφανίζεται το υδρογράφημα σε μια περιοχή μετά την αστικοποίηση με
συνεχή γραμμή και με διακεκομμένη πριν την αστικοποίηση. Είναι σαφές ότι η λεκάνη
απορροής σε μια αστικοποιημένη περιοχή συντελεί στην αύξηση της απορροής με αντίστοιχη
μείωση της διείσδυσης του νερού στο έδαφος, εκτείνοντας κατ΄ αυτόν τον τρόπο την ένταση
και τη συχνότητα των πλημμυρών (Milone & MacBroom, 2007).
61
Σχήμα 17: Υδρογράφημα του όγκου και του ποσού της απορροής πριν και μετά την αστικοποίηση
(Milone & MacBroom, 2007)
Γεωμορφολογικές συνιστώσες
Η ροή των ρεμάτων είναι ένα δυναμικό φαινόμενο που καθορίζεται από πολλούς
παράγοντες, όπως το σχήμα της διατομής (πλάτος, βάθος, κλίση των πρανών των οχθών),
την κατά μήκος κλίση της κοίτης, το μέγεθος του υλικού της κοίτης. το εισερχόμενο φορτίο
ιζημάτων, την παρουσία και πυκνότητα παρόχθιας βλάστησης, την τοπογραφία της λεκάνης
απορροής (Sholtes et al., 2017 ; Schiff, MacBroom, Armstrong Bonin, 2006 ; McGrane,
2016 ; Milone & MacBroom, 2007).
Καθώς οι αστικές περιοχές εξαπλώνονται και τα εδάφη σφραγίζονται, τροποποιείται και το

μέγεθος των μεταφερόμενων ιζημάτων, τα οποία τείνουν προς λεπτότερη σύνθεση,
περιλαμβανομένων και των αιωρούμενων ιζημάτων, που απορρίπτονται από τις
παρακείμενες αστικές επιφάνειες (Schiff et al., 2006 ; McGrane, 2016 ; Sholtes et al., 2017).
Η μείωση της τραχύτητας της κοίτης λόγω της απώλειας μεγαλύτερου όγκου ιζημάτων σε
συνδυασμό με τις αδιαπέρατες επιφάνειες και την απομάκρυνση της παρόχθιας βλάστησης,
έχουν σαν αποτέλεσμα την αυξημένη ποσότητα απορροής με ταχύτερους χρόνους
συγκέντρωσης, οδηγώντας στη διάβρωση της κοίτης και των πρανών των οχθών (McGrane,
2016; Milone & MacBroom, 2007).
62
Περαιτέρω για την προστασία από τη διάβρωση και τη μείωση του κινδύνου των
επιφανειακών πλημμυρών, εφαρμόζονται διάφορες τεχνικές. Μια συνήθης τακτική είναι η
επένδυση της κοίτης και των πρανών με οπλισμένο σκυρόδεμα, καθώς και της διοχέτευσης,
των ρεμάτων, εξ΄ ολοκλήρου σε υπόγειους αγωγούς (McGrane, 2016). Ωστόσο, αυτές οι
τακτικές διαχείρισης έχουν αρχίσει, τα τελευταία χρόνια, να αναθεωρούνται, όπως, θα δούμε
στα επόμενα κεφάλαια διότι καταστρέφουν τα οικοσύστημα των αστικών ρεμάτων και
ταυτόχρονα τα οφέλη που προέρχονται από αυτά.
Φυσικοχημικές συνιστώσες
Η μεταφορά διαφόρων ουσιών στα ρέματα, όπως, φορτία θρεπτικών ουσιών (ενώσεις
αζώτου και φωσφόρου), βαρέα μέταλλα, οργανικές ενώσεις, από σημειακές πηγές του
αστικού χώρου (υπερχείλιση αποχετευτικών αγωγών ή άμεσες απορρίψεις λυμάτων), καθώς
από μη σημειακές πηγές (αποστράγγιση αστικών επιφανειών) προκαλούν διαταραχές στη
θερμοκρασία, μειώνουν τα επίπεδα του διαλυμένου οξυγόνου και τη διείσδυση του ηλιακού
φωτός, υποβαθμίζοντας την ποιότητα του νερού (Schanze et al., 2004 ; McGrane, 2016).
Βιολογική συνιστώσα (βιότοπος ποταμού και βιοποικιλότητα)

Η υποβάθμιση των ρεμάτων, λόγω των υδρολογικών, γεωμορφολογικών και φυσικοχημικών
επιπτώσεων, που προαναφέρθηκαν, οδηγεί στην απώλεια της βιοποικιλότητας (χλωρίδα,
πανίδα), ευνοώντας την ανάπτυξη αλγών, βακτηρίων και μυκήτων (McGrane, 2016 ;
Schanze et al., 2004).
2.7 Κατευθυντήριες οδηγίες για την ανασύσταση των

ρεμάτων και την αναζωογόνηση των παραρεμάτιων
αστικών χώρων
Στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, η προσοχή προς τα αστικά ρέματα στη δεκαετία του
1970 συνέπεσε με το αυξανόμενο ενδιαφέρον για την ιστορική διαφύλαξη των αστικών
πυρήνων των πόλεων. Οι πρώιμες πρωτοβουλίες για τα αστικά ρέματα και ποτάμια
προκάλεσαν μια τάση ανασυγκρότησης που επιταχύνθηκε στα τέλη της δεκαετίας του 1970,
σημειώνοντας άνοδο κατά τη δεκαετία του 1980 και του 1990. Οι οικονομικές και
κοινωνικές ανακατατάξεις προκάλεσαν την απομάκρυνση των βιομηχανικών εγκαταστάσεων
63
από τις όχθες των ποταμών και παράλληλα συνέβαλαν στην προώθηση μιας περισσότερο
περιβαλλοντικά ευαίσθητης προσέγγισης για τη μελλοντική αναδιάρθρωση των αστικών
ρεμάτων.
Παρόλο που ορισμένοι νόμοι που θεσπίστηκαν πριν από τη δεκαετία του 1970 συνέβαλαν
στην πρόληψη της ρύπανσης των υδάτων, ωστόσο, αποσκοπούσαν, κατά κύριο λόγο, στην
παρεμπόδιση των φραγμών πλοήγησης (όπως, κανονισμός ποταμών και λιμανιών του 1899,
Rivers and Harbors Act). Ουσιαστικά η ομοσπονδιακή κυβέρνηση κατέβαλε κάποιες
προσπάθειες από τη δεκαετία του 1950, περιλαμβανομένων των επιχορηγήσεων, για την
προώθηση της βασικής επεξεργασία των ακατέργαστων λυμάτων προτού καταλήξουν σε
ποτάμια και λίμνες.
Το 1972 το Κογκρέσο ψήφισε τις τροποποιήσεις του ομοσπονδιακού νόμου για την
καταπολέμηση της ρύπανσης των υδάτων, ο οποίος αργότερα έγινε γνωστός ως νόμος περί
καθαρού ύδατος, (Clean Water Act) (New Strategies for America’s Watersheds, 1999 ;
Stormwater Management Practices Methods for Conserving an Under-Utilized Resource,
2003).
Τη δεκαετία του 1980 εμφανίστηκαν πιο καθαρά ποτάμια τα οποία δεν ήταν απλώς
αισθητικά αναβαθμισμένα αλλά μπορούσαν να λειτουργήσουν σαν οικοσυστήματα
διατηρώντας μια ευρύτερη ποικιλία ψαριών και πουλιών.
Η δεκαετία του 1990 προκάλεσε έντονο ενδιαφέρον για την υπαίθρια αναψυχή και πολλές
πόλεις της Αμερικής ανταποκρίθηκαν στο ενδιαφέρον του κοινού για πρόσβαση στη φύση
συνδυάζοντας χαρακτηριστικά ανοιχτού χώρου με πιο παραδοσιακά χαρακτηριστικά όπως τη
χωροθέτηση χρήσεων συνάθροισης κοινού (εστιατόρια, καφετέριες, κ.λπ.) (Breen & Rigby,
1996).
Από την ενίσχυση των οικοσυστημάτων προήλθαν οικονομικά οφέλη και ανάπτυξη του
τουρισμού. Μια μελέτη του αμερικανικού Υπουργείου Εμπορίου το 2001, αποκάλυψε ότι
αυξήθηκαν οι δαπάνες για ταξίδια, εξοπλισμό και άλλα αντικείμενα κατά 16%, μεταξύ του
1991 και του 2001 (US FWS, 2002).
64
Από την American Planning Association (Otto, McCormick, Leccese, 2004) έχουν συσταθεί
κατευθυντήριες αρχές για τη βιώσιμη συνύπαρξη των αστικών ποταμών και των παρόχθιων
περιοχών τους, οι οποίες είναι οι ακόλουθες:
 Διατήρηση φυσικών χαρακτηριστικών και λειτουργιών του ποταμού.
 Σχεδιασμός ζωνών ανάσχεσης (Buffer sensitive natural areas).
 Αποκατάσταση (restoration), επαναφορά (rehabilitation), βελτίωση
(enhancement) και αναβίωση (daylighting) των οικοσυστημάτων
 Χρησιμοποίηση μη κατασκευαστικών (non-structural) εναλλακτικών δομών
για τη διαχείριση των υδάτινων πόρων- οικομηχανική επέμβαση
(bioengineering)
 Μείωση των σκληρών επιφανειών επίστρωσης των αστικών κοινόχρηστων
χώρων.
 Διαχείριση των όμβριων με τη χρήση καινοτόμων πρακτικών.
 Εξισορρόπηση των στόχων για αναψυχή και για δημόσια πρόσβαση με την
προστασία του ποταμού.
 Ενσωμάτωση πληροφοριών (σήματα και σύμβολα) για την ενημέρωση του
κοινού σχετικά με τους φυσικούς πόρους ενός ποταμού και την πολιτιστική
ιστορία του.
2.7.2 Διατήρηση φυσικών χαρακτηριστικών και λειτουργιών του ποταμού
Η διατήρηση των φυσικών χαρακτηριστικών και λειτουργιών των 3.6 εκατομμυρίων μιλίων
ποταμών της Αμερικής, συμβάλλει σημαντικά στην περιβαλλοντική και οικονομική
αναβάθμιση των αστικών περιοχών τις οποίες διατρέχουν οι ποταμοί.
Μέσω, των πρακτικών διατήρησης της γης και του προσεκτικού σχεδιασμού των χρήσεων, οι
κοινότητες μπορούν να προστατεύσουν τις ευαίσθητες περιοχές των ποταμών και των
ρεμάτων από την αστική ανάπτυξη.
Ως μέρος της διαδικασίας διατήρησης, οι κοινότητες θα πρέπει να καθορίσουν οικολογικούς
στόχους για τα αστικά ποτάμια και να εντοπίσουν τα φυσικά χαρακτηριστικά που έχουν
αλλοιωθεί ή εξαλειφθεί.
65
Τα τελευταία χρόνια, το Μέριλαντ, το Νιου Τζέρσεϋ, το Όρεγκον και η Ουάσιγκτον έχουν

θεσπίσει νομοθεσία για την αναζωογόνηση των πόλεων, αποτρέποντας παράλληλα την
αστική εξάπλωση. Δήμοι όπως το Πόρτλαντ, το Όρεγκον και το Μπόλντερ στο Κολοράντο
έχουν καθιερώσει όρια στην αστική ανάπτυξη.
Ορισμένοι δήμοι παρέχουν κίνητρα για την ανάπτυξη σε περιοχές μεγαλύτερης πυκνότητας.
Άλλοι αρνούνται να επιδοτήσουν την κατασκευή έργων, όπως υπόγειων οχετών για την
απορροή των όμβριων ή δρόμων σε προστατευόμενες «πράσινες» περιοχές. Επίσης,
επιβάλουν αναπτυξιακά μορατόριουμ ή περιορισμούς στον αριθμό των αδειών οικοδομής
που μπορούν να εκδοθούν (Otto et al., 2004 ).
Τα πιο επιτυχημένα προγράμματα συνδυάζουν κίνητρα για την ανανέωση ή την ανάπλαση
των βιομηχανικών εγκαταστάσεων με στρατηγικές για την προστασία ή την ενίσχυση των
φυσικών περιοχών και των κοινόχρηστων χώρων.
Ο περιεκτικός περιφερειακός προγραμματισμός συμβάλλει στην άμβλυνση των

περιβαλλοντικών και οικονομικών επιπτώσεων της αστικοποίησης. Ειδικά σε μια
μητροπολιτική περιοχή όταν συνδυάζεται η αστική ανάπτυξη με την αποτελεσματική
διαχείριση των όμβριων υδάτων μπορεί να ληφθούν αποφάσεις για τη μείωση της συνολικής
αδιαπέρατης επιφάνειας της περιοχής. Ωστόσο, οι αστικές περιοχές με τη μεγαλύτερη
συγκέντρωση αδιαπέρατων επιφανειών, ενδέχεται να απαιτούν σημαντικά δομικά μέτρα για
τα όμβρια ύδατα. Όμως, όσο τα μέτρα αυτά σχεδιάζονται προσεκτικά, μια συμπαγής
μητροπολιτική περιοχή που καθοδηγείται από τις αρχές της βιώσιμης ανάπτυξης θα παράγει
λιγότερες αρνητικές επιπτώσεις και θα διατηρήσει περισσότερα από τα φυσικά
χαρακτηριστικά ενός ποταμού από ότι μια περιοχή που δεν λαμβάνει μέτρα για την
προστασία των οικοσυστημάτων (Woodworth, 2002 ; Lemus et al., 2003).
Διαμετακομιστική ανάπτυξη
Η ανάπτυξη με γνώμονα τη διαμετακόμιση επικεντρώνεται γύρω από τις δημόσιες
συγκοινωνίες, τους ποδηλατοδρόμους και τους πεζόδρομους. Οι εμπορικές χρήσεις που
βρίσκονται κοντά σε κόμβους μεταφορών μπορούν να μειώσουν τις διαδρομές των οχημάτων
και κατ΄ επέκταση το πλήθος και την έκταση των αυτοκινητόδρομων καθώς και τους χώρους
στάθμευσης. Κατ΄ αυτόν τον τρόπο δημιουργούνται λιγότερες αδιαπέρατες επιφάνειες,
μειώνοντας την απορροή των όμβριων και την απόρριψη ρύπων. Οι σκληρές επιφάνειες που
66
εξυπηρετούν τον τομέα των μεταφορών αντιπροσωπεύουν πάνω από το 60 τοις εκατό της
συνολικής μη διαπερατής επιφάνειας σε πολλές προαστιακές περιοχές (May, Horner, Karr,
Mar, Welch, 1997).
Ο παραδοσιακός σχεδιασμός της γειτονιάς ελαχιστοποιεί το αδιαπέρατο αποτύπωμα μέσω

των συμπαγών μορφών ανάπτυξης, όπως οι δρόμοι μικρότερου πλάτους και οι
προστατευόμενοι ανοιχτοί κοινόχρηστοι χώροι. Οι νέες αστικοποιημένες μορφές ανάπτυξης
μεταβάλλουν την τυπολογία και την πυκνότητα των κατοικιών και εισάγουν μικτές χρήσεις.
Τα καταστήματα, τα γραφεία, τα σχολεία, τα κέντρα ημερήσιας φροντίδας, οι εγκαταστάσεις
αναψυχής και η μαζική διέλευση περιλαμβάνονται στο χώρο ή σε κοντινή απόσταση,
γεγονός που μειώνει την εξάρτηση από τα αυτοκίνητα και κατ΄ επέκταση την αδιαπέρατη
κάλυψη που δημιουργείται από την αύξηση του οδικού δικτύου.
Σχεδιασμός με βάση την ομαδοποίηση

Ο σχεδιασμός με βάση την ομαδοποίηση συγκεντρώνει τα κτίρια σε ένα περιορισμένο
τμήμα μιας περιοχής και αφήνει το υπόλοιπο τμήμα για ανοιχτό χώρο και φυσικό
περιβάλλον. Αυτή η προσέγγιση περιλαμβάνει επίσης στενότερους δρόμους, Ορισμένοι
δήμοι αντιμετωπίζουν τα τοπικά τοπία ως λειτουργικά στοιχεία για την ανάπτυξη της
περιοχής. Σε αυτές τις περιπτώσεις, ο ανοικτός χώρος, συχνά μέσω πρακτικών
αποκατάστασης και διαχείρισης, χρησιμοποιείται για την εξυγίανση των όμβριων υδάτων,
για τη βελτίωση της βιοποικιλότητας και των οικοτόπων της άγριας ζωής, και παρέχει ένα
ευχάριστο περιβάλλον για τους κατοίκους (Woodworth, 2002 ; Lemus et al., 2003).
Ανάπτυξη και υποβάθμιση του ποταμού

Η κακώς σχεδιασμένη αστική ανάπτυξη μπορεί να υποβαθμίσει τις φυσικές διεργασίες του
ποταμού και να καταστρέψει τους οικοτόπους της άγριας πανίδας.
Η ανάπτυξη γενικά αυξάνει τις αδιαπέρατες επιφάνειες, οι οποίες με τη σειρά τους
συντελούν στην αύξηση της απορροής των όμβριων υδάτων.
Ο μεγαλύτερος όγκος και η ταχύτητα της απορροής όμβριων υδάτων διαβρώνει τις όχθες του
ποταμού και διευρύνει τα κανάλια των ποταμών και των ρεμάτων. Κατ΄ αυτόν τον τρόπο
αυξάνονται τα ιζήματα και καταστρέφονται οι υδάτινοι οικότοποι, δημιουργώντας
παράλληλα ένα ασταθές κανάλι που μπορεί να αυξήσει τις πλημμύρες κατάντη. Σοβαρές
67
επιπτώσεις στο οικοσύστημα του ρέματος προκαλούν και οι υποδομές

συμπεριλαμβανομένων των δικτύων ύδρευσης και αποχέτευσης και των γραμμών
μεταφοράς, όταν εγκαθίστανται κάτω και γύρω από το κανάλι όπου υπάρχουν κρίσιμες
χημικές, βιολογικές και ενδιαιτηματικές λειτουργίες. Η εκσκαφή σε αυτές τις ευαίσθητες
περιοχές προκαλεί σοβαρές μακροπρόθεσμες επιπτώσεις. Τα σχέδια ανάπτυξης πρέπει να
είναι ιδιαίτερα προσεκτικά για τη διατήρηση αυτών των λιγότερο ορατών φυσικών
χαρακτηριστικών.
Η ανάπτυξη χαμηλού αντίκτυπου LID ( Low impact development) είναι μια προσέγγιση
διαχείρισης όμβριων που επιδιώκει να ενσωματώσει το οικοδομημένο περιβάλλον με ένα
λειτουργικό τμήμα του οικοσυστήματος. Η LID μιμείται την υδρολογική ανάπτυξη ενός
χώρου μέσω τεχνικών σχεδιασμού που διεισδύουν, φιλτράρουν, αποθηκεύουν, εξατμίζουν
και κατακρατούν την απορροή κοντά στην πηγή τους. Αυτή η προσέγγιση βασίζεται σε
τεχνικές για τη διατήρηση ή την αποκατάσταση των υδρολογικών και οικολογικών
λειτουργιών της υδρολογικής λεκάνης. Τέτοιες τεχνικές περιλαμβάνουν διαπερατές
επιστρώσεις, και τη δημιουργία ζωνών ασφαλείας (Lemus et al., 2003; Low Impact
Development Center, 2003).
Στρατηγικές προστασίας γης

Οι κοινότητες μπορούν να συμβάλουν στον προσδιορισμό της ποιότητας των αστικών
ρεμάτων και των ποταμών μέσω των αποφάσεων που αφορούν τη χρήση γης. Οι ακόλουθες
στρατηγικές για την προστασία της γης μπορούν να αποτελέσουν μέρος ενός προγράμματος
για τη διατήρηση της οικολογικής ακεραιότητας των αστικών ρεμάτων και ποταμών.
(i) Σχεδιασμός λεκάνης απορροής :

Μια λεκάνη απορροής είναι μια έκταση γης που αποχετεύει το νερό, τα ιζήματα και άλλα
υλικά που συγκεντρώνονται στο χαμηλότερο σημείο. Το νερό μετακινείται μέσω ενός
δικτύου αποστραγγιστικών διαδρομών, τόσο υπόγεια όσο και στην επιφάνεια του εδάφους.
Γενικά, αυτά τα μονοπάτια συγκλίνουν σε ρέματα και ποτάμια, τα οποία γίνονται
προοδευτικά μεγαλύτερα καθώς το νερό μετακινείται κατάντη και τελικά φτάνει στις
εκβολές προς τη θάλασσα (FIRSRWG, 2001a).
68
Η αρχή του σχεδιασμού των λεκανών απορροής είναι ότι η αδιαπέραστη κάλυψη, και όχι η
πυκνότητα του πληθυσμού, είναι το καλύτερο μέτρο της επιπτώσεων της ανάπτυξης και της
μελλοντικής ποιότητας ροής των ποταμών και ρεμάτων. Οι υπεύθυνοι σχεδιασμού θα πρέπει
να αξιολογούν τις τρέχουσες και τις ιδανικές συνθήκες για κάθε υδατικό σύστημα στην
λεκάνη απορροής και στη συνέχεια να καθορίζουν τις χρήσεις γης που προάγουν υγιέστερους
ποταμούς, ρέματα, ρυάκια, υγροτόπους και λίμνες. Οι δημόσιες υπηρεσίες, οι κάτοικοι και εν
γένει τα ενδιαφερόμενα μέρη θα πρέπει να συμβάλλουν στον πολεοδομικό σχεδιασμό και
στη διάρθρωση των επιτρεπόμενων χρήσεων γης, προσδιορίζοντας τις τοποθεσίες, τα
επίπεδα και τους τύπους για τη νέα αστική ανάπτυξη ή την αναμόρφωση της υπάρχουσας με
σκοπό την προστασία ή την ενίσχυση της λεκάνης απορροής (Lemus et al., 2003).
(ii) Eπαναχρησιμοποίηση εγκαταλελειμμένων βιομηχανικών εγκαταστάσεων:

Η επαναχρησιμοποίηση και η ανακαίνιση εγκαταλελειμμένων βιομηχανικών εγκαταστάσεων
σε αστικές και προαστιακές περιοχές παρέχουν ευκαιρίες για οικονομική ανάπτυξη και
μπορούν να μειώσουν τις αδιαπέραστες επιφάνειες, ανάλογα με το σχεδιασμό του χώρου, για
παράδειγμα, οι παλαιές θέσεις στάθμευσης μπορούν να αντικατασταθούν από κτίρια μικτής
χρήσης και ανοικτού χώρου
(iii) Καθορισμός προστατευόμενων περιοχών:

Οι δήμοι μπορούν να προστατεύσουν τις παρόχθιες περιοχές ορίζοντας ζώνες προστασίας
μέσω των διαταγμάτων χρήσεων γης και των πολεοδομικών σχεδίων. Το πλάτος των ζωνών
προστασίας μπορεί να ποικίλει ανάλογα με τα γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά του
ρέματος.
2.7.3 Σχεδιασμός ζωνών ανάσχεσης (Buffer sensitive natural areas).

Οι ζώνες ανάσχεσης είναι περιοχές δίπλα στην όχθη του ρέματος, όπου τα έργα υποδομής
περιορίζονται ή απαγορεύονται. Οι ζώνες αυτές προστατεύουν την οικολογική ακεραιότητα
του ποταμού, ενισχύουν τους οικοτόπους και επιτρέπουν στα ποτάμια να λειτουργούν πιο
φυσικά. Ένα δίκτυο buffer λειτουργεί ως αναπόσπαστο τμήμα του οικοσυστήματος του
ρέματος.
Οι ζώνες αυτές ποικίλουν ως προς το πλάτος τους προκειμένου να προστατεύσουν τις
φυσικές περιοχές γύρω από τα ποτάμια και τα ρέματα, ιδιαίτερα τις ευαίσθητες περιοχές,
όπως είναι οι απότομες πλαγιές και οι υγρότοποι.
69
Οι ζώνες ανάσχεσης μειώνουν, επίσης, τη συνολική αδιαπερατότητα του χώρου και

κατακρατούν τα ιζήματα και τους ρύπους που προέρχονται από την απορροή των όμβριων
υδάτων. Συνεπώς λειτουργούν ως φίλτρα εμποδίζοντας τους ρύπους να εισέλθουν σε πηγές
πόσιμου νερού μειώνοντας κατ΄ αυτόν τον τρόπο το κόστος επεξεργασίας για την εξυγίανση
του νερού. Η διατήρηση των ανοιχτών χώρων ανάσχεσης κατά μήκος των ποταμών παρέχει
ένα αποδοτικό μέσο για τον έλεγχο των πλημμυρικών φαινομένων, ενώ παράλληλα
συμβάλλουν στη μείωση της διάβρωσης που προκαλείται από την ανεξέλεγκτη απορροή,
σταθεροποιώντας τις όχθες του ρέματος με βλάστηση.
Η βλάστηση στις ζώνες ανάσχεσης παρέχει σκιά και μειώνει τη θερμοκρασία του νερού
συνεισφέροντας στη βελτίωση του μικροκλίματος, ενώ παράλληλα δημιουργεί καταφύγιο για
πουλιά, θηλαστικά ή άλλα ζώα που ζουν κατά μήκος του ποταμού. Επίσης, οι άνθρωποι
μπορούν να επωφεληθούν επεκτείνοντας τις ζώνες πρασίνου με τη δημιουργία πάρκων και
χώρων αναψυχής. Ωστόσο η επιλογή των φυτών παίζει καθοριστικό ρόλο για το
οικοσύστημα του ποταμού. Για το λόγο αυτό θα πρέπει να αποφεύγονται φυτά μη
αυτόχθονα, η συντήρηση των οποίων απαιτεί βλαβερά για τη βιοποικιλότητα φυτοφάρμακα.
Προσδιορισμός μεταβατικών περιοχών (buffer zones)

Τα συστήματα γεωγραφικών πληροφοριών (GIS) και οι αεροφωτογραφίες είναι τα
αποτελεσματικά εργαλεία για τον εντοπισμό θέσεων των buffer zones.
Οι ζώνες ανάσχεσης θα πρέπει να οριοθετούνται σε επίσημους χάρτες και να
προστατεύονται με ειδικούς κανονισμούς και η διατήρησή τους να ενισχύεται οικονομικά
(Oakland County Planning & Economic Development Services, 2007).
Μέγεθος μεταβατικών ζωνών

Για την προστασία της ποιότητας των ρεμάτων και των υδρόβιων ενδιαιτημάτων συνιστάται
ένα ελάχιστο πλάτος της ζώνης ανάσχεσης εκατέρωθεν του ποταμού τουλάχιστον 100 feet
(30,50m) (Stormwater Management Practices Methods for Conserving an Under-Utilized
Resource,2003).
Ωστόσο, ακόμη και αυτό το πλάτος δεν είναι συχνά αρκετό για να προστατεύσει τις
οικολογικές αξίες. Σε κάθε περίπτωση το πλάτος της ζώνης ρυθμίζεται ανάλογα με το
70
μέγεθος και την τοπογραφία του ποταμού, τις πλησιέστερες χρήσεις γης και τον σκοπό που
θα εξυπηρετεί η ίδια η ζώνη.
Συνεπώς, τα πρότυπα ποικίλουν σημαντικά Στα αστικά ρέματα το πλάτος κυμαίνεται από 20
feet (6,1m) έως 200 feet (61m) εκατέρωθεν της ροής του ρέματος, με διάμεση απόσταση 100
feet (30,5m), όπως προκύπτει από μια έρευνα που διεξήχθη από το Συμβούλιο των
Κυβερνήσεων της Μητροπολιτικής Ουάσιγκτον (Otto et al., 2004).
Εάν ο στόχος είναι το φιλτράρισμα των ρύπων, η ζώνη ανάσχεσης θα πρέπει να έχει
τουλάχιστον 100 feet (30,5m) πλάτος εκατέρωθεν του ρέματος.
Για την προστασία του οικοτόπου της άγριας ζωής, ένα γενικά αποδεκτό ελάχιστο πλάτος
ασφαλείας είναι 300 feet (91,4m), αν και ποικίλλει ανάλογα με τα ζωικά είδη. Για μεγάλα
ποτάμια, η ζώνη ασφαλείας θα πρέπει να καλύπτει ένα σημαντικό τμήμα της πλημμυρικής
επιφάνειας για την πρόληψη των ζημιών από τις πλημμύρες.
Το πιο σημαντικό τμήμα μιας ζώνης ασφαλείας είναι τα πρώτα 25 feet (7,6m) της γης από
την άκρη του νερού. Αυτό το τμήμα περιλαμβάνει το πρανές της όχθης τα δέντρα και την
βλάστηση κατά μήκος της άκρης του νερού και θα πρέπει πάντα να προστατεύεται από
ανθρωπογενείς επεμβάσεις.
Στη συνέχεια, η εξωτερική (ή συμπληρωματική) ζώνη ασφαλείας βρίσκεται 100 έως 200 feet
(30,5m-61,0m) από την άκρη του νερού. Αυτή η εξωτερική ζώνη παρέχει πρόσθετη
προστασία των ρεμάτων αλλά μπορεί επίσης να φιλοξενήσει ανθρώπινες δραστηριότητες
χαμηλής επίπτωσης (Wenger, 1999).
Σχεδιασμός ζωνών ανάσχεσης

Στις πόλεις, τα κριτήρια διαστασιολόγησης των ζωνών ανάσχεσης μπορούν να βασίζονται
στις ιδιαίτερες συνθήκες του αστικού χώρου, καθώς και σε οικονομικούς, νομικούς και
οικολογικούς παράγοντες.
Ο Thomas Schueler του Κέντρου για την Προστασία των Υδάτων προσφέρει μία σειρά από
κριτήρια για τον προσδιορισμό του μεγέθους και της διαχείρισης των ζωνών (buffer). Τα
κριτήρια αυτά αναπτύχθηκαν για τη δημιουργία ζωνών σε αναπτυσσόμενες λεκάνες
απορροής με νέα ανάπτυξη σε ιδιωτική γη. Συνεπώς αποτελούν αφετηρία εκκίνησης για την
προσαρμογή τους στα αστικά ρέματα ( Otto et al., 2004 ).
71
1. Τα αστικά ρεύματα μη μόνιμης ροής έχουν τρεις πλευρικές ζώνες, την ζώνη ροής, τη
μεσαία ζώνη και την εξωτερική. Κάθε ρέμα έχει διαφορετική λειτουργία διαφορετικό
πλάτος, είδος βλάστησης και σχέδιο διαχείρισης.
 Η ζώνη ροής, προστατεύει τη φυσική και οικολογική ακεραιότητα του
οικοσυστήματος του ρέματος.
 Η μεσαία ζώνη, με κάποιες ήπιες επεμβάσεις εξυπηρετεί στη διαχείριση των όμβριων
υδάτων, την πρόσβαση και τις ψυχαγωγικές χρήσεις και εκτείνεται από τη ζώνη ροής
έως το όριο της γραμμής πλημμύρας με περίοδο επαναφοράς 100 ετών
 Η εξωτερική ζώνη είναι, μια επιπλέον ζώνη πλάτους 25 feet (7,6m) από την εξωτερική
άκρη της μεσαίας ζώνης έως την κοντινότερη μόνιμη δομή. Σε πάρκα ή ακάλυπτους
χώρους, αυτή η ζώνη προστασίας μπορεί να επεκταθεί αντικαθιστώντας το
χλοοτάπητα με αυτόχθονα δέντρα και θάμνους, (σχήμα 18, Otto et al., 2004).
Σχήμα 18: Παραρεμάτια ζώνη ασφαλείας και οι υποζώνες αυτής

(Otto et al., 2004).
2.Το ιδανικό μοντέλο για την αποκατάσταση των ζωνών ανάσχεσης είναι η επαναφορά της
βλάστησης που υπήρχε στην επιφάνειά τους πριν από τις ανθρωπογενείς επεμβάσεις. Αυτό
μπορεί να επιτευχθεί με τη φύτευση αυτοχθόνων δένδρων και θάμνων.
72
3. Το μέσο πλάτος της μεσαίας ζώνης μπορεί να επεκταθεί ώστε να περιλαμβάνει ολόκληρη
την επιφάνεια πλημμύρας με περίοδο επαναφοράς 100 ετών καθώς και τις ανεκμετάλλευτες
απότομες πλαγιές (άνω του 25%) ή τις. απότομες πλαγιές (5 έως 25 τοις εκατό) ή τους
υγροτόπους και οικοτόπους.
4. Παρόλο που οι ζώνες ανάσχεσης συμβάλλουν στη διαδικασία της φυσικής αποθήκευσης
των όμβριων υδάτων, ωστόσο στις πιο αστικοποιημένες περιοχές, αναλαμβάνουν ένα μικρό
ποσοστό, λιγότερο του 10%, της λεκάνης απορροής. Το υπόλοιπο 90% πρέπει να
διαχειρίζεται χρησιμοποιώντας διαφορετικές προσεγγίσεις που είναι γνωστές ως καλύτερες
πρακτικές διαχείρισης των όμβριων υδάτων της λεκάνης απορροής.
5.Στις περιπτώσεις που οι ζώνες ανάσχεσης επικαλύπτουν ιδιωτικές εκτάσεις, θα πρέπει οι

ενδιαφερόμενες κοινότητες να καταστήσουν σαφές στους ιδιοκτήτες τον περιορισμό της
δομήσιμης επιφάνειας, χωρίς ωστόσο να χάνονται τα ιδιοκτησιακά δικαιώματα. Επιπλέον
κρίνεται σκόπιμη η εκπαίδευση των παρακείμενων ιδιοκτητών με σκοπό την
ευαισθητοποίηση τους για την προστασία των ορίων των ζωνών ανάσχεσης και τη βέλτιστη
διαχείρισή τους (Oakland County Planning & Economic Development Services, 2007).
2.7.4 Αποκατάσταση (restoration), επαναφορά (rehabilitation), βελτίωση

(enhancement) και αναβίωση (daylighting) των οικοσυστημάτων
Η αποκατάσταση του παραποτάμιου βιότοπου απαιτεί δράση πολύ πέρα από την απλή
ανασύσταση των ενδημικών φυτών.
Πρώτον, οι υπεύθυνοι σχεδιασμού πρέπει να αντιμετωπίσουν τις λεκάνες απορροής και τους
περιφερειακούς παράγοντες για να δημιουργήσουν υγιείς υδρολογικούς κύκλους και
ποιότητα νερού. Για παράδειγμα, πρέπει να δημιουργηθούν και να διατηρηθούν ζώνες
προστασίας που φυτεύονται, να ελέγχονται και να καθαρίζονται τα νερά και να
αποφεύγονται ή να απομακρύνονται νέα φράγματα και δεξαμενές νερού, όπου είναι δυνατόν.
Ομοίως, οι ροές από τις δεξαμενές και τα φράγματα πρέπει να διαχειρίζονται για την
προστασία του οικοτόπου.
73
Επίσης είναι απαραίτητη η διεξαγωγή έρευνας σχετικά με τις φυσικές κοινότητες ανάντη και
κατάντη για τον εντοπισμό πιθανών περιοχών αποκατάστασης και οικοτόπων για ψάρια,
πουλιά και άλλα ζώα.
Αφού βελτιωθεί η ποιότητα των υδάτων, μπορούν να επανεισαχθούν τα ιθαγενή ψάρια και
άλλα είδη που επιβιώνουν σε υγιή υδρόβια οικοσυστήματα.
Τα έργα αποκατάστασης επιτυχημένων οικοτόπων θα πρέπει να συνδυάζουν τουλάχιστον τα

ακόλουθα κύρια στοιχεία:
Σχεδιασμός φυσικού καναλιού

Ένα ανακατασκευασμένο κανάλι πρέπει να μοιάζει πολύ με το αρχικό φυσικό του σχήμα.
Η ανακατασκευή φυσικού καναλιού θα πρέπει να περιλαμβάνει τα ακόλουθα βήματα
( FISRWG, 2001b),
• Η ανασυγκρότηση θα πρέπει να μιμείται το φυσικό πλάτος και βάθος του καναλιού, την
υδρολογία, το μέγεθος των ιζημάτων και την παράκτια βλάστηση.
• Τοποθέτηση φυσικών υλικών στην κοίτη όπως άμμος, βότσαλα, πέτρες ποταμών, ογκόλιθοι
και δέντρα. Αυτά τα υλικά θα δημιουργήσουν οικοτόπους και θα προστατεύσουν την κοίτη
από τη διάβρωση.
• Τα φυσικά κανάλια θα πρέπει να είναι σε θέση να χειρίζονται τον έλεγχο των πλημμυρών.
Για αυτό το λόγο, πρέπει να γίνεται ανάλυση των ροών με τις γειτονικές χρήσεις γης για την
επιλογή της θέσης του καναλιού, τη δυνατότητα μετατροπής ενός ευθύγραμμου τμήματος σε
καμπύλο μέσω μιας καμπυλόγραμμης χάραξης ή με τη βοήθεια εσωτερικών έργων
(πρόβολοι, σωροί λίθων), και τη φύτευση των οχθών και των πρανών.
Η αποκατάσταση (restoration) των ποταμών και των ρεμάτων μπορεί να οριστεί ως η

