Hikaaitaan (Gurmukhi, Punjabi Meanings)

You might also like

Download as pdf or txt
Download as pdf or txt
You are on page 1of 96

690

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

fjekfJsK
nr`i'

nG`i'

nrkX'

npkX'

no{g'
nGow'

no/y.

nokr'

no{g'

no/y'

niBw'

npoB'

nb/y.
no`r.

nG{s'

nGzr.

nS/d'

nG/d'

neow'

nekw.

ny/d'

nG/d'

nGow'

nGkw.

no/y'

nG/y'

nb/y'

][dktzd

p]fFzdj/

1.
2.

3.

nGzr.
ozr

ozr.

4.

fjek:s F[ B hd/ w okifj fdbhg.


fBF;sj p[dj fB}d wkB' wjhg. 5.
fe Uok jwh p{d fg;o/ ujko.
fe do o}w do p}w nkw[]sj eko. 6.
p o}w nzdoK jw u[ n} F/o w;s.
fe ukpe foekp;s[ r[;sk] d;s.
ujko' Fj/ g/F fg;oK p[yKd.

7.

i[dk po i[dk e[o;hJ/ }o fBFKd. 8.


fp

g[oFhd

dkBkfJ

dT[bs

go;s.

n}h nzdo{` pkdFkjh e; n;s. 9.


F[Bhd nK u[ dkBkfJ dkBF fBjkd.
p swehB gk;y nbw po e[Fkd. 10.
p

ra[\szd

][F

fe

:}dK

FBk;

wok

e[dos/

dhB

dkBkfJ

n;s[

B/;s

;[yB

r[\sB'

fpeo

nro

Ffj

fpr':d

JhI
iK

Bra}.

nk}kd
r[\s
;[\s

fpr':w

wra}.

11.

Bh;s.
Bh;s.

12.

itkp.

B[wk:w p s' jkb JhI pk ;tkp. 13.


joK
p

e;
eko/

fe

:}dkB

ijK

ekwrkoh

:koh fdjd.
fdjd.

14.

fe JhI ok p neb nk}wkJh e[B/w.


1H @e[M phVK ftu fJ; s'A nr/ uko F/no tkX{ fdZs/ jB

2H @fpr[}Fs po jo#

}\oBkwj

691

fjekfJsK
(T[j gowkswk) nrzi (B BFN ehs ik ;eD tkbk), nGzi (B G`fBnk ik
;eD tkbk), o{g s'I ofjs ns oyk s'I go j?. (T[j) nrkX, pzXB-ofjs, Goww[es ns by s'I go (@nby#) j?.1. okr (dP?F) s'I go, o{g s'I ofjs oyk ns
ozr s'I ofjs j?. niBwk, neEBh, (gziK) G{sK s'I ofjs ns nGzr (BFN B ehs
ik ;eD tkbk) j?.2.
(T[j) B Sfdnk ik ;eD tkbk, GdK s'I w[es, eow-ueq s'I go ns
ekwBktK s'I T[go j?. yd ofjs, Gd ofjs, GowK s'I ofjs ns fJ;soh s'I
ofjs j?.3. (T[j) noy, nGy, nby ns nGzr j?. (T[j) gowkswk ozrK ozr
dhnK p]fFFK eoB tkbk j?.4.
w?I okik fdbhg dh (fJe) ejkDh ;[Dh j? i' (nkgD fgsk) wkBXksk oki
d BV p?mk ;h.5. T[; d uko g[Zso ;B fiBQK B izr ns fFFNkuko (d ezw)
f;y j'J ;B.6.
T[j :[ZX ftu w;s Fo tKr g?Id ;B. T[j gZe x'V;tko ns jZEK d u[;s
;B.7. u"jK g[ZsoK ~ oki B nkgD gk; p[bkfJnk ns tZy tZy ;'B d nk;DK
T[s fpmkfJnk.8.
T[; B f;nkD ns XB tXkT[D tkb (t}ho ~) g[fSnk fe fJBQK u"jK ftu
pkdFkjh d fejVk :'r j?.9. T[; p[ZXhwkB B (oki dh rZb) ;[D e itkp ftu
T[; dh gdth ~ T[&&Zuk ehsk (Gkt itkp dDk F[o{ ehsk).10.
efjD brk (s[;hI) nkg jh uzr Xowh, p[ZXhwkB ns us[o j'. (s[;hI) gqG{
~ gSkDB tkb ns ;[szso fdwkr tkb j'.11. fJ; dk T[Zso dD dh wo ftu
Fesh BjhI j?, (feT[Ife) T[&&Zso ftu efjDk eztkoh e`fBnk dh ikB ~ ftzBQD tKr
j?.12.
i s[;hI ej', sK T[&&Zso fdnK ns fJ; dk ft;sko eo e ftyk fdnK.13.
jo T[j nkdwh fi; dh gowkswk ;jkfJsk eodk j?, T[; ~ ;z;ko ftu ;kfonK
ezwK ftu ;cbsk gqdkB eodk j?.14.

692

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

t}K g; p eko nk}wkJh e[B/w. 15.


:e/ ok fdjd \hb dfj j}ko w;s.
jwj w;shU w;s }ziho p;s. 16.
fdro ok fdjd n;g gK ;d j}ko.
f} }o ;k]sj }hB u{` BT[ pjko. 17.
f;:w ok fdjd F[so f; ;d j}ko.
jwj B[eoj pko' jwj }o fBrko. 18.
u[nw ok fdjd w[zr :e B[]d Bhw.
n}K

wod

fp:kt[od

nk}kd
g[o

nkeb

neb

n}hw.

]kBj

19.

e}K.

fdro Bhw B[]dF p p;sB n}K. 20.


jwh ]kFs e' s[]w o/}h e[Bd.
f]od

nk}wk:F

po/}h

e[Bd.

21.

d\B eod jod' }whI nzdoK.


B}o eod po F[eo ;kfjp froK.

22.

u[ FF wkfj r[Fszd doK d\Btko.


gdhd nkwdj ;p}j/ BT[ pjko. 23.
po/}hd dfj ;kb s[]w/ e}K.
p gotodj Uok p[ohdB n}K.

24.

po/}h dj/ ph;s pkoF n}'.


p;/ rFsj ]otko dkBj n}'. 25.
u[Bk f}:kdj F[d dT[bs/ fdb eoko.
e}'

dkBj

F[d

dkBjkJ/

nzpko.

26.

]ohdj n}K Bed dfj j}ko \hb.


u[ e'j/ otK jw u[ dohnkfJ Bhb. 27.
prhod

n}'

n;g

gK;d

j}ko.

jwj io t }hB' jwj B[eojtko. 28.


]ohd`d ;/ ;d j}ko' F[so.
jwj }oj pko' jwj B[eoj g[o. 29.
t}K dkb BT[ Ffjo nk}w p[p;s.
fe

Bkw/ n}K Ffjo fdjbh F[d;s.

30.

fjekfJsK

693

i gfjbK fJBQK dh neb ~ ty fbnk ikJ, fco fJBQK d ezwK dh goy


ehsh ikJ.15. fJe (g[Zso) ~ d; j}ko w;s jkEh fdZs i' w;s j'J ns }`ihoK
Bkb p`BQ j'J ;B.16.
d{i (g[Zso) ~ oki B gzi bZy x'V fdZs fiBQK T[s ;[Bfjoh }hBK pDhnK
j'JhnK ;B ns i' pjko dh o[s tKr ;ihnK j'JhnK ;B.17. shi g[Zso ~ oki
B fszB bZy T{m fdZs i' uKdh d Gko Bkb bd j'J ns ;'B Bkb ;ikJ j'J
;B.18.
u"E g[Zso ~ fJe dkDk w{zrh dk ns nZXk dkDk uD dk fdZsk. (feT[Ife)
T[j g[Zso pj[s nebwzd ns ;[szso f]nkbK tkbk ;h.19. T[j neb dk Gzvko
oyD tkbk g[Zso T[BQK ~ xo b? nkfJnk. T[j S'fbnK d nZ&X dkD d pokpo
fJe g{ok dkDk b? nkfJnk.20.
(T[; B) ;'funk fe fJBQK dkfDnK ~ phi fdnK ns fJBQK ~ phiD Bkb
(nkgDh neb dh) goy eo btK.21. (T[; B) T[j d'tI phi Xosh ftu dp
fdZs ns wjkB gowkswk dk F[eo eofdnK T[BQK T[s nk; brk bJh.22.
T[BQK ~ phfinK id'I S wjhB j' rJ, sK BthI o[s nkT[D s T[BQK ftu'I
;p} ozr (d g"d) B}o gJ.23. (T[j g[Zso) d; ;kb se T[BQK phiK ~ phidk
fojk. (T[; B \;b ~) gfjbK gkfbnk ns fco efNnk.24.
id'I T[BQK (dkfDnK) ~ d; thj tko phfink, sK dkfDnK d pj[s ;ko
ybtkV j' rJ.25. fJ; soQK (dbhg) gk; pj[s d"bs j' rJh ns fdb ~ ;e{B
fwfbnk. dkfDnK s'I pnzs dkfDnK d Yo br rJ.26.
T[BQK Bed (o[g?fJnK) Bkb d; j}ko jkEh ]ohd bJ, i' gjkV tKr t^v
nkeko d ;B ns Bhb Bdh tKr ubd ;B.27. (fco) T[; B (T[;

XB Bkb)

gzi bZy x'V b? bJ fiBQK dhnK ekmhnK ;'B dhnK ns bVhnK uKdh dhnK
;B.28.
(pkd ftu T[; B) fszB bZy T{m ]ohd bJ i' ;'B ns uKdh d Gko
(;kwkB) Bkb bd j'J ;B.29. T[; dkb (d dkD dh ewkJh) s'I fJe tZvk Ffjo
t;kfJnk, fi; Ffjo dk BK fdZbh ofynk.30.

694

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

fdro dkBj ok p;s w{zrh gNB.


u[

d';sK

g;zd;s[

d[FwB

f\eB.

31.

p r[}ohd dj d' po JhI Bws ;kb.


p;/ rFs i' dT[bs/ p/ }tkb. 32.
u[ fpBF;s po s]s wkB' wjhg.
p g[oF; dokwd ;j/ j\s dhg. 33.
fpr':d

g/FhB

ekra}

fp:ko.

fu p]Fhdnw wB p fg;oK ujko. 34.


dpho/

ebw

po

ebw

itkp/

;[]B

ok

nbwpo

pr[\sk

fu

p]Fhd

iB

frfo\s.

rfo\s.

J/FK

35.

j}ko.

ekra}

p[phI

sk

}[pkB;

fp:ko.

ekra}

p[phI

sk

fpr':d

}[pK.

36.

fu p]Fhd F[d p]F joe; n}K. 37.


u[ fpFBhd ;[]B n} wjhgkB wkB.
\foFsj

f;\s

u{`

wbk:e

p:koh

wok

g/F

uokra/

ijK

nk\skp/

fpr':d

fe

wekB.

p]Fhdj

wB.

:wB.

w[odzd

38.

pki/

39.

w[fjzw.

fe wk jw p;k \hb p]Fhdjnw. 40.


fdro ok pg[oFhd ng; u eod.
fe

pk}/

f;nw

pp]Fhd[

ok

pk}/

pg[oFhd

fpw[od.

F[soK

41.

B[wK.

e[ik s' pp]Fhd J/ ikB wK. 42.


pr[\sk

fe

pk}/

pp]F

nzdo{`

peko

p/F[wko

nkwdzd.

nkwdzd.

43.

u[nw ok pg[oFhd fe J/ B/e p]s.


;}ktko
e[ik

d/jhw

rFs

;k:kB

p]FF

s]s.

s[wkok

44.

\jhw.

:e/ dkBj w[zr' fdro B[]d Bhw. 45.


Ftd ro j[ew sk fp:ko/w g/F.
jwj \hb[ n;g' n}' F[so p/F. 46.

fjekfJsK

695

d{i (wrh d ) dkD (dh nkwdB) s'I w{zrh-gNB (BK dk Ffjo) t;kfJnk
i' fwsoK ~ uzrk brD tkbk ns d[FwDK (d fdb) ~ s'VB tkbk ;h.31. fJ;
soQK eofdnK pkoQK toQ phs rJ ns T[; gk; (fJsBh) d"bs fJeZmh j' rJh i'
ed w[eD ftu BjhI nk ;edh ;h.32.
id okik wkBXksk s]s T[s p?mk, sK T[; B ;ZsK dhgK d okfinK pko
(t}hoK s'I) g[fSnk.33. (oki B) fejk wo gk; ekra} fbnkU fe w?I uko
g[ZsoK ~ eh e[M fdZsk ;h.34.
ebw ubkT[D tkb (w[BFh B) ebw geV bJh ns T[Zso dD bJh Mzvk
XkoB eo fbnk (Gkt itkp dD bJh fsnko j' frnk).35. (oki B) fejk
gfjbK ekra} ty' ns d;' fe fJBQK (uko g[ZsoK) ~ fesB j}ko fdZsk ;h.36.
ekra} s'I gVQ' ns }pkB Bkb d;' fe jo fJe ~ eh eh fdZsk ;h.37.
id'I wkBXksk oki d p'b ;[D fi; dhnK f;\sK cfoFfsnK torhnK ns gdth
dtfsnK torh ;h.38.
(oki B fejk) j irs d dhftU ns :wB dF d ;{oi' ! wo ;kjwD
fbnkU i' w?I (s[jk~) fdZsk ;h.39. (gfjbK ;G s'I t^v bVe B) fejk (fe
s[jkv fdZs jkEhnK ftu'I) eJh sK w[fjzwK ftu wko rJ ns i' pu ;B, T[j
(b'eK;teK ~) p]F fdZs. (j[D wo gk; e'Jh th BjhI).40.
d{i (g[Zso) ~ g[fSnk fe x'fVnK dk eh ehsk j?< (T[; B T[&Zso fdZsk)
eJh p]F fdZs jB ns eJh wo rJ jB.41. (oki B) shi ~ g[fSnk fe T{m
(feE jB), w?~ ftyk. j woh ikB! fe; ~ p]F jB.42.
T[; B fejk fe eJh (bVkJh ftu) wko rJ jB ns pj[s ;ko p]F fdZs
jB, (j[D wo gk; e'Jh T{m th BjhI j?).43. u"E (g[Zso) ~ g[fSnk fe j u`r
GkrK tkb! j Ssq ns s]s d :'r (g[Zso)!.44.
(oki B g[fSnk) w?~ ;wMk fe i' fJe w{zrh dk dkDk ns d{ik nZXk
S'fbnK dk dkDk s?~ fdZsk ;h, T[j feE jB.45. (g[Zso B) itkp fdZsk fe i
j[ew j't sK nkg d ;kjwD b? nktK i' jkEh, x'V ns T{m (T[BQK dh ewkJh
s'I jk;b ehs jB).46.

696

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

B}o eod \hb/ d' dfj j}ko w;s.


g[o n} }o pko' jwj B[eoj p;s. 47.
j[wK n;g gK ;d j}ko nktohd.
j[wK

}o

jwj
p;/

}hB

]'d
sho[

p/F[wko

][\skB
FwF/o

nktohd.

48.

porFstK.
ehws

froK.

49.

p;/ F[so prdkd }o p\s pko.


}o'

ikwj

Bhw

nk;shI

p/F[wko.

50.

fe dfj Bhb[ dfj gdw dhBko }od.


e}' dhdj F[d dhdj/ d';s ;od. 51.
fe :e w[zr :e Ffjo }' ekw F[d.
fe w{zrh gNB Ffjo U Bkw F[d. 52.
fe Bhfw B[]d ok fdro Ffjo p;s.
fe Bkw/ n}' Ffjo fdjbh F[d n;s. 53.
][F nkwd p sdpho wkB' wjhg.
f]skpF pd' dkd okij dbhg. 54.
fe g?dk n}' wod FkjB Fjh.
;}ktko s]s n;s[ ski' wjh. 55.
p}/pd

n}'

wod

ski'

BrahI.

po nK neb[ sdpho j}ko nk\ohI. 56.


f; U n;s p/neb nkb{dj wra}.
B o\sko ][Fso B r[a\sko Bra}. 57.
jwh ]k;s fe Uok pFkjh fdjw.
f} d"bs ][dFok nrkjh fdjw. 58.
p}/pd

e}'

o`r

FkjBFjh.

fe ;kfjp FT{o n;s t wkbe wjh. 59.


f]skpF e}' rFs okij dbhg.
f]bk\s
f;

pp]Fhd

fg;oK

fdro

wkB'
Fkfj

wjhg.
nk}kd

60.
eod.

B dkBF go;s' B nk}kd wod. 61.


fe

Uok

po'

}o

f;zxk;B

fBFkd.

ebhd/ e[jB rzi ok po e[Fkd. 62.

fjekfJsK

697

(T[; B) pkoQK j}ko w;s jkEh (oki ~) GIN ehs i' ;'B d ;kwkB Bkb
Gog{o ns uKdh Bkb wVQ j'J ;B.47. T[j gzi bZy x'V th b? nkfJnk ns
pF[wko ;'B dhnK }hBK th fbnkfJnk.48.
T[j

b'j

N'g,

;[Bfjoh

etu,

pj[s

;ko

sho

ns

ehwsh

sbtkoK

fbnkfJnk.49. pj[s ;ko prdkdh T{m, ;'Bk, ]hB]kp (d egV), pj[s ;koh d"bs
ns pF[wko nk;shBK b? e nkfJnk.50.
d; Bhb ns d; gdw ghb ozr d dhBko (w'joK) ;B fiBQK ~ ty e
d';sK

dhnK

nZyK

mzYhnK

j[zdhnK

;B.51.

fJe

w{zrh

dkD

s'I

fJe

Ffjo

pDtkfJnk fi; dk Bkw w{zrh gNB ;h.52.


ufDnK d nZ&X dkD s'I d{ik Ffjo t;kfJnk, fi; dk Bkw fdZbh j'fJnk.53.
wkBXksk okik (u"E g[Zso dh) i[rs s'I gq;zB j'fJnk ns T[; ~ @okik dbhg# dh
gdth p]Fh.54.
T[; wod s'I i' Fkjh Fesh g?dk j'Jh, T[; s'I T[j s]s ns ski d :'r
f;ZX j'fJnk.55. nfij wod ~ ski ns jho s Br F'Gd jB. fJ; dh neb
ns i[rs s'I j}ko tko e[opkB j[`d jK.56.
pkeh d (fszB g[Zso) pneb ns pdfdwkra jB. T[BQK dh B ukb uzrh j?
ns B p'b mhe jB.57. (okik wkBXksk B) ukfjnk fe T[; (dbhg) ~ Fkjh
rZdh d fdnK ns nkgDh d"bs dh ikDekoh d fdnK.58.
(okik dbhg) oki-rZdh T[s p?m e F'Gk tXkJrk feT[Ife fJj nebwzd ns
Xosh dk wkbe j?.59. okik dbhg T[; dk bep (gdth) j' frnk ns wkBXksk
oki B oki-rZdh p]F fdZsh.60.
pkeh fszB g[ZsoK ~ pkdFkjh s'I nk}kd eo fdZsk (Gkt tyok eo fdZsk)
feT[Ife T[j B nebwzd ;B ns B jh (ftekoK s'I) nk}kd ;B.61. T[; ~
;[Bfjoh
fdZsk.62.

f;zxk;B

T[s

fpmk

fdZsk

ns

g[okD

]}kB

e[zih

Bkb

y'bQ

698

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

pd' dkd Fkjh ][d nk}kd rFs.


pg'Fhd dbeF otK F[d pdFs. 63.
fpfdj

;keh:k

;krao/

;p}

o`r.

fe wkok peko n;s do tes i`r. 64.


p wB fdj fe p]s nk}wkJh e[Bw.
f}

s/ra/

][dF

ekotkJh

e[Bw.

65.

2.

v v v v
][dktzd

dkBF

fdj'

dkdro.

o}k p]F o'}h fdj' jo j[Bo. 1.


nwK p]F p]fFzd U d;srho.
e[Fk:F

e[B'

ofj

fjek:s

F[Bhdw

B[wk:F
:e/

g}ho.

B/e

2.

wod.

fe n} dT[o d[FwB pokt[od rod. 3.


];w

n\eB'

ra o hp[ b

Fkfj

fBtk}'

uhI

ra B hw[ b

fdb

\ok}.

r[ d k}.

4.

fi o}w' p p}w' jwj pzd[p;s.


fe fp;:ko s/ra n;s j[F:ko d;s. 5.
fBtkbj

fg:kbj

fi

o}w'

p}w.

s[ r[\sh fe dhro :b/ F[d p p}w. 6.


f} sho' s[\zr jw u[ nkw[]sj F[d.
s[ r'Jh fe do fFew nzd']sj F[d. 7.
u[

wkbF

frokBF

wsk:F

n}hw.

fe w[beF p;/ n;s p]FF eohw. 8.


n}'

pkdFkjh

nk]o

F[d;s.

fBF;szd t}hokB U g/F g;s. 9.


f} s' g; feok pkdFkjh fdjw.
feok

ski

fJepkb po ;o fBjw.

feok

wod

n}

feok

p]s

fJepkb po ;o fBjd.

]kBj

p/o{`

10.

e[Bd.

p j'F nzdo nkwd e[Fkd' d[ uFw.


pr[\sk

;[]B

Fkfj

g/FhB

o;w.

12.

11.

fjekfJsK

699

(okik wkBXksk B) oki-rZdh d fdZsh ns nkg pzXB-w[es j' frnk. (\ehoK


tkbh) r'dVh gk bJh ns izrb tb ubk frnk.63. j ;keh (gqG{!) w?~ jo ozr
(Gkt--jfoBkw) (dh Fokp) dk fgnkbk p]F' i' izr tb wo ezw nktrk.64.
w?~ (fJj) dks fdU sK i' w?I nkgD GkrK ~ goy ;eK ns nkgDh
sbtko dh ekotkJh eo ;eK.65.2.
v v v v
gowkswk neb dD tkbk, fBnK eoB tkbk, o}k (][Fh) p]FD tkbk, o'}h
dD tkbk ns ftfdnk gqdkB eoB tkbk j?.1. ;[y dD tkbk, p][FD tkbk,
;jkfJsk eoB tkbk (pKj geVB tkbk), pzXBK s'I w[es eoB tkbk, gE-gqdoFB
eoB tkbk ns wB ~ uzrk brD tkbk j?.2.
w?I fJe Be pzd dh ejkDh ;[Dh j? fe T[; B d[FwB d d"o (}wkB) dh
fwZNh T[vk fdZsh ;h (Gkt BFN eo fdZsk ;h).3. T[j d[FwB ~ gSkVB tkbk
ns T[dko wB tkbk uhB dk pkdFkj ;h. T[j raohp-fBtk} ns d[FwDK ~ BFN
eoB tkbk ;h.4.
T[j izr ns wifb; (;Gk) dk p`d'p;s eoB tkbk ;h. T[j sbtko dk
pj[s XBh ns c[oshb jZEK tkbk ;h.5. ykD ftu, (Fokp dk) fgnkbk ghD ftu,
izr ns wifb; ftu (fe; s'I xN BjhI ;h). (T[; ~ ty e) s{z ejIrk fe
wifb; ftu (T[; tork) j'o e'Jh ;{owk BjhI j?.6.
T[j sho ns pzd{e ubkT[D ftu fJsBk f;fynk j'fJnk ;h fe s{` ejIrk
fe wK d gN ftu'I fJe' tko f;y e nkfJnk j?.7. T[; gk; d"bs th pj[s
;h ns ]}kBk th tZvk ;h. T[; gk; w[be th pjs[ ;h ns p]fFF eoB tkbk
th ;h.8.
id T[; dh pkdFkjh dk nk]oh ;wK nk frnk, sK T[; d nr fgS t}ho
nk p?m.9. (t}ho g[ZSD br fe) s[jkv fgS'I fJj pkdFkjh fe; ~ dJhJ ns
fJj gqskgh ski fe; d f;o T[go oyhJ.10.
fe; nkdwh ~ xo'I pkjo eYhJ ns fe; d f;o T[s GkrFkbh ski
;ikJhJ.11. (t}hoK dh rZb ;[D e pkdFkj) j'F ftu nkfJnk ns nZyK y'bQhnK.
(fco) g[oksB (Fkjh) wo:kdk ;zpzXh p'b ej.12.

700

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

B gkU B d;s' B uFw' }[pK.


B j'F' B fjzws B j?ps e;K. 13.
B jT[b' B fjzws B jhbj B j'F.
B phBh B phBk:rh jo d[ r'F. 14.
joK e; fe j;s nk}wk:F ptd.
t}K dT[o dh pkdFkjF ptd. 15.
nipwKd

dkBkfJ

;[]Bpk}

dhro

pfezrF

do

itkp/

;[]B

ug'ok;sF

dT[o
e[Bd

nkwd
ok

eod

JhI
pk

itkp.
;tkp.

fdozrF

po`rF
uoy/

16.

frfo\s.

frfo\s.

17.

}[pK.

pok t[od ;[]B/ u[ e?po ewK. 18.


fe

J/

fuokw/

Fkfj
s[

j[fF:ko

r'Jh

dohI

nk}kd
eko

wra}.

Bra}.

19.

e;/ ok Ftd eko Jh do }wK.


t}k j;s n?pn;s }kjo ijK. 20.
fe JhI j;s n?p' s[ r'Jh j[Bo.
fe J/ Fkj FkjkB jwj pjo po. 21.
B do izr g[Fs' B d[FBkw dkd.
B

nzr[Fspo

jo\

d[FwB

fBjkd.

22.

B nkokw d[FwB B nk}ko d';s.


itkp/

rdkok

nd{ok

pg';s.

23.

BthfFzdj ok ik B jo\' fBjd.


;[]B ok pje ikfJ Fo\' fdjd. 24.
B T[;skd ok dkd ikJ/ ;[]B.
\okw'Frh u{` peko/ e[jB. 25.
p pd w;fbjs e; B dkdB fdro.
fpj; Bkw U u{` s[ r':d j[Bo. 26.
B phBd fdro }B p uFw' ][dF.
B pd eko e; eod B}o/ pdF. 27.
B}o eod e; po B jo\/ jokw.
fBrj dkFs po F[eo :}dK w[dkw. 28.

fjekfJsK

701

fi; d g?o, jZE, nZyK ns ihG BjhI j?. fi; ~ j'F ns fjzws BjhI j?
ns B jh fe; dk vo j?.13. fi; gk; XVedk j'fJnk fdb BjhI, B jh fjzws
j?, B jhbk ns B jh j'F j?. fi; gk; B Be j?, B B}o j? ns B jh d'
ezB jB.14.
fi; ftnesh gk; goy eoB s fJj r[D j'D, T[; ~ fJ; d"o dh
pkdFkjh d fdU.15. (T[; pkdFkj dk) itkp ;[D e }wkB d nebwzd j?okB
j'J. (fco) T[BQK B GfbnkJh d j'o p'b ej.16.
(;ko t}ho) frDsh fwDsh ftu g? rJ ns (itkp dD ftu) do j' rJh.
uzrh soQK itkp dD ftu ek\h fYb wm j' rJh.17. (nk]o) T[j }pkB ~ ;Zi
yZp x[zwkT[Id j'fJnK ewkB T[s oy sho tKr pkjo b nkJ.18.
(efjD br--) j pkdFkj ;bkws! s[;hI pj[s ;wMdko ns nk}kd fdwkra
tkb j'. s[;hI eh fejk j?, fJ; pko ;k~ n;uoi j?.19. fi; fe; dk }wkB
ftu fJ; soQK dk eko-ftjko j't, T[; d jZE (oki-nfXeko) d dDk ;gFN o{g
ftu B[e;dko j?.20.
j Xosh ns ;wz[do d pkdFkj! fJBQK ~ d[Bhnk sK wkV bZSD efjzdh j?
ns s[;hI r[D efjzd j'.21. (s[;hI) B izr ftu fgm ftykJh j? ns B d[FwD
~ rkbQh fdZsh j?. B jh d[FwD B (s[jkv) fby T[s T[Irb oyh j? (noEks
s[jkvh fbys ~ od ehsk j?).22.
(s[;hI) d[FwD ~ u?B BjhI b?D fdZsk ns B fwsoK ~ d[y gj[`ukfJnk j?.
(xo'I) wzrs ~ ]kbh BjhI ikD fdZsk ns t?oh dh ybQ bkj ;[Nh j? (noEks- uzrh soQK Bkb ;'X fdZsk j?).23. (s[;hI) fbykoh bJh n"r[D fbyD tk;s
rz[ikfJF BjhI oyh. jZeh rZb eoB tkb ~ tfvnkJh p]Fh j?.24.
(s[;hI) fe; T[;skd ~ th puB efjD dh EK BjhI fdZsh. (s[;hI) g[okDh
wo:kdk ~ feT[I G[b rJ j'.25. (s[;hI) fe; j'o nkdwh ~ wkVh ;bkj BjhI
fdZsh. (fco s[;hI) n"r[DK ~ r[D fetI efj fdZsk.26.
(T[&&Zso ftu pkdFkj B fejk--) i' pzdk fe; j'o dh fJ;soh ~ wkVh
fBrkj Bkb BjhI tydk j? ns fe; j'o d ezw T[s G?Vh B}o th BjhI oydk
j?.27. fe; d d[o-puBK tb B}o BjhI eodk j? ns i' ;dk gowkswk dk F[eo
eoB T[s B}o fNekJh oydk j?.28.

