Ayon kay Dr. Manuel Dy Jr.

, ang tao ay may tatlong mahahalagang

sangkap:
ang ISIP, PUSO at ang KAMAY O KATAWAN.
1. Isip
 may kakayahang mag-isip, alamin ang diwa at buod ng isang bagay
 ito ay may kapangyarihang maghusga, magsuri, mag-alaala at
umunawa
ng kahulugan ng mga bagay hindi perpekto ang isip ng tao at dahil
dito nakadama siya ng kakulangan
 ito rin ay tinatawag na katalinuhan (intellect), katwiran (reason),
intelektuwal na kamalayan (intellectual consciousness). Konsensiya
(conscience) at intelektuwal na memorya (intellectual memory) batay
sa gamit nito sa
bawat pagkakataon
 ito ang dahilan kung bakit patuloy at walang katapusan ang
paghahanap
ng tao ng katotohanan
2. Puso
 ito ay maliit na bahagi ng katawan na bumabalot sa buong pagkatao
 nakararamdam ng lahat ng bagay na nangyayari sa ating buhay
 dito nanggagaling ang pasya at emosyon
 dito nahuhubog ang personalidad ng tao
 lahat ng kasamaan at kabutihan dito nakatago

3. Kamay o katawan
 sumasagisag sa pandama, panghawak, paggalaw, paggawa at
pagsasalita
(sa bibig o pagsusulat)
 ito ang karaniwang ginagamit sa pagsasakatuparan ng isang kilos o
gawa.
 Ito ang ginagamit upang ipahayag ang nilalaman ng isip at puso sa
kongkretong paraan
 sa pamamagitan ng katawan, naipapakita ng tao ang nagaganap sa
kanyang kalooban

Mahalagang maunawaan din natin ang na ang tao ay mayroong dalawang

kapasidad o kakayahang pang-ispiritwal ito ay ang isip o intellect,
kalooban o will.
 A. Isip
Narito pa ang kakayahang maaaring gawin ng isip.
1. May kapasidad na mag-isip at umunawa
2. Makabuo ng konsepto at kaisipan upang bigyan ng paliwanag ang
mga
nangyayari sa kapaligiran
3. Makapagsusuri ng mga bagay-bagay upang malaman ang
katotohanan
4. Makabuo ng hatol o pasya
5. Kumalap ng impormasyon upang makalutas ng suliranin

B. Kilos-loob
Narito pa ang ibang kakayahan ng kalooban.
1. Tinaguriang “blind faculty” dahil ang will o kalooban ay umaasa sa
kasipan
2. Kapangyarihan ng tao upang pumili
3. Biyaya ng Diyos sa paggawa ng pasya
4. Ayon kay Santo Tomas de Aquino ito ay makatuwirang pagkagusto
(rational appetency) na naaakit sa mabuti at lumalayo sa masama

Ang mga kapasidad na ito ay makikita sa sumusunod na

talahanayan:
Mga Kapasidad na Pang-ispiritwal ng Tao

Isip (Intellect) Kalooban (Will)

Katungkulan o Mag-isip/Magsuri Gumawa/Kumilos
Gampanin
Layunin Makaalam/Matuto Pumili/Magmahal
Tunguhin Katotohanan Kabutihan
Kaganapan ng Tao Kaalaman/Karunungan Virtue

Batay sa Education in Values What, Why and for Whom ni Esther J. Esteban, 199

Mahalagang Maintindihan ang Kaugnayan ng Isip at Kilos-loob

Naiimpluwensyahan ng isip ang pagpili na ginagawa ng kilos-loob dahil

hindi nito nanaisin o gugustuhin ang isang bagay o kilos na hindi nito alam o
nauunawaan. Ang kilos-loob ay umaasa lamang sa nalalaman at nauunawaang
impormasyon na ibinibigay ng isip. Pipiliin lamang ng kilos-loob ang isang
bagay o kilos kung ito ay nauunawaan ng isip bilang mabuti o makabubuti para sa
kaniya.
Pinipili lamang nito ang mabuti at hindi naaakit sa masama.

Bakit may mga taong pumipili ng paggawa ng masamang kilos?

Ito ay dahil hindi nito direktang pinipili ang masama; ngunit napipili
lamang nito ang masama kung ang masama ay nababalutan ng kaunting
kabutihan kaya ito nagmumukhang mabuti. Dumedepende ang pagpili ng kilos-
loob sa katotohanang nauunawaan ng isip. Ang isip ang magsasabi sa kilos-loob
ng kung ano ang sa tingin
nito ang mabuti. Ang kilos-loob naman ang may kapangyarihang pumili at
isagawa ang piniling kilos nito. Sinasabing ugat ng mapanagutang kilos ang
kilos-loob.

Mahalagang Sanayin at Linangin ang Isip at Kilos-loob

Tulad ng katawan ng tao, kailangan ding sanayin at linangin ang isip at

kilos-loob. Magiging hadlang sa pagiging ganap ng isip at kilos-loob ang
paggamit ng mga ito sa maling paraan at mababalewala ang tunay na
layunin ng mga ito.
Upang magamit nang lubusan ang isip ayon sa tunguhin nito,
kailangan itong linangin at gamitin sa tamang paraan. Ilan sa mga ito ang
sumusunod:

1. Pagsasaliksik at pagtatanong.
Ang pagsasaliksik ay maingat na pag-iimbestiga. Sa paghahanap ng
katotohanan, marami ang mga pagkukunan ng impormasyon at datos tulad
ng mga aklat at maaari ring magtanong sa mga taong nakaaalam.