επαναφορά ενός πόρου σε μια υγιή κατάσταση όπου η φυσική μορφή, οι δομές και οι
λειτουργίες είναι παρόμοιες με τις συνθήκες πριν από την ανθρώπινη επέμβαση (Schiff, et
al., 2006 ; FISRWG, 2001b).
Με βάση αυτόν τον ορισμό, είναι προφανές ότι, η αποκατάσταση, "είναι μια ολιστική
διαδικασία που δεν επιτυγχάνεται με τον απομονωμένο χειρισμό μεμονωμένων στοιχείων". Οι
όροι επαναφορά (rehabilitation) και βελτίωση (enhancement) συνεπάγονται μερική
74
ανάκτηση των λειτουργιών του οικοσυστήματος με την εν μέρει βελτίωση των συνθηκών
χωρίς να επέρχεται πλήρης αποκατάσταση. Ως εκ τούτου, σε αστικά περιβάλλοντα, όπου τα
οικοσυστήματα μεταβάλλονται λόγω των εκτεταμένων και άμεσων ανθρωπογενών
επιπτώσεων στις χρήσεις γης, οι προσπάθειες βελτίωσης της υφιστάμενης κατάστασης των
ποταμών και ρεμάτων αποδίδονται καλύτερα με τον όρο επαναφορά (rehabilitation) ή
ενίσχυση (enhancement) (Schiff, et al., 2006 ).
Στο πλαίσιο της αποκατάστασης των ρεμάτων περιλαμβάνεται και η αναβίωση των ρεμάτων
ή επαναφορά των ρεμάτων στο φως (daylighting greeks)
Τα μικρά ρέματα (Greeks) που έχουν καταργηθεί και αντικατασταθεί από υπόγειους αγωγούς
χάνουν την ικανότητα να συμβάλλουν στον καθαρισμό και την απορροή των όμβριων.
Αντίθετα, μεταφέρουν μολυσμένο νερό σε ποτάμια με υψηλή ταχύτητα, προκαλώντας
διάβρωση. Τα ρέματα που έχουν εγκλωβιστεί σε αγωγούς ή είναι θαμμένα κάτω από τα
καταστρώματα των δρόμων μπορούν να επανέλθουν στην ΄΄πρωτέρα κατάσταση΄΄
(Daylighting Streams: Breathing Life into Urban Streams and Communities).
Ένα ρέμα μπορεί να αναβιώσει μετά την ανασκαφή και αποκατάσταση του. Η αναβίωση
επιδιώκει να επαναφέρει το ρέμα στο αρχικό του κανάλι ή να εκτραπεί η κοίτη του σε νέα
θέση, δημιουργώντας ένα ανοιχτό κανάλι μεταξύ κτιρίων, χώρων στάθμευσης κ.λπ.
Για παράδειγμα η Καλιφόρνια, η οποία είχε χάσει το 95% των παραρεμάτιων

οικοσυστημάτων, επανέφερε στη φυσική τους κατάσταση εκατοντάδες οχετούς και
αγωγούς. Ένας από τους πρώτους αγωγούς που ανασκάφτηκε ήταν το 1984 στο Berkeley.
Επρόκειτο για ένα τμήμα μήκους 200 feet του Strawberry Creek που εγκιβωτίστηκε κάτω
από μια εγκαταλελειμμένη σιδηροδρομική γραμμή .
Μετά την εξαγωγή του παλαιού οχετού, αποκαταστάθηκε το κανάλι βάσει του πλάτους, του
βάθους και του μαιανδρικού προτύπου του υγιούς ανάντη τμήματος του ρέματος. Οι όχθες
φυτεύτηκαν με ιθαγενείς ιτιές, βαμβάκι, πεύκα και άλλα είδη που δεν έχουν μεγάλες
απαιτήσεις συντήρησης ή άρδευσης ( Otto et al., 2004).
75
Εικόνα 2: Αναβίωση (daylighting) του ποταμού Mill Saw στη Νέα Υόρκη
(Daylighting Streams: Breathing Life into Urban Streams and Communities, n.d.)
Ένα άλλο παράδειγμα αναβίωσης (daylighting) και φυσικής αποκατάστασης (natural

restoration), είναι η περίπτωση του ποταμού Saw Mill στη Νέα Υόρκη, (Εικ. 2). Ο ποταμός
καταργήθηκε και αντικαταστάθηκε με αγωγό στη δεκαετία του 1920, λόγω της ταχείας
αστικής ανάπτυξης. Στα μέσα της δεκαετίας του 1990, τα επίπεδα ρύπανσης του ποταμού
ήταν ιδιαίτερα υψηλά. Το έργο της αναβίωσης του ποταμού ξεκίνησε τον Δεκέμβριο του
2010 και ολοκληρώθηκε το Δεκέμβριο του 2011 με κόστος 19 εκατομμυρίων δολαρίων. Το
αποτέλεσμα της επαναφοράς του ποταμού ήταν η δημιουργία 13.775 τετραγωνικά πόδια
υδρόβιων οικοτόπων (Daylighting Streams: Breathing Life into Urban Streams and
Communities).
Μια ακόμη περίπτωση αναβίωσης μικρού ρέματος (Creek), αφορά το τμήμα του Wildcat
Creek στην πόλη San Pablo της Καλιφόρνιας, (Εικ.3,4). Η στρατηγική του σχεδίου
αναβίωσης ήταν η απομάκρυνση των παλαιών δομών, η αύξηση της χωρητικότητας
μεταφοράς του φυσικού καναλιού, προκειμένου να αποφεύγεται η υπερχείλιση και η
εναπόθεση ιζημάτων. Ως αποτέλεσμα της επαναφοράς της φυσικής ροής του μικρού ρέματος
σε συνδυασμό με την ανάπλαση της παραρεμάτιας περιοχής ήταν η διαμόρφωση ενός χώρου
αναψυχής, η αποκατάσταση της ποιότητας των ενδιαιτημάτων και η παροχή προστασίας από
τις πλημμύρες στην κατάντη περιοχή (Wildcat Creek Restoration Action Plan, 2010).
76
Εικόνα 3:Αναβίωση (daylighting) τμήματος του μικρού ρέματος Wildcat Creek στην πόλη San Pablo
Οριζοντιογραφία της περιοχής, αριστερά πριν και δεξιά μετά την αναβίωση
(Wildcat Creek Restoration Action Plan, 2010).
Εικόνα 4:Αναβίωση (daylighting) τμήματος του μικρού ρέματος Wildcat Creek στην πόλη San Pablo
Αριστερά φαίνεται ο οχετός και δεξιά η σημερινή κατάσταση, καθώς και σχεδιαστική διατομή
που απεικονίζει την κοίτη του ρέματος, τα φυτεμένα πρανή των οχθών και τη διαμόρφωση της
παραρεμάτιας περιοχής. (Wildcat Creek Restoration Action Plan, 2010)
Δομές οικοτόπων
Μέσα στο κανάλι του ποταμού, οι δομές των ενδιαιτημάτων περιλαμβάνουν βράχια, χαλίκια,
ρίζες και άλλα φυσικά τραχιά στοιχεία και κατασκευές όπως φράγματα. Αυτά μπορούν να
αλλάξουν τη δυναμική του ποταμού, με άλλα λόγια, να επιταχύνουν ή να επιβραδύνουν τη
ροή. Γενικά, τα φράγματα πρέπει να αποφεύγονται καθώς μπορούν να μεταβάλουν
σημαντικά τις φυσικές ροές, να αυξήσουν τις θερμοκρασίες του νερού, να παγιδεύσουν τα
ευεργετικά ιζήματα και άλλα υλικά και να δημιουργήσουν αδιαπέραστα εμπόδια στα ψάρια
(Tahmiscioglu, Anul, Ekmekci, Durmus, n.d).
77
Σε ότι αφορά την παρόχθια βλάστηση ειδικότερα η εγγενής βλάστηση βοηθά στη διήθηση
των απορροών, ελέγχει τις πλημμύρες και μειώνει ή εξαλείφει τη διάβρωση. Τα αυτόχθονα
φυτά παρέχουν καταφύγιο και τροφή για την άγρια πανίδα. Στις αστικές περιοχές, τα
αυτόχθονα φυτά θα πρέπει να εγκαθίστανται σε ειδικά προετοιμασμένα περιβάλλοντα και
να προσαρμόζονται στα επίπεδα νερού, τα μολυσμένα εδάφη και τα επίπεδα απορροής.
Ωστόσο η αναζωογόνηση του περιβάλλοντος ενός ρέματος είναι μια σύνθετη διαδικασία που
περιλαμβάνει ανάλυση της υφιστάμενης κατάστασης, σχεδιασμό των νέων επεμβάσεων,
παρακολούθηση και συντήρηση. Για αυτό τον λόγο θα πρέπει να αναλαμβάνεται από
έμπειρη ομάδα μηχανικών, αρχιτεκτόνων τοπίου, γεωλόγων κ.λπ. Η ομάδα θα πρέπει πριν
επέμβει στην ανασυγκρότηση ενός ρέματος, να εντοπίσει, να ερευνήσει και να καταγράψει
ένα υγιές ρέμα αναφοράς με παρόμοια υδρολογικά χαρακτηριστικά, οικοσύστημα και κλίμα,
το οποίο μπορεί να βρίσκεται σε διαφορετική θέση (Otto et al., 2004).
Οικομηχανική
Τα φυτά και τα φυσικά υλικά μπορούν να σταθεροποιήσουν και να αναδομήσουν τις
διαβρωμένες όχθες των ρεμάτων. Οι κορμοί δέντρων και τα διάφορα είδη βλάστησης
μπορούν να εισαχθούν βαθιά στο έδαφος των πρανών ή να αγκυρωθούν με άλλα μέσα. Η
οικομηχανική συζητείται ως μέρος της επόμενης ενότητας.
2.7.5 Χρησιμοποίηση μη συμβατικών κατασκευαστικών (non-structural) εναλλακτικών

δομών για τη διαχείριση των υδατικών πόρων- οικομηχανική επέμβαση
(bioengineering)
Λόγω της αστικοποίησης πολλά ρέματα και ποταμοί καταστράφηκαν και εκτράπηκαν, ενώ
οι σχετικοί υγρότοποι αποστραγγίστηκαν. Η διαχείριση αυτή του περιβάλλοντος
υποβάθμισε την ποιότητα του νερού, προκάλεσε πλημμύρες και κατέστρεψε ενδιαιτήματα.
Τα τελευταία χρόνια έχουν αναδυθεί νέες προσεγγίσεις προσφέροντας προστασία από τις
πλημμύρες σε συνδυασμό με τα οφέλη της αποκατάστασης των ρεμάτων.
Μια εναλλακτική λύση που έχει γίνει αποδεκτή, είναι η οικομηχανική επέμβαση
(bioengineering) που βασίζεται στη χρήση φυτών και άλλων φυσικών υλικών για τη
σταθεροποίηση των πρανών (USEPA, 2007).
78
Η οικομηχανική ελαχιστοποιεί τις δομές όπως είναι τα τοιχία από οπλισμένο σκυρόδεμα
προκειμένου να δημιουργήσει φυσικούς χώρους και περιοχές για την αποθήκευση των
πλημμυρικών ροών.
Οι μέθοδοι non-structural για την αποκατάσταση των ρεμάτων περιλαμβάνουν φυσικά
υλικά όπως, κλαδιά, κορμούς δένδρων που αγκιστρώνονται στα πρανή προκειμένου να
μειώσουν ή να εξαλείψουν τη διάβρωση. Τα φυτικά υλικά μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε
συνδυασμό με συνθετικά υφάσματα όπως, γεωυφάσματα τα οποία εν καιρώ αποδομούνται.
Η οικομηχανική γενικά επιδιώκει να αποκαταστήσει τις αυτοφυείς φυτεύσεις που

σταθεροποιούν το έδαφος. Στα οφέλη περιλαμβάνεται η επιβράδυνση και το φιλτράρισμα
των όμβριων υδάτων, η ενίσχυση των εδαφών, η σκίαση και η δημιουργία οικοτόπων
(Georgia Soil and Water Conservation ,2000).
Ωστόσο, οι μη συμβατικές μέθοδοι θα πρέπει να εξετάζονται προσεκτικά στα αστικά

περιβάλλοντα, όπου μπορεί να χρειαστούν πρόσθετα δομικά στοιχεία όπως πέτρα, βράχος
κ.λπ., λόγω της ταχύτητας της ροής του νερού και των παρακείμενων υποδομών, όπως είναι
οι γέφυρες.
2.7.6 Μείωση των σκληρών επιφανειών (hardscapes) επίστρωσης των αστικών

κοινόχρηστων χώρων.
Οι σκληρές επιφάνειες εντός του αστικού χώρου, όπως το δίκτυο των δρόμων κυκλοφορίας,
τα πεζοδρόμια, οι χώροι στάθμευσης, τα δώματα των κτηρίων , εμποδίζουν το φιλτράρισμα
του βρόχινου νερού από το έδαφος και την αναπλήρωση του ύδατος των ποταμών και των
ρεμάτων καθώς και του υδροφόρου ορίζοντα. Τα υπόγεια ύδατα που μετακινούνται μέσω του
υδροφόρου ορίζοντα και τροφοδοτούνται από τα όμβρια ύδατα προμηθεύουν περίπου κατά
το ήμισυ τις ροές των ρεμάτων, ενώ στις περιόδους ξηρασίας, το ποσοστό μπορεί να ανέλθει
σε υψηλότερα επίπεδα (Alley, Reilly, Franke, 1999).
Ειδικότερα, οι αδιαπέρατες επιφάνειες (hardscapes) συμβάλλουν στη μεταφορά ρύπων στα
ποτάμια και ρέματα και αυξάνον την ένταση, την ταχύτητα και τη θερμοκρασία της
απορροής των όμβριων υδάτων.
79
Λύσεις που προτείνονται για την αντιμετώπιση και ελαχιστοποίηση των προβλημάτων που
προκύπτουν από τη μη διαπερατότητα των αστικών επιφανειών είναι:
1. Στις παραρεμάτιες περιοχές, οι σκληρές επιφάνειες θα πρέπει να αντικαθίστανται από

διαπερατά υλικά ώστε το νερό της βροχής να συλλέγεται και να διεισδύει στο έδαφος.
Η μείωση των σκληρών επιφανειών και η εγκατάσταση των φυσικών τοπίων μπορούν να
βοηθήσουν στην αποκατάσταση των φυσικών λειτουργιών των λεκανών απορροής. Οι ρύποι
θα μπορούν να φιλτράρονται με φυσικό τρόπο και να αποτρέπεται η διάβρωση των οχθών
των ρεμάτων.
Σε παλαιότερες, βιομηχανικές ή εγκαταλελειμμένες περιοχές πλησίον των ποταμών, η
αποκατάσταση του τοπίου με μαλακές, διαπερατές επιφάνειες, όπως η γηγενής βλάστηση
(θάμνοι και δέντρα), θα βελτιώσει τόσο το οικολογικό όσο και το αισθητικό περιβάλλον.
2. Η απομάκρυνση των κτιρίων τα οποία βρίσκονται εντός της ζώνης πλημμύρας, βοηθά
στην αποκατάσταση των φυσικών λειτουργιών του ποταμού. Από το 1990 έως το 1992, η
πόλη του Boulder, στο Κολοράντο, δαπάνησε 3 εκατομμύρια δολάρια για να μειώσει τις
επιπτώσεις από τις πλημμύρες σε μια περιοχή κινδύνου πλημμύρας στο κέντρο της πόλης
κατά μήκος του ποταμού Boulder. Η πολιτεία αγόρασε 13 κατασκευές και μετά την
μεταφορά των κατοίκων από 132 διαμερίσματα σε άλλες περιοχές, απομάκρυνε τα κτίρια
και προέβη στην ανάπλαση μιας έκτασης 10 στρεμμάτων δίπλα στον ποταμό. Το όλο έργο
επέτρεψε την απορρόφηση των όμβριων από το έδαφος προστατεύοντας το κατάντη τμήμα
του ποταμού από την ένταση και την ταχύτητα των ροών. Η περιοχή ανάπλασης
περιελάμβανε ένα πάρκο, μια πράσινη διαδρομή και υπαίθριες αθλητικές εγκαταστάσεις
(Otto et al., 2004).
3. Μείωση της επιφάνειας των χώρων στάθμευσης μέσω της υιοθέτησης πολεοδομικών
κανονισμών που επιτρέπουν λιγότερες θέσεις στάθμευσης σε περιοχές εμπορικής ή
οικιστικής ανάπτυξης κοντά σε μέσα μαζικής μεταφοράς. Η μείωση της επιφάνειας των
χώρων στάθμευσης μπορεί να επιτευχθεί και μέσω κατάλληλων πολιτικών διαχείρισης, για
παράδειγμα επιχειρήσεις με απαιτήσεις στάθμευσης σε διαφορετικές χρονικές στιγμές
μπορούν να μοιράζονται τους ίδιους χώρους στάθμευσης. Άλλες εναλλακτικές λύσεις
περιλαμβάνουν τη χωρητικότητα σχεδιασμού για μέσες τιμές απαιτήσεων θέσεων
80
στάθμευσης και όχι για περιόδους αιχμής. Επιπλέον η τοποθέτηση των χώρων στάθμευσης
μπορεί να εξασφαλίζονται σε χώρους κάτω από πολυκατοικίες και εμπορικά κτίρια (Lemus
et al., 2003).
4. Οι στενότεροι δρόμοι, ακόμα και κατά 4feet ( 1,22μ.) από το κανονικό πλάτος των 26
feet (7,90μ.), δημιουργούν πολύ λιγότερη απορροή των όμβριων υδάτων.
5. Χρήση εναλλακτικών υλικών επίστρωσης.

Πρόκειται για διαπερατές ή ημιδιαπερατές επιφάνειες που επιτρέπουν σε διάφορους βαθμούς
την διείσδυση των όμβριων υδάτων στο υπέδαφος, γεγονός που με τη σειρά του συμβάλλει
στη μείωση της απορροής, των πλημμυρικών φαινομένων στην κατάντη περιοχή, της
υπερχείλισης των ροών μέσω του δικτύου αποχέτευσης, καθώς και της θερμοκρασίας του
απορρέοντος ύδατος.
Μελέτες του William James στο Πανεπιστήμιο του Guelph, για παράδειγμα, διαπίστωσαν ότι
οι πλάκες από μπλοκ σκυροδέματος μπορούν να μειώσουν σημαντικά τους ρύπους που
μεταφέρονται από τα επιφανειακά όμβρια ύδατα (όπως νιτρώδη, νιτρικά, φωσφόρο, αμμώνιο
και βαρέα μέταλλα). Επίσης, μείωσαν τις θερμοκρασίες απορροής κατά δύο έως τέσσερις
βαθμούς Κελσίου σε σύγκριση με την ασφαλτική επίστρωση. Το Κέντρο Ανάπτυξης
Χαμηλών Επιπτώσεων (Low Impact Development Center, 2003), συνοψίζει τα οφέλη των
εναλλακτικών επιστρώσεων ως εξής: «μπορούν να επαναφορτίσουν τα υπόγεια ύδατα, να
συμβάλλουν στη μείωση της διάβρωσης των ποταμών και των ρεμάτων, να διευκολύνουν
την απομάκρυνση των ρύπων και να δημιουργήσουν μια πιο αισθητικά ευχάριστη περιοχή».
Επιπλέον, σε ορισμένες περιπτώσεις, μπορούν να εξαλείψουν την ανάγκη για υπόγειους
αγωγούς αποχέτευσης.
Εναλλακτικοί τύποι επίστρωσης όπως, μπλοκ από τσιμεντένια ή πλαστικά πλέγματα
μπορούν να γεμίσουν με χαλίκι και να δεχτούν φύτευση. Ωστόσο ο όγκος και ο τύπος της
κυκλοφορίας, η πρόσβαση για άτομα με ειδικές ανάγκες και οι ειδικότερες κλιματολογικές
συνθήκες (αφαίρεση του χιονιού) ενδέχεται να περιορίσουν τη χρήση ορισμένων από αυτές
τις εναλλακτικές λύσεις.
Οι εναλλακτικές επιφάνειες επίστρωσης έχουν αρκετά πλεονεκτήματα, ωστόσο, δεν
λειτουργούν σε κάθε περίπτωση, αλλά θα πρέπει να ταιριάζουν με τη γεωλογία, τη δομή του
εδάφους και την υδρολογία. Για παράδειγμα το βαρύ αργιλώδες έδαφος δεν επιτρέπει τη
81
διείσδυση του νερού εκτός και αν η επιφάνεια είναι διάτρητη. Επίσης αυτές οι επιφάνειες
απαιτούν προσεκτική και συνεχή συντήρηση (Low Impact Development Center, 2003).
2.7.7 Διαχείριση των όμβριων με τη χρήση καινοτόμων πρακτικών

Οι υποδομές για τη συλλογή των όμβριων υδάτων οι οποίες βασίζονται κυρίως στους
υπονόμους και τους αγωγούς αποχέτευσης, μεταφέρουν μεγάλους όγκους αστικών ρύπων
από τους δρόμους και τους χώρους στάθμευσης σε ποτάμια και ρέματα.
Αυτοί οι ρύποι είναι τα βαρέα μέταλλα, οι υδρογονάνθρακες, που προέρχονται από τα
καύσιμα και τα λιπαντικά των οχημάτων , τα φυτοφάρμακα, η μικροβιακή ρύπανση από την
παράνομη σύνδεση αποχετεύσεων λυμάτων, κ.λπ. μπορεί να είναι τοξικά για τους υδρόβιους
οργανισμούς, ενώ η απομάκρυνσή τους και η εξυγίανση των υδάτων απαιτεί ιδιαίτερα
δαπανηρές διεργασίες.
Αντίθετα, οι εναλλακτικές λύσεις διαχείρισης των όμβριων υδάτων, όπως τα φυτεμένα

δώματα, οι κήποι βροχής, (rain gardens), οι λεκάνες διήθησης (infiltration basins), τα βαρέλια
βροχής, οι δεξαμενές, είτε μεμονωμένα είτε σε συνδυασμό, μπορούν να επεξεργάζονται
σχεδόν όλα τα όμβρια ύδατα επί τόπου, εκτός από την περίπτωση απορροών που
προέρχονται από ακραία γεγονότα καταιγίδων με περίοδο επαναφοράς 100 χρόνια (Otto et
al., 2004).
Επίσης οι γραμμικοί υγροβιότοποι με κατάλληλη φύτευση κατά μήκος των αστικών
ρεμάτων, μπορούν να προσφέρουν οικοτόπους με ιδιαίτερη πανίδα και αισθητική αξία,
λειτουργώντας παράλληλα σαν προστατευτικές ζώνες, φιλτράροντας τα όμβρια ύδατα
προτού εισέλθουν στα κανάλια ροής των ρεμάτων (Wildcat Creek Restoration Action
Plan ,2010).
2.7.8 Εξισορρόπηση των στόχων για αναψυχή και για δημόσια πρόσβαση με την
προστασία του ποταμού.
Μέσω αυτής της αρχής, προωθείται η εξισορρόπηση των συγκρουόμενων χρήσεων που
εγκαθίστανται ή λειτουργούν σε μία παραρεμάτια ή παραποτάμια περιοχή. Η ανάπτυξη
χρήσεων για ψυχαγωγικούς σκοπούς (όπως, σκάφη αναψυχής) θα πρέπει να μην
ανταγωνίζονται και να μην καταστέλλουν τις φυσικές λειτουργίες του οικοσυστήματος του
ποταμού, αλλά να εξυπηρετούν εκπαιδευτικούς σκοπούς παράλληλα με την αναψυχή,
διατηρώντας το φυσικό περιβάλλον και την πολιτιστική κληρονομιά.
82
Οι πόλεις της Αμερικής έχουν προβεί σε πολλές πρωτοβουλίες με σκοπό την ενθάρρυνση
των πολιτών για επιστροφή στα αστικά ποτάμια, ενθαρρύνοντας χρήσεις και δραστηριότητες,
που προωθούν την οικονομική ανάπτυξη, την κοινωνική συμμετοχή και τη διατήρηση της
περιβαλλοντικής αξίας των ποταμών (Oakland County Planning & Economic Development
Services, 2007).
Μετά το οικονομικά επιτυχημένο παράδειγμα του Riverwalk στον San Antonio του Texas,
κοινότητες όπως το Estes Park και το Pueblo στο Κολοράντο ανέπτυξαν δίκτυα σύνδεσης
των πόλεων με τους ποταμούς, δημιουργώντας πάρκα και δημόσιους χώρους συγκέντρωσης,
όπου αναπτύσσονται υπαίθριες αγορές σε συνδυασμό με τη διεξαγωγή φεστιβάλ για
ψυχαγωγικούς και πολιτιστικούς σκοπούς (Otto et al., 2004).
Ένα μεγάλο ποσοστό των Αμερικανών περιηγούνται τα ποτάμια με κανό, ράφτινγκ ή καγιάκ.
Επίσης επισκέπτονται, για ποδηλασία, τις παραποτάμιες πράσινες διαδρομές.
Σχεδόν όλοι οι Αμερικανοί συμμετέχουν στην αναψυχή και τον τουρισμό με βάση το νερό
και ξοδεύουν περίπου το 10% του εισοδήματός τους σε αντίστοιχες ψυχαγωγικές
δραστηριότητες.
Ένα σημαντικό μέρος των δαπανών αναψυχής συνδέεται με τα ψάρια και την άγρια φύση,
και τα δύο απαιτούν νερό υψηλής ποιότητας και βιότοπους (π.χ. υγρότοποι, όχθες ρεμάτων
με βλάστηση). Περίπου 35 εκατομμύρια Αμερικανοί δαπανούν 38 δισεκατομμύρια δολάρια
για την άσκηση της ψυχαγωγίας τους και του αθλητισμού τους κάθε χρόνο (USEPA, 2000).
Τα παραποτάμια πάρκα σχεδιάζονται έτσι ώστε να ελαχιστοποιούνται ή να μετριάζονται οι

επιπτώσεις στο φυσικό περιβάλλον. Τα δίκτυα μονοπατιών δημιουργούν προσβάσεις από
και προς τις παραρεμάτιες περιοχές κατευθύνοντας τους επισκέπτες σε συγκεκριμένα σημεία
πρόσβασης μακριά από ευαίσθητους υγροβιότοπους και ευπαθή στη διάβρωση πρανή. Για
την προστασία των φυσικών περιοχών δημιουργούνται μονοπάτια και γέφυρες που
διασχίζουν τους ποταμούς.
Οι γέφυρες μειώνουν τα πλακόστρωτα μονοπάτια, επιτρέποντας στους επισκέπτες να
απολαύσουν το φυσικό περιβάλλον με τις ελάχιστες επιπτώσεις σε αυτό (Buchholz et
al.,2007).
83
Επίσης. ένα επιτυχημένο δίκτυο μονοπατιών με πρόσβαση στους ποταμούς, μπορεί να

αυξήσει την υποστήριξη του κοινού για την προστασία των ποταμών. Ένας καλός
σχεδιασμός προσελκύει πολλούς επισκέπτες, ενθαρρύνοντας την κοινωνική συμμετοχή, η
οποία με τη σειρά της μπορεί να ελαχιστοποιήσει τον βανδαλισμό και την εγκληματικότητα.
Μια μελέτη του Burke-Gilman Trail για το Σιάτλ δεν διαπίστωσε καμία διαφορά στα
ποσοστά εγκληματικότητας μεταξύ των μονοπατιών με πρόσβαση στους ποταμούς και των
υπόλοιπων περιοχών της πόλης. Για την προσέλκυση ιδιοκτητών κοντά στα μονοπάτια, οι
τιμές των ακινήτων για την ανέγερση κατοικιών πριμοδοτούνται οικονομικά (Otto et al.,
2004).
2.7.9 Ενσωμάτωση πληροφοριών (σήματα και σύμβολα) για την ενημέρωση του
κοινού σχετικά με τους φυσικούς πόρους ενός ποταμού και την πολιτιστική ιστορία
του.
Στις περισσότερες περιπτώσεις επεμβάσεων σε παραρεμάτιες ζώνες, κρίνεται επιτακτική η
ανάγκη για την ενημέρωση του κοινού σχετικά με την κατανόηση των δυνατοτήτων και των
προσπαθειών για την προστασία, την αναγέννηση και τη βελτίωση του περιβάλλοντος των
ποταμών και των ρεμάτων. Επιπλέον, οι πολίτες πρέπει να γνωρίζουν πώς να χρησιμοποιούν
τον ποταμό τους με ασφάλεια και να είναι πληροφορημένοι σε θέματα που αφορούν στην
ποιότητα του νερού και στους κινδύνους που επιφυλάσσει ένα κανάλι ποταμού για
δραστηριότητες όπως είναι το κολύμπι και η πλοήγηση σκαφών.
Για την πληροφόρηση του κοινού πρέπει να χρησιμοποιούνται σήματα και σύμβολα τα οποία
να είναι απλά και κατανοητά απ΄ όλους. Τα σήματα τοποθετούνται σε κατάλληλα σημεία,
ώστε να παρέχουν οδηγίες και πληροφορίες στους επισκέπτες των παραποτάμιων περιοχών
σχετικά με την πολιτιστική κληρονομιά και την οικολογική αξία του ποταμού, τη
συμπεριφορά του κοινού για την μη απόρριψη απορριμμάτων και την προστασία του
ποταμού από την ρύπανση (Oakland County Planning & Economic Development Services,
2007).
84
2.8 Η διαχείριση των αστικών ρεμάτων στην Ευρώπη-

Καλές πρακτικές- ανασύσταση ρεμάτων
2.8.1 Ιστορική αναδρομή-υφιστάμενη κατάσταση
Στο παρόν κεφάλαιο θα διερευνηθούν οι πολιτικές διαχείρισης των υδάτων στο πλαίσιο της
βιώσιμης ανάπτυξης των πόλεων και θα γίνει μια προσπάθεια να αναδειχθούν μέσω
παραδειγμάτων τα οφέλη που προέρχονται από τα έργα αποκατάστασης των
οικοσυστημάτων των αστικών ποταμών και υδατορεμάτων σε διάφορες χώρες της
Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Τα γεωγραφικά και κοινωνικοοικονομικά πλαίσια, καθώς και τα οικοσυστήματα που

αποτελούν στόχο των έργων αποκατάστασης στις πόλεις, ποικίλλουν σημαντικά. Αυτό
σημαίνει ότι οι διαδικασίες και οι μέθοδοι αποκατάστασης δεν μπορούν συνήθως να
εφαρμοστούν με τον ίδιο τρόπο σε διαφορετικές τοποθεσίες. Παρ΄ όλα αυτά, αντλούνται
ορισμένα βασικά συμπεράσματα και διδάγματα από τα παραδείγματα καλής πρακτικής
σχετικά με την αποκατάσταση των ποταμών και των ρεμάτων σε επιλεγμένες ευρωπαϊκές
πόλεις.
Στην Ευρώπη, όπως και σε άλλα βιομηχανικά μέρη του κόσμου, η ποιότητα των αστικών
ποταμών και ρεμάτων υποβαθμίστηκε κατά τον 19ο και 20ο αιώνα λόγω του αυξανόμενου
αριθμού των οικισμών και των βιομηχανιών που απορρίπτουν ακατέργαστα λύματα. Επίσης,
τα αστικά ποτάμια και τα ρέματα τροποποιήθηκαν διαρθρωτικά για να εξυπηρετήσουν
ανθρώπινες χρήσεις όπως, τη ναυσιπλοΐα, τις κατασκευαστικές δραστηριότητες και την
προστασία από τις πλημμύρες. Για αυτούς τους λόγους, εγκιβωτίζονταν με σκυρόδεμα, ή
υποκαθίσταντο από υπόγειους αγωγούς.
Η προσέγγιση αυτή υιοθετήθηκε στο πλαίσιο της βελτίωσης της αστικής υγιεινής και της
προστασίας των πόλεων από τις πλημμύρες. Στη δεκαετία του 1950, η αυξανόμενη χρήση
αυτοκινήτων στις πόλεις οδήγησε στην μετατροπή ποταμών σε λεωφόρους κυκλοφορίας
υψηλής ταχύτητας.
Λόγω της ρύπανσης από τα λύματα και του γεγονότος ότι οι όχθες των ποταμών ή ρεμάτων
γίνονταν όλο και πιο δύσκολες στην πρόσβαση και οι παραδοσιακές χρήσεις (κολύμβηση,
βαρκάδα, ψάρεμα) εξαφανίστηκαν. Τα τελευταία χρόνια οι πόλεις στράφηκαν σταδιακά στα
υδατικά συστήματα στα οποία είχαν κάποτε στηριχθεί για την ευημερία τους. Οι μεγάλες
85
ελλείψεις νερού και οι πλημμύρες που είναι αποτελέσματα της κλιματικής αλλαγής και της
αστικοποίησης υπενθύμισαν στις τοπικές αρχές και τους κατοίκους την παρουσία ή απουσία
του νερού στην πόλη (EEA, 2016).
Είναι γεγονός ότι, η Ευρώπη μετασχηματίζεται σε μια όλο και περισσότερο αστικοποιημένη
ήπειρο. Περίπου τα τρία τέταρτα (72,4%) του συνολικού πληθυσμού της ΕΕ-28 ζουν σε
πόλεις, και προάστια (Eurostat, 2015). Αν και η ταχύτητα της αστικοποίησης έχει
επιβραδυνθεί, το ποσοστό του αστικού πληθυσμού συνεχίζει να αυξάνεται και είναι πιθανό
να φθάσει το 80% του συνολικού πληθυσμού, έως το 2050 (European Commission, 2014
;EEA, 2015a). Αυτό θα αποτελέσει μια σειρά προκλήσεων για τους φυσικούς πόρους και τα
οικοσυστήματα εντός και κοντά στις αστικές περιοχές, συμπεριλαμβανομένων των ποταμών,
των ρεμάτων και των λιμνών που αποτελούν μέρος του τοπίου των ευρωπαϊκών πόλεων.
Τις τελευταίες δεκαετίες και μετά τη σταδιακή βελτίωση της ποιότητας των υδάτων, λόγω
της επεξεργασίας των λυμάτων (που οφείλεται εν μέρει στην οδηγία για την επεξεργασία των
αστικών λυμάτων, Urban Waste Water Treatment Directive, UWWTD) και στις μειωμένες
βιομηχανικές δραστηριότητες, τα αστικά ποτάμια και ρέματα έχουν αποκτήσει ολοένα και
μεγαλύτερη σημασία στο σχεδιασμό της αστικής οικολογίας, διότι περιλαμβάνονται στις
πράσινες υποδομές και στις πράσινες περιοχές των ευρωπαϊκών πόλεων.
Ειδικότερα, τα έργα αποκατάστασης των ποταμών, συχνά ως αναπόσπαστα μέρη των έργων
ανάπτυξης των πόλεων και του πολεοδομικού σχεδιασμού, θεωρούνται συχνά επικερδείς
καταστάσεις διότι βελτιώνουν τον έλεγχο των πλημμυρών και τις οικολογικές λειτουργίες
προσφέροντας ταυτόχρονα ψυχαγωγική αξία, αυξάνοντας την ποιότητα της ζωής των
κατοίκων στις αστικές περιοχές. Επιπλέον, η ενσωμάτωση των χώρων πρασίνου και των
μπλε διαδρομών στον σχεδιασμό του αστικού ιστού περιορίζει το φαινόμενο της θερμικής
αστικής νησίδας και τη ρύπανση (EEA, 2012).
Στην Ευρώπη υπάρχουν ήδη πολλά παραδείγματα ποταμών και λιμνών στις πόλεις που έχουν
αποκατασταθεί για διαφορετικούς σκοπούς (ΕΕΑ,2015b; ΕΕΑ,2015c ;
ΕΕΑ,2016a ;RESTORE, 2013).
Τέτοια έργα εν μέρει (αλλά όχι μόνο) καθοδηγούνται από τους στόχους των βασικών
πολιτικών για το νερό, όπως η οδηγία-πλαίσιο της ΕΕ για τα ύδατα (WFD).
86
Στην πραγματικότητα, στην Ευρωπαϊκή Ένωση, υπάρχουν διάφορες πολιτικές διαδικασίες

που δρουν ως οδηγοί για τη διαχείριση των ποταμών με πιο ολοκληρωμένο τρόπο. Αυτή η
αντιμετώπιση συνδέεται με την εφαρμογή πολλών οδηγιών της ΕΕ, όπως η οδηγία για τις
ορεινές περιοχές, η οδηγία-πλαίσιο για τα ύδατα η οδηγία για τις πλημμύρες, και οι οδηγίες
για τα πτηνά και τους οικοτόπους (UWWTD, WFD, Floods Directive, Birds and Habitats
Directives), καθώς και άλλες πολιτικές, όπως η στρατηγική της ΕΕ για την προσαρμογή στην
αλλαγή του κλίματος, και, πιο πρόσφατα, η Ατζέντα για την Αστική Ανάπτυξη για την ΕΕ (
EEA, 2016). Αυτές οι πολιτικές διαχείρισης και η αλληλεπίδρασή τους συμβάλλουν στη
βελτίωση της ποιότητας του νερού, στην προστασία των οικοσυστημάτων, αποσκοπώντας
παράλληλα στην προσαρμογή της αλλαγής του κλίματος και στην αστική ανάπτυξη των
Ευρωπαϊκών πόλεων ( EEA, 2016a).
Στην Ευρώπη, σχεδόν όλες οι πρωτεύουσες έχουν τουλάχιστον ένα μεγάλο ποτάμι ή λίμνη
που διασχίζει το αστικό τους τοπίο. Οι μεγαλύτεροι ποταμοί της Ευρώπης, οι παραπόταμοί
τους, οι ευρύτερες λεκάνες απορροής τους και οι εκβολές τους, περιλαμβανομένων του
Δούναβη, του Ρήνου και του Έλβα, βρίσκονται εντός μεγάλων αστικών κέντρων. Μερικοί
από τους δημοφιλέστερους τουριστικούς προορισμούς είναι χτισμένοι κατά μήκος των
ποταμών τους, μεταξύ των οποίων το Παρίσι στον ποταμό Σηκουάνα, η Ρώμη στο Τίβερη, η
Μπρατισλάβα, η Βουδαπέστη και η Βιέννη στο Δούναβη, η Πράγα στο Μολδάβα και το
Λονδίνο στον Τάμεση . Ορισμένες ευρωπαϊκές πόλεις, όπως το Δουβλίνο, χαρακτηρίζονται
από ένα περίπλοκο υδατικό τοπίο άγνωστο στους περισσότερους επισκέπτες (EEA, 2016).
Εκτός από τα μεγαλύτερα και γνωστά αστικά ποτάμια, υπάρχουν πολλά μικρότερα ποτάμια
και ρέματα που έχουν διαμορφώσει το τοπίο των ευρωπαϊκών πόλεων, πολλά εκ των οποίων
έχουν αποτελέσει αντικείμενο πρόσφατων συστημάτων αποκατάστασης των αστικών
κέντρων (EEA, 2016).
2.8.2 Νομοθετικό πλαίσιο

Στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ορισμένες νομοθετικές και πολιτικές διαδικασίες έδωσαν
περαιτέρω ώθηση στη διαχείριση των ποταμών και των ρεμάτων με πιο ολοκληρωμένο
τρόπο, μέσω της διασύνδεσης των βελτιώσεων της ποιότητας των υδάτων με την προστασία
των οικοσυστημάτων, και της προσαρμογής στην αλλαγή του κλίματος.
87
Η οδηγία για την επεξεργασία των αστικών λυμάτων (UWWTD), που εγκρίθηκε ήδη από το
1991, αποσκοπεί στην προστασία του περιβάλλοντος από τις αρνητικές επιπτώσεις των
απορρίψεων αστικών λυμάτων και απορρίψεων από ορισμένους βιομηχανικούς κλάδους.
Η οδηγία για τη νιτρορρύπανση, που εγκρίθηκε επίσης το 1991, αποσκοπεί στην πρόληψη
της ρύπανσης των υπόγειων και επιφανειακών υδάτων από τα νιτρικά άλατα γεωργικής
προέλευσης. Παρόλο που η οδηγία για τα νιτρικά άλατα σχετίζεται κυρίως με τις γεωργικές
δραστηριότητες, εκτός των αστικών περιοχών, η ρύπανση από γεωργικές πηγές επηρεάζει
την ποιότητα των υδάτων στις αστικές περιοχές.
Δεδομένου ότι οι πολιτικές που εστιάζονται αποκλειστικά στην καταπολέμηση της ρύπανσης
των υδάτων αποκάλυψαν τους περιορισμούς τους, η ΕΕ ενέκρινε, το 2000, την οδηγία
πλαίσιο για τα ύδατα (WFD). Πρόκειται για την κύρια νομοθεσία της ΕΕ για τα ύδατα και
αντικατοπτρίζει τη μετάβαση από την προβολή του ύδατος ως πόρου στην προβολή του ως
μέρος του περιβάλλοντος.
Η (WFD) απαιτεί την επίτευξη καλής οικολογικής και χημικής κατάστασης για όλα τα
ευρωπαϊκά επιφανειακά ύδατα, συμπεριλαμβανομένων των αστικών ποταμών και ρεμάτων.
Τα πρώτα σχέδια διαχείρισης της λεκάνης απορροής ποταμών για την εφαρμογή της (WFD),
εγκρίθηκαν το 2009 και οι επικαιροποιημένες εκδόσεις αυτών των σχεδίων πρέπει να
καταρτιστούν βάσει ενός κύκλου 6 ετών (το 2015 και το 2021).
Παρά τη βελτίωση της ποιότητας των υδάτων σε πολλές Ευρωπαϊκές πόλεις, εξακολουθεί να
υπάρχει περιθώριο βελτίωσης της οικολογικής κατάστασης των ποταμών και των ρεμάτων
(EEA, 2016).
Πολλά από τα αστικά ποτάμια και ρέματα, παραμένουν εγκλωβισμένα σε δομές από
σκυρόδεμα με υποβαθμισμένους οικοτόπους, καθιστώντας προφανείς τους
περιβαλλοντικούς στόχους που ορίζονται στην οδηγία πλαίσιο για τα ύδατα.
Λόγω των αλλαγών στη φυσική τους δομή, οι αστικές λεκάνες και τα ποτάμια συχνά
ορίζονται ως βαριά τροποποιημένα υδάτινα σώματα (heavily modified water bodies,
HMWB), όπως προκύπτει από το άρθρο 4 παράγραφος 3 της WFD, πράγμα που σημαίνει ότι
οι σημαντικές ανθρώπινες χρήσεις που εξυπηρετούν (π.χ. μεταφορά) δεν πρέπει να
υπονομευθούν από τα μέτρα που έχουν ληφθεί για τη βελτίωση του καθεστώτος τους.
88
Ταυτόχρονα, η οδηγία πλαίσιο για τα ύδατα περιγράφει τις ελάχιστες απαιτήσεις για την
αποκατάσταση και την οικολογική βελτίωση της ποιότητας των HMWB,
συμπεριλαμβανομένων εκείνων που βρίσκονται σε αστικό περιβάλλον.
Η οδηγία για τις πλημμύρες, που εγκρίθηκε το 2007, παρέχει στις ευρωπαϊκές χώρες ένα
κοινό πλαίσιο για τον εντοπισμό, την αξιολόγηση και την αντιμετώπιση του κινδύνου
πλημμύρας.
Η οδηγία απαιτεί την ανάπτυξη ολοκληρωμένης προσέγγισης για τη διαχείριση του κινδύνου
πλημμύρας, χρησιμοποιώντας προσεγγίσεις που βασίζονται στην κλίμακα της λεκάνης
απορροής ποταμού και συνεργάζονται στενά με τη φύση. Τα πρώτα σχέδια διαχείρισης των
κινδύνων πλημμύρας που εστιάζονται στην πρόληψη, την προστασία και την ετοιμότητα
έπρεπε να καταρτιστούν έως το 2015. Στόχος της οδηγίας για τις πλημμύρες είναι η
ανάπτυξη ανθεκτικών αστικών περιοχών απέναντι στις αλλαγές που προκαλούν αυξημένη
πιθανότητα πλημμυρών.
Οι οδηγίες για τα πτηνά και τους οικοτόπους (Birds and the Habitats Directives) σχετίζονται,
επίσης, με την αποκατάσταση των αστικών περιοχών, καθώς προτείνονται ειδικά μέτρα για
την προστασία της βιοποικιλότητας στα αστικά φυσικά καταφύγια, συμπεριλαμβανομένων
των ενδιαιτημάτων των ποταμών και ρεμάτων.
Η ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σχετικά με την Πράσινη Υποδομή 2013

(European Commission, 2013a), κάλεσε τους υπεύθυνους σχεδιασμού να χρησιμοποιήσουν
πιο φυσικά μέτρα ή συνδυασμό μηχανικών δομών και φυσικών λύσεων για την επίτευξη των
στόχων της πολιτικής για το νερό και την προσαρμογή στην αλλαγή του κλίματος (European
Commission, 2013b). Η αποκατάσταση των ποταμών στις αστικές περιοχές και κοντά σε
αυτές είναι ιδιαίτερα σημαντική για τις πράσινες υποδομές για τον περιορισμό του κινδύνου
πλημμύρας, ιδίως όσον αφορά τα μέτρα αποκατάστασης των πλημμυρικών περιοχών που
αποσκοπούν στην αύξηση της φυσικής κατακράτησης νερού.
Επιπλέον, το 2015, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε μια ατζέντα της ΕΕ στον τομέα της
έρευνας και της καινοτομίας για τις λύσεις που βασίζονται στη φύση και αναζωογονούν τις
πόλεις (European Commission, 2015). Αυτή η δράση παρείχε ισχυρή ώθηση για μια
ουσιαστική εστίαση στην έρευνα και την καινοτομία ως προς την ανάπτυξη πολλών αστικών
89
λύσεων που σχετίζονται με τη φύση, όπως η εξυγίανση των ρυπασμένων ρεμάτων και η
ανασύσταση ή αποκατάστασή τους. Οι δραστηριότητες αυτές αποσκοπούν στην
εξυπηρέτηση ποικίλων σκοπών, ένας εκ των οποίων είναι και η προσαρμογή στην
κλιματική αλλαγή.
Μια εξ΄ ίσου σημαντική δράση είναι η σύνταξη της αστικής ατζέντας για την ΕΕ (αστική
ατζέντα για την ΕΕ, Σύμφωνο του Άμστερνταμ, 2016) η οποία αφορά στην εφαρμογή ενός
Προγράμματος αστικής ανάπτυξης για την ΕΕ. και αποτελεί κοινή προσπάθεια της
Ευρωπαϊκής Επιτροπής, των κρατών μελών και των ευρωπαϊκών δικτύων των πόλεων για
την ενίσχυση και αναγνώριση της αστικής διάστασης στο πλαίσιο της προώθησης της
ευρωπαϊκής και εθνικής πολιτικής (ΕΕΑ,2016).
Η ευρωπαϊκή αστική ατζέντα αναγνωρίζει ότι για να αξιοποιηθεί πλήρως το δυναμικό των
αστικών περιοχών, θα πρέπει οι πόλεις να ενσωματώσουν στις αναπτυξιακές τους δράσεις τις
πολιτικές της ΕΕ. Για το σκοπό αυτό, μια καλύτερη μέθοδος εργασίας, επικεντρώνεται στη
συνεργασία μεταξύ της ΕΕ, των κρατών μελών και των πόλεων. Μέρος αυτής της νέας
προσέγγισης περιλαμβάνει την ανάπτυξη μιας σειράς ευρωπαϊκών εταιρικών σχέσεων.
Επιπλέον οι ευρωπαϊκές πόλεις που συνήλθαν στη Διάσκεψη Πόλεων και Υδάτων
(Φεβρουάριος 2016, Leeuwarden) προετοίμασαν σχέδιο Ατζέντας Αστικών Υδάτων 2030
που αφορά τις αστικές προτεραιότητες σε σχέση με το νερό. Υπάρχει αυξανόμενη
κατανόηση μεταξύ των φορέων λήψης αποφάσεων στις ευρωπαϊκές πόλεις και στις
περιφέρειες ότι το νερό είναι εξίσου σημαντικό για τις πόλεις όπως η ενέργεια ή το κλίμα και
ότι υπάρχουν κίνδυνοι και ευκαιρίες που σχετίζονται με το νερό και θα επηρεάσουν την
οικονομική ανάπτυξη και την ευημερία των ευρωπαϊκών πόλεων στο μέλλον.
Η Ατζέντα Αστικών Υδάτων 2030, αποσκοπεί στο συντονισμό των πόλεων για την
αξιοποίηση ευκαιριών στο πλαίσιο της βιώσιμης διαχείρισης των αστικών υδάτων. Επίσης,
προσδιορίζει σημαντικά ζητήματα νερού για τις πόλεις, θέτει στόχους για το 2030 και
προτείνει συγκεκριμένες δράσεις για την επίτευξη αυτών των στόχων σε πέντε βασικούς
τομείς (ΕΕΑ,2016):
• Αποδοτικότητα των υδάτων - μείωση της υδροληψίας στο επίπεδο βιώσιμης χρήσης και
εξασφάλιση καλής οικολογικής κατάστασης των υδάτινων σωμάτων.
90
• Ενεργειακή απόδοση και αποτελεσματικότητα των πόρων των αστικών συστημάτων

ύδρευσης.
• Ποιότητα των υδάτων - διασφάλιση της ποιότητας του νερού για αστική χρήση και
πρόληψη της ρύπανσης του νερού από τις πόλεις, εξασφαλίζοντας έτσι την καλή οικολογική
κατάσταση των υδατικών συστημάτων.
• Βιωσιμότητα των υποδομών των αστικών υδάτων.
• Πρόληψη των πλημμυρών και λύσεις βασισμένες στη φύση.
2.8.3 Συστάσεις για την ολοκληρωμένη διαχείριση των αστικών ρεμάτων

Για τη βιώσιμη ενσωμάτωση των ρεμάτων στον αστικό χώρο θα πρέπει να ικανοποιούνται
κάποιες, κατ΄ αρχήν, αναγκαίες συνθήκες:
 Κατανόηση του Ευρωπαϊκού θεσμικού πλαισίου για τα ύδατα και συμμετοχή
στην υλοποίηση των στόχων και των σκοπών του WFD όλων των
εμπλεκόμενων μερών (πολιτεία και πολίτες).
 Αναγνώριση της υφιστάμενης κατάστασης και βελτίωση όχι μόνον της κάθε
μεμονωμένης περίπτωσης αστικού ρέματος αλλά και της παραρεμάτιας
περιοχής του, καθώς και της αντίστοιχης αστικής λεκάνης απορροής.
 Διεπιστημονική συνεργασία για τη μελέτη, προσαρμογή και υλοποίηση των
οδηγιών, κατευθύνσεων μέτρων που αποσκοπούν στην κατά περίπτωση
βελτίωση τροποποιημένου ή υποβαθμισμένου υδατορέματος.
 Ανάλυση κόστους οφέλους για την ιεράρχηση των μέτρων.
 Παρακολούθηση και συντήρηση του έργου αποκατάστασης
Το έργο URBEM που δραστηριοποιείται προς την κατεύθυνση της εφαρμογής του
Ευρωπαϊκού πλαισίου για τα ύδατα (WFD), έχει προτείνει έναν οδηγό με γενικές
κατευθύνσεις και συστάσεις για τη βελτίωση των αστικών ρεμάτων (URBEM, 2004). Στις
επόμενες ενότητες παρατίθενται οι κυριότερες πτυχές που αφορούν στη διαχείριση αφενός
μιας αστικοποιημένης λεκάνης απορροής και αφετέρου στη βελτίωση των γεωμορφολογικών
και υδρολογικών στοιχείων ενός αστικού ρέματος.
91
2.8.3.1 Συστάσεις για τη διαχείριση της λεκάνης απορροής
Όπως είδαμε στην ενότητα για την αστικοποίηση, οι αδιαπέρατες επιφάνειες, οι οποίες συχνά
συνδέονται με τις αστικές χρήσεις γης, έχουν δραματικό αντίκτυπο στις φυσικές λειτουργίες
των ρεμάτων. Τα αποτελέσματα περιλαμβάνουν, πλημμύρες, διάβρωση, αλλαγές των
καναλιών ροής, ρύπανση από την απορροή, οικολογικές επιπτώσεις, μειωμένη επαναφόρτιση
των υπόγειων υδάτων και των βασικών ροών των ρεμάτων.
Επιπλέον σχετικές μελέτες δείχνουν ότι τα υδρόβια βιολογικά συστήματα αρχίζουν να
υποβαθμίζονται όταν το ποσοστό των αδιαπέρατων επιφανειών σε μια λεκάνη απορροής
φτάσει το 10%. Η σφράγιση του εδάφους των αστικών χώρων σχετίζεται άμεσα με τη
συχνότητα και σοβαρότητα των πλημμυρών και οι αιχμές ροής των όμβριων σε μια
αστικοποιημένη λεκάνη απορροής είναι μεγαλύτερες από ότι σε μια φυσική λεκάνη
απορροής.
Μέτρα για τη μείωση του όγκου απορροής στην πηγή

Στις αστικές περιοχές μπορεί να επιτευχθεί αύξηση του ρυθμού διείσδυσης και να μειωθεί ο
όγκος της απορροής μέσω της φύτευσης των επιφανειών ή της αντικατάστασης των σκληρών
επιστρώσεων με υλικά υδατοπερατά ως εξής:
 Δημιουργία φυτεμένων δωμάτων:
Τοποθέτηση βλάστησης σε μια επίπεδη ή κεκλιμένη οροφή κτηρίου. Τα φυτά και το
ελαφρύ μείγμα εδάφους βοηθούν στην εξάτμιση, τη διαπνοή, την απορρόφηση και το
φιλτράρισμα των όμβριων.
 Χρήση διαπερατών επιστρώσεων:
H τοποθέτηση διαπερατών συστημάτων επίστρωσης παράγει λιγότερες απορροές σε
σχέση με τις επιφάνειες που είναι επιστρωμένες με συμβατικά υλικά, όπως άσφαλτος,
σκυρόδεμα, κ.λπ. Αυτό συμβαίνει λόγω της διήθησης που επιτυγχάνεται μέσω του
πορώδους υλικού ή των κενών που αφήνονται κατά την κατασκευή. Κατά την
εφαρμογή αυτής της μεθόδου, πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στην πιθανή
εμφάνιση παγετού στο έδαφος και στην πιθανή διείσδυση όμβριων υδάτων από
δρόμους και χώρους στάθμευσης, με μεγάλη ρύπανση.
 Φύτευση δέντρων και ειδική συντήρηση μεγάλων δέντρων κατά μήκος των
δρόμων, των χώρων στάθμευσης και των παρόχθιων περιοχών.
92
Μέτρα για τη βελτίωση της ποιότητας της απορροής των όμβριων

Τα αστικά όμβρια ύδατα περιλαμβάνουν άζωτο και φωσφόρο, οικιακά λύματα και άλλα
οργανικά υπολείμματα. Τα στοιχεία αυτά ευνοούν τη δημιουργία αλγών στα επιφανειακά
ύδατα.
Τα μέτρα που μπορεί να λαμβάνονται για τη βελτίωση της ποιότητας των όμβριων είναι τα
εξής:
 Κατάλληλες δομές πολλαπλών θαλάμων που έχουν σχεδιαστεί για την απομάκρυνση
ιζημάτων και λαδιών (Oil/Grit separators) από τα νερά της καταιγίδας πριν από την
απορροή τους στο δίκτυο αποχέτευσης. Αυτά τα συστήματα χρησιμοποιούνται
γενικά σε χώρους στάθμευσης, σε δρόμους ή σε άλλες περιοχές με κίνηση οχημάτων.
Κάθε διαχωριστής έχει την ικανότητα να λαμβάνει την απορροή μιας επιφάνειας έως
4000 τμ.(0,4 εκτάρια).
 Φυτεμένες λωρίδες (Grassy vegetative strips) που μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε
πρανή δρόμων μεγάλης κυκλοφορίας για την παγίδευση ρύπων και ιζημάτων.
 Τάφροι με βλάστηση, (Grassed swales), χρησιμεύουν για την προώθηση της
απορροής με χαμηλές ταχύτητες λόγω της πυκνής βλάστησης στον πυθμένα και στα
πρανή. Ο κύριος σκοπός τους είναι εκτός από τη μεταφορά των όμβριων και η
παγίδευση αιωρούμενων σωματιδίων.
 Τεχνητοί υγρότοποι (Constructed wetlands):
Πρόκειται για εγκαταστάσεις που αναλαμβάνουν την απορροή και βελτιώνουν την
ποιότητα του νερού μέσω της καθίζησης και της ενεργοποίησης βιολογικών
διεργασιών.
 Συστήματα βιοδιήθησης (Bioretention):
Πρόκειται για επιφάνειες βάθους 1μ. οι οποίες φυτεύονται, συγκρατούν το νερό της
βροχής και βελτιώνουν την ποιότητά του μέσω της διήθησης και της
εξατμισοδιαπνοής.
Μέτρα για τον έλεγχο της διάβρωσης και της καθίζησης

Στα ποτάμια, η διάβρωση και η καθίζηση είναι φυσικά φαινόμενα. Η ισορροπία αυτών των
φαινομένων διαταράσσεται από τις ανθρώπινες δραστηριότητες.
Προκειμένου να μειωθεί η εισαγωγή στερεών αστικών αποβλήτων (από τεχνικά έργα,
εργοτάξια κ.λπ.) στο σύστημα αποχέτευσης θα πρέπει να εντατικοποιούνται οι
93
δραστηριότητες καθαρισμού των δρόμων (π.χ. στη Βιέννη) και οι είσοδοι των αποχετεύσεων
της απορροής όμβριων στους δρόμους να είναι εξοπλισμένοι με παγίδες ιζημάτων.
Τα λεπτά ιζήματα διαβρώνουν τις όχθες των ρεμάτων, καλύπτουν τον πυθμένα και μειώνουν
το ποσοστό επιβίωσης των νεαρών ψαριών, μειώνουν τα εδάφη ωοτοκίας και αναστέλλουν
τη φωτοσύνθεση της υδρόβιας βλάστησης και την παραγωγή οξυγόνου.
Μέτρα για τη διατήρηση της επαναφόρτισης των υπόγειων υδάτων

Για την επαναφόρτιση των υπόγειων υδάτων, μπορεί να χρησιμοποιηθούν ανοιχτά κανάλια
για τη μεταφορά του νερού σε ένα σχεδιασμένο σημείο εκκένωσης ή λεκάνες διείσδυσης ή
τάφροι με χαλίκι (με έναν προαιρετικό σωλήνα διανομής στη βάση τους) όπου το νερό
αποθηκεύεται εντός του κενού όγκου του χαλικιού και σταδιακά διηθείται στο υπέδαφος.
Μέτρα για τη συγκράτηση της μέγιστης ροής

Η αστικοποίηση όχι μόνο αυξάνει τον όγκο της απορροής, αλλά μειώνει και το χρόνο
συγκέντρωσης. Αυτό σημαίνει ότι οι υποδοχείς των αστικών απορροών θα πρέπει να
αναλαμβάνουν υψηλές ροές αιχμής που επιτυγχάνεται σε μικρότερο χρόνο έναντι των ροών
σε αγροτικές περιοχές. Για τη διαχείριση του όγκου απορροής, προτείνονται εγκαταστάσεις
όπως είναι οι ξηρές και υγρές λεκάνες συγκράτησης.
 Οι ξηρές λεκάνες (Dry detention basins) μπορούν να συγκρατήσουν το νερό από μια
παρατεταμένη βροχόπτωση και να απελευθερώσουν την απορροή των υδάτων με
προκαθορισμένο ρυθμό. Οι λεκάνες αυτές είναι ρηχές και μπορούν να καλύπτονται
από χαμηλή βλάστηση, επιτρέποντας πολλαπλές χρήσεις.
 Οι υγρές λεκάνες (Wet detention basins) συγκράτησης είναι μόνιμες δεξαμενές νερού
παρέχοντας διάφορα οφέλη, (αναψυχή και υποστήριξη βιοποικιλότητας). Η
ενσωμάτωσή τους στον αστικό χώρο θα πρέπει να γίνεται μέσω προσεκτικού
σχεδιασμού και να διατηρείται σε καλή κατάσταση η ποιότητα του νερού.
94
Μέτρα για την ελαχιστοποίηση της ρύπανσης από τα λύματα

Σε αυτά τα μέτρα περιλαμβάνεται ο έλεγχος των παράνομων συνδέσεων που μεταφέρουν
λύματα στο σύστημα απορροής των όμβριων, καθώς και δράσεις που αφορούν στον
καθαρισμό της λεκάνης απορροής.
Έλεγχοι εκπομπών και Συντήρηση του δικτύου αποχέτευσης

Το υπάρχον δίκτυο αποχέτευσης είναι συχνά κατεστραμμένο λόγω της υπερβολικής
επιβάρυνσης του εδάφους, της επίδρασης των λυμάτων, των υλικών κακής ποιότητας, από τα
οποία κατασκευάζονται οι οχετοί και των στεγανοποιήσεων.
Η τακτική συντήρηση και ανακατασκευή του δικτύου είναι απαραίτητη για τη μείωση των
διαρροών που μέσω του υπεδάφους αποστραγγίζονται στα ρέματα. Τα μέτρα είναι
απαραίτητα για την πρόληψη της ρύπανσης του περιβάλλοντος και των υπόγειων υδάτων.
Πιο ευάλωτες είναι οι περιοχές κοντά στα ρέματα καθώς και οι πλούσιες σε υπόγεια ύδατα.
Ωστόσο, το σύστημα αποχέτευσης δεν είναι η μόνη πηγή ρύπανσης από τις αστικές
περιοχές.
Οι χρήσεις γης μιας περιοχής όπως, η ύπαρξη βιομηχανικών εγκαταστάσεων ή δρόμων με
μεγάλο φόρτο κυκλοφορίας αυξάνουν την ατμοσφαιρική ρύπανση και τη ρύπανση του
εδάφους.
Για το λόγο αυτό δεν θα πρέπει να κατασκευάζονται δρόμοι κυκλοφορίας αυτοκινήτων
πλησίον των ρεμάτων και να λαμβάνεται μέριμνα από τον πολεοδομικό σχεδιασμό για τον
περιορισμό των επιβαρυντικών ρυπογόνων χρήσεων και εγκαταστάσεων.
Οι τεχνικές που προαναφέρθηκαν και που αντιμετωπίζουν τις δυσμενείς επιπτώσεις της
απορροής των όμβριων στους φυσικούς αποδέκτες είναι γνωστές σαν Τεχνικές Βέλτιστης
Διαχείρισης, Best Management Practices – BMPs (Γιαννόπουλος, Γριβάκη & Γιαννοπούλου,
χ.χ).
95
2.8.3.2 Μέτρα για την αποκατάσταση των αστικών ρεμάτων
Για να αξιοποιηθούν τα ρέματα ως οικοσυστήματα απαιτούνται πιο φυσικές προσεγγίσεις της

διαχείρισης και του σχεδιασμού της μορφής και λειτουργίας τους .
Στο παρελθόν, οι κοίτες και τα πρανή των οχθών πολλών ποταμών, σταθεροποιήθηκαν με τη
χρήση οπλισμένου σκυροδέματος για να εξυπηρετήσουν την πλοήγηση και για την
προστασία των αστικών χρήσεων από τη διάβρωση και τις πλημμύρες.
Τα τελευταία χρόνια υπάρχει μια αυξανόμενη υποστήριξη για τη χρήση της μη συμβατικής
μηχανικής ως προς τη σταθεροποίηση της κοίτης και των πρανών των οχθών. Μια τέτοια
προσέγγιση στοχεύει στην προστασία των ενδιαιτημάτων, στη μείωση του πλημμυρικού
κινδύνου, στη βελτίωση της ποιότητας του νερού, καθώς και στην αισθητική αναβάθμιση και
αναψυχή του κοινού.
Ο σχεδιασμός για την προστασία της κοίτης και των πρανών των οχθών που περιλαμβάνει
την εισαγωγή φυσικών χαρακτηριστικών και βλάστηση, ικανοποιεί τους πολλαπλούς
στόχους που επιδιώκει η νέα προσέγγιση της αποκατάστασης των αστικών ρεμάτων.
Στη Γερμανία έχουν γίνει σημαντικές θεσμικές ρυθμίσεις προς την κατεύθυνση της
επαναφοράς των ρεμάτων και ποταμών στη φυσική τους κατάσταση χρησιμοποιώντας τις
μεθόδους της οικομηχανικής.
Η σταθεροποίηση των πρανών με τις μεθόδους της οικομηχανικής ήταν γνωστή από τους
ρωμαϊκούς χρόνους. Στη συνέχεια αναβίωσε και αναπτύχθηκε στην Αυστρία και στη
Γερμανία και μετέπειτα υποστηρίχθηκε από τις ΗΠΑ και τον Καναδά.
Προκειμένου να ανακτήσουν τα αστικά ρέματα τη φυσική τους λειτουργία απαιτείται χώρος

για την ανάπτυξη της μαιανδρικής τους μορφής μέσω της αλληλουχίας της ροής, της
διάβρωσης και της εναπόθεσης ιζημάτων.
Με βάση τα αναφερόμενα στο URBEM, 2004 και σε συνδυασμό με το εικονογραφημένο

υλικό στην ιστοσελίδα του Ευρωπαϊκού Κέντρου αποκατάστασης ποταμών (European River
Restoration Center, https://www.therrc.co.uk/manual-river-restoration-techniques),
96
παραθέτουμε μερικές τεχνικές αποκατάστασης των αστικών ρεμάτων που αφορούν στη
σταθεροποίηση της κοίτης, και των πρανών, ενώ παράλληλα επιτρέπουν και υποστηρίζουν
την ανάπτυξη της βλάστησης και των υδρόβιων οικοσυστημάτων.
Προτεινόμενα μέτρα για την αποκατάσταση της κοίτης.

Τα υβώματα (riffles) και οι ταπεινώσεις της στάθμης (pools) είναι χαρακτηριστικά στοιχεία
του πυθμένα ενός φυσικού ρέματος. Η μεταβλητότητα του βάθους βρίσκεται στις διατομές
καθώς και στο διαμήκες προφίλ ενός ρέματος.
Για την αποκατάσταση των λειτουργιών των υβωμάτων (riffles) και των βαθύτερων (pools)
περιοχών που συνήθως δεν υφίστανται στα αστικά ρέματα, μπορούν να δημιουργηθούν
εγκάρσιες δομές με τη χρήση φυσικών υλικών (ξύλινοι ράβδοι ή κροκάλες).
Με αυτόν τον τρόπο μειώνεται η κατά μήκος κλίση, η ταχύτητα της ροής και η διάβρωση του
πυθμένα. Επίσης με την πτώση του νερού αυξάνονται τα επίπεδα διαλυμένου οξυγόνου,
δημιουργώντας ευνοϊκές συνθήκες για την ανάπτυξη υδρόβιας ζωής.
Στην εικόνα (5) φαίνεται μια διαμόρφωση εγκάρσιων δομών (πηγή, από European River
Restoration Center https://www.therrc.co.uk/manual-river-restoration-techniques).
Εικόνα 5: Μείωση της κλίσης του πυθμένα με εγκάρσιες δομές

(European River Restoration Center https://www.therrc.co.uk/manual-river-restoration-techniques
97
Προτεινόμενα μέτρα για τη σταθεροποίηση της κοίτης και των πρανών

Για την προστασία από την εκτεταμένη διάβρωση και τη σταθεροποίηση του σχήματος του
ρέματος αγκυρώνονται κατάλληλοι κορμοί δένδρων στο πόδι του πρανούς σχηματίζοντας 10 ο
– 20ο γωνία με την κατεύθυνση της ροής. Για τη σταθεροποίηση των πρανών τοποθετούνται
πάσσαλοι ιτιάς και γεωύφασμα, (εικ.6, πηγή από European River Restoration Center https://
www.therrc.co.uk/manual-river-restoration-techniques).
Εικόνα 6: Σταθεροποίηση της κοίτης, αριστερά απεικονίζεται η κάτοψη του ρέματος και δεξιά η
διατομή. (European River Restoration Center https://www.therrc.co.uk/manual-river-restoration-
techniques)
Προτεινόμενα μέτρα για την τροποποίηση της ευθυγραμμισμένης ροής σε μαιανδρική.

Δημιουργείται μαιανδρική ροή εντός της κοίτης χωρίς αλλαγή των ορίων του ρέματος με
εκσκαφή σε κατάλληλα σημεία (pool).
Με αυτόν τον τρόπο βελτιώνεται η ροή και η ποιότητα του νερού ενώ παράλληλα ενισχύεται
η βλάστηση εντός του ρέματος, (εικ. 7, πηγή από European River Restoration Center https://
www.therrc.co.uk/manual-river-restoration-techniques).
98
Εικόνα 7: Δημιουργία μαιανδρικής ροής σε ευθυγραμμισμένο ρέμα, αριστερά απεικονίζεται η κάτοψη και
δεξιά οι διατομές σε επιλεγμένα σημεία. (European River Restoration Center
https://www.therrc.co.uk/manual-river-restoration-techniques)
Μέτρα για την αναζωογόνηση της βλάστησης και τη σταθεροποίηση κατακόρυφων

πρανών
Στην περίπτωση σχεδόν κατακόρυφων και διαβρωμένων πρανών προτείνεται η επένδυση του
κάτω τμήματος του πρανούς με φύλλα χάλυβα τα οποία πακτώνονται στον πυθμένα. Το
ανάχωμα συμπληρώνεται με υλικό βυθοκόρησης και το πάνω μέρος της χαλύβδινης
επένδυσης καλύπτεται με ρολό κοκοφοίνικα, (εικ. 8, πηγή από European River Restoration
Center https://www.therrc.co.uk/manual-river-restoration-techniques).
99
Εικόνα 8: Σταθεροποίηση ευπαθών κατακόρυφων πρανών με επένδυση χαλύβδινων φύλλων και τη

χρήση ρολών κοκοφοίνικα, πριν και μετά την αποκατάσταση, αριστερά και δεξιά αντίστοιχα. (European
River Restoration Center https://www.therrc.co.uk/manual-river-restoration-techniques)
2.8.4 Παραδείγματα που αφορούν στην αποκατάσταση ρεμάτων σε Ευρωπαϊκές

πόλεις.
Τα είδη των παροχών που μπορούν να παρασχεθούν με τη βελτίωση των αστικών υδάτινων
περιβαλλόντων περιλαμβάνουν:
• Μείωση του κινδύνου πλημμύρας και συμβολή στην εκπόνηση σχεδιασμού διαχείρισης των
κινδύνων πλημμύρας.
• Πρόσβαση στο φυσικό περιβάλλον, παρέχοντας νέους ανοικτούς χώρους και πράσινα
δίκτυα για αναψυχή
• Μείωση της επίδρασης της θερμοπληξίας.
• Μείωση της ρύπανσης των αστικών υδάτων με την ενσωμάτωση βιώσιμων συστημάτων
αποστράγγισης και την αποκατάσταση των μολυσμένων γαιών.
• Βελτίωση της διέλευσης των ιχθύων και υποστήριξη των ενδιαιτημάτων των ενδιάμεσων
και των παρόχθιων περιοχών.
Η παροχή αυτών των πλεονεκτημάτων μπορεί να έχει ευρύτερες κοινωνικές και οικονομικές
συνέπειες, καθώς τα αποκατεστημένα αστικά υδάτινα συστήματα δημιουργούν ένα
ελκυστικό περιβάλλον που ενθαρρύνει την αναψυχή, ενισχύει τη σωματική και πνευματική
υγεία, ενθαρρύνει τις επιχειρηματικές επενδύσεις και τον τουρισμό και αυξάνει τις αξίες των
ακινήτων.
100
Επιπλέον, τα άμεσα και έμμεσα οφέλη που προέρχονται από τις υπηρεσίες των
οικοσυστημάτων ενισχύουν τη λήψη αποφάσεων για έργα ανάπλασης των πόλεων.
Πολλά μέτρα αποκατάστασης (π.χ. αποκάλυψη καλυμμένων ποταμών, βελτίωση της
ποιότητας υδάτων που επιτρέπουν διάφορες δραστηριότητες) είχαν ως αποτέλεσμα
σημαντικές αλλαγές στον τρόπο με τον οποίο οι πολίτες και οι επισκέπτες βιώνουν τα μπλε
στοιχεία των πόλεων.
Οι περιπτωσιολογικές μελέτες που παρουσιάζονται παρέχουν στοιχεία για το πώς η
αποκατάσταση των ρεμάτων και ποταμών στις ευρωπαϊκές πόλεις μπορεί να συμβάλει στην
καλύτερη ποιότητα ζωής και στην αναζωογόνηση των πόλεων.
Αποκατάσταση του ποταμού Marden στο Ηνωμένο Βασίλειο

Στην πόλη Calne της νοτιοδυτικής Αγγλίας τροποποιήθηκε η ευθυγραμμισμένη κοίτη από
σκυρόδεμα, του ποταμού Marden, σε μαιανδρική. Με βάση τους υπολογισμούς ενός
υδρολογικού μοντέλου η κοίτη διευρύνθηκε ώστε να παροχετεύεται αποτελεσματικά η
απορροή σε περιόδους πλημμύρας. Επιπλέον διαμορφώθηκε κατάλληλα ώστε να
καθίσταται ελκυστική και προσβάσιμη από το κοινό ενώ παράλληλα υποστηρίζει μια
ποικιλία βιώσιμων ενδιαιτημάτων, (εικόνα 9, πηγή European River Restoration Center
https://www.therrc.co.uk/manual-river-restoration-techniques).
Ειδικότερα, μετά την αποκατάσταση η μια πλευρά της όχθης φέρει επίστρωση από χαλίκια
και χλοοτάπητα και καθίσταται προσβάσιμη μέσω μιας ράμπας. Επίσης η πρόσβαση
επιτυγχάνεται μέσω αναβαθμών που διαμορφώθηκαν από πέτρινους ογκόλιθους, (εικόνα 10).
Η απέναντι πλευρά επενδύθηκε με πέτρινο τοιχίο για την προστασία του ασβεστολιθικού
εδάφους από τη διάβρωση.
Εικόνα 9: ο ποταμός Marden αριστερά πριν την αποκατάσταση και δεξιά μετά τα έργα αποκατάστασης.
(European River Restoration Center https://www.therrc.co.uk/manual-river-restoration-techniques)
101
Στα κοίλα τμήματα του μαιάνδρου τοποθετήθηκαν για τη σταθεροποίηση του πυθμένα, την
εκτροπή της ροής και τη μείωση της διάβρωσης, πέτρες και βράχια, ενώ τα κυρτά τμήματα
είναι καλυμμένα με χαλίκι και χλοοτάπητα.
Εικόνα 10: Σχεδιαστική απόδοση της κάτοψης του ποταμού Marden αριστερά και δεξιά σχεδιαστική
απόδοση της διατομής στην επισκέψιμη όχθη του ποταμού στη θέση των πέτρινων αναβαθμών.
(European River Restoration Center https://www.therrc.co.uk/manual-river-restoration-techniques)
Εντός του πυθμένα η εναλλαγή των βαθύτερων περιοχών (pools) με τα υβώματα (riffles)
δημιουργούν βιώσιμες συνθήκες για την ανάπτυξη υδρόβιων συστημάτων.
Το συγκεκριμένο έργο αναβάθμισε το κεντρικό τμήμα της πόλης και αποτελεί πόλο έλξης για
τους επισκέπτες.
Αποκατάσταση του καναλιού Somer στο Ηνωμένο Βασίλειο