702

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

B}o ok p pdeko dhro p p;s.


FBk;h s[ sjehe U e'o j;s. 29.
edB ok B dkod p pdeko eko.
B do izr g;gkT[ g[Fs/ poko. 30.
B

doeko

d[}dh

fdb

fpFeBh.

B ]kBj ][ow pk} Bj oj}Bh. 31.


pBke;

d[nkJ/

r':d

;[]B.

p ]kjF ]okFh B i'Jh ;[]B. 32.


p pdeko e; do B dkd`d gkfJ.
fe U gkfJ bzr n;s[ r'Jh pikfJ. 33.
p d[}dh wskok B nkb{dj d;s.
p ][oF/ jokw' e[Fk:d B d;s. 34.
p ][d d;s ]kj`d B rhozd wkb.
B ofJ:s ]okFh B nki} }tkb. 35.
fdro }B B ][d d;s nzdk]sB.
oJh:s ][bk;j B po sk]sB. 36.
p][d d;s foFts B nkb{dj eod.
fe n} Fkfj d[FwB pokt[od rod. 37.
B ikJ/ nd{ok fdjd tes izr.
p[pkoF

fdjd

s/ra

soeF

]szr.

38.

B okwF fdjd n;g ok tes eko.


B ik:F nd{ok fdjd do fd:ko. 39.
fe p/ d;s U j;s r' g[o j[Bo.
p nkb{drh do B p;sB ewo. 40.
B r':d e;/ pd ;[]B }hI }[pkB.
fe U p/ }[pkB;s }kjo ijkB. 41.
F[BhdB B pd ;[]B e;ok pr'F.
fe U j;s p/r'F r'Jh pj'F. 42.
fe g; godj u[rabh F[BhdB B e;.
t}K ][d FBk;h fe r'Jh Fj;. 43.
e;/ eko pdok B rhozd p'fJ.
fe U j;s p/ phfBU B/e ]'fJ. 44.

fjekfJsK

703

fi; B fe; j'o d p[o ezw ~ tyD s'I fdqFNh ~ tofink j'fJnk
j?, sK fB;u jh T[; ftnesh ~ nzBQk ;wM'.29. (i' ftnesh) wkV ezw bJh
edw

BjhI

tXkT[Idk

ns

izr

ftu

j}koK

;kjwD

th

edw

fgS

BjhI

jNkT[Idk.30.
(i' ftnesh) u'oh d ezw ~ BjhI iKdk ns B fe; dk fdb d[ykT[Idk j?.
B FokphnK d xo iKdk j? ns B jh okj ftu (fe; ~) b[Ndk j?.31. i' pdd[nk BjhI fdzdk ns d{finK ~ d[y dD tkb p'bK ~ bZGD dk fJS[e th BjhI
j?.32.
i' fe; d wkV ezw ftu g?o BjhI oydk. T[jh ;jh Yzr Bkb bzrVk fejk
ikJrk.33. fi; B u'oh eo e nkgD jZE r`d BjhI ehs ns jokw ykD bJh
nkgD jZE BjhI tXkJ jB.34.
i' nkgD jZEK Bkb (fe; j'o dk) wkb jfEnkT[D dh fJZSk BjhI oydk,
goik ~ d[yh BjhI eodk ns B jh raohp dk B[e;kB eodk j?.35. i' fe; d{i
dh fJ;soh ~ nkgDk jZE BjhI gkT[Idk ns B jh goik dh nk}kdh T[s uVQkJh
eodk j?.36.
i' foFts b? e nkgD jZE r`d BjhI eodk ns pkdFkj d d[FwB ~ fwZNh
ftu o'b fdzdk j?.37. i' izr tb t?oh ~ tko eoB dk w"ek BjhI fdzdk, i'
sbtko ubkT[Idk j? ns G^E ftu'I shoK dk whIj toQk fdzdk j?.38.
i' ezw tb (Gkt izr tb) x'V ~ nkokw BjhI eoB fdzdk ns nkgD
w[be ftu d[FwD ~ BjhI ofjD fdzdk.39. r[DtkB ftnesh T[; ~ jZEK s'I fpBk
efjzdk j? i' p[okJh bJh be BjhI pzBQdk.40.
i' ftnesh nkgDh }pkB s'I wkVk Fpd BjhI p'bdk, T[j fJ; ;z;ko ftu
;gFN s"o s p}pkB (r{zrk) j?.41. i' fe; dhnK wkVhnK rZbK ezBK Bkb BjhI
;[Ddk. T[; ~ ;{MtkB ezBK s'I fpBk efjzd jB.42.
i' fe; dh god fgS u[rb
a h BjhI ;[Ddk, T[; ~ nkgDk pkdFkj ;wM' ns
ej'.43. i' fe; d p[o ezw dh p{ BjhI b?Idk, T[; ~ Be s'I fpBk Be ;[Gk
tkbk ;wM'.44.
i' gowkswk s'I fpBk fe; j'o e'b'I BjhI vodk ns fjzws tkfbnK ~ g?oK

704

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

B jT[b' fdro j;s i[}pk ][dkfJ.


fe fjzws toK ok dokod f} gkfJ. 45.
p j'F nzdo nkwd jwj tes izr.
fe e'FF e[Bd gkfJ p sho' s[\`r. 46.
fe

doeko

fJB;kc

fjzws

n;s.

fe do g/F r[opkfJ U nki} n;s. 47.


B jhbj e[Bd tes do eko }ko.
B

j?ps

e[Bd

d[FwBk

p/F[wko.

48.

joK e; fe }hI j;s rk}h ptd.


p eko/ ijK o}w ;k}h e[Bd. 49.
e;/ ok fe JhI eko nk:d g;zd.
t}K Fkfj pkFd ijK no}wzd. 50.
F[Bhd

JhI

;[]B

dT[o

dkBk

t}ho.

fe nkeb FBk; n;s g'}F g}ho. 51.


e;/ ok FBk;d p neb/ fpjh.
wo' ok fpfdj ski[ s]s' wjh. 52.
p p]Fhd U ok wjh s]s ski.
ro U ok FBk;h oJh:s fBtk}. 53.
p j?os do nkwd pfg;oK ujko.
e;/ r'fJ rhod jwj tes eko. 54.
joK e; fe ok neb :koh fdjd.
p eko/ ijK ekwrkoh e[Bd. 55.
fpfdj ;keh:k ;krao/ ;p} ozr.
fe wkok peko n;s do tes izr. 56.
fpfdj

;keh:k

;krao/

B?B

gkB.

e[Bd gho ;d ;kbj ok BT[ itkB. 57. 3.


v v v v
fe

o'}h

ojkJh
fdb

fdjzd

n;s[

fdj'

ofjB[wkJ/

n\}kfJ

dkBF

ok}e

ojhw.

eohw.
fdj'

1.

dkdro.

o}k p]F o'}h fdj' jo j[Bo. 2.


fjek:s

F[Bhdw

:e/

B/e

}B.

u[ FwFkd e^d/ p i'J uwB. 3.

fjekfJsK

705

ftu wX'b fdzdk j?.45. i' ftnesh izr tb j'F ftu ofjzdk j? ns sho s pzd{e
ubkT[D dh g{oh e'fFF eodk j?.46.
i' fJB;k\ eoB tb fjzws eodk j? ns raohpK ;kjwD nkgD nkg ~
nkfi} ;wMdk j?.47. i' izr tb e'Jh pjkBk BjhI xVdk ns pF[wko t?ohnK ~
ty e vodk BjhI j?.48.
i' e'Jh fJ; soQK dk pjkdo j'fJnk j? ns ;z;ko d ezwK ~ eoB tb
:[ZX tkbh fsnkoh eodk j?.49. fi; T[s fJj rZbK mhe Y[eDrhnK, T[; d
pkdFkj pDB Bkb ;z;ko ;fseko jk;b eork.50.
;wMdko t}hoK B pkdFkj dh rZb ;wM bJh (ns fJj th ;k\ j' frnk
fe) pkdFkj pj[s nebwzd ns pBsh ~ wzBD tkbk j?.51. fi; fe; ~ s[;hI
uzrh neb tkbk ;wM bt', T[; ~ Xosh dk ski ns s]s d fdU.52.
T[; ~ Xosh dk ski ns s]s d dDk fi; ~ s[;hI goik ~ gkbD tkbk
;wM bt'.53. (pkdFkj dh fJj rZb ;[D e) uko g[Zso pj[s j?okB j' rJ fe
ezw tb e"D oki o{gh r'Id ~ geV btrk.54.
fi; nkdwh dh neb ;jkfJsk eodh j?, T[j ;z;ko d ezwK ftu T[; dh
fJZSk ~ g{ok eo fdzdh j?.55. j ;keh! w?~ jo ozr (Gkt jfoBkw) (dh Fokp)
dk fgnkbk p]F i' izr tb wo ezw nktrk.56. j ;keh! w?~ B?DK ~ w;s eo
dD tkbk fgnkbk d i' ;" ;kb d p[^Y ~ th itkB eo fdzdk j?.57.3.
v v v v
gowkswk

o'}h

dD

tkbk,

][oke

dD

tkbk

ns

ofjw

eoB

tkbk

j?.

(;z;kfoe pzXBK s'I) w[es eokT[D tkbk j?, gE gqdoFB eoB tkbk ns feqgk
eoB tkbk j?.1. fdb ~ T[s;kfjs eoB tkbk, neb dD tkbk, fBnK eoB
tkbk, GkD ftu ofjD dh p]fFF eoB tkbk, o'}h dD tkbk ns jo r[D Bkb
:[es j?.2.
w?I fJe Be fJ;soh dh ejkDh ;[Dh j? fi; dk ed Bdh (d e`Y T[s br)
pkra ftub ;o{ d ed tork ;h.3. T[; dk fgsk T_so d; (gjkVh fJbke) dk
okik ;h. T[j pj[s fwZmh }pkB tkbk ns Xow Bkb fgnko eoB tkbk ;h.4.
T[j rzrk ftu fJFBkB eoB bJh ;gfotko fJsBh s}h Bkb nkfJnk fitI
ewkB ftu'I sho iK pzd{e ftu'I r'bh fBebdh j?.5. T[; dh fJZSk j'Jh fe T[j

706

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

fe U ok gdo okij/ T[so d/F.


p FhohI }[pK jw u fJ]bk; e/F. 4.
fe nkwd pokJ/ jwj ra[;b rzr.
u[ e?po ewK jw u[ sho/ s[\zr. 5.
jwh ]k;s fe U ok ;P:zpo e[Bw.
e;/ JhI g;zd nk:d U ok fdjw. 6.
fpr':d ;[]B d[]so/ B/e sB.
e;/ s' g;zd nk:d U ok pe[B. 7.
fBFkdzd po eky U j\s yB.
u[ wkj/ wjh nk\skp/ :wB. 8.
djkB/ d[jd ok djB po e[Fkd.
itkp/ ;[]B ok T[}o po fBjkd. 9.
fe JhI okij/ okijk p/F[wko.
fe

tes/

soZdd

fpnk

w[]sjeko.

10.

e;/ s' g;zd nk:ds JhI }wK.


t}K g; p dkwkdh nk:d j[wK. 11.
B[wkdzd p U okijK p/F[wko.
g;`dF fB:kwd e;/ eko pko.

12.

jw nk]o :e/ okij/ ;[GN f;zx.


g;zd nkwdF jw u[ r[ook fBjzr. 13.
jwj

T[wdj/

okijk

g/F

yKd.

i[dk po i[dk dT[o wib; fBFKd. 14.


p g[oFhd fe J/ d[]so/ B/e ]'fJ.
s[ok e; g;zd nk:d n}hjK pi'fJ. 15.
otK eod[ }[Bko dkokB g/F.
fpr':d

fe

JhI

okij/

T[&&so

d/F.

16.

fe U Bkw p;sF pSsok wsh.


u[ wkj/ \be nk\skp/ wjh. 17.
n}h

okijK

e;

fB:kwd

B}o.

t}K g; n}hI jK p[phI g[o r[jo. 18.


B}o
g;zdF

eod

po

fB:kwd

okijk
e;/

Bk}BhI.

fdb

BrahI.

19.

fjekfJsK

707

(g[Zsoh) dk ;[nzpo eo. i fJ; ~ e'Jh (pzdk) g;zd nk ikJ, (sK) T[; ~
(ftnkj ftu) d fdnK.6.
(oki B bVeh ~) fejk fe j Be nkswk (Foho) tkbh pNh! i e'Jh pzdk
s?~ g;zd nk ikJ, T[; ~ (nkgDk gsh) pDk b?.7. (oki B) T[; ~ ;Zs wzf}bK
tkbh nNkoh T[s fpmk fdZsk. T[j ;{oi ns uzdqwk tKr i'fswkB ;h.8.
(Y'buhnK B) Y'bK d w{zj y'bQ fdZs (noEks Y'bK ~ pj[s tikfJnk)
ns

oki

T[&&Zso

dD

dh

f}wtkoh

bVeh

T[s

jh

gk

fdZsh.9.

(oki

fejk--) fJE pF[wko oki fJe^m j'J jB i' :[ZX-ebk ftu g[oh soQK fBg[D
jB.10.
i' e'Jh ftnesh s?~ g;zd nk ikJ sK T[j wok itkJh pD e nkJrk.11.
(oki B g[Zsoh ~) pF[wko oki ftykJ, go fe; dk th eko-ftjko (bVeh ~)
g;zd B nkfJnk.12.
nkfyo ;[GN f;zx BK dk fJe okik g;zd nkfJnk i' worwZS tKr rZiD
tkbk ;h.13. (oki B) ;kfonK u`frnK okfinK ~ nr p[bk fbnk ns wifb;
ftu tyok tyok fpmk fdZsk.14.
(oki B) g[fSnk fe j Be ;[Gk tkbh pNh! fJBQK okfinK ftu'I s?~ fejVk
g;zd nkfJnk j?.15. (oki B) izR{ XkoB eoB tkb (pqkjwD) ~ nr Gfink.
T[; B fejk fe fJj T_so dF dk okik j?.16.
(fJj nkgDh g[Zsoh ~ ftnkj[Dk ukj[zdk j?) fi; dk BK pSsok wsh j? ns
i' nkekF dk uzdqwk ns Xosh dk ;{oi j?.17. (bVeh B fejk--) fJBQK ftu'I
woh B}o jm e'Jh BjhI nkfJnk. (oki B fco fejk--) j r[DtkB g[Zsoh! fJBQK
~ uzrh soQK ty.18.
T[; oki e[wkoh B fco ;G ~ tfynk. (go T[; ~) e'Jh th g;zd B
nkfJnk fi; ~ fdb dk BrhBk pDk ;e.19. T[; fdB ;[nzpo ~ w[bsth eo
fdZsk. gqpzX eoB tkb T[m rJ ns dotk} pzd j' rJ.20.
d{i

fdB

;[Bfjoh

Ykb

tkbk

okik

s]s

T[s

nk

p?mk

i'

w'shnK

tKr

gqekFwkB ;h.21. d{i fdB th okfinK ~ (dopko ftu) p[bkfJnk frnk ns ;Gk
~ d{i Yzr Bkb ;ikfJnk frnk.22.

708

;qh

;P:zpo

t}K

d;w-rqzE

o'}

wT[e{\

;kfjp

rFs.

fe Bk}w p[ po]k;s dotk}j p;s. 20.


fe

o'}/

fdro

po

nT[ozr
o'}

fdro

r{Bj
e[B

feok

s'

}oohI

pokwd

fdro
B}o

Fkfj

j/

u[

okijk

po'J

oT[FB

r[jo.

nkok;s`d.

s[

J/

do

21.

]k;szd.

pk}ko

B}o

f;gjo.

22.

fdbo[pkfJ.

fp:k:d

pikfJ.

23.

p gfjB nzdo nkwd r[b/ nziwB.


fe }o nkp ozr n;s[ ;hwkp sB. 24.
otK

rFs

do

okijk

p/F[wko.

r[b/ ;[o] u{` r[`p}/ BT[ pjko. 25.


p

d[}dhd

fpn\sd

fdb
f}wh

okijk

p/F[wko.

:b/

eko}ko.

u{`

26.

fp}d pKr po t? fe ]ks{B ]F.


fe

JhI

T[wdj/

okijk

T[&&so

d/F.

27.

t}K d[]so j;s JhI pSsok wsh.


u[ wkj/ \be jw u[ j{o' goh. 28.
;P:zpo

dokwd

u[

wkj/

\be.

cfoFsj f;\s U u[ }ksF wbe. 29.


feok
fe

d"bs
JhI

fJepkb

wkjo'

:koh

ekw&rakoh

fdjd.
fdjd.

30.

g;zd nkwd U okij ;[GN f;zx Bkw.


fe

oT[FB

sph:s

;bh]s

w[dkw.

31.

otK eod po t? tehb; froK.


fe J/ Fkj FkjkB oT[FB }wK. 32.
fe

JhI

so}

bkbkfJ

por/

;wB.

fe bkfJe ;[wkB n;s JhI ok pe[B. 33.


fpr':d

:e/

]kBj

pkB{

wok;s.

fe uFw/ n}' jod[ nkj{ sok;s. 34.


fe jofr} wB JhI ok B eodw ep{b.
fe

eT[b/

e[oK

n;s

e;w/

o;{b.

35.

fjekfJsK

709

(oki B fejk--) j wB ~ w'jD tkbh pNh! s{` ;kfonK d ujfonK T[s


B}o wko fe fejVk soh B}o ftu iudk j?.23. (fgsk dh rZb ;[D e) pkra
dk c[b (Gkt oki e[wkoh) ;Gk ftu nkfJnk fi; dk ozr ;[Bfjo gkDh tork
ns Foho gko (tKr uzub ;h).24.
pF[wko okfinK tb (oki e[wkoh) s[o gJh fi; dk ozr p;zs o[s d fyV
bkb c[b tork ;h.25. (oki

e[wkoh B) pF[wko okfinK dk fdb u[ok fbnk.

T[j (T[; ~ ty e) Xosh T[s fvr gJ fitI ;{owk :[ZX-G{wh ftu fvrdk j?.26.
pqkjwD B T[&&Zuh nktk} ftu fejk fe fJj T[&&Zso d ;qFm oki dh g[Zsoh
j?.27. (T[; oki dh) fJj pSsok wsh g[Zsoh j? i' nkekF d uzdqwk (torh ;[zdo)
ns goh (tKr ;{yw Foho) tkbh j?.28.
nkekF

ftu

uzdqwk

tKr

fJj

;[nzpo

ftu

nkJh

j?.

fJ;

dhnK

f;\sK

cfoFfsnK torhnK ns Foho dtfsnK tork j?.29. (tyd jK fe) GkrK dh


d"bs fe; dh wZdd eodh j? ns fJj uzdqwk torh fe; dh fJZSk ~ g{ok eodh
j?.30.
T[; (oki e[wkoh) ~ ;[GN f;zx BK dk okik g;zd nkfJnk, fi; dk ;[Gk
T[ibk ;h ns i' ;dk j;w[y ofjD tkbk ;h.31. (oki B) T[; tb pqkjwD
(tehb) ~ Gi fdZsk. (T[; B ik e fejk--) j pkdFkjK d pkdFkj ns }wkB
ftu gqekFwkB (oki!).32.
fJj (oki e[wkoh) bkbj (g';s) d c[b (tKr ;[zdo) ns uwbh d gZso
(torh e'wb) j?. fJj s[jkv :'r j?, fJ; ~ nkgDk pDk bt' (Gkt--ftnkj eo
bt').33. (okik ;[GN f;zx B) fejk fe wo xo nr jh fJe fJ;soh j?, fi;
dhnK d'tI nZyK fjoB d p^u (tKr ;[zdo) jB.34.
fJ; bJh w?I fJ; ~ ed th gqtkB BjhI eoKrk. w?~ e[okB dk j[ew j?
ns o;{b dh e;w j?.35. id'I fJ; soQK dh rZb (pSsok wsh) d ezB nzdo
gJh, sK T[j Be bVeh o'j ftu nk rJh.36.
(oki e[wkoh B fejk--) i' wo Bkb bVkJh eo e fisrk, T[jh wok gsh
ns w[be dk okik j'trk.37. (oki e[wkoh B) MN gN :[ZX-yso ftu :[ZX wuk
fdZsk ns (Foho T[s) c"bkd dk etu gk fbnk.38.

710

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

p r'F nzdo nkwd n}hI B ;[]B.


pi[`pF dokwd }B/ B/e sB. 36.
e;/ \sj wkok e[Bd tes eko.
t}K Fkfj wkok Ftd JhI fd:ko. 37.
p

e'Fhd

w?dkB

i'Fhd

izr.

p g'Fhd ]\skB g'bkd ozr. 38.


fBF;sj po nK oE u[ wkj/ w[Bho.
p[p;szd

FwF/o

i[;szd

sho.

39.

p w?dK do nkwd i[ r[oohd F/o.


u[ F/o n;s F/o n\eB' fdb db/o. 40.
p

g'Fhd

][\skB

i'Fhd

e'Fhd

w?dkB

sho'

u[Bk

sho

pkok

e[Bd

fe

bFeo

u[Bk

pkB

peko
pkohd

izr.

s[\zr.

nkwdF
sho'

41.

eko}ko.
p/F[wko.

42.

s[\zr.

p;[' wodwK w[odj F[d ikfJ izr. 43.


;j/ Bkw ri f;zx dokwd pizr.
u[ e?po ewk jw u[ sho' s[\zr. 44.
pi[`pF

dokwd

u[

n\ohs

w;s.

:e/ r[o} n} \hb g?eo p d;s. 45.


:e/ sho }d pkB{J/ gke wod.
fe ri f;zx n} n;g nkwd p rod. 46.
fd&ro okij oB f;zx dokwd p o'F.
fe

gotkBj/

u{`

dokwd

pi'F.

47.

u[Bk s/&ra }d pkB{J/ F/o sB.


fpn\skd oB f;zx u[ ;ot/ uwB. 48.
:e/

Ffjo

]okwhdj

nz&p/o

pkB'

u[

fd&ro

i'Xg[o.

o]f;zdj

d[o.

49.

fp}d sra pk }'o pkB' f;go.


p po]/} F'bj p;/ u{` rj[o. 50.

fjekfJsK

711

g[zfBnk d uzdqwk (torh oki e[wkoh) oE ftu p?m rJh. (T[; B) be Bkb
sbtko pzBQ bJh ns jZE ftu sho cV bJ.39. T[j (oki e[wkoh) :[ZX-G{wh ftu
Fo tKr ridh j'Jh nk rJh. T[j FoK ~ gNekT[D tkbh pVh Fofdb ns dbo
;h.40.
T[; (oki e[wkoh) B etu gk e pV i'F Bkb :[ZX ehsk ns shoK s
pzd{eK Bkb izr fisD dk :sB ehsk.41. :[ZX ftu (oki e[wkoh B) shoK dh
nfijh toyk ehsh (fe t?oh dh) pj[s ;koh ;?Bk wkoh rJh.42.
(izr ftu) shoK ns pzd{eK dh fJzBh poyk j'Jh fe pj[s ;ko ;{ow wko
rJ.43. fJ; :[ZX ftu ri f;zx BK dk okik fJ; soQK nkfJnk wkB' ewkB ftu'I
sho S[Ndk j't iK pzd{e ftu'I r'bh ubdh j't.44.
(okik ri f;zx) d?Is tKr r[^; Bkb Gfonk j'fJnk nkfJnk. T[; d jZE
ftu jkEh fizBk tZvk r[oi cfVnk j'fJnk ;h.45. T[; gftsq fJ;soh B (ri f;zx
~) fJe jh sho wkfonk fi; Bkb ri f;zx x'V s'I Xosh T[s nkD fvfrnk.46.
d{ik okik oB f;zx pj[s i'F Bkb :[ZX-yso ftu nkfJnk fitI gotkBk
g{o i'F Bkb (dhge T[s) nkT[Idk j?.47. Fo tor Foho tkbh fJ;soh B
nfijh sbtko wkoh fe oB f;zx pkra ftub ;o{ d fpqS tKr fvr fgnk.48.
fJe nzpo Ffjo dk ns d{ik i'Xg[o (dk okik), d'tI :[ZX eoB bJh nkJ.
sK w'sh tKr fbFed (Foho tkbh) fJ;soh wNedh j'Jh T[BQK (d'jK okfinK d)
;kjwD nkJh.49. T[BQK B pj[s }'o Bkb oki e[wkoh dh Ykb T[s sbtko wkoh
sK (T_; ftu'A) w'sh tKr uwed j'J u`frnkV fBeb.50.
(T[BQK d' okfinK d woB s'I pkd) shik p{zdh dk okik pVh dboh Bkb
nkfJnk, fitI rZidk j'fJnk Fo fjoB d p^u T[s nkT[Idk j?.51. (oki e[wkoh
B) T[; d d'jK GotfNnK ftu nfijk sho wkfonk fe (okik) nwo f;zx fJ;
soQK fvr fgnk fitI Fky Bkb'I fBzp{ N[N e fvr g?Idk j?.52.
u"Ek okik i? f;zx (pj[s i'F Bkb) izr d w?dkB ftu nk frnk, fitI @e'j
ek\# (gops ftFF) nzdo nk fgnk j't.53. u"E (oki ~ th) T[; B gfjfbnK
tKr Fops fgbkfJnk fe T[; s'I fJe edw th fgS B j'fJnk frnk (Gkt wko
fdZsk).54.

712

;qh

f;:w

okij

d;w-rqzE

p{`dh

do

;kfjp

nkwd

db/o.

u[ po pZuj nkj{ u[ ra[oohd F/o. 51.


u[Bk sho }d jo d' npo{ f;ezi.
fpn\skd nwo f;zx u[ Fky/ s[o`i. 52.
u[nw okij i? f;zx do nkwd w[;k\.
pi'F nzdohI F[d u[ n} e'jek\. 53.
j[wK ][od Fops fe :ko/ u[nw.
f} i? f;zx g;/ :e fBnkwd edw. 54.
:e'

Ffj

fco`r'

fgb`d/

fdro.

p w?dK dokwd u[ F/o/ ppo. 55.


f;:w

Fkfj

nzro/}

u{`

nk\skp.

u[nw Fkfj jpFh u[ wro/ do nkp. 56.


:e/ ok fp}d B/}j w[Fs/ fdro.
f;:w ok p gkU u[nw ok f;go. 57.
u[Bk w/ fpn\sd B po]k;s pk}.
;{J/ nk;wK ikB gotk} ;k}. 58.
fdro
fe

e;

g/F/

fB:kwd

fB:kwd

swzBkfJ

fdbkto

izr.

fBjzr.

59.

Fp/ Ffj Ffp;sk u{z do nkwd p\T[i.


f;gj ]kBj nkwd jwj wT[i wT[i. 60.
p

o'}/

fdro

oT[FBhns

gBkj.

p nT[ozr do nkwd u[ nT[ozr Fkj. 61.


d[ ;{J/ :bK jwj p;szd ewo.
p w?dkB i[;szd f;go po f;go. 62.
pr[oohd

nkwd

d[

npo/

w[;k\.

:e/ rFsj pk:b :e/ rFs }k\. 63.


uekuke

po]k;s

sho'

s[ \ z r .

