Klatka piersiowa, kolejny,drugi już tom podręczni-

ka Anatomia prawidłowa człowieka pod redakcją prof.

dr. hab. med. Andrzeja Skawiny, został opracowany
zgodnie z założeniami ujęcia całości podręcznika. Za-
wiera część opisową dotyczącą budowy ścian klatki
piersiowej, a także zawartych W niej narządów. Analizuje
wzajemne stosunki topograficzne struktur stano-
wiących zawartośc jam klatki piersiowej, ujmując je
w sposób dokładny i plastyczny. Na szczególną uwagę
zasługuje część embriologiczna obejmująca podsta-
wowe informacje z zakresu rozwoju serca i ukladu
naczyniowego oraz oddechowego, stanowiąca cenne
uzupełnienie całości. Wszystkie wymienione części są
opracowane bardzo starannie, z dużą znajomością
materialu, przy zastosowaniu prawidłowego, aktualnie
obowiązującego mianownictwa polskiegoiiacińskiego,
z dobrze dobranymi rycinami. Tom ten może służyć nie
tylko jako podręcznik wprowadzający W wiedzę
medyczną, z zakresu klatki piersiowej, studentów
Wydziału Lekarskiego i Oddziału Stomatologii oraz
innych medycznych kierunków, ale także jako Warto-
ściowa pomoc dla lekarzy praktyków w ich codziennej
pl'aCy.

Prof. dr hab. med. Janina Sokołowska-P/tuchowa

e_~
_M _
‹„.š.

WWW.Wuj.p| ISBN 83-233-2208-2

9 788323 322085 WYDAWNICTWO UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO

 llNllTllM|ll |'RllW||llllWll [¦Zl0W|EKl.\
POD FIEDAKCJĄ ANDRZEJA SKAWINY
J. Walocha, A. Skawina, J. Gorczyca

Kll\TKl\ P|ERS||lWl\

Am 1,; ' - - _ _
Amozzžízłrž
_ _
Żzýzpodmękowanuř
.PTKolezankom 7' Kolegom 2 Katedry
a Cenm uwagi 7' k0'ł"6Ífliy Mwzględniołw w niniejszym
wydanzu lek. P. Depukat, d'r G. Goncerz, dr T. Iskra dr A Musiaz
` lek. R. Szewczyk , ' '

WYDAWNICTWO UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO

Ê___ ___
 __( _ _

© Copyright by Jer¿yWalocha, Andrzej Skawina, Janusz Gorczyca E'C

&Wydawnicł_wo Uniwersytetu Jagiellońskiego S S S I
Wydanie II poprawione, Kraków 2006
All rights reserved
fi- Linie i punkty topograficzne klatki piersiowej ................................................ __ 7
RECENZENT -it* Okolice klżtki pizlrsiżwej ..... __ ........................................................... ._
_ . '14 Warstwy cian at i piersiowej . . . _ . . . . . . . _ . . _ _ . . . . _ . . . _ _ _ _ _ . . . _ . _ . . _ . . _ _ _ . _ . _ _ _ . ._
of drhab med Jamna Sokołowska Pmwhowa 4 Warstwa powierzchowna ścian klatki piersiowej . _ _ _ _ _ _ . . . . _ . . _ . . _ _ _ . . . . . . . ._ 11
PROJEKTOKŁADKI -êåutek .................... _._ ......... .... _ . . _ _ _ _ . . . . . . . _ _ _ . . _ . . _ _ . . . . . _ . . . . . . _ __ 12
Marcinßmch lsk. 4 Warstwa środkowa ścian klatki piersiowej ............................................ ._ 15
na 1' 4 Vlarstwa głęboka ścian klatki piersiowej ............................................... ._ 20
Mięśnie własne głębokie ścian klatki piersiowej . . . . . . . _ _ _ _ _ _ _ . _ _ . . _ _ _ . . . . _ _ _ . . . __ 20
§)PRACOĹV;7ANb IE GRAFICZNE RYCIN _{_ Powięź wewnątrzpiersiowa ............................................................ ._ 21
aœmy T anmk fi: Przepona .......................................................................................... __ 22
Jerzy Walocha 4-Unaczynienie i unerwienie ścianklatki piersiowej _ . . . . _ _ _ . _ _ _ _ . . _ . _ . . . . . . . . _ . . _ _ . . . . ._ 27
=łTętnica piersiowa wewnętrzna ............................................................... ._ 27
REDAKTOR -tr Układ tworów w przestrzeni międzyżebrowej ........................................... ._ 28
Dorgza Węgierska 'Š' Układ żył powierzchownych ścian klatki piersiowej ................................... __ 31
.' Żyły głębokie klatki piersiowej ................................................................ __ 33
KOREKTOR 4' Jama klatki piersiowej .................... ................................................. __ 34
' Grasica .................................................................................................... _ _ 39
Barbara Cabaía _*Warstwa żył w śródpiersiu przedtchawiczym ................................................ ._ 42
_j Warstwa tętnic w śródpiersiu przedtchawiczym ............................................ ._ 44
Nerw przeponowy ..................................................................................... __ 46
- - -li-Zakres unerwienia nerwów przeponowych _______________________________________________ ._ 47
Kslřłlka fiI1aI1S0Wär1& Ze Środków Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego Nerw błędny (X nerw czaszkowyl ............................................................... ._ Ű9
Książka, ani Żaden .e. fm _ _ Jş-Tchavi/.ica ____ ._ .............................................. _._ .......................................... ._ 54
bez pisemnej zgodśł Åutofäşýşvlşšalşgşłř być DTZedI'U1<0WyVVana kl š::;5znice między oskrzełem głównym prawym i lewym ............................... ._
W sprawie zezwoleń na przedruk należy zwracać się do Wydawnictwa W -l'-fWo'r'á‹' ................................................................................ __ 58

Uniwersytetu Jagleuońsklego' ¬`f Budowa ogólna serca ____________________________________________________________________________ ._ 61

J Budowa ściany serca ............................................................................ __ 66
- I Szkielet serca ........................................................................................... __ 70
Układ przewodzący serca ........................................................................... __ 72
' Unaczynienie układu przewodzącego ....................................................... ._ 74
J Zastawki serca ......................................................................................... ._ 75
ISBN 83_233_2208_2 ~"› Zastawki przedsionkowo-komorowe _______________________________________________________ __ 75
- Zastawki półksiężycowate _____________________________________________________________ __ _ 76
~' Unaczynienie serca ____________________________________________________________________________ ._ _ 78
" Tętnica wieńcowa prawa ............................................................... __ _ 78
Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego Tętnica wieńcowa lewa ................................................................. __ _ 78
Redakcja; ul. Michamwskiego 9/27 31_126 Kraków . Odpływ krwi żylnej ..................................................................... ._ _ 80
U21- 012-531-18-81, O12-6231.18.82, œj_/fax 01-¿_631_18_83 _ ' Naczynia chłonne serca ............................................................... ._ _ 82
Ê)3IłSgyŠu'c.'ja: ul. Wrocławska 53, 30-011 Kmjqşw ,Š Unerwienie serca .................................................................. ._ _ 82
e` I `bJ1`Q1`97' tel'/fax 012'631'01-98 Å'Cyk| pracy serca __________________________________________________________________________ __ 83
tel. kom. 0506-0064574 e-mail' sprzeda' (pi ' _ .
Konto: PEKAO SA,
'
80 '
- '- ¿ 'WUJ-D1 _ _ _ i Krązenie płodowe ______________________________________________________________________________ ._ 85
nr M40 47¿¿ Un 0000 4856 =33¿5 _j Pozostałości po krążeniu płodowym ........................................................ __ 85
 W Wi

Rozwój układu krążenia ......................................................................... __ 87

Serce .................................................................. ______________ ._ 92 LINIE I PUNKTY TOPOGRAFICZNE
Podział i dalszy wzrost wspólnego przedsionka . . _ _ _ _ . . . _ _ _ . . _ _ _ . _ . . . _ _ . . . _ _ . _ _ _ . . _ ._ 95
Podział pnia tętniczego i losy tętnic łuków skrzelowych ___________ 98
KLATKI PIERSIOWEJ
Tętnice międzyodcinkowe (międzysegmentarne) _______________________________________ __ 102
Chronologia powstawania najważniejszych struktur w układzie naczyniowym
człowieka ............................................................................... 102 W ' e ie iu‹izi‹im Wyróżnia-my'' słßwę ' szyję ' tułów Oraz 1<0f1°ZY“Y-
_ TUÍÓW składa się
Wady wrodzone serca ............. .................................................. 104 Z kl 3tlâlpíersiowej 1 brzuchai miednicy- Gómą gfřłnifię Êułowla Stanowi od przødu gór'
Kliniczny podział wad serca ................................................................... ._ 105 Ci cja szyjnego rękojeści mostka oraz górne powierzchnie obojczyków. Z ÜYÍU
ny brzeg W ę . - - ' ' 1 st1‹i barkowe łopa-
Pochodzenie rozwojowe układu oddechowego .............................................. ._ 106 okolica karkowajest oddzielona od grzbietu przez linię ąclącą W§'1`° ułó
_ _ Od CI lu Ĺ W
+0płucna ................................................................................................... ._ 109
te k Z wierzchołkiem wyrostka - kolcZYSt<"=80
- ~ Slódmego kręgu ' smnegoó ek łonovvy O oraz
-'I“"Jama opłucnej ..................................................................................... ._ 111 -
jest '
ograniczony przez grzebieme biodrowe, bruzdy pachwinowe, W28 Y
*Unaczynienie opłucnej ściennej ............................................. ._ 1 12 gómy brzeg spojenia łonowego.
“I Rzut opłucnej ściennej prawej ........................................................ __ 112
_ _ _ _ - - - ' znaczaniu
'I Rzut opłucnej ściennej lewej _ . . . _ . . . . . _ . _ _ . . . _ . _ . . _ . . . _ . . . . _ . . . . . _ . _ . . . . _ _ . _ _ . . . __ 1 13 Pionowe linie określające okolice klatki piersiowej są pont0<_2I16 DFZY WY
-j'¬ Płuca ....................................................................................................... ._ 1 14
położenia narządów weVVI1<žU`ZnYCh lub I-"nych Struktun Wyróznlamyz
'I Budowa zewnętrzna płuca ............................................................. __ 1 14
J Wyciski płuc ........................................................................................ __ 1 17 _ _ , ' ' dumą anierior) - biegnie w płasz-
1' Llmž pglžrodlřgşšłąå Ęršfzęjläiř ((1-I7r?z2:Źś7::)‹Íiek czoła, vvierzchołek nosa, środek
J Rzut płuca prawego i lewego oraz szczelin płuc ........................................ ._ 1 18 ' ' owe , _
'IrBudowa i położenie oskrzeli głównych oraz ich pierwszorzędowych rozgałęzíeń 1 19 şnzššåâ Êiżprfşk środfiak spojenia łonowego; k0f1CZY Się między plętamü'
, 7

~l”Drzewo oskrzelowe i oddechowe ................................................................ __ 120

-'I^Budowa wewnętrzna płuca ......................................................................... __ 122 2 _ L'im'ę mostkową (Linea ste'rnal7ls) - biegnie wzdłuż brzegu bocznego (trZ0I111)
-ł-Unaczynienie płuca .............................................................................. __ 123 mostka.
fi-Unaczynienie czynnościowe ................................................................... ._ 123
-(Unaczynienie odżywcze . . _ . _ _ _ . _ _ _ _ . _ . _ _ . . _ _ _ . _ _ _ . . . _ _ . . . . _ . . _ . . . . _ _ . . _ _ _ . . _ _ _ _ . . . _ _ .. 124 3 Linię pi-zymostkową (Zima parastemalß) - W połowie odległości między
+ Odpływ chłonkizpłuca ................................... ........................... ._ 126 linią mostkową a środkowoobojczykową.
J» Unerwienie płuca ...................................................................................... ._ 126
_ , . ' d' Z ` laris seu
Ruchy płuca przy zmianie położenia ciała i przy oddychaniu ............................ ._ 127 4. Linię srodkowoobojczykową (sutkową) (lmea metlšoc aāvzcu
Oddychanie .............................................................................................. ._ 128 mammizlaris) - biegnie przez połowę obojczyka (brodawkę su ow _
Śródpiersie zatchawicze i dolne tylne ___________________________________________________________ __ 130
Topografia i podział aorty W klatce piersiowej . . _ _ . _ . _ _ _ . _ . _ _ _ _ _ . . . _ _ _ . . . _ . . _ _ _ _ ._ 130 5 . L'inię pachową przednią (Linea ctxźllarís anterioif) - biegnie DTZGZ fałd Pa'
~j- Przełyk _________________________________________________________________________________________ ._ 133 chowy przedni.
Żyły nieparzyste _ . . . . . _ . . _ _ . . _ _ . _ . _ . . . . _ . _ . . _ . . _ . . . . _ _ _ . . _ _ . . _ . . _ . _ . _ _ _ . _ . . . . _ _ _ . . . _ . _ . _ __ 137
Żyła nieparzysta ........................................................................ ._ 137
Żyła nieparzysta krótka . . _ . . _ _ . . . _ . _ _ . _ . _ . . . _ _ _ . _ . . . _ . . . . _ _ . . _ . . . _ _ . . . . _ _ . _ _ _ . _ _ . _ __ 139
Żyła nieparzysta krótka dodatkowa ...................................................... ._ 139
Przewód piersiowy ______________________________________________________________________________ ._ 141
Przewód chłonny prawy ............................................................................. ._ 143
Pień sympatyczny - pień współczułny ...................................................... ._ 144
Piśmiennictwo ....................................................................................... __ 147
Spis rycin ................................................................................................ __ 149

j4¬_ ,Ń _Å
 ë

8
9

i ł/

32,, t
/
x/ \„ Ć
I

(P
J L,
54 3223_45 10
6789¬,9876
1

Ryc. 1. Linie topograficzne tułowia - powierzchnia przednia

Ryc. 2. Linie topograficzne tułowia - powierzchnia grzbietowa i częściowo boczna

6. Linię pachową środk ' ' - - _ _ _

Do istotniejszych punktów topograficznych w klatce piersiowej zaliczamy:
Punkt dołu pachowego. ową (lmea axmams medw) - biegnie przez HBJWYŻSZY
- kąt mostkowy (angulus stemalis) - zlokalizowany na wysokości pizyczepu
7 _ Linię Pachową tylną (Zmea
- - . posterwr)
_ _ _ przez fałd pachowy II chrząstki żebrowej do mostka (co odpowiada wysokości tarczy międzykręgo-
tylny axzllarzs - biegnie wej pomiędzy Th4/Th5);
- dolny kąt łopatki (angulus 'infer'io'r scapułae) - położony na wysokości VII
8. Linię I oPatk ową (lmea
' - - biegme
_ _ przez dolny kąt łopatki (przy żebra.
scapulams)
opuszc ' '
zonym ramlemu) ' Wyróżniamy także linię międzygrzebieníową (lżnea źnterspźnalís), która łączy grze-
bieníe łopatek i znajduje się na wysokości III przestrzeni międzyżebrowej
9- Linię przykręgową (ima W - - - .
Drzecznych kręgów Ii>iersi0Wych.a panu) ebrahs) _ blegme wzdłuz Wymstków po- ^

10. Linię pośrodkową tylną (Linea media” - _ _

ki k 1 _ _a postenor) - biegnie przez wyrost-
0 Czyste kręgów, W płaszczyźnie pośrodkowej ciała z tyłu.

