187821

ÖNSÖZ
Türkler’ in geleneksel el sanatlarına olan ilgileri geçmi ten günümüze gelen

eserlerden anla ılmaktadır.
Geleneksel sanatlarımız arasında önemli bir yere sahip olan Türk çini sanatı,
özellikle iç ve dı mimariyi süslemede sıkça kullanılmaktadır. Çinin süsledi i eserleri
Türkler’ in egemenlik sürdü ü her bölgede görmemiz, bu sanata verilen de erin en
açık göstergesidir.
Türk çini sanatı içinde önemli bir yere sahip olmasına ra men klasik Kütahya
çini ve desenleri üzerine yeterli ara tırma yapılmamı olması tez konusu olarak
alınmasında etkili olmu tur.
Ara tırmanın her a amasında yardım, rehberlik ve güvenini esirgemeyen

de erli hocam ve tez danı manım Sayın Prof. Tevhide Özba ı ‘ na sonsuz
te ekkürlerimi sunarım.
E itimim süresince benden destek, ilgi ve sevgilerini esirgemeyen anneme ve

babama, karde ime ve e ime te ekkür ederim.
Zeynep AKBA UYANIK Mayıs–2006
i
ÖZET
Ç N LERDE KULLANILAN KLAS K

KÜTAHYA Ç N DESENLER
Akba Uyanık, Zeynep

Yüksek Lisans, Geleneksel Türk El Sanatları Anabilim Dalı
Tez Danı manı: Prof. Tevhide ÖZBA I
Mayıs–2006
Ara tırmada, geleneksel sanatlarımızdan biri olan çini sanatıyla ilgili literatür
taraması yapılarak, klasik Kütahya çini desenlerini kullanarak üretim yapan atölyeler,
Kütahya çini müzesi ve özel koleksiyonlardaki klasik Kütahya çinilerine ula ılarak
bunların ı ı ı altında, çinilerde kullanılan klasik Kütahya çini desenleri
de erlendirilmi tir.
Ara tırmanın evrenini, Kütahya çini müzesinde yer alan çiniler, Kütahya’daki
klasik Kütahya çinileriyle süslü tarihi eserler, özel müze ve koleksiyonlardaki klasik
Kütahya çinileri ile günümüzde klasik Kütahya çini desenlerini kullanan atölyeler
olu turmaktadır. Ara tırmanın evreninden Kütahya çini müzesindeki 12 eser, Rıfat
Çini özel koleksiyonundan 20 eser, Suna ve nan Kıraç vakfı özel koleksiyonundaki
12 eser, Yetik çiniden 3 adet çini deseni, Elhamra çiniden 15 tane klasik Kütahya
çini deseni, Azim çiniden 7 adet çini deseni ara tırmada örneklem olarak alınmı tır.
Ara tırmada yer alan 33 desenin çizimleri, 69 çininin de foto raflarıyla birlikte
özellikleri hakkında bilgilere yer verilmi tir. Yapılan ara tırma 5 bölümden ve 155
sayfadan olu maktadır.
Ara tırma sonucunda

1) Kütahya Ticaret Odası’na kayıtlı 108 atölyeye ula ılmı , bu atölyelerden biri
kapanmı , ikisi faaliyet gösteren üç atölyenin klasik Kütahya çini desenlerini
kullandıkları tespit edilmi tir. Faaliyet gösteren di er atölyelerin ise sipari
oldu unda klasik Kütahya çini desenleri ile üretim yaptıkları atölyelerle
yapılan görü meler sonucunda anla ılmı tır.
2) Klasik Kütahya çini desenleri znik desenlerinin yanında daha kaba, estetik
açıdan göze daha az hitap etmesi ve talebin znik desenlerine göre az olması
bu desenlerin atölyeler tarafından tercih edilmemesine neden olmaktadır.
3) Faaliyet gösteren atölyelerin en çok tercih ettikleri klasik Kütahya çini

desenleri karanfil, yıldız geçme, elhamra olarak bilinen desenlerdir.
4) Günümüzde Kütahya da üretilen çinilerde ço unlukla znik çini desenlerinin

kopyaları ve bunlardan üretilen yeni kompozisyonlar kullanılmaktadır.
Ara tırma sonucunda ortaya çıkan bulgulara dayalı olarak ara tırmacı
tarafından ortaya konulan önerilere yer verilmi tir.
ii
ABSTRACT
CLASS C KUTAHYA T LE DES GNS USED ON T LES
Akba Uyanık, Zeynep

Bachelorship, Department of Traditional Turkish Hand-crafts/Arts
Tez Danı manı: Prof. Tevhide ÖZBA I
Mayıs–2006
In this search, Classical Kutahya Tile Designs Used in Tiles are assessed by
doing literature scanning about artificial tile which is one of our traditional arts, by
observing the classic Kutahyta tiles at the workshops using traditional Kutahya tile
designs at their products, Kutahya Tile Museum and in the special collections.
The tiles at Kutahya tile museum and the personal museums, the historical
consructions decorated with Kutahya tiles, classic kutahya tiles in special collections
and the products of the workshops using traditional Kutahya tile designs are the main
contents of this search. 12 works at the Kutahya tile museum, 20 works in the
collection of Rıfat Çini, 12 works in the collection of Suna and nan Kıraç
association, 3 works in the collection of Yetik Çini, 15 classic Kutahya designs of
Elhamra Çini and 7 tile designs of Azim Çini are the samples analized in this search.
There is information about the drawings of 33 designs and the features of 69 tiles
with their photos. This search is formed in five parts and 155 pages.
At the end of the search

1) 108 workshops registered at Kutahya trade center were found, then one of
them has been shut down. It was fixated that three workshops -two of them
are still active- were using classic Kutahya tile designs. It was also
recognized that other workshops were sometimes using these designs on
demand.
2) The plain scene of classic Kutahya designs beside attractive znik designs and
demands on tiles designed with znik designs are the main reasons of why
the workshops don’t prefer them.
3) The most preferred Kutahya tile designs are the designs named as carnation,
astral joggle, elhamra.
4) Nowadays the copies of znik tile designs and new compositions based on
these copies are used on tiles produced in Kutahya.
It is given place to the suggestions manifested by the researcher due to the verities
arising at the end of the search.
iii
Ç NDEK LER
ÖNSÖZ
ÖZET
ABSTRACT
Ç NDEK LER
EK LLER L STES
Ç Z MLER L STES
BÖLÜM I
1. G R ……………………………………………………………………………. 1
1. 1. Problem ……………………………………………………………………….. 1
1. 2. Ara tırmanın Amacı …………………………………………………………. 2
1. 3. Ara tırmanın Önemi …………………………………………………………. 2
1. 4. Varsayımlar ………………………………………………………………....... 3
1. 5. Ara tırmanın Sınırlılıkları …………………………………………………... 3
1. 6. Tanımlar ……………………………………………………………………… 4
BÖLÜM II
2. LG L ARA TIRMALAR…………………………………………………..… 7
2. 1. Geleneksel Türk Çini Sanatı ……………………………………………..….. 7
2. 2. Türk Çini Sanatının Tanımı ve Tarihçesi …………………………….....…. 7
2. 2. 1. Anadolu Selçuklu Çini Sanatı ……………………………………….……. 8
2. 2. 2. Beylikler ve Erken Osmanlı Çini Sanatı ……………………...……….... 10
2. 2. 3. Klasik Osmanlı Çini Sanatı …………………………………………...…. 13
2. 2. 4. Son Dönem Osmanlı Çini Sanatı ………………………………………... 14
2. 3. Türk Çini Sanatının Kullanım Alanları …………………………………... 16
2. 4. Çini Yapım A amaları ……………………………………………………… 17
2. 4. 1. Çini Hamurunun Hazırlanması ………………………………………..... 17
2. 4. 2. ekillendirme……………………………………………………………… 18
iv
2. 4. 3. Astarlama ve I. Pi irim …………………………………………………... 18
2. 4. 4. Desenleme ………………………………………………………………… 19
2. 4. 5. Sırlama ve II. Pi irim ……………………………………………………. 19
2. 5. Türk Çini Sanatında Kullanılan Teknikler ……………………………….. 20
2. 5. 1. Mozaik Çini Tekni i ……………………………………………………... 20
2. 5. 2. Renkli Sır Tekni i ………………………………………………………... 20
2. 5. 3. Minai Tekni i ………………………………………………………......... 20
2. 5. 4. Sır Altı Tekni i …………………………………………………………… 21
2. 5. 5. Perdah ( Lüster ) Tekni i ………………………………………………... 21
2. 5. 6. Kazıma ( Sgrafitto ) Tekni i …………………………………………….. 21
2. 5. 7. Slip Tekni i ………………………………………………………….......... 22
2. 6. Türk Çini Sanatında Kullanılan Motif ve Desen Grupları ………………. 22
2. 6. 1. Geometrik Süsleme ………………………………………………………. 22
2. 6. 1. 1. Basit Geçmeler ………………………………………………………… 22
2. 6. 1. 2. Yıldızlı Geometrik Süslemeler ………………………………………... 23
2. 6. 2. Bitkisel Süsleme ………………………………………………………….. 23
2. 6. 2. 1. Çiçekler ve Yapraklar ………………………………………………… 23
2. 6. 2. 1. 1. Rûmî …………………………………………………………………. 23
2. 6. 2. 1. 2. Lotus ……………………………………………………………........ 24
2. 6. 2. 1. 3. Palmet ……………………………………………………………….. 24
2. 6. 2. 1. 4. Yaprak ………………………………………………………………. 24
2. 6. 2. 2. Hatayi Süsleme ……………………………………………………........ 24
2. 6. 2. 2. 1. Hatayi ………………………………………………………………... 25
2. 6. 2. 2. 2. Penç ( Merkezsel Hatayiler ) ……………………………………….. 25
2. 6. 2. 3. Natüralist Süsleme …………………………………………………….. 25
2. 6. 2. 3. 1. Lâle …………………………………………………………………... 26
2. 6. 2. 3. 2. Gül ………………………………………………………………….... 26
2. 6. 2. 3. 3. Karanfil …………………………………………………………........ 26
2. 6. 2. 3. 4. Sümbül …………………………………………………………….... 27
2. 6. 2. 3. 5. Zambak …………………………………………………………........ 27
2. 6. 3. Yazılı Süsleme …………………………………………………………..... 27
2. 6. 4. Figürlü Süsleme …………………………………………………………. 28
v
2. 6. 5. Bulut ……………………………………………………………………… 28
2. 7. Literatür Özetleri…………………………………………………………… 28
2. 7. 1. Kitaplar …………………………………………………………………... 29
2. 7. 2. Makaleler ………………………………………………………………… 31
BÖLÜM III
3. YÖNTEM ……………………………………………………………………... 33
3. 1. Ara tırmanın Modeli …………………………………………………......... 33
3. 2. Evren ve Örneklem ………………………………………………………… 33
3. 2. 1. Evren ……………………………………………………………………... 33
3. 2. 2. Örneklem ………………………………………………………………… 34
3. 3. Verilerin Toplanması ………………………………………………………. 34
3. 4. Verilerin Analizi ……………………………………………………………. 35
BÖLÜM IV
4. BULGULAR VE YORUM ………………………………………………….... 36
4. 1. Kütahya’nın Co rafi Konumu ve Tarihçesi …………………………….... 36
4. 2. Kütahya’da El Sanatları …………………………………………………… 36
4. 3. Kütahya’da Çinicilik ………………………………………………………. 38
4. 3. 1. Çinicili in Kütahya’daki Tarihi Geli imi ……………………………… 38
4. 3. 2. Klasik Kütahya Çini Desenleri ve Özellikleri …………………………. 41
4. 3. 3. Klasik Kütahya Çini Desenleri ve Günümüzdeki Durumu …………... 42
4. 3. 4. Kütahya Çini Müzesindeki Klasik Kütahya Çinileri …………………. 43
4. 3. 5. Özel Koleksiyonlardaki Klasik Kütahya Çinileri ……………………... 55
4. 3. 5. 1. Rıfat Çini Özel Koleksiyonu …………………………………………. 55
4. 3. 5. 2. Suna ve nan Kıraç Vakfı Koleksiyonu ……………………………... 68
4. 3. 6. Kütahya’daki Çinili Tarihi Eserler …………………………………….. 80
4. 3. 6. 1. Vacidiye Medresesi ( Arkeoloji Müzesi ) ………………………......... 80
4. 3. 6. 2. Kur unlu Camii ………………………………………………………. 80
4. 3. 6. 3. Aslanbey Camii ……………………………………………………….. 81
4. 3. 6. 4. Yakup Çelebi maret Külliyesi ( Kütahya Çini Müzesi ) ……….. 81
4. 3. 6. 5. shak Fakih Külliyesi ……………………………………………… 81
vi
4. 3. 6. 6. Hisarbey ( Saray ) Camii ………………………………………….. 82
4. 3. 6. 7. Kükürt Köyü Camii ………………………………………………… 82
4. 3. 6. 8. Balıklı Tekkesi……………………………………………………….. 83
4. 3. 6. 9. Alo Pa a Camii ………………………………………………………. 83
4. 3. 6. 10. Ulu Camii …………………………………………………………… 84
4. 3. 6. 11. Ulu Camii Sakahanesi ……………………………………………… 84
4. 3. 6. 12. Dönenler Camii ……………………………………………………... 84
4. 3. 6. 13. Balıklı Camii ………………………………………………………… 85
4. 3. 6. 14. Saadet ( Sadettin ) Camii …………………………………………… 85
4. 3. 6. 15. Timurta Pa a ( Takkeciler- Takvacılar ) Camii- Külliyesi ……… 86
4. 3. 6. 16. Hükümet Kona ı ve Mescidi ……………………………………….. 86
4. 3. 6. 17. Kaditler Camii ………………………………………………………. 87
4. 3. 6. 18. Küpecik Camii ………………………………………………………. 87
4. 3. 6. 19. Ahievren Çe mesi …………………………………………………… 88
4. 3. 6. 20. Çinili Çe me ………………………………………………………….. 88
4. 3. 7. Elhamra Çini, Yetik Çini, Azim Çini Klasik Kütahya Çini Desenleri.. 101
BÖLÜM V
5. SONUÇLAR VE ÖNER LER ……………………………………………..... 135
5. 1. Sonuçlar ……………………………………………………………………. 135
5. 2. Öneriler …………………………………………………………………….. 137
KAYNAKÇA …………………………………………………………………… 139
EKLER ………………………………………………………………………….. 142

EK- 1. T. C. Kültür ve Turizm Bakanlı ı Kültür Varlıkları ve
Müzeler Genel Müdürlü ü zin Belgesi ………………………………………. 142
vii
EK LLER L STES
ekil 1: Kütahya Çini Müzesi ( Vazo Kandil ). E_ 02410 ………………………. 44

ekil 2: Kütahya Çini Müzesi ( Yazılı Kapak ) E_ 02411 ………………………. 45
ekil 3: Kütahya Çini Müzesi ( Çini Tabak ) E_ 2585 ………………………….. 46
ekil 4: Kütahya Çini Müzesi ( Çini Tabak ) E_ 03070 ………………………… 47
ekil 8: Kütahya Çini Müzesi ( ekerlik, Kapaklı Kâse ) E_3331 ……………… 51
ekil 9: Kütahya Çini Müzesi ( Kayık Tabak ) E_ 3355 ………………………... 52
ekil 12: Rıfat Çini Özel Koleksiyonu ( Çini tabak ). Ate in Yarattı ı
Sanat Kütahya Çinicili i. ………………………………………………………… 56
Sanat Kütahya Çinicili i. …………………………………………………………. 59
viii
ekil 22: Rıfat Çini Özel Koleksiyonu ( Vazo ). Ate in Yarattı ı
ekil 23: Rıfat Çini Özel Koleksiyonu ( Vazo ). Ate in Yarattı ı
Sanat Kütahya Çinicili i. 217……………………………………………………… 67
ekil 24: Suna ve nan Kıraç Vakfı Koleksiyonu ( Çini Tabak ) Sadberk Hanım
Müzesi Türk Çini ve Seramikleri. …………………………………………………. 69
ekil 25: Suna ve nan Kıraç Vakfı Koleksiyonu ( Çini Tabak )
Sadberk Hanım Müzesi Türk Çini ve Seramikleri. ……………………………….. 70
ekil 26: Suna ve nan Kıraç Vakfı Koleksiyonu ( Efe Biblosu )
Sadberk Hanım Müzesi Türk Çini ve Seramikleri. ………………………………. 71
ekil 27: Suna ve nan Kıraç Vakfı Koleksiyonu ( Kurtulu Sava ı Biblosu )
ekil 31: Suna ve nan Kıraç Vakfı Koleksiyonu ( Askı Süsü )
ekil 32: Suna ve nan Kıraç Vakfı Koleksiyonu ( Testi )
ekil 33: Suna ve nan Kıraç Vakfı Koleksiyonu ( Çini Tabak, Matara, ekerlik )
Sadberk Hanım Müzesi Türk Çini ve Seramikleri………………………………… 76
ekil 35: Hükümet Kona ı Giri i. Ate in Yarattı ı Sanat
Kütahya Çinicili i…………………………………………………………………. 89
ekil 36: Hükümet Kona ı ( Çini Kitabe ). Ate in Yarattı ı
ix
ekil 37: Hükümet Kona ı Mescidi. Ate in Yarattı ı Sanat
Kütahya Çinicili i. ……………………………………………………………….. 90
ekil 38: shak Fakıh Camii. Ate in Yarattı ı Sanat Kütahya Çinicili i………… 90
ekil 39: Alo Pa a Camii. Ate in Yarattı ı Sanat
Kütahya Çinicili i. ………………………………………………………………. 91
ekil 40: Alo Pa a Camii. Ate in Yarattı ı Sanat
Kütahya Çinicili i……………………………………………………………….. 91
ekil 41: Hisarbey Camii. Ate in Yarattı ı Sanat
Kütahya Çinicili i. …………………………………………………………….. 92
Kütahya Çinicili i. ……………………………………………………………… 92
ekil 45: Takvacılar Camii. Ate in Yarattı ı Sanat
ekil 46: Takvacılar Camii ( Mihrap içi çini kaplamaları ). Ate in
Yarattı ı Sanat Kütahya Çinicili i. …………………………………………….. 94
ekil 47: Ulu Camii. Ate in Yarattı ı Sanat Kütahya Çinicili i. ………………. 95
ekil 48: Sakahâne Çe mesi. Ate in Yarattı ı Sanat
ekil 49: Sakahâne Tavanı. Ate in Yarattı ı Sanat
ekil 50: Kaditler Camii. Ate in Yarattı ı Sanat
ekil 51: Kaditler Camii Tavanı. Ate in Yarattı ı Sanat
ekil 52: Kaditler Camii Askı Topu. Ate in Yarattı ı Sanat
ekil 53: Sadettin Camii. Ate in Yarattı ı Sanat
x
ekil 54: Balıklı Camii. Ate in Yarattı ı Sanat
Kütahya Çinicili i………………………………………………………………. 96
ekil 55: Balıklı Camii. Ate in Yarattı ı Sanat
ekil 56: Kur unlu Camii. Ate in Yarattı ı Sanat
ekil 57: Kükürt Köyü Camii. Ate in Yarattı ı Sanat
Kütahya Çinicili i………………………………………………………………. 98
ekil 58: Dönenler Camii. Ate in Yarattı ı Sanat
ekil 59: Küpecik Camii. Ate in Yarattı ı Sanat
ekil 60: Ahievren Çe mesi. Ate in Yarattı ı Sanat
Kütahya Çinicili i. ……………………………………………………………. 100
ekil 61: Çinili Çe me. Ate in Yarattı ı Sanat
Kütahya Çinicili i. ……………………………………………………………. 101
xi
Ç Z MLER L STES
Çizim 1: Elhamra Çini Tabak Deseni…………………………………………… 102

Çizim 4: Rıfat Çini Özel Koleksiyonu Tabak Deseni…………………………… 105
Çizim 5: Yetik Çini Tabak Deseni………………………………………………. 106
Çizim 6: Azim Çini Tabak Deseni……………………………………………….. 107
Çizim 7: Elhamra Çini Tabak Deseni…………………………………………….108
Çizim 8: Rıfat Çini Özel Koleksiyonu Tabak Deseni…………………………….109
Çizim 9: Elhamra Çini Tabak Deseni……………………………………………. 110
Çizim 10: Elhamra Çini Tabak Deseni………………………………………….. 111
Çizim 12: Rıfat Çini Özel Koleksiyonu Tabak Deseni………………………….. 113
Çizim 13: Azim Çini Tabak Deseni……………………………………………... 114
Çizim 14: Yetik Çini Tabak Deseni……………………………………………… 115
Çizim 15: Rıfat Çini Özel Koleksiyonu Tabak Deseni…………………………... 116
Çizim 16: Rıfat Çini Özel Koleksiyonu Tabak Deseni………………………….. 117
Çizim 17: Azim Çini Tabak Deseni……………………………………………… 118
Çizim 18: Azim Çini Karo Deseni……………………………………………….. 119
Çizim 19: Azim Çini Tabak Deseni…………………………………………….... 120
Çizim 22: Yetik Çini Tabak Deseni……………………………………………… 123
Çizim 23: Elhamra Çini Tabak Deseni…………………………………………...124
Çizim 24: Azim Çini Tabak Deseni………………………………………………125
Çizim 25: Azim Çini Tabak Deseni………………………………………………126
Çizim 26: Elhamra Çini Tabak Deseni……………………………………………127
Çizim 27: Elhamra Çini Tabak Deseni…………………………………………... 128
Çizim 29: Elhamra Çini Tabak Deseni…………………………………………... 130
xii
Çizim 30: Rıfat Çini Özel Koleksiyonu Tabak Deseni……………………………131
xiii
1
BÖLÜM I
1.G R
Geleneksel Türk el sanatları denildi inde, Türklerin tarih sahnesinde

görüldükleri andan itibaren ya adıkları co rafyaların izlerini ta ıyan, hayat boyunca
edindikleri birikimlere estetik de erler katarak meydana getirdikleri sanatlar akla
gelmektedir.
Türklerin Orta Asya’da temellerini attıkları daha sonra Anadolu Selçukluları,