]sk]s dokwd jwj ozr ozr. 64.


f} sho' f} s'g' f} s/&ra' spo.
f} B/}j t Bku] t Bkte f;go. 65.
:e/ d/t nkwd fe }kr' fBFK.
u[ ra[oohd F/o jw u[ ghb/ dwK. 66.

fjekfJsK

713

fco fJe cozr (dF dk) ns d{ik fgbzd (dF dk) pkdFkj nkfJnk. T[j
d'tI :[ZX-G{wh ftu ppo Fo (tKr rZid ;B).55. shik nzrq} pkdFkj ;{oi tKr
i'fswkB ns u"Ek jpF dF dk pkdFkj gkDh ftu wrowS tKr (jbk eodk
j?).56.
(oki e[wkoh B) fJe ~ B} Bkb wkfonk, d{i ~ w[ZehnK Bkb, shi ~ g?oK
Bkb ns u"E ~ Ykb Bkb wkfonk.57. (T[j uko ;{ow) nfij fvr fe fco T[m
B ;e. T[BQK dh ikB nkekF tb T[v rJh (noEks wko fdZs rJ).58.
j'o

e'Jh

;{owk

izr

eoB dh

fJZSk

Bkb

izr

ftu

BjhI

nkfJnk

fitI

wrowZS d ;kjwD e'Jh dbo BjhI nkT[Idk.59. oks ~ oks dk okik uzdqwk
(skfonK dh) \"i b? e uVQ fgnk. sd pVh w"i Bkb (;kfonK okfinK dh) ;?Bk
vfonK T[s nk rJh.60.
(fco) d{i fdB gqekF dk nkXko (;{oi) nkgD f;zxk;B T[go nkfJnk, fitI
s]s dk wkbe s]s T[s nk p?mdk j?.61. d'jK gkf;nK d ;{ow ewo e; eo
e ns YkbK jh YkbK geV e w?dkB izr ftu fJe^m j' rJ.62.
d'jK gkf;nK s'I ;{ow pdbK tKr rid j'J nk rJ. (T[BQK ftu'I) eJh fJe
}]wh j' rJ ns eJh wo rJ.63. shoK dh ;o;okjN ns pzd{eK dh ekV ekV
dh nktk} nkD brh. fJ; soQK eJh gqeko dhnK (nktk}K nkD br rJhnK).64.
shoK, s'gK, sbtkoK, spoK (e[jkVhnK), Bf}nK, pofSnK, pkDK ns YkbK
(nkfd n;sqK-F;sqK) Bkb :[ZX j'fJnk.65. :[ZX-G{wh ftu fJe ekb eK tork dU
(okyF) nkfJnk i' Fo tKr roi fojk ;h ns jkEh tKr w;s ;h.66.
T[; B shoK dh pdbK tKr poyk ehsh. T[; dh sbtko pdbK ftu fpibh
tKr uwedh ;h.67. Y'bK d w{zj ftu th pj[s i'F nk frnk (Gkt pj[s }'o
Bkb tiD br). :[ZX-G{wh bkFK Bkb Go rJh.68.
(oki e[wkoh pSsok wsh B) i' th sho ubkfJnk T[j jkEhnK tor ;?IeV
:'fXnK dhnK g;bhnK ftu'I bzx frnk.69. T[; dU ~ th pj[s ;ko sho wko,
fi; eo e T[j tZvh nNkoh tKr fvr fgnk.70.
(fco) fJe j'o okyF froM tKr izr d w?dkB ftu nkfJnk. T[j Fo tKr
Gkok ns uhs tKr \[oshbk ;h.71. T[; ~ th (oki e[wkoh B) r[oi wkfonk,

714

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

e[Bd sho' pkoK u[ pkoKB w/ra.


po]F nzdoK npo u{` poe s/ra. 67.
p i'F nzdo nkwd djkB/ d[jb.
u[ g[o rFs pk}ko ikJ/ n}b. 68.
joK e; fe gook Ftd sho F;s.
p;d gfjb{J/ ghb wodK r[}Fs.
j[wK e; p;/ sho }d po e}K.
fpn\skd
fdro

d/t/

d/t

u[

eoy/

porFs

froK.

fp:kwd

69.

70.

pizr.

u[ F/o/ n}hw' jw u[ poK fgbzr. 71.


u[Bk }]w r'gkb nzdk]s ;]s.
fpn\skd dkB' u[ p/y n} do]s. 72.
fdro
fe

e;

nk:d

fB:kwd
pi`r/

n}'

u[Bh

nko}'.

wkjo'.

73.

Fj/ uhB ;o ski o`rh fBjkd.


pbkJ/

ra[pkoF

djB

po

e[Fkd.

74.

Fp nkwd :e/ \"i ok ;k} eod.


f} dhro tij pk}h nkrak} eod. 75.
fe n\;'; n\;'; j? jks jks.
n}hI
p

T[wo

o'}/

t}hI

fdro

f}zdrh

}h

oT[FBh:s

j:ks.

76.

f\eo.

po n"ozr dokwd u[ Fkj/ fdro. 77.


f;:fj ;{ d[ po]k;s n} i'F izr.
otK F[d p jo r'Fj sho' s[\`r. 78.
otKot F[dj e?po/ ehBj e'F.
fe pk}{J/ wodK pokt[od i'F. 79.
u[ bFeo swkwh dokwd p ekw.
:e/ wKd U ok;s ;[GN f;zx Bkw. 80.
fpr':d fe J/ Fkj o[;sw }wK.
s[

wkok

fpe[B

:k

fprhoh

ewK.

81.

pra}p nzdo nkwd u[ F/o/ f}nK.


B g[Fs/ fdjw pkB{J/ jw u[Bk. 82.

fjekfJsK

715

fi; eo e T[j iV s'I g[N j'J fpqS tKr fvr fgnk.72.


fco fe; j'o dh (T_; oki e[wkoh d) ;kjwD nkD dh fJZSk B ojh, i'
izr d w?dkB ftu uzdqwk tor w[y tkbh (oki e[wkoh) nkJh j'Jh ;h.73. uhB
d pkdFkj B ozrhB (;[Bfjoh) ski T[sko e oy fdZsk ns ekbh u[V?b B nkgDk
w{zj y'bQ fdZsk. (Gkt--;{oi v[p frnk ns ekbh oks nk rJh).74.
(skfonK dh) \"i ~ oks b? e nk rJh ns d{ih soQK dh yv F[o{ j'
rJh.75. (oki nkg; ftu efjD br) jkfJ jkfJ n\;'; jh n\;'; j? ;kvh
T[wo, f}zdrh ns ihtB s (fe n;hI oki e[wkoh ~ fis BjhI ;e).76.
d{i fdB o"FBh dk gqpzX eoB tkbk ;{oi fJzi ufVQnk fitI e'Jh pkdFkj
s]s T[s nkT[Idk j'J.77. d'jK gkf;nK s'I izr d i'F Bkb \"i T[m yV'sh ns
jo e'B s'I sho ns pzd{eK ubD brhnK.78.
Gkoh wko eoB tkb sho ibdh ibdh ubD br ns ;{ofwnK dhnK G[iktK
ftu i'F nk frnk.79. id'I ;koh ;?Bk wkoh rJh, sK etb fJe ;[GN f;zx BK
dk ;{owk pfunk.80.
(oki e[wkoh B) fejk fe j d[Bhnk d o[;sw! s{` wo Bkb ftnkj eo b?
iK fco ewkB geV b?.81. T[j (;[GN f;zx) Fo tKr eq'X ftu nk frnk (ns
efjD brk-- j oki e[wkoh!) w?I fgm BjhI ftyktKrk, pFe izr eo b?.82.
(;[GN f;zx B) pj[s i'F Bkb :[ZX eoB bJh etu gk fbnk ns Fo wod
B wrowZS tKr gqjko ehsk.83. T[j t^v Fo tKr :[ZX-G{wh ftu ub e nk
frnk ns ewkB geV e shoK dk whIj t;k fdZsk.84.
T[; B ;Zi yZp tko ehs ns fco f;X ns NY tko ehs ns uhB dh
pDh j'Jh ewkB dh nktk} nk;wkB ftu r{zi T[mh.85. (oki e[wkoh d) jZE tkbk
B}k fi; ~ brk, T[j d' iK uko fjZf;nK ftu t`fvnk frnk.86.
(fco) fJe d{i ~ fJzi uzpV rJ, fitI pk} (fFeko ~) uzpVdk j?. iK
bkb n}djk (tZvk ;Zg) Fo wod ~ geVdk j?.87. shoK ns sbtkoK dh nfijh
izr j'Jh fe wko rJ ;{ofwnK d bj{ Bkb Xosh bkb ozr dh j' rJh.88.

716

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

pg'Fhd

][\skB

i'Fhd

izr.

pe'Fhd

u{`

wodK

fBjzr.

F/o

83.

p ik:F dokwd u[ F/o/ n}hw.


p e?po ewK eod pkoF eohw. 84.
ug' ok;s U eod ]w eod ok;s.
ro/t/

ewK

uo]

uhBh

fp]k;s.

85.

joK e; fe B/}j fpn\skd w[Fs.


d[sk rFs w[Fs/ jwh uko rFs. 86.
fp:kt/]s

pk

dhro/

pk}

go.

u[ ;[o] n}djk po jwh F/o Bo. 87.


u[Bk

pkB

n\skd

sho'

s[\`r.

f}wh e[Fs rkBF F[dj bkbj ozr. 88.


e[Bd

sho

pkokB

o'}/

swkw.

e;/ ok B rFshd we;{d ekw. 89.


n}' izr }' wKd&rh wKdj rFs.
fpn\skd jod' do nk gfjB d;s. 90.
FfjBFkfj

o{wh

f;go

dkd

o'fJ.

fdro Fkfj g?dk F[dj B/e ]'fJ. 91.


B do izr nk;{dj F[d :e }wK.
fpn\skd
fdro

o'}

fpnkt/]s

jod'

u[Bh

po]k;s
pk

:e

t}K

jod[

sB

e}K

;hBj

rkjhB

e[FsrK.
jod'

fdro

e{}jrkB/
notk

92.

pizr.
u{`

fBjzr.

93.

F[dj.
F[dj.

94.

p o]F nzdo nkwd u[ w[Feh fBjzr.


p;/ pzr;h p'} p`r' fgbzr. 95.
fe

npbe

f;:kj

npbe'

p'}

p'o.

p o]F nzdo nkwd u[ skT{; w'o. 96.


f}oj gkoj F[d ]'d t ][\sk pizr.
f} peso f} po&rFstK pk ][dzr. 97.
u[Bk

sho

pkoK

Ftd

eko}ko.

f} peso f} f}ojk pokod Foko. 98.

fjekfJsK

717

;kok fdB shoK dh poyk j[zdh ojh, go fe; ~ th ;cbsk gqkgs B j'
;eh.89. T[; izr ftu (d'tI ;{ow) Ee e wKd g? rJ ns d'tI ftFkb :[ZXyso ftu fvr rJ.90.
@FfjBFkfj o{wh# (;{oi) B nkgD w{zj s Ykb oy bJh ns T[; dh EK
s u`r ;[Gk tkbk pkdFkj (uzdqwk) nk frnk.91. fJ; izr ftu fe; fJe ~ th
;[y gqkgs B j'fJnk (Gkt fis gqkgs B ehsh) ns d'tI w[ofdnK tKr fvr
gJ.92.
d{i fdB :[ZX bJh d'tI T[m yV's ns wrowZSK tKr fJe d{i Bkb fGVB
br gJ.93. T_E d'jK d Foho (bV bV e) e[^p j' rJ ns T[BQK dhnK SkshnK
bkb j' rJhnK (Gkt--bj{ b[jkB j' rJ).94.
:[ZX-G{wh ftu ekb ;{ow (wrowZS) BuD br ns pzrF dF d uhBh x'V
fusfonK tKr e[dD br.95. vpyVp, ekb, rdo, fuso x'V w'oK tKr BuD
br.96.
shoK Bkb etu, N'g, x'fVnK d ;`i'n N'N N'N j' rJ.97. :[ZX ftu shoK
dh fJ; soQK dh poyk j'Jh fe etuK ftu'I nZr dhnK fuzrkohnK fBebD br
rJhnK.98.
:'fXnK (d x'V) FoK tKr BuD br ns T[BQK d ;[wK Bkb Xosh fuso
dh fgm tKr vpyVph j' rJh.99. shoK dh poyk Bkb fJsBh rowh g?dk j' rJh
fe ;{ofwnK d fdwkra, neb ns j'F fmekD B ojh.100.
d'tI izr ftu nfij T[bM rJ fe fwnkBK ftu'I sbtkoK ubhnK rJhnK
(Gkt--N[N rJhnK) ns GfEnK ftu'I sho w[e rJ.101. (d'jK dh) ;to s'I Fkw
se nfijh izr j[zdh ojh fe o'Nh se B ykJh ns pj'F j' e fvr gJ.102.
T[j d'tI izr eofdnK nkg pj[s Ee rJ. (T[BQK B) d' fGnkBe FoK, pk}K
iK fusfonK tKr bVkJh ehsh.103. jpFh (u'o) B ghbh w'jo u[ok bJh (Gkt-;{oi v[p frnk) ns ;z;ko X{`JI ns xN dk p[oi pD frnk.104.

718

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

p o]F nzdo nkwd u[ F/o/ fBjzr.


f}wh rFsF[d jw u[ g[Fs/ fgbzr. 99.
u[Bk

}:kdj

F[d

nksF/

sho

pko.

fe neb n} w&ra} o\s j'F n} fd:ko. 100.


u[Bk

nkt/]s

jod'

j[wk

ikfJ

izr.

fe s/&ra n} fw:K rFs soeF yszr. 101.


u[Bk izr eodzd ;[pj skp Fkw.
fp

n\skd

w[oSs

][odzd

snkw.

102.

fi ][d wKdj F[d jod[ do ikfJ izr.


u[

F/o'

:hnkB'

u[

pk}k

fgbzr.

103.

u[ jpFh po[d d[}d dhBko }od.


ijK rFs u{` r[`p}/ d{d rod. 104.
f;:w

o'}

ijK

u"rK

rFs

u{`

fpp[od

nk\skp.

oT[FBF

wkfjskp.

105.

p[ po]k;s jod' n}hI ikfJ izr.


otK eod jo ;{fJ sho' s[\zr. 106.
u[Bk

row

F[d

nksF/

eko}ko.

fe \hb/ d[ dj j}ko nkwd p eko. 107.


p eko nkwdj n;g j\s ;d j}ko.
jwj

iPkB

FkfJ;sj

Bkwdko.

108.

f} f;zXh t noph t n?oke okfJ.


p eko nkwdj n;g u{` pkd[ gkfJ. 109.
p;/

e[Fsj

;ojzr

p/

tes/

r[oohdB

Bw/

]{B

soZdd

nz d o{ `

f}whI

szr

;[w/
f}wh
;o/

ijkB/

ski

n}

npo/

f;:kj.

wkj.

;[w/

111.

sk}h:K.

pkdj

fpokdo

112.

Bkb.

fgbzrh

][wj

dhro

110.

ra k }h:K.

\"bkd

g[Fs/

F/o.

db/o.

be' s/&ra

gK:KB

raFs

uok&ra/

d[

rT[ & ra j /
F[d

pkd

peko/

nkwd

wkjh

piz r

FkfJ;sj

fw;kb.

113.

][od.
;g[od.

114.

fjekfJsK

719

shi fdB id ;{oi (nkgDh gqekF o{gh) y{zvh Bkb (oks o{gh) rId ~ b?
frnk sK ijkB uzdqwk dh uKdBh tKr gqekFwkB j' frnk.105. izr ftu ikD bJh
d'jK gkf;nK s'I ;{ow T[m gJ ns sho s r'bhnK ubDhnK F[o{ j' rJhnK.106.
id'I izr pj[s }'o Bkb wu gJh sK 12 j}ko jkEh wko rJ.107. T[;
bVkJh ftu ;Zs bZy x'V ns pj[s ;ko ;[zdo ns Bkwh ;{ow wko rJ.108.
f;zX, nop ns fJoke dFK d jtk tKr ubD tkb x'V (izr ftu) wko
rJ.109. pj[s ;ko ;[zdo, FoK tor :'X wko rJ i' :[ZX d ;wI pj[s dboh
ftykT[Id ;B.110.
d' ekb pdbK tor ;{ow rid j'J nkJ. (T[BQK dhnK) bj{ dhnK p{`dK
wZSbhnK se ns sbtkoK dhnK uweK uzdqwk se gj[zu rJhnK.111. :[ZX ftu
:'fXnK dk ]{p o"bk wfunk ns x'fVnK d ;[wK Bkb Xosh d[yh j' rJh.112.
jtk tKr ubD tkb x'fVnK d c"bkdh ;[zwK Bkb Xosh fuso dh fgm tKr
fusepoh j' rJh.113. ;z;ko d dht B Fokp (dk fgnkbk) gh fbnk ns f;o
dk ski nkgD Gok d jtkb eo fdZsk (Gkt--;{oi v[p frnk ns uzdqwk uVQ
fgnk).114.
u"E fdB ;{oi sfgnk ns ukBD dhnK ;[Bfjoh brakwK fyu bJhnK.115.
;{ofwnK B d{i Yzr Bkb be pzBQ bJ ns :wB (dF ftu pDhnK) ewkBK ~
jZE ftu b? fbnk s w{zjK ~ YkbK Bkb Ye fbnk.116.
id :'X j'F nzdo nkJ sK izr eoB bJh i'F ftu nk rJ ns o'j ftu
nk e fuso tKr :[ZX eoB br rJ.117. u"E fdB (:[ZX-G{wh ftu) d; j}ko
jkEh wko rJ ns Bhb dfonk dh ukb ubD tkb 12 j}ko x'V wko rJ.118.
(T[; fdB izr ftu) fszB bZy ;{ow wko rJ i' FoK tor itK wod ns
n}wkJ j'J ;B.119. uko j}ko oE N'N N'N eo fdZs rJ ns Fo tor
FeshFkbh ns gqphB :'X th izr ftu wko rJ.120.
(oki e[wkoh B) uko sho ubk e (t?oh d) uko x'V wko fdZs ns fJe
j'o sho oEtkB d f;o ftu wko e (T_; ~) wko fdZsk.121. shih tko (oki
e[wkoh B) T[; ~ GotfNnK ftueko sho wkfonk, fi; Bkb (;[GN f;zx) ]}kB

720

;qh

po'}/
p

ujkow

fibtj

d;w-rqzE

sghd

do

nk\skp.

nkt/]s

fdro

otF

wodKB

:wkBh

ewo

dk;s

;kfjp

ioohI

p;szd
poo'

sBkp.

115.

ewo.
fg;o.

116.

u[ j'F nzdo nkwd p i'Fhd izr.


p o'; nzdo nkwd u[ e'FF fgbzr. 117.
u[nw o'} e[Fszd dfj j}ko \hb.
d[ dfj j}ko n;g' u[ do:kfJ Bhb. 118.
p eko nkwdj fg:kdj ;h ;d j}ko.
itK

wod

e[Bd
p

F/okB

}Zoj/

F/o

n}w{dj

oE

ujko'

n\eB'

izr

eko.

119.

j}ko.

nkw[]sj

eko.

120.

fe n} uko sho n;g e[FsF ujko.


fdro

sho

e[FsF

;o/

pfjbdko.

121.

f;:w sho }d jod' npo{ fFezi.


fe wko/ p g/uhd f} ;T[dkfJ rzi. 122.
ujkow

fp}d

sho

]poF

fB:k\s.

fe GowF p po]k;s XowF B sk\s. 123.


fp}d
p

u{`

u[nw

][odzd

e?po/

Ffj

fpdkfB;s

fe

or
JhI

Bk}BhI.
fpn\sd

wod

g:

f}whI.
w[odj

124.
raFs.

fpn\skd p{w jw u[Bh F/o w;s. 125.


fe n} oE fp:kwd pokwd f}wh.
]okwhdj

F[d

g?eo/

Bk}Bh.

126.

p :e d;s podkFs :e g:kbj nkp.


pfB}d/

Ffj

fpr':d

fe

nkwd
J/

u[

Fkfj

gook
nk}kd

T[ekp.

127.

wod.

fuok ][\sj j;sh s[ do ]{B rod. 128.


j[wk

ikBikBh

s[nw

B"itK.

pdhdB s[ok nkwdw Jh}wK. 129.


fpr':d fe J/ pkB{J/ B/Ie p]s.
fuok

s'

fp:kwd

dohI

ikfJ

;]s.

130.

fjekfJsK

721

s'I jNkJ ;Zg tKr tb ykD brk.122.


(oki e[wkoh B) u"Ek sho wkfonk sK (;[GN f;zx ~) ;[os G[b rJh. T[;
dk Gow d{o j' frnk ns gqfsfrnk th G[b rJh.123. id oki e[wkoh B u"Ek
sho wkfonk sK (;[GN f;zx dh) Fkj okr T[s tfink ns T[j Xosh T[s fvr
fgnk.124.
(oki e[wkoh B) ;wM fbnk fe fJj nkdwh nZXw'fJnk j' frnk j? ns
w;s Fo tKr Xosh T[s fvr fgnk j?.125. T[j

oki e[wkoh oE s'I T[so e

Xosh T[s nkJh ns g[sbh tKr ub gJh.126.


T[; B fJe jZE ftu gkDh dk fgnkbk fbnk ns T[ekp tKr T[v e (Gkt
g{oh s}h Bkb) Fkj d BV j' rJh.127. T[; B nk e fejk fe n? F{otho
ns ndG[s pkdFkj! s{` bj{ ns xN ftu feTI[ ;[sk fgnk j?I.128.
j itK wod! w?I T[jh soh ikB s'I fgnkoh jK i' s?~ tyD bJh fJE nkJh
jK.129. (;[GN f;zx B) fejk fe n? Be p]s! s{` fJ; fGnkBe ;EkB T[s
feT[I nkJh j?I.130.
(w?I fJ; bJh nkJh jK fe) i s{` wo frnk j'tI sK soh b'E b? nktK
ns i ihT[Idk j?I sK gowkswk dk XzBtkd eoK.131. T[; (oki e[wkoh) d p'b
(;[GN f;zx ~) u`r br ns efjD bfrnk--j uKdh d ozr tkb Foho tkbh
fJ;soh!.132.
i' e[M s{` ukj[zdh j?I d;, sK i' s?~ d fdnK. j Fo-fdb fJ;soh! w?I sok
ra[bkw jK.133. (oki e[wkoh B T[&&Zso fdZsk--) j izr tork em'o eow eoB
tkb! s{` wok ;[nkwh (gsh) pD e w?~ GkrFkbh pDk d.134.
(;[GN f;zx B) d'tI nZyK y'bQhnK ns (gSskt ti'I) d'tI g?o Xosh T[s
wko. fco g[oksB pkdFkjK tkbh ohs ~ ngDkfJnk.135. (;[GN f;zx ~ T[; B)
oE T[s bzpk gk fbnk ns nkgD xo b? nkJh ns }wkB d pkdFkjK d pkdFkj
B (][Fh ftu) Brko tik fdZs.136.
id (;[GN f;zx) j'F ftu nkfJnk ns nZyK y'bQhnK sK efjD bfrnk fe
w?~ fe; d xo fbnk e ofynk frnk j?.137. (oki e[wkoh B) itkp fdZsk fe
w?I s[jk~ izr ftu fis e gqkgs ehsk j? ns s[jk~ izr ftu gsh ti'I jk;b
ehsk j?.138.

722

;qh

nro
t&ro
n}K

d;w-rqzE

w[odj pkFh
f}zdj j;sh
r[\sBhjK

;kfjp

fd:ko/w bk;.
p :}dK ;[gk;.

][F

nkwd

131.

;[]B.

fpr':d fe J/ Bk}Bh ;hw sB. 132.


joK e; fe ]kjh fpr' wB fdjw.
fe J/ F/o fdb wB ra[bkw/ s[nw. 133.
][dktzd pk;h s[ J/ eko ;]s.
fe wkok p :e pko e[B B/e p]s. 134.
fp}d g[Fs gkU e[FkdF p uFw.
jwj otF FkjkB g/FhB oFw. 135.
fpn\skd po oE fpnkt[od iK.
fp}d BT_psF Fkfj Fkj/ }wK. 136.
pj'F nzdo nkwd d[ uFwF e[Fkd.
fpr':d feok ikfJ wkok fBjkd.
fpr':d s[ok }\o izr :k\sw.

137.

p eko/ F[wk es ][dk :k\sw. 138.


gF/wK Ftd ;[]B r[\sB \}{b.
joK e; s[ r'Jh fe po wB ep{b. 139.
fpfdj ;keh:k ikw c/o'}j \kw.
fe wk ok p eko n;s o'}/ swkw. 140.
s[ wkok fpfdj sk Ftw sk}j fdb.
fe

r"jo

fpnko/w

nkb{dj

frb.

141.

v v v v
s[Jh ofjB[wkU s[Jh fdb e[FkfJ.
s[Jh d;srho nzdo jo d' ;okfJ. 1.
s[Jh ok} o'}h fdj' d;srho.
eohw/ ]sk p]F dkBF g}ho. 2.
fjek:s

F[ B hdw

:e/

ek}hnF.

fe poso B dhdw e}' dhroF. 3.


:e/ ]kBj U pkB{J/ BT[itK.
fe

e[opK

Ftd

joe;/

Bk}dK.

4.

fe F';B ;o/ ok \o' w/}dj.


r[b/ bkbj ok dkra po fdb F[dj. 5.
e}K ;{os/ wkfj ok phw F[d.
oFe F']sj n} fw:K Bhw F[d. 6.

4.

fjekfJsK

723

(;[GN f;zx) nkgD ftnoE d p'bK T[s Fofwzdk j'fJnk ns efjD bfrnk
(j oki e[wkoh!) s{` i' ejI, w?~ wB}{o j?.139. j ;keh! s{` w?~ jo ozr
(jfoBkw) (dk Fokp) dk fgnkbk d, i' w?~ ;dk jh ukjhdk j?.140.
s{` w?~ (T[j fgnkbk) d fe wok fdb sk}k j't ns (ftekoK d) fueV
ftu'I (nkswk o{gh) w'sh ~ eY fbnktK.141.4.
v v v v
(j gqG{!) s{` jh okj d;D tkbk j?I, s{` jh fdb ~ y'bD tkbk j?I. s{` jh
d'jK b'eK ftu jZE cVB tkbk j?I.1. s jh XB ns o'}h dD tkbk ns pKj
geVB tkbk j?I. s{` feqgk eoB tkbk, fywk eoB tkbk ns nzdo dhnK ikDB
tkbk j?I.2.
w?I fJe ek}h pko ejkDh ;[Dh j? fe T[; s'I uzrk j'o e'Jh BjhI ;h.3.
T[; d xo fJe ;[zdo B"itkB fJ;soh ;h. jkt-Gkt ~ ;wMD tkbk jo ftnesh
T[; s'I e[opkB iKdk ;h.4.
(T[;

ty

e)

fbbh

dk

c[b

nkgDk

f;o

BhtK

eo

b?Idk

;h

ns

g';s d c[b d fdb ftu ekbk dkra g? iKdk ;h.5. T[; dh ;{os ~ ty
e

uzdqwk

th

vo

brdk

;h

ns

Jhoyk

dh

nZr

ftu

;V

nZXk

j'

frnk ;h.6.
id'I fe; ezw bJh T[j xo s'I pkjo iKdh, sK w'fYnK T[s bNedhnK }[b\K
~ ty e fJFe-gu dh tb th sVg T[mdh ;h.7. i eo T[j nkgD w{zj ~
dfonk d gkDh ftu X'Idh ;h, sK wZShnK d ;ko e`v c[bK tor j' iKd ;B.8.
i T[; dh goSkJh gkDh d xV T[s g? iKdh, sK T[j BFhbk j' iKdk. T[;
dk BK @Bor;h Fokp# g? iKdk.9. T[; B fJe B"itkB oki ~ tfynk i' nkgDh
;[zdosk eo e ;ko ;z;ko ftu gqf;ZX ;h.10.
T[; B fejk j Be GkrK tkb oki ! s{` w?~ nkgD s]s e'b p?mD bJh
EK d (noEks--w?~ ftnkj b?).11. (oki B T[&&Zso fdZsk--) gfjbK s{` nkgD
gsh ek}h dk f;o eN fbnk, T[; fgS'I wok fJj xo sok j' ikJrk.12.
T[; B (oki dk fJj p'b) ;[D e nkgD nzdo jh ofynk ns fe; j'o
nr fJj Gd gqrN B ehsk.13. id T[; B nkgD gsh ~ fwmh (v{zxh) BhIdo
ftu ;[Zsk tfynk sK nkgD jZE ftu sbtko b? e nfijh wkoh fe T[; dk f;o

724

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

peko n} ;{J/ ]kBj p/o{` otd.


p d'F/ }[b\ F'o ;[`pb Ftd. 7.
ro nkp/ p doh:k pF':d o[]F.
jwj ]ko wkjh Ftd r[b o[]F. 8.
p]w U f\skdj j[wk ;k:j nkp.
f} w;sh F[dj Bkw Bo&r; Fokp. 9.
pihdF

:e/

okij/

BT[itK.

fe j[;Bb iwkb n;s[ }kjo ijK. 10.


pr[\sk fe J/ okij/ B/e p]s.
s[

wkok

B][Fsh

fpfdj
;o/

ek}h

ikfJ

B}dhe

nkto

s[

s]s.

11.

ok;s.

t}K g; fe JhI ]kBj wk n} s[ok;s[. 12.


F[Bhd JhI ;[]B ok fdb nzdo fBjkd.
B ok}/ fdro g/F nT[os e[Fkd. 13.
p tes/ F"jo ok u[ ][F ][\sj dhd.
fp}d s/&ra ][d d;s ;o U p[ohd. 14.
p[ohdj ;o Uok otK ikfJ rFs.
doK ik ;pb f;zx fe fpBF;sj n;s. 15.
s[ r[\sh wok jw u[Bh eodjnw.
pg/F/ s[ JhI ;o wB nkt[odjnw. 16.
nro ;o s[ ]kjh ;o s[w/ fdjw.
p ikB' fdb/ po s[ nkFe F[dw. 17.
fe fJw Fp e[B nK nfjd s' p;sJh.
p rw}fj uFw ikB wB e[FsJh. 18.
u[ dhdF ;o/ okij/ BT_ itK.
p so;hd r[\skj fe J/ pd fBFK. 19.
u[Bk pd s[ eodh ][dtzd ]/F.
fe

wkok

fu:koh

n}hI

eko

p/F.

20.

f} s' d';sh wB p pk} nkwdw.


f} eodj s[ wB do fB:k} nkwdw. 21.
u[Bh pd s[ eodh ][dktzd eko.
wok

eodj

pkFh

u[Bh

o'}rko.

