8 KASIM

Bu dönem burada gördüğünüz gibi yaklaşık 5 yüzyılda başlıyor hatta 4 yüzünden başlıyor erken
Hristiyan diye nitelendirdiğimiz dönem. Bisansta 6 yüzyıl başlıyor 15 inci yüzyıla kadar kabaca
istanbul'un fethine kadar sürüyor ama istanbul'un fethinden sonra da Bizans devam ediyor post
bisans diye adlandırdığımız bir dönem var. Bizans birdenbire ortadan kalkmıyor tam tersine ondan
sonraki dönemde de bir biçimde Bizans mimarlığının ve sanatını balkanlarda rusya'da uzantıları
olduğunu söylemeye çalışıyorum. Erken Hristiyanlıktan başlayalım hristiyanlığın ortaya çıkışından
başlayan bir süreç Hristiyanlık kabaca milat yıllarında başlıyor ama hristiyanlığın oluşum süreci diyelim
ki Musevilik ve islâmiyete benzemez farklıdır. Hristiyanlığın oluşum süreci isanın ölümünden
neredeyse 200 yıl sonra oluşan süreç. Bütün dinler değişir dolasıyla Hristiyanlıktan bahsedersek
yaklaşık 700 yılından başlar Filistinde yaşayan musevilerin bir bölümü Hristiyan olurlar dolasıyla orada
erken bir dönem ver kabaca 431 yılında 5. Yy içinde bugünküne benzeyen Hristiyanlık oluşmaya
başlar. İslamiyet içinde böyledir şii inancı bir noktadan başlar hz. Muhammed döneminde yoktur.
Başka İslamiyetlerde vardır. 431 yılında başka bir Hristiyanlık doğmuş Süryani Hristiyanlığı doğmuş
kuzey Suriye kuzey ırak ve Türkiye’de vardır. Sonra Ortodokslar, Katolikler, Protestanlar vb. ortaya
çıkar. Bunlar birlikte mimarlıkta değişir. Bizi ilgilendiren romanın çöküşü. Efes , Kadıköy konsili bu
toplantılarda çeşitli Hristiyanlar toplanır. İnanç förmülleride değişir doğu Hristiyanlığına inananlar yani
Lübnan tarafındaki insanlar isanın sadece peygamber olduğuna inanırlar. Başka hristiyanlar isanın 3
kimliği olduğuna inanırlar. İncil çok sayıda vardır onaylanan incilleri Kadıköyde karar vermişler. Roma
imparatorluğu (Konstantinos) sayesinde bugünkü Hristiyan dünyasının oluşumunda ilk parçasıdır.
Kendisi doğumdan ölüme kadar putperest, annesi hristiyandır. Hristiyanlık bazı dönemlerde yasaklıdır
Konstantinos sayesinde Hristiyanlık serbest olur. Roma dinleri birbirlerini reddetmezler birisi başka
birinine inanır birisi başkasına. Çoktan seçmeli dindir. Londra’da, Bergama’da iziz tapınağı vardır iziz
mısır tanrısıdır ama inanan başka yerde de inanır. Roma imparatorluğu Hristiyan olur. Roma sistemi
Hristiyanlık çıkmadan hatta önce çöküyor. Kavimler göçüyle bir zamanlar norveç'te isveç'te
Danimarka’da almanya'da yaşayan germenler aşağıya inmeye başlarlar burada başka germen dilleri
konuşan bugün germen dillerini konuşmayan insanlar yavaş yavaş aşağıya inmeye başlarlar bizim
tarihimiz bağlamında bildiğimiz asya'dan gelen hunlar söz gelimi burada batıya doğru gelirler ve
bugünkü macaristan'a doğru yerleşmeye başlarlar dolayısıyla bir grup maccar kabilesi bir grupta Türk
kabilesi gelir bugünkü macaristan'ı kurar bunu biliyoruz bir kısmını Türkçe konuşuyor bir kısmı
maccarca konuşuyor . Bütün Avrupa değiştirir niye çünkü germen dillerini konuşanlar bugünkü
fransa'yı işgal ederler arkasından ingiltere'yi işgal ederler bu yaklaşık olarak 600 yıllık bir süreçte
ingilizceyi var edicektir. Fransızca varlık kazanır yine 500 yıllık bir sürenin içinde italyanca varlık
kazanım bunların hepsi dikkat edin roma'nın çöküşüyle birlikte başlarlar bunlar bizim kullandığımız
gibi dil değil bizim dilimiz orta asya'da da Türkçe kullanılır yapısal özellikleri hatta kelime yapısı hatta
kelimelerin önemli bir bölümü daha orta asya'da da kullanılıyor olduğunu Türkler sahneye çıktıkları
zaman da Türkçe diye bir şey var ama ingilizler kendi dilleriyle birlikte varlık kazanırlar ve dediğim gibi
11 yüzyıldan başlayan bir süreçtir İngilizcenin var olması. Francısza 7.Yüzyıldan başlar. Almanca
konuşanlar hep almanca konuşur zaten onlar Almanca çeşitli germence konuşan insanlardı bütün
avrupa'yı işgal edenler bir zaman söz gelimi italya'da bölümünde insanlar Almancanın atası dili
konuşabiliyorlar kuzey italya'da p. Vadisinde böyleydi italya'da bu yüzden insanların fizyonomisinden
bile ait edersiniz kuzey italya'ya giderseniz sarışın insan görürsünüz ama napoli'ye ya da çizmenin
güneyine giderseniz insanla esmerleşir. Yukarı taraflarında germen kanı hala vardır.
Germenler romalılarla karşılaştıklarında germenler kırsal bir kesimden kentte inmiş oluyorlar
germenler yazı yazmıyorlar şuanki germenler hakkındaki bilgileri romalılardan öğreniyoruz romalılar
yazardı. roma imparatorluğu'nun batısı büyük ölçüde çöküyor kentler eski büyüklüklerini sürdüremez
hale geliyorlar insanlar kentsel alandan kaçıp yeniden kırlara yerleşmeye başlıyorlar italyaya fransaya
yerleşmeye başlıyor bir zamanlar önemli roma kentleri olan yerler köye dönüşüyorlar. Artık yapıları
taştan inşa etmiyorlar kagir inşaat yapmıyorlar basit kulübelerde yaşamaya başlıyorlar sistemi alt üst
ediyorlar bütün Avrupa sahnesi alt üst oluyor roma döneminde var olan ticaret sistemi çöküyor.
Bugün bizim yaşadığımız topraklar henüz daha Türkler falan gelmiyor doğudan gelenler yok sadece
buraya tuna'yı geçerek gelenler var onlar da az sayıda geldikleri için burası aynı derecede hırpalanma
olacak dolayısıyla roma'nın yıkılışına yakın dönemde roma'nın en zengin yerleri neresi biliyorsanız
mısır en zengin yerlerinden Suriye açık ara en zengin yerlerinden Anadolu en zengin yerlerinden biri
ama burada gördüğünüz batı taraf yoksul ulaşıyor sürekli olarak kentler ortadan kalkıyor bu tarafta
kentler ortadan kalkmıyor bu tarafta ticaret aynı derecede ortadan kalkmıyor daralıyor ama aynı
derecede ortadan kalkıyor böyle bir durumda romalılar roma imparatorları büyük karar veriyorlar 395
yılında milattan sonra roma'yı ikiye bölelim diyorlar. ikiye bölmek zorunda kalıyorlar bir süre çifte
imparatorla idare ediyorlar çifte imparator ikisi de eşit yetki yasa dahil 2 tane imparator bir tanesi
italya'da oturuyor bir tanesi konstantinopolis'te bugünkü istanbul 2 imparator bunlar isterlerse ile
ikiye bölme biliyorlar yani buradaki de tekrar daha toprağa paylaştırmak istiyorsa o da ikiye
paylaşılabiliyor sırf kolayca yönetebilmek adına böyle bir sorunla karşılaşıyorlar ve bütün bunlar
olurken bir yandan da hıristiyanlık gündeme geliyor.