Beylikler ve Osmanlı Dönemleri’nde geli tirilip, zenginle tirilerek günümüze
ula tırdıkları sanatlar geleneksel Türk sanatları olarak adlandırılır. Geleneksel
sanatlarımız, kitap sanatları, dokuma sanatları, maden sanatları, ah ap sanatları ve
toprak sanatları ba lıkları altında toplanabilir.
Geleneksel sanatlarımızdan toprak sanatları çini ve seramik olarak 2 ye

ayrılır. Türk çini sanatı özellikle iç ve dı mimariyi süslemede sıkça kullanılmaktadır.
Türler’ in Orta Asya bozkırlarında ye il rengine duydukları özlem çininin

firuze ye ilinde hayat bulmu tur. Göç devirlerinde ya adıkları çadırların iç ve dı
dekorunda kullandıkları renkli süslemeler onların bu renk sevgisinin en açık delilidir.
Bu nedenle, Türk sanatında mimari süslemede kullanılan çininin önemli bir yeri
vardır.(Yetkin, 1981: 1)
1.1. Problem
Yapılan ara tırmalar sırasında geleneksel Türk çini sanatı hakkında de i ik

amaçlarla ve de i ik biçimlerde pek çok ara tırma yapılıp yayınlanmasına kar ılık,
Osmanlı döneminde ve günümüzde de önemli bir çini merkezi olan Kütahya çinileri,
klasik Kütahya çini desenleri hakkında yeterince ara tırma yapılmadı ı anla ılmı tır.
Bu nedenle klasik Kütahya çini desenleri tespit edilerek, bu desenlerin günümüz
2
çinilerinde ne ölçüde kullanıldıkları ara tırılmı tır. ncelemelerde Kütahya Çini

Müzesi’nde yer alan Kütahya çinileri, Kütahya’daki çinili tarihi eserler, özel müze ve
koleksiyonlar ayrıca günümüzde faaliyet gösteren çini atölyeleri ele alınmı tır.
Ara tırmalar sırasında klasik Kütahya çini desenlerini içeren yayınların sınırlı
düzeyde bulunmu olması ara tırmamızda problem olarak ele alınmı tır.
Ara tırmamızda geleneksel Türk çini sanatının tanıtılması klasik Kütahya çini
ve desenlerinin tespit edilmesi ve klasik Kütahya çini desenlerinin günümüzdeki
durumunu açı a kavu turmak amaçlanmı tır.
Problem cümlesi “Çinilerde Kullanılan Klasik Kütahya Çini Desenleri“olarak

belirlenmi tir.
1. 2. Ara tırmanın Amacı
Bu ara tırmada Türk çini sanatında önemli bir çini üretim merkezi olan
Kütahya’da üretilen çiniler ve bu çinilerde kullanılan klasik Kütahya çini desenleri
ara tırılarak, bu desenlerin gün ı ı ına çıkartılması amaçlanmı tır.
Ara tırma esnasında tespit edilen desenlerle, klasik Kütahya çini desenlerinin
devamını sa lamak amaç edinilmi tir.
1. 3. Ara tırmanın Önemi
Geleneksel Türk sanatları arasında önemli bir yere sahip olan çini sanatı
ço unlukla mimari eserlerin iç ve dı süslemelerinde kullanılmaktadır.
Çini sanatında köklü bir geçmi e sahip olan Kütahya, Osmanlı Türk çini
sanatına znik’le beraber girmi tir. Fakat Osmanlı ba kentine uzak olması nedeniyle
3
saraydan yeterli ilgi ve yardımı görememi tir. Bu nedenle, Kütahya çini sanatçıları
en büyük deste i ve yardımı halka açılarak, halktan almı lardır. Bu sanat halkın
deste i ile önemini kaybetmeden günümüze kadar gelmi tir.
Kütahya’da ilk dönemlerde ço unlukla tek renkli çiniler üretilmekteydi.

17.yüzyılın sonunda znik çinicili inin yerini yava yava Kütahya çinicili i almaya
ba lamı tır.
Günümüz çinilerinde yeni kompozisyonlar olu turulurken klasik Kütahya çini

desenlerinden faydalanılarak yeni tasarımlar olu turulması bakımından bu desenler
önemlidir.
1. 4. Varsayımlar
1. Dumlupınar Üniversitesi Kütahya Meslek Yüksek Okulu Çini lemecili i

Bölümü’nde klasik Kütahya çinileri ve desenlerini konu alan dersler müfredata
alınmalıdır.
2. Çininin ikinci üretim merkezi olan Kütahya’da bulunan Vahid Pa a

Kütüphanesi klasik Kütahya çinileri ile ilgili kaynak bakımından
zenginle tirilmelidir.
3. Kütahya’da faaliyet gösteren çini atölye sahipleri ile çini üzerine e itim
gören ö renciler arasında bilgi alı veri i yapılmalıdır.
1. 5. Ara tırmanın Sınırlılıklar
Ara tırmanın evrenindeki Kütahya Çini Müzesi’nden 11 adet klasik Kütahya

çinisi, Suna ve nan Kıraç Vakfı Özel Koleksiyonu’ndan 11 adet klasik Kütahya
çinisi, Rıfat Çini Özel Koleksiyonu’ndan 12 adet klasik Kütahya çinisi, Yetik Çini,
4
El-Hamra Çini ve Azim Çini çalı anlarından Hüseyin Harmankaya ile yapılan
görü meler sonucunda 33 adet klasik Kütahya çini desenleri ile ara tırma
sınırlandırılmı tır.
1. 6. Tanımlar
Altın Varak: nce tir eler arasında çekiçle dövülerek inceltilen altın levhalara verilen
ad.
Astar: Nispeten gri, pembe- sarı veya ta cisimlerle hazırlanan parçaların daha az
emici, renklerin daha temiz ve canlı görülmesini, fırça ile daha büyük bir incelik ve
zarafetle çalı ma olana ı sa layan çok ince ve temiz çakmak ta ı karı tırılmı
kaynamı Mihalıççık kili sıvı hamur
Bezeme: Süsleme, tezyin.
Bisküvi: Kurutulduktan sonra astarlanıp ilk pi irimi yapılmı parça
Bitkisel Motifler: çiçek, yaprak, a aç çe itlerinden olu turulan motiflere verilen ad.
Çark: Çinide yüzlerce yıllık geçmi e olan, hamura yuvarlak ekiller verebilmek için,
alt ve üst kısımlarda tabla ve kafa denilen ah aptan iki ayrı tekerlek bulunan, bilye
üzerinde dönen, ayakla döndürülerek devirleri kontrol edilebilen üretme aleti.
Çarkçı: Çarkta çalı arak hamura istedi i ekli verebilen kalifiye i çi.
Çintemani: bir süsleme motifi. Üç benek ve iki yatay buluttan olu an bir motif.
Dekor: Bir yere süsleme amacıyla verilen düzen.
Eyvan: üç tarafı kapalı bir tarafı açık ve üstü tonozlarla örtülü oda.
Girift: Birbirinin içine girip karı mı , giri ik, çapra ık desen, Güzel yazı sanatında
bo yer bırakmayacak biçimde iç içe istif edilmi (yazı).
Kaolin: ( Arı kil ) Porselen yapmakta kullanılan bir çe it ak ve gevrek kil, kaolin.
Kemer: ki sütun veya aya ı birbirine üstten yarım çember, basık e ri, yonca yapra ı
vb. biçimlerde ba layan ve üzerine gelen duvar a ırlıklarını, iki yanındaki ayaklara
bindiren tonoz ba lantı.
Kil: Islandı ı zaman kolayca biçimlendirilebilen yumu ak ve ya lı toprak.
Kompozisyon: Ayrı ayrı parçaları bir araya getirerek bir bütün olu turma biçimi ve
i i.
5
Kontur: Resimde nesneyi belirgin gösteren çevre çizgisi.

Kubbe: Yarım küre biçiminde olan ve yapıyı örten dam, kümbet.
Kûfî Yazı: Arap yazısının düz ve kö eli çizgilerle yazılan eski bir biçimi.
Kuvars: Billurla mı silisin do ada çok yaygın bir türü.
Kümbet: Kubbe biçiminde toparlak kabartı, koni, piramit biçiminde damı olan,
yuvarlak veya kö eli yapı.
Lotus: Nilüfer cinsinden birçok bitkiye verilen genel ad ve bu çiçeklerden stilize
edilerek çizilen motifler.
Medrese: slâm ülkelerinde, genellikle slâm dini kurallarına uygun bilimlerin
okutuldu u yer.
Mescit: Genellikle minaresiz, küçük cami.
Mihalıççık Kili: Eski ehir Mihalıççık ilçesinden getirilen, astar ve döküm hamuru
hazırlanmasında kullanılan kaynatıldı ında plastisite kazanan ye il renkli kil.
Mihrap: Cami, mescit vb. yerlerde Kâbe yönünü gösteren, duvarda bulunan ve
imama ayrılmı olan oyuk veya girintili yer.
Mikronize: En küçük parçalara ayırma.
Motif: Yan yana gelerek bir bezeme i ini olu turan ve kendi ba larına birer birlik
olan ö elerden her biri.
Nebati Motif: Bitki ile ilgili, bitkisel motif
Nesih Yazı: Arap harflerinin, basımda ve yazma kitaplarda en çok kullanılan çe idi.
Ni : Duvar içinde bırakılan oyuk, göz, hücre.
Pres: letme, onarma, düzletme vb. i lemlerin uygulanması için bir nesneyi, iki
a ırlık arasında mekanik olarak sıkı tırmaya yarayan alet, mengene.
Restorasyon: Yenileme
Sebil: Genellikle camilere biti ik özel bir biçimde yapılmı , kar ılık beklemeden
hayır için içme suyu da ıtılan ta yapı, sebilhane.
Sır: Bazı nesnelere parlaklık verme, dı etkilerden koruma, sızmalarını önlemek vb.
amaçlarla sürülen, saydam veya donuk vernik.
Stilize: karakteri kaybolmadan basitle tirilerek tezyini ve ematik hale sokulmu
biçim ya da motif, üslupla tırılmı .
Sülüs Yazı: Arap alfabesiyle yazılan bir tür süslü yazı.
6
akayık: Dü ün çiçe igillerden, çiçekleri türlü renkte, çok yıllık güzel bir süs bitkisi,
çinide kullanılan hatai grubu içinde yer alan motif.
Tebe ir: Toz zerreciklerinden olu an, çizdi i yerde iz bırakan, beyaz veya açık renkte
kireçli kaya.
Tonoz: Tu la ve harçla örülmü , alttan obruk, yarım silindir biçiminde tavan örtüsü,
bir kemerin aralıksız devam etmesiyle olu an örtü biçimi.
Yalak: ate hanenin iki yanında, sırçanın eritildi i, cep eklindeki bölümler.
7
BÖLÜM II
2. LG L ARA TIRMALAR
Ara tırmanın bu bölümünde “Geleneksel Türk Çini Sanatı”nın tanımı,

tarihçesi, kullanım alanları, çininin üretim evreleri, yapım teknikleri, kullanılan
motifler ve hakkında bilgiler verilmi tir.
2.1. Geleneksel Türk Çini Sanatı
Türk sanatında önemli bir yere sahip olan çini sanatını, Türklerin egemenlik
sürdürdükleri bütün bölgelerde, meydana getirdikleri mimari eserlerin iç ve dı
süslemelerinde kullanmaları, bu sanata verdikleri de erin en açık delilidir.
Cami, kö k, türbe, çe me, saray gibi mimari yapıların iç ve dı süslemelerine

renk katan çini sanatı çe itli teknik ve motiflerle zenginle tirilerek en güzel
örneklerini Anadolu Türk mimarisinde vermi tir.
2.2. Türk Çini Sanatının Tanımı ve Tarihçesi
“Geleneksel Türk Süsleme Sanatları”nın içinde önemli bir yere sahip olan
çini sanatı, çini kelimesinin sonundaki “i” ilgi ekiyle türetilmi olması nedeniyle
Çin’den geldi i kanısı uyandırabilmektedir. Fakat çinicili in Türkler’ e özgü bir
sanat oldu u, geçmi ten günümüze kadar yapılmı olan ara tırmalarda, sanat tarihi
uzmanlarınca ortaya konmu tur.
Çini, kaolin, tebe ir, kil, kuvars gibi ham maddelerin belirli oranlarda
karı tırılmasıyla elde edilen hamurun ekillendirilmesi astarlanıp birinci pi iriminin
yapılması, desenlenmesi, sırlanması ve ikinci pi iriminin yapılması sonucu meydana
getirilen üründür. ( Atalay, 1983:8 )
8
Türk çini sanatının tarihi geli imi incelenirken, Anadolu Selçuklu çini sanatı,
Beylikler ve Erken Osmanlı Devri çini sanatı, Klasik Osmanlı çini sanatı ve Son
Dönem Osmanlı çini sanatı olarak bölümlere ayrılmı tır.
2. 2. 1. Anadolu Selçuklu Çini Sanatı
Anadolu’da çini, mimari süslemede ilk olarak Türkler’ in meydana getirdi i

eserlerde kullanılmaya ba lanması bakımından ayrı bir önem ta ımaktadır.
“Çini sanatının ba langıçta Büyük Selçuklular’ la ran’ da yapılmaya

ba lanan çini süsleme ile benzerli i ve ilk örneklerde bu benzerli in daha da belirgin
olması, bu sanatın ran’dan Türkler’ le Anadolu’ya geldi inin en açık delilidir.”
( Yetkin, 1986: 22 )
Anadolu Selçukluları çini sanatını Büyük Selçuklular’dan alarak

geli tirmi ler ve yeni bir üslup meydana getirmi lerdir.
“Anadolu Selçukluları’ndan beri yapılmı en basit çiniler, tek renkli sırla

yapılmı levhalardır. Bu levhalar firuze, ye il ve mor renkler kullanılarak
yapılmı tır.” ( Aslanapa, 1965: 11)
Anadolu Selçukluları’nda dini yapılarda kûfî ve nesih yazıların, geometrik

süslemelerin, nebati motiflerin ve çini mozaik tekni inin kullanılmasıyla
kompozisyonlarda ciddi bir süsleme üslubu olu mu tur.
Cami, mescit ve medrese minarelerinde ço unlukla firuze ve mor renkli sırlı

tu lalar kırmızımsı sırsız tu lalarla birlikte geometrik kompozisyonlar, kö eli girift
kûfî yazılar ku aklar olu tururlar. Sırlı tu lalar, sırsız tu lalarla birlikte dikey, yatay,
diyagonal olarak yerle tirilmi tir. Sırlı tu lalar bazen küçük mozaik parçalardan
olu an çiniler yan yana getirilerek zengin dekoratif yüzeyler olu turmu lardır. ( Öney,
1995: 81–83 )
9
Anadolu Selçuklu Dönemi’nde geli en ve mimari elemanları nakı gibi

süsleyen mozaik çini tekni i ustalık isteyen bir tekniktir. Selçuklular zamanında
yapılmaya ba lanıp, geli tirilen bu teknik dini yapıların iç ve dı süslemelerinde
kullanılmı tır. Mozaik çinilerde her renk en uygun ısı ile fırınlanmı oldu undan,
bütün renkler çok parlak ve kaliteleri çok yüksektir.
Çini mozaik tekni inde, farklı renklerdeki çini plakalardan kesilerek

hazırlanan küçük çini parçaları, istenilen deseni meydana getirecek ekilde kalıba
yerle tirilir ve arkalarından harç dökülerek dondurulur. Kalıptan çıkarılan levhalar
duvarlara monte edilerek düz ve e imli yüzeylerde süsleme meydana getirilir.
“Çok zor ve zengin görünü lü bu teknik ço unlukla kubbe içi, kubbeye geçi ,
kemer, ni , duvar yüzeyleri ve mihrapları süslemektedir.“ ( Öney, 2003: 704 )
Anadolu Selçukluları Dönemi’nde saray bezemelerinde kullanılan çiniler dini

mimaride kullanılan çinilerden kompozisyon ve renk bakımından farklılık
göstermektedir.
Selçuklu saraylarında göz alıcı renklerin, yıldız ve haç formlu levhalar

üzerine figürlü bezemenin yo un olarak kullanıldı ı bir süsleme tarzı dikkati
çekmektedir.
Bütün Selçuklu saraylarında sıratlı tekni i kullanılmı tır. Buna kar ılık
Konya Alâeddin ve Bey ehir Kubadabad saraylarında lüster tekni i ile yapılmı
çiniler bulunmaktadır. Ayrıca Büyük Selçukluların ünlü “minai” tekni i ile yapılmı
çiniler Konya Alâeddin Sarayı’nda kar ımıza çıkmaktadır.
Sıratlı tekni inde yıldız formlu çinilerde desenler renksiz effaf sır altına,
beyaz zemin üzerine patlıcan moru, firuze, siyah, mavi ve ye ille haç formlu
çinilerde effaf firuze sır altına siyah renkle olu turulmu tur. Lüster tekni indeki
yıldız biçimli çinileri birbirine mor renkli haç formlu çiniler birle tirir. ( Öney, 1995:
86)
10
Selçuklu saraylarında kullanılan en zengin çini örnekleri Sultan Alâeddin

Keykubad’ın Bey ehir Gölü kıyısında yaptırdı ı Kubadabad Sarayı’nda
bulunmaktadır.
Kubadabad Sarayı’nda yapılan arkeolojik kazılarda bulunan çiniler, Konya’da

Karatay Çini Müzesi’nde sergilenmektedir. Kubadabad Sarayı duvar çinilerinin
dikkati çeken en önemli özelli i çiniler üzerindeki figür zenginli idir. Çinilerde
görülen insan figürleri Anadolu Selçuklu Devri kadın ve erkek giysileri hakkında
bize somut bilgiler vermektedir. Bu figürlerin ço u ba da kurmu durumda tasvir
edilmi tir. Anadolu Selçuklu devletinin arması sayılan çift ba lı kartallar ile hayat
a acı motifleri, çe itli ku lar, av hayvanları, ejder figürleri, at, aslan, kaplan, deve,
e ek, köpek gibi hayvan resimleri de Kubadabad Sarayı çinilerini süsler. Bu çiniler
sır altı, sır üstü ve lüster tekni i ile yapılmı tır. ( Önder, 1987 )
2. 2. 2. Beylikler ve Erken Osmanlı Çini Sanatı
Beylikler Dönemi’nde çininin kullanımı, Selçuklular’daki kadar görkemli

de ildir. Buna ra men bazı örneklerde çininin ba arısının devam etti i
görülmektedir.
Selçuklu çini sanatında kullanılan mozaik çini süslemenin Beylikler

Devri’nde de Selçuklu gelene ini sürdürdü ü görülmektedir.
Selçuklu Dönemi’nde E refo lu Süleyman Bey tarafından Bey ehir de

yaptırılan E refo lu Camii ve türbesi bu dönemin en görkemli çini örnekleriyle
bezenmi tir. Camiye giri i sa layan ve kitabeyi ta ıyan iç kapı, tümüyle mozaik
çiniyle kaplıdır. Türbenin kubbesini süsleyen mozaik çinilerde girift bitkisel
motiflerin egemenli i ba lamı tır.
Beylikler döneminde Konya bir süre daha çinicilik merkezi olmaya devam
etmi tir. 14. yüzyıl sonlarından itibaren znik, Kütahya ve Bursa çinileri ile dikkat
çekmeye ba lar.
11
lk devir Bursa çinilerinde Selçuklu çinilerinin renkleri biraz daha mat olarak
devam etmi ve bu dönemde sarı, ye il renkleri çok kullanılmı tır. Bursa’ da dikkati
çeken di er bir yenilik ise mavi-beyaz olarak üretilen çiniler ve çinilerde kullanılan
altın yaldızdır.
Geometrik ekiller, yazı dekoru, Rûmîler ve hatâiler Selçuklu çinilerinin

kompozisyon anlayı ını devam ettirmekle beraber Bursa da üretilen çinilerde ise
nebati motifler ve natüralist çiçeklerle zenginle tirilmi ve Selçuklu Dönemi
motifleri de yepyeni zevk ve anlayı la ele alınmı tır. Bu çinilerde nebati motifler ön
plana çıkmı , geometrik ekiller ve yazı ikinci planda kalmı tır. ( Aslanapa, 1993: 154
)
Bursa’ da bulunan ve ilk Osmanlı çinilerinin en güzel örneklerini bünyesinde

toplayan, adını da çinilerde ço unlukla kullanılan renklerden alan Ye il Camii ve
Ye il Türbe Bursa çinilerinin en güzel örnekleri ile süslenmi tir.
Bursa’dan sonra Edirne’ de önemli bir çini üretim merkezidir. Edirne’de

üretilen çinilerin en güzel örnekleri Muradiye Camii çinileridir.
stanbul’un alınmasıyla çini sanatında yenilikler görülmektedir. Fatih Sultan