22.

fjekfJsK

725

eN fdZsk.14.
T[; dk f;o eN e T[Xo tb (b e) ub gJh fiE T[; dk gqhsw ;pb
f;zx p?mk j'fJnk ;h.15. efjD brh--fitI s[;hI w?~ fejk ;h, T[; soQK w?I eo
fdZsk j?. w?I (nkgD gsh dk) f;o eN e s[jkv ;kjwD b? nKdk j?.16.
i s{` ukjI sK w?I nkgDk f;o th eN dtK feT[Ife w?I fdb'-ikB s'I so
T[s nkFe jK.17. (efjD brh-- j okiB!) i' s{` wo Bkb tuB ehsk ;h, ni
oks g{ok eo d. so BsoK d eNky Bkb woh ikB e'jh ik u[eh j?.18.
id T[; B"itkB oki B (ek}h dk efNnk j'fJnk) f;o tfynk sK vo frnk
ns efjD brk fe j G?V bZSDK tkbhJ!.19. i s{` nkgD gsh Bkb nfijk wkVk
ezw ehsk j?, sK wo Bkb fJ; s'I tZX d';sh dk eh ezw eoIrh.20.
w?I soh d';sh s'I pk} nkfJnk. so fJ; ekoBkw eo e w?I soh feqgk
ukj[zdk jK.21. s{` id'I nkgD gsh Bkb nfijk wkVk ezw ehsk, sK s{` wo Bkb
th nfijk jh fttjko eoIrh.22.
(oki dh rZb ;[D e) T[; B nkgD jZEK ftu'I T[j f;o T[E jh ;[N fdZsk
ns

nkgD

d' t I

jZ E

f;o

ns

Sksh

T[ s

wko . 23.

(o'

efjD

brh--) s{` w?~ fgm fdZsh j?, s?~ ][dk fgm dtrk, fi; fdB w"bk fJB;k\ eoB
tkbk j'trk.24.
T[; B f;o T[E jh ;[N fdZsk ns w[V e xo nk rJh ns ek}h dh bkF
Bkb bzph g? e ;"I rJh.25. fco T[; B nkgD jZEK Bkb f;o ftu fwZNh gk
bJh ns fejk fe j gke d';s'! T[m'.26.
fe; G?V p`d B fJj wkVk ezw ehsk j? fe fJe' jh fdqVQ tko Bkb ek}h
~ wko fdZsk j?.27. fi; o;s T[s bj{ d fBFkB gJ ;B, ;G b'e T[BQK fBFkBK
~ geV e T[Xo ~ s[o gJ.28.
(T[; B) ;G b'eK ~ T[; EK T[s ik yVk ehsk, fiE ek}h dk f;o ;[fNnk
j'fJnk ;h.29. ;G fJ;sohnK ns wodK B ikD fbnk fe fJ; oki B T[; dk
esb ehsk j?.30.

726

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

fpnzdk]s ;o ok doK ik f} d;s.


po/ ;hBj U ;o fp}d jo d[ d;s. 23.
wok g[Fs dkdh s[ok je fdjd.
t}K

o'}

wT[bkfJ

fpnzdk]s
pnK

;o

bkF

ek}h

]kBj

ek}h

Ftd.

nkwd

p][Fghd

24.

p[pk}.

dok}.

25.

fpnzdk]s po ;o f} ][d d;s ]ke.


fpr[\sk

fe

]/}/d

:kokB

gke.

26.

fe pdeko eod JhI e;/ F'o p]s.


fe ek}h p iK e[Fs :e }]w ;]s. 27.
p jo ik fe :kp/d ]{zBF fBFK.
j[wk

okj

rho`d

jwj

wod[wK.

28.

p nK ik ijK ]be fJ;skdj eod.


pikJ/ fe ;o ek}h n\skdj eod. 29.
fpdkfBFs

jwj

n" o s'

wod[ w K.

fe JhI ok p e[Fs n;s okij j[wK. 30.


fro\s`d

fe

ijKrho

ikJ/

ok

p[p;s`d

;]s.

fpBF;sj

s]s.

31.

fp r[\szd fe JhI ok jtkbj e[Bd.


p fdb jofu dkod ;}k:F fdjd. 32.
fp \ow{d iZbkd ok F'o p]s.
fe JhI ;o i[dk e[B p :e }]w ;]s. 33.
u[ FwF/o ok dhd nK B"itK.
p bo}j dokwd u[ ;ot/ froK. 34.
p&r[\sk

fe

wB

eko

pd

eodjnw.

p eko/ F[wK sT[o ][d eodjnw. 35.


Bw{dj

fJFkos

fp

fe

pkB{J/

;oto/

J/

pj[ew/

F[wk

wB

uFw/

]sk

fpnK.

pkB{nK.

36.

eodjnw.

fe eko JhI pp/ w;bjs eodjnw. 37.


]bk;w

fpfdj

njd

eodw

ep{b.

fe nfjd/ ][dk n;s e;w/ o;{b. 38.

fjekfJsK

727

b'eK B T[; oki ~ geV e pzBQ fbnk. fiE ijKrho pkdFkj s]s T[s
p?mk ;h, T[E b? rJ.31. (pkdFkj B fejk--) fJ; nkdwh ~ fJ; n"os d
jtkb eo fdU. fJ; dk i' fdb ukj, ;}k dt.32.
(fJ;soh B) ibkd ~ \owkfJnk fe fJe ;]s tko Bkb fJ; wzdGkr dk
f;o tyok eo d.33. id T[; B"itkB B sbtko ~ tfynk sK ;o{ d t^v fpqS
tKr ezpD br frnk.34.
(oki B) fejk fe w?I wkVk ezw ehsk j? i' w?I so ezw ftu nkgDk puB
BjhI fBGkfJnk j?.35. fco T[; B nZy Bkb fJFkok ehsk fe n? fJ;sohnK dh
f;oski!.36.
w?I so j[ew ~ B wzB e ]sk ehsh j?. w?I fJj ezw fpBk ;'u ;wM ehsk
j?.37. w?~ fJBQK (ibkdK) s'I ]bk; eok. w?I sok puB wzBdk jK. w?~ ][dk dh
e;w ns o;{b dh ;"Ij.38.
w?I rabsh ehsh j?, w?~ p]F d. j gqkD-fgnkoh! w?I sok ra[bkw jK.39.
(n"os oki d fJFko ~ ;wM e) efjD brh fe i nfij gzi ;" oki th wko
fdnK, sK th wok ek}h f}zdk BjhI j' ;edk.40.
T[j (ek}h) sK wo jh frnk, fJ; ~ fe; bJh wkoK. fJ; d ]{B dk Gko
w?I nkgD f;o T[s feT[I btK.41. uzrk sK fJj j? fe fJ; ~ ]bk; eo fdnK
ns nkg oZp d gftsq xo ekp tb ubh iktK.42.
(T[; n"os B) fJj rZb efj e oki ~ w[es eo fdZsk ns nkgD xo
nk e T[; B ]k; ]k; ;kwkB fJeZmk eo fbnk.43. T[; B ;kwkB pzBQ fbnk
ns ubD dh fsnkoh eo bJh. (efjD brh--) oZp woh ekwBk g{oh eo.44.
yd j? fe w?I nkgD GkJhuko s'I ftSV ojh jK. i ihT[Idh ojh, sK fco
gos nktKrh.45. rfjD, Bed XB ns j'o ;kohnK fiB;K pzBQ bJhnK ns oZp

728

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

r[Bj p]F s' wB ]sk eodjnw.


fe J/ firo iK wB r[abkw/ s[nw. 39.
p r[\sk ro JhI okij gK ;d e[Fw.
B ek}h wok f}zdj d;s nkwdw. 40.
fe U e[Fsj rFsj uok JhI e[Fw.
fe ]{B/ n}hI po ;o/ ][d e[Bw. 41.
fu ][Fso fe JhI ok ]bk;h fdjw.
t wB j}os/ ekpj nZbj otw. 42.
pr[\s

JhI

;[yB

okt

eodF

]bk;.

p ]kBj ][d nkwd iw? eod ]k;. 43.


p[p;s`d
fe

pko'

J/}d

s:koh

wok

e[Bd.

ekwrkoh

fdjd.

do/&ra

n}

epak:b

i[dk

w/

nro

f}zdj

pkFw

ppk}

44.

Ftw.

nkwdw.

45.

wskJ/ Bed fiB; ok pko p;s.


otkBj ;{J/ ekpj snZbj F[d n;s. 46.
u[ p/o{` pokwd d[ ;/ wz}bF.
p:kd

nkwdj

]kBj

}k

d';sF.

47.

p[pk} nkwdj Bhw Fp ]kBj nK.


fu

fBnkws

fpdkfB;s

n}hw'
nkbw

fu
e[}K

dT[bs
ikfJ

froK.

48.

rFs.

fu dkBd fe e; jkb po ;o r[}Fs. 49.


fpfdj ;keh:k g:kbj \/o'} \kw.
fe wkok peko n;s do tesa s[nkw. 50.
pwB

fdj

fe

][Fso

fdwk&ra/

e[Bw.

fe o"FB sp? u{` uok&ra/ e[Bw. 51. 5.


v v v v
][ d ktz d
o}k

p]fFz d j/

p]F

o'}h

fdb
fdj'

e[ F kfJ.
ofjB[wkfJ.

1.

B \T[i' B \oF' B \oo' B \{o.


][dktzd

p]fFzdj

}kjo

}j{o.

2.

fjekfJsK

729

d xo ekp tb s[o gJh.46.


id T[j d' fszB wz}bK (gVkU) pkjo nk rJh, sK T[; ~ :ko d xo dh
:kd nkJh.47. T[j nZXh oks ~ T[; d xo tb gos nkJh ns pj[s ;kohnK
wfjzrhnK fBnkwsK ns tZvhnK d"bsk Bkb b? nkJh.48.
d[Bhnk d b'eK ~ eh gsk fe T[j feE rJh j?. T[j eh ikDd jB fe
T[; d f;o T[s eh phs ojh j?.49. j ;keh! w?~ jo ozr (dh Fokp) dk
fgnkbk d i' w?~ nksfwe ][oke bJh ukjhdk j?.50.
fJj fgnkbk w?~ p]F fe w?I uzrk ;'u ;eK ns wok wB dht tKr
gqekfFs ehsk ik ;e.51.5.
v v v v
][dk p]FD tkbk j?, fdb (dhnK r[zMbK) ~ y'bQD tkbk j?. o}k (][FhnK)
p]FD tkbk, o'}h dD tkbk ns gE-gqdoFB eoB tkbk j?.1. T[; gk; B \"i
j?, B rabhu jB, B gdkoE jB ns B jh B"eo. T[j gowkswk p]FD tkbk
ns (;ko) ;z;ko ftu gqrN j?.2.
n;hI fJe t}ho dh g[Zsoh dh ejkDh ;[Dh j? i' pj[s j[;hB ns nebwzd
;h.3. T[; dk pkdFkj @e;o# ;h. T[; d f;o T[s o{wh N'g ;h, T[j si ti'I
;{oi tork ;h ns gqekF ftu uzdqwk d ;wkB ;h.4.
fJe fdB ukBDk j'D s (T_j) fFeko bJh fBeb fgnk. T[; Bkb pj[s
;ko fuso, pk} ns pfjoh (fFekoh gzSh) ;B.5. T[j izrb ftu fFeko yvD
tkbh EK T[s nkfJnk. T[; B pj[s ;ko pkokf;zr, fjoB ns Fo wko.6.
fJ; d"okB T[E fJe gZSw dk pkdFkj nk frnk. T[j pj[s dbo ;h, T[;
dh i'fs uzdqwk torh ;h ns roi Fo torh ;h.7. T[j d'tI pkdFkj fJe
fGnkBe ;EkB T[s nk gj[`u. Be f;sko tkb dh jh fJ; tb sbtko :koh
gkbdh j?.8.
(tyhJ) ni dk GkrFkbh fdB fe; dh ;jkfJsk eodk j? ns gowkswk fe;
~ ;cbsk p]Fdk j?.9. T[j d'tI pkdFkj feqnkFhb j' rJ fitI d' Fo fJe
fjoB T[s N[N g?Id jB.10.

730

;qh

fjek:s

d;w-rqzE

F[ B hd/ w

d[ ] so

;kfjp

t}ho.

fe j[;Bb iwkb n;s o"FB }who. 3.


tiK

e?;o'

Fkfj

do]fFzdj

FwF'

:e/

o"FB

o'}

o{wh
u[

e[bkj.

o]f;zdj

pokwd

wkj.

4.

fFeko.

jwj :{} n} pk} t pjoh j}ko. 5.


p gfjB nzdo nkwd pB]}ho rkj.
fp}d r'o nkj{ p;/ F/o Fkj. 6.
fdro
u[

Fkj

wr&aop

o]fFzdj

wkj'

donkwd

u[

db/o.

ra[ofozdj

F/o.

7.

d[ Fkj/ dokwd :e/ ikfJ ;]s.


feok

s/&ra

feok
fe

o'}
:}dK

pi[`pF

:koh

fdjd

fJepkb
feok

dokwd

B/e

p]s.

:koh

fdjd.

ekwrkoh

fdjd.

d[

Fkj/

8.

9.

db/o.

fe po nkj{J/ :e pokwd d[ F/o. 10.


pr[oohdB
;BkB/
u[Bk

fp:zdk]s
sho

f}whI

nkwd

uke

npo/

B/}j

u[

pkokB

nk;wK

uek

d[

gZook

g[o

nK

po]k;s

f;:kj.
ekj.

11.

F[dj.
f}eoF

B'e/

F[dj.

12.

f;BK.

:e/ o[;s ]/} n} pokwd ijK. 13.


u[ ;{o/ ;ok\hb dw w/}dj.
fe

o'}/

ra[o/}F

fe:kws
dokwd

pjw
p

w/}dj.

noph

14.

f;gkj.

p rakbp dokwd j[wK rop Fkj. 15.


fe sBjk fpwKd n;s Fkj/ nop.
p tesa/ u[ g/FhB FwF u{` rop. 16.
u[

skpF

B[wBd

Ftd

d;srho.

u[ d[}d/ Ftd tes Fp ok n;ho. 17.


p[ p;s`d p[od`d Ffj fB}d Fkj.
u[ wkj n\eB' jw u[ p[od`d wkj. 18.

fjekfJsK

731

ekb pdbK tKr T[j ri oj ;B. T[j ekjh (xkj) dhnK B'eK tKr Gkb
;[Nd ;B.11. T[vD tkb shoK dh poyk fJ; soQK j' ojh ;h, wkB' }whB s'I
nk;wkB se (;kok yr'b) froMK Bkb Go frnk j't.12.
pofSnK dhnK B'eK d tiD Bkb yu yu dh nktk} nkT[Idh ;h. wkB' ;z;ko
ftu gob' nk rJh j't.13. d'tI ;{ow fJ;ok\hb cfoFs d (fenkws tkb fdB
dh) c{e wkoB tKr bbeko oj ;B. d'tI fenkws d fdB tKr Neok oj
;B.14.
nop dF dh \"i ftu GkiV wu rJh ns gZSw dk pkdFkj fis frnk.15.
nop dk pkdFkj fJebk ofj frnk. ;`fXnk tb ;{oi v[p frnk.16.
id nop d oki dk si ]sw j' frnk, sK T[; ~ geV fbnk frnk,
fitI oks d u'o ~ geV fbnk iKdk j?.17. (nop d) pkdFkj ~ pzBQ e (gZSw
d) pkdFkj gk; b? nkJ, fitI uzdqwk ~ okj{ geV b?Idk j?.18.
Fkj d xo T[; d geV ikD dh ]po gj[`u rJh. T[; ~ u'oh iK }'oh
fbnkT[D dh r[zikfJF th B ojh.19. fdb d ;wMdkoK dh wifb; p?mh. T[BQK B
pVh Fofwzdrh Bkb oki d cV ikD dh rZb ubkJh.20.
id'I t}ho dh bVeh B fJj rZb ;[Dh. T[; B sbtko (be Bkb) pzBQ bJh
ns sho th u[D bJ (Gkt ;wN bJ).21. T[; B ;[Bfjoh ozr dk o{wh pkDk
gk fbnk ns x'V dh ekmh T[s p?m e :[ZX-G{wh ftu nk rJh.22.
T[j gZSw d pkdFkj tb jtk dh s}h tKr ub gJh ns feogkB dh ewkB
ns shoK dk GEk (nkgD e'b) oy fbnk.23. T[j gZSw d pkdFkj d ;kjwD
pVh dboh Bkb nk rJh (ns efjD brh--) s{` pdbK tKr ridk j?I ns FoK
tKr uhodk gkVdk j?I.24.
;bkwh dD s'I pkd (T[; B fejk--) j u`r GkrK tkb pkdFkj! s{` ski
s s]s dh F'Gk d bkfJe j?I.25. wo xkjh xkj b?D bJh izrb ftu nkJ ;B.
T[BQK d' fszB ;" x'V ;tkoK ftu fJe pkdFkj Bkb fwbdh i[bdh Feb tkbk th
;h.26.

732

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

p ]kBj ]po nKwdj Fkfj p;s.


jwj eko d[}dh t wodh r[}Fs. 19.
fBF;s`d

wib;

f}

dkBkfJ

fdb.

;[]B oKd fgBjK t}K Ffj f]}b. 20.


u[ fp;Bhd JhI ]po d[]so t}ho.
p p;s`d FwF/o i[;s`d sho. 21.
p g'Fhd }o p\s o{wh epkfJ.
p}hI

po

fBF;s'

fpnkwd

pikfJ.

22.

otK F[d ;{J/ Fkfj wraop u[ pkd.


ewkB/

fe:kBh

pg/F/

Fj/

w&raop

ra[oohdj

ppo'

u[

soeF

fBjkd.

nkwd

db/o.

u[

dofozdj

23.

F/o.

24.

d[nk eod fe J/ Fkfj nk}kd p]s.


;}ktko
wok

d/jhw[

ekjh:k

;k:kB

nkwd

s]s.

n}

25.

pjo

ekj.

d' ;/ ;d ;tko' :e n} Feb Fkfj. 26.


fe

fpjso

j[wkB;s

nK

ok

fpfdj.

troBj ][dF w"s po ;o fpfBj. 27.


F[Bhd/ f} wB Fkfj ro JhI ;[]B.
j[wkBk

s[ok

F[Bhd

JhI

p/]

poe`d

;[]B

Fkfj

p[B.
\"bkd

28.
sB.

p bo}hd po ][d u[ po&ra/ ;wB. 29.


u[Bk

i`r

eod`d

JhI

ekjh:K.

B dkBw w&ro Fkfj pkFd itK. 30.


B dkBw e;/ Fkfj j;sF itK.
fe

wkok

f}

g/FhBj/

fprhod

fi

wk:`doK.

Fj

t}hoK

p[yKd.

31.

;[]B jkfJ g'Fhdj pk U fpoKd. 32.


s[

dhdh

u[Bk

ekjh:k

fe

n}

w[be

:}dK

w[pkdk

e[Bd

sk]s

izr

eod.

pokt[od

po

w[be

rod.

33.

;]s.

fdjw ekjh:k ok n}K B/e p]s. 34.

fjekfJsK

733

uzrk fJj j? fe T[BQK ;ko xkjhnK ~ w'V d, BjhI sK nkgDh w"s f;o
T[s nkJh b?.27. i wo pkdFkj B fJj rZb wo e'b'I ;[D bJh sK ;uw[u soh
iVQ w[Y'I g[N dtrk.28.
id fJj rZb \"bkdh Foho tkb pkdFkj B ;[Dh, sK T[j u`pbh d gZs tKr
ezpD br frnk.29. (pkdFkj B ;'funk fe) fi; d xkjhnK B nfijk :[ZX ehsk
j?, sK gsk BjhI, fJBQK dk pkdFkj fesBk pjkdo j'trk.30.
i fJBQK dk pkdFkj fJsBk pjkdo j?, sK eh gsk fJj w?~ wo dF s'I
jh B cV e b? ikt.31. pkdFkj B ;kfonK t}hoK ~ p[bk fbnk ns T[BQK Bkb
r[gs rZb-pks ehsh.32.
(pkdFkj B ;`p'XB ehsk fe) s[;hI tfynk j? fe f;gkjhnK B fej' fijh
izr ehsh j? ns ;kv w[be ~ fwZNh ftu o'b fdZsk j?.33. nfijk B j't fe
T[j ;kv w[be T[s uVQkJh eo dt. (uzrk j't) fJBQK xkjhnK ~ T[; Be-p]s
oki ~ w'V dJhJ.34.
pkdFkj B ;kfonK e?d xkjhnK ~ e'b p[bkfJnk ns i' e'b nk e p?mk
;h (noEks--t}ho dh g[Zsoh) T[; d jtkb eo fdZsk.35. (ns pkdFkj B fejk-) s{` fJ; ezw s'I pj[s ibdh w[es j' frnk (noEks tjbk j' frnk). j
Gok! s{` w?~ ikB s'I th fgnkok j?I. fJBQK ~ ;zGkb b?.36.
T[; t}ho dh pNh B fJe jZE Bkb grVh d gu ~ ef;nk ns d{ik jZE
sbtko dh w[m T[s Xfonk.37. T[; B jo e?dh ~ uko uko e'oV wko ns
fejk--n? p]po' ns nkg-j[dfoU!.38.
s[;hI fJE xkj b?D nkJ ;h, eh T[E xkj BjhI ;h. etb fJe gowkswk
jh fJ; rZb dk rtkj j?.39. T[; B fejk--wo M{m ~ p]FD tkbk gowkswk
j? feT[Ife T[jh w?~ gBkj dD tkbk j?.40.
T[; B nkgD pkdFkj ~ fJ; soQK ]bk; eotkfJnk ns T[; ~ fGnkBe
;EkB s'I d{o b? rJh.41. j ;keh! w?~ Fp} ozr (dh Fokp) dk fgnkbk d,
sK i' w?I ;wM ;eK fe neb dk ;[nkwh ;ko ;z;ko ftu gqrN j?.42.

734

;qh

j[wK

Fkfj

d;w-rqzE

wfjp{Fh:k

;kfjp

g/F

yKd.

jtkbj Bw{dF fe U ok fBFKd. 35.


s[ nk}kd rFsh n}h ;fjb uh}.
fprhoJ/ fpokdo s[ n} }K n}h}. 36.
}B/

g/u

d;sko

ok

skpdkd.

fdro d;s po w[Fs s/rF fBjkd. 37.


fp}d sk}h:kBj p jo uko uko.
pr[\sk fe J/ p/ ]po p/ w[jko. 38.
fe nkwd dohI ik t}k ekj B/;s.
fe J/}d rtkj n;s :}dK :e/;s. 39.
do'r/

wok

po

fpr':d

fe

fojkJh

fdj`dj

ra\{o/

wkok

r[nkj;s.

gBkj/
][dkt`d

][dk;s.

40.

s]s.

ftdk rFs }' wz}b' ikfJ ;]s. 41.


fpfdj

;keh:k

;kro/

;p}

gkB.

fe ;kfjp FT{o n;s }kjo ijkB. 42.


fpfdj

;keh:k

ikw

\ho'}

ozr.

fe do tes Fp u{` ][F/ o'} i`r. 43. 6.


v v v v
][ d ktz d

p]fFz d j

p/ F [ w ko.

fe }kjo }j{o n;s ;kfjp fd:ko. 1.


sphns
u[

pjkb;s

j[;Bb

iwkb'

j[;Bb

iwkb.

\}hbs

ewkb.

2.

fe fJ;\`d :ko n} ijK o]s p[od.


B;p Bkwj/ ][d p pfjwB ;g[od. 3.
n}K d[]so/ jw u[ goo/ j[wkfJ.
u[ j[;Bb iwkb n;s dT[bs f\}kfJ. 4.
u[ pjwB Fj n} JhI ijK p[od o]s.
p d[]so ;[godzd nK ski s]s. 5.
fBF;s`d

po

s]s

o{wh

j[wkfJ.

fe p[;sK pjko n;s[ ;{os f\}kfJ. 6.

fjekfJsK

735

j ;keh! w?~ jo ozr (dh Fokp) dk fgnkbk p]F i' w?~ oks tb ns
izr ftu gq;zBsk gqdkB eoB tkbk j't.43.6.
v v v v
gowkswk pF[wko (t;s{nK) gqdkB eoB tkbk j?. T[j gqsy ns i'fs ;o{g
j? ns ;G dFK dk ;[nkwh j?.1. T[; dk ;[Gk yV Gfonk j?, T[j ;[zdo ;o{g
tkbk j?. fisBk T[j ;[zdo ;o{g tkbk j?, T[sBk jh tfvnkJh tkbk j?.2.
id'I @n;\zd :ko# (BK dk pkdFkj) ;z;ko s'I ikD bfrnk sK T[; B nkgDh
oki-rZdh (nkgD g[Zso) pfjwB d ;g[od eo fdZsh.3. T[; dh fJe g[Zsoh j[wk
gzSh torh ;h, fi; dk ;o{g pj[s ;[zdo ;h ns ;qFm GkrK tkbh ;h.4.
id pfjwB pkdFkj fJ; ;z;ko s'I nkgDk ;kwkB b? e ubD bfrnk sK
T[; B nkgDk ski-s]s bVeh d ;g[od eo fdZsk.5. T[j (bVeh) j[wk gzSh tKr
o{w dF dh rZdh T[s p?mh. T[j p;zs o[s d pkra tKr fyVh j'Jh ;h ns ;[zdosk
~ tXkT[D tkbh ;h.6.
id'I T[; bVeh T[go'I 14 toQ phs rJ sK (T[; d Foho ftu) BthI o[s
dh jfonktb g?dk j' rJh (noEks--T[j itkB j' rJh).7. id T[; dh itkBh
pjko o[s ftu gj[zuh (noEks--Go itkB j' rJh) sK T[; nzdo nfijk yVk
nkfJnk fitI bkb c[b pkra ftu fyVd jB.8.
T[; T[s j[;B fJ; soQK nkfJnk fitI pjko ftu BthnK e'Igbk c[NdhnK
jB. (T[; dk o{g) fJ; soQK gqekFwkB ;h, fitI g{oBwkFh dk uzdqwk gqekF tkbk
j[zdk j?.9. T[; d ;[Gk ftu'I pugB dh uzubsk iKdh ojh. T[; T[s itkBh dk
BeFk fyfunk frnk.10.
T[; dk pugB tkbk uzub ;[Gk ]sw j' frnk ns fco itkBh dh pjko
nk rJh.11. id T[j pkdFkjh d s]s T[s p?mh, sK T[j nkgD e'b bNe j'J
ekra} T[s j[ew fbyD br rJh.12.
T[; dh fJe i"joh d p^u T[s B}o gJh (sK nkFe j' rJh). T[; ~ oks
d jBo ftu nkgD e'b p[bk fbnk.13. T[j T[; Bkb d' uko wjhB wrB ojh,
sK T[; Fkj{eko d phoi s'I T[; ~ roG mfjo frnk.14.

736

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

u[ p[&ra}Fs po t? f} dj ;kb uko.


fe g?dk F[dj ;p}j/ B"pjko. 7.
pjko/

itkBh

BT[ps

o;hd.

u[ p[;sK r[b/ ;[o] p/o{` eFhd. 8.


p

j[;B

nwdF

s{shJ/

B"pjko.

u[ wkj/ fe po][d e[Bd B"pjko. 9.


fw}k}F

f}

itkBh
ftdk

f}
F[d

pjko/

fs\bh
nkrak}
n}'

po{`

jkb

itkBh

do

pot?

fs\bh

dokwd

o;hd.

eFhd.

10.

fw}ki.

p[pk}.

11.

fe fpBF;s po s]s FkjB Fjh.


p

ebw

nzdo

nkt/]s

ek&ra}

wjh.

12.

B}o eod po puj r"jo fBrko.


fe

p[od

nzdo{`B

Fp

tes/

ra[pko.

13.

fpnkt/]s pk U d[ ;/ uko wkj.


fe fFewF \o'wKd n} s[]fw Fkj. 14.
u[ Bj wkj rFsj p nK fp;sBh.
p e'FF dokwd or/ ][FsBh. 15.
stZbd

F[dF

e'de/

Fho

]ko.

fe ][d Ffj t Fkj n\eB' Bkwdko. 16.


fe }kjo B eod`d f;oo/ ijK.
p ;`d{e U ok fBrj dkFs nK. 17.
f}

w[Fe'

f\so

nzpo

nkt/]s`d.

po' T{d n} }k\oK o/]s`d. 18.


p d;s nzdo{` dkFs U ok nehe.
otK

eod

;`d{e

do:k

nwhe.

19.

otK eod U ok e[Bd ikwj uke.


B}o

dkFs

fBF;s`d
B}o

po[

po

eod

o'd
;`d{e

F[eo
bp/

:}dkB

gke.

20.

rk}oK.

doh:k

otK.

21.

jwh ]k;s fe U ok pd;s nkto`d.


fe

;`d{e

p;sj

fFe;s

nkto`d.