Ê_,J .___
 1--*"

10

; o|‹oL|cE KLATKI PIERSIOWEJ wARsTwY śc|AN |‹LAT|‹| P|ERs|owE.1

F
(Regiones thoracis)
l
W ś cianie
` ' klatki piersiowej wyróżnia się trzy warstwy:
Doo kolic klatki piersiowej zaliczamy¿ 3) warstwę powierzchowna'
I
- nieparzysta okolicę przedmostkową (regźo p1^esternal1Ls)' b) warstwę środkowąă
- parzyste okolic e : podobojczykowe
' '
(regzoøws infraclaviculareš) sutk owe ('re- C) warstwę głęboką'
gźmws mammariae) , pach owe (regiones axillares), podsutkowe (Yegźones
źnframammańae), boczne klatki piersiowe'j (Yegzones
' ` Laterales).
pectoms

wARsTwA Pow|ERzcHowNA śc|AN

|‹LAT|‹| P|ERs|owEJ
\\ I
I

\` _,f
`\
Warstwę powierzchowną tworzy skóra (cutis) i tkanka podskórna (tela subca-
/C049/7;?
tafißąlia
) Namammae) (u prawidłowo
skórze u dzieci zbudowanego
i dorosłych mężczyznyjest
płci męskiej widoczna leżybrodawka
w IV przestrzeni
sutkowa
588
Regio Regio ` _ ífjżāšyżebrowej w linii śroclkowoobojczykowej). U 1<0biG'ß› D0CZąWS2Y Od Qkfesu P0:
U mammafia l = 1‹winz.nia tkanka podskórna zawiera gruczoł Surkßwy- P0d skórą Znajduje şlę Dflývlęl
O S!_|3
.Xe powierzchowna klatki piersiowej itkanka podskórna zawierająca zmienną ilość
tkanki tłuszczowej. W tkance po d skórnej` przebiegają
` ' powierzchowne
l naczynia krwio-
S]/E
LUQJSGJ nośne i chłonne oraz nerwy.
1 Ófą, *P6 .
'2›„,,%9
Üà Regio
pectoralis
Iateralís

\
Ryc. 3. Okolice klatki piersiowej

.Å
 ,ń

12 13

SUTEK
_ I I` j Fascia
(Mamma) Stratum adíposum .Í_, l
Pecfofafis
mammae V _Q0
Gruczoł sutkowy (glandula mammaria), czyli sutek (mamma) albo gruczoł _ , .Oo
Ó 000/O
L/gamenta suspensor/a Q Q. /
mlekowy, jest największym gruczołem skórnym. Rozwija się z zawiązków gruczołów
mammaria /5
apokrynowych (kuliste zgrubienia naskórka, wrastające w głąb podłoża, począwszy od
4. miesiąca życia płodowego). Sutek składa się z tkanki gruczołowej - ciala sutka
(coøpus mammae) i otaczającego je ciała tłuszczowego (corpus adíposum mam- 'dh r
A eoa I
*Q0
O ° ` / ' „OŜGĄ
, _
M. pectoralis
mammae . › Q0
./ _O 0„\ .
»Í mmor
mae). Nieco poniżej środka każdego z sutków na jego szczycie wystaje brodawka sut- 'bo
kowa (papilla mammae), dokoła której leży otoczka brodawki sutkowej (areola ¬';`. .ę .'90 0 °" il
mammaø). Sinus ____r_-'Ĺ?.I_' Of ‹'
/actiferus Š
1 _.›_-_¿'_'.`-'›'-`° Oo°
Gruczoł sutkowy dorosłej kobiety leży na wysokości IH do VII żebra, a w kiertmku
poprzecznym sięga od linii przymostkowej prawie do pachowej przedniej. Spoczywa Ą _,JF-rí
.-.:=.';'2Í'.':':'- ° I 0 OŸ
pap”/a C .O
głóvvnie na mięśniu piersiowyrn większym, jedynie niewielka część boczna leży na po-
więzi mięśnia zębatego przedniego. Między sutkami znajduje się zmiennej szerokości
mammaria ¬- Í_.'_"¿':'.
0,293 0
podłużna szczelina - zatoka sutkowa (sinus mammamm). X1»:‹› _ _ „C,
Gruczoł sutkovvy składa się z 15-20 płatów (Zobź glandulae mammariae). Jest 4'
T: Q3@Ĺ\;
otoczony torebka z tkanki łącznej włóknistej, która wnika w miąższ gruczołu, dzieląc 5:3,° 0@@g,„ "k/,_/;
”/V/'ßj/ / /J2'
płaty na płaciki (Zobulź glandulae mammariae). Z każdego płata wychodzi prze- ę ×m
V-
‹›(_0¬°® 09,
(Q0 _ . M. pectoral/8
.
wód mleczny (ductus lactzfe'›^u8), który przed swoim ujściem na brodawce sutkowej
_ Cg -' major
rozszerza się W zatokę mleczną (Sinus lactiƒerits).
Dość często (ok. 17,5% W populacji polskiej) istnieje dodatkowy płat gruczołu sut-
Lobuli glandulae mammarfae (_;-)0__ / \ \ \ X>‹\ \ \ \ \ \ \ \ \ Š§ -
kowego, położony częściowo w dole pachowym, klinicznie zwany ogonem Spence'a.

Ryc 4. Sutek - schemat wzorowany na Chungu i Lippercie

Unaczynienie tętnicze: _ _ _ _ _ _ __ _
1. Gałęzie sutkowe boczne od tętmcy piersiowej bocznej (rama mammamz late
mies artemae thozacźcae Lateralzs). _ _ _
2. Gałęzie sutkowe wewnętrzne o_d tętnicy piersiowej Wewfiętflnel Ű"C"""'Z mam'
'rn.am"i'mte1^m' arteriae thoracicaß zntemae). _
3. Gałęzie sutkowe od gałęzi bocznych tętnic międ_zyzebrowyc_h III-VII. _
4. Gałęzie piersiowe tętnicy piersiowo-barkowej (zaopatrujące głównie ogon
Spence'a).

Od ł krwi ' lnejze _ .

I; ygdpływ ;āwierzchowny rozpoczyna się splotem żylnym otoczki brodawkowej
(plexus venosus a'reoLam's). Krew stąd Odpiywfi CZęŚC10W0 d0_naC?'1_l "=Í)łębŻ:_1;:__cíl__'_
a częściowo do żyły piersiowo-nabrzusznej (vena thm'acoep_2ga§ Y'LC_6l _- ła _er_
zespala sieć naczyń drenujących warstwy D0W1efZCh0W“e klatkl p1er_SÍ°We~l (ZX p
siowa boczna) i brzucha (żyła nabrzuszna povvierzchowna). Stanowi jedno z licznych
zespoleń między dorzeczami żyły głównej górnej i dolnej. _
2. Odpłyvv krwi żylnej głęboki jest analogiczny do unaczynienia tętniczego.

14
Odpływ chłonki:
Naczynia chłonne sutka rozpoczynają się w splocie limfatycznym położonym w prze-
strzeniach międzyzrazikowych gruczołu oraz w ścianie przewodów mlekowych. Na-
czynia chłonne ze środkowych części gruczołu wytwarzają podskórny splot chłonny
otoczki brodawki sutkowej (plexus lymphaticus subareolaris).
Odpływ chłonki z gruczołu sutkowego jest wielokíerunkowyz
1. Z bocznej części gruczołu do węzłów chłonnych pachowych piersiovvych
(pachowych przyśrodkowych) i węzłów chłonnych międzyżebrowych tylnych,
2. Z dolnej części sutka poprzez węzły chłonne piersiowo-nabrzuszne do węzłów
chłonnych pachovvych centralnych.
3. Z przyśrodkowej części gruczołu do węzłów chłonnych míędzyżebrowych
przednich (mostkovvych) - stąd chłonka odpływa poprzez tzw. pień mostkowy do
węzów chłonnych śródpiersiowych przednich, bądź bezpośrednio do przewodu pier-
siowego lub przewodu chłonnego prawego. W niewielkim procencie chłonka z węzłów
chłonnych mostkowych uchodzi do węzłów chłonnych nadobojczykowych lub do na-
czyń chłonnych strony przeciwległej.
_4. Z górnej części gruczołu poprzez węzły chłonne międzypiersiowe do wę-
złow chłonnych pachowych centralnych lub bezpośrednio do węzłów chłonnych
pachovvych szczytowych (podobojczykowych).
Unerwienie:
1› Zäüpatfleníe Czuciøwe sutka pochodzi od gałęzi skórnych nerwów międzyże-
browych, a także od nerwów nadobojczykowych ze splotu szyjnego.
2. Unervvienie wydziehiicze jest prowadzone drogą długich włókien pozazwojo-
wych oplatających naczynia tętnicze (głównie międzyżebrowe) dochodzące do sutka.
Ł _
Ÿ-"_`
15
wARsTwA śRoD|‹owA śc|AN
|‹LAT|‹| P|ERs|owE.J
W skład warstwy środkowej ścian klatki piersiowej wchodzą: I
3) Mięśnie powierzchowne klatki piersiowej:
1. Mięsień piersiowy większy (musculus pectoralźs major) - składa się z trzech
części. Część obojczykowa przyczepia się do przyśrodkowej połowy obojczyka; część
,¬
mostkowo-żebrowa przyczepia się na błonie przedniej mostka i do chrząstek żeber
1..VI; część brzuszna odchodzi od blaszki przedniej pochewki mięśnia prostego brzu-
cha. Przyczep końcowy leży na grzebieniu guzka większego kości ramiennej (Cristo.
tubercutź majorils humørź).
Czynność: przywodzi, zginai obraca do wewnątrz w stawie ramiennym; opuszcza pod-
niesione ramię; pociąga łopatkę do przodu; jest także dodatkowym mięśniem
wdechowym.
Unerwienie: nerwy piersiowe przednie: przyśrodkowy i boczny (wßrvź thoracicź
anteriozes medźalźs et Łateralźs).
2. Mięsień piersiowy mniejszy (musculus pectoralis mmor) - przyczepia się
do żeber kostnych II-V oraz do wyrostka kruczego łopatki.
Czynność: obniża i przywodzi obręcz kończyny górnej; obraca łopatkę, obniżając pa-
newkę; jest dodatkowym mięśniem wdechowym.
Unerwienie: nerwy piersiowe przednie (w zasadzie przyśrodkowy) (iwrvus thoraci-
cus anterior medialvls).
3. Mięsień zębaty przedni (musculus sewatus anterior) - posiada 10 zębów
Y przyczepiających się do 9 górnych żeber i do brzegu przyśrodkowego łopatki. Składa
się z 3 części: górna przyczepia się do żeber I iII, środkowa do żeber II i III, dolna do
żeber od IV do IX.
Czynność: przesuwa obręcz do przodui w dół; współpracuje z mięśniem czworobocz-
nym, odwodząc ramię do poziomu; przyciska łopatkę do klatki piersiowej; jest pomoc-
niczym mięśniem wdechowym.
Unerwienie: nerw piersiowy długi (nervus thoracźcus Łongwx).
4. Mięsień podobojczykowy (musculus subclavźus) - przyczepia się do po-
wierzchni górnej I żebra, bocznie od przyczepu więzadła żebrowo-obojczykowego (liga.-
mentum costoclaviculwre) oraz do powierzchni dolnej końca barkowego oboj czyka.
Czynność: obniża obojczyk, poszerza śvviatło żyły podobojczykowej (dzięki połącze-
Hill 2 Drzydarilüi żyły)-
Unerwienie: nerw podobojczykowy (wewus subclavius).
 ¬l"""-2 _
16 17

Unerwienie: gałąź zewnętrzna nerwu dodatkowego (Xi nerw czaszkowy) oraz gałąź
Caput longum do mięśnia czworobocznego (ramus trapezius) ze splotu szyjnego.
m. bicípitis brachii
(tendo)
2_ Mięsień najszerszy grzbietu (musculus Łatissimus dorsi) - przyczepia się
M- de/l`0Í0'eUS
. I. M. subscapularis do wyrostków kolczystych Th7 do L5 i grzebienia krzyżowego pośrodkowego (crista
(pm a°'°”"a 'S) '_-` _ M. de/foiaeus sam-ajiş mediana), do tylnej 1/3 wargi zewnętrznej grzebienia biodrowego, do po-
W -f (pars clawcular/s) 'erzchni zewnętrznej IX-XII żebra, wchodząc między pasma mięśnia skośnego brzucha
Xglwnętrznego oraz do dolnego kąta łopatki. Przyczep dalszy znajduje się na grzebieniu
guzka niniejszego kości ramiennej.
Czynność: przywodzi ramię, prostuje, obraca do wewnątrz.
Unerwienie: nerw piersiowo-grzbietowy (neruus thofracodorsalźs).

3, Mięsień równoległoboczny (musculus Yhomboideus) - przyczepia się do

&*\E¿`/M. pecrora/is dolnego odcinka więzadła karkowego (lígamentum nuchae) , wyrostków kolczystych
C6 do Th4 i do więzadła nadkolcowego (ligamentum supraspźnatum), do brzegu
przyśrodkowego łopatki (na przestrzeni od trójkąta grzebienia (t1"igomtm_8pmae) do
Ĺ\

j///ž
M. biceps brachii
M. z';:‹::;sra/is dolnego kąta. Między pęczkami piersiowymi i szyjnymi znajduje się szczehna dzieląca
(capu: _ \ “_ M. mięsień na mięsień równoległoboczny vviększy i mniejszy (musculus Yhombozdeus
'major et mmor).

M. iafissfmus
/X i \

„\\\\\\\\\ \\\\\\\ _
Czynność: pociąga łopatkę dO gÓ1`Y Í D1`ZYŚ1`0dk0W0-
Unerwienie: nerw grzbietowy łopatki (nervus dorsalis scapulaß).