2. Pagsusuri ng sanhi at epekto ng mga pasiya at pag-uugali.

May kaugnayan ang isang pangyayaring (epekto) magaganap dahil sa
isa pang pangyayari (sanhi). Ito ang kaugnayan ng sanhi at epekto. May
epekto ang bawat pasiya at ang pag-uugali natin. Kung bakit o paano nabuo
ang isang kilos o pangyayari at kung ano ang kinalabasan ng kilos o
pangyayari ay magiging batayan ng katotohanan.
 3.Paglutas ng mga problema nang may katwiran.
Ang paghahanap ng katotohanan ay makalulutas sa isang problema.
Ito ay katotohanan kung ito ay may tamang katwiran.

Upang magamit nang lubusan ang kilos-loob ayon sa tunguhin nito,

kailangan itong linangin at gamitin sa tamang paraan. Ilang mga tamang
paraan ang sumusunod:

1. Pagkilos tungo sa isang mabuti at maingat na pasiya.

Sa paggawa ng maingat na pasiya, magkalap muna ng mga
makabuluhang impormasyon. Alamin ang mga posibleng alternatibong at
timbangin ang bawat isa. Piliin ang pinakamabuting alternatibo at gawin
ito. Sanayin laging piliin at gawin ang pinakamabuting pasiya—ang pasiya
na magbunbunga ng kabutihan.

2. Pagsanay sa didiplina sa sarili.

Madalas mas madali ang pagkontrol sa sarili kung susunduin ang
kasabihang ito, “Kung wala sa paningin, wala sa isip”. Ang unang hakbang
sa pagpapaunlad ng disiplina sa sarili ay ang pagtanggap ng lahat ng tukso
at nakakagulo mula sa iyong paligid. Kung hindi nakikita ang mga tukso,
maiiwasang gumawa ng maling pasiya.

3. Pagkontrol ng mga emosyon

Lahat tayo ay may nasabi o nagawa na sa huli ay pinagsisihan dahil,
sa sandaling panahon, nagpadikta tayo sa ating emosyon. Kung nag-aalala
ka sa gagawing kilos sa isang napipintong pangyayari, tanungin mo ang
sarili mo: “Ano ang mararamdaman ko bukas, o sa isang lingo o sa darating
pang panahon kapag binalikan ko ang gagawin kong ito?” Ito ay pagninilay
sa sarili at pagdistansya ng tao sa kaniyang sarili. Makakatulong ito upang
maging kalmado at maiwasan ang mapanirang reaksyon dala ng pabigla-
biglang bugso ng damdamin.

A. APPLICATION
Ngayong ganap mo ng nauunawaan ang gamit ng isip at kilos-loob at ang
tunguhin ng mga ito, mahalagang suriin kung tugma ba ang iyong ikinikilos o
ginagawa gamit ang mga ito.
Nakatala ang ilang tungkulin ng isang kabataang katulad mo. Suriin mo kung
alam mo ang mga ito sa pamamagitan ng paglalagay ng simbolong tsek (/) o ekis
 (X) sa tapat nito. Suriin din kung ginagawa mo ito sa pamamagitan ng
paglalagay ng parehong simbolo. Gabay ang halimbawa sa ibaba.
TUNGKULIN ALA GINAGA NATUKLASAN
M KO WA KO
Pumili ng musikang pakikinggan / X Sumusunod lang ako sa
uso at mga gusto ng
aking mga kaibigan.
1. Sumunod sa patakarang
itinakda ng magulang.
2. Magsimba at patatagin ang
ugnayan sa Diyos.
3. Mag-aral ng mabuti, kahit
walang pagsusulit kailangang
magbalik aral.
4. Gamitin nang wasto ang
computer, internet at iba pang
gadgets.
5. Maging disente sa pananamit
6. Huwag mang-aabusong
seksuwal dahil ito ay
taliwas sa tunay na esensiya
ng seksuwalidad.
7. Huwag magpapadala sa peer
Pressure
8. Ang paggamit ng ating
katawanpara sa seksuwal na gawain
ay
mabuti ngunit maaari lamang
gawin ng mga taong
pinagbuklod ng kasal. Kaya
ginagalang ko ang aking
katawan.

9. Ang pagtatalik ay hindi

pangangailangang biyolohikal
tulad ng pagkain at hangin na
ating hinihinga. Mananatiling
buhay ang tao kahit wala nito.
Kaya hindi ako makikipagtalik
sa hindi ko asawa.
 Gamitin ang isip sa pagkalap at
pagtuklas ng kaalaman at
karunungan ayon sa katotohanan
upang kilos-loob ay kumiling sa
kabutihan.

REFLECTION
Pagnilayan ang mga sumusunod na mga katanungan tungkol sa isip at
kilos loob at isulat sa isang tablet paper ang iyong reyalisasyon o pag-unawa o
kasagutan.
1. Ano-ano ang mga konseptong pumukaw sa akin?
2. Ano ang aking pagkaunawa at reyalisasyon sa mga konseptong ito?
3. Ano-ano ang aking gagawin upang mailapat ang mga pag-unawa at
reyalisasyong ito sa aking buhay?