Στην πόλη Midsomer Norton της Αγγλίας έγιναν έργα αποκατάστασης ενός καναλιού
μήκους 167 μ. το οποίο ρέει παράλληλα σε έναν κεντρικό δρόμο και δέχεται τα όμβρια
απορροής της πόλης.
Στην αρχική του κατάσταση ο πυθμένας ήταν καλυμμένος με σκυρόδεμα και διαμορφωμένος
σε τέσσερα υψομετρικά επίπεδα τα οποία συνδέονταν με τρείς μικρούς καταρράκτες. Η
αποκατάσταση είχε ως σκοπό τη βελτίωση της ροής, την εξάλειψη των πλημμυρών, τη
μείωση των ιζημάτων που παρέμεναν στον πυθμένα και τη δημιουργία χλωρίδας και
πανίδας, (εκ.11, πηγή, European River Restoration Center https://www.therrc.co.uk/manual-
river-restoration-techniques).
102
Εικόνα 11: Αριστερά εμφανίζεται το κανάλι στην αρχική του μορφή και δεξιά όπως διαμορφώθηκε μετά
τα έργα αποκατάστασης. (European River Restoration Center https://www.therrc.co.uk/manual-river-
restoration-techniques).
Οι στόχοι της αποκατάστασης επιτεύχθηκαν μέσω της κατάργησης των υψομετρικών

διαφορών της κοίτης, της αποξήλωσης του σκυροδέματος και της μετατροπής της
ευθύγραμμης ροής σε μαιανδρική.
Για τη διαμόρφωση της κοίτης χρησιμοποιήθηκαν υλικά από τοπικό λατομείο. Η
συσσωρευμένη λάσπη χρησιμοποιήθηκε ως υπόστρωμα για τη φύτευση των άκρων του νέου
καναλιού.
Τα φυτά επιλέχθησαν, αφενός, να είναι ελκυστικά για το αστικό περιβάλλον και αφετέρου να
μην αποτελούν εμπόδια κατά τη διάρκεια της μεταφοράς της πλημμύρας, (εικ.12).
103
Εικόνα 12: Σχεδιαστική απόδοση της κάτοψης και της διατομής του καναλιού μετά την αποκατάσταση.
(European River Restoration Center https://www.therrc.co.uk/manual-river-restoration-techniques).
Στα αποτελέσματα του έργου περιλαμβάνεται μια δυναμική ροή που εξαλείφει την ανάγκη
τακτικού καθαρισμού της κοίτης από την απόθεση λάσπης, μειώνοντας το κόστος
συντήρησης, δεδομένου ότι το κανάλι απέκτησε την ικανότητα να αυτοκαθαρίζεται, καθώς
και τη δυνατότητα υποδοχής υδρόβιων συστημάτων, (γαρίδες γλυκού νερού και καφέ
πέστροφα).
104
2.9 Η διαχείριση των αστικών ρεμάτων στην Ελλάδα

Στην Ελλάδα επί πολλά χρόνια τα υδατορέματα αναγνωρίζονταν μόνο ως υδραυλικοί οχετοί
και, ως εκ τούτου τα εντός του αστικού ιστού, αντικαθίσταντο από υπόγειους αγωγούς, ή
εκτρέπονταν ή διευθετούντο με οπλισμένο σκυρόδεμα με αποτέλεσμα να καταστρέφεται
ολοσχερώς το οικοσύστημά τους. Στα τέλη του 19ου αιώνα, διέσχιζαν το λεκανοπέδιο, 700
χείμαρροι, ποτάμια και ρυάκια. Το 1999, ο αριθμός τους ήταν μικρότερος των 70 (κάτω,
δηλαδή και από το 10%) και σήμερα, δεν υπερβαίνουν τα 50 (Δασαρχείο, 2014). Στο χάρτη
(1) φαίνεται η σταδιακή εξαφάνιση των ρεμάτων.
Χάρτης 1: Απεικόνιση των ρεμάτων της Αττικής με ανοικτή διατομή και καλυμμένη κοίτη
(dasarxeio.com)
Επιπλέον, ο πολεοδομικός σχεδιασμός, συνήθως, δεν λάμβανε μέριμνα σχετικά με την

προστασία των ρεμάτων, δεδομένου ότι η ένταξή τους στο σχέδιο πόλης δεν προέβλεπε
105
καθορισμό των οριογραμμών τους ή ζώνες προστασίας με έγκριση χρήσεων γης φιλικών
προς το περιβάλλον, (ιδίως τα παλαιά σχέδια πόλης που εκπονήθηκαν με τις διατάξεις του
Ν.Δ /17-7-1923).
Σε ότι αφορά τον περιβαλλοντικό σχεδιασμό, τα τελευταία χρόνια νεώτεροι νόμοι (όπως,
3199/2003, 3937/2011, 4014/2011, 4258/2014), αποβλέποντας στην ενίσχυση και
ενδυνάμωση του παλαιότερου περιβαλλοντικού πλαισίου (Ν.1650/86) προσανατολίζονται
στην κατεύθυνση της διαφύλαξης και ανάδειξης της αξίας, των παροχών και των
λειτουργιών των οικοσυστημάτων, υιοθετώντας σταδιακά τις οδηγίες της Ευρωπαϊκής
Ένωσης (στις οποίες αναφερθήκαμε στην ενότητα 2.8) και τις αποφάσεις του Συμβουλίου
της Επικρατείας.
Ωστόσο, το θεσμικό πλαίσιο, το οποίο μεταβάλλεται διαρκώς, καλείται να καλύψει αρκετά

κενά σχετικά με τη διαφύλαξη της ανοικτής ιστορικής διατομής των ρεμάτων και τη θέσπιση
τεχνικών σχεδιασμού για την αειφόρο διαχείριση των όμβριων της αστικής λεκάνης
απορροής.
Νομολογία –αποφάσεις ΣτΕ, (η συνεισφορά της νομολογίας σχετικά με τη θεώρηση των

ρεμάτων ως οικοσυστημάτων).
Μετά το 1992 αναπτύχθηκε πλούσια νομολογία από το ΣτΕ , που εισήγαγε για πρώτη φορά
την έννοια της προστασίας των ρεμάτων ως οικοσυστημάτων. Τα οικοσυστήματα
προστατεύονται από τη συνταγματική αρχή της βιοποικιλότητας βάσει του άρθρου 24 του
Συντάγματος σύμφωνα με το οποίο «Η προστασία του φυσικού και πολιτιστικού
περιβάλλοντος αποτελεί υποχρέωση του Κράτους και δικαίωμα του καθενός. Για τη διαφύλαξή
του το Κράτος έχει υποχρέωση να παίρνει ιδιαίτερα προληπτικά ή κατασταλτικά μέτρα στο
πλαίσιο της αρχής της αειφορίας…».
Σύµφωνα µε την πάγια νοµολογία του ΣτΕ «τα ρέµατα ως στοιχεία του φυσικού
περιβάλλοντος αποτελούν αντικείμενα συνταγματικής προστασίας» (ΣτΕ 2163/94).
Επιπλέον, επειδή το ρέµα έχει ζωτική σηµασία για το οικιστικό και φυσικό περιβάλλον,
προστατεύεται αυστηρά καθ’ όλη την έκτασή του (ΣτΕ 1801/05) έτσι ώστε να διατηρείται η
φυσική του κατάσταση και να διασφαλίζεται η επιτελούµενη από αυτό λειτουργία της απορροής
106
υδάτων (ΣτΕ 319/02, 2656/99, 4728/97, 5930/96, 4577/98 κ.ά.), «αποκλειοµένης πάσης
αλλοιώσεως δια επιχώσεως ή επικαλύψεως της κοίτης τους...» (ΣτΕ 1126/04,
2621/01,1801/95 κ.ά.).
Επίσης το ΣτΕ έχει κρίνει ότι τα ρέματα, δια των οποίων συντελείται η απορροή των
πλεοναζόντων υδάτων της ξηράς (όμβρια) κυρίως προς τη θάλασσα αποτελούν φυσικούς
αεραγωγούς, ενώ μαζί με την χλωρίδα και πανίδα τους συνιστούν οικοσυστήματα με
ιδιαίτερο μικροκλίμα που συμβάλλουν πολλαπλώς στην ισορροπία του προστατευόμενου
οικιστικού και φυσικού περιβάλλοντος (ΣτΕ 1127/2011, 1151/2007, 2890/2006, 1644/2006,
2873/2004, 2215/2002, 2669/2001, 2656/1999, 4728/1997, 5930/1996, 1801/1995 κ.ά.).
Αναφορικά δε με την εφαρμογή των σχεδίων πόλης έχει κριθεί ότι, «Η οριοθέτηση αποτελεί
προϋπόθεση για να επιτραπεί η δόμηση στις παραρεμάτιες περιοχές. Εξάλλου, δεδομένου ότι η
οριοθεσία του ρέματος προφανώς επηρεάζει την τακτοποίηση των παραρεμάτιων ιδιοκτησιών,
δεν επιτρέπεται να εκδοθεί πράξη εφαρμογής ρυμοτομικού σχεδίου, προσκύρωσης,
τακτοποίησης και αναλογισμού αποζημίωσης αν δεν έχει καθορισθεί προηγουμένως η οριστική
οριογραμμή του ρέματος» (ΣΤΕ 811/2011)..
Η νέα θεώρηση για την περιβαλλοντική και πολιτισμική αξία των υδατορεμάτων φιλοδοξεί
στη συνειδητοποίηση όλων των εμπλεκόμενων μερών (της πολιτείας, των θεσμικών
οργάνων, των πολεοδόμων, των πολιτών) ότι,
 Η προώθηση θεσμικών ρυθμίσεων θα πρέπει να στοχεύει κατά κύριο λόγο στην

προστασία και τη διαχείριση των ρεμάτων ως φυσικών πόρων που αποτελούν
σημαντική περιβαλλοντική κληρονομιά.
 Τα ρέματα θα πρέπει να αντιμετωπίζονται πλέον ως σημαντικό στοιχείο του
οικοσυστήματος της πόλης και όχι ως φυσικοί υδραυλικοί υποδοχείς και
αντιπλημμυρικοί αγωγοί.
 Η φυσική λειτουργία των ρεμάτων θα πρέπει να ενσωματώνεται από τον
πολεοδομικό σχεδιασμό ως αναγκαία συνθήκη για τη βιωσιμότητα των αστικών
περιοχών.
107
Επιπλέον τα τελευταία χρόνια το ΣτΕ έχει εκδώσει αποφάσεις ακύρωσης μελετών

περιβαλλοντικών όρων οι οποίες πρότειναν έργα διευθέτησης των ανοιχτών υδατορεμάτων
με καθολική επένδυση της κοίτης από οπλισμένο σκυρόδεμα.
Το σκεπτικό των περισσότερων αποφάσεων συγκλίνει στη βασική αρχή της διευθέτησης των
υδατορεμάτων με ήπιες τεχνικές, διατηρώντας τη φυσική του κατάσταση και
ενδυναμώνοντας το οικοσύστημα στο σύνολό του, (ΣτΕ 1915/2017, 1131/2018, 2165/2019).
108
3. Μέθοδοι
Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι να προτείνει καλές πρακτικές για την ενσωμάτωση των
ρεμάτων και των παραρεμάτιων περιοχών στον αστικό χώρο με τον μικρότερο
περιβαλλοντικό αντίκτυπο για τα ρέματα, μεγιστοποιώντας κατ΄ αυτόν τον τρόπο το
ανταποδοτικό όφελος των ρεμάτων προς το αστικό περιβάλλον.
Σύμφωνα με την επισκόπηση της βιβλιογραφίας θα μπορούσαμε να συμπεράνουμε ότι

υπάρχουν τρεις μέθοδοι αντιμετώπισης και διαχείρισης των αστικών ρεμάτων.
Η πρώτη είναι η, επί μακρόν, εφαρμοζόμενη, η οποία αποσκοπούσε, μονοσήμαντα, στην

παροχέτευση των όμβριων είτε υποκαθιστώντας τα ρέματα από υπόγειους αγωγούς, είτε
διευθετώντας και τροποποιώντας την κοίτη τους με τη χρήση οπλισμένου σκυροδέματος.
Η δεύτερη αφορά στην αποκατάσταση των τροποποιημένων ρεμάτων (κλειστών ή ανοιχτών)

με στόχο την επαναφορά τους στην αρχική τους μορφή.
Η τρίτη περίπτωση στοχεύει στη διάσωση των εναπομεινάντων ρεμάτων και στην ένταξή
τους στον πολεοδομικό ιστό με βάση τις αρχές του βιοκλιματικού σχεδιασμού, λαμβάνοντας
υπόψη τις αλληλεπιδράσεις του ρέματος με τον αστικό ιστό.
Από τις προαναφερθείσες τρεις μεθόδους θα επιλέξουμε την τελευταία και θα την
εφαρμόσουμε σε ένα εκ των ρεμάτων της Αττικής που έχει διατηρήσει τη φυσική του
κατάσταση. Το ρέμα που θα μας απασχολήσει ως μελέτη περίπτωσης, είναι το ρέμα
Πολυδρόσου στην περιοχή του Δήμου Βριλησσίων.
Τα βήματα που θα ακολουθήσουμε για τη διερεύνηση, εκτίμηση της υφιστάμενης

κατάστασης και επέμβαση στην περιοχή μελέτης, είναι τα εξής:
 Αναγνώριση της υφιστάμενης κατάστασης, τόσο του ρέματος και της παραρεμάτιας
περιοχής όσο και του ευρύτερου αστικού χώρου.
 Αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης (φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον).
109
 Εντοπισμός προβλημάτων (όπως, απειλές λόγω οικιστικών πιέσεων, επιβαρυντικές για

το περιβάλλον χρήσεις, υποβάθμιση παραρεμάτιας περιοχής).
 Προτάσεις καλών πρακτικών τόσο για το ρέμα και την παραρεμάτια περιοχή του, όσο
και για το ευρύτερο αστικό ιστό, αντλώντας στοιχεία από την εμπειρία της διεθνούς
βιβλιογραφίας που αναπτύξαμε στο προηγούμενο κεφάλαιο της εργασίας.
Ειδικότερα, οι προτάσεις που θα αναπτύξουμε θα εξυπηρετούν τις εξής βασικές αρχές:
 Την προστασία της πλημμυρικής ζώνης του ρέματος και την επιβολή
προστατευόμενων περιοχών με επιτρεπόμενες χρήσεις συμβατές ή απαραίτητες για
τις ανάγκες προστασίας της περιοχής και ήπιες ανασχετικές παρεμβάσεις στο ρέμα.
 Τη διατήρηση και διαφύλαξη της ανοικτής κοίτης του ρέματος με επιτρεπόμενες
παρεμβάσεις για την αποτροπή της διάβρωσης και της μεταφοράς βλαβερών αστικών
ιζημάτων στην κοίτη του ρέματος, (όπως στήριξη των οχθών και των πρανών με
φυσική βλάστηση και μεθόδους βιοτεχνολογίας).
 Την οργάνωση της παραρεμάτιας περιοχής με έργα για την αναζωογόνηση, βελτίωση
και αναβάθμιση της, (όπως, έργα αντιπυρικής προστασίας, εργασίες δασικής
διαχείρισης, χάραξη μονοπατιών και ποδηλατικών διαδρομών, κατάλληλη φύτευση,
θέσεις θέας και παρατήρησης της ορνιθοπανίδας, ανάδειξη φυσικών σχηματισμών ή
ιστορικών στοιχείων, ήπιες χρήσεις για υπαίθρια αναψυχή και πολιτιστικούς
σκοπούς).
 Τη διασύνδεση του ρέματος μέσω πράσινων διαδρομών με τους ευρύτερους
κοινόχρηστους χώρους του αστικού ιστού, (πλατείες, πάρκα).
 Την ενίσχυση της βιώσιμης κινητικότητας, όπως ενδυνάμωση των γειτονιών και των
τοπικών συνοικιών με σκοπό τον περιορισμό των άσκοπων μετακινήσεων με
αυτοκίνητο, αύξηση του δικτύου πεζοδρόμων, ποδηλατοδρόμων, δρόμων ήπιας
κυκλοφορίας .
 Τη διευκόλυνση της προσβασιμότητας από εμποδιζόμενα άτομα.
 Τη διασύνδεση του ρέματος με τους όμορους δήμους (πεζογέφυρες), ώστε να μην
αποτελεί διαχωριστικό όριο του αστικού ιστού.
110
 Τη μείωση του όγκου απορροής στον αστικό ιστό με την αντικατάσταση των
σκληρών υλικών με υδατοπερατά υλικά, δημιουργία υδροβιότοπων σε κοινόχρηστους
χώρους, φύτευση δένδρων.
111
4. Μελέτη περίπτωσης
Η μελέτη περίπτωσης αφορά στην ένταξη τμήματος του ρέματος Πολυδρόσου στον αστικό
ιστό του Δήμου Βριλησσίων.
Συγκεκριμένα πρόκειται για το ανοικτό τμήμα του ρέματος που διατρέχει το βορειοδυτικό
όριο του Δήμου Βριλησσίων με το Δήμο Αμαρουσίου, (χάρτης 2 ).
Χάρτης 2: Περιοχή μελέτης. (υπόβαθρο http://geodata.gov.gr/maps), ιδία επεξεργασία
4.1 Αναγνώριση και Αξιολόγηση της υφιστάμενης

κατάστασης
4.1.1 Φυσικό Περιβάλλον
Το ρέμα Πολυδρόσου πηγάζει από το όρος Πεντέλη, διατρέχει τους Δήμους Πεντέλης,
Μελισσίων, Αμαρουσίου, Βριλησσίων, Χαλανδρίου και βρίσκεται υπό καθεστώς
προστασίας, σύμφωνα με τις διατάξεις του Ν. 1650/1986. Η καθυστέρηση της ανάπτυξης του
δικτύου όμβριων στον Δήμο Βριλησσίων, οφείλεται στην ΑΤΤΙΚΗ ΟΔΟ.
Ο οριστικός σχεδιασμός αυτής, με την πρόβλεψη της Σήραγγας Βριλησσίων, στο σημείο
διασταύρωσης του ρέματος Πολυδρόσου με την Αττική Οδό, (χάρτης 4), οδήγησε στον
112
ανασχεδιασμό των προβλεπόμενων δικτύων όμβριων και στην αλλαγή τελικού αποδέκτη
(Ρέμα Ραφήνας αντί Κηφισός) με αποτέλεσμα την ολοκλήρωση των μελετών το 2000 (Δήμος
Βριλησσίων, 2008).
Το χειμαρρικό ρέμα Πολυδρόσου ή Πεντέλης –Χαλανδρίου και συγκεκριμένα, η κοίτη του

τα πρανή και οι παραρεμάτιες περιοχές που βρίσκονται εντός και εκτός σχεδίου των Δήμων
Χαλανδρίου, Αμαρουσίου, Βριλησσίων, Μελισσίων και Πεντέλης, χαρακτηρίστηκε ως
προστατευόμενη περιοχή και τοπίο με το Π.Δ. 9-8-95, (ΦΕΚ 659/Δ/6-9-95).
Επιπλέον, με το ίδιο Π.Δ. καθορίστηκαν τα όρια και οι ζώνες προστασίας του με επιβολή
χρήσεων γης, όρων και περιορισμών δόμησης, απαγορεύσεων και περιορισμών.
Ειδικότερα, θεσμοθετήθηκαν δύο ζώνες προστασίας η ζώνη Α και η ζώνη Β. Η ζώνη Α,

χαρακτηρίζεται ως προστατευόμενος φυσικός σχηματισμός, περιλαμβάνει την κοίτη, τα πρανή
του ρέματος, καθώς και την παραρεμάτια περιοχή έως τις ρυμοτομικές γραμμές των πρώτων
Ο.Τ. των σχεδίων πόλεων εκατέρωθεν του άξονα το ρέματος. Η ζώνη Α θεωρείται εκτός
σχεδίου περιοχή, εντός της οποίας δεν επιτρέπεται η δόμηση.
Η ζώνη Β, χαρακτηρίζεται ως προστατευόμενο αστικό τοπίο, περιλαμβάνει τα πρώτα Ο.Τ.
που έχουν πρόσωπο στη ζώνη Α.
Στο χάρτη (3) απεικονίζονται οι ζώνες Α, Β όπως προκύπτουν από την περιγραφή του Π.Δ.
9-8-95, (ΦΕΚ 659/Δ/6-9-95), από την Αττική οδό έως την οδό Μυκηνών, εντός των Δήμων
Αμαρουσίου και Βριλησσίων.
Για το Δήμο Αμαρουσίου εντός της ζώνης Β ο συντελεστής δόμησης κυμαίνεται από 0,8 έως
1, η κάλυψη από 50% έως 60% και το μέγιστο επιτρεπόμενο ύψος των κτηρίων από 7,5 μ
έως 11μ. (ΦΕΚ 642/Δ/86, πηγή http://gis.epoleodomia.gov.gr). Η περιοχή είναι
πυκνοδομημένη και δεν έχει εφαρμοστεί το σχέδιο πόλης στο σύνολό του. Για τη διάνοιξη
των δρόμων απαιτείται σύνταξη πράξεων αναλογισμού και αποζημίωση των
ρυμοτομούμενων ιδιωτικών εκτάσεων. Επιπλέον, σύμφωνα με το σχέδιο πόλης, έχει εγκριθεί
κατά μήκος του προσώπου των Οικοδομικών τετραγώνων που βλέπουν προς το ρέμα
πεζόδρομος πλάτους 3μ. ο οποίος έχει διανοιχθεί τμηματικά., με αποτέλεσμα η παραρεμάτια
πρόσβαση να διακόπτεται από την παρουσία περιφραγμένων ιδιοκτησιών.
113
Χάρτης 3: Απεικόνιση του Ρέματος Πολυδρόσου και των εκατέρωθεν ζωνών προστασίας του, από
Αττική οδό έως Μυκηνών (υπόβαθρο http://geodata.gov.gr/maps), ιδία επεξεργασία
Η έκταση της ζώνης Α, που διοικητικά ανήκει στο Δήμο Βριλησσίων είναι 60,529
στρέμματα, ενώ η ζώνη Β έχει έκταση 116,563 στρέμματα (Γεωργούλα κ.ά., 2008)
Οι επιτρεπόμενες χρήσεις γης εντός της ζώνης Β και για τους δύο Δήμους, Αμαρουσίου και
Βριλησσίων, είναι η αμιγής κατοικία.
Ειδικά για το Δήμο Βριλησσίων ο συντελεστής δόμησης είναι 1 για τα οικόπεδα έως 300 τ.μ.
και 0,8 για τα οικόπεδα με επιφάνεια μεγαλύτερη των 300 τ.μ. Η επιτρεπόμενη κάλυψη είναι
40% και το μέγιστο επιτρεπόμενο ύψος των κτηρίων είναι 11μ. Από το σχέδιο πόλης
επιβάλλεται πρασιά πλάτους 4μ. περιμετρικά των Οικοδομικών Τετραγώνων. Το σχέδιο
πόλης έχει εφαρμοσθεί στο μεγαλύτερο τμήμα του εντός της ζώνης Β, πλην της περιοχής που
συνορεύει με τη ζώνη Α.
114
Ένα τμήμα της ζώνης Α΄ και συγκεκριμένα από την οδό Σισμανογλείου έως και την οδό
Μυκηνών που αποτελεί το όριο του Δήμου Βριλησσίων με το Δήμο Μελισσίων,
διαμορφώθηκε από το Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε, μέσω του ευρωπαϊκού προγράμματος LIFE σε
συνεργασία με το Δήμο Βριλησσίων.
Το πιλοτικό αυτό πρόγραμμα αναμόρφωσης και ανάπλασης της παραρεμάτιας περιοχής
καταλαμβάνει έκταση 13,678 στρ. (Χάρτης 3).
Η υπόλοιπη περιοχή της ζώνης Α΄ έχει έκταση 46,851στρ. και δεν έχει ακόμη ενταχθεί σε
αντίστοιχο πρόγραμμα ανάπλασης και διαμόρφωσης (Γεωργούλα κ.ά., 2008).
Συγκεκριμένα υπάρχουν ιδιοκτησιακά ζητήματα διότι εκκρεμούν απαλλοτριώσεις των
ιδιοκτησιών που βρίσκονται στις βόρειες παρυφές της Ζώνης Β, δεδομένου ότι τμήματά
τους εμπίπτουν εντός της ζώνης Α, όπου απαγορεύεται η δόμηση. Ως αποτέλεσμα της εν
τοις πράγμασι κατάστασης, είναι η μη διάνοιξη του εγκεκριμένου, από το σχέδιο πόλης,
πεζόδρομου πλάτους 3μ. κατά μήκος των Οικοδομικών τετραγώνων που βλέπουν στο ρέμα.
Ωστόσο, υπάρχουν διανοιγμένοι θύλακες κατά μήκος της παραρεμάτιας περιοχής, όπως
απεικονίζονται στο χάρτη (4) με καφέ χρωματισμό, και ειδικότερα από την οδό
Σισμανογλείου έως την οδό Περικλέους, (φωτογραφίες 1,2) νοτιοδυτικά της οδού Οδυσσέως
ένας ευρύτερος χώρος που χρησιμοποιείται για χώρος στάθμευσης (φωτογραφία 3) και από
την οδό Αγαμέμνονος έως την οδό Ομήρου (φωτογραφία 4), υφίσταται διανοιγμένος και
διαμορφωμένος με επίστρωση από κυβόλιθους ο προβλεπόμενος από το σχέδιο πόλης
πεζόδρομος. Επίσης, προσπελάσιμος είναι εν μέρει και ο εγκεκριμένος από το σχέδιο πόλης
παραρεμάτιος κοινόχρηστος χώρος (νότια της σήραγγας, Χάρτης 4) που βρίσκεται στη
συμβολή του ρέματος με τη Αττική οδό και βορειοδυτικά της οδού Τροίας, ο οποίος
χρησιμοποιείται ως χώρος στάθμευσης αυτοκινήτων, χωρίς να έχει θεσμοθετηθεί η
συγκεκριμένη χρήση από το σχέδιο πόλης.
115
Χάρτης 4: Φωτογραφική απεικόνιση των διανοιγμένων τμημάτων κατά μήκος της παραρεμάτιας
περιοχής εντός του Δήμου Βριλησσίων (υπόβαθρο http://geodata.gov.gr/maps), ιδία επεξεργασία
Στο χάρτη (5) απεικονίζονται χαρακτηριστικά σημεία της κοίτης του ρέματος. Στη
φωτογραφία (1) διακρίνεται το διευθετημένο τμήμα της κοίτης από σκυρόδεμα, στο σημείο
που διασταυρώνεται το ρέμα με τη γέφυρα της οδού Σισμανογλείου. Προφανώς η επιλογή
της επένδυσης από σκυρόδεμα στο συγκεκριμένο σημείο εξυπηρετεί την ασφάλεια της
γέφυρας, αποτρέποντας τα εκτεταμένα διαβρωτικά φαινόμενα που προκαλούνται συχνά από
τις μεγάλες παροχές και τις μεγάλες ταχύτητες στην κοίτη και τα κατακόρυφα πρανή.
Μετά το διευθετημένο τμήμα έχουν γίνει επεμβάσεις με σκοπό τη διαφύλαξη των πρανών
από τη διάβρωση με υλικά που προσαρμόζονται στο φυσικό περιβάλλον του ρέματος.
Συγκεκριμένα για την επένδυση των πρανών έχουν χρησιμοποιηθεί συρματοκιβώτια,

(Φωτογραφία 2,4). Τα συρματοκιβώτια διαθέτουν ψηλή αντοχή και ευκαμψία,
116
παραλαμβάνοντας υδροστατικές δυνάμεις, συνδέονται μεταξύ τους δημιουργώντας μια

ισχυρή κατασκευή ικανή σε μετατοπίσεις του εδάφους ή διαφορικές καθιζήσεις χωρίς να
υπάρχει σημαντική διαφοροποίηση στο σχήμα τους. Επιπλέον, τα συρματοκιβώτια
προσαρμόζονται και αφομοιώνονται πλήρως από το φυσικό περιβάλλον. Υποστηρίζονται και
ενισχύονται από την ανάπτυξη φυτών ανάμεσά τους και αυτό παρέχει μια φυσική προστασία
για τον βρόγχο του κιβωτίου και για τις πέτρες που τοποθετούνται εσωτερικά (Μπάκαβου &
Φωτόπουλος, 2019).
Χάρτης 5: Φωτογραφική απεικόνιση χαρακτηριστικών σημείων της κοίτης του ρέματος Πολυδρόσου
(υπόβαθρο http://geodata.gov.gr/maps), ιδία επεξεργασία
Κατά μήκος του αναπτύγματος των πρανών και των δύο οχθών και όπου η κλίση είναι
αρκετά μεγάλη (κλίση οριζόντια προς κατακόρυφη 2:1) με ύψη πρανών σχεδόν 10 μ.
117
συναντάται επένδυση είτε από συρματοκιβώτια είτε από λιθορριπή, ενώ σε κάποια σημεία με
χαμηλά ύψη πρανών και ήπιες κλίσεις, νοτιοδυτικά της οδού Μενελάου (χάρτης 5), τα
χωμάτινα πρανή έχουν παραμείνει στη φυσική τους κατάσταση με την παρουσία χαμηλής
βλάστησης και δέντρων.
Στην φωτογραφία (3) διακρίνεται η μοναδική πεζογέφυρα στην προέκταση της οδού Ομήρου
που διασφαλίζει εγκάρσια διασύνδεση του Δήμου Βριλησσίων με το Δήμο Αμαρουσίου.
Το ανοικτό ρέμα Πολυδρόσου στο σημείο διασταύρωσής του με την Αττική Οδό
μετασχηματίζεται σε υπόγειο οχετό, όπως φαίνεται στην φωτογραφία (5).
Το ρέμα έχει μαιανδρική μορφή και λόγω της παρουσίας και της κίνησης των υδάτινων
μαζών νερού δημιουργούνται διατμητικές τάσεις στα κοίλα σημεία της κοίτης με
αποτέλεσμα να παρουσιάζεται σημαντική διάβρωση στο πόδι των πρανών των οχθών, ειδικά
όπου απουσιάζει η βλάστηση και η επένδυση των πρανών από συρματοκιβώτια ή λιθορριπή.
Σε αυτά τα σημεία απαιτείται επέμβαση για την αποκατάσταση της ευστάθειας των πρανών.
Σε ότι αφορά τον πυθμένα του ρέματος είναι επικαλυμμένος με φυσικούς λίθους και σε
πολλά σημεία έχει επιστρωθεί με συρματοκιβώτια. Επίσης, για τη μείωση της κατά μήκος
κλίσης του πυθμένα και των στερεοπαροχών έχουν δημιουργηθεί εγκάρσιοι αναβαθμοί από
φυσικούς λίθους.
Η παρουσία της βλάστησης είναι διάχυτη στις όχθες, στο επικλινές τμήμα των πρανών και
στο σημείο συνάντησής τους με τον πυθμένα. Ειδικά συναντάται χαμηλή βλάστηση και
δένδρα (δενδρολίβανο, πικροδάφνες, δάφνες, σχίνοι, βάτα, καλάμια, πεύκα, συκιές,
ευκάλυπτοι, πλατάνια, αγριαχλαδιές, αμυγδαλιές κ.ά.).
Επίσης το φυσικό περιβάλλον του ρέματος φιλοξενεί πλούσια πανίδα (σπίνοι, κοτσύφια,
σπουργίτια, καρδερίνες, παπαγάλοι, δεκαοχτούρες, γκιόνης, κίσσες, σκαντζόχοιροι, βατράχια
κ.ά.).
Το ρέμα είναι επισκέψιμο, συνήθως, από το Μάϊο έως αρχές φθινοπώρου λόγω της απουσίας
ύδατος, (διάγραμμα 11). Επιπλέον στην κοίτη του ρέματος συναντώνται απορρίμματα που
υποβαθμίζουν το τοπίο και δημιουργούν εστίες μόλυνσης.
118
Αστικό Κλίμα
Το κλίμα της περιοχής είναι τυπικά Μεσογειακό με ήπιους και υγρούς χειμώνες , ενώ τα
καλοκαίρια είναι θερμά και ξηρά. Επίσης, κατά τη μεγαλύτερη διάρκεια τους έτους
παρατηρούνται μακρές περίοδοι ηλιοφάνειας ( Τεχνική Υπηρεσία Δήμου Βριλησσίων
Αττικής – Σχέδιο για την Αειφόρο Ενέργεια 2010-2020).
Ειδικότερα, όπως φαίνεται στο Ομβροθερμικό διάγραμμα, από τα μέσα σχεδόν του
Οκτωβρίου και έως τα μέσα του Μαρτίου παρατηρείται περίοδος βροχοπτώσεων, ενώ από
τον Απρίλιο έως τον Οκτώβριο παρατηρείται περίοδος ξηρασίας με μεγαλύτερη ένταση τους
μήνες από Ιούνιο έως Αύγουστο.(διάγραμμα 11).
Διάγραμμα 11: Ομβροθερμικό διάγραμμα της ευρύτερης περιοχής μελέτης από το μετεωρολογικό σταθμό
Πεντέλης
(Τεχνική Υπηρεσία Δήμου Βριλησσίων Αττικής-Σχέδιο για την Αειφόρο Ενέργεια 2010-2020)
Η μεγαλύτερη βροχόπτωση παρατηρείται τον Ιανουάριο, Νοέμβριο και Δεκέμβριο Τους

μήνες αυτούς η θερμοκρασία κυμαίνεται περίπου στους 9 ο C – 14ο C και κατά συνέπεια οι
υδατικές απώλειες από την εξάτμιση και διαπνοή δεν είναι μεγάλες, με πιθανότητα αύξησης
των πλημμυρικών παροχών.
Οι επικρατέστεροι άνεμοι είναι ΒΑ κατεύθυνσης, σχεδόν όλο το έτος, πλην της περιόδου από
το μήνα Απρίλιο έως και το μήνα Ιούνιο που επικρατούν ΝΔ άνεμοι. (διάγραμμα 12).
119
Διάγραμμα 12: Διεύθυνση και ένταση ανέμων (από μετεωρολογικό σταθμό Ν. Φιλαδέλφειας)
Τα τελευταία χρόνια λόγω της αύξησης του πληθυσμού έχει σημειωθεί έντονη οικοδομική
δραστηριότητα και αύξηση του κυκλοφοριακού φόρτου, ειδικά στις αρτηρίες Πεντέλης,
Αναπαύσεως και Αττικής οδού.
Η εκπεμπόμενη θερμότητα από τα κτήρια το ασφαλτοστρωμένο κοινόχρηστο δίκτυο και τα
αυτοκίνητα επιδρά δυσμενώς στο μικροκλίμα της περιοχής.
Στην ευρύτερη περιοχή ευνοϊκός ρυθμιστής του μικροκλίματος είναι η ύπαρξη του όρους
Πεντέλη που ανακόπτει τους ψυχρούς βόρειους ανέμους κατά τη χειμερινή περίοδο. Η
ύπαρξη των μεμονωμένων δένδρων κατά μήκος των διαμορφωμένων πεζοδρομίων, οι χώροι
πρασίνου και ειδικότερα, το περιαστικό δάσος, η υπό ένταξη περιοχή Κρασά που
περιλαμβάνει δασικές εκτάσεις και το χειμαρρικό ρέμα Πολυδρόσου λόγω της βλάστησης
που υποστηρίζει, ευνοούν τη δημιουργία συνθηκών θερμικής άνεσης κατά τη διάρκεια της
θερινής περιόδου, (Χάρτης 2).
Γεωλογικά δεδομένα
Τα εδάφη του Δήμου Βριλησσίων γεωλογικά είναι ανθεκτικά γι’ αυτό και δεν έχουν
παρατηρηθεί προβλήματα σε υποθεμελιώσεις στους σεισμούς των τελευταίων χρόνων στην
Αττική.
Ειδικότερα η νότια και κεντρική περιοχή του Δήμου Βριλησσίων, μέχρι την Αττική οδό και
ανατολικά μέχρι την οδό Αγίου Αντωνίου, «καλύπτεται από λιμναίους σχηματισμούς από
ερυθρούς πηλούς με παρεμβολές κροκαλοπαγών, ψαμμίτες και αργιλοαμμώδη υλικά με
ενστρώσεις μαργαϊκών ασβεστόλιθων μικρού πάχους.» (Γεωργούλα κ.ά., 2008)
120
Η περιοχή βορειοδυτικά της οδού Πεντέλης έως και το ρέμα Πολυδρόσου καθώς και το
Πάτημα «καλύπτεται από αδρομερείς ποταμολιμναίους λατυποπαγείς και
κροκαλολατυποπαγείς σχηματισμούς λόγω της γειτνίασης με τον ορεινό όγκο του Πεντελικού
όρους, με ενδιάμεση παρεμβολή ερυθρών πηλών και μαργαϊκών υλικών.» (Γεωργούλα κ.ά.,
2008)
Η περιοχή του Άνω Πατήματος εντός της οποίας βρίσκεται η εκτός σχεδίου περιοχή Κρασάς
καθώς και το περιαστικό δάσος, γεωλογικά κατατάσσεται στην κατηγορία στα μάρμαρα
Βορειοανατολικής Αττικής, που αποτελούν σχηματισμούς με υπόλευκα, ανοικτότεφρα έως
σκοτεινότεφρα χονδροκρυσταλλικά μάρμαρα με έντονη πτύχωση. Στην περιοχή αυτή που
επισήμως ονομάζεται λόφος Τουρκοβούνι βρίσκεται και το Νταμάρι Βριλησσίων, από το οποίο
χρησιμοποιήθηκαν δομικά υλικά μέχρι τα μέσα του προηγούμενου αιώνα (Γεωργούλα κ.ά.,
2008)
Τέλος η περιοχή δυτικά του Άνω Πατήματος που βρίσκεται στο Περιαστικό Δάσος σε επαφή
με την οδό Πεντέλης «ανήκει στους σχιστολιθικούς σχηματισμούς Βορειοανατολικής Αττικής
(μοσχοβίτικοι, χλωριτικοί, αλβιτικοί, χαλαζιακοί και ανθρακικοί), οι οποίοι απαντώνται σε
όλο τον ορεινό όγκο του Πεντελικού όρους.» (Γεωργούλα κ.ά., 2008)
Τοπογραφία της ευρύτερης περιοχής μελέτης