4. Mięsień dźwigacz łopatki (musculus levatofr scapulae) - przyczepia się do

wyrostków poprzecznych C1-C4 i do brzegu przyśrodkowego łopatki (na odcinku od
kąta górnego do trójkąta grzebienia).
M. ob//quus Czynność: zgina kręgosłup szyjny do boku, przy obustronnym skurczu zgina kręgo-
M_ serratus abdominis externus słup szyjny ku tyłowi, pociąga łopatkę do góry i przyśrodkowo.
anterior Unerwienie: nerw grzbietowy łopatki oraz gałęzie ze splotu sZy.if1G80-

Ryc. 5. Mięśnie powierzchowne klatki piersiowej. Mięsień piersiowy większy usunięty

b) Mięśnie powierzchowne grzbietu:
1. Mięsień czworoboczny (musculus trapezźus) - przyczepia się do przyśrod-
kowej części kresy karkowej górnej i guzowatości potylicznej zewnętrznej, do więza-
dła karkowego (Łźgamßntum nuchae), wyrostków kolczystych C7 do Thl2 oraz do
więzadła nadkolcowego (ligamentum supraspźnatum). Włókna górne (część zstę-
pująca) dochodzą do końca barkowego obojczyka; środkowe (część poprzeczna) do
wyrostka barkowego igrzebienia łopatki; dohie (część wstępiijąca) przechodzą nad
trójkątem grzebienia (twlgonum spinae) i dochodzą do części przyśrodkowej górnej
powierzchni grzebienia łopatki.
Czynność: część górna dźwiga bark ku górze (powątpiewanie), zgina kręgosłup szyj-
ny do tyłu. Część dolna opuszcza bark lub podnosi tułów do góry Części górnai dolna
podnoszą ramię ponad poziom. Cały mięsień cofa barki, zbliżając łopatki.
5. Mięsień półkolcowy (musculus semispinalźs) - w jego skład wchodzą:
a) mięsień półkolcowy klatki piersiowej i szyi (musculus semźspźnalils tho-
racis et cervźcis) - rozpoczyna się na wyrostkach poprzecznych wszystkich kręgów
piersiowych i kończy się na wyrostkach kolczystych C2 do Th6. Górne włókna mięśnia
półkolcowego klatki piersiowej kończą się na kręgu Thl; górne włókna mięśnia pół-
kolcowego szyi kończą się na kręgu obrotowym;
b) mięsień półkolcowy głowy (musculus semvlspinalźs capźtźs) - rozpoczyna
się na wyrostkach poprzecznych i stawowych C4 do C7 oraz na wyrostkach poprzecz-
nych Thl do Th6. Kończy się na łusce kości potylicznej między kresą karkową górną
i dohią.
Czynność: zgina. kręgosłup w odcinku szyjnym i piersiovvym bocznie i obraca w stro-
nę przeciwną. Przy obustronnym skurczu prostuje kręgosłup w odcinku szyjnym i ustala
go. Obraca twarz w stronę przeciwległą.
Unerwienie: odgałęzienia przyśrodkowe od gałęzi tylnych odpowiednich nerwów rdze-
niowych.

ii - _Ÿ F
1 I i

18 19

6. Mięśnie zębate tylne: górnyi dolny (musculi sewati posteriores: Superior C) Mięśnie głębokie grzbietu:
et źnfemor) - górny przyczepia się do dolnej części więzadła karkowego oraz wyrost- 1, Mięsień najdłuższy (musculus Longissźmus) - stanowi przyśrodkowe pasmo
ków kolczystych C6 do Th2 i dochodzi do brzegów górnych i powierzchni zewnętrz- mięśnia krzyżowo-grzbietowego (przebiega między wyrostkami poprzecznymi); skła-
nych żeber II-VÍ Dolny rozpoczyna się od blaszki tylnej powięzi piersiowo-lędźwiowej da się z trzech części: piersiowej, szyjnej i głowowej.
na vvysokości od Th10 do L2 i dochodzi do brzegów dolnych żeber IX-XII.
Czynność: tylny górny jest pomocniczym mięśniem wdechowym; tylny dolny jest po- 2. Mięsień biodrowo-żebrowy (musculus źliocostalis) - stanowi część boczną
mocniczym mięśniem wydechowym. mięśnia krzyżowo-grzbietowego (przebiega między żebrami). Dzieli się na część lę-
Unervvienie: nerwy międzyżebrowe (nervi źntercostale8): odpowiednio I-IV i IX-XI. dźwlową' część plerslowa' 1 część szyma”
Czynność: zginają bocznie kręgosłup; są prostownikami tułowia (pozwalają na utrzy-
manie równowagi tułowia).
Unerwienie: gałązki boczne tylnych gałęzi odpowiednich nerwów rdzeniowych.
| M. semispinalis capitis
M. stemocleidomastoídeus M_ sp,e„,-„S Cap,-Us
M. rectus capitis
posterior major
-
M. rhomboldeus ~
mmor M. rectus capitis
pos terior mmor
M_ Ievafor scapulae / M. S8ITlÍSpÍI`|6ÍÍS CHDÍÍÍS
M. trapezíus .
M. rhomboideus .
major M_ obfiquus supen-Or 4 Z_
Y

Ł 4' _ M. Iongíssimus capitis

Q\_ :_ _
M. supraspínatus
( M Ínfraspinarus M_ ob]]-quus infefio, /
` \

M. Iongíssimus cen/icis
o _ 4 .. .
f, \\ \ , _ ___ /_ M teres mmor M_ Iongíssimus Ą M. llrocostalls
/ „I _ .__:¿¿_\.\ N.. › _/__¿/ œN__c__S ş I _ý_ _/____ , cervicls
-._\_ \ I\§ 247/ M. reres major 1 fl ,`. .
\ _ __ .` _ _, \ _ _, /.

M. Iaris imus `
``
\\
3
M. serratus
Mm. Ievatores
costarum breves
Ą 11" yw ` N “\„\\\ \¬ .
Mltllliłgşgāfhs
dorsi ,_ ___;,_- anteríor 7459; _. 'Ń /
[Š
*\`“ \ _ “Ę_ M. serratus_ „_
Ê -íM. Iongíssimus
thoracis

ă=\\ 0/ /\ 2/4,/
' *Å ź
.I ir
. \ \ /. ',¿f' postenor/nfer/or ,ml U

M ob”-quus
.ę \Ż<\
`
'- - M. çbjiquus
M ':'.i?.:f:>:;a--'1"”„zf//i
` ///
,r .mi _, M. spinalis
thoracís
abdon-,,~„,-S exœmus abdominis internus , I \ ~
\\".,_ / _ . // E M. iliocostalis
~ Iumborum
ą .el M. quadratus |` |/
. . ` ,, „.... . 1 b ,'
M_ erecfgr - /._ 1/„›/7;- L \-_ M. gluteus medlus um orum 4, I /‹ , /, M'spinae
9'e°f°f
spinae f -' / ~ Ń ` X
“- '/
1 `/ ß\
//Ĺf. "`~~ \\ , W| 7 1.
/ / " / ,„ . , f\\.\ \ M. gluteus maxlmus i M. mulitífidus
\\ \ \ Ê
Š,.- _ -_í
.
/ f/ ' 1 1/
\ ` 1
'
/' f/ //I
i '~.\ ` \, `- V
V\\
žfí
š

.¿.\ß›` 5%
A
Ci li
Ryc. 6. Mięśnie powierzchowne grzbietu - według Graya ,zł-í*¬à_ j

Ryc. 7. Mięśnie głębokie grzbietu - według Graya

 __ Z

20 21

wARsTwA GŁĘBo|‹A śc|AN Czynność: bardzo nieznacznie zrnniejsza kąt przyczepu chrząstek żebrowych do mostka

|‹LAT|‹| P|ERs|owE.| _ działa jako dodatkowy mięsień wydechowy.

Unerwienie: nerwy międzyżebrowe II-VI.

Warstwę głęboką ścian klatki piersiowej tworzą:
- mięśnie własne głębokie ścian klatki piersiowej; _
- układ kostno-stawowy;
- powięź wewnątrzpiersiowa (fascila endothoracica).
M|ĘśN|E wŁAsNE GŁĘBo|‹|E śc|AN |‹LAT|‹| P|ERs|owEJ
1. Mięśnie międzyżebrowe zevimętrzne (musculź 'intercostales externi) -leżą
w przestrzeniach międzyżebrowych na odcinku między guzkiem żebra aż do miejsca
połączenia żebra chrzęstnego z kostnym. Ku przodowi przedłużają się w błony między-
żebrowe zewnętrzne (memłrranae intercostales extemae). Przyczepiają się do brzegu
zewnętrznego bruzdy żebra leżącego wyżej i do brzegu górnego żebra leżącego bezpo-
średnio niżej. Kierunek przebiegu włókien mięsnych: od góry i tyłu do przodu i dołu
(niczym ręka włożona do kieszeni).
POWIĘŹ WEWNĄTRZPIERSIOWA
(Fascia endothoracica)
Wewnętrzna powierzchnia żeber i mięśni międzyżebrowych wewnętrznych jest po-
kryta łącznotkankową błoną, zwaną powięzią wewnątrzpiersiową. Powięź ta ku dołowi
przechodzi w powięź przeponowo-opłucnową (ƒascźa phrenźcopleuralis). Do we-
wnętrznej powierzchni tej powięzi przylega opłucna ścienna. Jej odpowiednikiem w ja-
mie brzusznej jest powięź poprzeczna. _ _
Część powięzi wewnątrzpiersiowej położonej w ścianie klatki piersiowej przedłuża
się w kierunku obręczy kończyny górnej jako powięź piersiowa (ƒascźa pectoralis)
oraz powięź obojczykowo-piersiowa (ƒascia clavźpectaralis).

2. Mięśnie międzyżebrowe wewnętrzne (musculi źntercostales intemi) -leżą

do wewnątrz od mięśni międzyżebrowych zewnętrznych. Rozpościerają się na prze-
strzeni od kątów żeber do brzegu bocznego mostka. Rozpoczynają się na brzegu dol-
nyrn żebra leżącego wyżej, do wewnątrz od bruzdy żebra; kończą się na brzegu górnym
żebra leżącego niżej. Prawie na całej długości mięśnie międzyżebrowe wewnętrzne są
podzielone na dwie warstwy:
zewnętrzną - tzw. mięśnie międzyżebrowe pośrednie (mm. źntercostales 'inter-
medíi) oraz
wewnętrzną - tzw. mięśnie międzyżebrowe najgłębsze (mm. intercostales źnti-
mź). W przedłużeniu mięśni rniędzyżebrowych pośrednich ku tyłowi aż do kręgosłupa
biegną błony międzyżebrowe wewnętrzne (membranae 'mtercostales źntemae). Kie-
runek przebiegu włókien mięsnych: od góry i przodu do dołu i tyłu.

3. Mięśnie podżebrowe (musculź subcostales) - rozpoczynają się na powierzch-

ni wewnętrznej dolnych żeber, mijająjedno lub dwa żebra, kończąc się na brzegu gór-
nym następnego żebra.

Czynność mięśni 1, 2, 3: mięśnie międzyżebrowe zewnętrzne unoszą żebra - są głów-

nymi rnięśniami wdechovvymi. Mięśnie międzyżebrowe wewnętrzne oraz mięśnie
podżebrowe opuszczają żebra - są dodatkowymi mięśniarni wydechowymi.
Unerwienie mięśni 1, 2, 3: nerwy międzyżebrowe I-IX.

4. Mięsień poprzeczny klatki piersiowej (musculus transversus thoracis) -

rozpoczyna się na dolnej części trzonu mostka i powierzchni tyhiej wyrostka mieczy-
kowatego. Kończy się przeważnie pięcioma zębami na granicy chrzęstno-kostnej
żeber II-VI.

_ ;__
 I""'""
22 23

PRZEPO NA
(Diaphragma)

Pochodzenie rozwojowe: Przepona należy rozwojowo do mięśni szyi (stąd jej

.`
unerwienie przez nerwy przeponowe wychodzące ze splotów szyjnych). Wyvvodzi się
z pięciu zawiązków:
mus
.` --_ r atus n'or scendens cus)
aori eus)
1. z miotomów szjjnych III-V wywodzi się część mięśniowa;
M.
se
2. z przegrody poprzecznej (septum transversum) wywodzi się środek ścięgni- `

M.Iatss fen e
"--'ă
~`
sty oraz przedni odcinek części rnięśniowej; ý¬ ` ._
3. z somatopleury wywodzi się fragment błony surowiczej (opłucnej ściennej prze-
ponowej) pokrywający przeponę od strony jamy klatki piersiowej;
4. z krezki grzbietowej przełyku powstaje błona surovvicza pokrywająca przeponę 86 `

od strony jamy brzusznej (otrzewna ścienna); ~

scfaphragmat
spn
:Iz'
=
5. z przegrody osierdziowo-przeponowej powstają trójkąty mostkowo-żebrowe i że- M.
erector
browo-lędźvviowe (pozbawione tkanki mięśniowej).
\
=

.~

Przepona stanowi naturalne odgraniczenie jamy brzusznej od jamy klatki piersio-

's
nasp ;Í
(h'¶
atus
§„ufszz iz Pars
ssterna
`

. 51
wej. Anatomicznie jest mięśniem płaskim. Wyróżniamy w niej część mięśniowąi część
ścięgnistą (środek ścięgnisty przepony - centrum tendineum diaphragmae).
W części mięśniowej Wyróżniamy:
- część mostkową (pars sternalźs); M.
transverso
- część żebrową (pars costalźs);

x sę.:-'Ź/\×.,
.`
- część lędźwiową (pars Ĺumbalis) - występuje w postaci tzw. odnóg.
Tresitgemonumocosta
Przyczepy:
M.
trusapez Q'de
Aona
Część mostkowa - przyczepia się do powierzchni wewnętrznej wyrostka mieczy- -~
I76Um
.`

kowatego mostka i dochodzi do środka ścięgnistego przepony (centrum tendineum

ji-f ,
(fcavae)
'l`
vena
oramen
diaphragmae). ànte '01'
V.
`
n
Câvâ
Część żebrowa - obustronnie przyczepia się do powierzchni wevvnętrznych chrzą-
stek żeber VII-XII i dochodzi do środka ścięgnistego przepony.
`

Ĺgrší
dors 1
Część lędźwíowa - obustronnie składa się z dwóch odnóg, przyśrodkowej
i bocznej.
d'saphragmat
~`

.E-Šai.-í!"-'šl'-\-i
1 _Q <¿\'b Centrumtend

Odnoga przyśrodkowa po stronie prawej: przyczepia się do powierzchni przed-

nio-bocznej trzonów kręgów lędźwiowych (do więzadła podłużnego przedniego) na
IPars
umbal
wysokości L1-L3.
Odnoga przyśrodkowa po stronie lewej: przyczepia się analogicznie na wyso-
kości L1-L2.

Na wysokości Thl2 obie odnogi wzajemnie przechodzą jedna w drugą, ogranicza-

jąc rozwór aortowy (hźatus aprticus). W przednim ograniczeniu rozworu aoitowe- IuTrmbiogconumostale
go biorą udział włókna przyśrodkovvych ścięgnistych brzegów obu odnóg przyśrodko-
wych przepony wytwarzające tzw. więzadło łukowate pośrodkowe (Łigamentum
arcuatum medźanum). Ku górze i nieco na lewo pęczki mięśniowe odnóg przyśrod- Sir(\8.Pr
ewgóry)
wedł
lod
Iúl<-i0dW&okugzepona
kowych części lędźwiowej rozstępiiją się itworzą rozwór przełykowy (łmlatus ese-
phageus) na wysokości Th10. Ryc

Ł Lm
 I'-"*'
24 25

W odnodze bocznej przepony Wyróżniamy części (pasma) - boczną i pośrednią. _ naclyflía chłonne;
Między odnogą boczną i przyśrodkową znajduje się szczelina przyśrodkowa. Szczelina _ gałąź przeponowo-brzuszna tylna prawego nerwu przeponowego (ramus phre-
boczna znajduje się między częścią boczną i pośrednią odnogi bocznej części lędźwio- nicoabdomimzlis posterior r1,eru1Jphre'n'¿c'¿ dextri) - gałąź ta może przechodzić
wej przepony. także przez środek ścięgnisty.
Odnogi boczne części lędźwiowych przepony przyczepiąją się do więzadeł łukowa-
4. Przez trójkąt mostkowo-żebrovvy (trigonurn ste'rnoc0staLe):
tych: przyśrodkowego i bocznego. Od tych więzadeł biorą początek włókna mięśnio- _ naczynia. nabrzuszne górne (vasa epølgastrźca superiora).
we, które także zdążają w kierunku środka ścięgnistego. 5_ pod więzadłem łukowatym bocznym (Zigarnentum arcuaturn Ĺaterale):
Więzadło łukowate przyśrodkowe (Zigamentum arcuatum mediale) przy- _ naczynia podżebrowe (vasa subcostalia);
czepia się do przednio-bocznych powierzchni trzonów kręgów od L1 do L2 i więzadła _ nerw podżebrowy (nervus subcostalis).
podłużnego przedniego oraz do wyrostka żebrowego L1. Biegnie nad mięśniem lę- 6. Przez szczelinę przyśrodkową w odnodze przepony - po stronie prawej:
dźwiowyrn większym (musculus psoas major). _ żyła nieparzysta (vena azygos);
Więzadło łukowate boczne (ligamentum arcuatum Łaterale) przyczepia się - nerw trzevimy większy (nermłs splanchnicus major);
do wyrostka żebrowego L 1, vvięzadła podłużnego przedniego i wewnętrznej povvierzchni _ czasem nerw trzewny mniejszy i najniższy (neruus splaøwhrwlcus mźnor et imus)
dvvunastego żebra; biegnie nad mięśniem czworobocznym lędźwi (musculus quadra- (uważa się, że nerwy te mogą przechodzić także samodzielnie między włóknami odno-
tus lumborum). gi bocznej części lędźwiowej przepony lub przez szczelinę boczną).
Graniczące z sobą części mięśniowe przepony nigdy się z sobą ściśle nie łączą; mię- Po stronie lewej:
dzy początkami części (odnóg) lędźwiowych i żebrowych znajdują się trójkąty lę- _ żyła nieparzysta krótka (vena hemiazygos);
dźwiowo-żebrowe (trigonum lumbocostale), zaś między brzegami bocznymi czę- - nerw trzewny większy (nervus splanchnicus major), a czasem też mniejszy
ści mostkowej a brzegami przyśrodkowymi części żebrowych znajdują się trójkąty i najniższy
mostkowo-żebrowe (trźgonum sternocostale). Są to miejsca zbudowane z tkanki 7. Przez szczelinę boczną w odnodze przepony:
łącznej włóknistej, będące miejscami zmniejszonej oporności (locus mźnoris resi- - pień współczułny (truncus sympathicus);
stentiaß). Mogą w nich występować przepukliny. - czasem nerw trzewny mniejszy i najniższy.
Środek ścięgnísty przepony (centrum temiineum diaphragmae) stanowi wspól-
ne ścięgno końcowe wszystkich części mięśniowych przepony. Składa się z trzech płat-
ków: przedniego, na którym spoczywa worek osierdziovvy, oraz dwóch bocznych, na F°fa"7e" Venae Cavae Pars siema/is diaphragmatis
których leżą części przyśrodkowe opłucnych ściennych przeponowych. Na granicy
płatka prawego i przedniego znajduje się otwór żyły głównej (foramen vemze ca-
Centrum
vae) na wysokości Th8 (lub do tyłu od przyczepu VI prawej chrząstki żebrowej do

litf(js
zł
___-\ tendineum

Š
mostka) . Przydanka żyły głównej dolnej zrasta się z brzegiem ścięgnistym otworu żyły r/--á
____.\
głównej. Š «-f-*Ÿ
_*Å H/afus
Twory przechodzące przez przeponę:
1. Przez 1 (híatus aorticus) ągl
- aorta zstępująca (aorta descendens) (rozw r aortowy jest miejscem granicz-
nym, w którym aorta piersiowa przechodzi W aortę brzuszną);
Í)
í;iíí::;: medianum