Mehmet tarafından yaptırılan zengin çini dekorlu ilk eser Çinili Kö k’tür.
Çinili Kö k’ün içini kaplayan sır altı tekni indeki, geometrik dekorlu çiniler
ilk devir Osmanlı çinilerinden çok Selçuklu çinilerinin özelliklerini ta ımaktadır. Bu
çiniler firuze, lacivert ve patlıcan moru renktedir. Lacivert ve firuze zemin üzerine
altın yaldız üzerine i lenen bezemeler kö kün görünümünü zenginle tirmektedir.
Fakat bu süslemeler sır üstüne yapıldı ından yer yer dökülmü tür. ( Tuncay, 1980: 3 )
Fatih Sultan Mehmet tarafından yaptırılan Çinili Kö k günümüze kadar

ula an çinileri ile döneminin sanat anlayı ı ve süsleme tarzı hakkında bilgi
edinmemizi sa lamaktadır.
15. yüzyıl Osmanlı mimarisinde, yapı içinde bazen pencere ve üstlerine kadar
duvarları kaplayan tek renk firuze, ye il, koyu mavi ve patlıcan moru rengindeki sırlı
çinilerin yaygın olarak kullanıldı ı görülmektedir. Bunlar geometrik desenler
olu turan altıgen, kare veya üçgen çinilerdir. Bu çinilerin bazılarının üzeri altın varak
kaplamayla olu turulan bitkisel motiflerle süslüdür. ( Öney, 1995: 91 )
12
Osmanlı çini sanatında 16. yüzyıl ba larından itibaren devamlı bir geli menin
temelleri atılmı tır. Mozaik çiniler, altın yaldızlı ve tek renkli çiniler kaybolarak
yerlerine renkli sır tekni i ile yapılmı dört kö e levhalar halinde çini bezemeye
bırakmı lardır.
“Renkli sır tekni i ile hazırlanan çinilerde mavi, firuze, lacivert, siyah
renklerinin yanı sıra beyaz, sarı, altın yaldız ve fıstık ye ili de kullanılan renkler
arasında dikkat çekicidir. Konturlar siyah veya kırmızıdır. “( Öney, 1989: 42 )
Selçuklu motifleri dönemin zevk ve sanat anlayı ına göre yeniden ele alınarak
yeni süsleme tarzları meydana getirilmi tir.
“Süslemede yazı önemini korumakta ve geometrik süslemede zaman zaman

ortaya çıkmaktadır. Devrin asıl süsleme tarzı rûmîler, hatayilerle aralarında palmet
ve lotusun görüldü ü çiçekler ve stilize büyük yapraklarda olu maktadır.”( Aslanapa,
1961: 97 )
Beylikler Dönemi’nde yeni bir grup meydana getiren mavi-beyaz grubu

çiniler üretilmeye ba lanmı ve en güzel örneklerini bu dönem içerisinde vermi tir.
15. ve 16. yüzyıl Osmanlı mimarisinde Kütahya ve znik’te yapılan mavi-

beyaz grubu çiniler göze çarpmaktadır. Bu çiniler altıgen ve dikdörtgen
formundadırlar. Dikdörtgen formlular kenar bordürlerinde kullanılmaktadır. 16.
yüzyıldan ba layarak yapılan bu çinilerde mavinin çe itli tonlarının yanı sıra firuze
de görülmektedir. Bu çiniler porselene benzeyen beyaz, sert hamurlu, kaliteli
çinilerdir. ( Öney, 1995: 93 )
Mavi-beyaz grubu çinilerin süslemesinde, rûmî’ler, lotuslar, kıvrım dallar,

hatailer, Çin bulutları kompozisyonları olu turmaktadır.
13
2. 2. 3. Klasik Osmanlı Çini Sanatı
Bu devrin ba lıca çini üretim merkezi znik’tir. Kütahya znik’ten sonra gelen
ikinci çini üretim merkezidir. Yapılan ara tırmalara göre Diyarbakır ve stanbul’daki
saray atölyelerinde de çiniler üretilmi tir.
16. yüzyılın ikinci yarısından sonra daha önceki dönemlerde kullanılan

teknikler terk edilerek, sır altı diye adlandırılan teknik kullanılmaya ba lanmı tır.
Sır altı tekni inde, temiz beyaz zemin kullanılmı tır. Kullanılan sır çok temiz
ve parlaktır, sarı renk ve soluk açık ye il ortadan kaybolur. Firuze, mavi, ye il,
kırmızı, açık lacivert ve beyaz olmak üzere kompozisyonlarda altı renk
kullanılmı tır. Temiz beyaz zemin üzerine be rengin kullanıldı ı örneklerde
görülmektedir.
Sıcak bir çiçek zevki ve tabiat sevgisi gösteren natüralist üslup, stilize
motifleri, palmet ve Rûmî’leri ikinci plana atmı tır. Lâle, sümbül, karanfil, narçiçe i,
akayık, bahar açmı erik ve kiraz dalları daima de i en kompozisyonlarla zengin
görünü leriyle dönemin çinilerini süslemi tir. Hançer gibi kıvrılan iri ye il yapraklar
çiçeklerin aralarını doldurmaktadır. ( Aslanapa, 1993: 159 )
Klasik Osmanlı çini sanatında görülen bu süsleme tarzı zamanla bütün

süsleme sanatlarında kullanılmı tır.
16. yüzyılın ortalarına do ru am i diye yanlı isimlendirilen, aslında

znik’te üretilen sır altı tekni i ile yapılmı çiniler vardır.
am i olarak bilinen bu çinilerde mavi beyaz tonlarının yanı sıra eflatun,

zeytin ye ili gibi pastel renklerde kullanılmı tır. Sır altı tekni i ile üretilen bu çiniler,
çini hamuru ve sır kalitesi bakımından mavi-beyaz grubu çinilerle benzerlik
göstermektedir. ( Öney, 1995: 93 )
16. yüzyılın ikinci yarısından sonra üretilen çiniler, am i olarak bilinen

çinilerin devamıdır. Bu dönemde üretilen çinilerin en belirgin özelli i, sır altında
14
hafif kabarık, dokunulunca hissedilen mercan kırmızısı olarak bilinen rengin

dönemin çinilerinde kullanılmasıdır.
16. yüzyılın ortalarından sonra çinilerde kullanılmaya ba lanan mercan

kırmızısı 17. yüzyılda giderek solukla maya ba layarak, parlak mercan kırmızısını
bulan ustanın bu rengin reçetesini kimseye ö retmeden ölmesiyle ortadan
kaybolmu tur. ( Süslü, 1996: 155 )
Bu çinilerde kırmızının yanı sıra beyaz, mavi, firuze, mor, ye il ve siyah

kullanılan renkler arasındadır. Bu çinilerde effaf kaliteli sır altına canlı olan renkler
ba arıyla uygulanmı tır.
Kompozisyonlarda Osmanlı döneminin lâle, karanfil, gül goncası, gül,

menek e, sümbül, narçiçe i, akayık, bahar dalları, elma ve selvi a açları,
madalyonlar, iri sülüs yazılar, mermer taklidi benekler, hayvan figürleri
kompozisyonlara cennet bahçesi görünümü vermektedirler. Çin etkili motiflerde
görülmeye devam eder. ( Öney, 1995: 98 )
Çini sanatında 17. yüzyılın ilk yarısından itibaren teknik açıdan bir duraklama
ve gerileme ba lar. Mercan kırmızısı kahverengiye dönü ür, kullanılan di er renkler
solar, boyalarda akmalar görülür. Sır parlaklı ını yitirir, çatlaklar olu ur, beyaz
zemin de kirli ve benekli bir görünüm kazanır. Desenler ise bir süre daha eski
görkemini korumakla birlikte, gittikçe inceliklerini kaybederler ve donukla ırlar.
Sa lam siyah dı çizgilerin yerine ince mavi bir renk alır.
17.-18. yüzyıl znik ve Kütahya da az rastlanan geç örnekler, Tekfur

Sarayı’nda sır altı tekni iyle yapılan Kâbe tasvirli çinilerdir. Bu çinilerde tasvir tek
bir çini levha üzerine veya birkaç kare levhanın birle mesi ile olu an büyük
panolarda görülmektedir. Bu çinilerin ço unlu u sipari üzerine yapılmı tır. ( Öney,
1995: 99 )
2. 2. 4. Son Dönem Osmanlı Çini Sanatı
18. yüzyılda znik çinicili i ekonomik nedenlerle bir daha canlanmamak

üzere son bulu u, Kütahya’daki çini üretimini hızlandırır.
15
18. yüzyılda üretilen çiniler eski örneklerin kötü birer taklidi durumundadır.
Eski çinilerin canlı, parlak renklerinin yerini soluk, karı ık, cansız renkler alır.
Sır altı kırmızısının yerini alan kahverengi ve sarı, yeni renkler olarak dikkati çeker.
Önceden de kullanılan kobalt mavisi, firuze, lacivert, ye il, siyah ço u kez daha
soluk olarak devam eder. Renklerde yer yer akmalar görülür, zemin kirlidir ve sır
kalitesi kötüdür.
“Üç toplar, çin bulutları gibi Uzak Do u motiflerine ek olarak iri çiçeklerin
süsledi i madalyonlar, bir vazodan çıkan ufak çiçekli buketler gibi kalıpla mı
desenler, hareketsiz örneklerle görülür.” ( Öney, 1995: 100 )
18. yüzyıl boyunca tek çini merkezi olan Kütahya’da üretilen çiniler, saray
sanatının görkeminden uzak, halk sanatının ematik üslubuna göre olu turulmu
kompozisyonlardan meydana gelmi tir.
18.-19. yüzyıl Kütahya çinilerinde dini konulu kompozisyonlar dikkati

çekmektedir. Bunlar arasında cami ve Kâbe tasvirlerinin bulundu u çinilerin yanı
sıra kiliseler için Ermeni ustalar tarafından yapılan Ermenice, Rumca kitabeler,
haçlar, melek, kerubin ve aziz figürleri, ncil ve Tevrat’tan sahnelerin bulundu u
çinilerinde en ilginç örnekleri olu turmaktadır.
Türk çini sanatının eski görkemini kaybetmesi üzerine III. Sultan Ahmet
Dönemi’nde çini sanatını yeniden canlandırmak için Nev ehirli Damad brahim Pa a
tarafından stanbul’da Tekfur Sarayı’nda çini atölyesi açılır. Tekfur Sarayı
çinilerinde znik ve Kütahya çini desenleri kullanılmı tır. Tekfur Sarayı çinileri eski
çinilere kıyasla ba arısız çinilerdir.
Osmanlı çini sanatının görkemli örneklerini yeniden ya atmak amacıyla 20.

yüzyıl ba ında bu çinilerin kopyaları çalı ılmı tır. Yapılan bu çiniler eskileri kadar
ba arılı olamamı lardır.
16
Kütahya çinicili i ise günümüzde, zaman zaman Türk çini sanatının parlak
geçmi ini anımsatan örneklerle varlı ını sürdürmektedir.
2. 3. Türk Çini Sanatının Kullanım Alanları
Anadolu Selçuklu mimarisinde çini süsleme ilk olarak kar ımıza cami, mescit
minarelerinde çıkmaktadır.
Selçuklu Devri eserlerinin iç dekorunda duvarlarda, kubbeye geçi lerde,

kubbelerde, eyvanlarda, tonozlarda, kemerlerde ve türbelerin dı yüzeylerinde bunun
yanı sıra Selçuklu saray ve kö klerinin dekorunda çini süsleme ö esi olarak
kullanılmı tır.
Çini 15. yüzyıl Osmanlı mimarisinde, yapı içinde bazen pencere üstlerine
kadar duvarları kaplamaktadır.
Osmanlı döneminde çiniler cami, mescit, türbe, sanduka, imaret, medrese,

hamam, saray, kö k, kütüphane, özel ev, çe me, sebil, ve kiliselerde yaygın olarak
kullanılmı tır. Avlular, çe meler, pencerelerin içleri, koridorlar, banyolar, dolaplar ve
mihraplar zengin çinilerle süslenmi tir. Çini plakalar zeminden tavana kadar
duvarları kaplamaktadır.
Osmanlı mimarisinde birçok cami ve mescidin içinde ba lıca dekorasyon

unsuru çini olmu tur. Genellikle alt ve üst pencerelerin yukarılarına kadar yükselen
çini satıhlar, farklı desen ve renkte çe itli panolar meydana getirir.
Çini kaplamalar bundan ba ka kemer söveleri, kemer kö elikleri, ender olarak

kubbeye geçi i sa layan pandantiflerde ve kapı iç yüzeylerinde, mihraplarda ve yan
yüzeylerinde yer alır.
17
Çini bezeme mimari elemanların dekorunda kullanılmasının yanında vazo,

tabak, biblo, fincan takımı, kandil, askı topu gibi günlük hayatımızı renklendiren
e yaların bezemesinde de çini kullanılmaktadır.
2. 4. Çini Yapım A amaları
2. 4. 1. Çini Hamurunun Hazırlanması
Fabrikaya gelen kaolin, kil, tebe ir ve kuvars gibi hammaddeler yabancı

maddelerden ayrıldıktan sonra ö ütmeye hazırlık olması için kırıcılar da küçük
parçalar haline getirilir. Bu hammaddeler mikronize edilmek üzere de irmenlerde
ö ütülür. Hammaddelerin belirli oranlarda karı tırılması ile çark, döküm ve pres
olmak üzere üç tür harman hazırlanır.
“Üretilecek çininin çe idine göre hazırlanan karı ımlar havuzlarda su ile

ıslatılıp bekletilir. Buradaki amaç, ö ütülmü malzemenin iyice erimesini ve kireç
türünden maddelerin yanmalarının sa lanmasıdır.” ( Atalay, 1983: 42 )
Bekletilen hamur elekten geçirilerek içerisindeki yabancı maddelerden

temizlenir. Süzülen hamurun suyu alınmak üzere alçı kalıplara dökülür veya eski
fırın plakaları üzerine hamur yayılır.
Üretilecek mamulün cinsine göre belirli ölçüde suyunu kaybettikten sonra

ekillendirilmek üzere fabrikalara gönderilir.
18
2. 4. 2. ekillendirme
Dört tür ekillendirme yöntemi vardır.
Heykel ve biblo olarak yapılan çiniler, alçı kalıplara sıvı haldeki çini
hamurunun dökülmesiyle elde edilir. Bu tür ekillendirme de, hamurun içerisinde
bulunan fazla su miktarının alçı kalıp tarafından emilerek hamurun istenilen formu
alması sa lanır.
Tabak formundaki e yaların yapımında ablon ile ekillendirme

kullanılmaktadır.
Çini e yanın içi veya dı ı sabit kalıpta di er yüzü ise istenen formu
verebilecek ekilde hazırlanmı ablonlar yardımıyla ekillendirilir.
Vazo, kandil gibi dik mamullerin ekillendirilmesinde ise çarkta

ekillendirme yapılır. Burada ayak veya elektrik yardımıyla kendi etrafında hareket
eden daire biçiminde bir levha vardır. Bunun üzerine yerle tirilen hamura, çarkçı
olarak tabir edilen ustalar tarafından el mahareti ve göz kararı ile istenilen form
verilmektedir.
Duvar çinilerinin üretilmesinde günümüzde hidrolik presler kullanılmaktadır.

Pres için hazırlanan çini hamuru di er hamurlardan farklıdır. Pres hamurundaki su
oranının % 5’e kadar dü ürülmesi gerekir. Su oranı dü ürülen hamur ö ütülerek toz
haline getirilir. Hazırlanan bu toz metal kalıplarda üzerine yüksek basınç tatbik
edilerek çini plakalar yapılır. ( Atalay, 1983: 43 )
2. 4. 3. Astarlama ve I. pi irim
Astar, kaolin, kil ve kuvarstan olu mu bir karı ımdır. ekillendirilmi ve

kurutulmu çinilere beyazlık ve emicilik özelli i verebilmek için pi memi bisküvi
üzerine ince bir tabaka halinde astar sürülür.
19
Astarlanmı , kurutulmu mamulleri bisküvi haline getirebilmek için elektrikli

fırınlarda 700–800 °C a birinci pi irimleri yapılır.
2. 4. 4. Desenleme
Hazırlanmı olan kompozisyon i ne yardımıyla delinerek kalıp haline

getirilir. Hazırlanan kalıp bisküvi üzerine yerle tirilir. Daha sonra yanmı odundan
elde edilen toz ile desenin bisküvi üzerine geçmesi sa lanır.
Bu ekilde bisküvi üzerine aktarılan desenin dı hatlarını belirlemek, motifleri

ortaya çıkarmak için fırça ile siyah veya mavi kontur boyası kullanılarak motiflerin
etrafından konturları çekilir. Konturla belirlenen motifler istenilen renkte boyalarla
doldurulur.
2. 4. 5. Sırlama ve II. Pi irim
Sır, bisküvinin yüzeyinin ince bir tabaka halinde kaplayıp, pi irim sırasında
üzerinde eriyen camsı bir olu umdur. Sır, çiniyi nem ve yıpranma gibi dı etkilere
kar ı korumaktadır.
“Sır, sülyen, kuvars, cam ve sodanın belirli oranlarda karı tırılıp fırının alt
bölmesindeki yalakta 1000 °C a varan bir sıcaklıkta eritilerek elde edilen sırçanın
bu day unu ile karı tırılması sonucu elde edilir.” ( Atalay, 1983: 45 )
Bisküviler, daldırma, akıtma ve püskürtme olarak üç farklı ekilde sırlanır.

Sırlanan mamuller fırın içerisindeki raflara altları silinerek yerle tirilir. kince pi irim
sırın yo unlu una göre 880 °C ile 900 °C arasında de i ir. Pi irme süresi yakla ık
olarak 8–16 saat arasında de i mektedir. Bu evrelerden geçen mamul çini olarak
satı a hazır hale gelmi tir.
20
2. 5. Türk Çini Sanatında Kullanılan Teknikler
2. 5. 1. Mozaik Çini Tekni i
Sır altı tekni i olan mozaik çini tekni i ilk olarak Anadolu Selçukluları
tarafından geli tirilmi ve bu dönem eserleri en güzel mozaik çini örnekleri ile
süslenmi tir.
Mozaik çini tekni inde firuze, patlıcan moru, kobalt mavisi, siyah, ye il
renkte hazırlanan çini plakalar dekoratif bir kompozisyon olu turmak üzere istenilen
ekillere göre kesilir. Kesilen parçalar desene göre mozaik gibi bir araya getirilir.
Duvara gelecek arka yüzeylerine harç dökülüp dondurulur. Daha sonra bu panolar
duvar yüzeylerine kaplanır. ( Öney, 2003: 704 )
2. 5. 2. Renkli Sır Tekni i
Bu teknikle yapılan çinilerde önce desen hamura kenarları kazılarak veya

kalıpla basılarak verilir. Sonra renkli sırlarla içleri doldurulur. Renkli sırların
fırınlamada birbirine karı maması için aralarına bal mumu veya ya la manganez
karı ımı sürülür. Bu çinilerde mavi, firuze, mor ve siyahın yanı sıra sarı, fıstık ye ili
az olarak leylak ve altın yaldız renkler kullanılmı tır. Konturlar siyah veya koyu
kırmızıdır. ( Öney, 1995: 85 )
2. 5. 3. Minai Tekni i
Sır altı ve sır üstü olarak yapılan minai tekni inde kullanılan hamur
sarımtırak renktedir. Hamurun içinde ba layıcı olarak, alkalili kireç kullanılmı tır.
Minai tekni inde yüksek ısıya dayanıklı renkler sır altına, di er renkler sır üstüne
uygulanarak iki defa pi irim yapılır.
21
Yedi rengin kullanıldı ı bu çinilerde, yüksek ısıya dayanan ye il, koyu mavi,
mor ve firuze renkler sır altına uygulanarak birinci pi irim yapılır daha sonra siyah,
kiremit kırmızısı, beyaz ve altın yaldızla sır üstüne yeniden boyanarak daha hafif bir
ısıda tekrar fırınlanır.
2. 5. 4. Sır Altı Tekni i
Bu teknikte çini levhalara önce bir astar çekilerek ilk pi irimleri yapılır. Sonra
istenen desenin konturları çizilir, konturların içerisine uygun renklerle boyama
yapılır. Böylece hazırlanan çini levha sır içine daldırılıp kurutulduktan sonra fırına
verilir. Fırında ince bir cam tabakası halini alan renksiz, effaf sıratlına bütün renkler
parlak ekilde görülür.
2. 5. 5. Perdah ( Lüster ) Tekni i
Sır üstüne dekor yapma tekni idir. Bir kere sırlanmı olan çini, fırından
çıktıktan sonra sır üstüne de il bir veya perdah sürülerek daha az bir ısıda tekrar
fırınlama yapılır. Perdah maden tozlarıyla madeni bir parıltı etkisi bırakır. Perdahın
içinde gümü ve altın tozu vardır. Rengi sarı, kahverengi ve kırmızı olur. ( Aslanapa,
1993: 148 )
.
2. 5. 6. Kazıma ( Sgrafitto ) Tekni i
Çini hamura ekil verip kurutulduktan sonra, dekor e er astarda varsa onu da
kazıyacak ekilde desen sivri bir uçla zemin üzerine çizilerek olu turulur. Tek renk
sırla kaplanmı olan bu malzemede çizilen yivli yerlerdeki çukurlardaki renk daha
koyu bir görümün alarak kontur vazifesi görür.
22
2. 5. 7. Slip Tekni i
Birinci pi irimden sonra beyaz renkli bir astarla malzeme, hafifçe kabarık
olarak dekorlanır. Bunun üzerine renkli sır çekilerek tekrar pi irilir. Bu pi irimden
sonra beyaz renkli ve hafifçe kabarık dekorlu kısımlarda renkli sır ince bir tabak
halinde parlak ve açık bir renk, daha derin olan bir zemin üzerinde ise kalın ve daha
koyu bir renk meydana çıkar.
2. 6. Türk Çini Sanatında Kullanılan Motif Ve Desen Grupları
2. 6. 1. Geometrik Süsleme
Geometrik motifler Anadolu Selçukluları’na ait bezemelerde en önemli

süsleme unsuru olmu , daha sonra yava yava azalmı fakat hiçbir zaman
kaybolmamı tır. Ve en güzel örneklerini Anadolu Selçukluları Dönemi içerisinde
vermi tir. Süsleme sanatlarında kullanılan geometrik motifler basit geçmeler ve
yıldızlı motifler olmak üzere iki ana grupta toplanır.
2. 6. 1. 1. Basit Geçmeler
En basit geometrik süslemeler, tek eksen üzerinde geli en bordürlerdir. Türk

sanatında geometrik süsleme bordürlerde ço unlukla kullanılmı olmasına ra men
genel olarak sonsuzluk ilkesi paralelinde yüzey deseni olarak ta kar ımıza
çıkmaktadır.
23
2. 6. 1. 2. Yıldızlı Geometrik Süslemeler
Yıldızlı süslemeler, yıldızlarının kollarının ya da kö elerinin sayılarına göre

gruplandırılabilirler. Üç kollu, dört kollu, be kollu, sekiz kollu yıldızlar gibi. Yıldızlı
süslemeler arasında sekiz kollu yıldızlar bezemelerde daha çok kullanılmaktadır.
2. 6. 2. Bitkisel Süslemeler
Türk süsleme sanatlarında görülen bitkisel süslemeler üç grup halinde incelenebilir.
2. 6. 2. 1.Çiçekler ve Yapraklar
Bu grupta erken dönemlerden itibaren Türk sanatında kullanılan çok stilize