22.

fjekfJsK

737

id T[; ~ roG mfjfonK B"I wjhB phs rJ sK T[; ;[zdoh dh gq;{sk BkVh
fyu ykD brh.15. T[; dk fJe d[ZX ghD tkbk g[Zso g?dk j'fJnk i' ][d pkdFkj
j? ns (t?oh) pkdFkj ~ YkjD bJh pj[s gqf;ZX j?.16.
T[; B T[; (bVek izwD d) Gd ~ fe; nr gqrN B ehsk ns T[; ~
uzrh soQK ;zd{e ftu ;zGkb fdZsk.17. (T[; bVe T[s) T[; B e;s{oh, fJso ns
w[Fe nzpo dk bg ehsk ns e;o s T[d{ (fJe ;[rzX tkbh beVh) ~ orV
e fSVfenk.18.
T[; d jZE ftu fJe jhok ofynk ns T[; ;zd{e ~ v{zx dfonk ftu o'VQ
fdZsk.19. T[; ;zd{e ~ o'VQ e d[y Bkb p;sq bho' bho eo fdZs. T[; B fco
gow gftsq gowkswk dk fXnkB ehsk.20.
dfonk d e`Y T[s X'ph p?m ;B. T[BQK B dfonk ftu o[VQ iKd ;zd{e ~
tfynk.21. T[BQK B ukfjnk fe ;zd{e ~ jfEnk bJhJ ns T[; pzd ehsh ;zd{e
~ s'V dJhJ.22.
id'I T[BQK B nkgDhnK pKjtK d }'o Bkb (;zd{e ~) pkjo efYnk, sK T[BQK
d jZE ftu pj[s XB nkfJnk.23. (T[BQK B) XB d"bs gqkgs eoB bJh w'jo
s'V fdZsh, sK T[; ftu'I uzdqwk tor w[y tkbk (pZuk) gqrN j'fJnk.24.
T[; X'ph d xo e'Jh bVek BjhI ;h. (T[; B fejk--) gowkswk B w?~
fJj bVek gqdkB ehsk j?. fJj pj[s tZvh ;"rks j?.25. T[; B ;zd{e ~ gkDh
s'I pkjo efYnk ns T[; ftu'I g[Zso ns jhok fwfbnk. T[; B pnzs ns nEkj
gowkswk dk F[eo ehsk.26.
T[; ~ g[Zso tKr pj[s tXhnk Yzr Bkb gkfbnk ns wB ftu gowkswk
ns wZ&e d ekp ~ :kd ehsk.27. id'I fJ; rZb ~ j'fJnK d' fszB ;kb ns
e[M wjhB phs rJ, sK X'ph dh Xh T[; (pkbe) ~ pkdFkj d xo b? nkJh.28.
@j[wkJ n}hw# (oki e[wkoh) B X'ph d @eohw# BK d (pkbe) ~ tfynk sK
nkgD g[Zso dh :kd nk rJh.29. (oki e[wkoh B) T[; ~ g[fSnk fe j Be
fJ;soh! fJj u`r ;[Gk ns ;[zdo Foho tkbk g[Zso s[jk~ fetI gqkgs j'fJnk
j?.30.

738

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

u[ pki{ p e'FF dokwd n}K.


p d;s nzdo nkwd wskJ/ froK. 23.
fFe;s`d

w[joF

pokJ/

wsk.

gdhd nkwdj }K u[ p]fFzdj wkj. 24.


t}K

rkioK ]kBj

e'de

u[ B/;s.

][dk wB fg;o dkd JhI j;p ;/;s. 25.


fp:kt[od

ok

F[eo

eod

e[Bd

gotfoF

:kd/

frfo\s

:}dkB

][dk

ok

nK

nk}w

nehe.

nwhe.

26.

u[

fg;o/

n}hw.

fepbj

ekpj

eohw.

27.

u[ p[r}Fs po t? d[ ;/ ;kb wkj.


e}'

d[]so/

]kBj

nkt[od

Fkj.

28.

B}o eod po t? j[wkJ/ n}hw.


p :kd nkwdF fg;o rk}o eohw. 29.
pg[oFhd U ok fe J/ B/e }B.
e[ik :k\sh fg;o ][F ]'fJ sB. 30.
fpdkB/w

]kB/w

FBk;/w

wB.

:e/ wB FBkFw B dh&ro ;[]B. 31.


dthd`d
fe

wodw

n}

p[]kd`d

p]kd`w

]kBj/
U

ok

rk}okBF
p[p;s`d

e}'.
n}'.

32.

;]s.

p g[oFhd U ok fe J/ B/e p]s. 33.


fpr':w s[ok jw u[ JhI :k\sw.
B[wk:w p s' jkb u{` ;k]sw. 34.
fe ;kb/ \bK wkj do tes Fkw.
fe JhI eko ok eodnw wB swkw. 35.
f&ra f o\s/ w

;` d { e

doh:k

nwhe.

:e/ d;s }' :k\sw JhI nehe. 36.


pdhd` d

r" j fo

f&ra o \s` d

n}K.

FBk;d fe JhI fg;o j;s nK j[wK. 37.


po' sk}j F[d Fho fg;sK n}'.
fp}d ;hBj ][d jod' d;sK n}'. 38.

fjekfJsK

739

(oki e[wkoh wB ftu ;'uD brh fe) w?I fJ; pkbe ~ ikDdh ns gSkDdh
jK. fJe w?I jh fJ; rZb ~ ikDdh jK, j'o fe; ~ gsk BjhI j?.31. T[; B
nkgD B"eo ~ p[bkfJnk ns X'ph d xo Gfink.32.
(X'ph ~) p[bk e pzBQ fbnk ns g[fSnk fe j u`r GkrK tkb! (s{` fJj
bVek feE'I fbnk j?).33. T[; (X'ph) B fejk fe w?I s[jk~ d;dk jK fe fJj
fe; soQK gqkgs j'fJnk j?. fJ; d fwbD dk ;kok jkb s[jk~ }kfjo eodk
jK.34.
(X'ph B fejk--) cbkD ;kb d cbkD wjhB ftu Fkw tb w?I fJ; ;ko
ezw ~ ehsk ;h.35. (w?I dfonk ftu fJe o[VQdk j'fJnk ;zd{e tfynk) ns w?I
v{zx dfonk ftu ik e ;`d{e ~ geV fbnk. (T[; ftu'I fJe bVek fwfbnk) fi;
d fJe jZE ftu'I jhok gqkgs j'fJnk.36.
T[; s'I jhok cV e (oki e[wkoh B) tfynk ns gSkD fbnk fe wok jh
g[Zso j?.37. T[; d EDK ftu'I d[ZX trD br frnk. T[; B nkgD d'tI jZE Sksh
T[s oy bJ.38.
T[; B (bVe ~) gSkDB s d'tI p[[bQ y'bQ (Gkt--j;D dk :sB ehsk), go
(T[; B fJj Gd fe; nr) gqrN B ehsk ns wB ftu jh b[ekJh ofynk.39.
d{i fdB fJ;soh (oki e[wkoh) rJh ns df;nk fe w?~ oks ~ fJe p}[or B
;[gB ftu df;nk j?.40.
i' s[jk~ bVek p]fFnk j?, T[j (n;b'I) fenkB ]kBdkB dk dhtk irkfJnk
j?.41. T[; ~ ]}kBk, ;'Bk, w'sh ns s]s d fdZsk frnk ns T[; bVe ~ xo
ftu oy fbnk frnk.42.
fco T[; B (t}hoK ~) fejk fe fJ; bVe ~ dfonk s'I gqkgs ehsk j?.
fJ; bJh fJ; dk BK @dkokp# ofynk j?.43. fJ; ~ w?I ;z;ko dh pkdFkjh fdzdh
jK ns fJ; d f;o T[s fJepkb tkbk Ssq oydh jK.44.
w?~ fJ; dh ;{os pj[s uzrh brdh j?. fJ; dk ;o{g pVk si;th ns
;[zdo j?.45. id T[; ~ gsk brk fe T[j pkdFkj pD frnk j? ns BK @dkokp#
ofynk frnk j? (sK T[j pj[s nkB`fds j'fJnk).46.

740

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

FBk;d n}' jo d[ bp po e[Fkd.


fe }kjo B eodF fdb nzdo fBjkd. 39.
fd&ro

o'}

o\s`d

wok

]kp

dkdj

s[ok

wB

fe

uok&ra /

}T[ij

p}[or/

\o}`d

e:kok

cbK.

j[wK.

40.

p]Fhdjnw.

do]Fhdjnw.

41.

f} r`i' }o F r"jo' s]s dkd.


t}K fg;o ok ]kBj/ ][d fBjkd. 42.
p r[\sF fe JhI ok f} dohnk\sw.
fe

dkokp

BkwF

n}'

;k]sw.

43.

fe Fkjh ijK ok pd' w/ fdj`w.


t}K ski fJepkb po ;o fBjw. 44.
wok ][F so nkwd n}K ;{osF.
fe j[;Bb iwkb n;s ][F ;{osF. 45.
fe n} Fkfj U u{` ]po :k\sF.
fe

dkokp

Bkw/

w[eook

F[dF.

46.

n}K F/o F[d Fkfj dkokfJ dhI.


jehes

FBk;

fpfdj

;keh:k

n;s[

n?B[b

;krao/

:ehI.

;[o]

47.

\kw.

fe wkok p eko n;s tes/ w[dkw. 48.


fpfdj

fg:kbj

\/o'}

o`rhB

o`r.

fe wkok ][F nkwd p;/ tes izr. 49. 7.


v v v v
][ d kt` d

p]fFz d j/

fdb

eoko.

o}k p]F o'}h fdj' B"pjko. 1.


fe who n;s gho n;s jo d' ijK.
][dkt`d

p]fFzdj

jo

fjek:s

F[ B hd/ w

Fkj/

fe

j[;Bb

fe

;{os

iwkb
iwkb

:e

n;s[
n;s[

nwK.

2.

n}hw.
;kfjp
j[;Bb

eohw.
swkw.

3.

fjekfJsK

741

T[j ;{owk Xow dk ofyne pfDnk. ;u ~ gSkDB tkbk ns fdqVQ fJokd


tkbk f;ZX j'fJnk.47. j ;keh! w?~ bkb ozr (dh Fokp) dk fgnkbk d i' w?~
;dk ukjhdk j?.48.
w?~ \ho'}h ozr dk fgnkbk p]F i' w?~ izr tb pj[s jh uzrk brdk
j?.49.7.
v v v v
][dk

p]fFF

eoB

tkbk

ns

wB

FKsh

gqdkB

eoB

tkbk

j?.

o}k

(][FhnK) p]fFF eoB tkbk, o'}h dD tkbk ns gq;zBsk gqdkB eoB tkbk j?.1.
T[j (gowkswk) d'jK ijkBK dk pkdFkj ns gho j?. T[j gqG{ jo fJe dks dD
tkbk ns ;[y dD tkbk j?.2.
w?I fJe t^v pkdFkj dh ejkDh ;[Dh j?, i' pj[s ]{p;{os ns dkBh ;h.3.
T[; dh ;{os pj[s gqskg tkbh ns ;[zdo ;h. T[; dk ;kok fdB okr ;[DB ns
Fokp ghD ftu pshs j[zdk ;h.4.
T[j pj[s pjkdo, p[ZXhwkB ns tfvnkJh tkbk ;h. T[; d Foho T[s
wodkBrh dhnK bfjoK T[mdhnK ;B.5. T[; dh fJ;soh g{oBwkFh d uzdqwk torh
itkB ;h. ]{p;{osh ~ ikDB tkbk jo ftnesh T[; s'I e[opkB iKdk ;h.6.
T[j fJ;soh ;'jD ozr tkbh, u`r ;[Gk tkbh ns ;[zdo ;o{g tkbh ;h. T[;
dh nktk} wX[o, ykDk ghDk ;k\ ;[Eok ns u`r ftukoK tkbh ;h.7. T[j tyD
ftu ;'jDh, uzr ;[Gk tkbh ns ;z;ko ftu ]{p;{os ;h. rZbpks eoB ftu ;[bMh
j'Jh ns fwmp'bh ;h.8.
T[; d d' g[Zso ;{oi ns uzdqwk tor ;B. T[j u`r ;[Gk tkb ;u ~
goyD tkb ;B.9. T[j d'tI jZE d pV u[;s ns izr ftu pj[s ;ktXkB ;B.
izr tb (t?ohnK ;kjwD) Fo ns wrowZS tKr vN iKd ;B.10.
T[j d'tI jkEh ~ YkjD tkb ns Fo ~ fvrkD tkb ;B. izr ftu T[j
b'j d Fo tor ;B.11. fJe sK T[BQK dh ;{os pj[s ;'jDh ;h ns d{i (d'jK
d) Foho uKdh t`B ;B. d'jK dhnK ;{osK pj[s F'GkFkbh ;B.12.

742

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

jwj o'} nkFk:F/ o'd ikw. 4.


fe

;oj`r

dkBF

fi

\o}kBrh.

fe n} w;fbjs w"i wodkBrh. 5.


t}K pkB{J/ jw u[ wkj/ itK.
fe e[opK Ftd jo e;/ Bk}dK. 6.
fe ][F o`r ][F ]'fJ U ][F iwkb.
][F

nktk}

][F

]Pkorh ][F

f]:kb.

7.

p dhdB fe ][F ]'fJ ]{ph ijK.


f} jo\ks eodB ][F' ][F }[pK. 8.
d[ fg;oF n}K p{d u{` FwF wkj.
fe

o"FB

sph:s

fe

r[;sk]

jehes

d;s

n;s

rtkj.
ukbke

9.
izr.

p tes/ soZdd u[ F/o' fBjzr. 10.


d[ ghb n\eB' jw u[ F/o n\eB n;s.
p tes/ trk F/o o'JhI sB n;s. 11.
:e/ ]{p o'fJ U fdro sB u[ ;hw.
d[
t}K

;{os

;}ktko

wkdo/

nk}w

poe;

n}hw.

nk;[\sj

12.

rFs.

u[ wod;s r[b jw u[Bh r[b gq;s. 13.


Fp`

rkj

fe

}'oktoK

p[]kd`d

do

g;

]kprkj

do

fBrkj

g/F

][od'

nkwdzd.
nkwd`d.

14.

ebK.

w:' o'd okwF froK ok j[wK. 15.


fpdkfB;s

fe

n}

w;sh:F

w;s

rFs.

fp}d s/ra ][d d;s jo d' fFe;s. 16.


fp}d jo d' d;sF ;o/ ]/F }'o.
p i[zpF dokwd p eod`d F'o. 17.
fpr':d

fe

J/

w[;bwkBkB

gke.

fuok u{` fe e[Fsh n}h ikwj uke. 18.


fp][odzd w: jo d[ nK w;s rFs.
fro\szd

FwF/o

g"bkd

d;s.

19.

fjekfJsK

743

T[BQK dh wK fe; j'o nkdwh T[s w'fjs j' rJh. T[j nkdwh c[b tork ;h
ns T[j fJ;soh c[b dh g{ik eoB tkbh ;h.13. oks ~ T[j (fJ;soh ns
wod) ;"D tkbh EK ftu nkJ sK T[; (wod) dh B}o T[BQK pbtkB bVfenK T[s
gJh.14.
T[; n"os B t^v ns S'N d'jK (g[ZsoK) ~ nkgD gk; p[bkfJnk ns ;zrhs
;[Dk e ns Fokp fgbk e p;[ZX eo fdZsk.15. id T[; B tfynk fe d'tI pj'F
j' rJ jB sK nkgD jZE ftu sbtko b? e d'jK ~ esb eo fdZsk.16.
fco T[; B nkgD d'tI jZE }'o Bkb nkgD f;o T[s wko ns r[Z; Bkb
Go e o"bk gkDk F[o{ eo fdZsk.17. T[; B (T[E fJe^m j'fJnK) ~ fejk j gke
w[;bwkB'I! (ty' wo Bkb eh tkgfonk j?). (b'eK B g[fSnk) fe fe; B fJBQK ~
esb ehsk j? ns fe; B egV bho' bho ehs jB.18.
T[; (fJ;soh) B fejk-- fJBQK d'jK B wo ;kjwD Fokp ghsh ns w;s
j' rJ ns )(fco) \"bkdh sbtkoK jZE ftu geV bJhnK.19. T[; B fJ; ~
wkfonk ns fJ; B T[; ~ wkfonk. fJT[I wo tyd j'fJnK d'tI esb j'
rJ.20.
n\;'; j? fe w?~ Xosh th EK BjhI fdzdh (BjhI sK fJ; ftu raoe j'
iKdh), B jh wo bJh Boe dk d[nko y[bQk j?.21. wohnK nZyK d tyd j'fJnK
fJj eh tkgo frnk j? fe fJBQK nZyK B ]{B j[`fdnK ][d tfynk j?.22.
wo bJh j[D fJjh tkip j? fe Foho ~ fsnkr e ;z;ko s'I ubh iktK
iK \ehoBh pD e fJ; dF ftu'I fBeb iktK.23. fJj rZb efj e T[; B
p;sqK ~ ckV fdZsk ns MNgN izrb tb s[o gJh.24.
T[; B izrb ftu ik e (fJe) ;'jDh fijh ;"D dh EK tyh. T[E T[; B
fJe uzdqwk torh ;[zdo fJ;soh ns wod ~ pbd T[s ;tko j'fJnk tfynk.25.
T[BQK B T[; ~ g[fSnk fe n? Be fJ;soh! s{` ;o{ tor gsbh ns GkrK Goh
e"D j?I<.26.
eh s{` j{o j?I, goh j?I, iK ;z;ko dk B{o j?I, nkekF dk uzdqwk j?I iK ;z;ko
dk ;{oi j?I.27. (T[; fJ;soh B itkp fdZsk--) w?I B j{o jK, B goh jK ns
B jh ;z;ko dk B{o jK. w?I @fpbf;sK# dF d pkdFkj dh pNh jK.28.

744

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

fe JhI ok fp}d nK pJh nK id`d.


p dhdj wok jo d[ JhI e[Fsj nzd. 20.
do/rk wok ik f}wh jw B dkd.
B djbh} d'}] wok oj e[Fkd. 21.
d[ uFw/ wok JhI fu rodhd JhI.
fe JhI dhdj/ ]{B JhI dhd JhI. 22.
fpj}

wB

sB/

soe

d[Bh:k

e[Bw.

\eho/ Ftw w[be uhI w/ otw. 23.


fp ra[cs JhI ;[]B ok e[Bd ikwj uke.
otK F[d ;{J/ d;s]s uke uke. 24.
fe U ik pdhdzd ][F ]kprkj.
fBF;sj n;s[ po rkT[ pk }B u[ wkj. 25.
p g[oFhd U ok fe J/ B/e }B.
jwK:{ do]s/ u[ ;ot/ uwB. 26.
fe j{o' goh s' u[ B{o/ ijK.
fe

wkj/

\be

nk\skp/

:wK.

27.

B j{o' gohnw B B{o/ ijK.


wBw

d[]so/

FkfjiK

fpbf;sK.

28.

p g[oFF dokwd go;sF B w{d.


pfB}dF }[pK ok p \[o;s e;{d. 29.
p dhdB s[ok wB p; nk}[ordjnw.
fpr'Jh

s[

jo

uh}

p]Fhdjnw.

30.

p jzrkw ghoh itK w/ Ftw.


p w[be/ j[wK :ko wB w/otw. 31.
pdkFB s[ dkBh tro JhI t\k.
p:kd
t}K

nkwdF
ik

pdso

fpnkwd

JhI

p/t\k.

pfrod/

u[ukj.

32.

e}k ik n}' p{d B]}ho rkj. 33.


p;?o/

fdro

o'}

nkwd

fFeko.

u[ fwB ekb n} pkFj/ B" pjko. 34.

fjekfJsK

745

(T[; ftnesh B) T[; ~ g[fSnk sK T[; B gfjbK gqBkw ehsk ns (fco)


e'b p?m e Xhoi Bkb }pkB ~ y'fbQnk.29. T[; (ftnesh) B fJ;soh ~ fejk-s?~ rawrhB ty e w?I d[yh j'fJnk jK. s{` i' ejI, T[jh uh} d fdnKrk.30.
(T[; fJ;soh B fejk woh fJj :kuBk j? fe) w?I fpoX s'I itkB j' iktK
ns :ko d w[be tb ubh iktK.31. (T[; ftnesh B fejk--) i s{` nkgDh
p[ZXh ftu fJ; ~ mhe ;wMdh j?I, sK fJtI j'trk. go s?~ wkVh rZb ;[Mh
j?.32.
T[E'I T[j T[; y{j T[s nkJh fiE T[; d :ko d fFeko yvD dh ukj
;h.33. d{i fdB T[; dk :ko fFeko yvD nkfJnk i' p;zs o[s d pkF dh u[zi
tork bkb ;h.34.
T[; nr'I fJe tv nkeko tkbk pkokf;zrk Gi e fBeb frnk. T[; B jtk
dh ukb tkbk x'Vk T[; d fgS brk fdZsk.35. T[j T[; fgS pj[s d{o fBeb
frnk ns T[; Bkb j'o e'Jh B fojk. T[E B gkDh ;h, B ykDk ;h ns B jh
(T_; ~) nkgDh ;[os ;h.36.
nr ub e T[j pkokf;zrk B"i tkB fJ;soh d o{g ftu tN frnk. T[;
torh B e'Jh j{o ;h, B goh ns B jh ;z;ko dk ;{oi.37. T[; ~ ty e
pkdFkj w'fjs j' frnk. T[; ~ nkgDh e'Jh ;[os B ojh ns T[; dh j'F ]sw
j' rJh.38.
(T[j T[; ;[zdoh ~ efjD brk--) w?I so nr ][dk dh e;w yKdk jK fe
w?I s?~ nkgDh ikB s'I th fgnkok ;wMdk jK.39. T[; (;[zdoh) B d' uko tko
fJBeko ehsk, go nzs ftu T[; nB[;ko ezw ehsk.40.
}wkB dh pt\kJh dk uZeo ty' fe @f;skdF# wkfonk frnk ns T[; dk
e'Jh fBFkB se B fojk.41. feE jB pkdFkj e, y[;o' ns iwF?d< feE j?
pkdFkj nkdw ns w[jzwd.42.
cod{`, fJ;czd:ko feE jB< B dkokp B dkok (feE jB<) fJj (j' u[e
pkdFkjK dh) frDsh ftu jh BjhI nkT[Id.43. f;ezdo ns Fo Fkj pkdFkj feE
jB< fJBQK ftu'I fJE fJe th ihT[Idk BjhI j?.44.

746

fe

po]k;s

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

g/FF

rt}B/

n}hw.

otK eod n;gF u[ pkd/ B;hw. 35.


p;/ d{o rFsF B wKdj fdro.
B nkp' B s';j B n} ][d ]po. 36.
t}K U Ftd pk sB/ B"itK.
B j{o' goh nk\skp/ ijK. 37.
p dhdB t}K Fkfj nkF[\sj rFs.
fe n} ][d ]po o\s t n} j'F d;s. 38.
fe e;w/ ][dk wB s[ok w/ e[Bw.
fe n} ikB ikBh s[ poso e[Bw. 39.
T[}o eodT[ u{` d[ ;/ uko pko.
jw

nk]o

p[phI

rodF/

p&ra[\sw

t}K

p/t\kJh

eod

eko.

40.

}wK.

fe ]{zB/ f;skdF B wKdF fBFK. 41.


e[ik Fkfj e? ][;ot' }kw }w.
e[ik

Fkfj

\o/ d { `

e[ i k

nkdw
FkjB

w[jzwd

]s`w.

42.

fJ;\` d :ko.

B dkokp dkok dokwd F[wko. 43.


e[ik Fkfj n;e`do' F/o Fkj.
fe :e jw B wKd n;s f}zdj p ikj. 44.
e[ik Fkj s?w{o pkpo e[ik;s.
j[wk:{` e[ik Fkfj nepo e[ik;s.

45.

fpfdj ;keh:k ;[o] o`r/ f\o`r.


][F nkwd wok tes }d s/&ra izr. 46.
p wB fdj fe ][d ok g:'o; e[Bw.
p

s/&ra

nk}wkJhF

e'j;

e[Bw.

47.

v v v v
ewkbF eokwks nk}w eohw.
o}k p]F ok}e ojke' ojhw. 1.
p ikeo fdjzd JhI }whB' }wkB.
wb{e' wbk:e jwj nK ijkB. 2.

8.

fjekfJsK

747

s?w{o, pkpo, jwk:{` ns nepo pkdFkj feE jB <.45. j ;keh! w?~


f\ozr dF d bkb ozr dk (Fokp dk) fgnkbk d i' w?~ izr ftu sbtko tkjD
tb uzrk brdk j?.46.
j gqG{! w?~ (T[j fgnkbk) d fe w?I nkgD nkg ~ bG ;eK ns sra Bkb
t?ohnK ~ dpk ;eD dk :sB eoK.47.8.
v v v v
T[j gowkswk eokwks ftu g{oB j? ns pj[s feqgkb{ j?. nkgDh o}k
(][FhnK) p]FD tkbk, fo}e dD tkbk, S[Nekok fdtkT[D tkbk ns pj[s fdnkb{
j?.1. oZp dk f}eo eoB tkfbnK bJh nk;wkB ns }whB dh f;oiBk eo fdZsh
j?. b'e, gob'e, ;kok ijkB T[BQK d nXhB j?.2.
f\ozr dF d pkdFkj dh ejkDh ;[DhIdh j? i' nkgDh fJ;soh Bkb gbzx
T[go p?mk j'fJnk ;h.3. (T[; pkdFkj dh fJ;soh B) fJe i"joh d g[Zso ~
tfynk i' ;[zdo, itkB ns seVk ;h.4.
oks ~ okDh B T[; ~ nkgD e'b p[bkfJnk i' T[; ~ pj[s ;[zdo ns
edkto bfrnk.5. T[j d'tI fJe d{i ftu wrB j' rJ. id ;[us j'J sK T[j
vo rJ. (puD bJh) fJe i[rs ;'uh.6.
T[; (okDh) B fJe BkJh ~ nkgD gk; p[bkfJnk, sK i' T[j T[;so Bkb
i"joh dh dkVQh ;k\ eo dt.7. i' e'Jh th tydk sK fJ; rZb ~ B ;wM ;edk
feT[Ife T[; dh Feb wod dh EK n"os tkbh pD rJh ;h.8.
jo fJe B ikfDnk fe T_j fJ;soh j? feT[Ife T[; dk Foho goh tKr
uwedk ;h.9. fJe fdB T[; ~ pkdFkj B tfynk fe T[; dh ;{os pVh wBw'jDh
ns uzdqwk tKr i'fswkB j?.10.
pkdFkj B T[; ~ g[fSnk fe n? Be p]s! s{` pkdFkj d bkfJe j?I ns
s]s T[s p?mD d :'r j?I.11. s{` fe; dh n"os j?I, fe; dh bVeh j?I, fejV
w[be dh j?I ns fe; dh G?D j?I<.12.

748

;qh

fjek:s

d;w-rqzE

F[ B hd/ w

Fkj/

;kfjp

f\o` r .

u[ pk }fB fBF;s`d g[Fs/ gb`r. 3.


B}o
p

eod

dhdB

po
j[wk:{`

pZuj
itK

r"jo

fB&rko.

T[;stko.

4.

p tes/ Fp U ok p[]kdzd g/F.


p dhdB j[wk:{` p pkbkfJ p/F. 5.
fpnkt/]s pk U jwj :e fdro.
fe }kjo Ftd j'F j?ps j[Bo. 6.
:e/ w{fJ uhI ok p[]kdzd g/F.
fe n} w{fJ uhBh pokt[od o/F. 7.
po' jofe phBd B dkBd ;[]B.
fe n} o'fJ wod/ F[dj Feb }B. 8.
fpdkB`d joe; fe JhI jw }B n;s.
fe do g?eo/ u{` goh o"FB n;s. 9.
p dhd`d U ok :e/ o'} Fkj.
fe wep{b ;{os u[ o]fFzdj wkj. 10.
fp g[oFhd U ok fe J/ B/e p]s.
;}ktko

Fkj

fe

}B

s'

fe

w[be/

B}o

n;s[
edkwh

feok
nzdo{`

Fk:kB

s]s.

feok

d[]soh.

feok

]Pkjoh.

o'

pjowzd

11.
12.

nkwdF.

p dhdB Fj/ fdb g;zd nkwdF. 13.


eBh}e

:e/

ok

p[]kdzd

g/F.

Fp` rkfj p[odF do{` ]kBj ]/F. 14.


fpr[\sk fe J/ ;ot ed ;hw sB.
uokra/

\be

nk\skp/

:wB.

15.

t}K pjo wk ok p sgFhd fdb.


fe wkjh fpn\skd n} nkp frb. 16.
p[o'J/

Fpk

g?e

r[b}ko

wK.

fe do g/F :ko/ t\kdko wK. 17.


s[ rao g/F U ok fp:koh wok.
fe

p]F/w

;op;sj

r`i/

s[ok.