- przewód piersiowy (ductus tlwracicus) - do tyłu i na prawo od aorty;

splot autonomiczny aortowy piersiowy (plexus art ` .Ą thoracicus). /§\\\\§
I
\\ ,
'l ”g~„::'ā;;fi¿"f"
2. Przez r Uziatus esophageus) _ II. l _ Lig. arcuaturn
Pars Iumba/is diaphragmat/s W Í l Š Iaterale
- przełyk (esoph.agu„s); \
- pnie błędne przedni i tylny (truncź vagales antervlor et posterzlor); M soas mínor
- gałęzie przełykowe naczyń żołądkowych lewych; H/atus aorllcus / /
|l||||l`
- czasem gałąź przeponowo-brzuszna tylna lewego nerwu przeponowego (ramus ę i M./Uf"b0'Uf"
quadratus
phrenicoabdominalis posterior rzervi phremlci sin' ri . Ń
3. Przez o (foramen venae cavae) .I M. psoas major
- żyła główna dolna (vena cava źnferźor); 7

ÊYC. 9. Przepona (widok od dołu) - według Siniehiikowa

__ ;__

26
Unaczynienie tętnicze przepony:
1. Tętnice osierdziowo-przeponowe (arterźae pericardiacophrerwlcae) od tętnic
piersiowych wewnętrznych.
2. Tętnice mięśniowo-przeponowe (arteriae musculophremlcae) od tętnic pier-
siowych wewnętrznych. .
3. Tętnice przeponowe górne (arteriae phrenźcae superiores) od aorty piersio-
wej.
4. Tętnice przeponowe dolne (arterźae phrenicae tnferiores) 'od aorty brzusznej.
5. Peryferyjne części przepony są zaopatrzone przez gałęzie mięśniowe dolnych
6 par tętnic międzyżebrowych tylnych od aorty piersiowej.
Odpływ krwi żylnej:
1. Żyły osierdziowo-przeponowe do żył ramienno-głowovvych.
2. Żyły mięśniowo-przeponowe do żył piersiowych wewnętrznych.
3. Żyła przeponowa górna prawa do żyły nieparzystej; lewa do żyły nieparzystej
krótkiej.
4. Żyły przeponowe dolne do żyły głównej dolnej.
5. Żyły międzyżebrowe tylne prawe do żyły nieparzystej; lewe do żyły nieparzystej
krótkiej.
Unerwienie:
- ne (niosą głównie komponenty związane
Ísegmentami C8-C5 rdzenia kręgowego).
Czynność przepony:
Przeponajest głównym mięśniem wdechowym. Skurcz przepony (jej obni-
żenie) powoduje powstanie ujemnego ciśnienia (podciśnienia) w jamie klatki piersio-
wej oraz rozprężenie płuc (wdech). Podczas rozl<urczu ciśnienie wewnątrzbrzuszne
przesuwa zwiotczałą przeponę w kierunku klatki piersiowej, umożliwiając ,,wypchnię-
cie” powietrza z płuc - następuje wydech.
Przepona jest czynna także przy wydawaniu głosu (fonacji).
.ä___
P*
27
UNACZYNIENIE I UNERWIENIE ŚCIAN
KLATKI PIERSIOWEJ
Sieć klatki piersiowej (rete thoracicwm) powstaje przez liczne zespolenia gałęzi tęt-
nic. Sieć ta posiada liczne zespolenia z siecią tętnicząjamy brzusznej. Wyróżniamy w niej
gałęzie tętnicze biegnące powierzchovsmie, będące głównie gałęziami tętnicy pacho-
wejl. Tętnica piersiowa najwyższa (artøria thoracica suprema) - oddaje gałęzie do
górnych przestrzeni międzyżebrowych.
2. Tętnica piersiowo-barkowa (arterta thoracoacromźalis).
3. Tętnica piersiowa boczna (artería thoracvlca. Łateralis) - zaopatruje częścio-
wc gruczoł sutkowy.
4. Tętnica piersiowo-grzbietowa (artervla thoracodorsalts) - gałąź tętnicy podło-
patkowej.
Wyróżniamy także gałęzie 0 przebiegu głębokim odchodzące od tętnic podoboj-
czykowych i aorty zstępąiącej:
1. Tętnice międzyżebrowe tylne (arterźae intercostales posteriores) (I-II pocho-
dzą od tętnic międzyżebrowych najwyższych od pni żebrowo-szyjnych, a III-XI odchodzą
od aorty piersiowej).
2. Tętnice podżebrowe (arteriae subcostales) (od aorty piersiowej).
3. Tętnice międzyżebrowe przednie (arteriae intercostales anteriores) (I-VI
odchodzą od tętnic piersiowych wewnętrznych, a VII-XI pochodzą od tętnic mięśnio-
wo-przeponowych).
4. Tętnice nabrzuszne górne (arteriae epigastricac superiores) (od tętnic pier-
siowych wewnętrznych).
5. Tętnice osierdziowo-przeponowe (arterźae pericardźacophrenźcae) (od tęt-
nic piersiovvych wewnętrznych).
6. Tętnice mięśniowo-przeponowe (artertae muscubophrenźcae) (od tętnic pier-
siovvych wewnętrznych).
7. Tętnice przeponowe górne (arteriae phrenźcae superiores) (od aorty pier-
siowej).
8. Tętnice przeponowe dolne (arteriae phrenźcae inferźores) (od aorty brzusznej).
TĘTNICA PIERSIOWA WEWNĘTRZNA
(Arteria thoracica interna)
Odchodzi z I odcinka tętnicy podobojczykowej (z odcinka wstępującego); nad osklep-
kiem opłucnej zwraca się przyśrodkowo i w dół, do tyłu od żyły podobojczykowej, poza
Stawem mostkowo-obojczykowym. W klatce piersiowej biegnie bezpośrednio ku tyło-
wi od chrząstek żeber prawdziwych, prawie równolegle do brzegu mostka, ok. 1-2 cm
bflclnie od most1‹owej. Od tyłu tętnica przylega bezpośrednio do povvięzi wewnątrz-
Dlersiowej i opłucnej ściennej. W dolnym odcinku jest dodatkowo oddzielona przez
m1ęSi6ń poprzeczny klatki piersiowej. W VI przestrzeni międzyżebrowej dzieli się na
kl,
~
TW W ŃW Ÿ'--`

29
28

dwie gałęzie końcowe: tętnicę mięśniowo-przeponowąi tętnicę nabrzuszną gómą. Odda-

je gałęzie:
- gałęzie (tętnice) międzyżebrowe przednie (arterźae intercostales anterio-
res) - odchodzą W sześciu górnych międzyżebrzach; w każdej przestrzeni mię- - S
"

dzyżebrowej po dwie tętnice biegnące po górnym i dolnym brzegu żebra (mogą ,-‹
anda
`
się rozpoczynać ze wspólnego pnia i dopiero po krótkim przebiegu dzielić się na
staI's r
dwie gałęzie);
- tętnicę osierdziowo-przeponowa, (arteria pericardźacopñremlca) - odcho- ntercosta/ posterior
terco anterio
dzi przeważnie w III przestrzeni międzyżebrowej, towarzysząc nervvovvi przepo- ` A.
8
nowemu, dochodzi do przepony; 'n
A. `

- gałęzie oskrzelowe (ramź bronchiales);

- gałęzie śródpiersiowe (ramź mediastinales);
- gałęzie grasicze (ramź thymźcz);
.`

'ntema
`
.
" 'z4
n
I
/4*
`
,,,, Aorta
rac`c
tho

- gałęzie mostkowe (ramź sternales); A

thcaorac
- gałęzie przeszywające (ramź perforantes) - u kobiet (rami mammariź);
`
V
transversus 's
M.
thorac `
taI's0 ,_„@„1« Ĺ

- gałęzie końcowe, tj. tętnicę mięśniowo-przeponowa, (arteria musculophre-

`“'3Ÿ`::».'
nr
.‹ ¬ / C0
rulca) - oddaje gałęzie (tętnice) międzyżebrowe VII-XI oraz tętnicę nabrzusz- nt'mus

1:1»
\
ną górną (arteria epigastrica Superior) - przechodzi przez trójkąt mostko-
's
łercostal M/ntercos äznf'
wo-żebrowy (trigonum sternocostale), kieruje się na tylną powierzchnię mię- `

śnia prostego brzucha izstępuje do okolicy pępka, zespaląjąc się z tętnicą na- N.'n S
"
brzuszną dolną (od tętnicy biodrowej zewnętrznej).
S

UKŁAD Twonów W PRzEsTRzEN| |v||ĘDzYżEBRowEJ extemus Qg.. -_

iM.
ntercostal ntercostali nternus
Pęczek naczyniowo-nerwowy przestrzeni międzyżebrowej składa się (w kolejności .`

od góry do dołu) z: M.
- żyły międzyżebrowej wraz z naczyniami chłonnymi (zespolenie żyły międzyżebro- `

wej tylnej i przedniej); S

- tętnicy międzyżebrowej (zespolenie tętnicy międzyż6b1"0W@J tylnej Í DYZGCÍIIÍQDS ntercosta/is intercosta/is ntercosta/is tercostalis temus tercostafs t'mus
`
-` -`
- nerwu międzyżebrowego. `
internu
A.
Główne składowe tworzą tzw. układ VAN (Vena, Arteria, Nervus). M.intercostals
Łtsä.,

:Š

ScB
Sauer
UkłRyc.
A 10.
twwedł
phprwp
oeporrm-zaeóekracdzwtnyu.rózgejstrzeanłkiomwiędyz;żebrowej:

l
-..Í _
 _ rr*
30
1. Żyły międzyżebrowe:
' Przednie - 9 lub 10 żył międzyżebrowych przednich uchodzi do żył piersio-
wych wewnętrznych (częściowo za pośrednictwem żył mięśniowo-przeponowych,
począwszy od VII przestrzeni międzyżebrowej).
° Tylne - 3 lub 4 górne żyły łączą się w żyłę międzyżebrową górną, która po
prawej stronie uchodzi do żyły nieparzystej lub żyły ramienno-głowowej prawej;
po lewej stronie do żyły nieparzystej krótkiej dodatkowej lub żyły ramienno-
-głowowej lewej. - Gałąź górna biegnie W przedłużeniu pęczka w bruździe żebra; gałąź dolna z kolei
Żyły międzyżebrowe tylne prawe (IV) V-XI uchodzą do żyły nieparzystej. Żyły mię-
dzyżebrowe V iVI tylna lewa uchodzą do żyły nieparzystej krótkiej dodatkowej lub
bezpośrednio do żyły głównej górnej. Wreszcie VII-XI żyły międzyżebrowe tylne lewe
uchodzą do żyły nieparzystej krótkiej.
2. Tętnice międzyżebrowe:
' Tylne - w I i II przestrzeni międzyżebrowej odchodzą od tętnicy międzyżebro-
wej najwyższej; natomiast w przestrzeniach międzyżebrowych III-XI odchodzą
bezpośrednio od aorty piersiowej.
' Przednie - w I-VI przestrzeni międzyżebrowej odchodzą od tętnicy piersiowej
wewnętrznej; natorníast w przestrzeniach rniędzyżebrowych VII-XI odchodzą od
tętnicy mięśniowo-przeponowej.
Na swoim przebiegu tętnice międzyżebrowe tylne oddają gałęzie:
- gałęzie rdzeniowe (do rdzenia kręgowego);
- gałązki odżywcze do trzonów kręgów;
- gałązki do mięśni i skóry grzbietu;
- gałąź poboczną (ramu; collateralis) zwaną także gałęzią nadżebrową (ra-
mus supracostalis) - biegnie skośnie w dół do brzegu górnego żebra leżącego
bezpośrednio niżej;
- gałąź skórną tylną;
- gałąź skórną boczną.
3. Nerwy międzyżebrowe - są gałęziami przednimi (brzusznymi) nerwów
rdzeniovvych piersiovvych.
Przebieg struktur pęczka naczyniowo-nerwowego przestrzeni rniędzyżebrowej
możemy podzielić na cztery odcinki:
' przyśrodkowo od kąta żebra - między powięzią wewnątrzpiersiową a błoną mię-
dzyżebrową wewnętrzną;
' bocznie od kąta żebra - między mięśniem międzyżebrowym najgłębszym a ze-
wnętrznym (wchodząc do bruzdy żebra);
' w części bocznej przestrzeni międzyżebrowej - między mięśniem międzyżebro-
wym pośrednim a najgłębszym;
° w odcinku przednim - między mięśniem międzyżebrovvym pośrednim a powięzią
wewnątrzpiersiową.
___
31
Pęczek naczyniowo-nerwowy przestrzeni międzyżebrowej zachowujejednolity charak-
ter mniej więcej do wysokości linii pachowej przedniej. Na poziomie tej każdy z two-
rów pęczka dzieli się na dwie gałęzie: górnąi dolną, np. W przypadku tętnic międzyże-
browych tylnych jest to:
_ tętnica międzyżebrowa właściwa;
_ gałąź nadżebrowa.
biegnie po brzegu górnym żebra leżącego bezpośrednio niżej. Odpowiednie gałęzie
tętnic międzyżebrowych tylnych zespalają się z tętnicami międzyżebrowymi przednimi.
Tętnice podżebrowe (zwane dawniej dwunastyrni tętnicami międzyżebrowymi tyl-
nymi) biegną pod dwunastym żebrem, pod łukiem lędźwiowo-żebrowym bocznym prze-
pony i wchodzą W ścianę boczną jamy brzusznej.
UKŁAD ŻYŁ POWIERZCHOWNYCH ŚCIAN KLATKI PIERSIOWEJ
Naczynia żylne powierzchowne ścian tułowia, tzw. żyły skórne brzuchai klatki pier-
siowej (venae cutavœae abdominis et pectorźs) wytvvarząją_sie_ć_zlQkal_izQyy¿a¿ną_wgtkan-
ce p0dsk‹f¿¿r1vęj¿ Głóvimą rolę odgrywają tu żyły piersio_w;o¿n_a._br_zuszne„ (venae thoraco-
cm), położone wzdłuż przedrriöfbocznej ściany tułowia. I_{__1.1_Ą__'g_ór_›z¿-:¿_ zespalają
się 0Hf=._Z Hi§,rSi0vYYr11i._bQçaiy1ni.„.na2mia§§_l<u„‹1ołom łączą S,ię.z .żyłami .ua-
br'zus2n›'1i1i.p<›Wier2@h.0vY11y.I1.1ilub.‹io.çh9idza.dQ-şam.Yçh_ż:r1.udowycł1~ .Zyły piersiowo-
-ÍÍal)_Í1si_żJne stanowiąjeden z elementów łączących zlevvisko żyły głównej górnej (przez
żyłę piersiową boczną do żyły pachowej, następnie do podobojczykowej, ramienno-
-głowowej i do żyły głównej górnej) ze zlevviskiem żyły głównej dolnej (żyłą nabrzusz-
ną powierzchowną do żyły odpiszczelowej, z tej do żyły udowej, następnie do żyły bio-
drowej zewnętrznej, żyły biodrowej wspólnej i wreszcie do żyły głównej dolnej).
Wśród naczyń żylnych p0vvier2Ch0W1¬YCh $9łf=Ł11.l§1ątl_<_i_12i.<ëS_i9.WĘJ...<1!?*‹Íäêię 0PāÓCë
tç¿=;_‹3,v_v,vĹÍżÅi”§ñ1č%`śi>lÍQĹĽŜ.'ĹŻý§1Š@čŻÍŠlŠÍኚdawęk.$i1tkQv±'yçh_(plßwv-S UBHOSUS CW-
olares) i żyły żebrołwo-p_achowę (venae costoaxíllares) odprowadzające krew z sze-
ściu lub Š_ied"r_m":u górnych przestrzeni międzyżebrowych (z żył międzyżebrovvych tyl-
nych), ußhødląœ d0_Ê_YÍ_EłêI§i9W0¿nab.rz.usznych lub bezpośrednio żył i>aCh0WY<2h-
Mniej istotną rolę odgrywają_żflygzyjng-_p_ąçhowe (venae cervźcoaxillares)
zespalająca żyłę pachową z żyłą szyjną zewnętrzną oraz żyłą_p“QśrQdl<owa„wy_rgştl‹_a
mieczykowatego (vena xiphoźdea mediana) zespalająca żyły piersiowe wewnętrzne
z żyłam1¬HŠrŠiowo-nabrzusznyrni oraz mająca połączenia z niedrożnyrni żyłami przy-
pępkowymi (venae paraumbźlźcales).
J~._
 I-'f
32 33