çiçek, hayvan ve a aç motifleri yer almaktadır.
2. 6. 2. 1. 1. Rûmî
Orta Asya’dan gelen Anadolu Selçukluları tarafından geli tirilen Rûmî

motifinin kayna ı hakkında çe itli görü ler vardır. Bir görü e göre Rûmî motifi,
palmet motifinin de i iminden ortaya çıkmı tır. Di er bir görü e göre, hayvanların,
efsanevi yaratıkların kanat ve bedenlerinden esinlenip daha sonra bunların stilize
edilmesi ile olu mu motiflerdir.
“ 14. yüzyıla kadar Rûmî üslubunda yapılmı eserlerin ço unda hayvan

ekillerini tanımak mümkünken, daha sonraki dönemlerde a ırı derecede stilize
edilerek tamamen dekoratif bir tarz almı tır. “ ( Keskiner, 2002: 3 )
24
2. 6. 2. 1. 2. Lotus
Lotus motifi, sanat tarihinde görülen en eski motiflerden biridir. Eski Mısır
sanatının karakteristik motifidir. Asur sanatında da yan yana dizilmi lotus ve
goncası bordür halinde kullanılmı tır.
2. 6. 2. 1. 3. Palmet
Palmet motifi, do u sanatına Helenistik sanat etkisiyle girdi i

dü ünülmektedir. Anadolu Türk sanatında Selçuklular’dan ba layarak Osmanlılar’ın
sonuna kadar hemen her devirde, fakat kullanıldı ı dönemin sanat anlayı ına uygun
ekillerde palmet ve lotus motifleri kullanılmı tır.
2. 6. 2. 1. 4. Yaprak
Motif tabiattaki görünü ünün üslupla tırılması ile meydana getirilmi tir.
“Yaprak hatayi grubundaki penç, yonca gül, gül ve süsleme sanatında

kullanılan di er motifleri meydana getiren desen içinde önemli bir yere sahip olan
temel motiflerdendir.” ( Birol, Derman, 1995: 17 )
Kullanıldı ı yüzyılın sanat anlayı ına göre farklı tarzlarda yorumlanmı olan
yaprak motifleri kompozisyonlarda önemli bir yere sahiptir.
2. 6. 2. 2. Hatayi Süsleme
Beylikler Devri’nde veya Osmanlı Dönemi ba larında stilize çiçeklerden

olu an bir ba ka süsleme anlayı ının tesiri görülmeye ba lar. Bu tesirin kayna ı Uzak
Do u ve Orta Asya’dır.
25
2. 6. 2. 2. 1. Hatayi
Çin ve Orta Asya etkisinde, ço u zaman hangi çiçekten esinlenerek yapıldı ı

belli olmayan, stilize edilmi çiçek motifleridir.
Hatayi motifi, bir çiçe in dikine kesitinin meydana getirdi i çizgilerin stilize
edilmi ekli olan ve Hatay Türklerinin i i anlamında kullanılan hatayi motifinde
tomurcuk, çiçek, yaprak, sap ayırt edilebilmektedir.
“Anadolu Selçukluları’nda oldukça sade olan bu motif 15. ve 16. yüzyıllarda

çok süslü ve zengin bir görünüm alır. “ ( Keskiner, 2002: 4 )
2. 6. 2. 2. 2. Penç ( Merkezsel Hatayiler )
Herhangi bir çiçe in ku bakı ı görünü ünün, stilize edilerek çizilmesiyle

olu mu tur. Penç motifi, do ada yer alan bir çiçe e ku bakı ı bakıldı ında görülen
çiçe in renkli taç yapraklarının, stilize edilmi eklidir.
2. 6. 2. 3. Natüralist Süsleme
16. yüzyılın ortasında Kara Memi ekolünün ba lamasıyla klasik Türk süsleme
sanatında görülen motiflerdir. Natüralist üslupta artık kullanılan motiflerin hangi
çiçeklerden esinlenerek yapıldı ı bellidir. Do adaki görünümüne yakın olarak çizilen
bu motifler lâle, gül, karanfil, sümbül ve zambaktır.
17. yüzyıldan itibaren natüralist motiflerin kullanılması daha da artmı ve

süslemede kullanılan çiçek çe itleri de ço almı tır.
26
2. 6. 2. 3. 1. Lâle
Dönemin süslemede en çok kullanılan motifi lâle oval bir form üzerine
yerle tirilir. En basit ekliyle oval formun dı sınırları belirlendikten sonra lâlenin
çanak kısmı ve yaprakları bu ovalin içine uygun ekilde oturtulur.
“Taç yapraklar genellikle üç uzun yaprak halindedir. Natüralist üslupta di er

motiflerde oldu u gibi lâlenin de yaprakları do adaki gerçe ine uygun, ince uzun
stilize yapraklardır.” ( Bakır, 1999 )
2. 6. 2. 3. 2. Gül
16. yüzyıl çini sanatında farklı ekillerde çizilmi gül motifleri çinileri
süslemektedir. Bunlar profilden veya tepeden görünümlerine göre yarı stilize olarak
çizilmi örneklerdir.
Profilden çizilmi güllerin taç yaprakları açmı ve yönleri a a ıya bakar

durumdadır. Tepeden ku bakı ı çizilen örnekleri ise hatayi üslubundaki penç
motifleri gibidir. Gül motifinin taç yaprakları küçük, tombul ve sivri di li
olduklarından hatayi üslubundaki pençlerden kolayca ayrılır. Gül sapının üzerinde
yer alan yapraklar üçlü veya be li kümeler olu turmaktadır. ( Bakır, 1999 )
16. yüzyılın sonuna kadar gül motifi do adaki görünümüne benzer

üslupla tırılmı olarak yapraklı ya da yapraksız, goncalı veya goncasız olarak
yapılmı tır. Sayıları arttırılmı olan taç yaprakları motife daha dolgun ve yuvarlak bir
görüntü kazandırmaktadır. ( Sinemo lu, 1996: 134–135 )
2. 6. 2. 3. 3. Karanfil
Karanfil motifi de lâle ve gülden sonra 16. yüzyıl çinilerinde bolca

kullanılmı tır. Kompozisyonlarda tek ba ına kullanıldı ı gibi lâle ile birlikte
kullanıldı ı kompozisyonlar da bulunmaktadır.
27
Karanfil motifi, karanfil çiçe inin profilden görünü ünün stilize edilmesiyle
olu turulmu tur. Motif tamamıyla açmı ya da gonca halinde kompozisyonlarda
kullanılır. Çanak üzerinde yer alan taç yapraklarının sayısı üç, be , yedi ve dokuz
gibi tek sayılardan olu ur. ( Bakır, 1999 )
2. 6. 2. 3. 4. Sümbül
Motif do adaki görünümüne benzer ekilde stilize edilerek kullanılmı tır.

Sümbül motifi bütün örneklerde dört taç yapraklıdır.
2. 6. 2. 3. 5. Zambak
Zambak natüralist üslupta di er çiçeklerle birlikte 16. yüzyıl çinilerinde

kar ımıza çıkar. Genellikle tek sap üzerinde tek bir çiçek olarak yer alır. Buna
kar ılık bazı örneklerde bir sapta çift ya da üçlü örnekler halinde kullanılmı tır. lk
örneklerinde dört taç yapraklı çizildi i halde daha geç tarihli örneklerde altı ar taç
yapraklı olarak çizilmi tir.( Sinemo lu, 1996: 135 )
2. 6. 3. Yazılı Süsleme
Yazı bir sanat olarak, en güzel geli imini do u, özellikle slam sanatlarında
göstermi tir.
Zaman içinde geli en ve çe itli yazı türleri kullanılarak zenginle tirilen hat
sanatı Anadolu Selçuklularından günümüze kadar mimari eserlerin çini
kaplamalarında sevilerek kullanılmı tır
Yazı örneklerinde belge niteli i ta ıyan kitabelerde, dini metinlerin yer aldı ı
dekoratif amaçlı ku ak yazılarında ve mihraplarda çe itli istiflerle kar ımıza çıkar.
Anadolu Selçukluları’nda kûfi yazı kullanılırken, Osmanlılar Dönemi’nde ise

kûfi yazının yerini nesih ve sülüs yazılar almı tır
28
2. 6. 4. Figürlü Süsleme
slam sanatının ana ilkelerinden biri figürsüzlük ilkesi olmasına ra men, en

çok Selçuklular döneminde kar ımıza çıkan bu motifler arasında kuvvet ve kudretin
sembolü olan çift ba lı kartal, aslan motiflerinin yanı sıra geyik, bo a ve tavus ku u
Selçuklu saray ve kö klerin bezemesinde kullanılan motifler arasındadır.
nsan figürlü bezeme, Selçuklu Dönemi’nde ta , alçı ve çini malzeme

üzerinde oldukça de i ik yerlerde kar ımıza çıkar. Saray ve kö klerin bezemesinde
kullanılan insan figürlerinden dönemin kıyafetleri hakkında bilgi edinilebilmektedir.
2. 6. 5. Bulut
Uzak Do u kökenli motif, Türk süsleme sanatında 15. ve 16. yüzyıllarda

görülmeye ba lanmı tır. Türkler bu motifi de di er motiflerde oldu u gibi tabiattan
esinlenerek yorumlamı lardır. Bulut motifi çizili ekline ve kompozisyonda
kullanıldı ı yere göre farklı isimler almı tır.
2. 7. Literatür Özetleri
Bu ara tırmada geleneksel Türk çini sanatı ve klasik Kütahya çini desenleri
ele alınmı tır. Genel konusu veya içeri indeki konularla do rudan ya da dolaylı
olarak ilgisi oldu u tespit edilen kitap ve makaleler, yazar soyadına göre alfabetik
olarak a a ıda verilmi tir.
29
2. 7. 1. Kitaplar
AKAR, Azade ve C. KESK NER. ( 1978 ). Türk süsleme sanatlarında kullanılan

motifler ve desen özellikleri anlatılmaktadır.
ASLANAPA, Oktay. ( 1949 ). Kütahya çinicili i anlatılmı , Kütahya çinileriyle
süslü tarihi binalar hakkında bilgiler verilerek, konu resimlerle desteklenmi tir.
Ayrıca Kütahya çinileriyle ilgili ar iv bilgileri hakkında bilgiler verilmektedir.
ASLANAPA, Oktay. ( 1961 ). Selçuklu ve Osmanlı halıları, minyatür sanatı ve Türk
çinilerinin tarihçeleri hakkında bilgiler verilmektedir. Türk çini sanatı dönemlere
ayrılarak özellikleri ve kullanım alanları resimlerle desteklenerek anlatılmı tır.
ASLANAPA, Oktay. ( 1965 ). Son kazılara göre Türk çini ve keramik sanatının
tarihçesi hakkında bilgiler verilmi tir.
ASLANAPA, Oktay. ( 1990 ). Ba langıcından, beylikler devrinin sonuna kadar Türk
Sanatı resimlerle desteklenerek anlatılmı tır.
ASLANAPA, Oktay. ( 1993 ). Türk el sanatları hakkında bilgiler verilerek Anadolu
Türk çini sanatı, çini sanatında kullanılan teknikler çini sanatının tarihçesi, çiniyle
süslü tarihi eser resimlerle desteklenerek anlatılmı tır.
ATALAY, Mansur. ( 1983 ). Çinicilik sanayinin tarihi geli imi, çinicilik sanayinin
Kütahya’daki tarihi geli imi, çininin üretim evreleri, çininin pazarlama sistemi çe itli
yönleriyle incelenmi , çinicilik sanayinin sorunları ve bu sorunları çözümünde
yardımcı olabilecek öneriler hakkında bilgiler verilmektedir.
BAKIR, T. Sitare. ( 1999 ). znik çinileri ve Gülbekyan Koleksiyonu tanıtılmı ,
motifler hakkında bilgiler verilmi , desen hazırlanması ve kompozisyonlar çizimlerle
desteklenerek anlatılmı tır.
B LG , Hülya. ( 2005 ). Kütahya çini ve seramikleri tarihsel olarak anlatılarak
süsledikleri eserler özellikleri ile birlikte anlatılmaktadır. Suna ve nan Kıraç Vakfı
Koleksiyonunda bulunan Kütahya çini ve seramikleri gruplandırılarak özellikleri
anlatılmı tır.
B ROL, nci ve Ç. DERMAN. ( 1995 ). Kitap süsleme sanatlarında kullanılan
motifler ve çizim a amaları, çizimlerle desteklenerek anlatılmı tır. Geçmi ten
günümüze kadar Geleneksel Türk Sanatlarında kullanılan motifler gruplandırılarak
örneklerle verilmektedir.
30
Ç N , Rıfat. ( 1991 ). Kütahya ili ve Kütahya çinicili i hakkında bilgiler

verilmektedir. Kütahya ilinde, yurt içi ve yurt dı ında Kütahya çinileriyle kaplı
binalar foto raflarla desteklenerek anlatılmı tır.
Ç N , Rıfat. ( 2002 ). Kütahya ili ve Kütahya çinicili i hakkında bilgiler verilmi ,
Kütahya ilinde, yurt içi ve yurt dı ında Kütahya çinileriyle süslü binalar foto raflarla
desteklenerek anlatılmı tır. Özel müze ve koleksiyonlar tanıtılmı , bunların
bünyelerinde bulunan çinilerin resimleri verilmektedir. Kütahya çini desenlerinin
çizimleriyle konu desteklenmi tir.
KESK NER, Cahide. ( 2002 ). Türk süsleme sanatlarında kullanılan stilize çiçekler
ve özellikle hatai motifi hakkında bilgiler verilmi tir. Türk süsleme motiflerinin
tarihi, çizim özellikleri ve Türk süslemesinde kullanılan bazı tanımlar, çizim ve
resimlerle açıklanmı tır.
KÜRKMAN, Garo. ( 2005 ). Yazlı belgeler ı ı ı altında Kütahya çini ve seramikleri
hakkında bilgiler verilmektedir.
ÖNEY, Gönül. ( 1989 ). Beylikler devri sanatı hakkında bilgiler verilmi tir. Beylikler
dönemindeki çini sanatı anlatılmı , çininin mimari elemanlardaki kullanım alanları
ve hangi tarihi eserlerde nasıl kullanıldıkları anlatılmı tır.
AH N, Faruk. ( 1985 ). Anadolu çini sanatının tarihçesi hakkında kısa bilgiler
verilmi , Türk çini sanatında kullanılan motifler gruplandırılarak çizimleri
verilmektedir.
AH N, Faruk. ( 2002 ). Türk slam çini ve seramik sanatı ile ilgili yapılan
yayınların toplu halde verildi i kaynakça durumundadır.
TUNCAY, Hülya. ( 1980 ). Topkapı Sarayı içerisindeki Çinili Kö k ve kö kün çini
süslemeleri resimlerle anlatılmı tır.
YETK N, erare. ( 1986 ). Türk çini sanatı ile ilgili yayınlar hakkında bilgiler
verilmi tir. Anadolu Türk çini sanatının kökleri, çininin nasıl ilk olarak nerede
görülmeye ba landı ı anlatılmı tır. Anadolu da çinilerle süslü olan eserler
Osmanlılar dönemine kadar anlatılmı tır.
31
2. 7. 2. Makaleler
ASLANAPA, Oktay. ( 1950 ). Osmanlılar Devri’nde Kütahya çinilerini anlatan

yayınlar hakkında bilgiler verilmi tir.
ASLANAPA, Oktay. ( 1987 ). Osmanlı Devri keramik sanatı, znik ve Kütahya’da
yapılanlar özellikleri ile birlikte anlatılmaktadır.
CARSWELL, John. ( 1991 ). Sadberk Hamın Müzesi’nde bulunan Kütahya çini ve
seramikleri, resimleri ile birlikte teknik özellikleri anlatılmaktadır.
Ç N , Fırat. ( 1985 ). Kütahya çinicili i hakkında söyle i yapılmı tır.
DEM RSAR ARLI, Belgin. ( 2002 ). Osmanlı Dönemi’ndeki Kütahya çinicili i
anlatılmaktadır.
KIRIMLI, Faik. ( 1987 ). znik çinileri ve Cenovalı çini tüccarlarına ili kin bilgiler
verilmektedir.
ÖNDER, Mehmet. ( 1987 ). Selçuklu Dönemi eseri olan Kubâd-âbâb sarayı çinileri
teknik özellikleriyle anlatılmaktadır.
ÖNEY, Gönül. ( 1995 ). Türk çini ve seramik sanatı dönemlere ayrılarak
anlatılmaktadır.
ÖNEY, Gönül. ( 2003 ). Türk çini ve seramik sanatının tarihçesi dönemlere ayrılarak
kullanımları alanları ve özellikleri resimlerle desteklenerek anlatılmaktadır.
ÖZCAN, Yılmaz. ( 1994 ). Türk süsleme sanatları hakkında bilgiler verilmektedir.
ÖZTÜRK, smail. ( 1987 ). Manisa Muradiye Camii çinileri ve o dönem znik
çinicili ine ili kin fermanlar hakkında bilgiler verilmektedir.
S NEMO LU, Nermin. ( 1996 ). 16. yüzyıl çinilerinde kullanılan motifler kullanım
özelliklerine göre gruplandırılarak anlatılmı tır.
SOYHAN, Cihat. ( 1985 ). Osmanlı Devri çini ve seramikleri anlatılmaktadır.
SÖNMEZ, Zeki. ( 1987 ). Tekfur Sarayı çinileri resimleriyle birlikte verilmektedir.
SÜSLÜ, Özden. ( 1996 ). 16. yüzyıl Osmanlı seramiklerinde sıratlına uygulanan
kırmızı rengin ilk örnekleri hakkında bilgiler verilmektedir.
AH N, Faruk. ( 1981 ). Kütahya çini-keramik sanatı ve tarihinin yeni buluntular
açısından de erlendirilmesi yapılmı tır.
AH N, Faruk. ( 1987 ). Kütahya’da yapılan kazılarda bulunan çini fırını ve eserler
hakkında bilgiler verilmektedir.
32
T MUR, Mine. ( 1987 ). Türk çini ve seramikleri dönemlere ayrılarak yapım

teknikleri de göz önünde bulundurularak anlatılmaktadır. Metropolitan müzesindeki
Türk çini eserleri yüzyıllara ayrılarak teknik örnekleriyle birlikte verilmektedir.
UNUTMAZ, rfan. ( 1987 ). Kütahya çini ustaları tanıtılmaktadır.
YETK N, erare. ( 1987 ). Sultan Ahmed Türbesi’nde bulunan çinilerde uygulanan
slip tekni i Osmanlıdaki örne i ile birlikte anlatılmaktadır.
33
BÖLÜM III
3. YÖNTEM
Ara tırmanın bu bölümünde ara tırmanın modeli, ara tırmanın evren ve

örneklemi, verilerin toplanması ve analizine ili kin bilgiler verilmi tir.
3. 1. Ara tırmanın Modeli
Bu ara tırma, tarama modelinin kullanıldı ı betimsel bir ara tırmadır.