Οι υψομετρικές κλίσεις του εδάφους στο Δήμο Βριλησσίων είναι σχετικά ομαλές 2-3% από
την Αττική οδό (υψόμετρο 211 μ.) έως την οδό Αναπαύσεως (υψόμετρο 267μ.). Έντονες
κλίσεις παρουσιάζονται στο βορειότερο τμήμα του Δήμου δηλαδή, στο Άνω Πάτημα έως την
περιοχή Κρασά της τάξεως 10-20% (Γεωργούλα κ.ά., 2008).
Λόγω του υψομετρικού ανάγλυφου του εδάφους καθώς και της άμεσης γειτνίασης με το όρος
Πεντέλη παρουσιάζονται σημαντικά πλημμυρικά φαινόμενα σε περιόδους έντονης και
διαρκούς βροχόπτωσης. Ειδικότερα πλημμυρικά φαινόμενα παρουσιάζονται στα κατάντη
στις οδούς Θερμοπυλών, Μακεδονίας, Πλαταιών κ.λπ. (Χάρτης 6). Το γεγονός έχει επιταθεί
λόγω της ένταξης, στο σχέδιο, της περιοχής του Πατήματος. Η αυξανόμενη δόμηση επιφέρει
μεγαλύτερη έκταση του ασφαλτοστρωμένου οδικού δικτύου, ενώ η μορφή του δικτύου
(ιπποδάμειο σύστημα) συμβάλλει στην επιτάχυνση της απορροής των όμβριων στα κατάντη.
121
Συνεπώς, επιβάλλεται η κατασκευή τεχνικών έργων καθυστέρησης της απορροής όπως

κατάλληλες λιμνοδεξαμενές όπου μπορούν να γίνουν.
4.1.2 Ανθρωπογενές Περιβάλλον

Δημογραφικά στοιχεία
Ο Δήμος Βριλησσίων είναι ένας πυκνοκατοικημένος Δήμος και όπως φαίνεται από τα
στοιχεία του πίνακα (4) διαθέτει υψηλό μορφωτικό επίπεδο με απασχόληση κυρίως στον
τριτογενή τομέα. Η τελευταία απογραφή του 2011 καταδεικνύει μια αυξητική τάση του
ποσοστού ανεργίας η οποία επιδεινώνεται, όπως και σε όλη την επικράτεια, λόγω της
οικονομικής κρίσης.
Από τη συνολική εικόνα, ωστόσο, που δέχεται ο επισκέπτης στην περιοχή μελέτης θα
μπορούσε να εκτιμηθεί ότι οι επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης μετριάζονται ή
αντισταθμίζονται από το αξιόλογο φυσικό περιβάλλον, τους χώρους πρασίνου και αναψυχής
καθώς και τις εμπορικές και τοπικές χρήσης που προσελκύουν μόνιμους κατοίκους υψηλού
εισοδήματος και μορφωτικού επιπέδου, καθώς και επισκέπτες από άλλες περιοχές. Η
επισκεψιμότητα του Δήμου ενδυναμώνεται και από το γεγονός της γειτνίασής του με το
Διαδημοτικό Αττικό Άλσος, τον προαστιακό σταθμό Πεντέλης και το σταθμό Δουκίσσης
Πλακεντίας του Μετρό.
Πίνακας 4:
Ποσοστιαία διάρθρωση του πληθυσμού με τα κριτήρια της αριστερής
στήλης του πίνακα για τις απογραφές 2001 και 2011 της ΕΛΣΤΑΤ, ιδία επεξεργασία
Διάρθρωση πληθυσμού Απογραφή 2001 Απογραφή 2011
Ποσοστό οικονομικά ενεργού πληθυσμού 46,66% 46,76%
Ποσοστό ανέργων 4,45% 10,54%
Ποσοστό Εργαζομένων εντός του Δήμου Βριλησσίων 28% 16%
Ποσοστό κατοίκων με ξένη υπηκοότητα 4,68% . 4,00%
Ποσοστό πτυχιούχων ανώτερης και ανώτατης εκπαίδευσης 41,16% 64%
Ποσοστό απασχολούμενων στον τριτογενή τομέα 85% 88%
Σύνολο πληθυσμού 25.582 30.741
Πολεοδομικός σχεδιασμός
Το σχέδιο πόλης του Δήμου διαιρείται από πλευράς πολεοδομικής οργάνωσης σε πέντε
Πολεοδομικές Ενότητες με πολεοδομικά μεγέθη όπως φαίνονται στον πίνακα (5).
122
Παρατηρείται σχετικά μικρή κάλυψη από 40-50% καθώς και συντελεστής δόμησης από 0,8
έως 1,0, ενώ το μέγιστο επιτρεπόμενο ύψος κυμαίνεται από 8,60μ. (στην Π.Ε 4 και σε
τμήματα των Π.Ε. 3,5) έως 14μ. (στις Π.Ε 2 και σε τμήματα των Π.Ε. 1, 3) με προσαύξηση
κατά 2μ.όπου επιτρέπεται στέγη και 1μ. όπου επιτρέπεται Pilotis.
Πίνακας 5: πολεοδομικά μεγέθη ανά Πολεοδομική Ενότητα

(Γεωργούλα κ.ά., 2008)
Η διάρθρωση των πέντε Πολεοδομικών Ενοτήτων απεικονίζεται στο χάρτη (6).
123
Χάρτης 6: Απεικόνιση των ορίων των Πολεοδομικών Ενοτήτων και των πιο σημαντικών κοινόχρηστων
χώρων και χώρων πρασίνου, ιδία επεξεργασία
Στον πίνακα 6, εμφανίζεται, βάσει της μελέτης για την τροποποίηση του Γενικού
Πολεοδομικού Σχεδίου (Γεωργούλα κ.ά., 2008), η απαιτούμενη συνολική έκταση σε
κοινόχρηστους και κοινωφελείς χώρους για τεκμαιρόμενο πληθυσμό 40.312 κατοίκων ( όπως
προέκυψε από τον αριθμό των υδρομετρητών).
Πίνακας 6: επιφάνειες κοινόχρηστων και κοινωφελών χώρων

(Γεωργούλα κ.ά., 2008)
124
Σύμφωνα με τον πίνακα (6) το έλλειμμα σημειώνεται στους κοινωφελείς χώρους, ενώ
υπερκαλύπτονται οι ελεύθεροι κοινόχρηστοι χώροι της πόλης.
Στον υπολογισμό των ελεύθερων κοινόχρηστων χώρων περιλαμβάνονται η Ζώνη Α΄ του

ρέματος Πολυδρόσου (Ε= 60,53 στρ.), το Περιαστικό Δάσος Βριλησσίων (Ε= 153 στρ.), οι
δημοτικές και δημόσιες εκτάσεις της περιοχής Κρασά (Ε=9 στρ.) και το Πάρκο της Αττικής
οδού ( Ε=12,32 στρ.), (Χάρτης 6).
Ωστόσο, το τμήμα της Ζώνης Α΄ του ρέματος Πολυδρόσου, με επιφάνεια 46,851στρ., όπως
προαναφέραμε στην ενότητα 4.1.1 δεν έχει αναμορφωθεί ή διαμορφωθεί διότι δεν έχει
περιληφθεί σε κάποιο πρόγραμμα ανάπλασης, συνεπώς μόνο θεωρητικά μπορεί να
περιληφθεί στους ελεύθερους κοινόχρηστους χώρους του Δήμου.
Ως προς τις χρήσεις γης η επικρατούσα χρήση σε όλο το σχέδιο πόλης είναι η αμιγής
κατοικία.
Υπάρχουν εγκατεστημένες εμπορικές χρήσεις κατά μήκος των αρτηριών Πεντέλης, Αττικής
οδού, Αναπαύσεως και Σισμανογλείου, (Χάρτης 6).
Στο χάρτη (7) αποτυπώνεται το δίκτυο των υφιστάμενων και προτεινόμενων

ποδηλατοδρόμων (πηγή, Τεχνική Υπηρεσία Δήμου Βριλησσίων Αττικής – Σχέδιο για την
Αειφόρο Ενέργεια 2010-2020), καθώς και των προτεινόμενων πεζόδρομων (πηγή,
http://gis.epoleodomia.gov.gr) μέσω των οποίων δημιουργείται ένα πλέγμα σύνδεσης μεταξύ
των κοινόχρηστων χώρων.
Με βάση τη συνολική εικόνα της περιοχής παρατηρείται ότι η παραρεμάτια έκταση δεν
συνδέεται με το δίκτυο βιώσιμης κινητικότητας, το οποίο έχει σχεδιάσει και υλοποιήσει ο
Δήμος Βριλησσίων.
Το συνολικό μήκος του οδικού δικτύου του Δήμου είναι περίπου 85 χιλιόμετρα. Στο πλαίσιο
της αειφόρου ανάπτυξης και με στόχο τη βιώσιμη κινητικότητα έχουν πραγματοποιηθεί έργα
ανάπλασης που περιλαμβάνουν νέα πεζοδρόμια και ποδηλατοδρόμους σε ποσοστό
παραπάνω από 6% του οδικού δικτύου, ενώ ο σχεδιασμός επέκτασης με νέα πεζοδρόμια και
125
ποδηλατοδρόμους προβλέπεται να διπλασιάσει σχεδόν το ποσοστό του δικτύου που

εξυπηρετεί τη βιώσιμη κινητικότητα,. με την οποία επιτυγχάνεται:
 Μείωση των μετακινήσεων με χρήση αυτοκινήτου και συνακόλουθη μείωση των

παραγόμενων ποσοτήτων CO2.
 Αύξηση του πρασίνου της πόλης λόγω των φυτεύσεων μεγάλων δένδρων και θάμνων
κατά μήκος των πεζοδρομίων και των ποδηλατοδρόμων, συνεισφέροντας στην
κατακράτηση μεγαλύτερων ποσοτήτων CO2, καθώς και στην απορρόφηση των
όμβριων υδάτων.
 Δημιουργία διαδρομών για την ασφαλή μετακίνηση ευπαθών ομάδων του πληθυσμού.
 Επανάκτηση του δημόσιου υπαίθριου χώρου από τους κατοίκους και ώθηση των
κοινωνικών σχέσεων.
Σημειώνεται ότι το δίκτυο βιώσιμης κινητικότητας ή πράσινος δακτύλιος, όπως ονομάζεται,

προσδιορίζεται κυρίως, νοτιοανατολικά της οδού Πεντέλης και εκτός της παραρεμάτιας
έκτασης.
126
Χάρτης 7: Σύνδεση χώρων πρασίνου του Δήμου Βριλησσίων μέσω δικτύου προτεινόμενων πεζόδρομων
και υφιστάμενων- προτεινόμενων ποδηλατοδρόμων (υπόβαθρο http://geodata.gov.gr/maps), ιδία
επεξεργασία
4.2 Οριοθέτηση προβλημάτων από την αναγνώριση και

αξιολόγηση της περιοχής μελέτης
Από την αναγνώριση και αξιολόγηση της περιοχής μελέτης προκύπτουν τα εξής
προβλήματα:
1. Υποβάθμιση του φυσικού περιβάλλοντος της παραρεμάτιας ζώνης λόγω της ύπαρξης
κτιρίων και περιφράξεων.
2. Δεν έχουν διαμορφωθεί οι προβλεπόμενοι από το σχέδιο πόλης κοινόχρηστοι χώροι
κατά μήκος της παραρεμάτιας έκτασης.
3. Απομόνωση της παραρεμάτιας έκτασης και του ρέματος από τη ζωή των κατοίκων,
λόγω της ελλειμματικής συνδεσιμότητας με τους κοινόχρηστους χώρους του Δήμου.
4. Έλλειψη εγκαταστάσεων πυρασφάλειας για τη διαφύλαξη της δασικής βλάστησης.
127
5. Μη ύπαρξη ηλεκτροφωτισμού στην παραρεμάτια ζώνη, δημιουργώντας αίσθημα

ανασφάλειας στους επισκέπτες και τους κατοίκους της περιοχής.
6. Σε πολλά σημεία είναι παραμελημένη η βλάστηση ή ανύπαρκτη ειδικά στα πρανή
των οχθών.
7. Σε διάφορα σημεία εντός της κοίτης απορρίπτονται σκουπίδια, δημιουργώντας εστίες
μόλυνσης.
8. Απαιτούνται επεμβάσεις αποκατάστασης της ευστάθειας των πρανών
προσαρμοσμένες στο φυσικό περιβάλλον ειδικά στο πόδι του πρανούς με την κοίτη
του ρέματος.
9. Μη ύπαρξη εγκάρσιας διασύνδεσης, πλην της πεζογέφυρας της οδού Ομήρου, με
αποτέλεσμα το ρέμα να αποτελεί διαχωριστικό όριο μεταξύ των Δήμων Αμαρουσίου
και Βριλησσίων.
10. Δεν υπάρχουν σημάνσεις με στοιχεία πληροφόρησης για το ρέμα
11. Τα διανοιγμένα τμήματα της παραρεμάτιας ζώνης χρησιμοποιούνται για διέλευση
αυτοκινήτων και ανεξέλεγκτη στάθμευση διαταράσσοντας το οικοσύστημα.
12. Στην ευρύτερη παραρεμάτια περιοχή και έως την οδό Πεντέλης το δίκτυο των
κοινόχρηστων χώρων υστερεί σε σχέση με το υπόλοιπο δίκτυο του Δήμου, διότι δεν
υπάρχουν πεζοδρόμια και όπου υπάρχουν το μικρό πλάτος τους αποτρέπει την κίνηση
των πεζών και των εμποδιζόμενων ατόμων, καθώς και τη δημιουργία πράσινων
διαδρομών και ποδηλατοδρόμων.
Τέλος, επισημαίνεται ότι δεν υπάρχει ολοκληρωμένο σύστημα διαχείρισης των όμβριων για
την καθυστέρηση, κατακράτηση, διήθηση, εξάτμιση και αποθήκευση κοντά στην πηγή τους
ή στα κατάντη όπου σημειώνονται λόγω του επικλινούς του εδάφους πλημμυρικά φαινόμενα.
Σύμφωνα με την «Έγκριση του Σχεδίου Διαχείρισης Κινδύνων Πλημμύρας Λεκανών

Απορροής ποταμών του Υδατικού Διαμερίσματος Αττικής (EL06) και της αντίστοιχης
Στρατηγικής Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων», (Απόφαση ΥΠΕΝ/Γρ
ΕΓΥ/41369/327/2018, ΦΕΚ 2693/Β/2018), στα βραχυπρόθεσμα μέτρα σχεδίου διαχείρισης
κινδύνων πλημμύρας περιλαμβάνονται, τα έργα ταμίευσης για ανάσχεση πλημμυρικών
παροχών, (ταμιευτήρες), η προώθηση πρακτικών ανάσχεσης των πλημμυρικών ροών και
συγκράτησης φερτών υλικών, με έμφαση στα μέτρα φυσικής συγκράτησης υδάτων (ΜΦΣΥ),
128
(όπως, στεγνών λιμνών κατακράτησης, διαχείριση και συντήρηση της παρόχθιας

βλάστησης).
Τα έργα προτείνονται σε ορεινές λεκάνες απορροής του λεκανοπεδίου Αττικής, με σκοπό να
προσφέρουν τη μέγιστη αντιπλημμυρική προστασία στα κατάντη, με βάση την αξιολόγηση
του κινδύνου από τις πλημμύρες στα κατάντη (επιφάνεια που πλημμυρίζει και χρήσεις) μέσα
από τους χάρτες Επικινδυνότητας και Κινδύνου.
Στα βραχυπρόθεσμα-μεσοπρόθεσμα μέτρα προτείνονται τα έργα αντικατάστασης και
συμπλήρωσης υφιστάμενων δικτύων αποχέτευσης όμβριων, (έργα συλλογής, μεταφοράς και
διάθεσης όμβριων υδάτων στους διαθέσιμους αποδέκτες), με προτεραιότητα σε περιοχές
υψηλών οικιστικών αναγκών και απαιτήσεων εντός των Ζωνών Δυνητικά Υψηλού Κινδύνου
Πλημμύρας. Σκοπός αυτών των μέτρων είναι η μείωση των κινδύνων πλημμύρας και η
αντιπλημμυρική προστασία περιοχών του Υδατικού Διαμερίσματος της Αττικής,
περιλαμβανομένου του Δήμου Βριλησσίων και των γειτονικών του, Αμαρουσίου, και
Χαλανδρίου.
129
4.3 Προτάσεις
Συνδεσιμότητα της παραρεμάτιας περιοχής με τους υπόλοιπους κοινόχρηστους χώρους

του αστικού ιστού.
Χάρτης 8: Οδικό δίκτυο παραρεμάτιας περιοχής (υπόβαθρο http://geodata.gov.gr/maps), ιδία

επεξεργασία
Στην παραρεμάτια έκταση από Αττική οδό έως την οδό Σισμανογλείου, προτείνεται η
δημιουργία ποδηλατοδρόμων, όπως απεικονίζεται στο χάρτη (8), ως εξής:
 Επέκταση του προβλεπόμενου ποδηλατοδρόμου κατά μήκος της 25ης Μαρτίου μέχρι
τον παραρεμάτιο πεζόδρομο.
 Επί της οδού Τροίας από τη διασταύρωση με την 25 η Μαρτίου έως την οδό Ομήρου
και στη συνέχεια επί της οδού Ομήρου έως τον παραρεμάτιο πεζόδρομο.
 Επί της οδού Σπάρτης από τη διασταύρωση με την οδό Ομήρου έως την οδό Έκτορος
και στην συνέχεια επί της οδού Έκτορος έως τον παραρεμάτιο πεζόδρομο.
130
Προτείνεται, πλην των ποδηλατοδρόμων, ο μετασχηματισμός των κάθετων προς το ρέμα

δρόμων σε πεζόδρομους ή ήπιας κυκλοφορίας.
Για τους παράλληλους δρόμους προς το ρέμα, Τροίας και Σπάρτης, προτείνεται να
παραμείνουν ως δρόμοι κυκλοφορίας, με ταυτόχρονη μείωση του οδοστρώματος είτε για τη
δημιουργία ποδηλατοδρόμων, (σύμφωνα με την προαναφερθείσα περιγραφή) είτε για τη
διαπλάτυνση των πεζοδρομίων για τη βελτίωση της προσβασιμότητας των πεζών και των
εμποδιζόμενων ατόμων. Επίσης διαπλάτυνση πεζοδρομίων, προτείνεται και στην οδό
Ομήρου λόγω του μεγάλου πλάτους της. Στις διασταυρώσεις των πεζοδρομίων με τους
δρόμους κυκλοφορίας, προτείνεται η διαμόρφωση ράμπας για την εξυπηρέτηση των
εμποδιζόμενων ατόμων, σύμφωνα με τις ειδικές ρυθμίσεις για την εξυπηρέτηση ατόμων με
αναπηρία (ΑμεΑ) σε κοινόχρηστους χώρους των οικισμών που προορίζονται για την
κυκλοφορία πεζών, (Απόφαση ΥΠΕΚΑ 52907/09, ΦΕΚ-2621/Β/31-12-09)
Η αύξηση του πλάτους των πεζοδρομίων θα μειώσει την αρνητική επίδραση της ασφάλτου
στο μικροκλίμα της περιοχής. Προτείνεται για την επίστρωση των πεζοδρομίων η χρήση
υλικών υψηλής λευκαύγειας, προκειμένου να επιτυγχάνεται μεγαλύτερη ανακλαστικότητα
στην ηλιακή ακτινοβολία και κατ΄ επέκταση μείωση της επιφανειακής και ατμοσφαιρικής
θερμοκρασίας, καθώς και της θερμικής καταπόνησης των παρακείμενων κτηρίων.
Επίσης, προτείνεται η φύτευση ψηλών δέντρων, εντός του πλάτους των πεζοδρομίων, σε
κατάλληλες θέσεις για τη μη παρεμπόδιση της κυκλοφορίας των πεζών και εμποδιζόμενων
ατόμων. Τα ψηλά δέντρα έχουν πολλαπλά οφέλη τόσο στη δημιουργία σκίασης κατά τους
καλοκαιρινούς μήνες, όσο και στη συγκράτηση και απορρόφηση των όμβριων σε περιόδους
έντονων βροχοπτώσεων.
Είναι γεγονός ότι η διάρθρωση του υφιστάμενου οδικού δικτύου στο Δήμο Βριλησσίων,
δυσχεραίνει τη δημιουργία ενός αμιγούς συστήματος πράσινων διαδρομών, δεδομένου ότι ο
αστικός ιστός διαχωρίζεται από συλλεκτήριες οδούς και μεγάλες αρτηρίες, (χάρτης 9 ).
131
Χάρτης 9: Απεικόνιση των συλλεκτήριων οδών και των αρτηριών, πηγή Γεωργούλα κ.ά., 2008
(υπόβαθρο http://geodata.gov.gr/maps) , ιδία επεξεργασία
Ωστόσο, υπάρχει η δυνατότητα, όπως έχει ήδη γίνει έως σήμερα, της συνύπαρξης των
ποδηλατοδρόμων και της μετακίνησης των πεζών με το δίκτυο κίνησης των τροχοφόρων.
Ειδικότερα η αύξηση του πλάτους των πεζοδρομίων και η δημιουργία ποδηλατοδρόμων στο
υπάρχον οδικό δίκτυο με τη φύτευση δένδρων σε κατάλληλες θέσεις μπορούν δυνητικά να
αναπτύξουν ένα δίκτυο πράσινων διαδρομών, συνδέοντας την παραρεμάτια περιοχή με τους
υπόλοιπους κοινόχρηστους χώρους του αστικού ιστού, υποστηρίζοντας τη βιώσιμη
κινητικότητα, αποτρέποντας τη χρήση του αυτοκινήτου, διευκολύνοντας τη μετακίνηση
ευπαθών ομάδων (εμποδιζόμενα άτομα, ηλικιωμένοι) και ενθαρρύνοντας την πεζή
μετακίνηση για ψυχαγωγία και κοινωνική συναναστροφή.
Επιπρόσθετα στο χάρτη (8) απεικονίζεται το προτεινόμενο δίκτυο δρόμων ήπιας

κυκλοφορίας (με κόκκινο χρωματισμό) και πεζόδρομων (με κίτρινο χρωματισμό) για την
εκατέρωθεν διασύνδεση της παραρεμάτιας έκτασης με τους Δήμους Βριλησσίων και
Αμαρουσίου.
132
Εγκάρσια προσβασιμότητα του ρέματος
Χάρτης 10: Απεικόνιση της υπάρχουσας πεζογέφυρας στη θέση 2 και των προτεινόμενων στις θέσεις 1, 3,
4 (υπόβαθρο http://geodata.gov.gr/maps), ιδία επεξεργασία
Για να μην αποτελεί το ρέμα διαχωριστικό όριο μεταξύ των όμορων Δήμων Βριλησσίων και
Αμαρουσίου και προκειμένου να εξαλειφθεί η χωρική ασυνέχεια του αστικού περιβάλλοντος,
προτείνεται η δημιουργία πεζογεφυρών για την εγκάρσια διασύνδεση των Δήμων.
Παράλληλα οι πεζογέφυρες επιτρέπουν στους επισκέπτες να απολαμβάνουν το φυσικό
περιβάλλον με τις ελάχιστες επιπτώσεις σε αυτό.
Εκτός από την υπάρχουσα πεζογέφυρα στη θέση (2) που αποτελεί προέκταση της οδού
Ομήρου, προτείνονται τρεις ακόμη πεζογέφυρες στις θέσεις 1,3,4 όπως φαίνονται στο χάρτη
(10) οι οποίες συνδέονται με το δίκτυο πεζοδρόμων και ποδηλατοδρόμων, συμμετέχοντας
κατ΄ αυτόν τον τρόπο στη διασύνδεση του ρέματος με τους υπόλοιπους κοινόχρηστους
133
χώρους του αστικού ιστού. Η απρόσκοπτη σύνδεση των κοινόχρηστων χώρων και χώρων
πρασίνου ενθαρρύνουν την κοινωνική συμμετοχή ελαχιστοποιώντας τον βανδαλισμό και την
εγκληματικότητα.
Εγκατάσταση παραρεμάτιων χρήσεων
Χάρτης 11: Απεικόνιση των προτεινόμενων χρήσεων γης στην παραρεμάτια έκταση, καθώς και των
πεζογεφυρών (υπόβαθρο http://geodata.gov.gr/maps), ιδία επεξεργασία
Απαραίτητη προϋπόθεση για τη δημιουργία ενός γραμμικού πάρκου κατά μήκος του
ρέματος, την ανάδειξη της παραρεμάτιας έκτασης και την ένταξή της στον αστικό ιστό,
αποτελεί η απαλλοτρίωση και απομάκρυνση των ιδιοκτησιών που διακόπτουν την
προσβασιμότητα κατά μήκος των οχθών του ρέματος όπως ενδεικτικά απεικονίζονται στο
χάρτη (4).
134
Στο χάρτη 11 απεικονίζονται οι προτεινόμενες χρήσεις που θα μπορούσαν να εξυπηρετούν

υπαίθριες δραστηριότητες, εκτός των πρανών των οχθών, όπως, είναι ο αθλητισμός, η
εκπαίδευση, η ψυχαγωγία, πολιτιστικές εκδηλώσεις, με σκοπό την εξισορρόπηση των
στόχων για αναψυχή και για δημόσια πρόσβαση με τη διατήρηση των φυσικών
χαρακτηριστικών του ρέματος και την προστασία των οικοσυστημικών λειτουργιών του.
Ειδικότερα προτείνονται:
 Κατά μήκος των προσώπων των οικοδομικών τετραγώνων η κατασκευή πεζόδρομου

(χάρτης 11, κίτρινος χρωματισμός), που θα εξυπηρετεί την προσβασιμότητα
κατ΄εξαίρεση των αυτοκινήτων των ιδιοκτησιών με πρόσωπο στο υδατόρεμα.
 Υπαίθριοι χώροι πρασίνου και αναψυχής στις περιοχές όπου ήδη υπάρχει υψηλή και
χαμηλή βλάστηση από αυτόχθονα ή μη φυτά. Οι αντίστοιχοι χώροι εμφανίζονται με
πράσινο χρωματισμό (χάρτης 11). Σε αυτές τις περιοχές θα μπορούσαν να
εγκατασταθούν ξύλινα παγκάκια, ξύλινες πέργκολες, παιδικές χαρές, κρήνες, γλυπτά
για την προσέλκυση των κατοίκων και επισκεπτών για περίπατο, ψυχαγωγία και
αναψυχή.
 Υπαίθριοι χώροι για εποχικές πολιτιστικές εκδηλώσεις του Δήμου (όπως φεστιβάλ,
μουσικές εκδηλώσεις), ή για ημερήσια αναψυχή με την εγκατάσταση ξύλινων ή
πέτρινων περιπτέρων (χάρτης 11, ροζ χρωματισμός).
 Υπαίθριοι αθλητικοί χώροι σε περιοχές που δεν υπάρχουν δέντρα, (θαλασσί
χρωματισμός) όπως γήπεδα πέντε επί πέντε, με ξύλινους ή πέτρινους αναβαθμούς,
προσαρμοσμένους στο περιβάλλον.
 Χώροι εκπαίδευσης και περιβαλλοντικής αγωγής (κόκκινος χρωματισμός) για τη
διαπαιδαγώγηση των μικρών επισκεπτών ή και των μεγάλων σχετικά με την
πολιτιστική κληρονομιά των οικοτόπων και τη σημασία της διατήρησής τους και της
προστασίας τους.
 Μονοπάτια μη ευθύγραμμης μορφής, ακολουθώντας το φυσικό ανάγλυφο με
επίστρωση από φυσικά υλικά και κατάλληλα για την εξασφάλιση πρόσβασης σε
οχήματα κοινής ανάγκης, όπως πυροσβεστικά, ασθενοφόρα.
135
 Διατήρηση και εμπλουτισμός της βλάστησης με αυτόχθονα φυτά κατά μήκος της
όχθης για τη συγκράτηση των όμβριων και την αποτροπή της διάβρωσης, καθώς και
προστατευτικά ξύλινα κιγκλιδώματα και φράχτες για την ασφάλεια των επισκεπτών.
 Ράμπες και σκάλες από ξύλινους κορμούς δέντρων ή πέτρα στα σημεία που υπάρχει
δυνατότητα πρόσβασης στην κοίτη του ρέματος, σε περιόδους που δεν υπάρχει νερό.
Στο χάρτη (11) εντοπίζεται με στικτή γραμμή ένα υπάρχον μονοπάτι, βορειοανατολικά
της οδού Έκτορος, μέσω του οποίου είναι δυνατή σήμερα η επισκεψιμότητα στην
κοίτη του ρέματος.
 Απαραίτητα είναι τα έργα πυρασφάλειας και ηλεκτροφωτισμού κατά μήκος του
γραμμικού πάρκου, για την ασφάλεια του οικοσυστήματος και των επισκεπτών, καθώς
και η τοποθέτηση κάδων απορριμμάτων.
Παρεμβάσεις στην κοίτη του ρέματος

Για την πρόταση έργων σταθεροποίησης των πρανών ειδικά στο πόδι του πρανούς με τον
πυθμένα του ρέματος, όπου από την αναγνώριση της υφιστάμενης κατάστασης εμφανίζονται
προβλήματα αποσταθεροποίησης, λόγω της διάβρωσης, απαιτείται συνολική μελέτη
διευθέτησης του ρέματος. Η μελέτη αυτή θα πρέπει να περιλαμβάνει επί μέρους μελέτες
όπως, γεωτεχνική, υδρολογική, υδραυλική και μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων.
Η παρούσα εργασία έχει διερευνητικό χαρακτήρα, αντλώντας στοιχεία από δευτερογενείς
πηγές, κυρίως βιβλιογραφικές και δεν περιλαμβάνει τη σύνταξη των προαναφερόμενων
μελετών. Για το λόγο αυτό δεν προβαίνει στην παρουσία εξειδικευμένων μέτρων προστασίας
για την αντιμετώπιση των φαινομένων διάβρωσης.
Ωστόσο, λαμβάνοντας υπόψη τις κατευθύνσεις της διεθνούς εμπειρίας, των αποφάσεων του
ΣτΕ καθώς και του Π.Δ. 9-8-95, (ΦΕΚ 659/Δ/6-9-95) με το οποίο χαρακτηρίστηκε το ρέμα
Πολυδρόσου, ως προστατευόμενη περιοχή και τοπίο, οι προτεινόμενες παρεμβάσεις θα
πρέπει να αποσκοπούν στη διατήρηση της φυσικής γεωμορφολογίας του ρέματος.
Ειδικότερα η κατασκευή έργων προστατευτικής και περιβαλλοντικής διευθέτησης του
ρέματος δεν θα πρέπει να αλλοιώνουν τη μορφολογία του τοπίου και του γεωφυσικού
ανάγλυφου.
136
Σε αυτό το πλαίσιο οι πιο ενδεδειγμένες παρεμβάσεις είναι οι μέθοδοι βιοτεχνολογίας ή

οικομηχανικής που αναπτύχθηκαν στην ενότητα 2.8 του κεφαλαίου 2.
Το εικονογραφημένο υλικό στην ιστοσελίδα του Ευρωπαϊκού Κέντρου αποκατάστασης

ποταμών (European River Restoration Center, https://www.therrc.co.uk/manual-river-
restoration-techniques), παραθέτει αναλυτικά τεχνικές παρεμβάσεων με τη χρήση φυσικών
υλικών για τη σταθεροποίηση της κοίτης, και των πρανών, των αστικών ρεμάτων,
αποσκοπώντας στη διατήρηση της φυσικής μορφολογίας και ροής, υποστηρίζοντας
παράλληλα την ανάπτυξη της βλάστησης και των υδρόβιων οικοσυστημάτων.
Διαχείριση όμβριων στη λεκάνη απορροής - Αύξηση της υδατοπερατότητας στη λεκάνη
απορροής
Η διαχείριση των όμβριων στη λεκάνη απορροής μπορεί να επιτευχθεί με διάφορες τεχνικές
σχεδιασμού οι οποίες μέσω της διείσδυσης, του φιλτραρίσματος, της αποθήκευσης, της
εξάτμισης και της κατακράτησης της απορροής των όμβριων κοντά στην πηγή τους,
αποκαθιστούν τις υδρολογικές και οικολογικές λειτουργίες της αστικής λεκάνης απορροής.
Τέτοιες τεχνικές αναπτύχθηκαν αναλυτικά στο κεφάλαιο 2.
Για τη συγκεκριμένη μελέτη προτείνονται, διαπερατές επιστρώσεις, φύτευση δένδρων,
φυτεμένα δώματα και υγρότοποι.
Ειδικότερα η αύξηση της υδατοπερατότητας μπορεί να επιτευχθεί με την αντικατάσταση των

αδιαπέρατων επιφανειών από φυσικά υδατοπερατά υλικά, όπου είναι δυνατόν, ( επίστρωση
πεζοδρομίων ).
Επίσης, μέσω της διαπλάτυνσης των πεζοδρομίων και της δημιουργίας ποδηλατοδρόμων,
εντός του καταστρώματος των οδών, επιτυγχάνεται μείωση της αδιαπέρατης ασφαλτικής
επιφάνειας. Παράλληλα, η φύτευση δένδρων, εντός των κοινόχρηστων χώρων, σε
κατάλληλες θέσεις, όπου δεν παρεμποδίζεται η κίνηση των πεζών, των εμποδιζόμενων
ατόμων και των ποδηλάτων, μπορεί να συμβάλλει αποτελεσματικά στη συγκράτηση των
όμβριων.
Σε ότι αφορά τη φύτευση των ιδιωτικών χώρων, σύμφωνα με τον κτιριοδομικό κανονισμό
έχει θεσπιστεί η υποχρεωτική φύτευση των ακαλύπτων των οικοπέδων κατά τα 2/3 και
137
επιβάλλεται η φύτευση ενός δένδρου ανά 25 τ.μ. Επιπλέον με το Νέο Οικοδομικό Κανονισμό
δίνονται κίνητρα για τη φύτευση του δώματος των κτιρίων, πλην όμως, η φύτευση δεν
επιβάλλεται υποχρεωτικά.
Περαιτέρω, ο Δήμος έχει προβεί μέσω του Ευρωπαϊκού Έργου SEC-BENCH ΄΄Sustainable
Energy Communities-Benchmarking of Energy and Climate Performance Indicators on the
Web΄΄ (Ενεργειακά Βιώσιμες Κοινωνίες-Συγκριτική αξιολόγηση ενεργειακών και
κλιματικών δεικτών στο Διαδίκτυο), (Τεχνική Υπηρεσία Δήμου Βριλησσίων Αττικής –
Σχέδιο για την Αειφόρο Ενέργεια 2010-2020), στη φύτευση των δωμάτων πολλών
δημοτικών και κοινωφελών κτιρίων, συνεισφέροντας κατ΄ αυτόν τον τρόπο στην
απορρόφηση και συγκράτηση των όμβριων.
Τα πράσινα δώματα μπορούν επίσης να συμβάλλουν αποτελεσματικά στη μείωση των

ρύπων της ατμόσφαιρας, σε μια αστικοποιημένη περιοχή, όπως εν προκειμένω, όπου η
ατμόσφαιρα είναι επιβαρυμένη από την κυκλοφορία των αυτοκινήτων με μικροσωματίδια
και αέριους ρύπους (οξείδια του αζώτου, διοξείδιο του θείου, μονοξείδιο του άνθρακα).
Ο Δήμος αξιοποιώντας την εμπειρία του στο προαναφερόμενο Ευρωπαϊκό Έργο, SEC-
BENCH, θα μπορούσε να επεκτείνει τις δράσεις του για την εισαγωγή καλών πρακτικών
στους κοινόχρηστους χώρους, δημιουργώντας δίκτυο συγκράτησης και επεξεργασίας των
όμβριων.
Για το σκοπό αυτό προτείνεται η δημιουργία υγροτόπων στις κατάντη περιοχές που δέχονται
λόγω της κλίσης του εδάφους τη μεγαλύτερη ποσότητα απορροής σε περιόδους έντονων και
παρατεταμένων βροχοπτώσεων. Για παράδειγμα, προς την κατεύθυνση της συγκράτησης και
απορρόφησης των όμβριων, θα ήταν αποτελεσματικός ο σχεδιασμός ρηχών λιμνών σε
υπαίθριους κοινόχρηστους χώρους, όπως, Πάρκο Μ.Θεοδωράκης, Πλατείες Τσάτσου,
Τρίτση, Κύπρου, ( χάρτης 7) με υδροχαρή φυτά τα οποία μπορούν μέσω της προσρόφησης
να συμβάλλουν και στην αφαίρεση των ρύπων.
138
Αναδιάρθρωση των χρήσεων στα τοπικά συνοικιακά κέντρα.