ŻYŁY GŁĘBOKIE KLATKI PIERSIOWEJ

Naczynia żylne głębokie towarzyszą na ogół tętnicom. Jedynie układ żył nieparzy-
Stych występuje niejako niezależnie od układu tętniczego i służy jako miejsce ujścia
większości żył głębokich klatki piersiowej. Wyróżniamy tu głównie:
1. żyły piersiowe wewnętrzne (venae thoracicae '¿'nte'r'nae) z dopływami, tj. żyły

9 międzyżebrowe przednie, żyły mięśniowo-przeponowe i żyły nabrzuszne górne;

il-2'
2, żyły przeponowe góme (venae ph,re'n'¿cae superźores);
3, żyły osierdziowo-przeponowe (venae pericardiacophrenźcae).
/Í)
“T Í 53;! I Unerwienie skórne ścian klatki piersiowej:
il
`ü%

»aj
1. Nerwy nadobojczykowe przyśrodkowe i pośrednie ze splotu szyjnego - unerwia-
_ją skórę klatki piersiowej nawet do wysokości trzeciego żebra.
Ê şl
v. rnoraqica 2. Gałęzie skórne nerwów międzyżebrowych:
- gałęzie skórne boczne;
g . _ _
- ałęzie skórne przednie
\ 3. Gał ` tyln (g b' to e) nerwówrdzeniowyc h p'e
1 rs'owyc
1 h.
INQ \/.n›7‹Z›ý,gŠ1:a ęlle e rz ie w

\`

Ryc. ll. Żyły powierzchowne klatki piersiowej i brzucha - według Töndury`ego (za Łasińskirn)

Ą
 F"
34 35

JAMA KLATKI PIERSIOWEJ

(Cavitas seu cavum thoracis) Ma„„¿,,,-um
sterni

Jest to przestrzeń ograniczona ścianami klatki piersiowej, ku górze przedłużająca Mediastinum

się w szyję. Wjamie klatki piersiowej Wyróżniamy trzy jamy surowicze: dwie jamy sugerius
_,ą-v
0 P łucnej (cavźtas seu cavumpleurae), leżące bocznie oraz centralnie położoną jamę _,í .___-I

osierdzia (cavźtas seu cavum pertcardzt),

' " którą zaliczamy
` d o sr
' ódpiersia (media- Corpus
stinum) . sterni

Jama opłucnej (cavitas pbeurae) jest to klinicznie potencjahia parzysta prze-

strzeń w jamie klatki piersiowej ograniczona opłucną ścienną, trzewną i krezkową (wg Mediastinum
inferius
niektórych anatomówjest to przestrzeń ograniczona jedynie opłucną ścienną).

Śródpiersie (medźastźnum) jest to nieparzysta przestrzeń w klatce piersiowej

ograniczona: Ryc. 12a. Podział śródpier-
- od przodu: przez tylną powierzchnię rękojeści i trzonu mostka oraz przylega- si„_ wzorowane na Chungu
jących chrząstek żebrovvych żeber prawdziwych;
- od boków: przez opłucne ścienne śródpiersiowe;
- od dołu: przez przeponę; Processus
- od tył u: przez przednią powierzchnię kręgosłupa piersiowego; xiphoideus
- ku górze: poprzez otwór górny klatki piersiowej przechodzi W szyję.
Łfl@
Praktycznie Śródpiersie
' dzielimy na górne i dolne. pre (pars (pärS
Granicą między nimi jest umowna płaszczyzna przechodząca przez kąt mostka trachealis) retrotrachealis)
(miejsce połączenia trzonu i rękojeści mostka; także przyczep II pary żeber chrzęst-

-i
nych) oraz krążek międzykręgowy pomiędzy Th4 i Th5.
N

Śródpiersie górne dzielimy na przedtchawicze (mediastźnum pretracheale) i za-

tchawicze (mediastźnum retrotracheale).
Granicąjest
' czołowa płaszczyzna przec ho dzą ca centralnie przez tchawicę i jej roz-
dwojenie. __ __ _ __ ¬ "

Śródpiersie dolne dzielimy na przednie, środkowe i tylne: _

' przednie - leży do przodu od worka osierdziowego; "`¬
\\_/”'
ąāššå
' środkowe - obejmuje worek osierdziowy wraz z zawartością , naczynia osierdzio- _
wo-przeponowe i nerwy przeponowe; _hięiflëfifl \ _
' tylne -leży do tyłu od worka osierdziowego. inferius medius

@¿a.,%mç

t\tišÃ\“-` Ryc. 12b. Podział śródpiersia

górnego i dolnego - wzorowa-
ne na Chungu

ham _Ł
* 36
37

Ograniczenia poszczególnych śródpiersi: otwór górny klatki piersiowej (0granicZen¿a)¿

1. Śródpiersie przedtchawicze: _ od przodu' górny brzeg rękojeści mostka (wcięcie szyjne); góme powierzch-
- od przodu: tylna powierzchnia rękojeści mostka wraz z przyległymi chrząst- _ od boków. nie końców mostkowych obojczyków;
kami I pary żeber oraz fragmentów górnych II pary chrząstek że- _ od tyłu, brzegi wewnętrzne pierwszych żeber;
browych; przednia powierzchnia trzonu kręgu Thl.
_ od boków: opłucne ścienne śródpiersiowe; Z wartość,
- ku górze: poprzez otwór górny klatki piersiowej przechodzi w szyję; a 1 _ Szczyty płuc pokryte opłucnyrni ściennyini osklepkowymi.
- od tyłu: umowna płaszczyzna czołowa przechodząca centralnie przez tcha- 2 _ Tchawíca.
wicę i jej rozdwojenie; 3 _ Przełyk.
- od dołu: urnowna płaszczyzna między kątem mostka a krążkiem międzykrę- 4 _ Pień ramienno-głowowy_
gowyrn między Th4 i Th5_ 5 _ Tętnica podobojczykowa lewa.
6 . Tętnica szyjna wspólna lewa.
2. Śródpiersie zatchawicze: 7 _ Tętnica tarczowa najniższa (u 5% populacji).
- od przodu: urnowna płaszczyzna czołowa przechodząca centralnie przez tcha- 8 _ Tętnice piersiowe wewnętrzne.
wicę i jej rozdwojenie; 9 _ Żyły ramienno-głowowe prawa i lewa.
- od boków: opłucne ścienne śródpiersiowe; 10. Żyły tarczowe najniższe.
- ku górze: poprzez otwór górny klatki piersiowej przechodzi w szyję; 1 1. Żyły kręgowe.
- od tyłu: przednia powierzchnia kręgosłupa piersiowego na odcinku Thl- 12. Sploty żylne kręgowe zewnętrzne.
Th4; 13. Przewód piersiowy.
- od dołu: umowna płaszczyzna między kątem mostka a krążkiem międzykrę- 14. Pień chłonny oskrzelowo-śródpiersiowy prawy.
gowym między Th4 i Th5. 15. Pnie sympatyczne.
16. Nerwy przeponowe.
3. Śródpiersie dolne przednie: 17. Nerwy błędne.
- od przodu: tylna powierzchnia trzonu mostka i przylegających chrząstek że- 18. Nerw krtaniowy wsteczny lewy.
ber (dolnej części II pary do VII pary włącznie); 19. Nerwy sercowe szyjne górne, środkowe i dolne.
- od boków: opłucne ścienne śródpiersiowe; 20. Gałęzie sercowe górne i środkowe.
- od góry: umowna płaszczyzna między kątem mostka a krążkiem międzykrę- 21. Grasica (lub ciało tłuszczowe zamostkowe).

- od tyłu._ gowym. między Th4 i_Th5;

przednia _ _ _
powierzchnia worka osierdziowego, Zawartość śródpiersia przedtchawiczego (medźastźnum pretracheale):
1, Grasica (thymus) lub ciało tłuszczowe zamostkowe (corpus adíposum retro-
- od dołu: przepona. St le)
Ś 2 Łuk aorty (bez końcowego odcinka) z odgałęzieniami, tj. pień rarnienno-głowo-
4. ródpiersie dolne środkowe: ' _ _ .
_ __ _ _ t ' ' óhi 1 ,t t od bo c kowa lewa w 5% tętnica tarczowa
-°ggf;°d%= P"@dfl1aPf>-i'=fZ°*"1aW°rkfl<{S1@fdZ1°W@g°; Kšåâ$§Ÿ.ÍŜš2âŹfͧ.....ŻŹš'Ŝł..Ê.Í`ŁÊÍ.t.Êskizíiow. 1...'
_ O O ów' opłucne śclenne Śródplęrslowe' _ _ _ 3. Żyły ramienno-głowowe z doplywami (np. połączenie żyły nieparzystej krótkiej
- od góry: urnowna płaszczyzna między kątem mostka a krążkiem międzykrę- d d tk _ _ .ennO_ łowow lewą)
gowym między Th4 i Th5' O a çwęl Z zyłą raml g 3”
Odt Í I _ hm. k _ d _ 4. Zyłagłówna
górna z dopływami (np. ujście żyły nieparzystej, żyła tarczowa naj-
_
dY UŚ
ty P
na OWICÍZC
g '
la WOÍ 305161' ZIOWÊ O'
mzsza-W50-70%).
.-

_ O dołu: przepona' 5. Nerwy przeponowe z odgałęzieniarni.

5_ Ś ,d . _ d 1 1 2 6. Nerwy błędnezodgałęzieniami. _
- odro plersle
przodu: O nepowierzcluiia
tylna ty ne worka osierdziowego; 7. Początkowy odcinek lewego nerwu krtaniowego wstecznego.
- od boków: o D łucne ścienne śródDiersiowe'› 8' Nerwy sercowe Sřyjnfł góme' Środkowe Í dolne'
_ od góry: _
umovima płaszczyzna między _ _
kątem mostka a krązl‹1em _
międzykrę- 9.
10 N _
sercowe plersşgeórne dolne oraz piersiowa
gowym między Th4 1 Th5; ęzle serçowe Sm 8 ›sercowego (takze_ d . k _
_ od tyłu: mednia Owierzchnia kr Osłu a iersiowe O na odcinku od Thā 11. Część powierzchowna splotu dochodzące o niego ompo
āo Thlzf ęg D P g nenty _ pie. 8-10). _ Q .
_ od dołu: przepolm 12. Węzły chłonne śródpiersiowe przednie.

i_:____i ý J.._
38
39
Zawartość śródpiersia dolnego przedniego (mediastinum inferius anterius): G R I CA
1. Więzadła osierdziowo-mostkowe (lźgamenta pericard1lacosŁer'naŁz'a)_
2. Węzły chłonne zamostkowe (nodi Łymphatźcź retrosternales) in. międzyżebro- (Th!lmu3)
we przednie.
3. VViotka tkanka łączna.
4. Tkanka tłuszczowa.
5. Ewentualnie gałęzie mostkowe naczyń piersiowych wewnętrznych. Pochodzenie rozwojowe:
Większa część miąższu grasicy powstaje obustronnie jako endodermalne uwypu-
klenie III wewnętrznej kieszonki skrzelowej, przy czym udział w powstawaniu
narządu mają również IV wewnętrzne kieszonki skrzelowe (choć zawiązki z nich
pgwstające przeważnie zanikają).

Położenie:
Główna część miąższu (ok. 80% - tzw. część piersiowa) jest położona w klatce pier-
siowej w śródpiersiu przedtchavviczym, natomiast niewielka część (ok. 20% - tzw. część
szyjna) leży W dolnej części szyi. Na szyi układa się do przodu od tchavvicy, przylegając
z przodu do blaszki przedtchawiczej powięzi szyi i mięśni mostkowo-tarczowych, zaś
w klatce piersiowej leży bezpośrednio do tyłu od mostka i przylegających chrząstek
żebrowych w tzw. trójkącie grasiczym (trigonum thymźcum), do przodu od tchawi-
cy i wielkich naczyń wychodzących i wchodzących do serca (żyła główna górna, obie
żyły ramienno-głowowe, łuk aorty i jego gałęzie).

Trójkąt grasiczy jest ograniczony:

- od góry: przez brzeg górny wcięcia szyjnego rękojeści mostka;
- od boków: przez opłucne ścienne śródpiersiowe.
Dolna część gruczołu od tyłu sąsiaduje z workiem osierdziowym.