Ara tırmanın amacı, çinilerde kullanılan klasik Kütahya çini desenlerinin
ara tırılmasıdır. Bu amaçla geleneksel Türk çini sanatı hakkında kısaca bilgi
verildikten sonra Kütahya çinicili i ve özellikleri anlatılmı , Kütahya Çini
Müzesi’ndeki klasik Kütahya çinileri, Kütahya’daki çinili tarihi eserler, özel müze ve
koleksiyonlar ayrıca günümüzde faaliyet gösteren klasik Kütahya çini desenlerini
kullanan çini atölyeleri tespit edilmeye çalı ılmı tır.
3. 2. Evren ve Örneklem
3. 2. 1. Evren
Bu ara tırmanın evrenini Kütahya Çini Müzesi’nde yer alan klasik Kütahya
çinileri ve desenleri, Kütahya’daki klasik Kütahya çinileriyle kaplı çinili tarihi
eserler, özel müze ve koleksiyonlardaki klasik Kütahya çinileri ve günümüzde klasik
Kütahya çini desenlerini kullanan atölyeler olu turmaktadır.
34
3. 2. 2. Örneklem
Ara tırma evrenindeki Kütahya Çini Müzesi, Yetik Çini, Elhamra Çini, Azim
Çini ( Azim Çini çalı anlarından Hüseyin Harmankaya ), Rıfat Çini Özel
Koleksiyonu, Suna ve nan Kıraç Vakfı Özel Koleksiyonu ara tırmanın örneklemi
olarak alınmı tır.
3.3. Verilerin Toplanması
Bu çalı mada, çinilerde kullanılan klasik Kütahya çini desenlerini incelemek

amacıyla, geleneksel Türk çini sanatı ve Kütahya çinicili i hakkında yazılı kaynaklar
ara tırılmı tır.
31.10.2005 – 07.10.2005 tarihleri arasında ara tırmacı tarafından konuyla

ilgili literatür taraması yapmak amacıyla yöreye gidilerek buradaki Dumlupınar
Üniversitesi Kütüphanesi, Vahit Pa a l Halk Kütüphanesi ve yörede bulunan di er
kütüphanelerde konuyla ilgili ara tırma yapılmı tır.
Kütahya’da faaliyet gösterip, klasik Kütahya çini desenlerini kullanan El

Hamra Çini, Yetik Çini atölyeleri ile bizzat görü ülerek bu atölyelerde kullanılmakta
olan desenler temin edilerek çizimlerine de ara tırmada yer verilmi tir.
Ara tırmaya Gazi Üniversitesi Kütüphanesi, Süleyman Demirel Üniversitesi

Kütüphanesi, Isparta Halil Hamit Pa a Kütüphanelerinde yapılan literatür
taramalarıyla devam edilmi tir. Yapılan bu literatür ara tırmalarında konu ile ilgili
bilgi ve belgelere ula ılmı tır.
Kütahya Çini Müzesi’nde ara tırma yapabilmek için 14.02.2006 tarihinde

gerekli izin alınarak Kütahya Çini Müzesi’ndeki klasik Kütahya çinileri hakkında
bilgi ve foto raflar temin edilerek materyal olarak kullanılmı tır.
35
Ara tırmaya Rıfat Çini Özel Koleksiyonu, Sadberk Hanım Müzesi Kütahya
Koleksiyonu, Suna ve nan Kıraç Vakfı Koleksiyonlarında yer alan klasik Kütahya
çinilerinin desenlerine ula ılmı ve ara tırmada materyal olarak kullanılmı tır.
3.4. Verilerin Analizi
Literatür taramasında geleneksel Türk çini sanatı ve Kütahya çinicili i

hakkında elde edilen bilgiler belirli ba lıklar altında toplanarak, ara tırmaya konu
olmu tur.
Kütahya Çini Müzesi’nde yer alan klasik Kütahya çinileri’nin foto rafları
çekilerek çiniler hakkında bilgiler verilmi tir.
Kütahya’da faaliyet gösteren çini atölyelerinde kullanılan klasik Kütahya çini

desenleri tespit edilip birebir çizimleri yapılarak de erlendirmeye alınmı tır.
Özel müze ve koleksiyonlarda yer alan klasik Kütahya çinilerine ula ılmaya
çalı ılmı , ula ılan çinilerin desenleri çizilerek, ara tırmada bu desenlere yer
verilmi tir.
Ara tırmalar sonucunda elde edilen bilgiler do rultusunda tespit edilen 33

adet çini örneklerinin desenleri çizilerek analizleri yapılmı tır.69 adet çininin
resimlerine de ara tırmada yer verilmi tir.
36
BÖLÜM IV
4. BULGULAR VE YORUM
Bu bölümde ara tırmanın konusuyla ilgili elde edilen bilgiler verilmi tir.
4. 1. Kütahya’nın Co rafi Konumu ve Tarihçesi
Kütahya Ege Bölgesi’nin ç Batı Anadolu Bölümü’nde yer alır. Kuzeyde

Bursa ve Bilecik, do uda Eski ehir ve Afyon, güneyde U ak, batıda Balıkesir ve
Manisa illeri ile sınırı bulunmaktadır. Kütahya, Hitit medeniyeti ile ba layan ve Frig,
Roma, Bizans, Selçuklu, Germiyan ve Osmanlı dönemlerini içeren 5000 yıllık tarihî
bir geçmi e sahiptir. Germiyan Beyli i’ne 130 yıl ba kentlik, Osmanlı Anadolu
Beyler Beyli i’ne 400 yıl merkezlik yaparak Türkiye Cumhuriyeti’ne ula mı tır.
Malazgirt Zaferi’nin ardından Türk uygarlıkları ile tanı an Kütahya,
Germiyano ulları Beyli i’ne ba kentlik yapmı tır.
“Osmanlılar Dönemi’nde de önemli bir eyalet merkezi olan Kütahya zamanla

önemini kaybederek Bursa’ya ba lı sancak durumuna getirilmi tir.” ( Çini, 1991: 12 )
Kütahya, 1950’li yıllardan itibaren kömür i letmeleri, enerji santralleri, sanayi

alanında kurulan yeni fabrikalar, porselen, çini fabrika ve atölyeleri ile sanayi ve
sanat merkezi olarak günümüzde de varlı ını sürdüren bir ehir merkezidir.
4. 2. Kütahya’da El Sanatları
Kütahya’nın zengin kültürünün önemli bir bölümünü de el sanatları olu turur.

Günümüzde Kütahya halkının büyük bir bölümü yaptıkları el sanatlarıyla geçimlerini
sa lamaktadırlar.
37
Günümüzde de önemli bir geçim kayna ı olan dokumacılık, köy ve

kasabalarda küçük atölyelerde, evlerdeki el tezgâhlarında halen devam etmektedir.
Saray halıları adı ile anılan ve Osmanlıların en parlak döneminde üretilen Simav
halıları, daha çok yaprak ve çiçek motifleri ile bezenmi tir. Günümüzde daha çok
Gediz ve aphane’de devam eden el dokumacılı ında yalnızca bez üretilmektedir.
Yine yöreye özgü Yörük halıları, Aslanapa’nın Bayram ah Köyü’nde
dokunmaktadır.
Yörede yapılan el i lemecili i yöre kadınlarının becerilerini, be enilerini

yansıtır.
Günümüzde Kütahya Müzesi’nde sergilenen pe kirler, uçkurlar, yemeni

çevreleri, para, tütün ve saat keseleri el i lemecili inin özgün örnekleridir.
Kütahya’da oyacılık, i ne oyacılı ı biçiminde genellikle danenin

( ba örtülerinin ) çevresini süsleyen bir sanat olarak geli mi tir.
Osmanlı Dönemi’nde Küçük Bedesten a ır elbise ve elmas i lemecili inin

merkeziydi. Günümüzde ise elmas i lemecili i, bir kuyumcu tarafından
yapılmaktadır. Kütahya’da, çok eski dönemlerden beri gümü madeni çıkarılmakta
ve i lenmektedir.
Kütahya’daki ilk porselen fabrikası 1974 yılında faaliyete ba lamı tır.

Yüzyıllardır çinilerde sergilenen maharetler porselende de ya amaya ba lamı tır.
Kütahya’da yapılan bu el sanatlarının yanı sıra Kütahya’nın simgesi olan ve

onu bütün dünyaya tanıtan çinicilikte Kütahya’da önemli bir sanat dalıdır. Halkın
büyük bir bölümü, çini atölyelerinde ve çini fabrikalarında çalı arak geçimlerini
sa lamaktadırlar.
38
4. 3. Kütahya’da Çinicilik
Osmanlı Dönemi’nde znik’ten sonra ikinci çini üretim merkezi olan

Kütahya, çini üretiminde kullandı ı hammaddeleri çevresindeki zengin hammadde
yataklarından elde etmesi nedeniyle, Frig, Roma ve Bizans Dönemleri’nde de
seramik üretiminin yapıldı ı, günümüzde ise çini ve serami in geleneksel
yöntemlerin yanında teknolojiden de yararlanarak üretimlere devam edildi i bir kent
durumundadır.
4. 3. 1. Çinicili in Kütahya’daki Tarihî Geli imi
Çinicili in Selçuklu Dönemi’nden Germiyano ulları Beyli i’ne geçi

tarihlerinden itibaren ba ladı ı Kütahya, çinicilik tarihinde znik kadar köklü bir
geçmi e sahiptir.
Kütahya, Türk çini ve keramik sanatına znik’le beraber girmi olmasına

ra men, Osmanlı ba kentinden ve saray çevresinden uzak olması nedeniyle saraydan
yeterli ilgili ve yardımı görememi tir. Bu nedenle Kütahyalı çini ve keramik
sanatçıları en büyük deste i halka açılarak, halktan almı lardır.
Türk çinicilik tarihi açısından önemli bir yere sahip olan Kütahya’da,
Beylikler ve Erken Osmanlı Dönemi çinicili inin durumu hakkında yapılan
ara tırmalar henüz yetersiz durumdadır. 1979 yılında Kütahya’da yapılan alt yapı
kazı çalı malarında ele geçirilen, bulgular sonucunda Türk çini sanatına znik ile
aynı zamanlarda girdi i bulunan parçalar üzerinde ara tırma yapan Faruk ahin
tarafından belirtilmi tir.
Kütahya’da yapılan alt yapı kazı çalı malarında ele geçirilen buluntular, ilk
Osmanlı çinilerinin yanık, bozuk, mamul ve yarı mamul parçalarıdır. Bu
kalıntılarının en alt tabakayı olu turması, ilk Kütahya çinili inin bu grup
39
keramiklerle ba ladı ının kanıtıdır. Bu nedenle Kütahya ilk devir Osmanlı

keramiklerinin znik’ten sonra ikinci yapım merkezidir.
Kütahya’nın en erken tarihli çinileri 1377 tarihli Kur unlu Camii’nin minare
erefesindeki tek renk sırlı tu lalardır.
Erken tarihli di er örnekler ise Kütahya Çini Müzesi olarak kullanılan

Germiyano lu II. Yakup Bey mareti’nin 1428 tarihli türbesindeki sanduka ve zemin
dö emesinde kullanılan firuze rengi sırlı altıgen ve üçgen levhalar ile renkli sır
tekni i ile yapılmı rûmî palmet desenli bordür çinileridir. ( Bilgi, 2005: 11 )
15. yüzyılın sonundan itibaren beyaz hamur üzerine mavi-beyaz dekorlu

olarak yapıldı ı için mavi-beyaz olarak anılan teknikte üretilen çiniler znik’e paralel
olarak Kütahya’da da üretilmi tir.
“Mavi-beyaz grubu çinilerde kullanılan desenler aynı dönemde üretilen mavi-

beyaz grubu seramiklerde kullanılan desenlerle paralellik gösterir. Bu çiniler altıgen
ve dikdörtgen formundadır. Dikdörtgen formlar kenar bordürlerinde kullanılmı tır.”
( Öney, 1995: 93 )
Kütahya mavi-beyazlarının büyük bölümünde astar yoktur ve sırları znik

mavi-beyazlarına göre daha ince yapılmı tır.
16. yüzyıl ortalarında Rodos i olarak bilinen çiniler hakkında, Kütahya

Evkaf Dairesi ve eriye Sicilleri’nin yanması nedeniyle bu çiniler hakkında kesin
bilgi bulunmamaktadır. Kütahya’da bu dönem çinileriyle süslü tek bir eser bile
günümüze ula mamı tır. Evliya Çelebi Seyahatnamesi’nde, ehrin 1612’de Celâlî
Karayazıcı ve Arap Sait zulmünden sonra o dönemle ilgili birçok eserin 17. yüzyılın
ba ında yok oldu u yazılmaktadır. ( Demirsar Arlı, 2002: 31 )
16. yüzyılın sonraları 17. yüzyılın ba larında znik çinicili inin duraklamaya
ba lamasıyla, Kütahya çinicili i kendine özgü renk ve desenleriyle ön plana
çıkmı tır.
40
“17. ve 18. yüzyılda renk ve teknik özellikleriyle farklı bir grup olu turan
Medine ve Kâbe tasvirleri Kütahya çinileridir. Bu çinilerde Kâbe kahverengi ye il
veya siyah olarak anahtar deli ini andıran farklı bir çerçevenin içinde yer alır.” ( Çini,
2002: 23 )
Kâbe tasvirli çinilerden çe itli cami ve müzelerde 5 adet bulunmaktadır.

Bunlardan bir tanesi de Kütahya Ulu Camii’nde mihrabın sa duvarında yer
almaktadır. Bu çinilerin ço unun sipari üzerine yapıldı ı kitabelerinden
anla ılmaktadır.
18. yüzyıl ba larından itibaren Ermeni ustalar tarafından kiliselerde

kullanmak için Ermenice, Rumca kitabeler, haclar, melek, kerubin ve aziz figürleri,
ncil ve Tevrat’tan sahnelerin kompozisyon olarak kullanıldı ı çiniler en ilginç
Kütahya çinilerini olu turmaktadır. Bu çinilerin üzerlerindeki kitabelerden
anla ıldı ına göre, ço unun 18. yüzyılın ba larında sipari üzerine üretildikleri ve
kiliselere ba ı landıkları anla ılmaktadır. ( Öney, 1995: 101 )
Kütahya çinicili inde önemli bir geli me ise 13 Temmuz 1766 yılında
dünyada yazılı ilk toplu sözle me olan, Müslüman olmayan atölye sahipleriyle çini
usta ve kalfaları arasında dönemin valisi ba kanlı ında Kütahya Eyalet Divanı’nın
toplantısında imzalanan ücret belirleme anla masıdır. ( Çini, 1991: 72 )
Kütahya’ da imzalanan fincancılar sözle mesi dünya tarihinde imzalanan ilk

toplu sözle medir.
18. yüzyılın ortalarına tarihlenen di er bir grubu ise kadın ve erkek

figürlerinin kullanıldı ı çiniler olu turmaktadır. Kadın ve erkek figürlerin üstlerinde
dönemin yerel kıyafetleri görülmektedir.
18. yüzyılın ikinci yarısında gerilemeye ba layan Kütahya çinicili inde astar
kullanılmamı , renklerdeki canlılık kaybolmu , kiremidi kalın kırmızı, ye il, firuze,
koyu ve açık lacivert, sarı, mor, ye il, siyah renkte boyalar kullanılmı tır. Kullanılan
sırça parlak ve temiz olmayıp, sır altında boyalarda akmalar olmu , yapılan konturlar
bilinçsizce geli i güzel yapılmı tır. ( Çini, 2002: 24 )
41
19. yüzyıl ba larında Kütahya çinilerinde renk, desen ve ekil bakımından

gerileme devam etmi ve faaliyet gösteren atölye sayısı giderek azalmı tır.
Bu gerileme döneminden sonra 19. yüzyılın sonlarında Kütahya çini imalatı

yeniden canlanmaya ba lamı tır. 19. yüzyıl sonları ve 20. yüzyılda üretilen bu geç
dönem Kütahya çinilerinde, eski znik çini desenleri kullanılmı tır. Geleneksel Türk
çini ve seramik sanatını sürdürmek gayretinde olan, yine Kütahya çini atölyeleri
olmu tur.
Cumhuriyet’in ilk yıllarında, Kütahya çini ve seramik atölyelerinin sayıları

devletinde deste i ile artmı tır. Günümüzde de birçok atölyenin faaliyet gösterdi i
Kütahya’da, geçmi i devam ettiren geleneksel üretimden çok, turistik amaca yönelik
üretim yapılmaktadır.
4. 3. 2. Klasik Kütahya Çini Desenleri Ve Özellikleri
Klasik Kütahya çini desenleri, madalyonvari ekillerin tekrarı, yer, su, gök ve
ate tanrılarını tasvir eden dörtlü ve dünyanın do udan, batıya dönü ünü gösteren
rozetlerden meydana gelmektedir.
Kompozisyonlarda kullanılan motifler daha köklü, daha sa lam ve daha iri

görünümdedirler. Bu motiflerin bu tarzda çizilmelerinin nedeni birer halı merkezi
olan Kütahya ve U ak halı nakka larının çini desenlerinin hazırlanmasındaki etki ve
yardımlarındandır. ( Çini, 1991: 17)
Bezemelerde özellikle halkın günlük giysi ve örtülerindeki yöresel nakı ve

oyaların desenleri kullanılmı tır.
Tabaklar, süs e yaları, küçük boy keramiklerde Kütahyalı çiniciler serbest ve

hafif fırça süslemeleriyle mahalli bir sanat karakteri olu turmu lardır. Bu çinilerde
küçük çiçekler, bitki motifleri, stilize yapraklar, sarma ıklar, ku lar, balıklar, milli
kıyafetli insanlar kompozisyonlarda sıkça kullanılmı tır. Çiçekli çinilerde desen ço u
42
zaman karı ık ve bütün zemini dolduran bir çiçek tarlası gibi canlı
kompozisyonlardan olu mu tur.
17. ve 18. yüzyıllarda üretilen renk ve teknik olarak farklı bir grup olu turan
Kâbe tasvirli çiniler klasik Kütahya çinileri arasında ayrı bir yer tutmaktadır.
18. yüzyılda çini atölyelerinin ço una sahip olan Ermeni ustalar tarafından
birço u kiliseler için yapılan Ermenice ve Rumca kitabeler, haçlar, melek, kerubin ve
aziz figürleri, ncil ve Tevrat’tan sahnelerin konu alındı ı kompozisyonlar o dönemin
çinilerini süslemi tir.
18. yüzyılın ikinci yarısında dönemin yöresel kıyafetleri hakkında fikir veren
kadın ve erkek figürleri çini kompozisyonlarında kullanılmı tır. Bu kompozisyonlar
19. yüzyılın ba larına kadar devam etmi tir.
19. yüzyılın sonlarına do ru gerilemeye ba layan Kütahya çinicili inde

yeniden bir canlanma görülür. Bu dönemde çinilerde kullanılan kompozisyonlar 16.
yüzyıl znik çini desenlerinden esinlenerek olu turulmu tur. Natüralist üslupta bir
kökten çıkan lâle, karanfil, sümbül ile iri kıvrık yapraklar, akayıklar, bahar çiçekleri,
palmetler yayın olarak kullanılan motifler arasındadır.
4. 3. 3. Klasik Kütahya Çini Desenlerinin Günümüzdeki Durumu
Klasik Kütahya çinicili i kendine özgü formlar, renkler ve desenler

yaratmı tır. Desenlerinde özellikle mahalli ve bölge halkının kullanıldı ı giysi, örtü,
halı ve kilim gibi günlük kullanım e yalarındaki nakı ve oyalar ilham kayna ı
olmu tur.
Günümüz Kütahya çinicili i yurtiçi ve yurt dı ından gelen yo un talebi

kar ılamak amacıyla Kütahyalı çini ustaları yeni form ve desen arayı ı
içerisindedirler. Bu arayı sırasında orijinal buldukları, ba ka kültürlere ait olan ve
43
znik çini desenlerinin örnek alındı ı, klasik Kütahya çini desenlerinden uzak yeni
tarzda çini desenleri olu turulmaktadır.
Klasik Kütahya çini desenlerini kullanan çini atölyeleri günümüzde yok

denilecek kadar az sayıdadır.
4. 3. 4. Kütahya Çini Müzesindeki Klasik Kütahya Çinileri
Germiyan Beyi II. Yakup ( 1387–1429 ) Külliyesi’nin imaret bölümü olan bu

yapı, Kültür Bakanlı ı’nca restore edilerek Kütahya Çini Müzesi olarak 5 Mart 1999
tarihinde ziyarete açılmı tır. Kubbeli ve adırvanlı orta mekâna, üç yönde kubbeli
eyvan ile iki oda açılmaktadır. Türbe bölümünde II. Yakup Bey’in çinili sandukası
bulunmaktadır. Müze içinde yer alan vitrinlerde 14. yüzyıldan ba layarak
günümüzde yapılan örneklere kadar olan çini eserler yer almaktadır.
Kütahya Çini Müzesi’nde sergilenen 11 eserin resimleri verilerek analizleri

yapılmı tır.
44
ekil No: 1
Envanter No: 02410
lgili Koleksiyon: Kütahya Çini Müzesi
Koleksiyonun Açık Adresi: Pa am Sultan mah. Gediz cad. No: 4 Kütahya
Koleksiyona Geli Tarihi: 15. 02. 1978
Koleksiyona Geli Biçimi: -
Ürünün Yapılı Tarihi: -
Ürünün Cinsi: Vazo ( Kandil )
Ürünün Boyutları: A ız çapı 17,4 cm, yükseklik 24 cm, taban çapı 10 cm
Uygulanan Teknik: Sır altı tekni i
Pi irme Tekni i: -
Kullanılan Renkler: Kobalt mavisi, türkuaz, ye il, sarı, kırmızı
Zemin Rengi: Beyaz
Kontur Rengi: Siyah
Sır Rengi: effaf beyaz sır
Süslemede Kullanılan Bezeme Ö eleri: Penç, goncagül, yaprak motifleri bezeme ö esi
olarak kullanılmı tır.
Ana Kompozisyon: Bitkisel bezeme
Eserle lgili Yayınlar: -
45
ekil No: 2
Envanter No: 02411
Koleksiyona Geli Tarihi: 15.02. 1978
Ürünün Cinsi: Yazılı kapak
Ürünün Boyutları: Çapı 17,6 cm, yüksekli i 9,5 cm
Pi irme Tekni i: -
Kullanılan Renkler: Sarı, lacivert, ye il, kırmızı
Zemin Rengi: Beyaz
Kontur Rengi: Siyah
Süslemede Kullanılan Bezeme Ö eleri: Bezeme olarak penç, hançer yaprak, goncagül ve
sülüs yazı kullanılmı tır.
Ana Kompozisyon: Yazılı bezeme ve bitkisel bezeme
Eserle lgili Yayınlar:-
46
ekil No: 3
Envanter No: 2585
Koleksiyona Geli Biçimi: Ba ı ( smail Kayan )
Ürünün Yapılı Tarihi:-
Ürünün Cinsi: Tabak
Ürünün Boyutları: Çap 43,5 cm
Uygulanan Teknik: Kazıma tekni i
Pi irme Tekni i:-
Kullanılan Renkler: Siyah ve beyaz
Zemin Rengi: Siyah
Kontur Rengi: Beyaz
Süslemede Kullanılan Bezeme Ö eleri: Sülüs ve nesih yazılar
Ana Kompozisyon: Yazılı bezeme
47
ekil No: 4
Envanter No: 3070
Koleksiyona Geli Biçimi: Güven çini ve seramik a. . adına Hakkı Özkere tarafından hibe
edilmi tir.
Ürünün Yapılı Tarihi:-
Ürünün Boyutları: Çap 25.5 - 26 cm
Pi irme Tekni i:-
Kullanılan Renkler: Siyah, beyaz, sarı, türkuaz, mavi, ye il, kırmızı
Zemin Rengi: Beyaz, türkuaz, mavi ve ye il
Kontur Rengi: Siyah
Süslemede Kullanılan Bezeme Ö eleri: Sülüs yazı, karanfil, rumi ve zencerek motifleri
Ana Kompozisyon: Yazılı bezeme, bitkisel bezeme
48
ekil No: 5
Envanter No: 03292
Koleksiyona Geli Biçimi: Azim çini ba ı ı.
Ürünün Yapılı Tarihi:20. yüzyılın ikinci yarısı
Pi irme Tekni i:-
Kullanılan Renkler: Siyah, beyaz, sarı, türkuaz, mavi, ye il, kırmızı
Zemin Rengi: Beyaz ve lacivert
Kontur Rengi: Siyah
Süslemede Kullanılan Bezeme Ö eleri: Karanfil, rumi, zambak, penç, yaprak motifleri
49
ekil No: 6
Envanter No: 03298
Ürünün Yapılı Tarihi: 20. yüzyılın ikinci yarısı
Pi irme Tekni i:-
Kullanılan Renkler: Siyah, beyaz, mavi, kırmızı
Zemin Rengi: Çivit mavisi ve beyaz
Kontur Rengi: Siyah
Süslemede Kullanılan Bezeme Ö eleri: Karanfil, rumi, tırnaklı yaprak, penç, hüsnü hat
Ana Kompozisyon: Bitkisel bezeme ve yazılı bezeme
50
ekil No: 7
Envanter No: 03305
Pi irme Tekni i:-
Kullanılan Renkler: Siyah, mavi, kırmızı, ye il, sarı
Zemin Rengi: Beyaz
Kontur Rengi: Siyah
Süslemede Kullanılan Bezeme Ö eleri: Rumi, penç ve ortada besmele yazılıdır.
Ana Kompozisyon: Bitkisel bezeme ve yazılı bezeme
51
ekil No: 8
Envanter No: 3331
Ürünün Cinsi: Kapaklı kâse ( ekerlik )
Ürünün Boyutları: A ız çapı 15 cm
Pi irme Tekni i:-
Kullanılan Renkler: Siyah, kırmızı, ye il
Zemin Rengi: Beyaz
Kontur Rengi: Siyah
Süslemede Kullanılan Bezeme Ö eleri: Penç ve yaprak
52
ekil No: 9
Envanter No: 3355
Koleksiyona Geli Tarihi: -
Ürünün Cinsi: Kayık tabak
Ürünün Boyutları: 30x23,8 cm
Pi irme Tekni i:-
Kullanılan Renkler: Siyah, kırmızı, ye il, türkuaz, sarı
Zemin Rengi: Beyaz
Kontur Rengi: Siyah
Süslemede Kullanılan Bezeme Ö eleri: Penç, yaprak
53
ekil No: 10
Envanter No: 3318
Ürünün Boyutları: Çapı 41,5 cm
Pi irme Tekni i:-
Kullanılan Renkler: Siyah, kırmızı, ye il, mavi, türkuaz
Zemin Rengi: Beyaz
Kontur Rengi: Siyah
Süslemede Kullanılan Bezeme Ö eleri: Penç, yaprak, sümbül,
54
ekil No: 11
Envanter No: 3393
Koleksiyona Geli Biçimi: Rıfat Çini ba ı ı.
Ürünün Boyutları: Çapı 32 cm
Pi irme Tekni i:-
Kullanılan Renkler: Lacivert, kırmızı, ye il, mavi, türkuaz
Zemin Rengi: Beyaz
Kontur Rengi: Siyah
Süslemede Kullanılan Bezeme Ö eleri: Penç, yaprak, rumi
55
4. 3. 5. Özel Koleksiyonlardaki Klasik Kütahya Çinileri
4. 3. 5. 1. Rıfat Çini Özel Koleksiyonu
Azim Çini’nin kurucusu Mehmet Çini’nin o lu Rıfat Çini, Fransa’da seramik