Ένας τρόπος για την αύξηση των κοινόχρηστων χώρων με διαπερατές επιφάνειες είναι ο
επανασχεδιασμός του αστικού ιστού εισάγοντας τον παραδοσιακό ρόλο του τοπικού κέντρου
και της γειτονιάς.
Η ενίσχυση των μικτών χρήσεων σε επίπεδο γειτονιάς μπορεί να μεταβάλει την τυπολογία
των συμπαγών μορφών ανάπτυξης όπως είναι οι δρόμοι μεγάλου πλάτους οι οποίοι
εξυπηρετούν αποκλειστικά τα αυτοκίνητα.
Η τροποποίηση των επιτρεπτών χρήσεων από αμιγή κατοικία σε γενική ή πολεοδομικό

κέντρο, (σύμφωνα με το ΠΔ/23-2-87, ΦΕΚ 166/Δ/6-3-87 και 59/2012, ΦΕΚ 114/Α΄/29-6-
2018, Κατηγορίες και περιεχόμενο χρήσεων γης), παρέχει τη δυνατότητα εξυπηρέτησης των
καθημερινών αναγκών στο χώρο της γειτονιάς εξαλείφοντας την εξάρτηση από το
αυτοκίνητο.
Η εγκατάσταση χρήσεων, όπως, καταστημάτων, γραφείων, χώρων ημερήσιας φροντίδας,

αναψυχής και ψυχαγωγίας, στα κέντρα των πέντε πολεοδομικών ενοτήτων, όπως φαίνεται
ενδεικτικά με κίτρινο χρωματισμό στο χάρτη (12), θα προάγει τη μαζική διέλευση χωρίς τη
χρήση αυτοκινήτου και ταυτόχρονα θα δημιουργήσει την αναγκαιότητα της αύξησης του
πλάτους των πεζοδρομίων με διαπερατά υλικά εις βάρος του πλάτους του
ασφαλτοστρωμένου καταστρώματος των δρόμων για την εξυπηρέτηση της μετακίνησης των
πεζών.
139
Χάρτης 12: Απεικόνιση των προτεινόμενων Πολεοδομικών Κέντρων ανά Πολεοδομική Ενότητα
(υπόβαθρο http://geodata.gov.gr/maps), ιδία επεξεργασία)
Παράλληλα η ενίσχυση των χρήσεων στα κέντρα της κάθε γειτονιάς θα λειτουργήσει
ανασταλτικά στην ανάπτυξη των κεντρικών λειτουργιών κατά μήκος των επιβαρυμένων
αρτηριών, (οδός Πεντέλης, Αναπαύσεως, Σισμανογλείου) και θα συμβάλει στην
αποδυνάμωση της κυκλοφορίας των αυτοκινήτων.
Στο χάρτη (13) απεικονίζεται η σύνδεση των Πολεοδομικών κέντρων μέσω του δικτύου
ποδηλατοδρόμων και πεζόδρομων που αναπτύσσονται εντός του αστικού περιβάλλοντος του
Δήμου.
140
Χάρτης 13: Απεικόνιση της διασύνδεσης των προτεινόμενων Πολεοδομικών Κέντρων ανά Πολεοδομική
Ενότητα με το δίκτυο πεζοδρόμων και ποδηλατοδρόμων (προτεινόμενων και υπαρχόντων), (υπόβαθρο
http://geodata.gov.gr/maps), ιδία επεξεργασία
Ενημέρωση και πληροφόρηση του κοινού

Τέλος κρίνεται απαραίτητη η ενημέρωση και πληροφόρηση του κοινού για τους φυσικούς
πόρους του ρέματος, την πολιτιστική του αξία και τους ενδεχόμενους κινδύνους. Ένας
άμεσος τρόπος για την ενημέρωση είναι η τοποθέτηση σημάτων και συμβόλων σε
κατάλληλες θέσεις που να είναι κατανοητά απ΄ όλους τους επισκέπτες. Τα σήματα μπορούν
να περιλαμβάνουν οδηγίες και πληροφορίες σχετικά με την οικολογική αξία του ρέματος, τη
συμπεριφορά το κοινού για τη μη απόρριψη σκουπιδιών, καθώς και για την προστασία του
από ενδεχόμενα πλημμυρικά φαινόμενα.
Επίσης, στη συμβολή των δρόμων με την παραρεμάτια έκταση θα πρέπει να τοποθετούνται
χάρτες της περιοχής και γενικά πλάνα απεικόνισης των χρήσεων, των μονοπατιών και των
πεζογεφυρών για τη διευκόλυνση της περιήγησης των επισκεπτών.
141
5.Αποτελέσματα
Με τη μελέτη περίπτωσης προτείναμε μέτρα και παρεμβάσεις πολεοδομικού χαρακτήρα,

ενσωματώνοντας τις αρχές του βιοκλιματικού σχεδιασμού με σκοπό την ανάδειξη και ένταξη
του ρέματος Πολύδροσου στον αστικό ιστό του Δήμου Βριλησσίων.
Ο Δήμος Βριλησσίων έχει προβεί σε μια σειρά έργων ανάπλασης πολλών υπαίθριων
κοινόχρηστων χώρων, αναπτύσσοντας παράλληλα, στο πλαίσιο της βιώσιμης κινητικότητας,
ένα δίκτυο ποδηλατοδρόμων και πεζοδρομίων μέσω της μείωσης του πλάτους των δρόμων
με δευτερεύουσα κυρίως συμβολή στην κυκλοφορία των αυτοκινήτων. Είναι σαφές ότι έχει
δημιουργηθεί ένα αξιόλογο πλέγμα τεχνιτών υπαίθριων χώρων σχεδιασμένο και υλοποιημένο
σύμφωνα με τις κατευθύνσεις του βιοκλιματικού σχεδιασμού που προάγει την οικονομική,
πολιτιστική και κοινωνική ανάπτυξη της περιοχής, συμβάλλοντας, παράλληλα, στη βελτίωση
των όρων διαβίωσης των κατοίκων και στην αναβάθμιση του οικιστικού περιβάλλοντος.
Ωστόσο, δεν έχει περιληφθεί στα έργα ανάπλασης το μεγαλύτερο τμήμα του ρέματος
Πολυδρόσου που αποτελεί το κατ΄ εξοχήν φυσικό περιβάλλον του αστικού ιστού του Δήμου
Βριλησσίων. Το γεγονός, όμως, της κήρυξής του ως προστατευόμενου τοπίου συντέλεσε
αποτελεσματικά στη διασφάλιση της διατήρησης της φυσικής του κατάστασης,
αποτρέποντας σε ικανοποιητικό βαθμό την εκτόνωση των οικιστικών πιέσεων εις βάρος της
γεωμορφολογίας του ρέματος και των ειδικότερων χαρακτηριστικών του.
Συνοψίζοντας, τα αποτελέσματα που θα επέλθουν με την εφαρμογή των προτεινόμενων
μέτρων που αναπτύχθηκαν στο κεφάλαιο (4) είναι τα εξής:
 Αποκατάσταση της παραρεμάτιας ζώνης με την απομάκρυνση των κτισμάτων και
περιφράξεων που παρεμποδίζουν την προσβασιμότητα και διαταράσσουν τις
λειτουργίες του ρέματος.
 Ενδυνάμωση της βλάστησης και της βιοποικιλότητας.
 Δημιουργία παραρεμάτιων μονοπατιών για πεζοπορία, άθληση, ποδηλασία και
αναψυχή.
 Εγκαταστάσεις ηλεκτροφωτισμού και πυρασφάλειας.
142
 Ένταξη του ρέματος στην καθημερινή ζωή των κατοίκων της περιοχής, λειτουργώντας
ως πόλος έλξης, λόγω της εγκατάστασης ήπιων χρήσεων κατά μήκος της παρόχθιας
περιοχής με ψυχαγωγικό, πολιτισμικό, εκπαιδευτικό χαρακτήρα.
 Βελτίωση του μικροκλίματος και των συνθηκών θερμικής άνεσης του αστικού χώρου
με τη διασύνδεση της παραρεμάτιας περιοχής μέσω ποδηλατοδρόμων και πράσινων
διαδρομών με τους υπόλοιπους κοινόχρηστους χώρους του Δήμου.
 Δημιουργία πεζογεφυρών παρέχοντας θέσεις θέας προς το ρέμα, καθώς και εγκάρσια
διασύνδεση των Δήμων Βριλησσίων και Αμαρουσίου.
 Ενθάρρυνση της βιώσιμης κινητικότητας
 Άρση των κοινωνικών περιορισμών και ανισοτήτων με τη δυνατότητα συμμετοχής στις
εκδηλώσεις και δραστηριότητες που αναπτύσσονται στην παραρεμάτια περιοχή.
 Ενδυνάμωση των τοπικών συνοικιακών κέντρων με την άρση των περιορισμών ως
προς τις χρήσεις έτσι ώστε να υπάρχει η δυνατότητα εξυπηρέτησης των καθημερινών
αναγκών στο χώρο της γειτονιάς εξαλείφοντας την εξάρτηση από το αυτοκίνητο.
 Αποκατάσταση της ευστάθειας των πρανών του ρέματος, όπου απαιτείται, με φυσικές
μεθόδους προσαρμοσμένες στην αισθητική του τοπίου.
 Αειφόρος διαχείριση των όμβριων στη λεκάνη απορροής με την αντικατάσταση
σκληρών επιφανειών από πορώδη υδατοπερατά υλικά, κατασκευή λιμνοδεξαμενών
στους κατάντη κοινόχρηστους χώρους και φύτευση δένδρων σε θέσεις μη
ανταγωνιστικές με άλλες χρήσεις (διέλευση πεζών, ποδηλάτων, εμποδιζόμενων
ατόμων).
 Περιορισμός της μεταφοράς των ρυπογόνων ουσιών μέσω της απορροής των όμβριων
στο χειμαρρικό ρέμα με την κατακράτησή τους στην πηγή, (δημιουργία φυτεμένων
δωμάτων, κήπων βροχής, φύτευση ιδιωτικών και κοινόχρηστων χώρων, διατήρηση και
αύξηση του πρασίνου παράλληλα στην όχθη του ρέματος).
 Μείωση της θερμικής καταπόνησης των κτηρίων με την ενδυνάμωση της βλάστησης
στους κοινόχρηστους χώρους και την επίστρωση των πεζοδρομίων από υλικά χαμηλής
ανακλαστικότητας.
 Αύξηση της αξίας των παραρεμάτιων ιδιοκτησιών και προώθηση της οικονομικής
ανάπτυξης μέσω της περιβαλλοντικής ανάπλασης.
143
Τέλος για τη μέγιστη αποτελεσματικότητα των εφαρμοζόμενων μέτρων απαιτείται η

πληροφόρηση και η συμμετοχή των κατοίκων της περιοχής, η δραστηριοποίηση τοπικών
περιβαλλοντικών φορέων και εν γένει η υποστήριξη της Πολιτείας προς το Δήμο για την
υιοθέτηση των δράσεων και πολιτικών της Ευρωπαϊκής Ένωσης για το αστικό περιβάλλον.
144
6.Συμπεράσματα
Συμπερασματικά, θα μπορούσαμε να πούμε ότι τα τελευταία χρόνια υπάρχει μια τάση για
την ολιστική αντιμετώπιση της διαχείρισης των αστικών ποταμών και ρεμάτων. Οι νεώτερες
στρατηγικές δεν προσανατολίζονται μόνο σε επεμβάσεις αποκατάστασης της κοίτης για τη
βελτίωση των φυσικών και οικολογικών συνθηκών των ρεμάτων αλλά και σε σχεδιαστικές
παρεμβάσεις στη λεκάνη απορροής.
Όπως είδαμε η κλιματική αλλαγή απειλεί την ισορροπία της ποιότητας και ποσότητας των
υδατικών πόρων διαταράσσοντας τον υδρολογικό κύκλο λόγω της αύξησης της εξάτμισης
και της μείωσης των διαθέσιμων υπόγειων υδάτων.
Παράλληλα η αστικοποίηση μεταβάλλει το φυσικό τοπίο με την κατάργηση της βλάστησης
και τη δημιουργία μεγάλων εκτάσεων με αδιαπέρατα υλικά. Τα δώματα των κτιρίων από
σκυρόδεμα και η επικάλυψη των κοινόχρηστων δικτύων με άσφαλτο αυξάνουν τον όγκο και
το ρυθμό της απορροής των όμβριων, καθώς και την εισερχόμενη ποσότητα στους φυσικούς
αποδέκτες που είναι τα ρέματα. Η ταυτόχρονη μεταφορά ρύπων και ιζημάτων από τον
αστικό χώρο επιφέρει ριζική τροποποίηση στην υδρολογία και γεωμορφολογία των ρεμάτων
με σοβαρές και πολύπλοκες οικολογικές συνέπειες στα οικοσυστήματα και τη
βιοποικιλότητα.
Ως προς τις μεθόδους παρέμβασης στην κοίτη των υδατορεμάτων με σκοπό τη βελτίωση της
ροής και τη μείωση των πλημμυρικών φαινομένων, ειδικά στις αστικές περιοχές, κατά το
παρελθόν ήταν αρκετά δημοφιλής η διευθέτηση του πυθμένα και των πρανών με οπλισμένο
σκυρόδεμα. Στην Ελλάδα εξακολουθεί να προτείνεται ως μέθοδος διαχείρισης παρά τις
απορριπτικές αποφάσεις του Συμβουλίου της Επικρατείας αντίστοιχων μελετών
περιβαλλοντικών επιπτώσεων.
Συνοπτικά θα μπορούσαμε να αναφέρουμε ότι τα μειονεκτήματα αυτής της μεθόδου είναι τα

εξής:
 Ολική καταστροφή του οικοσυστήματος με την κατάργηση της χλωρίδας και πανίδας
της παραρεμάτιας ζώνης και της υδρόβιας ζωής.
 Αποκοπή του ρέματος από τη ζώνη πλημμύρας του.
145
 Συνεπακόλουθη αύξηση των ρύπων και των θρεπτικών ουσιών που εισέρχονται στο
ρέμα λόγω της κατάργησης της παρόχθιας βλάστησης και της βλάστησης των
πρανών.
 Απλούστευση και μετατροπή του αστικού ρέματος από πολυλειτουργικό
οικοσύστημα σε κανάλι απορροής όμβριων.
 Ελαχιστοποίηση της διήθησης του νερού στο υπέδαφος και επιδείνωση της
αναπλήρωσης των υδάτων των υπόγειων υδροφορέων.
Μία δεύτερη μέθοδος διαχείρισης που είναι αρκετά δημοφιλής σε πολλά κράτη του
εξωτερικού τα τελευταία χρόνια είναι η ανασύσταση και αναβίωση των καλυμμένων
ρεμάτων.
Η μέθοδος αυτή αποσκοπεί στην επαναφορά του ρέματος ή ποταμού σε συνθήκες πριν από
την αστικοποίηση. Η προσέγγιση του φυσικού σχεδιασμού απαιτεί την κατασκευή ενός
καναλιού παρόμοιου με τα διάφορα θεωρητικά σχήματα που προβλέπονται από την
ταξινόμηση ρεμάτων (π.χ. κατά Rosgen) ή παρόμοιου με τοποθεσίες αναφοράς,
χρησιμοποιώντας ιστορικά δεδομένα. Η προσέγγιση αυτή για να είναι επιτυχής θα πρέπει να
συνδυάζει το σχεδιασμό των γεωμορφολογικών χαρακτηριστικών με την πρόβλεψη των
πραγματικών συνθηκών ροής. Σε πολλές περιπτώσεις η μη επιτυχής προσέγγιση οφείλεται
στο γεγονός ότι οι περιοχές που επιλέγονται ως σημείο αναφοράς βρίσκονται σε λεκάνες
απορροής με μικρότερη αδιαπέρατη κάλυψη από ότι η περιοχή αποκατάστασης του ρέματος
και για τις συνθήκες ροής γίνονται θεωρητικές παραδοχές χωρίς να υπολογίζονται στην
πραγματικότητα ( Smith & Prestegaard, 2005).
Επιπλέον ένα ρέμα για να αναπτυχθεί χρειάζεται χώρο λόγω της μαιανδρικής του μορφής και
της ζώνης πλημμύρας του. Στις πυκνοδομημένες αστικές περιοχές αυτός ο χώρος είναι
ανύπαρκτος ή περιορισμένος. Η πυκνή δόμηση, τα αστικά δίκτυα υποδομής και οι υψηλές
αποζημιώσεις για τις απαλλοτριώσεις των ιδιοκτησιών που απαιτούνται για την ανάπλαση
της περιοχής καθιστούν τις περισσότερες φορές μη ρεαλιστική και εφικτή την αναβίωση ενός
αστικού ρέματος.
Τέλος μία τρίτη μέθοδος είναι αυτή που προβλέπει επεμβάσεις πολεοδομικού και
βιοκλιματικού σχεδιασμού σε όλη την αστική λεκάνη απορροής με σκοπό τη βελτίωση της
146
ροής των υφιστάμενων φυσικών ρεμάτων και την αειφόρο διαχείριση των όμβριων στη
λεκάνη απορροής.
Ως προς τη βελτίωση της ροής των ρεμάτων απαιτείται οριοθέτηση, καθορισμός της ζώνης
πλημμύρας καθώς και πιθανές επεμβάσεις διευθέτησης για τη σταθεροποίηση των πρανών
και της κοίτης, κατόπιν εγκρίσεων μελετών περιβαλλοντικών επιπτώσεων.
Οι νεότερες μέθοδοι διευθέτησης αποσκοπούν στη διατήρηση της φυσικής κατάστασης του
ρέματος, όπως είναι η ενδυνάμωση της βλάστησης και η χρήση φυσικών υλικών
Η χρήση οπλισμένου σκυροδέματος θα πρέπει να γίνεται με αυστηρά κριτήρια και όπου
επιβάλλεται λόγω του αστικού σχεδιασμού, όπως για παράδειγμα στις περιπτώσεις
διασταύρωσης του ρέματος με οδικές αρτηρίες.
Επιπλέον, εκτός από τη ζώνη μεταξύ των οριογραμμών του ρέματος, όπου απαγορεύεται η
δόμηση, σύμφωνα με τη νομοθεσία, μπορεί να καθορίζονται μέσω του πολεοδομικού
σχεδιασμού επιπλέον ζώνες προστασίας με αυστηρότερους όρους δόμησης, με περιορισμό
των επιτρεπόμενων χρήσεων γης και απομάκρυνση των ρυπογόνων και επιβαρυντικών για το
περιβάλλον, του ρέματος, δραστηριοτήτων.
Ως προς τη λεκάνη απορροής σκοπός είναι η αειφόρος διαχείριση της απορροής των
όμβριων.
Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με την ενσωμάτωση τεχνικών σχεδιασμού χαμηλής επίπτωσης
που μιμούνται τις υδρολογικές και οικολογικές διεργασίες που συμβαίνουν στις φυσικές
λεκάνες απορροής ως προς τη διείσδυση, το φιλτράρισμα, την αποθήκευση, την εξάτμιση και
κατακράτηση της απορροής κοντά στην πηγή τους.
Αυτές οι τεχνικές περιλαμβάνουν τα φυτεμένα δώματα, τη φύτευση των ιδιωτικών
ακάλυπτων χώρων, τις ζώνες ανάσχεσης στην παραρεμάτια περιοχή, την αντικατάσταση των
αδιαπέρατων επιστρώσεων με πορώδη υλικά και τη δημιουργία υδροβιότοπων και πράσινων
διαδρομών.
Από τις προαναφερθείσες μεθόδους η τελευταία είναι η πλέον ρεαλιστική, φιλική προς το
φυσικό περιβάλλον και καθίσταται αποτελεσματική ως προς τη βέλτιστη διαχείριση των
υδατικών πόρων, των οικοσυστημάτων και της βιοποικιλότητας, καθώς και τη δημιουργία
ευνοϊκών συνθηκών μικροκλίματος και εξοικονόμησης ενέργειας, διότι συνδυάζει καλές
πρακτικές χαμηλής επίπτωσης για την ενσωμάτωση των ρεμάτων στο αστικό περιβάλλον με
147
στρατηγικές βιοκλιματικού σχεδιασμού για την ανάπλαση της συνολικής αστικής λεκάνης
απορροής.
148
7. Επίλογος
7.1 Αδυναμίες της εργασίας

Η μελέτη περίπτωσης επικεντρώθηκε, όπως έχει προαναφερθεί, στην εφαρμογή καλών
πρακτικών για τη διατήρηση της φυσικής κατάστασης του ρέματος Πολυδρόσου και της
ενσωμάτωσής του στις αστικές λειτουργίες του Δήμου Βριλησσίων με κριτήρια
πολεοδομικού και βιοκλιματικού σχεδιασμού.
Συνολικά η μελέτη εκπονήθηκε με τη χρήση σχεδιαστικού λογισμικού (Autocad) σε χάρτες

μικρής κλίμακας (υπόβαθρα της geodata, ανοικτά δημόσια δεδομένα), χρησιμοποιώντας
παράλληλα φωτογραφικό υλικό που προέκυψε κατόπιν αυτοψίας στην περιοχή, χωρίς τη
διεξαγωγή μετρήσεων και αποτυπώσεων.
Σημειώνεται ότι, δεν εκπονήθηκαν υδραυλικές – υδρολογικές μελέτες για τον υπολογισμό
των πλημμυρικών παροχών, την οριοθέτηση και διευθέτηση του ρέματος.
Η σύνταξη των προτάσεων για τη διατήρηση της φυσικής κατάστασης της κοίτης του
ρέματος και της ενσωμάτωσής του στους κοινόχρηστους χώρους του αστικού
περιβάλλοντος, βασίστηκε σε δευτερογενείς πηγές, σε καλές πρακτικές, αλλά και στην
εκτίμηση ποιοτικών δεδομένων. Συνεπώς η προσέγγιση του όλου θέματος περιλαμβάνει
κατευθύνσεις γενικού χαρακτήρα και δεν αποτελεί μελέτη εφαρμογής.
Επισημαίνεται ότι καταβλήθηκε ιδιαίτερη προσπάθεια για την αναζήτηση τεκμηρίων σε

επίπεδο έρευνας, λόγω της πολυπλοκότητας του υπό εξέταση αντικειμένου, καθώς και της
έλλειψης της ελληνικής βιβλιογραφίας στον τομέα της ενσωμάτωσης των ρεμάτων ως
φυσικών οικοσυστημάτων στο αστικό περιβάλλον.
Ως εκ τούτου πολλά από τα παρεχόμενα οφέλη που αντλήθηκαν από τη διεθνή βιβλιογραφία,
δεν μπόρεσαν να αξιολογηθούν πλήρως, λόγω της περιορισμένης κατανόησης των
μηχανισμών που αφορούν τις οικοσυστημικές λειτουργίες των αστικών ρεμάτων στις
κλιματολογικές και περιβαλλοντικές συνθήκες του Ελλαδικού χώρου.
149
Ειδικότερα σε ότι αφορά τον τομέα της διαχείρισης των όμβριων στην αστική λεκάνη
απορροής που είναι ένας κρίσιμος παράγοντας για την αειφόρο αξιοποίηση των υδατικών
πόρων, δεν βρέθηκαν έρευνες με αναλυτικά στοιχεία που να υποδεικνύουν κατάλληλα μέτρα
και σχεδιαστικές παρεμβάσεις όχι μόνον για τον περιορισμό των ροών αιχμής αλλά, κυρίως,
για την παράταση του χρόνου της απορροής, την κατακράτηση και επεξεργασία των όμβριων
με τελικό σκοπό την επαναφόρτιση των υπόγειων υδάτων και τη μείωση των καταστροφών
που προέρχονται από τα πλημμυρικά φαινόμενα.
7.2 Προτεινόμενες μελέτες

Περαιτέρω η προστασία των αστικών ρεμάτων και η ένταξή τους στον πολεοδομικό ιστό
είναι ένα πολυσύνθετο ζήτημα και η αντιμετώπισή του υπάγεται στο πλαίσιο ενός
στρατηγικού σχεδιασμού.
Οι αποτελεσματικές μέθοδοι παρέμβασης αποτελούν αντικείμενο διεπιστημονικής
συνεργασίας καθώς απαιτούν την ολιστική διαχείριση του υδατορέματος και της λεκάνης
απορροής του.
Τα υδατορέματα είναι δυναμικά φυσικά οικοσυστήματα και αλληλεπιδρούν με το αστικό
περιβάλλον το οποίο με τη σειρά του μεταβάλλεται συνεχώς. Η αστικοποίηση και η
κλιματική αλλαγή είναι δυο παράγοντες που θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη στη σύνταξη
μελετών που αποσκοπούν στη βιωσιμότητα των αστικών περιοχών δεδομένου ότι απειλούν
την ποιότητα και ποσότητα των υδατικών πόρων με αντίκτυπο στη φυσική λειτουργία των
ρεμάτων.
Τα υδατορέματα εκτός από δυναμικά οικοσυστήματα είναι και ευαίσθητα στις αλλαγές που
επέρχονται, λόγω της κλιματικής αλλαγής και της μεταβλητότητας του αστικού
περιβάλλοντος.
Συνεπώς η οποιαδήποτε σχεδιαστική πρόταση θα πρέπει να περιλαμβάνει υπολογιστικά
μοντέλα προσομοίωσης της υφιστάμενης κατάστασης όσο και της μελλοντικής διάστασης
των μεταβολών που θα επέλθουν λόγω της αύξησης του πληθυσμού, της επέκτασης των
σχεδίων πόλης, των αλλαγών χρήσεων γης και των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής.
150
7.3 Εφαρμογή της εργασίας

Τα συμπεράσματα που προέκυψαν από την έρευνα που διεξήχθη σε επίπεδο βιβλιογραφίας
και τα αποτελέσματα από τη μελέτη περίπτωσης θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε
νομοθετικές ρυθμίσεις, όπως:
 Θέσπιση ρητής απαγόρευσης του εγκιβωτισμού και της περαιτέρω
κάλυψης των αστικών φυσικών ρεμάτων, ανεξαρτήτως του μεγέθους τους. Ειδικότερα,
 Στις νεοενταχθείσες περιοχές θα πρέπει μέσω του πολεοδομικού σχεδιασμού
τα ρέματα να προστατεύονται ως φυσικά οικοσυστήματα.
 Πριν την εφαρμογή των παλαιών σχεδίων πόλης θα πρέπει να προηγείται η
οριοθέτηση των ανοικτών φυσικών ρεμάτων και η τροποποίηση του σχεδίου
για τη διαφύλαξή τους ως κοινόχρηστων χώρων ώστε να περιλαμβάνονται
στους ανοικτούς αστικούς υπαίθριους χώρους.
 Θεσμοθέτηση των προσεγγίσεων που είναι γνωστές ως καλύτερες
πρακτικές διαχείρισης των όμβριων της παραρεμάτιας ζώνης και της λεκάνης
απορροής. Ειδικότερα,
 Θέσπιση οικονομικών κινήτρων για την κατασκευή φυτεμένων δωμάτων και
στεγών στους ιδιωτικούς χώρους.
 Προσαρμογή των τεχνικών διαχείρισης των όμβριων της λεκάνης απορροής
στα Ελληνικά περιβαλλοντικά, κοινωνικοοικονομικά και κλιματολογικά
δεδομένα.
Συμπερασματικά οι νομοθετικές ρυθμίσεις που προτείνονται αφορούν στην ενσωμάτωση των

αστικών ρεμάτων στον πολεοδομικό σχεδιασμό με σκοπό την ένταξή τους στις αστικές
λειτουργίες, αναγνωρίζοντας την αναγκαιότητα της διατήρησής των ρεμάτων ως φυσικών
οικοσυστημάτων που μπορούν να συμβάλλουν στη βελτίωση του αστικού μικροκλίματος
και στην ενδυνάμωση της βιωσιμότητας των πόλεων. Παράλληλα η συστηματική διερεύνηση
της βιβλιογραφίας μας υποδεικνύει τη λήψη μέτρων και πολιτικών διαχείρισης της συνολικής
λεκάνης απορροής για τη διαφύλαξη των φυσικών πόρων και την προστασία του
ανθρωπογενούς περιβάλλοντος ενόψει των επερχόμενων επιπτώσεων της κλιματικής
αλλαγής.
151
Βιβλιογραφικές Αναφορές
Ξενόγλωσση
Alley, W. M., Reilly, T. E., Franke, O. L. (1999). Sustainability of Ground-Water

Resources. U.S. Geological Survey Circular 1186. Denver: U.S. Geological Survey.
Retrieved March , 2020 from https://pubs.usgs.gov/circ/circ1186/pdf/circ1186.pdf
Antonellini, M., Dentinho, T., Khattabi, A., Masson, E., Mollema, P. N., Silva, V., Silveira,
P. (2014). An integrated methodology to assess future water resources under land use and
climate change: an application to the Tahadart drainage basin (Morocco). Environ Earth Sci
71, 1839–1853. doi: 10.1007/s12665-013-2587-5
Blue Cities Guide, Environmentally Sensitive Urban Development. Produced by Charles

River Watershed Association with support from The Boston Foundation & Cabot Family
Charitable Trust. Retrieved November 11, 2019 from
http://www.inu.it/wp- content/uploads/2012/05/crwa-blue-cities-guide -web-version.pdf
Bowler, D. E., Buyung-Ali, L., Knight, T. M. & Pullin, A. S. (2010). Urban greening to cool
towns and cities: a systematic review of the empirical evidence. Landscape and Urban
Planning 97, 147–155. doi: 10.1016/j.landurbplan.2010.05.006
Brandeis, A. (2014). Urban Transformations: Cities and Water ISBN: 978-94-90354-30-5.

Retrieved March, 2020 from
https://isocarp.org/app/uploads/2014/06/Proceedings_Gdynia-Final_01_20151.pdf
Breen, A., & Rigby, D. (1996). The New Waterfront: A Worldwide Urban Success Story.
New York
Buchholz, T., Bork, D., Younos T. (2007). Urban Stream Daylighting Design Application to
Stroubles Creek. Virginia Polytechnic Institute and State University Blacksburg Virginia.
Retrieved February, 2020 from
https://pdfs.semanticscholar.org/fb86/411db72531d6bffe60b9f7a28162d360b79e.pdf
Buffington, J.M. & Montgomery, D.R. ( 2013). Geomorphic classification of rivers. In:
Shroder, J. (Editor in Chief), Wohl, E. (Ed.), Treatise on Geomorphology. Academic Press,
San Diego, CA, vol. 9, Fluvial Geomorphology, pp. 730–767.
Butler, D. and Davies, J. W. (2004). Urban Drainage. Second Edition. Spon Press.
London. New York. Retrieved March, 2020 from
https://vannpiseth.files.wordpress.com/2015/07/urban-drainage-butler.pdf
Chen, Y. C., Tan, C. H., Wei, C., & Su, Z. W. (2014). Cooling effect of rivers on
metropolitan Taipei using remote sensing. International Journal of Environmental Research
and Public Health, 11(2), 1195–1210. https://doi.org/10.3390/ijerph110201195
152
Chen, Z., Zhao, L., Meng, Q., Wang, C., Zhai, Y., & Wang, F. (2009). Field measurements
on microclimate in residential community in Guangzhou, China. Frontiers of Architecture
and Civil Engineering in China, 3(4), 462-468.
Daylighting Streams: Breathing Life into Urban Streams and Communities. (n.d).
https://americanrivers.org/wp-content/uploads/2016/05/AmericanRivers_daylighting-
streams-report.pdf
Du, H., Song, X., Jiang, H., Kan, Z., Wang, Z., & Cai, Y. (2016). Research on the cooling
island effects of water body: A case study of Shanghai, China. Ecological Indicators, 67, 31–
38. https://doi.org/10.1016/j.ecolind.2016.02.040
Elmqvist, T., Seta la, H., Hande, S.N., van der Ploeg, S., Aronson, J., Blignaut, J.N., Go´
mez-Baggethun, E., Nowak, D.J., Kronenberg J., de Groot R.( 2015). Benefits of restoring
ecosystem services in urban areas. Current Opinion in Environmental Sustainability.
http://dx.doi.org/10.1016/j.cosust.2015.05.001
European Center for River Restoration ECRR (2015). Rivers in our towns and cities.
http://www.ecrr.org/RiverRestoration/UrbanRiverRestoration/tabid/3177/Default.aspx
European Commission (2013a). Communication from the Commission to the European

Parliament, the Council, the European Economic and Social Committee and the Committee
of the Regions 'Green infrastructure (GI) -Enhancing Europe's natural capital (SWD, 2013-
155 final). Retrieved February, 2020 from
https://ec.europa.eu/environment/nature/ecosystems/docs/green_infrastructures/
1_EN_ACT_part1_v5.pdf
European Commission (2013b). The EU Strategy on adaptation to climate change

http://ec.europa.eu/clima/publications/docs/eu_strategy_en.pdf.
European Commission (2014). Communication from the Commission to the European

Parliament, the Council, the European Economic and Social Committee and the Committee
of the Regions.The urban dimension of EU policies-Key features of an EU urban agenda.
http://ec.europa.eu/regional_policy/sources/consultation/urb_agenda/pdf/
comm_act_urb_agenda_en.pdf
European Commission (2015). Nature-based solutions

https://ec.europa.eu/research/environment/index.cfm?pg=nbs
EEA. (2012) Urban adaptation to climate change in Europe, EEA Report No 2/2012,
European Environment Agency. Retrieved February, 2020 from
http://www.eea.europa.eu/publications/urbanadaptation-to-climate
153
EEA. (2015a) SOER 2015-The European environment -state and outlook 2015, European
Environment Agency. Retrieved February, 2020 from
http://www.eea.europa.eu/soer.
EEA. (2015b) Exploring nature-based solutions: The role of green infrastructure in mitigating
the impacts of weather- and climate change-related natural hazards, EEA Technical report No
12/2015, European Environment Agency.
http://www.eea.europa.eu/publications/exploring-nature-based-solutions-2014.
EEA. (2015c) Urban sustainability issues -Resourceefficient cities: Good practice, EEA
Report No 24/2015,European Environment Agency. Retrieved February, 2020 from
http://www.eea.europa.eu/publications/resource-efficient-cities-goodpractice
EEA, European Environment Agency (2016). Rivers and lakes in European cities: Past and
future challenges. ISBN 978-92-9213-821-9
EEA (2016a). Urban adaptation to climate change in Europe 2016 -Transforming cities in a
changing climate, EEA Report No 12/2016, European Environment Agency.
Retrieved February, 2020 from http://www.eea.europa.eu/publications/urbanadaptation-
2016.
European River Restoration Center. Retrieved February, 2020 from

https://www.therrc.co.uk/manual-river-restoration-techniques
Eurostat (2015). Eurostat regional yearbook 2015. Retrieved February, 2020 from
http://ec.europa.eu/eurostat/en/web/products-statisticalbooks/-/KS-HA-15-001)
Federal Interagency Stream Restoration Working Group (FISRWG) (2001 a). Overview of
Stream Corridors. Retrieved February, 2020 from
https://www.nrcs.usda.gov/Internet/FSE_DOCUMENTS/stelprdb1043460.pdf
Federal Interagency Stream Restoration Working Group (FISRWG) (2001b). Corridor

Restoration: Principles, Processes, and Practices.
https://www.nrcs.usda.gov/Internet/FSE_DOCUMENTS/stelprdb1044574.pdf
Feyisa, G. L., Dons, K., & Meilby, H. (2014). Efficiency of parks in mitigating urban heat
island effect: An example from Addis Ababa. Landscape and Urban Planning,
123, 87–95. https://doi.org/10.1016/j.landurbplan.2013.12.008
Georgia Soil and Water Conservation (2000). Commission Guidelines for Streambank
Restoration. Retrieved February, 2020 from
https://int.search.myway.com/search/GGmain.jhtml?p2=
%5EY6%5Exdm010%5ETTAB02%5Egr&ptb=0D7D71ED-39A9-458A-A815-
C73278564772&n=782a0f8b&cn=GR&ln=el&si=CJ_klfWtkcsCFewW0wodHjECDQ&tpr=
hpsb&trs=wtt&brwsid=ee8a5400-a243-4fe3-9671-
154
da1e192e1542&searchfor=Georgia+Soil+and+Water+Conservation+
%282000%29.+Commission++Guidelines+for+Streambank+Restoration.&st=tab
Gross, G. (2017). Some effects of water bodies on the environment – numerical experiments.
Journal of Heat Island Institute International Vol. 12 (2).
Hathway, E. A., & Sharples, S. (2012). The interaction of rivers and urban form in mitigating
the Urban Heat Island effect: A UK case study. Building and Environment, 58(0), 14-22.
http://dx.doi.org/10.1016/j.buildenv.2012.06.01
Hari Krishna, B., Mani, A., Uma Devi, M., Ramulu, V. (2014). Simulation of Impact of
Change in Landuse on Water Yield of Upper Manair Catchment. International Journal of
Innovative research and development, Vol 3 (No 1), 592-600.
Hurkmans, R. T. W. L., Terink, W., Uijlenhoet, R., Moors, E. J., Troch, P. A. & Verburg, P.
H. (2009). Effects of land use changes on streamflow generation in the Rhine basin.
Water Resources Research, Vol 45 (No6).
Ishii, A., Iwamoto, S., Katayama, T., Hayashi, T., Shiotsuki, Y., Kitayama, H., Tsutsumi, J.-I.
& Nishida, M. (1991). A comparison of field surveys on the thermal environment in urban
areas surroundings a large pond: when filled and when drained. Energy and Buildings 16,
965–971. doi: 10.1016/0378-7788(91)90091- G
Jamei, E., Rajagopalan, P., Seyedmahmoudian, M., & Jamei, Y. (2016). Review on the
impact of urban geometry and pedestrian level greening on outdoor thermal comfort.
Renewable and Sustainable Energy Reviews, 54, 1002–1017.
https://doi.org/10.1016/j.rser.2015.10.104.
James, W. (1998). History of Water Supply: A Historical Perspective on the Development of