Budowa:
Grasica jest przeważnie zbudowana z dwóch płatów, z reguły asyrnetrycznych. Ge-
neralnie możemy w niej odróżnić trzon i dwa końce: górny i dolny. Dolny koniec wy-
twarza zwykle dwie odnogi: prawą oraz lewą i z reguły schodzi aż do poziomu bruzdy
wieńcowej. Koniec górny dzieli się często na dwa rogi grasicy. Oba płaty grasicy łączą
się cienką warstwą tkanki łącznej, stanowiącą rodzaj węziny. W pełni rozwoju grasica
znajduje się tylko u dzieci. Po okresie pokvvitania miąższ grasicy zaczyna stopniowo
zanikać na rzecz tkanki tłuszczowej. Istotny jest fakt, że nawet u osób w podeszłym
wieku grasica (a raczej ciało tłuszczowe grasicze - corpus adíposum thymicum)
może zawierać żywotną tkankę gruczołową. Zjawisko stopniowej zmiany składu pro-
centowego gruczołu na rzecz tkanki tłuszczowej nazywamy inwolucją_
Grasica składa się z licznych płacików (zrazików) połączonych tkanką tłuszczową
i łączną, która dzieli miąższ gruczołu. W budowie histologicznej wyróżniamy część rdzen-
nąi korową_
40 ‹ 41

Chłonka początkowo uchodzi do trzech stacji węzłów chłonnych regionalnych: nad-

graşiczych, zamostkovvychi zagrasiczych. Następnie z nadgrasiczych do szyjnych głę-
bokich, a z dwóch kolejnych do śródpiersiovvych przednich. Zależnie od strony chłon-
ka płynie do przewodu piersiowego (z lewej strony gruczołu) lub przewodu chłonnego
prawego (z prawej strony gruczołu).

-.:'=`-P-/5
Tra Chea Unerwienie: pochodzi z gałęzi grasiczych nerwów błędnych (włókna parasyrnpatycz-
` ne przedzwojowe) oraz włókien współczulnych pozazwojowych z pni sympatycznych
/
×/ ' \ = (za pośrednictwem nerwów sercowych oraz długich pozazwojovvych włókien naczy-
niowych). Oba komponenty na granicy rdzenia i kory wytwarzają splot grasiczy_
'_
<
"(((
Ê Thymus
`\\`
// \\
/Ź'/_/I'

4
I --\ 'Os ' .I
\\
K

,o/ 'i ._ řł
I
4” Pulmo
Perícardium

Ryc. 13. Grasica noworodka - według Lipperta

Funkcje:
1. W grasicy limfocyty typu T nabywają immunologicznej kompetencji (,,uczą się”
rozpoznawania obcych tkanek).
2. Produkuje hormony: tyrnozynę, tymopoetynę (wpływ na hemopoezę), tymosty-
mulinę (wpływ na produkcję lirnfokin i monokín)_
3. Poprzez tyrnozynę wpływa na poziom ACTH i LH oraz produkcję interferonu
(substancja białkowa produkowana przez monocyty, harnująca rozwój wirusów). 'I`y-
mozyna działa także synergistycznie z GH i TSH. 7
4. Hamuje rozwój gonad (później hormony sterydowe powodują jej inwolucję).
5. Wpływa na gospodarkę witaminową.

Unaczynienie:
- gałęzie grasicze tętnic piersiovvych wewnętrznych;
- gałązki tętnic tarczowych doh1ych_

Żyły grasicze uchodzą do żył piersiowych wewnętrznych, tarczowych dolnych, tar-

czowych najniższych, ramienno-głowowych i głównej górnej.

L.
42 43

WARSTWA ZYŁ W SRODPIERSIU i›‹›i›łWY=

1, Zyła nieparzysta (vena azygos) - uchodzi do tylnego obwodu żyły głównej gor-
nej tuz powyżej przyczepu osierdzia za przyczepem chrząstki II prawego zebra do
m0SĹk8..
2 Żyły osierdziowe (venae pertcardiales).
Leży bezpośrednio do tyłu od grasicy lub ciała tłuszczowego zamostkowego. W war- 3 Żyły śródpiersiowe przednie (venae mediastinales anteriores)
stwie tej leżą żyły ramienno-głowowe oraz żyła główna górna z dopływami. Żyły grasicze (venaß thymźcae).
PIP Czasem żyła tarczowa najniższa (vena thyrovldea ima).
Żyły ramienno-głowowe (venae brachilocephalicae) prawai lewa powstają do
tyłu od odpowiednich stawów mostkowo-obojczykowych z połączenia żył podobojczy-
kowej i szyjnej wevmętrznej. Miejsce połączenia tych żył tworzy tzw kąt żylny (anga-
Ĺus venosu8)_
Do lewego kąta uchodzi przewód piersiowy, a do prawego - przewód chłonny pra-
wy. Żyła ramienno-głowowa prawa o długości ok. 2 cm biegnie prawie pionowo W dół
i łączy się z lewą do tyłu od mostkowego przyczepu chrząstki i prawego żebra. Lewa
żyła kieruje się skośnie z lewai góry ku dołowi i na prawo, silnie skośnie. Ma długość
ok. 6 cm.

Dopłyvvy:
1. Żyła tarczowa dolna (vena thyroźdea 'ir¿feri0r)_
2. Żyły tarczowe najniższe (venae tltyroideae źmae).
_ Żyła kręgowa (vena vertebralís)
_ Żyła szyjna głęboka (vena cerwlcalis profunda)_
_ Żyła szyjna zewnętrzna (venajugularis externa).
_ Żyły osierdziowo-przeponowe (verlae pericardiacophrenicae).
_ Żyły piersiowe wewnętrzne (venae thoracicae vlnternae).
œflO`>U`l›åC›J _ Żyła międzyżebrowa górna (vena źntercostalźs superior).

9. Żyły grasicze (venae thymźcae).

10. Żyły osierdziowe (venae perrlcardiales).
11. żyry śródpiersiowe (vemw nwdwmnazes).
12. Żyły oskrzelowe (venae bronchiales).
13. Żyły tchawicze (venae tracheales)_
14. Żyły przełykowe (venae esophageales).

Ponadto z lewą żyłą ramienno-głowowa łączy się także żyła nieparzysta krótka do-
datkowa (vena hemiazygos accessoria).

Żyła główna górna (vena cava Superior) powstaje z połączenia żyły ramienno-
-głowowej prawej ilewej (vena brachźocephalica dextra et sźnistra) do tyłu od
przyczepu pierwszej prawej chrząstki żebrowej do mostka, biegnie W dół wzdłuż pra-
wego brzegu mostka, wstępując do worka osierdziowego, uchodząc do prawego przed-
sionka serca na poziomie górnego brzegu III prawej chrząstki żebrowej l-1,5 cm do
boku od prawej linii mostkowej.
 44

WARSTWA TĘTN|c W śRóDP|ERs|u

PRzE|:›TcHAw|czY|v| N. laryngeus recurrens
dexter sinister
Esophagus

f"“""` ~ H_,,-N. vagus sinister

Leży do tyłu od płaszczyzny żył i należy tutaj głównie łuk aorty wraz z odgałęzieniami. A. carotis communis
._ ._ -. _ _ , „ dextra
Łuk aorty (arcus aortaß) łączy aortę wstępującą i zstępującą. Leży do tyłu od A. carotis communis
\
rękojeści mostkai rozpoczyna się w II prawej przestrzeni międzyżebrowej przy brzegu
mostka, biegnie ku górze, ku tyłowi i W stronę lewą do przodu od tchawicy. Następnie
przebiega nad podziałem pnia płucnego, zatacza łuk nad korzeniem lewego płuca, aby
l
‹
x
sinistra

rm
wzdłuż lewego obwodu tchawicyi przełyku osiągnąć Śródpiersie zatchawicze, kończąc 9
się na wysokości krążka międzykręgowego pomiędzy Th4/Th5, gdzie przedłuża się
w aortę zstępującą. Gałęzie odchodzące od łuku aorty dzielimy na te, które odchodzą
od strony wypukłej i te, które odchodzą od strony wklęsłej. A. subclavia y A. subcla via
dextra i sinistra
Od strony wypukłej odchodzą:
1. Pień ramienno-głowowy (truncus brachiocephalicus).
2. Tętnica szyjna wspóhia lewa (aYte'r'Ĺa carotis communis sinistfra).
3. Tętnica podobojczykowa lewa (arteria subclcwźa sinźstra).
4. U ok. 5% populacji odchodzi również tętnica tarczowa najniższa (artervla thy-
N. vagus dexter
/\ ,
Arcus aortae
Ligamentum
arteriosum

roidea ima).
A. pulmonalís
Pień ramienno-głowowy (tmncus brachiocephalicus) odchodzi od łuku aorty sinistra
na poziomie górnego brzegu mostkowego przyczepu drugiej chrząstki żebrowej i bie-
gnie ku górze i W stronę prawą, dochodząc do otworu górnego klatki piersiowej, gdzie
í
I
na poziomie górnego brzegu stawu mostkowo-obojczykowego prawego kończy się po- Í
x
Truncus
działem na dwie gałęzie (tętnicę szyjną wspólną prawą i tętnicę podobojczykową pra- pu/mona/is
1

wą). Od strony prawej i przodu sąsiaduje z żyłą główną górną i żyłą ramienno-głowo-
wą prawą. ‹
1
1

O/“ac/be
Od strony wklęsłej odchodzą: Bronchus Ó
principalis Bronchus
1. VV1ęzadło tętnicze (ligamentum arteriosum seu Botalli), pozostałość po prze- 6908 /2:9
Í principa/vs
dexter
wodzie tętniczyrn. '40 siníster
2. Tętnice oskrzelowe lewe (arteriae bronchźales sinistraß), które mogą także <~z,„%Ó
odchodzić z początkowego odcinka aorty piersiowej.
v

Po odejściu trzech głównych pni tętniczych od strony wypukłej, przekrój łuku aorty
się znmiejsza: miejsce to, położone między początkiem tętnicy podobojczyko-
wej lewej a przyczepem więzadła tętniczego nosi nazwę cieśni aorty (ølsthmus Ryc. 14. Łuk aorty
ao'rtae).

!
 '

46

NERW PRZEPONOWY
(Nervus phrenicus)
Jest najdłuższym nervvem splotu szyjnego. Jego długość thunaczy pierwotnie wysokie
położenie zavviązka przepony, który następnie przesuwając się W dół, powoduje wydłuża-
nie się nerwu. Zawiera włókna związane głównie z segmentem C4 rdzenia kręgowego,
także z C3 i C5 (włókna z segmentu C5 dochodzą za pomocą gałęzi łączącej korzenie
przednie nerwów rdzeniowych C5 i C4). Nerw przeponowy zawiera włókna typowe dla
każdego nerwu obwodowego mieszanego, tj. ruchowe dla przepony (neuryty ciał komó-
rek nerwowych zlokalizowanych w rogu przednim rdzenia kręgowego); czuciowe (den-
dryty ciał komórek nerwowych zlokalizowanych w zwojach rdzeniowych [międzykręgo-
wych] - zaliczane są tu także włókna prowadzące czucie proprioreceptywne z przepony)
i współczulne (neuryty ciał komórek współczulnych zwojów przykręgowych odcinka
szyjnego pni sympatycznych) dla opłucnej ściennej osklepkowej, przeponowej i śródpier-
siowej, osierdziaí otrzewnej pokrywającej przeponę i częściowo wątrobę (włókna sympa-
tyczne są neurytarni ciał komórek współczulnych zlokalizowanych w zwojach przykręgo-
vvych pnia współczulnego w odcinku szyjnym - są zatem włóknami sympatycznymi poza-
zvvojowymi).
Na szyi nerw przeponowy po wyjściu ze splotu szyjnego układa się na przedniej
powierzchni mięśnia pochyłego przedniego (musculus scalenus anteriorj, biegnąc
w towarzystwie naczyń szyjnych wstępujących (arteria et vena ceruicalźs ascen-
dens od tmnczw thyreoceruicalźs), przykryty przez mięsień mostkowo-obojczyko-
wo-sutkowy i brzusiec dolny mięśnia łopatkowo-gnykowego (biegnąc w trójkącie po-
chyło-kręgovvym - twlgonum scabenovertebrale). Wchodzi do klatki piersiowej przez
otwór górny klatki piersiowej, leżąc do tyłu od żyły podobojczykowej i mostkowego
końca obojczyka, a do przodu od tętnicy podobojczykowej.
47
osierdzia (przyśrodkowo - poprzez nią nerw przeponowy lewy sąsiaduje z lewym przed-
sionkiem, lewą komorą ipniem płucnym) a opłucną ścienną śródpiersiową lewą
(Z boku). Dochodzi do lewej kopuły przepony po owinięciu się na koníuszku serca.
Również gałąź tylna przeponowo-brzuszna lewego nerwu przeponowego przebija prze-
ponę (lub biegnie poprzez rozwór przełykowy) i dochodzi do lewego splotu przepono-
wego dolnego oraz splotu trzewnego. Ze względu na asymetryczne położenie serca
(lewy nerw przeponowy zawija się na koníuszku) i niższe ustawienie przepony po le-
wej stronie (o jedno międzyżebrze) lewy nerw przeponowy jest dłuższy od prawego.
Gałęzie:
1. Gałęzie opłucnowe (rami pleumles) - do osklepka, opłucnej ściennej śród-
piersiowej, przeponowej; także do grasicyi żyły głównej górnej.
2. Gałęzie osierdziowe (rami perźcardźaci) do osierdzia.
3. Gałęzie przeponowo-brzuszne (ramí ph.7^emJcoabdomźnale8): przednia bocz-
na i tyhia - zaopatrujące otrzevxmą dolnej powierzchni przepony, niewielki Odcinek
otrzewnej pokrywającej przednią ścianę jamy brzusznej, otrzeumą wątroby, pęcherzy-
ka żółciowego i trzustki.
zA|‹REs uNERw|EN|A Nenwów PRzEPoNowYcH
Obydwa nerwy przeponowe zaopatrują:
- ruchowo przeponę;
- czuciowo 1 współczulnie: osklepek opłucnej, opłucną ścienną śródpiersiową, prze-
ponową, osierdzie, otrzewną dolnej powierzchni przepony, wątroby, pęcherzyka
żółciowego.

' Nervv przeponowy prawy: biegnie w śródpiersiu przedtchawiczym bocznie od

żyły ramienno-głowowej prawej i żyły głównej górnej, przyśrodkowo od opłucnej ścien-
nej śródpiersiowej prawej. Przechodzi do przodu od korzenia prawego płuca. Następ-
nie w śródpiersiu dolnym środkowym biegnie w towarzystwie naczyń osierdziowo-prze-
ponowych (vasa pericardiacophrenica) między blaszką ścienną osierdzia (przyśrod-
kowo - przez nią nerw przeponovvy prawy sąsiaduje z prawym przedsionkiem) a opłucną
ścienną śródpiersiową prawą (z boku). Dochodzi do prawej kopuły przepony W są-
siedztwie żyły głównej dolnej, gdzie oddąje gałęzie przeponowo-brzuszne, z któ-
rych głównie tylna przebija przeponę i przez lub do tyłu oraz bocznie od otworu żyły
głównej dolnej (W środku ścięgnistym) przechodzi do jamy brzusznej, gdzie dochodzi
do splotu przeponowego dolnego prawego i splotu trzewnego (zaopatrując głównie
otrzewną dolnej powierzchni przepony).

' Nerw przeponowy lewy: biegnie w śródpiersiu przedtchawiczym bocznie od

części wstępującej tętnicy podobojczykowej lewej i łuku aorty, a przyśrodkowo od opłuc-
nej ściennej śródpiersiowej lewej. Przechodzi do przodu od korzenia lewego płuca.
Następnie w śródpiersiu dolnym środkowym biegnie w towarzystwie naczyń osierdzio-
wo-przeponowych (arteria et vena pervlcardiacophrenica) między blaszką ścienną
 49

A. carotis communis NERW BŁĘDNY (X nerw czaszkowy)

dema $Í”lS”a (Nervus vagus)
Glandula __
thyroidea M. scalenus
anterior
A. subclavia Jest nerwem czaszkowym czwartego i szóstego łuku skrzelowego. Prowadzi włókna:
dextra íínchowe (neurytyjądra dwuznacznego części grzbietowej rdzenia przedłużonego);
V. jugularis -
Interna sinistra 'ńarasympatyczne przedzwojowe (neurytyjądra grzbietowego, także położonego
W grzbietowej części rdzenia przedłużonego); włókna czuciowe z zakresu unerwienia

Ê
\ V. subcla via
1 sinistra nerwu X są doprowadzane dendrytami do ciał komórek nerwowych dwóch zvvojów: zwo-
\\\ ' ju szyjnego, in. zwoju górnego (ganglionjugulare seu superius), leżącego w bocz-
V brachiocephalica \ V brachiocephalica nej części otworu szyjnego i zwoju węzłowego, in. zwoju dolnego (ganglion mdo-
dextra ' sinistra şum seu inferius), położonego tuż poniżej podstawy czaszki w odległości ok. 1 cm od
poprzedniego. Neuryty wymienionych zwojów kończą się w jądrze samotnym (pasma
N. phrenícus samotnego = mwleus solitarźus seu nucleus tractus solitarii) również położonym
dexter w części grzbietowej rdzenia przedłużonego.