18.

fjekfJsK

749

tyD ftu T[j pj[s GkrK tkbh brh. T[j pkdFkj ~ pj[s g;zd nkJh.13.
(pkdFkj B) fJe dk;h ~ nkgD e'b p[bkfJnk ns oks tb T[; ~ nkgD xo
b? frnk.14.
efjD brk fe ni w?I ;o{ tor ed tkbh ns uKdh d ;wkB ozr tkbh
fJ;soh tyh j? i' nkekFh dhge (uzdqwk) torh ;[zdo ns ;{oi torh i'fswkB
j?.15. T[; bJh wok fdb sVg fojk j? fitI wZSbh gkDh s'I fBeb e fueV
ftu fvr e sVgdh j?.16.
j c[btkVh tKr fyVh j'Jh woh d{shJ ! woh t\kdko :ko e'b ik.17.
i

s{`

T[;

wo

e'b

b?

nkJArh

sK

w?I

w'joK

dh

Goh

j'Jh

E?bh

s?~

dtKrk.18.
pkdFkj dh rZb ;[D e B"eokDh ub gJh ns T[E gj[`u e f;o s'I g?oK
se ;koh rZb d; fdZsh.19. B"eokDh dh }pkB s'I fJj rZb ;[D e, T[; ~
nkgDh Feb ns fJ;soh tkb p;sq pj[s wkV br.20.
i

w?I

nkgDk

Gd

gqrNkfJnk,

sK

fco

;z;ko

ftu

wok

eh

feodko

j'trk.21. (T[; B okDh ~ fejk--) j woh :ko! pkdFkj w?~ ukj[zdk j?. j woh
t\kdko! w?~ nkgDh ;bkj d (fe eh eoK).22.
i s{` ejI sK w?I fJ; EK s'I r[zw j' iktK. i ejI sK ni jh fJE'I ubk
iktK.23. (okDh B T[&&Zso fdZsk--) s{` B vo, w?I sok e'Jh B e'Jh T[gk eodh
jK. T[; d tyd j'fJnK s?~ uko wjhB e'b oyKrh.24.
(fJj efj e) okDh T[; ~ (okDh Bkb) fJe wzi T[s p;[os j' e ;"I
rJh. fJ; dh ]po dk;h B Fo tor pkdFkj ~ fdZsh.25. dk;h d w{zj s'I fJj
rZb ;[D e pkdFkj f;o s'I g?oK se r[^; Bkb ezpD brk.26.
T[; B dk;h Bkb nk e T[; ~ (okDh Bkb) ;[Zsk j'fJnk tfynk ns f;o s'I
b? e g?oK se ;{oi tKr sg frnk.27. pkdFkj B ;wfMnk fe fJ; B (woh Bhns)
~ GKg fbnk j?. fJ; bJh T[; fdB dh fJj ]podko j' rJh j?.28.

750

;qh

otK

F[d

d;w-rqzE

eBh}e

F[Bhd

;kfjp

JhI

;[]B.

fpr':d ;[]B ok f} ;o skp p[B. 19.


}[ p kBh

eBh}e

F[ B hdhI

;[ ] B.

p g/uhd po ][d f} g'Fke }B. 20.


fe

}kjo

e[BkBhd

n;pkp

]/F.

fe dhdB ijK ok p feodko ]/F. 21.


p]kjd wok Fkfj J/ :ko wk.
wok

w;fbjs

fdj

t\kdko

wk.

22.

s[ r'Jh wBJhI ik r[o/}k Ftw.


fe fJw o'} n} ikfJ ]/}k Ftw. 23.
B so;h fJbki/ s[ok wB e[Bw.
p dhdB t}k uko wkj/ fBjw. 24.
u[ ][Fghd :e ikfJ u{` p/ ]po.
]po rFs F[d Fkj U F/o Bo. 25.
djkB/

eBh}e

F[Bhd

JhI

;[]B.

pi[`pF pbo}hd ;o skp p[B. 26.


fp:kwd e}' ikfJ U ][\sj dhd.
f} ;osk edw jw u[ fwjoF sghd. 27.
fpdkBd

fe

JhI

ok

]podko

F[d.

p o'}/ n}k JhI ]podko F[d. 28.


fp][Fghd :e ik :e/ ]kp rkj.
wok dkt n\sd B :}dK rtkj. 29.
i[dkro

p[phIBw

n}

JhI

]kp

rkj.

:e/ i[\s pkFw u[ ][oF?d wkj. 30.


t}K

o'}

rFsj

fp:kwd

fdro.

j[wK ][\sj dhd` :e/ ik ppo. 31.


do/&rak

n}hI

ro

i[dk

:k\sw.

:e/ jwbj u{` F/o Bo ;k]sw. 32.


fdro

o'}

o\sF

f;:w

nkwdF.

p dhd`d :e ikfJ po sk\sF. 33.


p o'}/ u[ nkwd p dhd`d i[\s.
p j?os \o' o\s pk fdb fpr[\s. 34.

fjekfJsK

751

fJj d'tI fJe' EK fJeZmhnK ;[ZshnK j'JhnK jB. fJ; bJh wok dkU BjhI
brdk. ][dk rtkj j?.29. fJ; ~ i ;"D tkbh EK s'I tyok ty btK, sK wf;nk
dh oks tKr ;{oi s uzdqwk d ;wkB fJ; Bkb i[V iktK.30.
T[; fdB pkdFkj ubk frnk. d{i fdB fco nkfJnk. T[BQK ~ rbteVh gkJ
j'fJnK ;Zsk tfynk.31. yd j? i fJ; ~ w?I (okDh s'I) nbr ty b?Idk sK w?I
fJ; T_s Fo tKr fJe' tko jwbk eo fdzdk.32.
d{i fdB th gos frnk ns shi fdB (fco) nkfJnk. T[BQK ~ fJe' EK
;[Zsk ty e w[V frnk.33. u"E fdB nkfJnk sK fco (T_BQK ~) fJeZmk fgnk
j'fJnk tfynk. j?okB j' e gos frnk ns fdb ftu efjD brk.34.
n\;'; j? fe i fJ; ~ w?I tyfonK ty b?Idk sK fJ; dh ewkB ftu sho
uVQk b?Idk.35. w?I B d[FwB ~ tfynk j? ns B jh T[; ~ sho ftu go'fJnk
j?. B T[; wkV nkdwh ~ wkfonk j? ns B e?d jh ehsk j?.36.
pkdFkj StI fdB nkfJnk ns T[BQK ~ T[; soQK tfynk. T[; B pj[s tN
ykfJnk ns nkgDh }pkB s'I fJzi fejk--.37. w?I t?oh ~ tfynk BjhI j?, fJ;
eo e esb eo e N'N N'N BjhI ehsk. n\;'; j? fe w?I ewkB ftu sho BjhI
oy ;fenk.38.
n\;'; j? fe w?I d[FwB Bkb prabrho BjhI j'fJnk. yd j? fe fJe d{i
~ fwb e fvr th BjhI jK.39. d{ih soQK dh ;'u ekoB pkdFkj B jehes ~
gSkfDnk BjhI. T[j f;o s'I g?oK se w'fjs j' u[fenk ;h.40.
T[; p]po pkdFkj tb ty' fe eh ezw eo fojk j?. i' wkVk ezw j?, T[;
~ eoBk ukj[zdk j?.41. ty' fe T[j w{oy fesBk d[ydkfJe ezw eo fojk j?.
fpBk gkDh d jh nkgDk f;o w[zBtk fojk j?.42.
j ;keh! w?~ jo ozr tkbk (Fokp dk) fgnkbk p]F sK i' w?I nkgDh
FoXk dk Gfonk g{ok ]}kBk nofgs eo ;eK.43. j ;keh! w?~ jo ozr dk
fgnkbk p]F i' t?ohnK ~ YkjD tb wo ezw nkt.44.9.

752

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

fe j?\ n;s nK ok i[dk :k\sw.


fe

sho/

ewk

nzdo{`

;k]sw.

35.

B dhd/w d[FwB B d'}B psho.


B e[Fsw nd{ok B eodw n;ho. 36.
FFw o'} nkwd p dhdj t}K.
p g/uF dokt]s r[\s n} }[pK. 37.
B dhd/w d[FwB fe o/}/w ]{z.
do/rk

e?po

do/&rak

ewK

d[FwB

nzdo{`.

38.

nkt/]sw.

do/rk Bk pk :e fdro o/]sw. 39.


jehes

FBkFd

jkb/

fdro.

fe wk:b p;/ rFs U skp ;o. 40.


p[phI
fe

p/]po
eko/

ok

pdF

ueko/

e[Bd.

fJ]s:ko/

e[Bd.

41.

p[phI p/ ]po pd ]okFh e[Bd.


fe p/nkp ;o ][d sokFh e[Bd. 42.
fpfdj

;keh:k

ikw

;p}/

wok.

fe ;op;sj wB rzi p]Fw s[ok. 43.


fpfdj

;keh:k

;krao/

;p}

\kw.

fe ];w n\eB' tesj ;sF p ekw. 44. 9.


v v v v
ra\{o'

ra[Bj

p]F

rak\b

e[F

n;s.

ijK ok s[JhI p;s[ JhI p`d[p;s. 1.


B fg;o' B wkdo fpokdo fgdo.
B dkwkd[ d[FwB B :ko/ fdro. 2.
F[ B hdw

;[ ] B

Fkfj

wk:` d oK.

fe o"FB fdb' Bkw o"FB }wK. 3.


fe

BkwF

t}ho;s

;kfjp

FT{o.

fe ;kfjp fdwkra n;s }kjo }j{o. 4.


fe fg;o/ n}K p{d o"FB }who.
fe j[;Bb iwkb n;s ;kfjp nwho. 5.
fe o"FB fdb/ Fkfj U Bkw p{d.
nd{ok

f}wodh

po

nkt[od

d{d.

6.

fjekfJsK

753

v v v v
d:k eoB tkbk gowkswk r[BkjK ~ p]FD tkbk ns oZp s'I w[Beo p`fdnK
~ wkoB tkbk j?. ;ko ;z;ko dh ftt;Ek s{` nkg jh eodk j?I.1. T[; gowkswk
dk B e'Jh g[Zso j?, B fgsk j?, B wksk, B Gok j?, B itkJh j?, B t?oh j?
ns B jh e'Jh :ko j?. (T[; tork) e'Jh d{ik BjhI j?.2.
w?I wk:zdoK d pkdFkj dh ejkDh ;[Dh j?, i' o"FB fdb tkbk ;h. T[; dk
BK d[Bhnk ftu pj[s gqf;ZX j'fJnk ;h.3. T[; d ;{MtkB t}ho dk Bkw @;kfjp#
(<) ;h, i' uzrh p[ZXh dk wkbe ns gqrN gqskg tkbk ;h.4.
T[; d g[Zso dk BK @o"FB }who# ;h. T[j pj[s ;[zdo ;o{g tkbk ns
;odkoK dk ;odko ;h.5. T[; pkdFkj dk Bkw @o"FB fdb# ;h. T[; B nkgDh
pjkdoh Bkb t?ohnK dk X{znK eY fdZsk ;h (Gkt-- BFN eo fdZsk ;h).6.
T[; dk fJe t}ho pj[s j'Fwzd ;h. T[j gqik ~ gkbD tkbk ns t?ohnK
~ BFN eoB tkbk ;h.7. (t}ho) dh bVeh dht dh o"FBh torh ;h ns T[;
dk Bkw @o"FB fdwkra# ;h.8.
T[BQK d'jK pZfunK ~ fJe^fmnK wdo; ftu fpmk fdZsk frnk feT[Ife T[j d'tI
p^u pj[s fdBK se tjb fcod oj ;B.9. T[BQK ~ o{w dF d ;{MtkB w"bth
gk; gVQB bJh fpmkfJnk frnk. pkdFkj B T[; ~ XB ns ikrho p]Fh.10.
T[; EK s j'o th eJh p^u gVQB bJh p?m ;B. jo pZuk nkgDh feskp
ftu'I ;pe gVQdk ;h.11. jo pZuk nkgDh prab ftu oy e feskp fbnkT[Idk ;h
ns s"os s nzihb ~ th (;G) ndp ndkp Bkb fbnkT[Id ;B.12.
(T[E) ;Zs GkFktK gVQkT[D bJh d' ;e{b pDkJ rJ ;B. fJe ftu bVe
ns d{i ftu bVehnK gVQdhnK ;B.13. w[z&fvnK ~ fJe uzrk f;nkDk w"bth
gVQkT[Idk ;h ns e[VhnK ~ fJe p[ZXhwkB fJ;soh gVQkT[Idh ;h.14.
T[BQK d'jK (wdof;nK) ftu fJe dhtko ;h. fJe gk; bVe ns d{i gk;
bVehnK gVQdhnK ;B.15. jo fJe j[Bo dh T[j d'tI (p^u) f;fynk b?Id ;B ns
fJbw ftu fJe d{i s'I nr tXD dk :sB eod ;B.16.

754

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

t}ho :e/ p{d U j'Fwzd.


oJh:s
t}K

fBtk}

d[]so/

n;s

j;s

d[FwB

o"FB

r}`d.

7.

uokra.

fe Bkw/ n}K p{d o"FB fdwkra. 8.


p wesp ;g[odzd jo d' fs\b.
fe fs\bF p;/ o'} rFs`d f]}b. 9.
fBF;s` d

dkBkfJ

w" b kfJ

o{ w .

fe fdowF pp]Fhd nK wo} p{w. 10.


fBF;s`d

do

nK

ikfJ

fs\b/

p;/.

p[]Kd/ ;[]B n} feskp jo e;/. 11.


p prab nzdo nko`d jo :e feskp.
f}

sT[o/s

nzihb

tij/

ndkp.

12.

d[ wesp e[BkBhd j\s n} }[pK.


:e/

wod

fe

fs\bk

}Bkok
t}K

p[]Kd`d
p[]kd`d

p[]Kd`d
dofw:K

}B/

dhro

}BK.

w[bK

][FF.

\k}bF.

p{d

dhtko

13.

14.

}hI.

:e/ nK so\ p{d :e/ so\ JhI. 15.


;pe p[od jo d' f} jo :e j[Bo.
fJbw eFweF eod pk :e fdro. 16.
;[]B jo :e/ oKd jo :e feskp.
}[pK

\oF

noph

fpr':d

itkp.

17.

fJbw ok ;[yB oKd pk :e fdro.


f} ekwb f} }k:b f} Bkod f;:o. 18.
fe

FwF/o

fJbw'

nbwpo

eFhd.

pjko/ itkBh p jod' oFhd. 19.


pjkoF

do

nkwd

pi[`pF

dokwd

po]F

nzdo

nkwd

p]{ph

dokwd

sB/

;j/

r[b/

d';sK.

uh;sK.

20.

FfjBFkfj
Bk}BhI

uhI.

21.

p ]{ph do nkwd r[b/ p';sK.


p n?F nzdo nkwd fdb/ d';sK. 22.

fjekfJsK

755

jo fJe pZuk jo fJe feskp s'I ;pe gVQdk ;h ns itkp noph \ko;h
}pkBK ftu fdzd ;B.17. fBg[D, w{oy, ukbke ns u`r fttjko tkb p^u gVQkJh
;zpzXh fJe d{i Bkb rZbK eod j[`d ;B.18.
d'jK B ftfdnk dh sbtko dk Mzvk u[e fbnk (Gkt gVQkJh ftu wrB j'
rJ) ns d'jK T[s itkBh dh pjko nk rJh.19. pkra d T[j d'tI c[b pjko
ftu nk rJ (Gkt--Go itkB j' rJ) ns uhB d pkdFkj (noEks ekw dt)
th i'F ftu nk frnk.20.
(bVe d Foho ftu) uhB d pkdFkj (ekw dt) B uwekok wkfonk ns
bVeh d Foho ftu th ;[zdosk B j[bkok fbnk.21. pkra dk c[b (Gkt bVek)
;[zdosk ftu nkfJnk (Gkt itkBh B ]{p ozr p`fBQnk) ns d';sK Bkb fwb e
fdb dhnK ][FhnK wzBkT[D brk.22.
wdo; dh dhtko ftu fJe u{jk ofjzdk ;h, fi; eo e T[; dhtko ftu
w'oh j' rJh ;h.23. ;z;ko d dht torh bVeh ns :wB d ;{oi tork bVek
T[; w'oh ftu'I fJe d{i ~ tyd ;B.24.
T[BQK d'jK ~ r[M Yzr Bkb fJFe br frnk. gVQkJh eoBh ft;o rJh ns
;z;ko dh ;[os iKdh ojh.25. T[j d'tI nkg; ftu gqw ekoB fJsB T[bM rJ
fe T[BQK d jZEK ftu'A brakwK S[N rJhnK ns g?o oekpK ftu'I fBeb rJ (Gkt-T[BQK ~ ;G ;[ZX p[ZX G[b rJh).26.
(T[BQK d iwkshnK B nfijh jkbs ty e) d'jK ~ g[fSnk fe n? Be ;[Gk
tkfbU! ns ;{oi ns uzdqwk tKr ;[zdo ;o{g tkfbU! s[jk~ d'jK ~ eh j' frnk
j?.27. T[BQK d fJ; jkb ftu'I r[}oB ekoB, d'jK ~ gVQkT[D tkb T[;skd ns
nfXnkgek B p[bk e g[fSnk.28.
n? uzdqwk torh! ns n? ;z;ko d ;{oi! s[;hI ew}'o feT[I j[`d ik oj j'.
fJ; dk eh ekoB j?.29. j woh ikB! s[jk~ eh d[y j? ns s[;hI feT[I fBopb
j[`d ik oj j'.30.
(s[;hI

nkgDk)

d[y

d;'

fe

e'Jh

fJbki

eoK.

s[jkvh

wo}

bJh

dtk

fdnK.31. T[BQK B fJj p'b ;[D e e'Jh itkp B fdZsk ns fJFe dh Mkb B
Mbd j'fJnK (rodBK) BhthnK eo bJhnK.32.

756

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

f} d/tko i' nzdo{` w{; j;s.


f} d/tko U jw u{` ;{oky rFs. 23.
p dhdB n}K nzdo{` jo d[ sB.
uokra/

ijK

nk\skp/

:wB.

24.

u[Bk fJFe nkt/]s jo d' fBjK.


fe fJbwF otd d;s j'F n} ijK. 25.
u[Bk

jo

d[

nkt/]s

pkjw

o&ra/p.

fe d;s n} fJBko\s gk n} oe/p. 26.


p g[oFhd jo d' fe J/ B/e ]'fJ.
fe J/ nk\skp/ ijK wkj o'fJ. 27.
fe JhI jkb r[}od p nK jo d' sB.
fp g[oFhd n]tzd t n]tzd }B. 28.
uok&ra /
uok

\be
bkroh

nk\skp/
rFs

ijK.

tij/

B[wK.

29.

fu nk}ko rFsj p[r' ikB wk.


fe bk&rao uok rFsh J/ ikB wk. 30.
n}koF
fe

p[r'

sk

fJbki/

e[Bw.

wo}/ F[wk ok f]ok}/ e[Bw.

31.

F[Bhd JhI ;[]B ok B dkdF itkp.


\o' p[od jo d' sB/ fJFe skp. 32.
u[ r[}ohd pot? d[ ;/ uko o'}.
pokwd d[ sB jo d' r/sh \o'}. 33.
po'

d{o

rFs`d

fe

w[joF

po

t}K

\k}bF

fs\bh

ra[pko.

nkt[od

p{d

u{`

d[]so

B"pjko.

34.

:e/.

fe ;{os iwkb n;s dkBF pF/. 35.


FBk;hd U ok f} jkbs t}K.
p&r[a\sF

do{`

f]btsF

][F

}[pK.

36.

fe J/ ;ot ed wkj o' ;hw sB.


uokra/

\be

i[dkJh

wok

nk\skp/
n}

s[ok

:wB.

37.

esoj

B/;s.

p dhdB d[ ekbp p r[a\sw :e/;s. 38.

fjekfJsK

757

id'I d' uko fdB phs rJ sK b'eK ftu T[BQK d ;o{g gqrN j' rJ (Gkt
T_BQK d fJFe dhnK rZbK j'D brhnK).33. T[BQK T[s'I pugB dk ra[pko d{o j'
frnk ns p;zs o[s tKr itkBh dk ;{oi uwe fgnk.34.
T[; ftdtkB (w"bth) dh fJe bVeh ;h i' pj[s ;[zdo ns ;{MtkB ;h.35.
T[; B/ T[BQK dh jkbs ty e gSkD fbnk ns fBtebh EK ftu (bVeh ~) fwZmh
}pkB Bkb g[fSnk--.36.
j ;o{ d ed torh, uzdqwk tor w[y tkbh ns uKdh t`B Foho tkbh,
nkekF d dhge ns ;{oi tor si tkbh!.37. wo ns so ftu }ok fizBk th
nzso BjhI j?. tyD ftu GktI ;kv d' Foho jB go efjD ftu n;hI fJe
jK.38.
s{` w?~ nkgDk jkb d; fe so Bkb eh phsdh j?. (soh fJ; jkbs ~
ty e) woh ikB ns firo ;Vdk j?.39. i' :koK s'I rZb b[ekT[Idk j?, T[j
r[Bkj eodk j?. i s{` ;u df;nk sK wok wB mhe j' iktrk.40.
s{` w?~ ;u d; d, w?I fe; j'o ~ BjhI d;Krh. (nfijk eo e) s{` wo
firo dk ]{B X' d.41. :koK s'I rZb ~ S[gkDk r[Bkj j?. t}hoK s'I okfinK dk
e'Jh th rZb b[ekDk gkg j?.42.
(fwsoK ~) nkgDh rZb efjDh ns ;jh o{g ftu d;Dh uzrh j[zdh j?. ;u
p'bDk fdb ~ ;k\ eodk j?.43. (w[ZbK dh bVeh B) eJh tko g[fSnk, go T[;
(bVeh) B e'Jh T[&&Zso B fdZsk. rZb g[SD bJh (w[ZbK dh bVeh B) pVhnK
fwZmhnK fwZmhnK rZbK ehshnK.44.
(w[ZbK dh bVeh B) fJe wifb; dk nk:'iB ehsk fi; ftu okr ozr
d Bkb Fokp th ghsh rJh. T[; wifb; ftu jk}o ;ko w;s j' rJ.45.
Fokp Bkb ;G w;s j' rJ. T[BQK B firo d }]wK ~ }pkB s'I pkjo eY
fdZsk.46.
;G fitI rZbK eod ;B T[; soQK dhnK eoB br gJ, go T[j bVeh
nkgD wfjp{p d BK s'I fGzB j'o e[M BjhI ;h efjzdh.47. (w[ZbK dh bVeh B)
fJe j'o wifb; p[bkJh fi; ftu tki rki dh ftt;Ek ;h. fJj ;[zdo ns u`r
itkBK tk;s ;h.48.

758

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

p wB jkb r' sk fu r[}od s[ok.


fe ;'}d jwj ikB firo/ wok. 39.
fe

fgBjK

;[]B

eod

:koK

]sk;s.

nro ok; r'Jh s[ po wB otk;s. 40.


fe dhro pr':w wok ok;s r'.
fe n} ]{B firo/ wok s' fpF'. 41.
;[]B

d[}drh

nwhokB
;[]B

eod

d[}dh

r[\sB/

:koK

t}hoK
ok;s

]sk;s.

]sk;s.

ra[\sB

42.

][F

n;s.

fe je r[\sB' jw u[ ;k\h fdb n;s. 43.


p;/ pko ra[\sF itkp' B dkd.
itkp/
:e/

}[pK

;[]B

wifb;

Fhoh

nkok;s

e[Fkd.

pk

44.

o'd

ikw.

fe jw w;s F[d wib;/ U swkw. 45.


p e?\F jwj jw u[ nkt/]szd.
fe

}]w/

firo

pk}[pK

o/]szd.

46.

;[]B pk }[pK jw u[ r':d w[dkw.


B r':d pi[} ;[]B wjp{p Bkw. 47.
fdro

wifb;

itkBkB

nkok;s

FkfJ;sj/

]{p

pk

o'd

ozr.

uzr.

48.

jwj w;s ]' F[d jwj ]{p w;s.


fJBkB/ \}hbs po{` F[d f} d;s. 49.
jok e; fe n} fJbw ;[]BF fpoKd.
fe n} p/][dh Bkw jod' p[yKd. 50.
u[

fJbw'

\}hbs

cokw'F

rFs.

p[]kdzd pk :e fdro Bkw w;s. 51.


joK e; fe d/ohBj ok j;s d';s.
}[pK ][d e[Fkf:zdj n} Bkw U;s. 52.
FBkfFd fe JhI r[b ;[]B nkFe n;s.
p r[\sB j[wk:{` ;[pe sB ][F n;s. 53.
fe n} fJFe t n} w[Fe n} ]wo ]z{.
fe fgBjK B wKd n;s nkwd po{`. 54.

fjekfJsK

759

fJ; ftu w;s ;[Gk tkb okr ozr ftu w;s j' rJ. ;G d j^E'I nkgDh
tfvnkJh dhnK tkrK S[N rJhnK.49. fiBQK B th T[BQK Bkb fJbw dh rZb ubkJh,
sK T[j w;sh ftu nkgD nkgD fwso dk Bkw bJh ik oj ;B.50.
id'I fJbw dh tfvnkJh T[j G[b rJ, sK T[j fJe d{i dk Bkw p'bD br
rJ.51. fi; dk e'Jh g[okDk fwso ;h, T[j T[; dk Bkw }pkB s'I p'b fojk
;h.52.
(w[ZbK dh bVeh B) rZbK s'I gSkD fbnk fe fJj d'tI c[b fJe d{i d
nkFe j' rJ jB. T[j p'bD d fwm ns Foho d e'wb jB.53. fJFe, w[Fe,
Fokp ns ]{B b[ekfJnK b[ed BjhI, pkjo nk iKd jB.54.
;ko Ffjo ftu fJj rZb X[zw rJh fe pkdFkj dk bVek ns t}ho dh
bVeh g{oh y[bQ Bkb gqw eod jB.55. pkdFkj B fJj rZb ;[D e d' pVhnK
wzrtkJhnK ns d'jK ~ tZyoh tZyoh pVh ftu fpmk fdZsk.56.
(pkdFkj B) T[BQK ~ t^v dfonk ftu tZyok tZyok ubk fdZsk. go fGnkBe
bfjoK B T[BQK feFshnK ~ fJe^fmnK eo fdZsk.57. gowkswk d j[ew Bkb d'tI
feFshnK fJe EK fJe^mhnK j' rJhnK wkB' ;{oi ns uzdqwk fJe EK fJe^m j' rJ
j'D.58.
T[; eoB ekoB ;woE gowkswk dh e[dos ~ ty' fe gqG{ d j[ew Bkb
d' Foho fJe j' rJ.59. d' feFshnK ftu ty' ty nkJ d' Foho fJe EK s
nk rJ. fJe ijkB dk dhge j? ns d{ik :wB dk ;{oi j?.60.
feFsh s[o gJh ns v{`x dfonk ftu gj[`u rJh. p;zs o[s d gZs tKr T[j
feFsh bfjoK ftu fxo rJh.61. T[; EK T[s fJe tZvk ;Zg (@n}djk#) p?mk
j'fJnk ;h. T[j fJBQK ~ ykD bJh nkfJnk ns MgNk wkfonk.62.
d{i gkf;UI T[BQK ;kjwD fJe fGnkBe pbk nk rJh. T[; B yz&fGnK tKr
jZE yV ehs j'J ;B ns fpBk f;o d fd; g?Idh ;h.63. T[; d d'jK jZEK ftu'I
feFsh T[d'I fBeb rJh id'I w;s ;Zg B pbk ~ vzr wkfonk.64.

760

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

p Fjo nzdo{` rFs F[jos g}ho.


fe nk}kdj/ Fkj[ t d[]so t}ho. 55.
F[Bhd JhI ;[]B Ffj d[ feFsh p[yKd.
i[dk po i[dk jo d[ feFsh fBFKd. 56.
otK eod U ok p doh:k n}hw.
d[ feFsh :e/ F[d jwj w"i phw. 57.
d[ feFsh :e/ rFs p j[ew/ nbkj.
p :e ik dokwd j[wk FwF wkj. 58.
p[ p hI

e[ d os/

feodrko/

nbkj.

d[ sB ok :e/ eod n} j[ew Fkfj. 59.


d[ feFsh dokwd p :e ik d[ sB.
uokra/
fp

ijK

o\s`d

nk\skp/
feFsh

:wB.
p

60.

doh:kfJ

rko.

p w"i nzdo nkwd u[ por/ pjko. 61.


:e/ n}djk p{d nK ik fBF;s.
p ][odB dokwd t}K eod i;s. 62.
fdro g/F so p{d ejo/ pbk.
d[ d;sF ;s{` eod p/ ;o B[wk. 63.
fw:K o\s F[d feFshJ/ jo d[ d;s.
pB/;/ dwkBd n}' wko w;s. 64.
rfo\s`d

ok

pd;s

nzdo{`.

p p]Fhd U ok B ][od`d ]{`. 65.


u[Bk izr F[d n}djk pk pbk.
fe p/o{` fBnkwd p j[ew/ ][dk. 66.
u[Bk w"i ]/}d fi doh:k n}hw.
fe dhro B dkfB;s i[} :e eohw. 67.
otK rFs feFsh p w"i/ pbk.
pokj/ ]bk;h f}

ojws

][dk.

68.

p nk]o jw n} j[ew gotofdrko.


fe feFsh po nkwd f} doh:k feBko. 69.
fe p/o{` pokwd n}K jo d[ sB.
fBF;sj

bp/

nkp

doh:k

:wB.