ö renimi sırasında porselen fabrikalarında da çalı malarda bulunmu tur. Tahsilini
tamamlayamadan Türkiye’ye dönen Rıfat Çini ö renimine stanbul’da devam
ederken mesle i olan çinicilikle ilgilenmi ve babasının kurdu u Azim Çini
Fabrikası’na ortak olmu tur. Yüksek ö renimi tamamladıktan sonra da fabrikanın
ba ına geçmi tir. Çinici bir aileden geldi i için ailesinden kalan klasik Kütahya
çinilerini muhafaza etmi kendisinin de çinici olması ve çiniye olan ilgisi nedeniyle
çevresindeki klasik Kütahya çinilerini de bünyesinde toplayarak kendi özel
koleksiyonunu olu turmu tur. 1999 yılında açılan Kütahya Çini Müzesi’ne
koleksiyonunun dan 121 parça de erli eseri hibe ederek Kütahya çinicili ine önemli
bir katkıda bulunmu tur.
Rıfat Çini’nin Hava Er E itim Tugayı’na ve Kütahya Çini Müzesi’ne hibe

etti i koleksiyonundaki eserlerden 12 tanesinin resimleri verilerek analizleri
yapılmı tır.
56
ekil No: 12
Envanter No: -
lgili Koleksiyon: Rıfat Çini Koleksiyonu
Koleksiyonun Açık Adresi: -
Ürünün Boyutları: Çap 30 cm
Pi irme Tekni i:-
Kullanılan Renkler: Mavi, türkuaz, kırmızı, ye il
Zemin Rengi: Beyaz
Kontur Rengi: Siyah
Süslemede Kullanılan Bezeme Ö eleri: Ortada etrafı tırnaklı yapraklarla çevrelenmi
madalyon içersinde rumi desen bulunmaktadır. Etrafında simetrik olarak yerle tirilmi penç,
hatayi ve içi bezemeli yaprak motiflerinden olu maktadır.
Eserle lgili Yayınlar: Ç N , Rıfat. ( 1991 ). Türk Çinicili inde Kütahya. stanbul: Uycan
Yayınları.
57
ekil No: 13
Envanter No: -
Pi irme Tekni i:-
Kullanılan Renkler: Türkuaz, ye il, kırmızı, kobalt mavi, mavi
Zemin Rengi: Beyaz, ye il
Kontur Rengi: Siyah
Süslemede Kullanılan Bezeme Ö eleri: Kenarda ye il zemin üzerine yaprak ve penç
motiflerinden olu an bordür bulunmaktadır. Ortada ise beyaz zemin üzerine yaprak ve hatayi
motiflerinin çarkıfelek eklinde olu turulan üçlü kompozisyon ve aralarında yaprak, penç ve
goncagül motifleri ile bo luklar doldurulmu tur.
Yayınları.
58
ekil No: 14
Envanter No: -
Pi irme Tekni i:-
Kullanılan Renkler: Kobalt mavi, ye il, kırmızı, türkuaz
Zemin Rengi: Beyaz, türkuaz
Kontur Rengi: Siyah
Süslemede Kullanılan Bezeme Ö eleri: Altı goncagül motifin birle mesinden olu an
ortadaki rozet etrafında altı tane penç motifi ve bunlardan çıkan yapraklar üzerine
yerle tirilmi hatayi ve penç motiflerinden olu maktadır.
Yayınları.
59
ekil No: 15
Envanter No: -
Pi irme Tekni i:-
Kullanılan Renkler: Türkuaz, boncuk mavi, ye il, sarı, kırmızı ve mangan moru
Zemin Rengi: Beyaz ve boncuk mavi
Kontur Rengi: Siyah
Süslemede Kullanılan Bezeme Ö eleri: Kenarında boncuk mavi zemin üzerine helezonlar
içine yerle tirilmi penç motifleri bulunmaktadır. Ortada ise minyatür tarzında yapılmı
bezeme yer alır.
Ana Kompozisyon: Bitkisel bezeme, figürlü bezeme
Yayınları.
60
ekil No: 16
Envanter No: -
Pi irme Tekni i:-
Kullanılan Renkler: Sarı, ye il, mavi, türkuaz, kırmızı
Zemin Rengi: Beyaz,
Kontur Rengi: Siyah
Süslemede Kullanılan Bezeme Ö eleri: Ortada
Yayınları.
61
ekil No: 17
Envanter No: -
Pi irme Tekni i:-
Kullanılan Renkler: Kobalt mavi, ye il, siyah, boncuk mavi, sarı, türkuaz, kırmızı
Zemin Rengi: Beyaz, siyah
Kontur Rengi: Siyah
Süslemede Kullanılan Bezeme Ö eleri: Taba ın kenarında siyah zemin üzerinde beyaz ve
sarı renklere boyanmı rumi bordür yer alır. Ortada üç madalyon içerisinde figürlü bezeme
bulunmaktadır. Zeminde ise helezonlar üzerine yerle tirilmi penç, goncagül ve yaprak
motifleri bezemeyi olu turur.
Ana Kompozisyon: Bitkisel bezeme ve figürlü bezeme
Yayınları.
62
ekil No: 18
Envanter No: -
Pi irme Tekni i:-
Kullanılan Renkler: Mavi, türkuaz, kırmızı, ye il ve siyah
Zemin Rengi: Mavi ve kobalt mavi
Kontur Rengi: Siyah
Süslemede Kullanılan Bezeme Ö eleri: kenar bordürü Rumilerden ( tepelik ) olu maktadır.
Ortada ise geometrik bezeme yer alır.
Ana Kompozisyon: Bitkisel bezeme, geometrik bezeme
Yayınları.
63
ekil No: 19
Envanter No: -
Pi irme Tekni i:-
Kullanılan Renkler: Sarı, kırmızı, mavi, kobalt mavi, ye il, siyah, pembe
Zemin Rengi: Beyaz, mavi
Kontur Rengi: Siyah
Süslemede Kullanılan Bezeme Ö eleri: Üç farklı kenar bordürü ile tabak çerçevelenmi tir.
Ortada pençten çıkan serbest dallar üzerine yerle tirilmi penç, lâle, gül, zambak ve yaprak
motifleri kompozisyonu olu turur.
Yayınları.
64
ekil No: 20
Envanter No: -
Pi irme Tekni i:-
Kullanılan Renkler: Mavi, sarı, kırmızı, türkuaz, siyah
Zemin Rengi: Beyaz ve mavi
Kontur Rengi: Siyah
Süslemede Kullanılan Bezeme Ö eleri: Atatürk portesinde Atatürk’ ün Türk Gençli ine
Hitabesi yazılı bulunmaktadır. Taba ın kenarına da rumilerden olu an bordür
yerle tirilmi tir.
Ana Kompozisyon: Bitkisel bezeme, figürlü bezeme ve yazı
Yayınları.
65
ekil No: 21
Envanter No: -
Pi irme Tekni i:-
Kullanılan Renkler: Mavi, sarı, kırmızı, türkuaz, siyah,
Zemin Rengi: Beyaz, mavi
Kontur Rengi: Siyah
Süslemede Kullanılan Bezeme Ö eleri: smet nönü’nün Atatürk’ün ölümünden sonraki
beyannamesi portesinde yazılıdır. Taba ın kenarına da rumilerden olu an bordür
yerle tirilmi tir.
Ana Kompozisyon: Bitkisel bezeme, figürlü bezeme, yazı
Yayınları.
66
ekil No: 22
Envanter No: -
Ürünün Cinsi: Vazo
Ürünün Boyutları: Yükseklik 73 cm
Pi irme Tekni i:-
Kullanılan Renkler: Kırmızı, kobalt mavi, türkuaz, mavi
Zemin Rengi: Kırmızı, mavi, türkuaz
Kontur Rengi: Siyah
Süslemede Kullanılan Bezeme Ö eleri: Vazo hanelere ayrılarak içlerine rumilerden olu an
kompozisyonlar yerle tirilmi tir.
Yayınları.
67
ekil No: 23
Envanter No: -
Ürünün Cinsi: Vazo
Ürünün Boyutları: Yükseklik 33 cm
Pi irme Tekni i:-
Kullanılan Renkler: Mavi, kırmızı, sarı, türkuaz
Zemin Rengi: Kobalt mavi
Kontur Rengi: Siyah
Süslemede Kullanılan Bezeme Ö eleri: Vazonun gövdesi ile boynu penç motiflerinden
olu an bordür ile ikiye ayrılmı tır. Penç, yaprak ve karanfil motiflerinin dal üzerine
yerle tirilmesi ile kompozisyon olu turulmu tur.
Yayınları.
68
4. 3. 5. 2. Suna ve nan Kıraç Vakfı Koleksiyonu
Suna ve nan Kıraç Vakfı Koleksiyonu’nun önemli bir grubunun Kütahya

üretimi çini ve seramikler olu turmaktadır. Kıraç Koleksiyonu’nda de i ik form
bezemeye sahip 277 adet eser bulunmaktadır. Bunlardan 11 tanesinin resimleri
verilerek analizleri yapılmı tır.
69
ekil No: 24
Envanter No: -
lgili Koleksiyon: Suna ve nan Kıraç Vakfı Koleksiyonu
Koleksiyonun Açık Adresi: Pera Müzesi Me rutiyet cad. No:141 34443 Tepeba ı-Beyo lu
stanbul
Ürünün Yapılı Tarihi: 19. yüzyıl sonu–20. yüzyıl ba ı
Pi irme Tekni i:-
Kullanılan Renkler: Lacivert, kırmızı, ye il, mavi, türkuaz, sarı, mangan moru
Zemin Rengi: Beyaz
Kontur Rengi: Siyah
Süslemede Kullanılan Bezeme Ö eleri: Penç, yaprak, lâle, vazo formunda ortada ‘
ma allah’ yazmaktadır.
Ana Kompozisyon: Bitkisel bezeme, yazılı bezeme
Eserle lgili Yayınlar: ALTUN, Ara, J. CARSWELL ve G. ÖNEY. ( 1991 ). Sadberk
Hanım Müzesi Türk Çini ve Seramikleri. stanbul: Sadberk Hanım Müzesi Yayınları.
70
ekil No: 25
Envanter No: -
stanbul
Ürünün Yapılı Tarihi: 19. yüzyıl
Pi irme Tekni i:-
Kullanılan Renkler: Kobalt mavi, sarı, mor, ye il, kırmızı
Zemin Rengi: Ye il ve kobalt mavi
Kontur Rengi: Siyah
Süslemede Kullanılan Bezeme Ö eleri: Rumi, penç, stilize çiçekler ve zikzak çizgilerin
birbirini kesmesi ile olu an bordür
71
ekil No: 26
Envanter No: -
stanbul
Ürünün Yapılı Tarihi: 19. yüzyıl sonu- 20. yüzyıl ba ı
Ürünün Cinsi: Efe biblosu
Ürünün Boyutları: Yükseklik 28,4 cm
Pi irme Tekni i:-
Kullanılan Renkler: Kobalt mavi, firuze, mor, ye il, kırmızı ve siyah
Zemin Rengi: Beyaz
Kontur Rengi: Siyah
Süslemede Kullanılan Bezeme Ö eleri: Efe ayaklarını iki yana açarak oturmu ve sol
elinde tüfe ini tutmaktadır. Oyalarla sarılı bir fes, kısa bir ceket, geni bir kemer ve el örgüsü
çoraplar girmi tir. Çiçeklerle bezeli bir sandık üzerinde oturmaktadır.
72

ekil No: 27
Envanter No: -
stanbul
Ürünün Cinsi: Kurtulu sava ı biblosu
Pi irme Tekni i:-
Kullanılan Renkler: Sarı, firuze, ye il, kırmızı, kahverengi ve detaylarda siyah
kullanılmı tır.
Zemin Rengi: Beyaz
Kontur Rengi: Siyah
Süslemede Kullanılan Bezeme Ö eleri: Asker ve köylü kadını ile kurtulu sava ı
canlandırılmı tır. Asker mi fer giymi , tüfe i omzundadır ve fi ekli i vardır. Köylü kadın
sa omzunda bir mermi ta ımaktadır. Cepken ve çitmemeni desenli alvar giymi tir.
Kaidenin üzerinde Arap harfleri ile “ Abdurrahman Usta” yazılıdır.
73

ekil No: 28
Envanter No: -
stanbul
Ürünün Yapılı Tarihi: 20. yüzyıl ba ı
Pi irme Tekni i:-
Kullanılan Renkler: Kobalt mavi, firuze, sarı, mor ve ye il
Zemin Rengi: Kobalt mavi ve firuze
Kontur Rengi: Siyah
Süslemede Kullanılan Bezeme Ö eleri: Tüm yüzeyi kaplayan geometrik geçmeler içinde
sekiz adet kırmızı yıldız, bunların etrafında içlerinde çiçek olan sekiz adet büyük yıldız,
ortada bir rozet, en kenarda da ye il bir bant görülmektedir.
Ana Kompozisyon: Geometrik bezeme
74
ekil No: 29
Envanter No: -
stanbul
Ürünün Yapılı Tarihi: 19. yüzyıl sonu
Pi irme Tekni i:-
Kullanılan Renkler: Kobalt mavi, firuze, sarı, mor, ye il, kırmızı
Zemin Rengi: Beyaz
Kontur Rengi: Siyah
Süslemede Kullanılan Bezeme Ö eleri: Palmet biçiminde bir kökten çıkan simetrik lale
dalları, karanfil, sümbül ve di er çiçekler taba ın bütün yüzeyini kaplamaktadır.
75
ekil No: 30
Envanter No: -
stanbul
Ürünün Yapılı Tarihi: 19. yüzyıl sonu
Pi irme Tekni i:-
Kullanılan Renkler: Kobalt mavi, firuze, sarı, mor, ye il, kırmızı
Zemin Rengi: Beyaz
Kontur Rengi: Siyah
Süslemede Kullanılan Bezeme Ö eleri: Bir kökten çıkan asimetrik lâle, karanfil, gül ve
çiçekli dallar tüm yüzeyi kaplamı tır.
76
ekil No: 31
Envanter No: -
stanbul
Ürünün Cinsi: Askı süsü
Ürünün Boyutları: Yükseklik 11,5 – 10,5 – 11 cm, çap 10 – 7,8 cm
Pi irme Tekni i:-
Kullanılan Renkler: Kobalt mavi, mor, ye il, sarı, firuze ve koyu gri
Zemin Rengi: Beyaz ve firuze
Kontur Rengi: Siyah, koyu gri
Sır Rengi: effaf beyaz sır, firuze sır
Süslemede Kullanılan Bezeme Ö eleri: Üç seraphim ( kerubin ) aralarında iki er Ortodoks
hacı yer alır. Bir di erinde ise ortadaki zikzaklık bandın uçlarında yukarıya do ru, çiçekler
ve kıvrık yapraklar, a a ıya do ru lâleler ve içleri taramalı üçgen pandantifler çıkmaktadır.
77
ekil No: 32
Envanter No: -
stanbul
Ürünün Yapılı Tarihi: 18. yüzyıl ikinci yarısı
Ürünün Cinsi: Testi
Pi irme Tekni i:-
Kullanılan Renkler: Kobalt mavi, firuze, sarı, kırmızı
Zemin Rengi: Beyaz
Kontur Rengi: Siyah
Süslemede Kullanılan Bezeme Ö eleri: Gövde de, ortalarında çiçekli dallar olan, geni ,
testere di li madalyonlar ve bunların aralarında seraphimler görülmektedir. A ız kenarında,
omuzda ve gövdenin altında sarı renkte bir bant, boyunda ise küçük yapraklardan olu an bir
bordür yer alır.
78
ekil No: 33
Envanter No: -
stanbul
Ürünün Yapılı Tarihi: 18. yüzyıl ikinci yarısı
Ürünün Cinsi: Matara, tabak, ekerlik
Ürünün Boyutları: Yükseklik 17,7 – 3,8 – 7,9 cm, çap 16,8 – 14,5 cm
Pi irme Tekni i:-
Kullanılan Renkler: Kobalt mavi, firuze, sarı, mor, kırmızı, hardal sarısı
Zemin Rengi: Beyaz
Kontur Rengi: Siyah
Süslemede Kullanılan Bezeme Ö eleri: Mataranın her iki yüzünde de elinde çiçek tutan
kadın figürü görülür. Kadın figürünün iki yanında ve mataranın kenarında çiçek motifleri
vardır. Tabakta kenarda iki sıra mavi bordür, ortada elinde çiçek tutan, ba ında çizgili
türbanı ve çizgili alvar giymi kadın figürü ve iki tarafında çiçekli dallar vardır. ekerlik
üzerinde ise ellerinde çiçek tutan iki kadın figürü, biri çubuk içen iki erkek figürü ile
aralarında iki uçan ku , at ve stilize tavus ku u görülmektedir.
79
ekil No: 34
Envanter No: -
stanbul
Ürünün Boyutları: Çap 17,8 – 18,6 cm
Pi irme Tekni i:-
Kullanılan Renkler: Kobalt mavi, ye il, mor, kırmızı, sarı ve suluk firuze
Zemin Rengi: Beyaz
Kontur Rengi: Siyah
Süslemede Kullanılan Bezeme Ö eleri: A ız kenarında mavi çizgi ile sınırlandırılmı
yapraklı bordür, iç kenarında dört adet kıvrılan çiçek dalı ve testere di li yaprak
görülmektedir. Ortada, yapraklı bir halka içinde bir, çevresinde ise dört çiçek vardır. Di er
tabakta ise a ız kenarında mavi bir ku ak, iç kenarda üç adet çiçek dalı ve testere di li
yapraklar görülmektedir. Ortada çiçekli ve kafes taramalı kartu lardan bir bordür ile
sınırlandırılmı küçük çiçek dalları, yıldızlar ve merkezde mavi halka içinde helezoni
yapraklı rozet vardır.
80
4. 3. 6. Kütahya’daki Çinili Tarihi Eserler
Kütahya’daki, Kütahya çinileriyle süslü tarihi eserler kronolojik sırayla

a a ıda anlatılmaktadır.
4. 3. 6. 1. Vacidiye Medresesi ( Arkeoloji Müzesi)
Ulu Cami yanında yer alan Vacidiye Medresesi 1314 yılında Germiyan
beylerinden Umur Bin Savcı tarafından yaptırılmı tır. Kesme ta tan in a edilen
yapını porteli Selçuklu sanatının özelliklerini gösterir. Medresenin çinili olan kısmı,
Abdülvacid’in ana eyvanda görülen sandukası üzerinde yer almaktadır.
Sandukanın üzerinin 1940 yılına kadar orijinal çinileriyle kaplı oldu u

bilinmektedir. Medrese 1950, 1956, 1957 yıllarında restore edilmi tir. Restore
esnasında sandukanın perdah teknikli çinileri restore edilmek amacıyla kaldırılmı tır.
Bu süre zarfında çinilerin ço u kaybolmu tur. ( Çini, 2002: 74 )
Vacidiye Medresesi günümüzde Arkeoloji Müzesi olarak faaliyetini

sürdürmektedir.
4.3. 6. 2. Kur unlu Camii
Kur unlu Camii Pa am Sultan Mahallesi’ndedir. Ahilerden eyh Mehmed