\
` Per/Ł~a/U/Z/In N sinister
W przebiegu nerwu błędnego wyróżniamy cztery odcinki:
N. phrenicus - głowowy;
- szyjny;
ll ,
Ân Í fił
Ł_=_;' ±.›,.' - piersiowy;
- brzuszny.

ł~:'./
'%_\__\ D/a'°'”âga Z rdzenia przedłużonego nerw błędny ukazuje się w bruździe tylno-bocznej (sulcus
posterolateralis), do tyłu od oliwki, tuż poniżej włókien nerwujęzykowo-gardłowego
Rr. phrenicoabdominales (IX nervv czaszkowy) , a powyżej neurytów części czaszkowej nerwu dodatkowego (XI
nervv czaszkowy). Włókna przebiegają nad kłaczkiem móżdżku, przechodząc przez część
boczną otworu szyjnego (ƒoramenjugulare) do przestrzeni przygardłowej (spatźum
Ryc. 15. Przebieg nerwów przeponowych W klatce piersiowej - schemat według Hirszfelda parapharyngeum). W otworze szyjnym nerw błędny jest otoczony wspólną pochew-
ką z opony twardej wraz z nerwem dodatkowym (nervus accessorius), a także tutaj
tworzy zwój szyjny. Bezpośrednio po wyjściu z otworu nerw błędny przyjmuje gałąź
wewnętrzną nerwu dodatkowego (ramus intemus nervź accessoriź) i tworzy zwój
węzłovvy. Gałąź wewnętrzna nerwu dodatkowego, biegnąca wraz z nerwem błędnym,
prowadzi włókna motoryczne dla części mięśniówki poprzecznie prążkowanej gardła
i przełyku. Na szyi nerw błędny biegnie w składzie pęczka naczyniowo-nerwowego szyi
(układa się z tyłu w bruździe między żyłą szyjną wewnętrzną i tętnicą szyjną wewnętrz-
ną, a następnie tętnicą szyjną wspólną) przez przestrzeń przygardłową, trójkąt tętnicy
szyjnej (trigonum carottcum) itrójkąt pochyłokręgowy (trigonum scalenoverte-
brale). Następnie nerw układa się na mięśniu pochyłym przednim, przyśrodkowo od
nerwu przeponowego iprzez otwór górny klatki piersiowej wchodzi do śródpiersia
przedtchawiczego, gdzie oba nerwy mają odmienny przebieg:
 51

› Nerw błędny prawy: wchodzi do klatki piersiowej między żyłą podobojczykową

prawą (do przodu od nervvu) a pierwszym odcinkiem tętnicy podobojczykowej (do tyłu
A. carotis od nerwu), przyśrodkowo od nerwu przeponowego prawego. Biegnie w śródpiersiu
communis dextra
przedtchawiczym między pniem ramienno-głowowym a żyłą ramienno-głowową pra-
A. subcla via wą (n góry) i żyłą główną górną (u dołu). Krzyżuje od tyłu korzeń prawego płuca i prze-
dextra _Ĺ
chodzi do śródpiersia dolnego tylnego. Układa się na tylnej powierzchni przełyku, tvvo-
rząc główną część splotu przełykowego tylnego (W związku ze zwrotami żołądka
'C55 w rozwoju zarodkowym o 90° zgodnie z ruchem wskazówek zegara, nerw błędny pra-
N. Iaryngeus ` Truncus wy układa się na tylnej powierzchni przełyku). W dolnej części przełyku gałęzie splotu
re°””e"s dexter brachiocephalicus przełykowego ponownie łączą się z sobą, tworząc pień błędny tylny (truncus vaga-
Liş posterior). Pień błędny tylny jest znacznie silniejszy od przedniego, zawiera włók-
N. vagus dexter -_› `
na głównie od prawego nerwu błędnego. Oba pnie z przełykiem przechodzą przez roz-
Bmnchus Arcus ao 11ae
wór przełykowy przepony (Th10) do jamy brzusznej, rozpadając się częściowo na ga-
łęzie żołądkowe przednie i tylne (rami gastrźcz' anteriores et posterźores) lub koń-
principalis dexter
cząc się w splotach żołądkowych (tylny pień błędny W splocie żołądkowym tylnym).
Znaczna część gałęzi splotów żołądkowych biegnie dalej, w kierunku splotu trzew-

.
- _ /

_
. \\ `
Aona ascendens

V ca va superior
nego (plexus celiacus). Włókna kończą się w tzw. splotach śródściennych uzwojo-
nych.

A. carotis communis sinistra ' N erw błędny

levvy: wchodzi do klat-
"....,a'”
. ki piersiowej pomiędzy
Ggl. cardiacum
żyłą podobojczykową
_ Trachea \ lewą (do przodu od ner-
' . 'Ą &@ wu) a tętnicą podoboj-
`E`° ÜF!7`_ā“9Us _ ' czykową lewą (do tyłu
, ß od nerwu), następnie
_____,.
N. laryngeus /I l `› w śródpiersiu przed-
recurrens sinister ' tchawiczym układa się
Usesophag
9113fiosler/or V A. subc/avia między tętnicą podoboj-
P/ex -r sinistra czykową lewą a tętnicą
H `\
L''9. arteriosurn /4 V
,_ . A ,
szyjną wspólną lewą.
Krzyżuje od przodu łuk

Truncus
vagalis posteríor-__›
z Í
}„ Esophagus
"`-¬-ëż
R1: cardiacii-›
medii

A_ pu/mma/is
ß
._á
,`
\

V \\_„swa
/
I
„./
\›°`7'
QŸ1

/
4v>_,_v-í
aorty (oddaje w tym
miejscu nerw krtaniovvy
wsteczny lewy), prze-
chodzi do tyłu od korze-
nia płuca lewego, wcho-
dząc do śródpíersia dol-
slnlstra nego tylnego, gdzie
La) 1 .4
Ä //3 I I P/exusanterior
esophageus układa się na przedniej
powierzchni przełyku,
l 1 tworząc główną część
splotu przełykowego
Ryc. l 7. Nerw błędny lewy w klatce piersiowej przedniego (ponownie
- wzorowane na Hirszfeldzie wzwiązku ze zwrotami
Ryc 16. Nerw błędny prawy w klatce piersiowej - wzorowane na Hirszfeldzie żołądka w rozwoju za-

52
rodkowym). W dolnej części przełyku gałęzie splotu przełykowego łączą się, tworząc
pień błędny przedni (słabszy od tylnego). Wraz z przełykiem przechodzi do jamy
brzusznej przez rozwór przełykowy, rozpadając się na gałęzie, jak pień tylny lub koń-
cząc się W splocie żołądkowym przednim. Naturalnie tutaj włókna nerwu-pnia się
nie kończą, tylko przestaje istnieć powrózkowaty twór określany mianem nerwu lub
pnia. Jego włókna biegną dalej do splotu trzewnego i podobnie jak poprzedni mają
synapsę główmie w splotach śródściennych uzvvojonych.
Gałęzie nerwów błędnych W odcinku głowowym:
1. Gałąź oponowa (ramus meningeus) - zaopatruje oponę twardą w otoczeniu
otworu żyły szyjnej oraz zatokę potyliczną i poprzeczną.
2. Gałąź uszna (ramus au'r1JcuLa'r"¿s) - zaopatruje częściowo zewnętrzną stronę
błony bębenkowej, tylnąi dolną ścianę przewodu słuchowego zewnętrznego oraz muszlę
małżovviny usznej.
Gałęzie nerwów błędnych W odcinku szyjnym:
1. Gałęzie gardłowe (rami pharyngeź) - (2-3) odchodzą przeważnie w miej-
scu lub poniżej zwoju dolnego (prawdopodobnie dołączają się do nich włókna gałęzi
wewnętrznej nerwu XI) i zdążają do ściany bocznej gardła, gdzie łącząc się z gałęziami
gardłowymi nerwów językowo-gardłowych i gałęziami zwoju szyjnego górnego, two-
rzą splot gardłowy (plexus pharyngeus); unervvia on mięśnie gardła, dźwigacz pod-
niebienia miękkiego, mięsień języczka, mięsień podniebienno-gardłowy, mięsień pod-
niebienno-językowy, czuciowo iwydzielniczo błonę śluzową gardła (również gmczoł
tarczowy i górne przytarczyce).
2. Nerw krtaniowy górny (øœrvus Łarjyngeus superior) - odchodzi w miejscu
zwoju dolnego, biegnie w dół po ścianie bocznej gardłai na wysokości rogu większego
kości gnykowej dzieli się na gałąź zewnętrznąi wewnętrzną. Zaopatruje ruchowo mię-
sień pierścienno-tarczowy oraz zwieracz dohiy gardła, natomiast czuciowo i wydziehn-
czo błonę śluzową krtani, począwszy od wejścia do krtani aż do wysokości fałdów
głosowych. Smakowo zaopatruje okolicę nagłośni i dołków nagłośniowych.
3. Gałęzie sercowe szyjne górne (ramt cardølaci cervicales superźores) -
odchodzą od nerwu błędnego w miejscu zvvoju węzłowego lub od pnia nerwu w bezpo-
średnim sąsiedztwie tego zvvoju.
4. Gałęzie sercowe szyjne dolne (rami cardiaci cervicales inferzbres) - w licz-
bie 1-8 odchodzą na bardzo różnej wysokości między nerwem krtaniowym górnym
a nerwem krtaniowym wstecznym.
5. Nerw krtaniowy wsteczny prawy (nervus Łaryngeus recurrens dexter) -
odchodzi najczęściej na wysokości stawu mostkowo-obojczykowego, otaczając tętnicę
podobojczykową prawą.
Lewy nerw krtaniowy wsteczny odchodzi od lewego nerwu błędnego w miejscu
skrzyżowania od przodu łuku aorty, bocznie od więzadła tętniczego, biegnąc ze śród-
piersia przed- do zatchawiczego.
Oba podążają w kierunku bocznego obwodu tchawicy, biegną ku górze, układając
się W bruździe między tchawicą a przełykiem, dochodząc na tylną powierzchnię tarczy-
cy. Zbliżając się do bruzdy tchawiczo-przełykowej, tętnica tarczowa dolna przeważnie
po podziale na gałęzie gruczołowe krzyżuje nerw krtaniowy wsteczny. W ok. 1/3 przy-
Ííà
53
padków nerw krzyżuje gałęzie gruczołowe od przodu, W 1/3 od tyłu, a w pozostałej
1/3 biegnie między gałęziami (bardzo ważne przy zabiegach chirurgicznych na tarczy-
¿y)_ Różnica w poziomie odejścia obu nerwów krtaniowych wstecznych wynika z róż-
nych losów tętnic IV pary łuków skrzelowych. Nerwy błędne w toku rozwoju oddają
nerwy krtaniowe wsteczne właśnie w miejscu krzyżowania tych tętnic. Z prawej tętni-
cy [V łuku skrzelowego powstaje głównie prawa tętnica podobojczykowa, natomiast
z lewej tętnicy IV łuku skrzelowego powstaje część środkowa aorty. Nerwy zataczając
łuki pod wymienionymi tętnicami, są w związku z tym różnie sytuowane po ukończe-
niu rozw0JU-
Nerw krtaniowy wsteczny oddaje:
' gałęzie sercowe piersiowe (mogą odchodzić także od pnia nerwu błędnego w bez-
pośrednim sąsiedztwie odejścia nerwu krtaniowego wstecznego);
' gałęzie przełykowe;
' gałęzie gardłowe;
' gałęzie tchawicze górne.
Końcową gałęzią nerwu kltaniowego wstecznego jest nerw krtaniowy dolny (za-
opatrujący wszystkie mięśnie krtani z wyjątkiem mięśnia pierścienno-tarczowego oraz
czuciowo błonę śluzową krtani poniżej szpary głośni z wyjątkiem części przedniej).
Gałęzie nerwów błędnych w klatce piersiowej:
1. Nerw krtaniovvy wsteczny lewy (rrervus lafryngeus recurrens sinister) -
‹
patrz wyżej.
2. Gałęzie sercowe piersiowe.
3. Gałęzie tchawicze dolne (ramź tracheales infervlores).
4. Gałęzie oskrzelowe (rami bronchiales) - odpovviednio przednie i tylne, two-
rzą sploty płucne przedni i tylny.
5. Gałęzie przełykowe (ramź esophageales).
6. Gałęzie śródpiersiowe (ramź medźastinales).
7. Gałęzie osierdziowe (rami pericardiaci).
8. Według niektórych źródeł także gałęzie opłucnowe (rami plewrabes).
Gałęzie nerwów błędnych w jamie brzusznej:
1. Pień błędny przedni (truncus vagalis anterior) oddaje:
' gałęzie żołądkowe przednie (rami gastricøl anteriores);
' gałęzie wątrobowe (rami hepatźcź).
2. Pień błędny tylny (t1^u'r1,cus vagalźs posterior) oddaje:
' gałęzie trzewne (ramź celiaci);
‹-«_v_ _ -_í. _ ._ _ ›_ ' gałęzie żołądkowe tylne (rami gastrict' posteriores).
1
Í
 -:_

54

TCHAWICA
(Trachea) Cartilago
Ż--..‹- thyroidea
` Lig. cricothyroideum
Długość 10,5-12 cm; średnica: 1 l-12 mm. `"'ü'¶llV Cartilago
Jest odcinkiem dolnych dróg oddechowych, leżącym W przedłużeniu krtąni, służą-
›

\
Lig. cricotracheale ~__T_,_„¿„m,,„y cricoidea
‹‹.:"_ '- ` .` l ,‹-
cym do przewodzenia powietrza. .
f
Położenie:

ll
|
Górny odcinek tchawicy leży w przedniej i dolnej części szyi, natomiast odcinek Ligamenta '~ "
dolny leży w śródpiersiu górnym. anularia i
Granice tchavvicy są różne: u dorosłego rozpoczyna się na wysokości C6, leżąc '"' \|\ \H'

w przedłużeniu jamy podgłośniowej krtani; kończy się na wysokości Th4, dzieląc się \\\|\\\ ‹«\n\'\'“

-..(_myli
_._._f_

na dwa oskrzela główne. Miejsce podziału określamy jako rozdwojenie tchawicy (bi- - f\\\\ jm Il U1 l

furcatio tracheae). Wmiejscu rozdwojenia tchavvicy (podobnie jak w miejscach po-

Cartilag/nes ílllinnrnumfi'
tracheales Ńmmmm Esophagus
działu oskrzeli) vvystępuje wklęsła strzałkowa listewka, tzw. ostroga tchawicy (carina
tracheae) _ Koniec dolny tchavvicyjest umocowany tzw. błoną oskrzelowo-osierdziową .¬. F.: ¬ . It

(membrana bronchopericardiaca), która sięga do tylnej powierzchni worka osier- F Bffufcarfo 1 .