Avrupa Hristiyanlaşıyor artık kiliseye bir yapı yapmak gerekiyor önceden kilise bir yapı bile değil erken
hıristiyanlar genellikle nereyi bulurlarsa orada orayı tanımladıkları zaman orada ibadet etmeye
başlayabiliyorsunuz dolayısıyla bir kilise yapısı bile inşa etmek başlangıçta gündemde değil kilise yapısı
da kilisenin ibadet pratikleri de yavaş yavaş oluşur yani başlangıçta nasıl ibadet edilir cevabı standart
değil. Kiliselerinden tipi ancak kabaca konstantin döneminden başlayarak ortaya çıkar çünkü
konstantin artık hristiyanlığı özgür bırakır kiliseler ortaya çıkacaktır o zaman da kiliseyi nasıl
yapacakları sorunu oluşur hiç yapılmayan bir şeyi yapmaya çalışırlar

dünyanın en eski bazilikalasını konstantin'in annesi olan anna yaptırmış bunu kudüs'te kutsal mezar
Kilisesi ne demek kutsal mezar Kilisesi isa'nın mezarı olduğuna inanılan bir kilise şimdi isa'nın mezarı
yok bilinen bir mezarı dolayısıyla da bir beden kalıntısı dünyanın hiçbir yerinde mevcut değil. bugün
de kullanımda ve çeşitli Hıristiyan mezhepleri arasında kavga konusudur burada cinayetler işlendi
niye çünkü burayı temizlemek görevini kim yapacak Ermeniler mi yapacak rum ortodokslar mı
yapacak katolikler mi yapacak kavga ederler birbirlerini öldürdükleri vardır Osmanlı döneminde
Osmanlı yönetimi şunu yapmak zorunda kalır bu kilisenin temizliğini Müslümanlara verir ve bu sorun
böyle çözülür.