Urban Water Systems. University of Guelph, Guelph, Ontario, Canada.
https://www.chiwater.com/Company/Staff/WJamesWebpage/technology/wj437hi.htm
Jusuf, S. K., Wong N. H., Syafii, N. I.(2009).Influence of Water Feature on Temperature

Condition in Hot Humid Climate. Retrieved February, 2020 from
http://www.archiplan.ugm.ac.id/wp-content/uploads/2012/03/INTA00095-00131P2.pdf
Katayama, T., Hayashi, T., Shiotsuki, Y., & Kitayama, H. (1990). Cooling effects of a river
and sea breeze on the thermal environment in a built-up area. Energy and Buildings, 16(3–4),
973–978. https://doi.org/10.1016/0378-7788(91)90092-H.
Kavian, A., Golshan, M., Abdollahi, Z. (2017). Flow discharge simulation based on land use
change predictions. Environ Earth Sciences, 76, 588. doi:10.1007/s12665-017-6906-0
Kim, Y.-H., Ryoo, S.-B., Baik, J.-J., Park, I.-S., Koo, H.- J. & Nam, J.-C. (2008). Does the
restoration of an inner-city stream in Seoul affect local thermal environment? Theoretical
and Applied Climatology 92, 239–248. doi: 10.1007/s00704-007-0319-z
155
Kim, D., Cha, J., & Jung, E. (2014). A study on the impact of urban river refurbishment to
the thermal environment of surrounding residential area. Journal of Environmental
Protection, 5(5), 454–465. https://doi.org/10.4236/jep.2014.55048
Lemus, J. D., Devinny, J. , Stein, A., Dhar, S. and Ozis F.(2003). Stormwater mitigation
for architects and developers Retrieved February, 2020 from
https://dornsife.usc.edu/assets/sites/291/docs/pdfs/Publications/StormWaterRpt.pdf
Li, J., Song, C., Cao, L., Zhu, F., Meng, X. & Wu, J. (2011). Impacts of landscape structure
on surface urban heat islands: a case study of Shanghai, China. Remote Sensing of
Environment 115, 3249–3263. doi: 10.1016/j.rse.2011.07.008
Lin, Tzu-Ping, Kang-Ting Tsai, Chi-Chang Liao, & Ying-Che Huang.(2013). Effects of
thermal comfort and adaptation on park attendance regarding different shading levels and
activity types. Building and Environment, 59, 599- 611.
Lin, W., Yu, T., Chang, X., Wu, W., & Zhang, Y. (2015). Calculating cooling extents of
green parks using remote sensing: Method and test. Landscape and Urban Planning,
134, 66–75. https://doi.org/10.1016/j.landurbplan.2014.10.012.
Low Impact Development Center 2003. Introduction to Low Impact Development (LID).
Retrieved March , 2020 from http://www.lid-stormwater.net/background.htm
Manteghi, G., Lamit, H. bin, & Ossen, D. R. (2015). Influence of street orientation and
distance to water body on microclimate temperature distribution in tropical coastal
city of Malacca. International Journal of Applied Environmental Sciences, Vol. 10 (No2),
749–766. http://www.ripublication.com.
Manteghi, G., Lamit, H. & Remaz, D., (2015).Water Bodies an Urban Microclimate: A
Review, Vol. 9 (No. 6). doi:10.5539/mas.v9n6p1
Manteghi, G., Shukri, S.M. & Lamit, H., (2019). Street Geometry and River Width as Design
Factors to Improve Thermal Comfort in Melaka City. Journal of Adnanced Research in Fluid
Mechanics and Thermal Sciences, 58, 15-22. http://www.akademiabaru.com/arfmts.html
May, C. W., Horner, R., Karr, J. R., Mar, B. W., Welch, E. B. (1997).
Effects of Urbanization on Small Streams in the Puget Sound Ecoregion. Watershed
Protection Techniques 2, no. 4: 483–494.
Retrieved March , 2020 from
https://salishsearestoration.org/images/2/27/
May_et_al_1997_urbanization_of_small_streams.pdf
McGrane, S. J. (2016). Impacts of urbanisation on hydrological and water quality dynamics,

and urban water management: a review. Retrieved March, 2020 from
https://doi.org/10.1080/02626667.2015.1128084
156
Meyer, J. L. et al. (2003). Where rivers are born:: The Scientific Imperative for Defending
Small Streams and Wetlands. Retrieved March, 2020 from
https://wnylc.org/site/wp-content/uploads/2016/02/WhereRiversAreBorn.pdf
Miller, J. R. & J. B. Ritter (1996). An examination of the Rosgen classification of natural

rivers. Catena 27: 295-299.
Milone & MacBroom (2007). Guidelines for Naturalized River Channel Design and Bank
Stabilization. Retrieved March, 2020 from
https://www.des.nh.gov/organization/commissioner/pip/publications/wd/documents/r-wd-06-
37.pdf
Murakawa, S., Sekine, T., Narita, K. & Nishina D. (1991). Study of the effects of a river on
the thermal environment in an urban area. Energy and Buildings,15- 16, 993–1001. doi:
10.1016/0378-7788(91)90094-J
New Strateries for America’s Watersheds (1999). National Research Council. Washington.
https://www.nap.edu/catalog/6020/new-strategies-for-americas-watersheds
Nishimura, N., Nomura, T., Iyota, H. & Kimoto, S. (1998). Novel water facilities for creation
of comfortable urban micrometeorogy. Solar Energy 64, 197– 207. doi: 10.1016/S0038-
092X(98)00116-9
Oakland County Planning & Economic Development Services (2007). Planning for Green
River Corridors. A Resource Guide for Maximizing Community Assets Related to Rivers.
https://www.oakgov.com/advantageoakland/resources/Documents/Maps/
gi_PlanningForGreenRiverCorridors.pdf
Oke, T. R. (2004). Initial guidance to obtain representative meteorological observations at

urban sites. World Meteorological Organization, 81, 51 https://doi.org/Reporte
Otto, B., McCormick, K., Leccese, M. (2004). Ecological Riverfront Design: American
Planning Association Restoring Rivers, Connecting Communities. ISBN: 978-1-884829-93-2
Park, C.Y, Lee, D. K., Asawa, T., Murakami, A., Kim, H. G., Lee, M. K., Lee, H. S.(2019).
Influence of urban form on the cooling effect of a small urban river. Landscape and Urban
Planning, 183, 26-35.
RESTORE (2013). Rivers by design: Rethinking development and river restoration - A guide
for planners, developers, architects and landscape architects on maximising the benefits of
river restoration . Retrieved February, 2020 from
http://www.ecrr.org/Portals/27/Publications/Rivers%20by%20design.pdf.
Rizwan, A. M., Dennis, L. Y. C., & Liu, C. (2008). A review on the generation,
determination and mitigation of Urban Heat Island. Journal of Environmental Sciences, 20,
120–128. https://doi.org/10.1016/S1001-0742(08)60019-4.
157
Robitu, M., Musy, M., Inard, C. & Groleau, D. (2006). Modeling the influence of vegetation
and water ponds on urban microclimate. Solar Energy, 80, 435–447. doi:
10.1016/j.solener.2005.06.015
Rodrigues, A. L., Reis, G., dos Santos, M.,da Silva, D., dos Santos, V., Castro, J., Calijuri, M.
(2019).Influence of land use and land cover’s change on the hydrological regime
at a Brazilian southeast urbanized watershed. Environmental Earth Sciences 78, 595.
Retrieved November 11, 2019 from https://doi.org/10.1007/s12665-019-8601-9
Rosgen, D.L. (1994). A classification of natural rivers. Catena 22, 169-199
Rosgen, D.L., (1996). Applied River Morphology. Wildland Hydrology, Pagosa Springs, CO.
Schanze, J., Olfert, A., Tourbier, J. T., Gersdorf, I., Schwager T. (2004). Existing Urban
River Rehabilitation Schemes. Retrieved February, 2020 from
http://www.urbem.net/WP2/WP2_case_studies.pdf
Schiff, R., MacBroom, J.G., Armstrong Bonin, J. (2006). White Paper River Restoration and
Fluvial Geomorphology. Retrieved February, 2020 from
https://www.des.nh.gov/organization/commissioner/pip/publications/wd/documents/r-wd-06-
27.pdf
Schueler, T. R. (1995a). “The Importance of Imperviousness.” Watershed Protection

Techniques 1,no. 3: 100–111.
Schueler, T. R. (1995b). Site Planning for Urban Stream Protection. Washington, D.C.:
Metropolitan Council of Governments.
Sholtes, J. S., Ubing, C., Randle, T. J., Fripp, J., Cenderelli, D. and Baird, D. C. (2017).
Managing Infrastructure in the Stream Environment. Retrieved February, 2020 from
https://acwi.gov/sos/pubs/managing_infrastructure%20_in_the_stream_environment.pdf
Smith S.M. & Prestegaard K.L. (2005). Hydraulic performance of a morphology-based

stream channel design. Water Resources Research, 41. W11413, doi:
10.1029/2004WR003926. Retrieved March, 2020 from
https://agupubs.onlinelibrary.wiley.com/doi/epdf/10.1029/2004WR003926
Spronken-Smith, R. A., Oke, T. R. & Lowry, W. P. (2000). Advection and the surface energy
balance across an irrigated urban park. International Journal of Climatology 20, 1033–1047.
doi: 10.1023/A:1002001408973
Stewart, I. D., & Oke, T. R. (2012). Local climate zones for urban temperature studies.
Bulletin of the American Meteorological Society, 93(12), 1879–1900. https://doi.org/
10.1175/BAMS-D-11-00019.1
158
Stormwater Management Practices Methods for Conserving an Under-Utilized Resource

(2003) Retrieved March , 2020 from
https://www.chesco.org/DocumentCenter/View/25735/9-Storm-Management-Practices?
bidId=
Sun, R. & Chen, L. (2012). How can urban water bodies be designed for climate adaptation?
Landscape and Urban Planning 105, 27–33. doi: 10.1016/j.landurbplan.2011.11.018
Sun, R., Chen, A., Chen, L., & Lü, Y. (2012). Cooling effects of wetlands in an urban region:
The case of Beijing. Ecological Indicators, 20, 57–64. https://doi.org/10.1016/
j.ecolind.2012.02.006
Tahmiscioglu, M. S., Anul, N., Ekmekci, F., Durmus, N.(n.d.). Positive and Negative Impacts
of Dams on the Environment. Retrieved March , 2020 from
https://cvc.ca/wp-content/uploads/2011/02/60.pdf
Tominaga, Y., Sato, Y., & Sadohara, S. (2015). CFD simulations of the effect of evaporative
cooling from water bodies in a micro-scale urban environment: Validation and application
studies. Sustainable Cities and Society. https://doi.org/10.1016/j.scs. 2015.03.011
(USEPA) United States Environmental Protection Agency, Office of Water (2000). Liquid
Assets 2000: America’s Water Resources at a Turning Point. Washington.
Retrieved March , 2020 from http://www.pebblescience.org/pdfs/assets-1.pdf
(USEPA)United States Environmental Protection Agency (2007). National Management

Measures to Control Nonpoint Source Pollution from Hydromodification. Retrieved March ,
2020 from
https://www.epa.gov/sites/production/files/2015-09/documents/hydromod_all_web.pdf
US FWS (2002). 2001 National Survey of Fishing, Hunting, and Wildlife-Associated

Recreation. Washington. Retrieved February, 2020 from
www.census.gov/prod/2002pubs/FHW01.pdf.
URBEM, Urban River Basin Enhancement Methods (2004). New techniques for urban river
rehabilitation. How to re-naturalise flow regimes. Recommendations.Work Package 8.
Retrieved March , 2020 from http://www.urbem.net/WP8/Doc8_1_A.pdf
Urban Waste Water Treatment Directive, UWWTD. Retrieved February, 2020 from
https://ec.europa.eu/environment/water/water-urbanwaste/legislation/directive_en.htm
Vidrih, B., & Medved, S. (2013). Multiparametric model of urban park cooling island.
Urban Forestry and Urban Greening, 12(2), 220–229. https://doi.org/10.1016/j.ufug.
2013.01.002
Völker, S., Baumeister, H., Classen, T., Hornberg, C. & Kistemann, T. (2013).
Evidence for the temperature-mitigating capacity of urban blue space-A health geographic
perspective, Vol. 67 ( No. 4), 355–371. doi: 10.3112
159
Webb, B. W., & Zhang, Y. (1997). Spatial and seasonal variability in the components of
the river heat budget. Hydrological Processes. https://doi.org/10.1002/(SICI)1099-
1085(199701)11:1<79::AID-HYP404>3.3.CO;2-E.
Wei, Y., Nyuk, Hien W., Steve K. J.(2013). Thermal comfort in outdoor urban spaces in
Singapore. Building and Environment, 59, 426-435
Wenger S. (1999). A review of the scientific literature on riparian buffer width, extent and
vegetation. Office of Public Service & Outreach Institute of Ecology University of Georgia.
http://wolfrunwater.org/Stream-Restoration/riparianbuffer%201%20.pdf
Wildcat Creek Restoration Action Plan (2010). version 1.3 , prepared by The Urban Creeks
Council for the Wildcat-San Pablo Watershed Council. Retrieved March , 2020 from http://
www.wcspcouncil.org/wp-content/uploads/2018/03/Wildcat-Creek-Restoration-Action-
Plan.pdf
Woodworth, J. W. (2002). Reducing Polluted Runoff in the District of Columbia. Retrieved

February, 2020 from https://www.nrdc.org/sites/default/files/gutter.pdf
World Bank (2016). Mainstreaming Water Resources Management in Urban Projects:

Taking an Integrated Urban Water Management Approach , a guidance note. Retrieved
March, 2020 from http://www.worldbank.org/water
Wu, Z. & Zhang, Y.(2019). Water Bodies’ Cooling Effects on Urban Land Daytime Surface
Temperature: Ecosystem Service Reducing Heat Island Effect. Retrieved January 30, 2020
from www.mdpi.com/journal/sustainability
Zölcha, T., Maderspachera, J., Wamslerb, C., Pauleitc, S. (2016).Urban Forestry & Urban
Greening. Urban Forestry & Urban Greening, 20, 305–316
Zoras, S., Tsermentselis, A., Kosmopoulos, P., Dimoudi A.(2014). Evaluation of the
application of cool materials in urban spaces: A casestudy in the center of Florina.
Sustainable Cities and Society 13, 223–229
Ελληνόφωνη
Γεωργούλα, Α. και Σύμβουλοι Μηχανικοί (2008). Τροποποίηση Γενικού Πολεοδομικού

Σχεδίου Δήμου Βριλησσίων Α΄ Στάδιο. Ανακτήθηκε 8-1-2016 από
http://www.vrilissia.gr/images/a_gps_f.pdf
Γιαννόπουλος, Σ., Γριβάκη, Γ., Γιαννοπούλου, Ι. (χ.χ ). Διερεύνηση της ρύπανσης των
υδάτινων σωμάτων από τις αστικές απορροές όμβριων. Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο
160
Θεσσαλονίκης, Τμήμα Αγρονόμων και Τοπογράφων Μηχανικών, Τομέας Συγκοινωνιακών

και Υδραυλικών Έργων. Ανακτήθηκε Μάρτιος, 2020, από
http://library.tee.gr/digital/m2571/m2571_giannopoulos.pdf
Δασαρχείο 2014. Η ανάπτυξη της πόλης και οι διαδρομές των ρεμάτων στην Αθήνα,
Ανακτήθηκε Μάρτιος 2020 από: https://dasarxeio.com/2014/10/25/17335/
Δήμος Βριλησσίων (2008). Κείμενο Δημόσιας Διαβούλευσης για το πρώτο

Επιχειρησιακό Πρόγραμμα του Δήμου Βριλησσίων (2008-2010) Ανακτήθηκε 8-1-2016
από http://www.vrilissia.gr/component/itpgooglesearch/search?gsquery=diavoulefs
i.doc.
Ε.Κε.Π.Ε.Κ. Παντείου Πανεπιστημίου, ΓΣΕΕ, ΤΕΕ, WWF Ελλάς (2011). Οδικός Χάρτης για
την Προσαρμογή της Ελλάδας στην Κλιματική Αλλαγή. Επιστημονική έκθεση. Ανακτήθηκε
Μάρτιος, 2020, από www.wwf.gr/images/pdfs/odikos_xartis.pdf
ΕΛΣΤΑΤ http://www.statistics.gr/el/statistics/-/publication/SAM03/-
Μπάκαβου, Μ.& Φωτόπουλος Φ. ( 2019). Περί ρεμάτων. Αθήνα: Νομική Βιβλιοθήκη. ISBN
978-960-622-941-1
Τεχνική Υπηρεσία Δήμου Βριλησσίων Αττικής – Σχέδιο για την Αειφόρο Ενέργεια 2010-
2020. Ανακτήθηκε 11-1-2016 από
http://mycovenant.eumayors.eu/docs/seap/2588_1374675179.pdf
Τράπεζα της Ελλάδας, Επιτροπή Μελέτης Επιπτώσεων Κλιματικής Αλλαγής (2011).

Επιπτώσεις της Κλιματικής Αλλαγής στα Επιφανειακά και Υπόγεια Υδάτινα Σώματα του
Ελλαδικού Χώρου. Ανακτήθηκε 11-1-2016 από
https://www.bankofgreece.gr/trapeza/koinwnikh-eythynh/viwsimotita-klimatikh-allagh/
emeka/ereyna
Νομοθεσία
Νόμος 1650/86, (ΦΕΚ 160/Α΄/16-10-1986) «Για την προστασία του περιβάλλοντος»
ΠΔ/23-2-87, (ΦΕΚ-166/Δ/6-3-87) «Κατηγορίες και περιεχόμενο χρήσεων γης»
Υπουργική Απόφαση: 3046/304/89, (ΦΕΚ 59/Δ΄/3-2-1989) «Κτιριοδομικός Κανονισμός»
Π.Δ. 9-8-95, (ΦΕΚ 659/Δ/6-9-95) «Χαρακτηρισμός του χειμμαρικού ρέματος Πεντέλης-

Χαλανδρίου, ως προστατευόμενου τοπίου, καθορισμός των ορίων και ζωνών προστασίας
αυτού, επιβολή όρων, απαγορεύσεων και περιορισμών εντός αυτών»
161
Νόμος 3199/2003, (ΦΕΚ 280/Α΄/9-12-2003) «Προστασία και διαχείριση των υδάτων -

Εναρμόνιση με την Οδηγία ΕΟΚ-60/00/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του
Συμβουλίου της 23ης Οκτωβρίου 2000»
Απόφαση ΥΠΕΚΑ 52907/09 (ΦΕΚ 2621/Β/31-12-09) « Ειδικές ρυθμίσεις για την

εξυπηρέτηση ατόμων με αναπηρία (ΑμεΑ) σε κοινόχρηστους χώρους των οικισμών που
προορίζονται για την κυκλοφορία πεζών»
Κ. Υ. Απόφαση 31822/1542/Ε103/10 (ΦΕΚ 1108/Β/21-7-10), «Αξιολόγηση και διαχείριση

των κινδύνων πλημμύρας, σε συμμόρφωση με τις διατάξεις της οδηγίας 2007/60/ΕΚ "για την
αξιολόγηση και τη διαχείριση των κινδύνων πλημμύρας", του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και
του Συμβουλίου της 23ης Οκτωβρίου 2007»
Νόμος 3937/2011, (ΦΕΚ 60/Α΄/31-3-2011) «Διατήρηση της Βιοποικιλότητας και άλλες

διατάξεις»
Νόμος 4014/2011, (ΦΕΚ 209/Α/21-9-11) «Περιβαλλοντική αδειοδότηση έργων και

δραστηριοτήτων,….και άλλες διατάξεις αρμοδιότητας Υπουργείου Περιβάλλοντος,
Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγης»
Νόμος 4067/2012, (ΦΕΚ 79/Α΄/9-4-2012) «Νέος Οικοδομικός Κανονισμός».
Νόμος 4258/2014, (ΦΕΚ 94/Α΄/14-4-2014) «Διαδικασία Οριοθέτησης και ρυθμίσεις

θεμάτων για τα υδατορέματα − ρυθμίσεις Πολεοδομικής νομοθεσίας και άλλες διατάξεις».
Κ.Υ. Αποφ.140055/17, (ΦΕΚ 428/Β/17) «Τεχνικές προδιαγραφές σύνταξης του

περιεχομένου του φακέλου οριοθέτησης κατ' εφαρμογή της παρ.5 του άρθρου 2 του
Ν.4258/14 - Διευκρινίσεις για την εφαρμογή της διαδικασίας οριοθέτησης».
Π.Δ/γμα 59/2012, (ΦΕΚ 114/Α΄/29-6-2018) «Κατηγορίες και περιεχόμενο χρήσεων γης»
Απόφαση ΥΠΕΝ/Γρ ΕΓΥ/41369/327/2018, (ΦΕΚ 2693/Β/6-7-2018) «'Εγκριση του Σχεδίου

Διαχείρισης Κινδύνων Πλημμύρας Λεκανών Απορροής ποταμών του Υδατικού
Διαμερίσματος Αττικής (EL06) και της αντίστοιχης Στρατηγικής Μελέτης Περιβαλλοντικών
Επιπτώσεων»
Νομολογία (αποφάσεις ΣτΕ)

2163/94, Τμήμα Ε, «Προστασία φυσικού περιβάλλοντος - ρέματα (άρθρο 24 παρ.1 Συντ.).»
1801/95, Τμήμα Ε, « Κοινόχρηστοι χώροι. Τα ρεύματα άσχετα από το κατά περίπτωση

νομικό καθεστώς τους αποτελούν κοινόχρηστους χώρους, στους οποίους απαγορεύονται
επεμβάσεις.».
162
5930/96, Τμήμα Ε, «Σχέδια πόλεων - οικοδομές. Περιορισμοί δομήσεως. Αναστολή

οικοδομικών εργασιών. Προκειμένου να προστατευθή η περιοχή του ρεύματος από
οικοδομικάς δραστηριότητας μέχρι τελειώσεως της οριοθετήσεως του, επιβάλλεται, όπως,
αφ' ης γίνει έναρξις της τοιαύτης εντός οικισμού οριοθετήσεως, η Διοίκησις αναστέλλει την
χορήγησιν οικοδομικών αδειών και την συνέχισιν των οικοδομικών εργασιών καθ' όλον το
μήκος του ρεύματος εντός του οικισμού».
4577/98, Τμήμα Ε, «Περιβάλλον, ρέματα. Εκ της συνταγματικής προστασίας των ρευμάτων

συνάγεται ότι το κράτος υποχρεούται να διατηρεί ταύτα εις την φυσικήν των κατάστασιν
προς διασφάλισιν της λειτουργίας αυτών ως οικοσυστημάτων, ,επιτρεπομένης μόνον της
εκτελέσεως των απολύτως αναγκαίων έργων διευθετήσεως της κοίτης και των πρανών αυτών
προς διασφάλισιν της ελευθέρας ροής των υδάτων, αποκλεισμένης δε πάσης αλλοιώσεως της
φυσικής των καταστάσεως δι' επιχώσεως ή καλύψεως της κοίτης των, ή τεχνικής
επεμβάσεως εις τα σημεία διακλαδώσεώς των».
2656/99, Τμήμα Ε, «Σύνταγμα - ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα - φυσικό περιβάλλον.

Βάσει της αρχής της υποχρεωτικής αποκαταστάσεως των διαταραχθέντων οικοσυστημάτων,
όπου είναι αυτή εφικτή, αρχής που απορρέει από το άρθρο 24 παρ. 1 του Συντάγματος σε
περίπτωση κατά την οποία έχουν υπάρξει στο ρεύμα ανθρώπινες επεμβάσεις και συνεπώς,
καθίσταται αναγκαία η διευκόλυνση της ροής των υδάτων, η επιτρεπόμενη τεχνική
παρέμβαση πρέπει να είναι ήπια και φιλική προς το περιβάλλον, με τη σταθεροποίηση της
υφισταμένης κοίτης προς το σκοπό της άριστης παροχευτικότητας της τεχνικής αυτής
επεμβάσεως πρέπει να προηγείται πλήρης ειδική επιστημονική μελέτη επί της οποίας
αποφασίζει ο ΥΠΕΧΩΔΕ παρέχων ή μη την άδεια παρεμβάσεως».
2621/01, Τμήμα Ε, «Περιβάλλον - οριοθέτηση ποταμών».
2669/2001, Τμήμα Ε, «Η προστασία στοιχείων του φυσικού περιβάλλοντος, δηλαδή της

θάλασσας, των μεγάλων λιμνών και κάθε υδρορεύματος, αδιαφόρως των διαστάσεών του
(πλεύσιμος ή μη ποταμός ή και ρυάκι) και της συνεχούς ή εποχικής ροής ύδατος.»
2215/2002, Τμήμα Ε, «Ύδατα - ρέματα - οριοθέτηση. Κατ΄ άρθρ. 6 παρ. 1 εδγ του Ν.
2052/1992, σκοπός της οριοθετήσεως είναι η αποτύπωση της φυσικής κοίτης του (μη
πλευσίμου) ποταμού ή του ρεύματος λαμβανομένου υπ΄ όψιν του χαρακτήρα του αφ΄ ενός ως
υδρογεωλογικού στοιχείου, και αφ΄ ετέρου ως οικοσυστήματος…»
1126/04, Τμήμα Ε, «Δημόσια έργα - περιβαλλοντικοί όροι - βιώσιμη ανάπτυξη….Σε κάθε

περίπτωση, για την έγκριση περιβαλλοντικών όρων έργου τμηματικής οριοθετήσεως ρέματος
απαιτείται να έχει προηγουμένως εκπονηθεί μελέτη, με την οποία θα εξετάζεται η συνολική
επίπτωση του έργου στο οικοσύστημα του ρέματος και στο σύνολο των περιοχών που αυτό
διασχίζει καθώς και οι δυνατότητες αντιμετωπίσεώς τους».
2873/2004, Τμήμα Ε, «Αίτηση ακυρώσεως-προθεσμία-συνεκδίκαση-παρέμβαση-έννομο

συμφέρον-έλλειψη πληρεξουσιότητας και νομιμοποιήσεως-Δημόσια δημοτικά έργα-
163
δημοπρασία-εκπτώσεις-χείμαρροι-έγκριση περιβαλλοντικών όρων-περιβάλλον-Σ: προστασία

φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος-νομοθετική προστασία-υδρορέματα-υπόγεια
ύδατα-επιφανειακά-ελεύθερης ροής-φυσικοί πόροι-οικοσυστήματα-κατάταξη έργων σε
κατηγορίες-μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων-προέγκριση χωροθέτησης-χλωρίδα και
πανίδα».
1644/2006, Τμήμα Ε, «Αίτηση ακυρώσεως -άσκηση -επιδόσεις -απουσία διαδίκου -

συζήτηση -έλλειψη πληρεξουσιότητας και νομιμοποιήσεως -απαράδεκτο - έννομο συμφέρον
- δημοτικά δημόσια έργα - εργασίες σε κοίτες ποταμών - και περιβάλλον - χλωρίδα, πανίδα
και οικοσυστήματα - ποταμοί και χείμαρροι».
2890/2006, Τμήμα Ε, «Αίτηση ακυρώσεως -προθεσμία -έννομο συμφέρον αίτησης και

παρέμβασης - υδατορέματα- οικοσυστήματα - και φυσικό περιβάλλον - διοικητική
προσφυγή».
1151/2007, Τμήμα Ε, «Αίτηση ακυρώσεως -έννομο συμφέρον - γενικές αρχές συντάγματος

- στερεά απόβλητα - περιβάλλον - νομοθετικό πλαίσιο - κοινοτικό δίκαιο - τεχνικά έργα -
έγκριση περιβαλλοντικών όρων -μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων - προέγκριση
χωροθέτησης - χώροι υγειονομικής ταφής απορριμμάτων - δάση - συνταγματική προστασία -
επεμβάσεις και οχλούσες εγκαταστάσεις - αναδασώσεις - αρχαία - διαχείριση υδάτων -
υδρορέματα - χρήσεις γης - οχλήσεις - υπουργείο Γεωργίας - διεύθυνση ΠΕΧΩΔΕ -
κυβέρνηση - αντισυνταγματική διάταξη νόμου».
899/2011, Τμήμα Ε, «Δόμηση πλησίον ρέματος».
1127/2011, Τμήμα Ε, «Αίτηση ακυρώσεως . Παρέμβαση . Ο υπουργός παρεμβαίνει χωρίς

δικόγραφο υπέρ του κύρους της πράξεως κατά τα οριζόμενα στο άρθρο 21 παρ 2β του πδ
18/89. Ρυθμίσεις του άρθρου 24 του συντάγματος. Ουσιώδες στοιχείο του φυσικού
περιβάλλοντος αποτελούν τα πάσης φύσεως μικρορέματα , δηλαδή, οι πτυχώσεις της
επιφανείας της γης , μέσω των οποίων συντελείται η εισροή προς την θάλασσα, των υδάτων
που πλεονάζουν ».
1915/2017, Τμήμα Ε, «Αίτηση ακυρώσεως κατά της Φ2989/3515/16.9.2014 απόφασης του

Γενικού Γραμματέα Αποκεντρωμένης Διοίκησης Αττικής. Έγκριση Περιβαλλοντικών
Όρων».
1131/2018, Τμήμα Ε, «Αίτηση ακυρώσεως. Έγκριση Περιβαλλοντικών Όρων. Ανάπλαση

Ρέματος.»
2165/2019, τμήμα Ε’ «Αίτηση ακυρώσεως- φυσικό περιβάλλον-τεχνικά έργα-κοινοτικό

δίκαιο- μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων. Διαδικασία οριοθέτησης υδατορεμάτων υπό
την ισχύ του Ν. 4258/14. Ρυθμίσεις του Ν. 4014/11. Περιβαλλοντική αδειοδότηση έργων τα
οποία ενδέχεται να προκαλέσουν επιπτώσεις στο περιβάλλον. Κοινοτικό δίκαιο
περιβάλλοντος. Οδηγία 2007/60. Πλημμύρες. Σε κάθε περίπτωση επιβάλλεται η έκδοση
διοικητικής πράξεως , περί καθορισμού της οριογραμμής του ρέματος, από το αρμόδιο
πολιτειακό όργανο. Επαρκώς αιτιολογείται, η καταρχήν ανάγκη διευθέτησης του ρέματος
Ποδονίφτη στο συγκεκριμένο τμήμα, ενόψει και του ιστορικού των πλημμυρών που
συνέβησαν πολλές φορές στην περιοχή, καθώς και των πορισμάτων της προκαταρκτικής
164
αξιολόγησης των κινδύνων πλημμύρας. Ορθά επισήμαναν κατά την διαβούλευση οι αρμόδιες
υπηρεσίες, ότι δεν αιτιολογείται επαρκώς η απόρριψη της λύσης της τραπεζοειδούς διατομής
που θα προκαλούσε την ανάγκη για απαλλοτριώσεις και την σημαντική αύξηση του όγκου
των εκσκαφών. Και τούτο, διότι, δεν διερευνήθηκε η απαιτούμενη έκταση των
απαλλοτριώσεων».
165
Υπεύθυνη Δήλωση Συγγραφέα:

Δηλώνω ρητά ότι, σύμφωνα με το άρθρο 8 του Ν.1599/1986, η παρούσα εργασία αποτελεί αποκλειστικά προϊόν
προσωπικής μου εργασίας, δεν προσβάλλει κάθε μορφής δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας, προσωπικότητας
και προσωπικών δεδομένων τρίτων, δεν περιέχει έργα/εισφορές τρίτων για τα οποία απαιτείται άδεια των
δημιουργών/δικαιούχων και δεν είναι προϊόν μερικής ή ολικής αντιγραφής, οι πηγές δε που χρησιμοποιήθηκαν
περιορίζονται στις βιβλιογραφικές αναφορές και μόνον και πληρούν τους κανόνες της επιστημονικής
παράθεσης.
166
Ελένη Κουρή, Ρέματα και Μικροκλίμα: η Συμβολή των Ρεμάτων στο Βιοκλιματικό Σχεδιασμό του Αστικού Ιστού
ΡΕΜΑΤΑ ΚΑΙ ΜΙΚΡΟΚΛΙΜΑ: Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΩΝ ΡΕΜΑΤΩΝ ΣΤΟ

ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΟ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟ ΤΟΥ ΑΣΤΙΚΟΥ ΙΣΤΟΥ
Ελένη Κουρή, Δρ.Γεώργιος Τέντες
Σχολή Θετικών Επιστημών και Τεχνολογίας, Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο,

Πάροδος Αριστοτέλους 18, 26335 Πάτρα
email: std112167@ac.eap.gr, george@green2sustain.gr
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Οι μέθοδοι διαχείρισης των υδατορεμάτων εντός του αστικού χώρου είναι ένα ιδιαίτερα
σύνθετο θέμα που συνδέεται με πολλές πτυχές του ανθρωπογενούς και του φυσικού
περιβάλλοντος. Τα υδατορέματα είναι δυναμικά οικοσυστήματα λόγω των ειδικότερων
γεωμορφολογικών, υδρολογικών και οικολογικών χαρακτηριστικών τους. Η λειτουργία
τους αλληλεπιδρά με το περιβάλλον το οποίο διατρέχουν και, όπως συμβαίνει σε κάθε
οικοσύστημα, έχουν τη δυνατότητα να αυτορυθμίζονται. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια τα
ακραία καιρικά φαινόμενα, λόγω της κλιματικής αλλαγής, επιδρούν δυσμενώς στα
επιφανειακά και υπόγεια ύδατα. Παράλληλα η εντατική αλλαγή των χρήσεων γης και
ειδικότερα ο μετασχηματισμός των φυσικών οικοσυστημάτων σε αστική γη τροποποιεί τις
λεκάνες απορροής, διαταράσσοντας σε μεγάλο βαθμό τη φυσική λειτουργία των
υδατορεμάτων. Στην παρούσα εργασία, μέσω της επισκόπησης της βιβλιογραφίας, θα
διερευνήσουμε την επίδραση των υδατορεμάτων στο αστικό μικροκλίμα, καθώς και τις
επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής αλλά, κυρίως, της αστικοποίησης στη φυσική
λειτουργία τους. Στη συνέχεια θα εντοπίσουμε, επίσης, μέσω της βιβλιογραφίας,
συστάσεις, οδηγίες και μέτρα που αφορούν τόσο στην αποκατάσταση των αστικών
υδατορεμάτων όσο και στο σχεδιασμό της λεκάνης απορροής τους.
Με βάση τα ευρήματα της βιβλιογραφίας θα αναπτύξουμε μια μεθοδολογία για τη
διαχείριση των αστικών υδατορεμάτων στην Ελλάδα και της ενσωμάτωσής τους στον
αστικό ιστό, χρησιμοποιώντας ως εργαλεία το ελληνικό θεσμικό πλαίσιο, τον πολεοδομικό
σχεδιασμό και τις αρχές του βιοκλιματικού σχεδιασμού. Τέλος θα γίνει εφαρμογή των
πρακτικών που επιφέρουν τον ελάχιστο αντίκτυπο στο φυσικό περιβάλλον του ρέματος
Πολυδρόσου εντός του Δήμου Βριλησσίων της Αττικής, αναδεικνύοντας παράλληλα τα
οφέλη, που μπορούν να προέλθουν σε περιβαλλοντικό, οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο,
από την ενσωμάτωση του ρέματος, ως οικοσυστήματος, στις αστικές λειτουργίες του
Δήμου.
Λέξεις κλειδιά: αστικός σχεδιασμός, μικροκλίμα, αστικά ρέματα, λεκάνη απορροής.
ΕΑΠ, ΠΣΠ, Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων και Κτιρίων

ABSTRACT
Methods of managing streams within the urban space constitute a very complex issue
related to many aspects of the manmade and natural environment . Watercourses are
dynamic ecosystems owing to their special geomorphological, hydrological and ecological
characteristics. Their operation interacts with the environment in which they stretch and, as
in any ecosystem, they have the ability to self-regulate. However, in recent years, extreme
weather events related to climate change have adversely affected surface and groundwater.
At the same time, the intensive change in land uses and, in particular, the transformation
of natural ecosystems into urban land modifies catchment areas, greatly disrupting the
natural functions and processes of watercourses. In the present work, through the overview
of the literature, we will investigate the effect of watercourses on the urban microclimate, as
well as the effects of urbanization on their natural functions. Following, we will also use the
literature to identify recommendations, guidelines and measures that concern both the
restoration of urban watercourses and the design of their catchment areas.
Based on the findings, we will develop a methodology for the management of urban
watercourses in Greece and their integration into the urban fabric, using as tools the Greek
institutional framework, urban planning and the principles of bioclimatic design. Finally, the
practices that have a positive and the least negative impact on the natural environment of
the Polydrosos stream (within the Municipality of Vrilissia, Attica), will be implemented,
highlighting the benefits that can come at the environmental, economic and social level,
from the integration of the stream as an ecosystem in the urban functions of the
Municipality.
Keywords: urban design, microclimate, urban streams, catchment area.