70.

fjekfJsK

761

pbk B ;Zg ~ jZE Bkb geV fbnk. oZp dh feqgk Bkb T[j d'tI (;Zg ns
pbk) p^funK ~ B yk ;e.65. T[; ;Zg ns pbk ftu nfijh bVkJh j'Jh fe
][dk d j[ew Bkb d'tI (dfonk s'I) pkjo B nkJ (noEks-- v[p rJ).66.
T[; t^v dfonk ftu nfijhnK bfjoK T[mhnK fe T[; feqgkb{ gowkswk s'I
fpBk j'o e'Jh BjhI ikD ;edk.67. t^vhnK bfjoK Bkb T[j feFsh ub gJh.
(T[BQK bfjoK s'I) ]bk;h gqkgs eoB bJh T[j oZp dh ofjws bJh pBsh eod
;B.68.
gowkswk d j[ew Bkb T[j feFsh dfonk s'I pkjo e`Y T[s nk gj[`uh.69.
T[j d'tI feFsh s'I pkjo nk rJ ns :wB d dfonk d e`Y T[go p?m rJ.70.
T[BQK ~ ty e T[BQK d'jK d FohoK dk wk; ykD bJh fJe Fo ibdh Bkb
nkfJnk.71. gowkswk d j[ew Bkb T[BQK d'jK ~ ykD bJh dfonk ftu'I fJe tZvk
wrowZS

fBefbnk.72.

T[; ;EkB T[s ibdh Bkb Fo gj[`u frnk ns T[; B wrowS ~ wkoB
bJh dfonk d gkDh ftu Skb wko fdZsh.73. Fo d tko ~ ]kbh eoB bJh
T[; B f;o go eo fbnk ns Fo T[; d{i t?oh d w{zj ftu ik fgnk.74.
wrowZS B s[os Fo dk jZE geV fbnk ns T[; ~ gkDh ftu fyu e
b? frnk.75. gowkswk dh e[dos ~ ty' fe fJBQK ~ puk fbnk ns T[; Fo
~ wotk fdZsk.76.
gowkswk d j[ew Bkb T[j d'tI nr ub gJ. fJe pkdFkj dk bVek ;h
ns d{ih t}ho dh pNh ;h.77. T[j d'tI fJe t^v izrb ftu ik gj[`u, fiE oZp
s'I fpBk T[BQK dk j'o e'Jh ;jkfJe BjhI ;h.78.
T[j d'tI Be ;[Gk tkb jpF dF ftu nk rJ. fJe pkdFkj dk pNk ;h
ns d{ih t}ho dh bVeh ;h.79. T[j T[E nk gj[`u fiE (jpF dF dk) pkdFkj
p?mk ;h. oks tor ekb ozr tkbk pkdFkj ;[Bfjoh ozr dk ski XkoB ehs j'J
;[F'fGs ;h.80.
T[BQK

pkdFkj

ty

e'b

p[bkfJnk

ns

fejk--j

nk}kd

Xow

tkfbU!.81. w?~ d;' fe s[jkvk fejVk dF j?, s[jkvk Bkw eh j? ns fe; ~

762

;qh

pokwd

:e/

d;w-rqzE

F/o

dhdB

;kfjp

fFskp.

p ][odB n}K jo d[ sB ok epkp. 71.


f} doh:k po nkwd f} wr&o/ n}hw.
][ow jo d[ sB ok p j[ew/ eohw. 72.
pikfJF

dokwd

f}

F/o/

fFskp.

r}`dF jwh p[od po o'd nkp. 73.


p g/uhd ;o U ]sk rFs F/o.
p djB/ fdro d[FwB n\sd db/o. 74.
p rhod wro d;s F/o' fFskp.
p p[od`d U ok eFhdj do nkp. 75.
p[ p hI

e[ d os/

feodrko/

ijK.

fe JhI ok p p]Fhd e[;sF n}K. 76.


fp o\s`d jod' p j[ew/ nwho.
:e/

Fkj}kdj

d[]so

t}ho.

77.

fp n\skd jo d' p d;s/ n}hw.


B Fk:d fd&ro dhd i[} :e eohw. 78.
p w[be/ jpF nkwd nK B/e ]'fJ.
:e/

Fkj}kdj

fdro

]{p

o'fJ.

79.

do nK ik fpnkwd fe fpBF;sj Fkj.


BF;s`d

Fp

ozr

}oohI

e[bkj.

80.

p dhd`d U ok p[]kd`d g/F.


p r[\s`d fe J/ F/o nk}kd e/F. 81.
f} w[be/ edkwh s[ p wB pr'.
fu Bkw/ feok s' p JhI so\ i'. 82.
troBj wok s' B r'JhI u[ ok;s.
fe

w[odB

fFskp

n;s

FfjBFkfj

fg;o/

wwk:` d oK.

J/}d

rtkj;s.

fe d[]so t}ho n;s JhI B"itK. 84.


jehes p r[\sF f} g/FhBj jkb.
fe pot? u[ p[r}Fs u`dhI }tkb. 85.
p

fwjoF

dokwd

p&ra[\s

n}

}[pK.

wok ]kBj ikJ/ f} ][d ]kBj dK. 86.

83.

fjekfJsK

763

bGd fcod j'.82.


i s[;hI w?~ ;u B df;nk, sK ibdh woBk gJrk. fJ; ftu oZp rtkj
j?.83. (T[; bVe B fejk--) w?I wk:zdoK dF d pkdFkj dk bVek jK ns fJj
w[fNnko T[E'I d t}ho dh bVeh j?.84.
T[; B j' phshnK ;kohnK tkodksK pko df;nk ns T[BQK ~ i' i' n"eVK
nkJhnK ;B, T[j ;kohnK th d;hnK.85. (T[BQK ~ ;[D e) pkdFkj d wB ftu
fwjo nkJh ns nkgDh }pkB s'I fejk fe wo xo ~ s[;hI nkgDk xo ;wM'.86.
w?I s?~ nkgDh t}hoh

fdzdk jK ns so f;o T[s eJh w[beK dk ski

Xodk jK.87. fJj efjD s'I pkd T[; ~ nkgDk t}ho pDk fbnk fi; dk Bkw
@o"FB }who# ;h.88.
T[; B jo EK T[s d[FwBK dh fBFkBdjh ehsh ;h ns T[; T[s d"V e ik
g?Idk ;h.89. T[j T[BQK dk bj{ v'bQ e nXhB eo b?Idk ;h. fco fe; j'o EK
fe; ~ (nkefVnk j'fJnk) ;[Ddk ;h sK pVh dboh Bkb T[; T[s ik g?Idk
;h.90.
T[j fiE th nkgD G^E s'I sho ;[Ndk ;h, sK t?oh ~ iK wko fdzdk ;h
iK e?dh pDk b?Idk ;h.91. T[j fJe ;kb ns uko wjhfBnK ftu g[zfBnK d uzdqwk
tKr jo gk; uwe fgnk.92.
T[j fiBQK d[FwDK ~ (shoK ftu) go'Idk ;h, T[BQK d FohoK ~ ;kV fdzdk
;h. fJzi eofdnK T[; ~ phs dh :kd nk rJh.93. fJe fdB t}ho dh bVeh
B T[; ~ fejk--n? pkdFkjK d pkdFkj o"FB }who!.94.
s{` fJe' tko jh nkgDk dF G[b frnk j?I ns fJ; w;sh ftu fJsBk
v[fpnk j?I fe ;koh j'F iKdh ojh j?.95. s{` nkgD fgSb w[be ~ :kd eo ns
fgsk d Ffjo ~ nkpkd eo.96.
T[; B nkgDh ;koh \"i ns bFeo T[s B}o wkoh fiBQK ~ ;dk nkgD
]}kB ftu'I (XB) tzvdk j[zdk ;h.97. T[; B p;zs o[s tKr fJe ;?Bk db fsnko
ehsk ns j}koK ]zio, r[oi ns etu fsnko eotkJ.98.

764

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

t}kos ][dF ok s[ok w/ fdjw.


e[bkj/ w[wkbe s[ po ;o fBjw. 87.
p r[\s`d JhI ok t eod`d t}ho.
fe Bkw/ tiK p{d o"FB }who. 88.
p jo ik fe d[FwB FBk;d n}hw.
dthdzd pot? p j[ew/ eohw. 89.
fe

]{BF

fdro

po/}hd

ik

F[Bhd/

eod`d
dthd/

}/o.
db/o.

90.

p jo ik fe soeF po/}`d sho.


p e[Fs/ nd{ok p eod/ n;ho. 91.
p w[ds :e/ ;kb sk uko wkj.
dfo]fFzdj

nkwd

u[

o]fFzdj

pd'}`d

d[FwB

p;'}`d

p:kd

nkwdF

o'}rko/

wkj.

92.

sB.
e[jB.

93.

p r[\sF :e/ o'} d[]so t}ho.


fe J/ Fkj FkjkB o"FB }who. 94.
p :e pko w[bes \okw'F raFs.
fe n} w;s w;sh jwj j'F rFs. 95.
s[ nK w[be g/FhBj ok :kd e[B.
fe Fjo/ gdo ok s[ nkpkd e[B. 96.
fBrj dkFs n} \"i bFeo swkw.
p;/ rzi p]Fhd po t? w[dkw. 97.
:e/

bFeo

nkok;s

u{`

B"pjko.

f} ]zio t r[oi' t peso j}ko. 98.


f}oj
f}

]'d

FwF/o

][\ skB
fjzdh

porFstkB.

froK

sk

frokB.

99.

f} p`d{e w;jd t uhBh ewkB.


f}oj

o{w

FwF/o

fjzd';skB.

100.

fu n} sk}h n;gkB g'bkd Bkb.


jwj i{ pdj \hbkB nfiF p/ w;kb. 101.
jwj Fo wodK t }'oktoK.
fe

F/o

n\eBk

ok

pF\

n\eBK.

102.

fjekfJsK

765

T[; B etu, f;o d N'g, fubs, gNhnK ns fjzd[;skBh sbtkoK, i' pj[s
w[ZbtkB ns GkohnK ;B, fJeZmhnK eotkJhnK.99. w;jd dF dhnK pzd{eK, uhB
dhnK ewkBK, o{w ftu pD etu ns fjzd[;skB dhnK pDhnK sbtkoK fJesq
ehshnK.100.
T[; B \"bkdh y[ohnK tkb noph x'V ns ekb ozr d nd[Zsh jkEh fJe^m
eotkJ.101. T[; dh \"i d f;gkjh pj[s Fo-wod ns FeshFkbh ;B i' FoK
~ wkoB tkb ns tZvhnK tZvhnK eskoK ~ fvrkT[D tkb ;B.102.
T[j nkg izr ftu jkEh ~ Ykj b?Idk ;h. wifb; ftu ;{MtkB ns jZEK
dk pj[s u[;s ;h.103. T[; d B} dh B'e Bkb fBefbnk ]{B (t?oh dh w"s dh)
jh ]po fdzdk ;h. T[; dhnK fsyhnK ehshnK j'JhnK sbtkoK ~ ftF dh gkD
brh j'Jh ;h.104.
T[; B gjkV torh fJe ;?Bk dh ftt;Ek ehsh, i' pj[s ;ihb B"itkBK dk
fJe iZEk ;h.105. t}ho dh bVeh B f;o T[s grVh pzBQ bJh, be Bkb sbtko
e; bJh ns G^E ftu sho Go bJ.106.
T[; (bVeh) ~ \"i dk ;odko pDk fdZsk ns dfonk dhnK bfjoK tKr \"i
~ s'o fdZsk.107. T[; B ekb pdb tKr fJe tZvk db pDk e ubk fdZsk. T[;
~ ty e uzdqwk ezp frnk ns Xosh v'bD brh.108.
id T[j \"i ~ oki dh jd T[s b? nkJh sK j'o n;b ns F;sq dh b'V
jh B gJh.109. ;koh ;?Bk ~ F;sqK-n;sqK Bkb ;[;fis ehsk j'fJnk ;h. T[; e'b
(pF[wko) ]zio ns r[oi ;B fiBQK ~ @r'gkb# th fejk iKdk j?.110.
T[; dF d s]s ~ p[oh soQK b[fNnk ns jtk tKr s} ubD tkb x'V
ns pkeh ;kwkB th b[N fbnk.111. izr eo e w[be dh jkbs nfijh eo fdZsh
fij' fijh gsMV dh jtk do]sK ~ (o[zv-w[zv) eo fdzdh j?.112.
T[BQK B d[FwDK ~ wko e nr dk o;sk y'bQ fbnk. i' b'e w[be s'I pkjo
;B, T[BQK d w{zj fSb fdZ&s (noEks-- w[zB fdZs).113. goh torh ;[zdo t}ho
dh bVeh ~ Fo tKr i'F ufVQnk j'fJnk ;h ns t?oh ~ wkoB bJh ]zio ~
fyfunk j'fJnk ;h.114.

766

;qh

d;w-rqzE

po}w

nzdo{`

jwu[

ghb

pp}w

nzdo{`

uop

ukbke

;kfjp

n\eB

n;s.

d;s.

103.

fBFK w/ fdjd B/}j ok B'e ]{z.


eFhd`d n} s/ra }fjo nkp r{`. 104.
:e/ \"i nkok;sj jw u[ e'j.
i[tkBkB

FkfJ;sj/

:e

ro'j.

pg'Fhd

d;sko

d[]so

t}ho.

105.

p p;s`d FwF/o i[;s`d sho. 106.


p

;odkohJ/

otK

eod

eod
bFeo

g/FhBj
u[

\"i.

doh:kfJ

w"i.

107.

:e/ r'b p;sj u[ npo/ f;:kj.


p bo}hd p{w' p bo}hd wkj. 108.
fp:kt[od bFeo u[ po t? jd{d.
;bkj/

fdro

fpnkok;s
jwj

sho

bFeo

]zio'

r[oi

s/&r'a
p

Bw{d.

;k}/

r'gkb

109.

swkw.
Bkw.

110.

p p[od`d nebhw sk oki s]s.


p p[odB Fj/ pkd gk:kB o]s. 111.
u[Bk izr eod`d nK w[be ok.
u[ por/ do]sK f} pkd/ ;pk. 112.
p e[FsB nd{ok e[Fk:d p g/F.
p p/o{` f} w[beF jwj o{j o/F. 113.
goh fujoJ/ jw u[ F/o/ fB:kd.
p

e[FsB

nd{ok

fe

]zio

e[Fkd.

114.

p jo ik dthd/ p e[Fs/ n}K.


p jo ik oFhd/ p p;s/ n}K. 115.
F[Bhd

JhI

n}K

s[`dh

nkok;sj

f}

s'g/

Fkfj

dokwd
s[ge

wk:`doK.

pikfJF

\"i

j[wK.

u{`

B"pjko.

]zio/

nkpdko.

116.
117.

pg/F/ F\ nkwd u[ do:k nwhe.


f} ;osk edw jw u[ nkjB raohe. 118.

fjekfJsK

767

T[j fiE d"V e g?Idh, d[FwD ~ wko fdzdh, fiE th gj[`udh, T[E T[BQK ~
pzBQ b?Idh.115. id'I wk:zdoK d pkdFkj B jwb dh rZb ;[Dh, sK pj[s eq'X Bkb
T[E nk frnk.116.
pkdFkj B BthI pjko tKr \"i ~ fsnko ehsk. s'gK, pzd{eK, gkD uVQhnK
]zioK (Bkb ;{ow ;i rJ).117. T[j v{zx dfonk ~ soB tKr w?dkB izr ftu
nkJ. T[j ;ko f;o s'I g?oK se b'j Bkb wVQ j'J ;B.118.
s'gK, swkfunK ns pzd{eK d ubD dh nktk} nkD brh. Xosh g';s d c[b
tKr bkb j' rJh.119. t}ho dh bVeh :[ZX-G{wh ftu nkJh. T[; d fJe jZE
ftu uhB dh pDh j'Jh ewkB ns d{i jZE ftu sho gefVnk j'fJnk ;h.120.
fiE feE th T[; d jZE ftu'I fBeb e sho gj[zudk ;h, sK T[j ;?IeV
jkEhnK ns wodK dhnK g;bhnK ftu'I fBeb iKdk ;h.121. fitI dfonk dhnK
bfjoK gZEoK Bkb (Neok e) uwedhnK ;B, T[; soQK ;{ofwnK dhnK sbtkoK uwe
ojhnK

;B.122.
id'I fJe uwedko sbtko uweh, sK ]{B ns fwZNh fJe' ozr ftu uweD

br.123. :[ZX-yso ftu fjzd[;skB dhnK pDhnK sbtkoK uweD brhnK ns rVQ
wko pdbK tKr ;?Bk riD brh.124.
(t}ho dh bVeh d jZE ftu) uhB dh pDh ewkB ns fjzd[;skB dh pDh
sbtko uweko wko ojhnK ;B.125. e[M e'jK se o"bk ;[DkJh dD br frnk.
dfonk ezpD br frnk ns gjkV cNV br rJ.126.
id :wB dF dhnK sbtkoK uwehnK, sK }whB ns nk;wkB uwe T[m/
.127. id T[; Bk}[e nzrK tkbh d Foho ftu eq'X tfXnk, sK pK; nr bfrnk
B}k th s}h ftu nk frnk.128.
id'I f;gkjhnK B :[ZX-G{wh ftu pj[s o"bk gkfJnk, sK ;z;ko s'gK ns
Bf}nK dh X{V ftu b[gs j' frnk.129. ewkBK ns ewzdK i'F ftu nk rJhnK
ns fjzd[;skB ftu pDhnK gko dh uwe tkbhnK sbtkoK fbFeD brhnK.130.
]{B ghD tkbh eNko i'F ftu nk rJh ns ;Zg dh ihG tKr B}k th
pkjo fBeb nkfJnk.131. uwehb F;sqK dh fbFe uweD br rJh ns fwZNh

768

;qh

nktk}

s'g'

d;w-rqzE

swkuj

;kfjp

s[\`r.

f}wh raFs jw u{` r[b/ bkbj ozr. 119.


pw?dK

dokwd

fe

d[]so

t}ho.

p :e d;s uhBh ewK d;s sho. 120.


p joik fe gooK Ftd sho d;s.
p ;d gfjb{J/ ghb wodK r[}Fs. 121.
u[Bk w"} ]/}d f} doh:kp ;zr.
po]F

nzdo

nkwd

u[

s/&ra'

fBj`r.

122.

p skpF dokwd :e/ skp Bke.


p o]F nzdo nkwd :e/ ]{B ]ke. 123.
p skwF dokwd jwj fjzd s/ra.
p

r[oohd

bFeo

u[

doh:kfJ

w/ra.

124.

p uo] nzdo nkwd p uhBh ewK.


p

skp

ro/tj
p

nkwdF

s/ra

fjzd';sK.

ppkt[od

u`dh

eo'j.

bo}hd

do:kp

doohd

125.

e'j.

126.

p o]F nzdo nkwd f}whB' }wK.


p skpF dokwd u[ s/&ra/ :wK. 127.
p

s/}

nkwd'

B/}j/

pK;shI.

i[`pF

dokwd

sB/

F'oF

dokwd

B\o jkfJ

Bk}BhI.

128.
e[fjo.

f} s'g' t B/}j pg'Fhd dfjo. 129.


p

i[`pF

do]FK

dokwd
F[dj

ewkB'

s/ra

ewzd.

;hwkp

s[`d.

130.

p i'F nkwdj ]zio/ ]Pko ]{z.


}[pK

B/}j

wkoF

pokwd

po{`.

131.

p skpF dokwd be' skp Bke.


:e/

;[o]

r'frod

F[d

y{zB

]ke.

fdjk

fdj

dokwd

f}

sho'

s[\`r.

j:kj:

dokwd

uekuke

po]k;s

fBj` r '
sho'

fBj` r .

132.

133.

ewK.

pokwd :e/ o[;s ]/} n} ijK. 134.

fjekfJsK

769

s ]{B fwb e rzXe tKr bkb j' frnk.132.


shoK ns pzd{eK dh @mkj mkj# dh nktk} nk ojh ;h ns wrowZSK tor
;{ofwnK dh @jkfJ jkfJ# dh nktk} nk ojh ;h.133. ewkBK ftu shoK d ubD
dh @FK FK# dh nktk} fBeb ojh ;h. fJzi brdk ;h fe ;z;ko ftu gob' nk
rJh j't.134.
g?db ;?fBeK ~ Xosh T[s ubD dh okj BjhI fwb ojh ;h (feT[Ife Xosh
bkFK Bkb Goh gJh ;h) ns jtk ftu gzShnK ~ T[vD dk o;sk BjhI fwb fojk
;h (feT[Ife nkekF shoK Bkb Gfonk fgnk ;h).135. izr d w?dkB ftu nfijh
sbtko ubh fe w[ofdnK Bkb Xosh @ek\# gjkV pD rJh.136.
(woB tkfbnK d) f;oK ns g?oK d nzpko br rJ, wkB' w?dkB rIdK ns
y{zvhnK Bkb Gfonk fgnk j't.137. shoK ns pzd{eK dh fJ; soQK ubkubh j' ojh
;h fe F{othoK d N'g ns etu N'N N'N j' oj ;B.138.
sbtkoK ;{oi dh sgF tKr fJsBhnK sg rJhnK (fe T[BQK dh rowh Bkb)
do]sK d gZso ns dfonktK dk gkDh ;[e frnk.139. fpibh dh s}h tKr shoK
dh poyk j'Jh fe jkEh th N'N N'N j' e tZyo tZyo fvr gJ.140.
:[ZX-G{wh ftu jtk tKr fJe t}ho nkfJnk fi; B @wk:zdoK# dh pDh j'Jh
fJe sbtko geVh j'Jh ;h.141. d{i gkf;UI t}ho dh g[Zsoh, fjzd[;skB dh pDh
j'Jh Bzrh sbtko b? e nk rJh.142.
T[BQK dhnK s} sbtkoK fJ; soQK uweD brhnK, fiBQK ~ ty e t?ohnK
dk fdb N'N N'N j'D brk.143. (T[; bVeh B) t?oh d x'V T[s fJe nfijh
sbtko wkoh fe T[; dk f;o T[&&Zu gjkV tKr Xosh T[s fvr fgnk.144.
T[; B d{ih sbtko wkoh ns t}ho ~ nZXk eo fdZsk ns (T[j) tZvh
nNkoh tKr Xosh T[s fvr fgnk.145. fco fJe j'o wod (;{owk) T[ekp tKr
nk fgnk. T[; ~ sbtko wko e (bVeh B) ]sw eo fdZsk.146.
gfjb/ t}ho ~ wko e T[; ~ okjs wfj;{; j'Jh ns d{i ~ wko e
fwjBs ekw:kp j' rJh. (j[D) shik jwbk eo e nk fgnk.147. shik ;{owk
bj{ Bkb fbpfVnk j'fJnk nkfJnk fitI Boe dh djbh} (w[jkm) ftu'I pkjo
nkfJnk j't.148.

770

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

B g'f:zdo ok po f}wh p{d ik.


B gfozdj ok do jtk p{d okj. 135.
u[Bk
fe

s/&ra
n}

pkohd

fw:kB/

e[FsrK

F[d

w[;k\.

f}wh

e'jek\.

136.

fe gkU ;o nz&p'j u`dK F[dj.


fe w?dK g[o n} r'fJ u"rK F[dj. 137.
otk oT[ dokwd p sho' s[\`r.
fe gkoj F[dj ]'d ][\skB izr. 138.
u[Bk s/&ra skpF s ghd nk\skp.
do]sK

F[dj

][Fe

do:kfJ

nkp.

139.

u[BK sho pkoK F[dj jw u[ poe[.


fpn\skd

F[d

\hb

u{`

\oe

\oe.

140.

p jop nzdo nkwd t}ho/ u[ pkd.


:e/

s/ & ra

wk:` d okBh

e[ F kd.

141.

fdro so\ nkwd p d[]so n}K.


pofjB/

:e/

s/ & ra

fjz & d' ; sK.

142.

do]FK F[dj nK u[Bk s/ra s/}.


nd{ok n}' fdb Ftd o/} o/}. 143.
:e/ s/&ra }d po ;o/ U ;wzd.
f}whBF

dokwd

u[

e'j/

fpb`d.

144.

fd&rao s/&ra U ok fp}d eod Bhw.


fp n\skd p{w; u[ eoy/ n}hw. 145.
fd&ro

wod

nkwd

u[

gqoK

T[ekp.

fp}d s/&ra U ok p eodF ]okp. 146.


u[

eko/

fdro

t}hoF
fwjBs/

pokjs
f;:w

o;hd.

nkwd

gdhd.

147.

f;:w d/t nkwd prb shd ]{z.


f}

djbh}

d'}]

pokwd

po{`.

148.

p e[Fs`d U ok d[ eod`d sB.


u[ F/o/ f:nK jw u[ r'o/ e[jB. 149.
ujkow

dokwd

u[

F/oK

pi`r.

u[ po puj/ r'o raooK fgbzr. 150.

fjekfJsK

771

T[; (bVeh) B (T[; ~) wko e d' N'N eo fdZsk, fitI tZvk Fo tZvh Bhb
rK ~ wko fdzdk j?.149. u"Ek ;{owk Fo tKr jbk eo e nk fgnk, fitI fusok
Bhb rK d p^u T[s MgNk wkodk j?.150.
t}ho dh bVeh B T[; ~ fJ; soQK sbtko wkoh fe T[j x'V dh fgm
T[s'I Xosh T[s fvr fgnk.151. gzitK ;{owk tZv dU tKr nk e fgnk. T[; ~
oZp d j[ew Bkb fJe' tko Bkb }]wh eo fdZsk.152.
T[; ~ ;[zdoh B nfijh sbtko wkoh fe f;o s'I g?oK se uhodh j'Jh x'V
d szr se gj[zu rJh.153. w;s j'J dU tKr StK ;{owK fJ; soQK nkfJnk,
fitI ewkB d fub ftu'I sho fBebdk j?.154.
T[; ~ ;[`doh B sbtko wkoh ns T[j d' N[eV j' frnk. T[; ~ ty e
j'o ;{ow G?-Ghs j' rJ.155. fJ; soQK T[; B frDsh ftu ;Zs ;{ow izr ftu
sbtko T[s bNek fdZs.156.
fJ; s'I pkd j'o e'Jh ;{owk izr eoB dh fJZSk Bkb B nkfJnk. t^v seV
;{ow izr d w?dkB ftu B fBso.157. fco wk:zdoK dk pkdFkj ][d izr ftu
nkfJnk. (T[; d nkD Bkb) ;{ofwnK dk fdb eq'X Bkb Gy frnk.158.
id T[; d x'V B fJXo T[Xo e[dkVhnK wkohnK sK Xosh ns nkekF ueok
rJ.159. T[; tb Xosh ns nkekF uweD br rJ, id'I fjzd[;skB ns :wB
dhnK pDhnK j'JhnK sbtkoK fbFehnK.160.
ewkBK ns ewzdK dh nkjw' ;kjwD bVkJh j'Jh ns r[oiK d tiD Bkb
;{ow @jkfJ jkfJ# eoB br.161. shoK ns pzd{eK d ubD dh @ekV ekV# dh
nktk} j'D brh ns Xosh g';s d c[b tKr bkb j' rJh.162.
:[ZX-G{wh ftu pj[s o"bk fgnk ns bj{ ghDhnK ]zioK dh ubkubh j'Jh.163.
id'I :[ZX-yso ftu d' u[;s ;{ow nkJ sd'I fJe fbFe B Mbekok wkfonk.164.
T[d'I fJ;ok\hb (cfoFs) B fenkws tkb fdB dh s[oh tikJh sd'I ]{p;{os
j{o x'V T[s uVQ e :[ZX-yso ftu nkJh.165. id'I :[ZX dk o"bk wfunk, sK

772

;qh

u[Bk

s/&ra

po

d;w-rqzE

t?

fp}d

;kfjp

Bk}BhI.

fe n} g[Fs n;gF dokwd f}whI. 151.


fe gzuw dokwd u[ d/t/ n}hw.
:e/ }]w }d eod j[ew/ eohw. 152.
u[Bk s/&ra po t? }dK ]{p ozr.
f} ;o sk edw nkwdj }/o s`r. 153.
FFw d/t nkwd u[ n\ohs w;s.
f} sho/ ewK jw u[ ep}j r[}Fs. 154.
fp}d s/&ra U ok fe U Bhw F[d.
fe dhro :bk ok n}' phw F[d. 155.
u[Bh

sk

pfwedko

j\skd

wod.

p s/&ra nzdo nkt/]s ]k; n} B pod. 156.


fdro

e;

fBnkwd

swzBkfJ

izr.

fe

p/o{`

fB:kwd

fdbkto

fBj`r.

jop

nkwdF

Fkj

wk:`doK.

skpF

sghdB

fdb/

wodwK.

157.

158.

u[ npo; p nzdk]s dT[o/ :bK.


p o]F nzdo nkwd f}j/ nk;wK. 159.
p

skpF

dokwd

f}whB'

do]FK

F[dj

ubkub

dokwd

ewkB'

j:kj:

dokwd

uekuke

s/&ra

}wB.

fjzdh

:wB.

ewz d .

r[oi'

po]k;s

160.

sho'

r}`d.