volga boyunda hazarlar diye bir grup türk yaşıyor konuştuğumuz dilin benzeri türkçeyi konuşan
hazarlar, peçenekler bunlar Türkçe konuşuyorlar hazarlar. Bulgarların adı bile Türkçe bulgarlar buraya
geldikleri zaman Türkçe konuşan bir grup ama büyük bir slav çoğunluğunun içinde küçük bir azınlık
olarak zamanla türkçeyi unutuyorlar dolayısıyla bugünkü Bulgar ulusu oluşacak zaman içinde oluşacak
bir daha oluşmayacak erken dönemde buradaki yöneticilerinin Türkçe adları var ama zamanlar bu
Slavcaya dönüşecek burada gördüğünüz gibi dünya sahnesi bambaşka diğer hal almaya başlıyor

sicilya'da insanlar hâlâ yunanca konuşuyorlar bunu size Yunan dünyasını anlatırken antik yunan'ın
söylediğimi hatırlıyorum sizinle de orta çağa kadar italyanca konuşmayacak sadece yunanca
konuşacaklar napoli'de insanlar yunanca konuşacak uzun süre bugün Napoli italyanca konuşuyor
dünyada etnik sahnesi değişen tek yeri Anadolu zannetmek gibi bir alışkanlığımız olduğu için bunları
anlatıyorum sanki yeryüzünde sadece Türkler yer değiştirdi buraya geldiği gibi anlatan okul kitapları
okudunuz bütün yeryüzündeki herkes yerini değiştirecek bugünkü yerinde yaşıyorum sabit yerinde
yaşayan bir toplum yok ki böyle bir toplum belki çin'in bir bölümü için söylenebilir çin'in bile tamamı
için söylenemez güney çin'in çiftleşmesi çok daha genç ve hareketli bir şey dünya tarihi böyle bir yer
dolayısıyla sadece Türkler anadolu'ya geldi dünya sahnesi değişti diye anlatmaya alışık olduğumuz için
bunları bilmenizde yarar var bu kadar da bilin en azından dünya sahnesinin bitimsizce değiştiğini bilin
bize özgü bir arıza yok.

Araplar bugün arap ülkeleri diye tanımlanacak ülkelere yerleşecekler Arapça konuşuluyor islâmiyete
kadar suriye'de yunanca ve suryanice konuşuluyor. İsa ibranice konuşmuyorum isa aramice dili
konuşuyor. ibranice bugün israil'de konuşulan dil isa doğduğu zaman ölümü bir dil dikkat edin 2000
yıl önce ölü bir dil. bugünkü ibranimce israil kurulduktan sonra ibranimceyi kendilerine kutsal bir din
yaptılar.

mimarlık alanında önemli girişimler önemli ürünler verilemez hale geliyor çünkü eskisi gibi roma
sistemindeki bütün ne diyelim yapı ustaları şunlar bunlar artık çalışamaz hale geliyorlar avrupa'nın
çoğu yerinde kagir yapı yapılamaz hale geliyor neredeyse kulübe gibi yapılar yapmak zorunda
kalıyorlar şarlmanın kendi sarayı bile ahşaptan bir saray henüz daha Avrupa roma döneminde
yapabildiği o karmaşık yapıları üretemiyor inşa edemiyor böyle bir dönem ortaya çıkıyor o sırada
şarlman kendisine bir saray şapeli yaptıracak yaptırmak için italya'dan adamları getirmesi gerekiyor
çünkü bütün avrupa'da bu türden karmaşık kagir yapıları yapabilecek insanlar sadece italya'da var
dolayısıyla italya'da adamlar çağrılacak.

planlar transfer olurlar dikkat edin kudüs'ten romanya'ya romanya'dan istanbul'a ravennadan
istanbul neredeyse akrabadır ama ravenna italya da istanbul bizim ülkemizde buradaki saray şapeli
ise aachenda dikkat edin aynı plan tipi de ülkeden ülkeye transfer olmaya gidiyor yapı dolayısıyla o
dönemde almanya'da yapılmış en karmaşık yapı. 8 yüzyılda bu çok karmaşık bir yapı dikkat edin
geometrisi bile çok karmaşık bir sekizgen bizim yine sekizgen aplike etmeden bile problem olduğunu
hatırlayın bize çok kolay geliyor ama geçen yüzyıllarda dik açılı 2 tane duvarı yapmak marifet bazı
ortaçağ kiliselerinde yamuk olduğunu görür köşeleri dik değildir çünkü zemine aplike etmekte
zorlanıyorlar dik açıya aplike etmeye bugün bilgisayarla aplike ediyoruz ama o çağda bunun zemininin
üzerine çiziliyor çok zor bir iş.

Almanya da bir zamanlar sütün yapılamıyordu taş parçasını vereyim size de şey keski vereyim sütun
yapın yapılamaz ki bir yerde fazla yontulur öte tarafını az yontulur dolayısıyla sürekli hareketli bir
milin üzerinde sütunu çevirirsiniz ki her yere eşit biçimde yontula bilsin. 18 yüzyılda kadar
başkalarının yapılarında sütun çalmak diye bir klasik var eski yapıya gidiyorsunuz orada yontulmuş
sütunları çalıp kendi yapınıza kullanıyorsunuz Nuruosmaniye yaparken Bergama’dan çalmışlar.