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ αλλά και της επερχόμενης, είναι επιτακτική

Οι πολιτικές διαχείρισης και η λειτουργία η ανάγκη της αξιολόγησης και διαχείρισης
των αστικών ρεμάτων ως οικοσυστημάτων της συμπεριφοράς των αστικών ρεμάτων,
συνιστούν ζήτημα μείζονος σημασίας και των πλημμυρών και εν γένει του
διερεύνησης από την πλευρά των υδρολογικού καθεστώτος, σε κάθε περιοχή
εμπλεκόμενων μερών σε όλες τις χώρες, της γης (Völker et al., 2013).
παγκοσμίως (Du et al.,2016 ; Völker, Στην παρούσα εργασία με βάση την
Baumeister, Classen, Hornberg & εντατική διερεύνηση της διεθνούς
Kistemann, 2013). βιβλιογραφίας μελετάται η αλληλεπίδραση
Σύμφωνα με τα ευρήματα της των αστικών ρεμάτων με το δομημένο
βιβλιογραφίας προκύπτει ότι σε πολλές ανθρωπογενές περιβάλλον (αστική
περιοχές της γης, ανεξαρτήτως των τοπικών μορφολογία, ανθρωπογενείς
κλιματολογικών συνθηκών και των δραστηριότητες) στη διαμόρφωση του
γεωμορφολογικών στοιχείων των αστικών μικροκλίματος του αστικού χώρου με στόχο
ρεμάτων, υπάρχει ένα κοινό πεδίο την αποκλιμάκωση του φαινομένου της
προβληματισμού και ανησυχίας για την αστικής θερμικής νησίδας. Επιπλέον,
μελλοντική προοπτική των επιφανειακών εντοπίσθηκαν βέλτιστες πρακτικές χαμηλού
και υπόγειων υδατικών πόρων (Antonellini αντίκτυπου για την ενσωμάτωση των
et al., 2014). ρεμάτων ως φυσικών οικοσυστημάτων στο
Είναι γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια αστικό περιβάλλον, καθώς και
εντείνεται με αυξητικούς ρυθμούς η κατευθυντήριες οδηγίες για την ανάπλαση
αστικοποίηση ως αποτέλεσμα της της αστικής λεκάνης απορροής τους στο
μετανάστευσης των πληθυσμών από την πλαίσιο του βιοκλιματικού σχεδιασμού.
περιφέρεια στα αστικά κέντρα. Επιπλέον, η
κλιματική αλλαγή προστίθεται ως νέα
συνθήκη που επιτάσσει μια βιώσιμη 2. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ - ΠΗΓΕΣ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ
διαχείριση του περιβαλλοντικού Σύμφωνα με την επισκόπηση της
σχεδιασμού των πόλεων και των κτιρίων βιβλιογραφίας θα μπορούσαμε να
(Du et al.,2016 ; Gross, 2017). συμπεράνουμε ότι υπάρχουν τρεις μέθοδοι
Η αλλαγή χρήσης των εκτάσεων που από αντιμετώπισης και διαχείρισης των αστικών
εξωαστικές ή δασικές μετασχηματίζονται σε ρεμάτων.
αστικές ή γεωργικές επιδρά δυσμενώς στην Η πρώτη είναι η, επί μακρόν,
απορροή των επιφανειακών υδάτων, εφαρμοζόμενη, η οποία αποσκοπούσε,
μειώνοντας σημαντικά τη διείσδυση του μονοσήμαντα, στην παροχέτευση των
νερού στον υδροφόρο ορίζοντα (Kavian, όμβριων είτε υποκαθιστώντας τα ρέματα
Golshan, Abdollahi, 2017). από υπόγειους αγωγούς, είτε διευθετώντας
Η κλιματική αλλαγή κυρίως και σε μεγάλο και τροποποιώντας την κοίτη τους με τη
βαθμό η αστικοποίηση αποτελούν τους χρήση οπλισμένου σκυροδέματος
βασικούς παράγοντες που συμβάλλουν (Buchholz, Bork, Younos, 2007).
στην αύξηση της επιφανειακής απορροής, Η δεύτερη αφορά στην αποκατάσταση
στην υποβάθμιση της ποιότητας και της των τροποποιημένων ρεμάτων (κλειστών ή
ποσότητας των υδατικών πόρων με ανοιχτών) με στόχο την επαναφορά τους
επακόλουθα τις καταστροφικές πλημμύρες στην αρχική τους μορφή (Otto, McCormick,
και τη μελλοντική ξηρασία ( Buchholz, Bork, Leccese, 2004 ; Schiff, MacBroom,
Younos, 2007). Armstrong Bonin, 2006).
Υπό το πρίσμα της αντιμετώπισης της Η τρίτη περίπτωση στοχεύει στη
διαμορφωθείσας σημερινής κατάστασης διάσωση των εναπομεινάντων ρεμάτων και

στην ένταξή τους στον πολεοδομικό ιστό συμβατές ή απαραίτητες για τις ανάγκες
με βάση τις αρχές του βιοκλιματικού προστασίας της περιοχής.
σχεδιασμού, λαμβάνοντας υπόψη τις
αλληλεπιδράσεις του ρέματος με τον αστικό
ιστό (Otto et al., 2004).
Από τις προαναφερθείσες τρεις
μεθόδους επιλέξαμε την τελευταία και την
εφαρμόσουμε σε ένα εκ των ρεμάτων της
Αττικής που έχει διατηρήσει τη φυσική του
κατάσταση. Το ρέμα που μας απασχόλησε
ως μελέτη περίπτωσης, είναι το ρέμα
Πολυδρόσου στην περιοχή του Δήμου
Βριλησσίων.
Τα βήματα που ακολουθήσαμε για τη
διερεύνηση, εκτίμηση της υφιστάμενης
κατάστασης και των προτεινόμενων Χάρτης 1. Απεικόνιση του Ρέματος
επεμβάσεων στην περιοχή μελέτης, είναι Πολυδρόσου και των εκατέρωθεν ζωνών
τα εξής: προστασίας του, από Αττική οδό έως Μυκηνών.
Αναγνώριση της υφιστάμενης
κατάστασης, τόσο του ρέματος και της Τη διατήρηση και διαφύλαξη της
παραρεμάτιας περιοχής όσο και του ανοικτής κοίτης του ρέματος με
ευρύτερου αστικού χώρου. επιτρεπόμενες παρεμβάσεις για την
Αξιολόγηση της υφιστάμενης αποτροπή της διάβρωσης και της
κατάστασης (φυσικό και ανθρωπογενές μεταφοράς βλαβερών αστικών ιζημάτων
περιβάλλον). Εντοπισμός προβλημάτων στην κοίτη του ρέματος, όπως στήριξη των
(όπως, απειλές λόγω οικιστικών πιέσεων, οχθών και των πρανών με φυσική βλάστηση
επιβαρυντικές για το περιβάλλον χρήσεις, και μεθόδους βιοτεχνολογίας
υποβάθμιση παραρεμάτιας περιοχής). (European River Restoration Center, https://
Προτάσεις καλών πρακτικών τόσο για το www.therrc.co.uk/manual-river-restoration-
ρέμα και την παραρεμάτια περιοχή του, techniques ; FISRWG, 2001 ; USEPA, 2007 ).
όσο και για τον ευρύτερο αστικό ιστό, Την οργάνωση της παραρεμάτιας
αντλώντας στοιχεία από την εμπειρία της περιοχής με έργα για την αναζωογόνηση,
διεθνούς βιβλιογραφίας (Otto et al., 2004 ; βελτίωση και αναβάθμιση της, (όπως, έργα
URBEM, 2004 ). αντιπυρικής προστασίας, εργασίες δασικής
διαχείρισης, χάραξη μονοπατιών και
ποδηλατικών διαδρομών, κατάλληλη
3. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ φύτευση, θέσεις θέας και παρατήρησης της
ορνιθοπανίδας, ανάδειξη φυσικών
3.1. Ανάπτυξη Προτάσεων σχηματισμών ή ιστορικών στοιχείων, ήπιες
Ειδικότερα, οι προτάσεις που χρήσεις για υπαίθρια αναψυχή και
αναπτύξαμε εξυπηρετούν τις εξής βασικές πολιτιστικούς σκοπούς), χάρτης (2).
αρχές. Τη διασύνδεση του ρέματος με τους
Την προστασία της πλημμυρικής ζώνης όμορους δήμους (πεζογέφυρες), ώστε να
του ρέματος και την επιβολή μην αποτελεί διαχωριστικό όριο του
προστατευόμενων περιοχών (ζώνη Α, Β), αστικού ιστού, σύμφωνα με το χάρτη (2).
Χάρτης (1), με επιτρεπόμενες χρήσεις

Τη μείωση του όγκου απορροής στον

αστικό ιστό με την αντικατάσταση των
σκληρών υλικών με υδατοπερατά υλικά,
δημιουργία υδροβιότοπων σε
κοινόχρηστους χώρους, φύτευση δένδρων.
3.2. Προσδοκώμενα Αποτελέσματα

Συνοψίζοντας τα αποτελέσματα που θα
επέλθουν με την εφαρμογή των
προτεινόμενων μέτρων είναι τα εξής:
Αποκατάσταση της παραρεμάτιας ζώνης
Χάρτης 2. Απεικόνιση των προτεινόμενων με την απομάκρυνση των κτισμάτων και
χρήσεων γης στην παραρεμάτια έκταση, καθώς περιφράξεων που παρεμποδίζουν την
και των πεζογεφυρών, 1,2,3,4. προσβασιμότητα και διαταράσσουν τις
λειτουργίες του ρέματος.
Τη διασύνδεση του ρέματος μέσω
Ενδυνάμωση της βλάστησης και της
πράσινων διαδρομών με τους ευρύτερους
βιοποικιλότητας.
κοινόχρηστους χώρους του αστικού ιστού,
Δημιουργία παραρεμάτιων μονοπατιών
(πλατείες, πάρκα), σύμφωνα με το χάρτη
για πεζοπορία, άθληση, ποδηλασία και
(3).
αναψυχή.
Εγκαταστάσεις ηλεκτροφωτισμού και
πυρασφάλειας.
Ένταξη του ρέματος στην καθημερινή
ζωή των κατοίκων της περιοχής,
λειτουργώντας ως πόλος έλξης, λόγω της
εγκατάστασης ήπιων χρήσεων κατά μήκος
της παρόχθιας περιοχής με ψυχαγωγικό,
πολιτισμικό, εκπαιδευτικό χαρακτήρα.
Βελτίωση του μικροκλίματος και των
συνθηκών θερμικής άνεσης του αστικού
χώρου με τη διασύνδεση της παραρεμάτιας
περιοχής μέσω ποδηλατοδρόμων και
Χάρτης 3. Απεικόνιση της διασύνδεσης των
προτεινόμενων Πολεοδομικών Κέντρων ανά πράσινων διαδρομών με τους υπόλοιπους
Πολεοδομική Ενότητα με το δίκτυο πεζοδρόμων κοινόχρηστους χώρους του Δήμου.
και ποδηλατοδρόμων Δημιουργία πεζογεφυρών παρέχοντας
θέσεις θέας προς το ρέμα, καθώς και
Την ενίσχυση της βιώσιμης εγκάρσια διασύνδεση των Δήμων
κινητικότητας, όπως ενδυνάμωση των Βριλησσίων και Αμαρουσίου.
γειτονιών και των τοπικών συνοικιών με Ενθάρρυνση της βιώσιμης
σκοπό τον περιορισμό των άσκοπων κινητικότητας.
μετακινήσεων με αυτοκίνητο, αύξηση του Άρση των κοινωνικών περιορισμών και
δικτύου πεζοδρόμων, ποδηλατοδρόμων, ανισοτήτων με τη δυνατότητα συμμετοχής
δρόμων ήπιας κυκλοφορίας. Σύμφωνα με στις εκδηλώσεις και δραστηριότητες που
το χάρτη (3). αναπτύσσονται στην παραρεμάτια περιοχή.
Τη διευκόλυνση της προσβασιμότητας Ενδυνάμωση των τοπικών συνοικιακών
από εμποδιζόμενα άτομα. κέντρων με την άρση των περιορισμών ως

προς τις χρήσεις έτσι ώστε να υπάρχει η των ρεμάτων αλλά και σε σχεδιαστικές
δυνατότητα εξυπηρέτησης των παρεμβάσεις στη λεκάνη απορροής.
καθημερινών αναγκών στο χώρο της Η κλιματική αλλαγή απειλεί την
γειτονιάς εξαλείφοντας την εξάρτηση από ισορροπία της ποιότητας και ποσότητας των
το αυτοκίνητο. υδατικών πόρων διαταράσσοντας τον
Αποκατάσταση της ευστάθειας των υδρολογικό κύκλο λόγω της αύξησης της
πρανών του ρέματος, όπου απαιτείται, με εξάτμισης και της μείωσης των διαθέσιμων
φυσικές μεθόδους προσαρμοσμένες στην υπόγειων υδάτων.
αισθητική του τοπίου. Παράλληλα η αστικοποίηση μεταβάλλει
Αειφόρος διαχείριση των όμβριων στη το φυσικό τοπίο με την κατάργηση της
λεκάνη απορροής με την αντικατάσταση βλάστησης και τη δημιουργία μεγάλων
σκληρών επιφανειών από πορώδη εκτάσεων με αδιαπέρατα υλικά. Τα δώματα
υδατοπερατά υλικά, κατασκευή των κτιρίων από σκυρόδεμα και η
λιμνοδεξαμενών στους κατάντη επικάλυψη των κοινόχρηστων δικτύων με
κοινόχρηστους χώρους και φύτευση άσφαλτο αυξάνουν τον όγκο και το ρυθμό
δένδρων σε θέσεις μη ανταγωνιστικές με της απορροής των όμβριων καθώς και την
άλλες χρήσεις (διέλευση πεζών, εισερχόμενη ποσότητα στους φυσικούς
ποδηλάτων, εμποδιζόμενων ατόμων). αποδέκτες που είναι τα ρέματα. Η
Περιορισμός της μεταφοράς των ταυτόχρονη μεταφορά ρύπων και ιζημάτων
ρυπογόνων ουσιών μέσω της απορροής των από τον αστικό χώρο επιφέρει ριζική
όμβριων στο χειμαρρικό ρέμα με την τροποποίηση στην υδρολογία και
κατακράτησή τους στην πηγή, (δημιουργία γεωμορφολογία των ρεμάτων με σοβαρές
φυτεμένων δωμάτων, κήπων βροχής, και πολύπλοκες οικολογικές συνέπειες στα
φύτευση ιδιωτικών και κοινόχρηστων οικοσυστήματα και τη βιοποικιλότητα.
χώρων, διατήρηση και αύξηση του Ως προς τις μεθόδους παρέμβασης στην
πρασίνου παράλληλα στην όχθη του κοίτη των υδατορεμάτων με σκοπό τη
ρέματος). βελτίωση της ροής και τη μείωση των
Μείωση της θερμικής καταπόνησης των πλημμυρικών φαινομένων, ειδικά στις
κτηρίων με την ενδυνάμωση της βλάστησης αστικές περιοχές, κατά το παρελθόν ήταν
στους κοινόχρηστους χώρους και την αρκετά δημοφιλής η διευθέτηση του
επίστρωση των πεζοδρομίων από υλικά πυθμένα και των πρανών με οπλισμένο
χαμηλής ανακλαστικότητας. σκυρόδεμα. Στην Ελλάδα εξακολουθεί να
Αύξηση της αξίας των παραρεμάτιων προτείνεται ως μέθοδος διαχείρισης παρά
ιδιοκτησιών και προώθηση της οικονομικής τις απορριπτικές αποφάσεις του
ανάπτυξης μέσω της περιβαλλοντικής Συμβουλίου της Επικρατείας αντίστοιχων
ανάπλασης. μελετών περιβαλλοντικών επιπτώσεων.
Συνοπτικά θα μπορούσαμε να αναφέρουμε
ότι τα μειονεκτήματα αυτής της μεθόδου
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ είναι τα εξής:
Συμπερασματικά θα μπορούσαμε να Ολική καταστροφή του οικοσυστήματος με
πούμε ότι τα τελευταία χρόνια υπάρχει μια την κατάργηση της χλωρίδας και πανίδας
τάση για την ολιστική αντιμετώπιση της της παραρεμάτιας ζώνης και της υδρόβιας
διαχείρισης των αστικών ποταμών και ζωής.
ρεμάτων. Οι νεώτερες στρατηγικές δεν Αποκοπή του ρέματος από τη ζώνη
προσανατολίζονται μόνο σε επεμβάσεις πλημμύρας του.
αποκατάστασης της κοίτης για τη βελτίωση Συνεπακόλουθη αύξηση των ρύπων και των
των φυσικών και οικολογικών συνθηκών θρεπτικών ουσιών που εισέρχονται στο

ρέμα λόγω της κατάργησης της παρόχθιας καθιστούν τις περισσότερες φορές μη
βλάστησης και της βλάστησης των πρανών. ρεαλιστική και εφικτή την αναβίωση ενός
Απλούστευση και μετατροπή του αστικού αστικού ρέματος.
ρέματος από πολυλειτουργικό οικοσύστημα Τέλος μία τρίτη μέθοδος είναι αυτή που
σε κανάλι απορροής όμβριων. προβλέπει επεμβάσεις πολεοδομικού και
Ανύπαρκτη διείσδυση του νερού στο βιοκλιματικού σχεδιασμού σε όλη την
υπέδαφος και επιδείνωση της αστική λεκάνη απορροής με σκοπό τη
αναπλήρωσης των υδάτων των υπόγειων βελτίωση της ροής των υφιστάμενων
υδροφορέων. φυσικών ρεμάτων, την ενσωμάτωσή τους
Μία δεύτερη μέθοδος διαχείρισης που στις αστικές λειτουργίες και την αειφόρο
είναι αρκετά δημοφιλής σε πολλά κράτη διαχείριση των όμβριων στη λεκάνη
του εξωτερικού τα τελευταία χρόνια είναι η απορροής.
ανασύσταση και αναβίωση των Ως προς τη βελτίωση της ροής των ρεμάτων
καλυμμένων ρεμάτων. απαιτείται οριοθέτηση, ο καθορισμός της
Η μέθοδος αυτή αποσκοπεί στην ζώνης πλημμύρας καθώς και πιθανές
επαναφορά του ρέματος ή ποταμού σε επεμβάσεις διευθέτησης για τη
συνθήκες πριν από την αστικοποίηση. Η σταθεροποίηση των πρανών και της κοίτης,
προσέγγιση του φυσικού σχεδιασμού κατόπιν εγκρίσεων μελετών
απαιτεί την κατασκευή ενός καναλιού περιβαλλοντικών επιπτώσεων. Οι νεώτερες
παρόμοιου με τα διάφορα θεωρητικά μέθοδοι διευθέτησης αποσκοπούν στη
σχήματα που προβλέπονται από την διατήρηση της φυσικής κατάστασης του
ταξινόμηση ρεμάτων (π.χ. κατά Rosgen) ή ρέματος, όπως είναι η ενδυνάμωση της
παρόμοιου με τοποθεσίες αναφοράς, βλάστησης και η χρήση φυσικών υλικών.
χρησιμοποιώντας ιστορικά δεδομένα. Αυτή Ως προς τη λεκάνη απορροής σκοπός είναι
η προσέγγιση για να είναι επιτυχής θα η αειφόρος διαχείριση της απορροής των
πρέπει να συνδυάζει το σχεδιασμό των όμβριων. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με την
γεωμορφολογικών χαρακτηριστικών με την ενσωμάτωση τεχνικών σχεδιασμού
πρόβλεψη των πραγματικών συνθηκών χαμηλού αντίκτυπου που μιμούνται τις
ροής. Σε πολλές περιπτώσεις η μη επιτυχής υδρολογικές και οικολογικές διεργασίες
προσέγγιση οφείλεται στο γεγονός ότι οι που συμβαίνουν στις φυσικές λεκάνες
περιοχές που επιλέγονται ως σημείο απορροής ως προς τη διείσδυση, το
αναφοράς βρίσκονται σε λεκάνες απορροής φιλτράρισμα, την αποθήκευση, την
με μικρότερη αδιαπέρατη κάλυψη από ότι η εξάτμιση και κατακράτηση της απορροής
περιοχή αποκατάστασης του ρέματος και κοντά στην πηγή τους.
για τις συνθήκες ροής γίνονται θεωρητικές Αυτές οι τεχνικές περιλαμβάνουν τα
παραδοχές χωρίς να υπολογίζονται στην φυτεμένα δώματα, τη φύτευση των
πραγματικότητα ( Smith & Prestegaard, ιδιωτικών ακάλυπτων χώρων, τις ζώνες
2005). ανάσχεσης στην παραρεμάτια περιοχή, την
Επιπλέον ένα ρέμα για να αναπτυχθεί αντικατάσταση των αδιαπέρατων
χρειάζεται χώρο λόγω της μαιανδρικής του επιστρώσεων με πορώδη υλικά και τη
μορφής και της ζώνης πλημμύρας του. Στις δημιουργία υδροβιότοπων και πράσινων
πυκνοδομημένες αστικές περιοχές αυτός ο διαδρομών.
χώρος είναι ανύπαρκτος ή περιορισμένος. Η Από τις προαναφερθείσες μεθόδους η
πυκνή δόμηση, τα αστικά δίκτυα υποδομής τελευταία είναι η πλέον ρεαλιστική και
και οι υψηλές αποζημιώσεις για τις φιλική προς το φυσικό περιβάλλον, ενώ
απαλλοτριώσεις των ιδιοκτησιών που παράλληλα καθίσταται αποτελεσματική ως
απαιτούνται για την ανάπλαση της περιοχής προς τη βέλτιστη διαχείριση των υδατικών

πόρων, των οικοσυστημάτων, της Gross, G. (2017). Some effects of water

βιοποικιλότητας, καθώς τη δημιουργία bodies on the environment – numerical
experiments. Journal of Heat Island
ευνοϊκών συνθηκών μικροκλίματος και Institute International Vol. 12 (2).
εξοικονόμησης ενέργειας, διότι συνδυάζει
καλές πρακτικές χαμηλού αντίκτυπου για Kavian, A., Golshan, M., Abdollahi, Z. (2017).
την ενσωμάτωση των ρεμάτων στο αστικό Flow discharge simulation based on land use
change predictions. Environ Earth Sciences,
περιβάλλον με στρατηγικές βιοκλιματικού 76, 588. doi:10.1007/s12665-017-6906-0.
σχεδιασμού για την ανάπλαση της
συνολικής αστικής λεκάνης απορροής. Otto, B., McCormick, K., Leccese, M. (2004).
Ecological Riverfront Design: American
Planning Association Restoring Rivers,
Connecting Communities. ISBN: 978-1-
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 884829-93-2
Antonellini, M., Dentinho, T., Khattabi, A., Schiff, R., MacBroom, J.G., Armstrong
Masson, E., Mollema, P. N., Silva, V., Bonin, J. (2006). White Paper River
Silveira, P. (2014). An integrated Restoration and Fluvial Geomorphology.
methodology to assess future water Retrieved February, 2020 from
resources under land use and climate https://www.des.nh.gov/organization/
change: an application to the Tahadart commissioner/pip/publications/wd/
drainage basin (Morocco). Environ Earth Sci documents/r-wd-06-27.pdf
71, 1839–1853. doi: 10.1007/s12665-013-
2587-5
Smith S.M. & Prestegaard K.L. (2005).
Buchholz, T., Bork, D., Younos T. (2007). Hydraulic performance of a morphology-
Urban Stream Daylighting Design based stream channel design. Water
Application to Stroubles Creek. Virginia Resources Research, 41. W11413, doi:
Polytechnic Institute and State University 10.1029/2004WR003926. Retrieved March,
Blacksburg Virginia. Retrieved February, 2020 from
2020 from https://agupubs.onlinelibrary.wiley.com/
https://pdfs.semanticscholar.org/ doi/epdf/10.1029/2004WR003926
fb86/411db72531d6bffe60b9f7a28162d360
b79e.pdf (USEPA) United States Environmental
Protection Agency (2007). National
Du, H., Song, X., Jiang, H., Kan, Z., Wang, Z., Management Measures to Control Nonpoint
& Cai, Y. (2016). Research on the cooling Source Pollution from Hydromodification.
island effects of water body: A case study of Retrieved March , 2020 from
Shanghai, China. Ecological Indicators, 67, https://www.epa.gov/sites/production/
31–38. files/2015-09/documents/
https://doi.org/10.1016/j.ecolind.2016.02.0 hydromod_all_web.pdf
40
URBEM, Urban River Basin Enhancement
European River Restoration Center. Methods. (2004). New techniques for urban
Retrieved February, 2020 from river rehabilitation. How to re-naturalise
https://www.therrc.co.uk/manual-river- flow regimes. Recommendations.Work
restoration-techniques Package 8 Retrieved March , 2020 from
http://www.urbem.net/WP8/Doc8_1_A.pdf
Federal Interagency Stream Restoration
Working Group (FISRWG). (2001). Corridor Völker, S., Baumeister, H., Classen, T.,
Restoration: Principles, Processes, and Hornberg, C. & Kistemann, T. (2013).
Practices. Evidence for the temperature-mitigating
Retrieved February, 2020 from capacity of urban blue space-A health
https://www.nrcs.usda.gov/Internet/ geographic perspective, Vol. 67 ( No. 4),
FSE_DOCUMENTS/stelprdb1044574.pdf 355–371. doi: 10.3112

Ρέματα και Μικροκλίμα: Η συμβολή των ρεμάτων στο βιοκλιματικό σχεδιασμό του αστικού ιστού
Ελένη Κουρή,email: std112167@eap.gr,
Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, Σχολή Θετικών Επιστημών και Τεχνολογίας
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Στην παρούσα εργασία με βάση την εντατική διερεύνηση Τη διατήρηση και διαφύλαξη της ανοικτής κοίτης του ρέματος
της διεθνούς βιβλιογραφίας, μελετάται η αλληλεπίδραση με επιτρεπόμενες παρεμβάσεις για την αποτροπή της
των αστικών ρεμάτων με το δομημένο ανθρωπογενές διάβρωσης και της μεταφοράς βλαβερών αστικών ιζημάτων
περιβάλλον στη διαμόρφωση του μικροκλίματος του στην κοίτη του ρέματος, (όπως στήριξη των οχθών και των
αστικού χώρου με στόχο την αποκλιμάκωση του πρανών με φυσική βλάστηση και μεθόδους βιοτεχνολογίας).
φαινομένου της αστικής θερμικής νησίδας. Επιπλέον, Την οργάνωση της παραρεμάτιας περιοχής με έργα και
εντοπίσθηκαν βέλτιστες πρακτικές χαμηλού αντίκτυπου για χρήσεις για την αναζωογόνηση, βελτίωση, αναβάθμιση και
την ενσωμάτωση των ρεμάτων ως φυσικών ένταξή της στον αστικό ιστό, χάρτης 2.
οικοσυστημάτων στο αστικό περιβάλλον, καθώς και Την ενίσχυση της βιώσιμης κινητικότητας, όπως ενδυνάμωση
κατευθυντήριες οδηγίες για την ανάπλαση της αστικής των γειτονιών και των τοπικών συνοικιών με σκοπό τον Χάρτης 1. Απεικόνιση του Ρέματος Πολυδρόσου και των
λεκάνης απορροής τους στο πλαίσιο του βιοκλιματικού περιορισμό των άσκοπων μετακινήσεων με αυτοκίνητο, εκατέρωθεν ζωνών προστασίας του, από Αττική οδό έως
σχεδιασμού. αύξηση του δικτύου πεζοδρόμων, ποδηλατοδρόμων, δρόμων Μυκηνών
Στη συνέχεια χρησιμοποιώντας ως εργαλεία το ελληνικό ήπιας κυκλοφορίας, χάρτης 3.
θεσμικό πλαίσιο, τον πολεοδομικό σχεδιασμό και τις αρχές Τη διασύνδεση του ρέματος μέσω πράσινων διαδρομών με
του βιοκλιματικού σχεδιασμού, έγινε εφαρμογή των τους ευρύτερους κοινόχρηστους χώρους του αστικού ιστού,
πρακτικών που επιφέρουν το ελάχιστο αντίκτυπο στο (πλατείες, πάρκα), χάρτης 3.
φυσικό περιβάλλον του ρέματος Πολυδρόσου εντός του Τη βελτίωση του μικροκλίματος και της συγκράτησης των
Δήμου Βριλησσίων της Αττικής. όμβριων μέσω της ενδυνάμωσης της βλάστησης των
κοινόχρηστων χώρων και της αντικατάστασης των σκληρών
ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ υλικών με διαπερατά.
Τα βήματα που ακολουθήσαμε είναι τα εξής:
Αναγνώριση της υφιστάμενης κατάστασης, τόσο του ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
ρέματος και της παραρεμάτιας περιοχής όσο και του Συμπερασματικά θα μπορούσαμε να πούμε ότι τα τελευταία
ευρύτερου αστικού χώρου. χρόνια υπάρχει μια τάση για την ολιστική αντιμετώπιση της
Αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης (φυσικό και διαχείρισης των αστικών ποταμών και ρεμάτων. Οι νεότερες
ανθρωπογενές περιβάλλον). Χάρτης 2. Απεικόνιση των προτεινόμενων χρήσεων γης στην
στρατηγικές δεν προσανατολίζονται μόνο σε επεμβάσεις
παραρεμάτια έκταση, καθώς και των πεζογεφυρών, 1,2,3,4.
Εντοπισμός προβλημάτων (όπως, απειλές λόγω αποκατάστασης της κοίτης για τη βελτίωση των φυσικών και
οικιστικών πιέσεων, επιβαρυντικές για το περιβάλλον οικολογικών συνθηκών των ρεμάτων αλλά και σε σχεδιαστικές
χρήσεις, υποβάθμιση παραρεμάτιας περιοχής). παρεμβάσεις στη λεκάνη απορροής.
Προτάσεις καλών πρακτικών τόσο για το ρέμα και την
παραρεμάτια περιοχή του, όσο και για τον ευρύτερο αστικό ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
ιστό, αντλώντας στοιχεία από την εμπειρία της διεθνούς Otto, B., McCormick, K., Leccese, M. (2004). Ecological
βιβλιογραφίας. Riverfront Design: American Planning Association
Restoring Rivers, Connecting Communities. ISBN: 978-
ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ - ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ 1-884829-93-2
Ειδικότερα, οι προτάσεις που αναπτύξαμε εξυπηρετούν τις Völker, S., Baumeister, H., Classen, T., Hornberg, C. &
εξής βασικές αρχές. Kistemann, T. (2013). Evidence for the temperature-mitigating
Την προστασία της πλημμυρικής ζώνης του ρέματος και capacity of urban blue space-A health geographic perspective,
την επιβολή προστατευόμενων περιοχών (ζώνη Α, Β), Vol. 67 ( No. 4), 355–371. doi: 10.3112 Χάρτης 3. Απεικόνιση της διασύνδεσης των προτεινόμενων
χάρτης 1. Πολεοδομικών Κέντρων ανά Πολεοδομική Ενότητα με το
δίκτυο πεζοδρόμων και ποδηλατοδρόμων

112167 Κουρη Ελενη Rematia

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

112167 Κουρη Ελενη Rematia

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

«Σχολή Θετικών Επιστημών & Τεχνολογίας»

«Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών: Περιβαλλοντικός

« Ρέματα και μικροκλίμα: η συμβολή των ρεμάτων στο

Επιβλέπων καθηγητής: Δρ. Γεώργιος Τέντες

Πάτρα, Σεπτέμβριος 2020

« Ρέματα και μικροκλίμα: η συμβολή των ρεμάτων στο

Επιτροπή Επίβλεψης Διπλωματικής Εργασίας

Επιβλέπων Καθηγητής: Συν-Επιβλέπουσα Καθηγήτρια:

Δρ.Γεώργιος Τέντες Ελένη Ανδρέου

Πάτρα, Σεπτέμβριος 2020

Αυτή τη διπλωματική εργασία την αφιερώνω στους γονείς μου.

Λέξεις-Κλειδιά: αστικός σχεδιασμός, μικροκλίμα, αστικά ρέματα, επαναφορά,

Keywords: urban design, microclimate, urban streams, rehabilitation, enhancement,

2.7.4 Αποκατάσταση (restoration), επαναφορά (rehabilitation), βελτίωση

Σχήμα 1: απεικόνιση υδρογραφικού δικτύου και των λεκανών απορροής.............................8

Σχήμα 4: Ταξινόμηση ρεμάτων κατά Rosgen.....................................................................12

Πίνακας 1: Τιμές δείκτη άνεσης PET..................................................................................28

Διάγραμμα 1: Ταξινόμηση που χρησιμοποιείται για τις θεματικές πτυχές...........................16

Συντομογραφίες & Ακρωνύμια

RCE River Cooling Effect, Ζώνη Ψύξης Ποταμού

Σημαντικότερα σημεία εργασίας (Highlights)

Η αστικοποίηση και η κλιματική αλλαγή είναι δυο παράγοντες που θα πρέπει να

Οι νεότερες μέθοδοι διευθέτησης αποσκοπούν στη διατήρηση της φυσικής κατάστασης

Η εντατική επισκόπηση της διεθνούς βιβλιογραφίας μας οδήγησε σε χρήσιμα

1.1 Σκοπός και αντικείμενο διπλωματικής εργασίας

Είναι γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια εντείνεται με αυξητικούς ρυθμούς η αστικοποίηση ως

1.2 Μεθοδολογία διπλωματικής εργασίας

1.3 Παρουσίαση διάρθρωσης κεφαλαίων

Στο έκτο κεφάλαιο περιλαμβάνονται τα συμπεράσματα που προκύπτουν από τη σύγκριση

Στο τελευταίο κεφάλαιο εντοπίζονται οι αδυναμίες της παρούσας εργασίας, προτείνονται

2. Επισκόπηση της βιβλιογραφίας

2.1 Βασικές έννοιες – Ορισμοί

Σύμφωνα με το Ν.4258/2014 ως «υδατορέματα ή υδατορεύματα ή ρέματα (μη πλεύσιμοι

Περαιτέρω, σύμφωνα με το Ν.3199/03 (ΦΕΚ 280/Α/9-12-03) "Προστασία και διαχείριση των

Σχήμα 1: απεικόνιση υδρογραφικού δικτύου και των λεκανών απορροής

Ο Ν. 4258/14 δεν διαφοροποιεί τα υδατορέματα σε συνεχούς ή διαλείπουσας ροής, καθώς

Σύμφωνα με τη Κ.Υ. Αποφ.140055/17 (ΦΕΚ 428/Β/17), άρθρο 7, «Σε περίπτωση αμφιβολίας

Συστατικά στοιχεία του ρέματος- οριοθέτηση ρέματος

Ταξινόμηση ρεμάτων σύμφωνα με τη Βιβλιογραφία

Σχήμα 2: Ταξινόμηση ρεμάτων κατά Horton, 1945; Strahler, 1957

Σχήμα 3: Οι τομείς διεργασιών που ορίζονται από Schumm (1977)

Σχήμα 4: Ταξινόμηση ρεμάτων κατά Rosgen

Όταν εφαρμόζεται η ταξινόμηση Rosgen ως μέρος της μεθόδου αποκατάστασης ενός

Σχετικά με τη χρησιμότητα της ταξινόμησης των ποταμών και ρεμάτων θα μπορούσαμε να

Σχήμα 5: Υδρολογικός κύκλος

2.2 Θεματικές πτυχές για τη διερεύνηση της επιρροής των

Διάγραμμα 1: Ταξινόμηση που χρησιμοποιείται για τις θεματικές πτυχές

Οι διαφορετικές κλίμακες που χρησιμοποιήθηκαν στις μελέτες εξετάστηκαν με τον

είναι πολλαπλοί και καθοριστικής σημασίας. Συνοπτικά θα μπορούσαμε να αναφέρουμε

Μέθοδος μετρήσεων (Σύγκριση επιτόπιων μετρήσεων και μετρήσεων με τηλεπισκόπιση)

Αστική μορφολογία - υδρομορφολογία

Εποχή διεξαγωγής των μετρήσεων

Επίδραση του ανέμου σε συνδυασμό με την αστική γεωμετρία

Οι συνθήκες ανέμου μπορούν να παράγουν διαφορετικά πρότυπα κατανομής της

Επίδραση σκίασης από βλάστηση

Σύγκριση πριν και μετά την αποκατάσταση ενός υδατικού συστήματος.

2.3 Η επιρροή των αστικών ρεμάτων στο μικροκλίμα

Οι αποτελεσματικές στρατηγικές μετριασμού της θερμότητας περιλαμβάνουν τη μείωση της

2.3.2 Μελέτη περίπτωσης στο Ηνωμένο Βασίλειο

2.3.3 Μελέτη περίπτωσης στην πόλη Melaka της Μαλαισίας

χρησιμοποιήθηκε ο ίδιος κύριος τομέας μοντέλου για την προσομοίωση 36 διαφορετικών

Πίνακας 1: Τιμές δείκτη άνεσης PET

Σχήμα 6: Τομή για την περίπτωση πλάτους ποταμού RW=18μ

Σχήμα 7: Τομή για την περίπτωση πλάτους ποταμού RW=36μ.