Bin eyh Alâeddin Seyyid Nureddin tarafından 1377 tarihlerinde yaptırılmı tır.
Kasım Pa a Camii olarak ta bilinmektedir.
“Kütahya’nın en erken tarihli çinileri Kur unlu Camii’nin minare

erefesindeki tek renk sırlı tu lalardır. Bu çiniler firuze, ye il, lacivert ve mor renkli
sırla kaplıdırlar.” ( Bilgi, 2005: 10 )
81
Cami mihrabı üzerinde, tek parça mavi-beyaz çini olarak yapılmı yazı
plakası yer almaktadır. Bu çini plaka 185x295 mm ebadındadır. Üzerinde “Lâilahe
llallah” yazısı güzel bir hat örne i olarak yer almaktadır.
4. 3. 6. 3. Aslan Bey Camii
Meydan Mahallesi’nde Kapan Deresi kenarında yer alan Aslan Bey Camii
1413 yılında Bicar Beyo lu Aslan Bey tarafından yaptırılmı tır.
Aslan Bey Camii kubbesinde yumurta biçiminde çini bir top asılıdır. Açık ve
koyu mavi ile sarı renklerle sade bir kompozisyonla i lenmi tir.
4. 3. 6. 4. Yakup Çelebi maret Külliyesi ( Kütahya Çini Müzesi )
Germiyano ullarIndan II. Yakup Çelebi, medresenin biti i indeki imaret

mescidi içinde mihrabın arka kısmında gömülüdür. Türbedeki lahit ve üzerinden de
bulundu u set, kırmızı hamurlu, tek renkli firuze ve lacivert çiniler üçgen
formlardadır. Lahdin etrafında dikdörtgen çini levhalar üzerinde üç dilimli palmetleri
iki taraftan çevreleyen çifte Rûmîlerle geli en bir bordür bulunmaktadır.
Yakup Çelebi maret Külliyesi yapılan restorasyon çalı malarından sonra

5 Mart 1999 Tarihinde Kütahya Çini Müzesi olarak faaliyete ba lamı tır.
4. 3. 6. 5. shak Fakih Külliyesi
shak Fakih Külliyesi II. Yakup Çelebi âlimlerinden Cemaleddin shak Fakih
tarafından 1433 tarihinde yaptırılmı tır. Caminin biti i indeki zaviyede bulunan
türbesinde hanımı ve o lu ile yatmaktadır.
82
“ shak Fakih Camii’nin türbeye dönü türülen son cemaat yerinin restorasyon
çalı malarından önce firuze renkli sırlı levhalarla kaplı oldu u bilinmektedir.” ( Bilgi,
2005:11 )
4. 3. 6. 6. Hisarbey ( Saray ) Camii
Germiyano lu II. Yakup Bey’in suba ısı Hisarbey O lu Mustafa Bey

tarafından 1487 yılında yaptırılmı tır.
Hisarbey Camii’nin mihrap bordüründe bulunan Rûmî-palmet desenli

çinilerde açık ve koyu kobalt mavisinin yanı sıra kahverengiye bakan mor renk de
kullanılmı tır.
Cami orijinal çinilerinden bazıları da mihrap ni inin üst kısmında yer

almaktadır. Sivri kemerli ni çik eklinde iki küçük selvi arasında yer alan kandilli
çiniler be adettir. Duvar kaplamasında, minberin iki yanında, kirli beyaz zeminli,
geometrik desenli lacivert, mor, sarı, firuze ve siyah renkler kullanılarak yapılmı
madalyonlar, akayık, lâle, karanfil, iri yapraklı motiflerin kullanıldı ı çiniler
bulunmaktadır. Orijinal ta minberin iki yanı altıgen çinilerle kaplanmı tır. Caminin
giri kapısı üzerindeki mermer kitabenin iki tarafında kitabe çinileri vardır. Ni in iki
yanında be adet çini top asılıdır. Hisarbey Camii Kütahya’daki en zengin çini
örnekleri bünyesinde toplamı tarihi bir eserdir.
4. 3. 6. 7. Kükürt Köyü Camii
Kükürt Köyü Camii’nin yapım tarihi kesin olarak bilinmektedir. Caminin son
cemaat yerinin pencere üstlerinde yer alan ka kemer eklindeki çini alınlıklarda ana
motif yazı olup, aralarında kıvrık dallar, hatayi, akayık, Çin bulutu, çintemani gibi
16. yüzyılın ikinci yarısının motifleri görülmektedir.
83
Konturlarda kobalt mavisi kullanılırken, zemin tamamıyla firuze rengiyle

boyanmı tır. Caminin çinileri i çilik ve kalite yönünden Kütahya’da üretilen mavi-
beyaz çinilerinin en iyi örnekleri arasında yer almaktadır.
4. 3. 6. 8. Balıklı Tekkesi
Balıklı Camii ve hamamı arkasında bulunan tekke eyh Muslihiddin Tekkesi

olarak ta bilinmektedir. Tekke kapısı üzerindeki çini kitabeden 1750 yılında Anadolu
Valisi Yahya Pa a tarafından restore edildi i anla ılmaktadır.
“Kitabe çinilerinde, fon rengi beyaz, yazılar kobalt mavisi ile yapılmı tır.
Tekkenin asıl çinileri ise mihrap duvarındadır. Duvarın ah ap bölümünden yukarısı
mavi-beyaz 18. yüzyıl çinileri ile kaplanmı tır.” ( Çini, 2002: 87 )
4. 3. 6. 9. Alo Pa a Camii
Seyit Süleyman A a O lu Valisi, Ali Pa a tarafından yaptırılmı tır. 18.

yüzyıla ait yapının, iç do u duvarı, mihrap ve mihrap duvarını aynı dönem Kütahya
çinileri süslemektedir.
Mihrap ve mihrap duvarı çinileri beyaz zemin üzerine açık ve koyu lacivert
çiçek, lâle, rozet, yaprak, Çin etkili top ve Rûmî motifleri kullanılmı tır. Mihrap
tepesinde bulunan panoda koyu lacivert nesih yazı bulunmaktadır. Mihrapta yer alan
orijinal çiniler kirli beyaz lacivertli, uzun yapraklı desenli çinilerde bulunan üç ayrı
kandil motifi ve altındaki püsküller dikkat çekmektedir. ( Çini, 2002: 75 )
84
4. 3. 6. 10. Ulu Camii
“Yıldırım Beyazıt tarafından yaptırılmaya ba lanmı 1402’den sonra o lu

Musa Çelebi tarafından a aç direkli olarak yaptırılmı tır. Cami 19. yüzyıl sonunda
kubbeli olarak son eklini almı tır. “( Çini, 1991: 29 )
Kütahya’nın en geni iç mekâna sahip camisidir. Mihrabın sa penceresinin

yanındaki duvara yerle tirilmi 20x20 cm ebadında dört çini karodan olu an bir pano
bulunmaktadır. Çini panoda klasik Kütahya deseni olan Kâbe tasviri yer almaktadır.
4. 3. 6. 11. Ulu Camii Sakahanesi
Ulu Camii’nin Kuzey’inde yer almaktadır. Günümüzde caminin sebilleri ve

tuvaleti olarak kullanılmaktadır.
Sebillerin ayna ta ı üzerinde ve tavan kenarlarında tek sıra halinde çini

bordürler vardır. 20x15 cm ebadındaki çini plakalar üzerinde hançer yapraklar ve
karanfiller dikkati çeker.
Her iki cephede de hançer yapraklı, hatayili de i ik kompozisyonların

kullanıldı ı 18–19. yüzyıla ait çini bordürler ve pahlanmı kö enin üst kısmında kare
çini kaplamalar bulunmaktadır. Ah ap sundurma ve çe me tavanlarında çok ve tek
parçalı sekiz kö eli çini göbekler vardır. ( Çini, 2002: 83 )
4. 3. 6. 12. Dönenler Camii
Mevlevî semahanesi olarak in a edilmi tir. Daha sonraları Mevlevî

büyüklerinin de gömülmesi ile türbe haline gelmi tir.
85
Caminin ana giri kapısı üzerinde iki çini levha vardır. Alttaki büyük pano 19.
yüzyıla ait talik yazı ile “ Yâ Hazret-i Ergun “ yazmaktadır. Üstteki küçük pano 20.
yüzyıla aittir. Ve “ Yâ Hazret-i Mevlâna “ yazmaktadır.
4. 3. 6. 13. Balıklı Camii
Selçuklular döneminde madettin Hazer Dinari tarafından 1236 yılında mescit

olarak yaptırılmı tır. 1642 yılında minare ve minber ilâve edilerek camiye
dönü türülmü tür.
1897–1989 de Mutasarrıf Ahmet Fuat Pa a tarafından restore ettirilen

caminin mihrabında üçgen alınlık içinde bulunan çinilerde kobalt mavisi zemin
üzerine “Küllema” yazmaktadır. Kitabelerinde firuze zemin üzerinde mavi ve mor
renklerle i lenmi Rûmîler vardır. Üçgen bo lu unda yuvarlak zemin içerisine
“Besleme” yazılmı ve firuze zemin üzerine hatayiler ve Rûmîlerle bezenmi tir.
“Mihrap duası altındaki çinilerin camide yapılan restorasyon çalı malarından

sonra konuldu u çiniler üzerinde bulunan tarihten anla ılmaktadır.” ( Çini, 1991: 25 )
4. 3. 6. 14. Saadet ( Sadettin ) Camii
madettin Hazer Dınari tarafından 1231–1243 tarihleri arasında ah ap bir

mescit olarak yaptırılmı tır.
Mihrap ni inin içinde kavisli biçimde yerle tirilmi çini plaka üzerinde sülüs
hatla “Külleme dehale aleyhe zekeriyel mihrabe” kitabe yazısı bulunmaktadır. Kitabe
yanlarındaki bo luklarda, kıvrık dallar ve lâleler arasına yerle tirilmi
“Bismillahirrahmanirrahim” ve “Sadakallahü’-l Azîm” yazmaktadır. Mihrap
kitabesinin altında çinileri imal edenin belirtildi i bir yazı bulunmaktadır.
86
“Mihrap ni i çinilerinin tamamı 19. yüzyıl çinileridir. Minare külahlı altında

da kitabeli parçalardan kesme bir çini ku ak vardır.” ( Çini, 2002: 86 )
4. 3. 6. 15. Timurta Pa a ( Takkeciler-Takvacılar ) Camii-Külliyesi
Kavaflar Çar ısı içinde küçük bedestene biti iktir. Cami Timurta Pa a
tarafından 1389–1402 tarihleri arasında yaptırılmı tır. 1761 yılında Anadolu Valisi
Silahtar Mehmet Pa a tarafından restore ettirilmi tir.
Be kenarlı, mihrap ni i üst ve iki yanında sütunlara sarılmı püsküllü

perdeler ile zincirlerle sarkıtılmı kandiller, alt kısımda emseler ve mumlar takılı üç
amdan, içi Rûmîlerle i lenmi madalyonlar ile en altta iki ayrı desende iki sıra
bordür vardır.
“Mihrap dı kenarları ve vaiz kürsüsündeki çiniler 16. yüzyıl znik çinilerinin

ba arılı taklitleridir.”( Çini, 1921: 25 )
4. 3. 6. 16. Hükümet Kona ı ve Mescidi
Saray Mahallesi’nde, Hisarbey Camii’nin kuzeyindedir. 1907 yılında

Mutasarrıf Ahmet Fuat Pa a tarafından yaptırılmı tır.
“II. Abdülhamid zamanında Hüsnü Rıza Bey tarafından desenleri çizilen

çinilerle ön cephe ve üst katı, ana giri holü, zemin kat pencere kenarları, makam
odası bacası ile bina içindeki mescidin tüm içi bu çinilerle süslenmi tir.” ( Çini,
1991:25 )
Üst kata ve cephede kullanılan çiniler giri te de görülmektedir. Holün üç

tarafında Rûmî kıvrımlı bordürler ve firuze zemin üzerine hilal ve be kö eli yıldızla
ile cumhuriyet öncesi bayrak motifli dikdörtgen çiniler pencere kenarlarında
87
görülmektedir. Bu çiniler cephede ve her iki kat pencerelerinde sürekli olarak

tekrarlanmı tır.
Çini kaplamalı bacalar orijinal görü lerini kaybetmi sadece vali odasının
bacası 1999 yılında yapılan restorasyon çalı malarıyla düzeltilmi tir. Ön cephe
çinilerinin montajı kakma ba lı sarı çinilerle yapılmı tır. Kare levha çiniler burma
biçiminde birbirine ba lanan koyu kıvrımlarla, cepheye örgülü etkisini vermi tir.
( Çini,1991: 26 )
Hükümet Kona ı Mescidi, günümüzde Adliye Sarayı olarak kullanılan

Hükümet Kona ı’nın içinde alt katta, batı kö esinde Saray Camii’ne bakmaktadır.
Mescit kare planlıdır.
Kapı ve pencere kenarları orijinal Kütahya çinileriyle kaplıdır. Mihrabı klasik

Osmanlı mihraplarını örnek almı , formu ve desenleriyle dikkati çeker.
4. 3. 6. 17. Kaditler Camii
1834 yılında tek kat olarak yapılan camiye 1848 te ikinci kat ilave edilmi tir.
kinci kat mihrabı üzerinde kobalt mavisi zemin üzerinde beyaz olarak
yazılmı yazı bulunmaktadır. Mihrabın üst içi yanında “Allah – Muhammed” yazılı
iki tabak bulunmaktadır. Birinci ve ikinci katların tavanlarında, sekiz kö eli çini
tavan göbekleri vardır. Üst katta bulunan üç adet çini toptan bir tanesi çalınmı tır.
4. 3. 6. 18. Küpecik Camii
Cami halkın yardımı ile 1911 yılında yaptırılmı tır. Minare külahı altında bir
sıra halinde çini ku ak vardır. Üst kat pencerelerinin ortadakinin üzerinde çini
levhada “Yâ Malikü’-l-Mülk” yazmaktadır. Minarenin kaidesinde tek parça çini
üzerinde “Ma allah” ve 1911 yazının üzerinde ise Sultan Mehmet Re at’ın tu rası
bulunmaktadır. Tavan göbe inde sekizgen çerçeve içine alınmı , dört parçadan
olu an çini levha dikkat çekmektedir. ( Çini, 2002: 89 )
88
4. 3. 6. 19. Ahievren Çe mesi
Aynı isimli mahalle caminin yanında bulunmaktadır. Yuvarlak kemerli ve

ni li alınlıkta 1330 ve 1333 tarihleri ve lacivert renkli “ Yâ Hafız” yazısı dikkati
çeker. Çe me alınlı ındaki üçgen çini içinde “ Ma allah” ve yanlarında 1333 ve 1335
tarihleri yazmaktadır.
4. 3. 6. 20. Çinili Çe me
Tarihi çini atölyelerinin bulundu u, Karagöz Pa a Camii kar ısında ana cadde
üzerinde kö e ba ında bulunan çe me 1970’li yıllarda Dönenler Camii kar ısına
nakledilmi tir. Çe menin orijinal çinilerinin tamamı, çe me ta ınırken sökülmü ve
kaybolmu tur. Yerlerine yeni yapılan çiniler monte edilmi tir. ( Çini, 2002: 90 )
89
ekil 35: Hükümet Kona ı Giri i
ekil 36: Hükümet Kona ı ( Çini Kitabe )

90
ekil 37: Hükümet Kona ı Mescidi
ekil 38: shak Fakih Külliyesi

91
ekil 39: Alo Pa a Camii
ekil 40: Alo Pa a Camii

92
ekil 41:Hisarbey Camii
ekil 42: Hisarbey Camii

93

94
ekil 45: Takvacılar Camii
ekil 46: Takvacılar Camii ( Mihrap içi çini kaplamaları )

95
ekil 47: Ulu Camii
ekil 48: Sakahâne Çe mesi ekil 49: Sakahâne Tavanı
ekil 50: Kaditler Camii

96
ekil 51: Kaditler Camii Tavanı ekil 52: Kaditler Camii Askı Topu
ekil 53: Sadettin Camii
ekil 54: Balıklı Camii

97
ekil 55: Balıklı Camii
ekil 56: Kur unlu Camii

98
ekil 57: Kükürt Köyü Camii
ekil 58: Dönenler Camii

99
Ahievren Çe mesi
ekil 59: Küpecik Camii

100
ekil 60: Ahievren Çe mesi
ekil 61: Çinili Çe me

101
4. 3. 7. Elhamra Çini, Yetik Çini, Azim Çini Klasik Kütahya Çini Desenleri
Klasik Kütahya çini desenlerini, çalı maya devam eden Elhamra Çini ve
Yetik Çini atölyeleri ile yapılan görü meler sonucunda ula ılan desenlerin çizimleri
yapılarak kompozisyonları hakkında bilgiler verilmi tir. uan faaliyet göstermeyen
Azim Çini çalı anlarından Hüseyin Harmankaya ile yapılan görü meler sonucunda
atölyenin kullandı ı klasik Kütahya çini desenlerine ula ılmı , çizimleri yapılarak
kompozisyonları hakkında bilgiler verilmi tir.
102
Çizim: 1
Çap: 21 cm
Desen: Elhamra Çini desenlerinden olan kompozisyon helezonlar içine yerle tirilmi
pençlerden olu maktadır.
103
Çizim:2
Çap: 18 cm
Desen: Elhamra çini kompozisyonlarından olan desen rûmî motifinin de i ik
formları kullanılarak olu turulan desenin 1/6 sı çizilerek tekrarı sa lanmı tır.
104
Çizim: 3
Çap: 21 cm
Desen: Elhamra çini desenlerinden olan kompozisyon znik desenlerinde de
kullanılan hayat a acı desenidir.
105
Çizim:4
Çap: 30 cm
Desen: Rıfat Çini Özel Koleksiyonunda yer alan çininin deseni lâle, karanfil, hatayi
ve pençlerden olu maktadır.
106
Çizim:5
Çap: 30 cm
Desen: Yetik Çini desenlerinden olan çizimde hatayi, penç, lâle ve yaprak
motiflerinden olu maktadır.
107
Çizim: 6
Çap: 30 cm
Desen: Azim Çini desenlerinden olan çizimde rûmî, hatayi, penç, yaprak ve selvi
a acı kullanılarak olu turulmu tur.
108
Çizim: 7
Çap: 27 cm
Desen: Elhamra Çini desenlerinden olan çizim rûmî motiflerinden olu maktadır.
109
Çizim: 8
Çap: 30 cm
Desen: Rıfat Çini Özel Koleksiyonunda olan çininin kompozisyonu hatayi ve hançer
yapraklarından olu maktadır.
110
Çizim: 9
Çap: 18 cm
Desen: Elhamra Çininin desenlerinden olup karanfil, penç, lâle motifleri helezonlar
içine yerle tirilerek olu turulmu tur.
111
Çizim: 10
Çap: 18 cm
Desen: Adını aldı ı Elhamra Çininin desenidir.
112
Çizim:11
Çap: 21 cm
Desen: Kütahya çini desenlerinde yıldız geçme olarak tabir edilen geometrik desen
içerisine rûmî ve penç motifinin yerle tirilmesi ile olu turulmu tur. ( Elhamra Çini )
113
Çizim: 12
Çap: 30 cm
Desen: Rıfat Çini Özel Koleksiyonunda yer alan çininin kompozisyonu hançer
yapraklar, hatayi, penç ve ortadaki madalyon içerisine yerle tirilmi rûmî
114
Çizim: 13
Çap: 18 cm
Desen: Azim Çini desenlerinden olan kompozisyon bulut, lâle, penç, karanfil,
sümbül ve kenarlarına da 2 cm geni li inde bordür çizilerek olu turulmu tur.
115
Çizim: 14
Çap: 30 cm
Desen: Yetik Çini desenlerinden olan kompozisyon haneler içine yerle tirilmi penç,
yaprak motiflerinden olu maktadır.
116
Çizim: 15
Çap: 30 cm
Desen: Ortadaki yazının etrafına yerle tirilen desen rûmî ve bulut motiflerinden
olu an desen Rıfat Çini koleksiyonunda bulunmaktadır.
117
Çizim: 16
Çap: 30 cm
Desen: Rıfat Çini Özel Koleksiyonundaki taba ın deseni rûmî, hatayi ve penç
118
Çizim: 17
Çap: 21 cm
Desen: Azim Çini desenlerinden olan kompozisyon lâle, gül, hançer yaprak ve
goncagüllerden olu maktadır.
119
Çizim: 18
Boyut: 20x20 cm karo