161.

s[ \ ` r .

f}wh bkb F[d u{` r[b/ bkbj ozr. 162.


jjkj{

dokwd

u[gj

B`d

o{`.

fdjk fdj F[dj ]zio/ ]ko y{z. 163.


p o]F nzdo nkwd :e/ skp ozr.
p o]F nzdo nkwd d[ ukbke izr. 164.
p

F'oF

dokwd

;ok\hb

;{o.

p o]F nzdo nkwd sB/ ]k; j{o. 165.


p F'oF dokwd f} sB do ]o'F.
p

pki{fJ

wodK

pokt[od

i'F.

166.

fjekfJsK

773

;{ofwnK d FohoK ftu eq'X ikfrnk ns itkBK d pk}{nK ftu i'F g?dk j'
frnk.166.
(:[ZX F[o{ j' ikD Bkb) fJe' tko ;{ofwnK B Xosh T[s bkb nsb; dk
\oF ftSk fdZsk. (T[E F'o fJsBk g? frnk) wkB' wdo; ftu p^u gfjbth GkFk
gVQ oj j'D.167. X[zX ftu fJsB p`d wko rJ fe T[BQK dh frDsh }pkB Bkb
BjhI ehsh ik ;edh.168.
wk:zdoK dk pkdFkj T[E'I Gi frnk feT[Ife T[; dh pj[s f}nkdk ;?Bk wkoh
rJh ;h.169. T[; fgS t}ho dh bVeh ubh rJh ns T[; ~ geV e e?d eo
fbnk.170.
T[j pkdFkj ~ geV e nkgD Fkj (noEks-- gsh) e'b b? nkJh ns
efjD brh fe n? ;[zdo p;sq tkb pkdFkjK d pkdFkj!.171. T[; B fejk fe
wk:zdoK d fJ; pkdFkj ~ geV e w?I s[jkv e'b fbnkJh jK.172.
i s{` ejI sK fJ; dh ikB b? btK ns i s{` ejI sK ibQ nzdo ve
fdnK.173. T[; B pkdFkj ~ tZvh ibQ ftu Gi fdZsk ns T[; s'I dF dh
pkdFkjh ns ski-s]s b? fbnk.174.
gowkswk dh fwjo Bkb T[BQK B ;G gkf;nK dh pkdFkjh jk;b eo bJh
ns t?ohnK d N'N N'N eo fdZs.175. i' e'Jh n"eVK d tko ~ ;jkodk j?, T[BQK
T[s gowkswk fwjo eodk j?.176.
T[j T[; w[be d pkdFkj dh prw pD rJh ns oZp d j[ew Bkb T[;
B pkdFkjh gqkgs eo bJh.177. j ;keh! w?~ jo ozr (dh Fokp) dk fgnkbk
d fi; Bkb fe wo x[zv dk godk jN ikJ.178.
j ;keh! w?~ jo ozr (dh Fokp) dk fgnkbk d i' izr tb w?~ ukjhdk
j?.179.10.
v v v v

774

;qh

:e/

\oF

d;w-rqzE

;kfjp

;[o]

nsb;/.

nkok;s

p[ ]kBd u[ wesp }[pK gfjb{J/. 167.


p wodw u[Bk e[Fs F[d eko}ko.
}[pK

do

r[o/}k

r[}kow

Ftd

fB:k:d

Fkfj

F[wko.

168.

wk:`d oK.

p e[Fszd bFeo froK sk froK. 169.


fe g[FsF fpn\skd d[]so t}ho.
fp p;s`d U ok fe eodzd n;ho.170.
p fB}d/ fp:kt[od i' Fkj ]/F.
fp r[\sj fe J/ Fkj FkjkB t/F. 171.
fpr':d fe JhI Fkj wk:`doK.
fp p;sj fp:kt[od fB}d/ F[wK.

172.

n&&ro s' fpr'Jh p }K JhI p[ow.


t&&ro s' fpr'Jh p f}zdk fdjw.
pf}zdK ;g[od`d U ok n}hw.
f;skBd

n}'

FfjBFkjrh

ski

Fkjh

:k\s

j[ e w'

ebhw.

173.

174.

o}ke.

e;/ d[FwBk ok e[Bd uke uke. 175.


u[Bk eod F[d e;d fwjBs e;/.
fe ojws pp]Fhd i' ojws/. 176.
fe U Fkj pkB{ F[d' w[be Fkj.
fe Fkjh jwh :k\s j[ew/ fJbkj.

177.

fpfdj ;keh:k ;krao/ ;p} nkp.


fe p/o{` fpn\skd godj Bekp. 178.
fpfdj

;keh:k

;p}

o`r/

f\o`r.

fe tes/ p eko n;s n} o'} izr. 179. 10.


v v v v
s[ JhI d;srho n;s do wKdrK.
s[ JhI eko ;k} n;s p/ukorK. 1.
FfjBFkfj pyfFz d J/ p/ fBnk}.
f}whB' }wK ok s[JhI eko;k}. 2.

fjekfJsK

775

j gowkswk! s{` d[yK nzdo jZE geVB tkbk (;jkfJe) j?I. s{` jh ftukfonK
(fBnk;fonK) d ezwK ~ ;ztkoB tkbk j?I.1. s{` pkdFkj dk pkdFkj, p]FD tkbk
ns pfBnk} j?I. Xosh s'I nkekF se dk s{` jh eko-;k} j?I.2.
w?I efbzio dF d oki dh ejkDh ;[Dh j? fi; B fJe gjkV fizBk doFBh
dotk}k pDtkfJnk ;h.3. T[; dk fJe pj[s ;[zdo g[Zso ;h i' w[be ~ ;zGkbD
bJh pj[s :'r ;h.4.
T[; Bro d fJe Fkj dh g[Zsoh ;h. u`wbh d gZso torh e'wb T[; torh
j'o e'Jh bVeh BjhI ;h.5. T[j bVeh pkdFkj d g[Zso T[s fJ; soQK w'fjs j'
rJh fitI uzdqwk ;{oi T[s j[zdk j?.6.
T[; B fejk-- j pkdFkj d g[Zso! s{` w?~ nkgDh fJ;soh pDk b?. fJ; pko
s?~ fe; d{i p`d s'I voB dh b'V BjhI.7. (pkdFkj d g[Zso B fejk--)
w?I ;[fDnk j? fe fjzd[s;skB ftu fJe pkdFkj j?. T[; dk BK FoFkj j?.8.
T[; dF d pkdFkj dk n;{b j? fe T[; ~ fJe th pkjobk dkDk ofbnk
fdy, sK ty eo fdzdk j?.9. (T[j t?oh ~ fJzi geV b?Idk j?) fitI pfjoh
(fFekoh gzSh) nkw gzShnK ~ jmK ;[N b?Idk j?. (iK t?oh T[; nr) fJzi Gid
jB, fitI pk} nr gzSh (w[orak) Gidk j?.10.
T[; FoFkj B (fe; ;"dkro s'I) d' t^v x'V bJ ;B i' fJoke dF s'I
T[; e'b nkJ ;B.11. T[; (;"dkro) ~ (pkdFkj B) pj[s ;kok XB ns d' jkEh
fdZs ;B, i' x'fVnK ~ Bhb dfonk s'I gko'I fbnkfJnk ;h.12.
fJe x'V dk BK okj' ;h ns d{i dk ;[okj' ;h. T[j fjoB tor s} ns
pj[s ehwsh ;Bl wkB' wB[Zy tKr f;nkD j'D.13. i s{` T[j d'tI x'V w?~ fJE
fbnk dJI, sK T[; s'I pkd w?I s?~ nkgDh fJ;soh pDktKrk.14.
fJj rZb ;[D e T[j bVeh ub gJh ns fjzd[;skB d pkdFkj d Bro
ftu nk rJh.15. T[j iwBk dfonk d e`Y T[s p?m rJh. T[j nkgD Bkb Fokp
ns wk; b? rJh ;h, T[; ~ ghsk ns ykfJnk.16.

776

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

fjek:s F[ B hd/ w Fkj/ efbiz o .


e[Bk Bhd :e do u[ n} e'j wzio. 3.
:e/ fg;o U p{d j[;B[b iwkb.
fe bk:e ijK p{d n} w[be wkb. 4.
:e/ Fkfj U ikt d[]so n}'.
fe dhro B }B p{d ;wB po e}'. 5.
t}K d[]so/ Fkj nK fg;o Fkj.
F[d nkF[\sj po t? u[ po FwF wkj. 6.
fpr':d

fe

J/

Fkj

wkok

fpe[B.

fe dfjFs e;/ wod dhro we[B. 7.


F[Bhdw

fe

do

Fkfj

fjzd';sK.

fe Bkw/ t}K F/o Fkj/ t}K. 8.


u[BK

BFs

d;s{o

w[be/

][dk.

p:e dkB p/rkB o/}d i[dk. 9.


fp&rho` d

Fkjh

fpn\skd

s[ o ra .

pg/F/ r[o/}d u[ n} pk} w[ora. 10.


fprhod
fe

n}'

w[be'

jod[

nokeF

n;g/

ebK.

fpnkwd

n}K.

11.

fp p]Fhd U ok p;/ }o d[ \hb.


fe

p/o{`

:e/

Bkw

fpnkt[od
okj'

doh:kfJ

;[okj'

Bhb.

12.

fdro.

u[ nkj{ ebK gkfJ n}hw/ d[ Bo. 13.


nro n;g jo d' n}K w/ fdjd.
t}K g; s[ok ]kBj pk~ e[Bd. 14.
F[Bhd JhI ;[]B ok jwh F[d otK.
fp:kwd

Fjo

Fkj

fjzd';sK.

15.

fBF;s`d po o'd iwBk bp nkp.


fp

p[odzd

pkdj

][od`d

epkp.

16.

g;/ d' pokwd Fp/ u{` f;:kj.


otK eod nkp; p;/ g[Fs ekj. 17.
p dhd`d U ok p;/ gk;pK.
p s[`dh dokwd pskpF j[wK. 18.

fjekfJsK

777

id ekbh oks d d' gfjo r[}o rJ sK T[; B pj[s ;kohnK xkj dhnK
gzvK ~ dfonk ftu o'VQ fdZsk.17. id gfjodkoK B xkj dhnK gzvK ~ o[VQdk
tfynk, sK T[j eq'X Bkb uwe gJ.18.
T[BQK B rzYK T[s pzd{eK dhnK r'bhnK dh fJsBh poyk ehsh fitI fpibh d
uweD d Bkb poyk j[zdh j?.19. T[; (bVeh) B id fszB uko tko fJ; soQK
ehsk sK oytkb BhId nk ikD eo e nk]o ;"I rJ.20.
bVeh B ;wM fbnk fe oytkb ;"I rJ jB fitI w[od gJ j'D iK }]wh
;{ow b`p gJ j'D.21. T[j T[E'I ub e T[; EK ik gj[zuh, fiE pkdFkj dh
nNkoh dh p[Bhnkd ;h.22.
id'I xVhnkb tikD tkbk xVhnkb ~ tikT[Idk sK T[j dhtko ftu fJe
febh m'e fdzdh.23. fJ; soQK (febhnK d ;jko) T[j tZvh dhtko ~ uVQ e
T[go nk rJh. oZp d j[ew Bkb T[; B d'tI x'V ty bJ.24.
fJe oytkb ~ (sbtko wko e) nZXk nZXk eo fdZsk ns dotk} dh
oytkbh eoB tkb d d' N'N eo fdZs.25. d{i ~ (sbtko wko e) f;o tyok
eo fdZsk. shi ~ wkfonk ns T[j ]{B Bkb bE gE j' frnk.26.
u"E dk f;o tyok ehsk, gzitI ~ wko fdZsk ns StI ~ jZE ftu iwXkV
b? e wko fdZsk.27. StI u"ehdko ~ wko e T[; EK T[s nkJh fiE ;ZstK
u"ehdko u"eh T[go yV'sk ;h.28.
fco ;ZstI u"ehdko ~ }]wh eo e wko fdZsk ns fco oZp d j[ew Bkb
x'V T[s jZE cfonk.29. T[; B ;tko j' e x'V ~ nfijh ukpe wkoh fe T[j
dhtko d T[go'I iwBk dfonk ftu nk fgnk.30.
x'Vk gkDh ftu x[zwdk-sodk pkjo nk frnk. ;z;ko dk pkdFkj fJj ty e
j?okB j' frnk.31. Fo Fkj B dzdK Bkb jZE tY. pkdFkj x'V d ub ikD s
pj[s j?okB j' frnk.32.

778

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

p;/ po t? p`d{e pkoK e[Bd.


u[ pk poe npo; pjkoK e[Bd. 19.
jwh t}j eod`d d[ ;/ uko pko.
jw

nk]o

fpdkBd

e[Bd

fe

]kp

][\sj

][\s

Ftd

fJ]sh:ko.

20.

gk;pK.

p g: w[od F[d jw u[ }]w/ :bK. 21.


otK eod U ik fpnkwd n}K.
fe p[B rkj n} Fkj eoy/ froK. 22.
xoh

ok

fpe'pd

xoh:k

xoh:ko.

t}K w/y e'pd p g[Fs/ fdtko. 23.


u[Bk

sk

pokwd

fdtko/

n}hw.

d[ n;gF B}o eod j[ew/ eohw. 24.


:e/ ok fp}d sk n}' Bhw eod.
do/ gk;pkB/ po n} Bhw eod. 25.
fdro ok fp}d sk i[dk rFs ;o.
f;:w ok fpe[FsB Ftd ]{zB so. 26.
u[nw ok i[dk eod gziw pe[Fs.
FFw

ok

pe[Fs`d

FFw

u"ehn;

iwdko

e[Fs

nkwd

w[Fs.

27.

n}K.

fe j\sF froK p[d u"eh froK. 28.


fe j\sw jwh e[Fs }]w/ n}hw.
fe d;sF e[Bd o]F j[ew/ eohw. 29.
u[ B k

sk}hnkBj

fp}d

sk}hnF.

fe pkbk fp:kwd p }wB nzdoF. 30.


trFsB
fe

dokp/

j?os

p/o{`

n}K.

fpwKdzd

Fkj/

ijK.

31.

fe dzdk ][od d;s n} F/o Fkj.


p j?os jwh o\s nkbw gBkj. 32.
fe wok e[}k p[od n;g/ n}hw.
fp p]Fhd U jw u[ e;w/ eohw. 33.
do/rak

nro

o{fJ

dhdw/.

p ;d rzi ;op;s p]Fhdw/. 34.

fjekfJsK

779

(efjD brk--) T[j fejVk nkdwh j? i' wo t^v x'V ~ b? frnk j?. ][dk
dh e;w (i T[j wo ;kjwD nk ikJ) sK T[; ~ wk\ eo fdnK.33. n\;';
i w?I T[; dh Feb ty btK sK w?I ]}kB ftu'I Be' Be GohnK j'JhnK ;" E?bhnK
fdnKrk.34.
n\;';, i w?I T[; ~ ty b?Idk, sK w?I T[; s'I nkgD fdb ~ B codk.35.
i T[j w?~ nkgDk dhdko dt sK w?I ]}kB ftu'I GohnK j'JhnK ;" E?bhnK T[;
~ d fdnK.36.
(pkdFkj B) Ffjo ftu wBkdh eotk fdZsh fe w?I T[; ]{B]ko dk ]{B p]F
fdnKrk.37. (sd T[; bVeh B) grVh pzBQ bJh ns ;[Bfjoh ozr dk p;sq gk
fbnk. ;[Bfjoh Ykb pzBQ e pkdFkj d ;kjwD gF j' rJh.38.
T[; B fejk-- n? Fo ~ wko dD tkb Fo Fkj ! w?I fJ; Yzr Bkb @okj'#
x'V ~ b? frnk ;K.39. T[; dk itkp ;[D e p[ZXhwkB okik j?okB j' frnk. T[;
B ibdh Bkb d{ih tko fejk.40.
j Fo d ;wkB ;{ow! w?~ fBeb e ftyk fe s{` fetI gfjb x'V ~ eY
e b? frnk ;?I.41. T[j T[; soQK Bdh d e`Y T[s p?m rJh ns Fokp ghsh s
wk; ykfJnk.42.
T[; B gfjbK pj[s ;kohnK xkj dhnK gzvK gkDh ftu o'VQhnK ns pkdFkj
d gfjodkoK ~ X'yk fdZsk.43. fco T[; B E'Vh e'fFF eo e T[; efmB dfonk
~ gko eo fbnk.44.
T[; B gfjbK tKr gfjodkoK ~ wkfonk ns d"V rJh. fJj ty e pkdFkj
w[od d ;wkB j' frnk.45. ;{oi d v[pD ftu id'I fJe xVh ofj rJh, T[j
T[E nkJh ns x'V dhnK o;hnK y'bQ fdZshnK.46.
(T[; B x'V ~) brakw gkJh ns ;tko j' rJh. dU tor w;s x'V ~
T[; B ukpe wkfonk.47. T[j x'Vk pkdFkj dh T[funkJh fizBk T[Sfbnk ns
dfonk ftu nk fgnk.48.

780

;qh

fe

j?\;s

ro'

d;w-rqzE

dhdJ/

;kfjp

:k\sw.

p ikJ/ fdro fdb B}' sk\sw. 35.


fe dhdko p]F`d nro U wok.
fe ;d rzi ;op;s p]Fw tok. 36.
u[

F[jos

e[BkBhd

Fjo

nzdo{`.

fe p]Fhd ww ]{zB n} ]Pko ]{z. 37.


fp p;s`d d;sko n} ikw }o.
p g/F/ Fj nkwd u[ }ooh f;go. 38.
pr':d fe F/o n\eB' F/o Fkj.
fe n} okj ok wB fpp[odzd okj. 39.
nipwKd

;kfjp

f]od

JhI

itkp.

fd&ro pko r':d fe pk t? ;tkp. 40.


fe Beb ; B[wk JhI wok F/o sB.
p tij/ uok p[odk n;g/ e[jB. 41.
fBF;s`d n}K tij/ po o'd nkp.
fp

p[od`d

pkdj

p][odB

epkp.

42.

otK eod nZtb p;/ g[Fs ekj.


d&rak

w/

fdjd

gk;pkBkB

Fkj.

43.

t}K g; p e'FF e[BkBhd b]s.


p g?oF doKwd fi doh:kfJ ;]s. 44.
t}K

fpFe[BkBhd

frod

F[d.

p dhdB n}' Fkj g: w[odj F[d. 45.


xVh

:e

t}K

ik

fp:kwd

b&ra k wF

fpdkdz d

fp}d

fpwkdzd

skihnKBj

rao{p

nk\skp.

e[Fk:d
;P k o/
u[

sBkp.

46.

F[ d ;s.

n\ohs

w;s.

47.

u[Bk n;g ]'}hd poso fi Fkj.


f}

pkbk

fp:kwd

doh:kfJ

rkj.

48.

p g?oF dokwd fi doh:k n}hw.


fe gko; jwh rFs j[ew/ eohw. 49.
\o'd
fpr':d

nkwdF

n;g

eod;

;bkw.

;[]B

Fkfj

noph

ebkw.

50.

fjekfJsK

781

T[j T[; t^v dfonk ftu so e pkjo nk rJh. oZp d j[ew Bkb T[j
(bVeh ns x'Vk) dfonk s'I gko j' rJ.49. pkjo nk e T[j x'V s'I T[soh
ns pkdFkj ~ ;bkw ehsk ns noph }pkB ftu pkdFkj ~ fejk--.50.
n? Fo Fkj! soh neb feE rJh j? fe w?I okj' x'Vk b? rJh ;K ns
s{` @;[okj'# w?~ ][d d fdZsk j?.51. T[; B fJ; soQK dh rZb ejh ns x'V ~
s'o fdZsk ns p]fFF eoB tkbk oZp T[; ~ :kd nk frnk.52.
(T[; ~ geVB bJh) pF[wko x'V ;tko T[; fgS d"VkJ rJ. go T[; d
pokpo e'Jh ;tko B gj[zu ;fenk.53. pkdFkj d ;kjwD :'fXnK B nkgDhnK
gZrK ;[N fdZshnK (ns fejk--) j pkdFkjK d pkdFkj, j ;z;ko d nk;o! (s[;hI)
fJj eh ehsk j?.54.
fjoB dh ukb ubD tkb T[; x'V ~ e"D geVdk. (s[;hI) ][d nkgD jZE
Bkb fJj x'Vk T[; ~ d fdZsk.55. s[;hI fJj p;wMh dk ezw feT[I ehsk< okj'
x'Vk sK T[j ][d b? frnk ;h, go ;[okj' x'Vk s[;hI nkg d fdZsk j?.56.
T[j d'tI T[&&Zsw x'V T[j bVeh b? rJh ns gowkswk d j[ew Bkb nkgD
gqwh ~ d fdZs.57. T[; bVeh ~ T[j ftnkj e xo b? frnk. gowkswk d
j[ew Bkb T[; B nkgDk puB fBGk fdZsk.58.
j ;keh! w?~ g';s d v'fvnK dk fgnkbk p]F i' izr tb wo ezw nk
;e.59. d[FwD ~ fvrkT[D bJh (fJ; fgnkb dk ghDk) uzrk j?. fJ; dk fJe
x[N gh e jkEh ~ fvrkfJnk ik ;edk j?.60.11.
v v v v

782

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

s[ nebF uok rFs J/ Fkfj Fkj.


fe wk okj p[odB s[ dkdB ;[okj. 51.
fe r[\sF u[Bh sk otK eod o]F.
p :kd nkwd' J/}d/ dkd p]F. 52.
fp

n\skd

g[Fs

n;gjk

p/F[wko.

fe U ok B jw po e[Bd e; ;Pko. 53.


fp}d

wod

dk;skojk

g/F

Fkj.

fe J/ Fkj FkjkB nkbw gBkj. 54.


fprhod

e;/

jo

d[

nkj{

p[oke.

s[ U ok fpp]Fhd ][d d;s ske. 55.


uokw/

e[B d

ekojk

p/] [d h.

fe okjk n}' wB ;[okjk s[JhI. 56.


fpp[odF n}' n;g jo d' n}hw.
t}K ok fp p]Fhd j[ew/I ojhw. 57.
fe

fe

e"b/

fpfdj

ok

dokt[od

]kBj

fBekj.

e[Bd

w[;sehw

j[ew

;keh:k

;kra o /

e' e Bko.

Fkj.

58.

do/ tes izrF fp:kwd p eko. 59.


fe ]{p;s do tes ];w n\eBh.
fe :e e[os:; \hb ok g?eBh. 60. 11.
v v v v
o}k p]F p]fFzdJ/ p/F[wko.
fojkJh fdj' gke gotodrko.
ojhw'

eohw'

wehB'

weK.

n}hw'

\jhw'

}whB'

}wK.

F[Bhdw

;[]B

e'j

e?po

1.

2.
n}hw.

fe n\rK :e/ p{d U ik ojhw. 3.


:e/ pkB{J/ p{d U jw u[ wkj.
e[Bd dhdB FfoFs raodB f} Fkj. 4.
d' npo{ u[ npo/ pjkoK e[Bd.
pfw:rK u[ n} sho pkoK e[Bd. 5.
o[]/ u{` ]bk;h fdjd wkfj oK.
pjko/ r[fb;sK fdjd Fkfj oK.

6.

fjekfJsK

783

T[j gowkswk nkBzd-dkfJe, pF[wko p]fFFK eoB tkbk, gqfsgkbBk eoB


tkbk ns ;z;kfoe pzXBK s'I S[VtkT[D tkbk j?.1. T[j gqG{ ofjw eoB tkbk, feqgk
eoB tkbk, wekBK tkbk, wekBK ftu ftnkgD tkbk, wjkB ns Xosh s nkekF
ftub GdK ~ ;wMDk tkbk j?.2.
w?I t^v ]?po gops dh fJj eEk ;[Dh j? fe T[E fJe ojhw BK dk
n\rakB ofjzdk ;h.3. T[; d xo fJe uzdqwk torh ;[zdo fJ;soh ;h. T[; ~ ty
e pkdFkjK dhnK rodBK th M[e iKdhnK ;B.4.
T[; d d'tI Got^N poyk o[s d pdbK tKr (ekb) ;B ns gbeK ftu'I
(B?DK d) shoK dh poyk j' ojh ;h.5. T[; dk w[yVk uzdqwk ~ tyD s'I ]bk;
eo fdzdk ;h. T[j pkdFkjK d w[yfVnK ~ p;zs tKr fyVk fdzdk ;h.6.
T[; fJ;soh d Got^N ewkB d ;wkB ;B. T[; d B?D efjo Go sho
wkod ;B.7. T[; dk w;s w[yVk tyD tkb ~ w;s eo fdzdk ;h. T[; dk tyDk
T[ikV ns eZboh Xosh ~ pkra ftu pdb fdzdh ;h.8.
T[j pj[s ]{p;{os ;h. T[; dk w[yVk ;[zdosk Bkb Gog{o ;h. T[j (Gkt/A)
itkB ;{os tkbh ;h go ;'u ti'I T[j gqkuhB ;h. (Gkt--;'u ti'I T[j g[okD
siopkekoK tkbh rZb eodh ;h).9. T[E fJe j;B ]kB BK dk n\rkB ofjzdk
;h. T[; dh p[ZXh ns neb itkB ;B.10.
T[j fJe d{i ~ pj[s fgnko eod ;B. T[BQK d fgnko ~ ty e b?bk
ns wiB{` th FowFko j[zd ;B.11. T[j fJe d{i gqfs gqw ftu fJsB wrB j'
rJ fe T[BQK d g?oK ftu'I oekpK ns jZEK ftu'A brakwK S[N rJhnK (noEks j'F
jtk; y'j p?m).12.
T[; B gqwh ~ nkgD xo fJefbnK p[bkfJnk. T[BQK d'jK d Foho ftu ekw
dk tr Sk frnk.13. T[BQK ~ fJeZfmnK ofjzfdnK id'I d' uko wjhB bzx rJ,
sK T[BQK d fe; t?oh B pkdFkj ~ ]po eo fdZsh.14.

784

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

p npo{ ewkB/ F[dk Bk}BhI.


p uFwF }Bd e?po? ejorhI. 7.
p w;sh fdjd jw u[Bh o{fJ w;s.
r[fb;sK
][F/

e[Bd

][F

p{w

iwkb'

F'ohd

ewkb'

d;s.

8.

j[;B.

p ;{os itkB;s f\eo/ e[jB. 9.


:e/ j;B ]K p{d U ik \rK.
pdkBF jwh p{d nebF itK. 10.
e[Bd d';sh pk jwj :e fdro.
fe b?bh t wi~ f]}b rFs ;o. 11.
u[ pk :e fdro jw u[Bh rFs w;s.
u[ gk n} oekp' fJBk o\s d;s. 12.
sbp

eod

]kBJ/

f]bts/.

fw:K nkwdF i' pdB Fjts/. 13.


jwhI i[\s ][odzd d[ ;/ uko wkj.
]po eod i' d[FwB/ fB}d Fkj. 14.
p

j?os

doKwd

eFhdB

:e/

s/ra

\rkB/

ojhw.

rooK

n}hw.

15.

u[ ]poF o;hd' fe nkwd F"jo.


j[wK :ko ][d ok fp}d s/&ra ;o. 16.
jwfj

r'Fs'

w;kb:

d/&ra

nzdo

fBjkd.

fpnzdk]s

nksF

fpdkd.

F"jo

ok

][okBhd

jwj

B"eoK

ok

pkeh

fpwKd.

f}nk\s

e[Bkd.

17.
18.

u[ ][F rFs F"jo B dhdF u[ Bo.


pe[FsK e;/ ok fe dkdF ]po. 19.
fpfdj
fe

;keh:k

wkok

;krao/

peko;s

izr

;p}

r{`.

nzdo{`.

20.

bpkbp pe[B dw pdw B'F e[B.


raw/ jo d[ nkbw \okw'F e[B. 21. 12.
v v v v

fjekfJsK

785

(fJj ]po ;[D e) ojhw ]kB gmkD j?okB j' frnk. T[; B fJe sbtko
~ fwnkB ftu'I fyu fbnk ns pj[s }'o Bkb rfink.15. T[; fJ;soh ~ id
gsk bfrnk fe T[; dk gsh nk fojk j?, sK T[; B sbtko Bkb nkgD :ko
dk f;o ty eo fdZsk.16.
T[; B :ko dk wk; dr nzdo gk fdZsk ns w;kb gk e (jmK) nZr pkb
fdZsh.17. (gfjbK T[j wk;) xo tkb ~

ytkfJnk ns pkeh pu oj Bkb B"eoK

~ gqw-G'i eotkfJnk.18.
id'I (T[E) e'Jh j'o wod B fdf;nk, sK gsh ][F j' e gos frnk ns
T[; p`d ~ wko fdZsk, fi; B fJj ]po fdZsh ;h.19. j ;keh! w?~ jo ozr
(dh Fokp) dk fgnkbk d, i' w?~ izr ftu b'VhIdk j?. 20.
T[j fgnkbk e`Y se Gfonk j't fi; ~ w?I jo tb ghIdk ojK ns d'jK
ijkBK d rawK ~ G[bk fdnK.21.12.
v v v v

You might also like