Desen: Azim Çini desenlerinden olan bordür hatayi, penç ve katmerli pençlerden
olu maktadır.
120
Çizim: 19
Çap: 30 cm
Desen: Helezon ekillinde çizilen yapraklar üzerine yerle tirilen salyangozlardan
olu an desen Azim Çini desenlerindendir.
121
Çizim: 20
Çap:18 cm
Desen: Elhamra desenlerinden olan kompozisyon rûmî ve hatayilerden olu maktadır.
122
Çizim: 21
Çap: 18 cm
Desen: Elhamra çininin desenlerinden olan kompozisyon, rûmî, penç ve
goncagüllerden olu maktadır.
123
Çizim: 22
Çap: 27 cm
Desen: Yetik çininin desenlerinden olan kompozisyon helezonlar üzerine
yerle tirilmi hatayi ve goncagüllerden olu maktadır.
124
Çizim: 23
Çap:18 cm
Desen: Elhamra çininin desenlerinden olan kompozisyon bulut ve rûmî motiflerinden
olu maktadır.
125
Çizim: 24
Çap: 6 cm
Desen: Azim çini desenlerinden olan kompozisyon madalyon içerisine yerle tirilmi
goncagül ve penç motiflerinden olu maktadır.
126
Çizim: 25
Çap: 30 cm
Desen: Azim çini desenlerinden olan kompozisyon hatayi, lâle, goncagül ve penç
127
Çizim: 26
Çap: 21 cm
Desen: Elhamra çininin desenleri arasında yer alan kompozisyon elhamra deseninin
de i ik bir tasarımıdır.
128
Çizim: 27
Çap: 18 cm
Desen: Elhamra çininin desenlerinden olan kompozisyon yıldız geçme içerisine
yerle tirilmi rûmî ve penç motiflerinden olu maktadır.
129
Çizim: 28
Çap: 27 cm
Desen: Elhamra çininin desenlerinden olan kompozisyon haneler içersine
yerle tirilmi rûmî ve penç motiflerinden olu maktadır.
130
Çizim: 29
Çap: 30 cm
Desen: Elhamra çininin desenlerinden olan kompozisyon ejderha motiflerinden
olu maktadır.
131
Çizim: 30
Çap: 27 cm
Desen: Rıfat çini koleksiyonunda yer alan taba ın deseni minyatür tarzında
yapılmı tır.
132
Çizim: 31
Çap: 30 cm
Desen: Klasik Kütahya desenlerinden olan kompozisyon helezonlar içersine
yerle tirilmi karanfil motiflerinden olu maktadır. ( Elhamra Çini )
133
Çizim:32
Çap: 30 cm
Desen: Rıfat Çini özel koleksiyonunda yer alan taba ın deseni hatayi, penç, bulut ve
yaprak motiflerinden olu maktadır.
134
Çizim: 33
Çap:30 cm
Desen: Rıfat Çini özel koleksiyonunda yer alan taba ın deseni ortaya yazılan
besmelenin etrafına yerle tirilmi penç motiflerinden olu maktadır.
135
BÖLÜM V
5. SONUÇLAR VE ÖNER LER
Ara tırmanın bu bölümünde, ara tırmanın bulgularına dayalı olarak ula ılan
sonuçlara ve önerilere yer verilmi tir.
5. 1. Sonuçlar
Türkler yüzyıllar boyunca ya adıkları co rafyalarda kendine özgü sanat

tarzları geli tirmi ler, bu tarzların ı ı ı altında günümüze kadar ula abilen e siz sanat
eserleri ortaya çıkarmı lardır. Günümüze ula an eserlerin bulundukları seviye ve eski
görkemleriyle günümüze ula maları onların birer nadide eser oldu unun en açık
delilidir. Türkler, kültür ve sanatta olu turdukları, sa lam ve köklü aynı zamanda
yeniliklere açık sanat tarzları ile yüzyıllar boyunca, nesillerden nesillere aktarılarak
sanattaki bugünkü yerlerini almı lardır.
Geleneksel sanatlarımız arasında önemli bir yeri olan çininin üretimine farklı
illerde devam edilmektedir. Günümüzde çini üretiminin yapıldı ı önemli merkezler
arasında yer alan Kütahya da çini, geleneksel yöntemlerin kullanıldı ı atölyelerde ve
teknolojiden yararlanarak üretimlerin yapıldı ı fabrikalarda eskinin ı ı ı altında
hayat bulmaya devam etmektedir.
Kütahya da üretilen çinilerde, klasik znik çini desenlerinin kopyaları ve

bunlardan üretilen yeni kompozisyonlar kullanılmaktadır. Bu desenlerin yanı sıra
Kütahya’nın kendi desenleri olan klasik Kütahya çini desenleri bazı atölyelerde
kullanılmaya devam edilmektedir.
136
Ara tırmaya konu olan klasik Kütahya çini desenleri ile ilgili ara tırmalara
Kütahya da faaliyet gösteren atölyelerin tespiti ile ba lanmı tır. Kütahya Ticaret
Odası’na kayıtlı olan 108 atölyeye ula ılmı tır. Bu atölyelerden biri kapanmı iki
tanesi faaliyet gösteren üç atölyenin klasik Kütahya çini desenlerini kullandı ı tespit
edilmi tir. Bu atölyelerde kullanılan 25 desene ula ılmı desenlerin çizimleri
yapılarak analizleri verilmi tir.
Kütahya’da faaliyet gösteren çini atölyeleri znik desenlerinin kopyalarını ve

olu turdukları yeni tasarımları kullanmaktadırlar. Klasik Kütahya çini desenleri,
znik desenlerinin yanında daha kaba olması ve znik desenlerine göre estetik açıdan
göze hitap etmemesi nedeniyle tercih edilmemektedir. En çok kullanılan Kütahya
desenleri, karanfil, yıldız geçme ve Elhamra olarak bilinen desenlerdir. Bunların
dı ındaki desenler fazla kullanılmamaktadır. Bunların yanı sıra klasik Kütahya çini
desenlerinin fazla kullanılmamasının di er nedeni ise atölye sahiplerinin desenleri
kendi bünyelerinde saklayıp dı arıya vermemeleri ve desenlerin korunamayarak
ço unun ortadan kaybolmasıdır.
5 Mart 1999 tarihinde açılan Kütahya Çini Müzesi’nde 155 eser

bulunmaktadır. Bu eserler yapıldıkları yüzyıllara göre vitrinlerde sergilenmektedir.
Ara tırmada müzede bulunan 12 parça esere yer verilmi tir.
Kütahya’da çiniyle süslü tarihi eserler hakkında yazılı kaynaklardan bilgiler

toplanmı ve bunun sonucunda 20 adet çini ile süslü tarihi esere ula ılmı tır. Eserler
hakkında bilgiler verildikten sonra resimleri de ara tırmada kullanılmı tır.
Kütahya çinilerin bulundu u özel koleksiyonlardan Rıfat Çini Özel

Koleksiyonu ve Suna ve nan Kıraç Vakfı Özel Koleksiyonlarına ula ılmı tır. Bu
koleksiyonlardan 23 parça esere ara tırmada yer verilmi tir.
Ara tırmalar sonucunda klasik Kütahya çini desenlerinin, madalyonvari

ekillerin tekrarı, yer, su, gök ve ate tanrılarının temsil eden dörtlü ve dünyanın
do udan, batıya dönü ünü gösteren rozetlerden meydana geldi i görülmektedir.
137
Kompozisyonlarda kullanılan motifler znik’te kullanılan motiflere göre daha

köklü daha sa lam ve daha iri görünümdedirler. Motiflerin bu tarzda çizilmelerinin
nedeni, halı merkezi olan Kütahya ve U ak halı nakka larının çini desenlerinin
hazırlanmasındaki etki ve yardımlarındandır. Bezemelerde özellikle halkın günlük
giysi ve örtülerindeki yöresel nakı lar ile oyalarındaki desenler kullanılmı tır.
Günümüz Kütahya çinicili i yurt içi ve yurt dı ından gelen yo un talebi

kar ılamak amacıyla Kütahyalı çini ustaları yeni form ve desen arayı ı içerindedirler.
Bu arayı sırasında orijinal bulundukları, ba ka kültürlere ait olan ve znik çini
desenlerinin örnek alındı ı, klasik Kütahya çini desenlerinden uzak yeni tarzda çini
desenleri olu turulmaktadır. Ve bu desenlerin kullanıldı ı yeni üretimler yapılmaya
devam edilmektedir.
Klasik Kütahya çini desenlerini kullanan çini atölyeleri günümüzde yok

denilecek kadar az sayıdadır.
5. 2. Öneriler
Türk çini sanatı ve klasik Kütahya çini desenleri ile ilgili yapılan ara tırmanın
sonucunda elde edilen bulgu ve yorumlara dayalı olarak a a ıdaki önerilere yer
verilmi tir.
Atölyelerin çalı tıkları desenler arasına, klasik Kütahya çini desenlerini de

almaları ve bu desenlerin çiziminde desenin bozulmasını engellenmek için e itimini
almı ki iler denetiminde desenlerin yeni çizimlerinin yapılması gerekmektedir.
Atölyelerde bulunan klasik Kütahya çini desenlerinin gün ı ı ına çıkarılması

için atölye sahipleri ve uzmanlar arasında i birli i yapılarak konuyla ilgili yapılacak
yeni çalı malar desenlerin devamını sa layacaktır.
138
Atölyelerde çalı anlara Kütahya Meslek Edindirme Kursları tarafından

verilen e itimin yetersiz oldu u, Türk çini sanatının tarihçesi, motiflerin çizimi,
kompozisyon olu turma ile ilgili e itimin artırılması ve e itim süresinin uzatılması
gerekti i görülmü tür.
Dumlupınar Üniversitesi Kütahya Meslek Yüksek Okulu Çini lemecili i

bölümünde, znik çinileri ve desenlerini konu alan derslerin yanı sıra klasik Kütahya
çinilerinin ve desenlerinin konu olarak ele alındı ı derslerin verilmesi gerekti i
dü ünülmektedir.
Klasik Kütahya çini desenlerinin tanıtıldı ı yayınların ara tırmalar sonucunda

yetersiz oldu u kanısına varılarak, bu konuyla ilgili yapılan ara tırmaların artırılması
gerekti i görülmü tür.
Literatür taraması yapılırken, Kütahya çinileri ile ilgili yazılı kaynakların az

oldu u, olanlarında il halk kütüphanelerde olmaması nedeniyle, bu yayınların
kütüphanelere gönderilmesinin yararlı olaca ı anla ılmı tır.
Türk çini sanatı ile ilgili resimlerin ve örneklerin görüldü ü birçok yayın
olmasına ra men, Kütahya çinilerinin konu alındı ı kaynakların az olması, klasik
Kütahya çini desenlerinin ele alındı ı yayınlarının çok az oldu u tespit edilmi tir.
139
KAYNAKÇA
AKAR, A., Keskiner, C. ( 1978 ). Türk Süsleme Sanatların Desen ve Motif.

stanbul: Tercüman Sanat ve Kültür Yayınları.
ALTUN, A., Carswell, J., ve Öney, G. ( 1991 ). Sadberk Hanım Müzesi Türk Çini
ve Seramikleri. stanbul: Sadberk Hanım Müzesi Yayınları.
ASLANAPA, O. ( 1949 ). Osmanlılar Devrinde Kütahya Çinileri. stanbul: Üçler
Basımevi.
ASLANAPA, O. ( 1961 ). Türk Sanatı Selçuk ve Osmanlı Halıları Çini ve
Minyatür Sanatı. stanbul: Do an Karde Yayınları.
ASLANAPA, O. ( 1965 ). Anadolu Türk Çini ve Keramik Sanatı. stanbul: Baha
Matbaası.
ASLANAPA, O. ( 1987 ). Osmanlı Devri Keramik Sanatı. Antika Dergisi, ( 27 ).
stanbul: Mısırlı Yayınları.
ASLANAPA, O. ( 1990 ). Türk Sanatı Ba langıcından Beylikler Devrinin
Sonuna Kadar. Ankara: Yüksek Ö retim Kurulu matbaası.
ASLANAPA, O. ( 1993 ). Türk Sanatı El Kitabı. stanbul: nkılâp Kitapevi.
ASLANAPA. O. ( 1949 ). Osmanlı Devrinde Kütahya Çinileri. stanbul: stanbul
Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları No:426 Sanat Tarihi Enstitüsü.
ATALAY, M. ( 1983 ). Kütahya Çinicilik Sanayinin ncelenmesi. Eski ehir:
Anadolu Üniversitesi Yayınları.
BAKIR, T. S. ( 1999 ). znik Çinileri ve Gülbenkyan Koleksiyonu. Ankara: Türk
Tarih Kurumu Basımevi.
B LG , H. ( 2005 ). Suna ve nan Kıraç Vakfı Koleksiyonu Kütahya Çini ve
Seramikleri. stanbul: Mas Matbaacılık.
B ROL, ., Derman, Ç. ( 1995 ). Türk Tezyini San’atlarında Motifler. stanbul:
Kubbealtı Akademisi Kültür ve San’at Vakfı.
Ç N , R. ( 1985 ). Çinicilik. Antika Dergisi, ( 5 ), 17–21.
Ç N , R. ( 1991 ). Türk Çinicili inde Kütahya. stanbul: Uycan Yayınları.
Ç N , R. ( 2002 ). Ate in Yarattı ı Sanat Kütahya Çinicili i. stanbul: Celsus
Yayıncılık.
140
DEM RSAR ARLI, B. ( 2002 ). Osmanlı Döneminde Kütahya Çinicili i. R, Ç N (

Haz. ) Ate in Yarattı ı Sanat Kütahya Çinicili i. stanbul: Celsus Yayıncılık.
KESK NER, C. ( 2002 ). Türk Süsleme Sanatlarında Stilize Çiçekler Hatai.
Ankara: Nehir Matbaacılık.
KIRIMLI, F. ( 1987 ). znik Çinileri ve Cenovalı Çini Tüccarları. Antika Dergisi, (
27 ). stanbul: Mısırlı Yayınları.
KÜRKMAN, G. ( 2005 ). Toprak, Ate , Sır, Tarihsel Geli imi, Atölyeleri ve
Ustalarıyla Kütahya Çini ve Seramikleri. stanbul: Suna ve nan Kıraç Vakfı
Yayını 1.
ÖNDER, M. ( 1987 ). Selçuklu Çini Sanatının Zengin Repertuarı Kubad- âbâd.
Antika Dergisi, ( 27 ). stanbul: Mısırlı Yayınları.
ÖNEY, G. ( 1987 ). slâm Mimarisinde Çini. stanbul: Ada Yayınları.
ÖNEY, G. ( 1989 ). Beylikler Devri Sanatı 14. ve 15. Yüzyıl. Ankara: Türk Tarih
Kurumu Basımevi.
ÖNEY, G. ( 1995 ). Çini ve Seramik. Özel, M. ( Ed. ), Geleneksel Türk Sanatları.
stanbul: Cenk Ofset. 79–111.
ÖNEY, G. ( 2003 ). Çini ve Seramik. nalcık, H. ve Renda, G. ( Haz. ), Osmanlı
Uygarlı ı 2. stanbul: Mas Matbaacılık. 669–735.
ÖZCAN, Y. ( 1994 ). Türk Süsleme Sanatları. Sanat Dergisi, ( 6 ). 114–119.
ÖZEN, E. M. ( 1985 ). Yazma Kitap Sanatları Sözlü ü. stanbul.
ÖZKEÇEC , . ( 1992 ). Tezhip Sanatı ve Tezyini Motifler. Kayseri: Erciyes
Üniversitesi Gevher Nesibe Tıp Enstitüsü Yayınları.
ÖZTÜRK, . ( 1987 ). Manisa Muradiye Camii Çinileri ve O Dönem znik
Çinicili ine li kin Bazı Fermanlar. Antika Dergisi, ( 27 ). stanbul: Mısırlı
Yayınları.
S NEMO LU, N. ( 1996 ). Onaltıncı Yüzyıl Çinilerinde Motif Zenginli i. Demiriz,
Y. ( Haz. ), Prof. Dr. erare Yetkin Anısına Çini Yazıları. stanbul: Sanat Tarihi
Derne i Yayınları–1.
SOYHAN, C. ( 1985 ). Osmanlı Devri Çini ve Seramikleri. Antika Dergisi, ( 3 ),
26–29.
SÖNMEZ, Z. ( 1987 ). Türk Çinicili inde Tekfur Sarayı malatı Çiniler. Antika
Dergisi, ( 27 ). stanbul: Mısırlı Yayınları.
141
SÜSLÜ, R.Ö. ( 1996 ). XVI. Yüzyıl Osmanlı Seramiklerinde Sıratlına Uygulanan

Kırmızı Rengin lk Örnekleri. Demiriz, Y. ( Haz. ), Prof. Dr. erare Yetkin Anısına
Çini Yazıları. stanbul: Sanat Tarihi Derne i Yayınları–1.
AH N, F ( 2002 ). Türk- slam Çini ve Seramik Kaynakçası ( Deneme ). Bursa:
Uluda Üniversitesi Yayınları.
AH N, F. ( 1981 ). Kütahya Çini-Keramik Sanatı ve Tarihinin Yeni Buluntular
Açısından De erlendirilmesi. Aslanapa, O. ve Altun, A. ( Haz. ), Sanat Tarihi
Yıllı ı IX-X. stanbul: Sanat Tarihi Enstitüsü.
AH N, F. ( 1985 ). Türk Çini Sanatı Süslemecili i. Kütahya: Anadolu
Üniversitesi Yayınları No: 325- Kütahya Meslek Yüksek Okulu Yayınları No: 1.
AH N, F. ( 1987 ). Kütahya’da Eski Bir Keramik Fırını Üzerine Notlar. Antika
T MUR, M. ( 1987 ). Metropolitan Sanat Müzesi’ndeki Türk Çini ve Seramikleri.
Antika Dergisi, ( 28 ). stanbul: Mısırlı Yayınları.
TUNCAY, H. ( 1980 ). Çinili Kö k. stanbul: Yapı Kredi Bankası ve Sanat
Hizmetlerinden.
YETK N, . ( 1987 ). Sultan Ahmet Türbesi’nde Bulunan Bir Çini Tekni i. Antika
YETK N, . ( 1996 ). Anadolu’da Türk Çini Sanatının Geli mesi. ( kinci Baskı)
stanbul: stanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları No: 1631.
142
EKLER
EK- 1. T. C. Kültür ve Turizm Bakanlı ı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel

Müdürlü ü zin Belgesi

187821

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

187821

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ÖNSÖZ

Türkler’ in geleneksel el sanatlarına olan ilgileri geçmi ten günümüze gelen

Ara tırmanın her a amasında yardım, rehberlik ve güvenini esirgemeyen

E itimim süresince benden destek, ilgi ve sevgilerini esirgemeyen anneme ve

Zeynep AKBA UYANIK Mayıs–2006

Ç N LERDE KULLANILAN KLAS K

Akba Uyanık, Zeynep

Ara tırma sonucunda

3) Faaliyet gösteren atölyelerin en çok tercih ettikleri klasik Kütahya çini

4) Günümüzde Kütahya da üretilen çinilerde ço unlukla znik çini desenlerinin

CLASS C KUTAHYA T LE DES GNS USED ON T LES

Akba Uyanık, Zeynep

At the end of the search

KAYNAKÇA …………………………………………………………………… 139

EKLER ………………………………………………………………………….. 142

ekil 1: Kütahya Çini Müzesi ( Vazo Kandil ). E_ 02410 ………………………. 44

Çizim 1: Elhamra Çini Tabak Deseni…………………………………………… 102

Geleneksel Türk el sanatları denildi inde, Türklerin tarih sahnesinde

Türklerin Orta Asya’da temellerini attıkları daha sonra Anadolu Selçukluları,

Geleneksel sanatlarımızdan toprak sanatları çini ve seramik olarak 2 ye

Türler’ in Orta Asya bozkırlarında ye il rengine duydukları özlem çininin

Yapılan ara tırmalar sırasında geleneksel Türk çini sanatı hakkında de i ik

çinilerinde ne ölçüde kullanıldıkları ara tırılmı tır. ncelemelerde Kütahya Çini

Problem cümlesi “Çinilerde Kullanılan Klasik Kütahya Çini Desenleri“olarak

1. 2. Ara tırmanın Amacı

1. 3. Ara tırmanın Önemi

Kütahya’da ilk dönemlerde ço unlukla tek renkli çiniler üretilmekteydi.

Günümüz çinilerinde yeni kompozisyonlar olu turulurken klasik Kütahya çini

1. Dumlupınar Üniversitesi Kütahya Meslek Yüksek Okulu Çini lemecili i

2. Çininin ikinci üretim merkezi olan Kütahya’da bulunan Vahid Pa a

1. 5. Ara tırmanın Sınırlılıklar

Ara tırmanın evrenindeki Kütahya Çini Müzesi’nden 11 adet klasik Kütahya

Kontur: Resimde nesneyi belirgin gösteren çevre çizgisi.

Ara tırmanın bu bölümünde “Geleneksel Türk Çini Sanatı”nın tanımı,

2.1. Geleneksel Türk Çini Sanatı

Cami, kö k, türbe, çe me, saray gibi mimari yapıların iç ve dı süslemelerine

2.2. Türk Çini Sanatının Tanımı ve Tarihçesi

2. 2. 1. Anadolu Selçuklu Çini Sanatı

Anadolu’da çini, mimari süslemede ilk olarak Türkler’ in meydana getirdi i

“Çini sanatının ba langıçta Büyük Selçuklular’ la ran’ da yapılmaya

Anadolu Selçukluları çini sanatını Büyük Selçuklular’dan alarak

“Anadolu Selçukluları’ndan beri yapılmı en basit çiniler, tek renkli sırla

Anadolu Selçukluları’nda dini yapılarda kûfî ve nesih yazıların, geometrik

Cami, mescit ve medrese minarelerinde ço unlukla firuze ve mor renkli sırlı

Anadolu Selçuklu Dönemi’nde geli en ve mimari elemanları nakı gibi

Çini mozaik tekni inde, farklı renklerdeki çini plakalardan kesilerek

Anadolu Selçukluları Dönemi’nde saray bezemelerinde kullanılan çiniler dini

Selçuklu saraylarında göz alıcı renklerin, yıldız ve haç formlu levhalar

Selçuklu saraylarında kullanılan en zengin çini örnekleri Sultan Alâeddin

Kubadabad Sarayı’nda yapılan arkeolojik kazılarda bulunan çiniler, Konya’da

2. 2. 2. Beylikler ve Erken Osmanlı Çini Sanatı

Beylikler Dönemi’nde çininin kullanımı, Selçuklular’daki kadar görkemli

Selçuklu çini sanatında kullanılan mozaik çini süslemenin Beylikler

Selçuklu Dönemi’nde E refo lu Süleyman Bey tarafından Bey ehir de

Geometrik ekiller, yazı dekoru, Rûmîler ve hatâiler Selçuklu çinilerinin

Bursa’ da bulunan ve ilk Osmanlı çinilerinin en güzel örneklerini bünyesinde

Bursa’dan sonra Edirne’ de önemli bir çini üretim merkezidir. Edirne’de

stanbul’un alınmasıyla çini sanatında yenilikler görülmektedir. Fatih Sultan

Fatih Sultan Mehmet tarafından yaptırılan Çinili Kö k günümüze kadar

“Süslemede yazı önemini korumakta ve geometrik süslemede zaman zaman

Beylikler Dönemi’nde yeni bir grup meydana getiren mavi-beyaz grubu

15. ve 16. yüzyıl Osmanlı mimarisinde Kütahya ve znik’te yapılan mavi-

Mavi-beyaz grubu çinilerin süslemesinde, rûmî’ler, lotuslar, kıvrım dallar,

2. 2. 3. Klasik Osmanlı Çini Sanatı