-,f
' .-
' .

dziowego i obustronnie do więzadeł płucnych. tracheae \,,,, ,,....-~“ .Ĺ,~

Przy opuszczonych ramionach koniec dolny tchavvicy odpowiada mniej więcej linii „„„'.e -‹: "\\.,,\ "` ` Bronchuslobar/8
międzygrzebieniowej (łączącej początki obu grzebieni łopatki), co odpowiada wysoko- ¬ .‹. Bronchus
.
Iobaris Ż
`ß › superior sinister
ści III przestrzeni międzyżebrowej. Tchawica biegnie skośnie od góry i przodu w dół superior dexter .E :S
i do tyłu. .tlili Ę
RÓŻNICE MIĘDZY OSKRZELEM GŁÓWNYM PRAWYM I LEWYM I
I óguzelf; Bronchus/obaris if? .
Przebieg oskrzela głównego prawego jest bardziej stromy (jest ono prawie przedłu-
żeniem tchawicy); odchodzi pod kątem 20°-45°; jego długość wynosi 1,5-2,5 cm; ma
I pí`ok-`»fß medius dexter
1

f 1-.
'

`.
~ 4

\‹ -
i
l '
większą średnicę. Oskrzele główne lewe odchodzi pod kątem 30°-55°; ma 4-5 cm
długości i mniejszą średnicę. Również liczba chrząstek oskrzelowych po lewej stronie
V

ll
z9" Y›
Qtiff”
Bronchus
prmc/pal
' ' I`s sin.
jest większa niż po prawej. Po prawej stronie oskrzele główne po krótkim przebiegu Bronchus Iobaris _BFQHCÜUS , _
oddaje oskrzele płatowe górne prawe (bronchus Łobarźs superior dexter), zwane jnfefjor dexter prmclpa//s dex. Bronehus _/olbar/s
zwyczajowo oskrzełem nadtętniczym (bronchus eparteriatis). Pozostałe dwa oskrze-
1.» -12.6 f;¬'~_"¬:'= lc /nferror sm/ster
. . '_ \ ~ ( ,

la do płata środkowego i dolnego płuca prawego (bronchiź Ĺobares medius et 'infe- 1.

r'Ĺ0r dexter), noszą nazwę oskrzeli podtętniczych (bronchź hyparteriales).
l Ryc. 18. Tchawica i jej podział

Budowa:
Ściana tchawicy, idąc od wewnątrz, składa się z:
- błony śluzowej (tunica mucosa);
1 - błony podśluzowej (tumlca submucosa);
6 - błony włóknistej (tu'n'¿caft`brosa);
- przydanki łącznotkankowej (tunica adventźtia).
 Í-íë

56
57

Błona śluzowa zawiera charakterystyczny dla dróg oddechowych nabłonek wielorzędo- Przednie powierzchnie korzeni obu płuc krzyżują nerwy przeponowe.
wy migawkowy oraz komórki kubkowe produkujące śluz. Błona włóknista zawiera 16-20
podkowiastych chrząstek, otwartych ku tyłowi. Zbudowanajest głównie z podłużnych włó- Unaczynienie tchawicy:
kien sprężystych, tworzących kształt zamkniętej cewy, która ciągnie się bez przerwy na całej _ gałęzie tchawicze tętnic tarczowych dohiych (z pni tarczowo-szyjnych);
długości tchavvicy. Chrząstki tchawicy łączą się z sobą za pomocą tzw. vvięzadeł obrączko- __ gałęzie tchavvicze tętnic oskrzelowych lewych od aorty piersiowej i gałęzi oslazelo-
wych (lźgamenta anularia), natomiast pierwsza chrząstka tchawicy łączy się z chrząstką wych od tętnic piersiovvych wewnętrznych.
pierścieniowatą krtani za pomocąwięzadła pierścienno-tchawiczego (Ĺígamentum crvlco-
tracheale). 'lylne brzegi chrząstek tchavvicy są połączone z sobą mięśniem tćhawiczym K1-ew żylna uchodzi do żył tarczowych dohiych i najniższych oraz układu żył nie-
(musculus trachealis), ułożonym w dwie warstwy: wyraźną o przebiegu poprzecznym parzystych i żyły piersiowej wewnętrznej.
(wewnętrzną) i nieliczne włókna o przebiegu podłużnym (zewnętrznie). Chłonka płynie przez węzły chłonne szyjne povvierzchowne do węzłów szyjnych
głębokich dolnych, a z nich do pnia chłonnego szyjnego oraz poprzez węzły chłonne
Sąsiedztwo:
oskrzelowo-tchawicze i tchawicze do pni oskrzelowo-śródpiersiowych.
Część szyjna (sięga od wysokości C6 do otworu górnego klatki piersiowej):
- z przodu: 1) węzina gruczołu tarczowego;
Unerwienie:
2) splot żylny tarczowy; - włókna parasympatyczne przedzwojowe pochodzą od nerwów błędnych lub ner-
3) mięśnie: mostkowo-tarczovvy, mostkowo-gnykowy, objęte blasz- wów krtaniowych wstecznych;
ką przedtchawiczą powięzi szyi; - włókna sympatyczne pozazwojowe mają swoje źródło w górnych zwojach przy-
- z tyłu: na całej długości odcinka szyjnego do tchawicy przylega przełyk; kręgowych odcinków piersiovvych pni sympatycznych.
- z boku: płat boczny tarczycy (sięga ku dołowi do VI chrząstki tchavviczej);
pęczek naczyniowo-nerwovvy szyi; nerwy krtaniowe wsteczne. Zawartość śródpiersia dolnego środkowego (rrzediastźnum inferius medius):
1. Naczynia osierdziowo-przeponowe.
Część piersiowa (sięga od vvysokości otworu górnego klatki piersiowej do poziomu 2. Odcinki nerwów przeponowych wraz z gałęziami.
Th4): 3. Worek osierdziowy wraz z zawartością:
- z przodu: 1) żyła ramienno-głowowa lewa; - serce;
2) grasica lub ciało tłuszczowe pograsicze; - część głęboka splotu sercowego oraz sploty pochodne;
3) pień ramienno-głowowy; - tętnice wieńcowe wraz z rozgałęzieniami;
4) łuk aorty; - zatoka wieńcowa;
-ztyłu: przełyk; - żyła wiell‹a serca;
- bocznie: 1) z lewej strony lewa tętnica szyjna wspólna, tętnica podobojczy- - żyła serca średnia;
kowa lewa oraz łuk aorty; W rowku przełykowo-tchavviczyrn lewy - żyła serca mała;
nerw krtaniowy wsteczny; - żyły serca najmniejsze;
2) z prawej strony: opłucna śródpiersiowa prawa, prawy nerw błęd- - żyły serca przednie;
ny, ostatni odcinek żyły głównej górnej; w kącie tchawiczo- - końcowy odcinek żyły głównej górnej;
-oskrzelovvym łuk żyły nieparzystej; - końcowy odcinek żyły głównej dolnej;
3) obustronnie węzły chłonne tchawicze. - końcowe odcinki żył płucnych;
- aorta wstępująca;
Sąsiedztwo oskrzeli głównych: - pień płucny;
- tylna powierzchnia oskrzela lewego przylega do przełyku, nerwu błędnego i dalej - naczynia chłonne serca;
bocznie do aorty zstępującej; - tkanka łączna (w tym także tkanka tłuszczowa);
- na górnej powierzchni oskrzela lewego „siedzi okrakiem” łuk aorty; - ldlka mililitrów płynu surowiczego.
- od przodu lewe oskrzele krzyżuje tętnica płucna lewa, od dołu graniczą z nim żyły
płucne lewe;
- prawe oskrzele z tyłu sąsiaduje z nerwem błędnyrn i żyłą nieparzystą;
- na górnej powierzchni oskrzela głównego prawego „siedzi okrakiem” łuk żyły 1
nieparzystej;
- od przodu przylega żyła główna górna, tętnica płucna prawa, a od dołu żyły płucne
prawe.

r..-
 SERCE ocowßme
Um1 Osler łzle włókmste nleprzerwame przedłuza s1ę W błonę zewnętrzną w1e1k1ch
(Car) naczyn (pma płucnego 1 aorty wstępu]ąceJ oraz łuku aorty zył głównych oraz zył płuc

2 Więzadła przeponowo-os1erdz1owe (lzgamenta phrenzcoperzcardzaca) (w 1st0-

Lezy w _]am1e klatkl p1ers1oweJ, W śródplerslu doh1ym środkowym, W worku osler
e zrost z płatklem środkowym środka śclęgnlstego przepony
3 Więzadła mostkowo-oslerdzlowe górne 1 dolne (lzgamenta sternoperzcardza-
ca supenus et 'mf6“1”WS)
WOREK OSIERDZIOWY 4 Błona oskrzelowo-os1erdz1owa (membrana bronchopemcardzaca) łączy tyl
ną śclanę oslerdzla z tchaw1cą 1 oskrzelaml głownym1, a ku dołovv1 z przeponą
(saccus Pencardmcus) 5 Wyrózn1ane przez mektórych łącznotkankowe pasma łączące worek os1erdz1o-

Jest to podwóJny worek surow1cz_y, obejmujący serce Składa się z dwóch elemen wy z kręgosłupeml bocznre z opłucnynu śclennyrm śródp1ers1owym1
tów blaszk1 trzewne] oslerdzm surowlczego (Zamma msceralźs pencardm se A ascendens
rosz), mocno zrośn1ęte_1 z pow1erzchn1ą serca, zwaneg takze nasierdziem (epzca'r-
d1/wm), oraz blaszkl sc1erme_] osxerdzla surowlczego (Zamma parźetalzs pencar Truncus 3,,,Us transvefsus
du serosz), wzmocn1oneJ od zewnątrz oslerdzlem włokmstym. Między blaszką śclenną pu/mona/Is pencardf/
1 trzevvną os1erdz1a zna,}du]e s1ę Jama oslerdzla (cavum perzcardii). _
Pochodzeme rozwojowe powstą]e w przedmm odcmku płyty mezodermalnej
z tzw błon opłucnowo-osrerdzrowych, przegrody poprzecznej 1 częściowo z blaszkr we V cava
wnętrzneJ mezodermy boczneJ Süßef/Of

Vv pu/monales
8/nfstrae Q

Truncus
pu/mona/is sąålāncåg/ĹZŻ/US Vv pulmonales
Ê
Sinus
transversus
pericardii

Sinus
obliquus
pericardii

Ryc 20 Worek oslerdzrowy - schemat wzorowany na Brausre

Ryc 19 Worek oslerdzrowy - schemat wzorowany na Sauerlandzre v

F____-_
 ííë

60 61

Zatoka poprzeczna osierdzia (sźmls transversus pe'r'ica'rd1I7l) - powstaje W związ.

ku z zakrzywieniem się płodowej cewy sercowej i zbliżeniem się do siebie końców żylnę.
go i tętniczego.

Jest ograniczona:
1) z przodu: ścianą tylną aorty wstępującej i pnia płucnego;
2) z tyłu: powierzchnią przednią obu przedsionków;
Š
uw-
Aorfa
ascenden
A. pulmonalis
dextra
Sinus transversus
Dericardii
3) od dołu: kątem powstałym przez styk przedsionków z vvyżej wymienionymi pnia.
mi tętniczymi;
4) od góry: blaszką ścienną osierdzia rozpiętą między żylnym i tętniczym końcem
serca, do której od góry przylega tętnica płucna prawa.
C/

'-'Í . ..
pencardu

Atrium
dexfrum Atrium
sínistrum

__Endocardium
Š “Mil
Ryc. 22. Zatoka poprzeczna osierdzia - według Testut

Unaczynienie: gałęzie osierdziowe od tętnic osierdziowo-przeponowych, gałęzi

śródpiersiowych, często od tętnic międzyżebrowych przednich, od aorty piersiowej,
od tętnic przeponowych górnych, a także dolnych. Krew żylna uchodzi do żył nieparzy-
SGÍOSUITI stych (z tyh1ej powierzchni) i do żył osierdziowych i osierdziowo-przeponowych, a te
Aorta / do ramienno-głowowych lub bezpośrednio do żyły głównej górnej (z przedniej po-
ascendens
wierzchni worka osierdziowego).
fibrosum
pułrnonalis Uwaga ! Nasierdzie jest unaczynione przez gałęzie tętnic wieńcowych.
Chłonka uchodzi do węzłów chłonnych śródpiersiovvych przednich i tyhiych.

Ryc. 21. Zatoka poprzeczna osierdzia - schemat wzorowany na Testut Unerwienie:

Zachyłki osierdzia: znajdują się W linii przejściajednej blaszki osierdzia w drugą,
między naczyniami. Na powierzchni przedniej do najważniejszych należą: zachyłek pnia
płucnego, zachyłek aorty oraz zachyłek żyły głównej górnej; na powierzchni tylnej leży
zachyłek zwany zatoką skośną osierdzia (stnus obliquus perzlcardii).
Jest ograniczony:
1) ze strony prawej: żyłą główną dolną i obu prawymi żyłami płucnymi;
2) z lewej strony: obiema żyłami płucnymi lewymi;
3) od góry: kończy się ślepo, wstępując ku zatoce poprzecznej osierdzia.
Osierdzie surowicze iwłókniste otrzymuje włókna czuciowe od gałęzi osierdzio-
wych obu nerwów przeponowych, natomiast nasierdzie jest unerwione przez splot
sercowy (włókna parasympatyczne przedzwojowe od nerwów błędnychi włókna sym-
patyczne zazwojowe od zwojów przykręgowych pni sympatycznych).
BuDowA oGóLNA sERcA
Serce człowieka jest zbudowane z dwóch przedsionków (atfria) idwóch komór
('U6'f¿ł'r'ĹcuĹi), oddzielonych od siebie odpowiednio przegrodami: międzyprzedsionko-
Wą (septum tnteratrźale) i międzykomorową (septum źnterventriculare) [W prze-
grodzie międzykomorowej wyróżniamy część błoniastąi część mięśniową].

gt
 .-í~

62 63

Można odróżnić podstawę serca (basis), koniuszek (apex) i trzy powierzchnie: zewnętrzną granicę między przedsionkami i komorami stanowi bruzda wieńcowa
- przednią, zwaną mostkowo-żebrową (ƒacies sternocostalis) utworzoną przez; (sujcug coronarźus), leżąca prawie prostopadle do osi serca. Granica między prawą
prawy przedsionek, prawe i lewe uszko, większą część komory prawej i niewielką komgrą i lew ą komorą zaznacza się jako bruzdy międzykomorowe: przednia i tylna
część komory lewej; (sujßug inteøwentrtcularis anterior et posterźor). Obie łączą się na prawym brzegu
- dolną, zwaną przeponową (ƒacies dźaphragmatica) utvvorzoną przez: głównie
serca we wcięciu koniuszka serca (incisura apicis cordis). Koniuszek serca nalezy
lewą komorę, część prawej komory i prawy przedsionek; W całości do lewej komory. Podstawa serca (basis cordis) jest utworzona głównie przez
- tylną utworzoną przez: lewy przedsionek, część prawego przedsionkai lewą ko- pl-¿edsionki (zwłaszcza lewy). Jest ona skierowana ku górze, do tyłu i w prawo.
morę. - Oś długa stożka sercowego (anatomiczna oś serca) przebiega prostopadle do pod-
Í Stawy serca w kierunku koniuszka. Biegnie od tyłu, góry i strony prawej - ku dołowi, do
r
Truncus Š
przodu i na lewo. Kąt, jaki tworzy z płaszczyzną poziomą, strzałkowąi czołową (zależny
brachiocepha/icus od typu konstytucjonalnego budowy ciała, faz cyklu serca, faz oddechu) przeciętnie wyno-
M 'U Ula -S CGFOÍIS COI7'l!TlLII7IS
si 45° w stosunku do każdej z płaszczyzn. _
I-„Ź gen; dextra smłsłra Naczynia wchodzące i wychodzące z serca tworzą koronę serca (corona cordts).
Naczynia wychodzące z komór (aorta i pień płucny) wychodzą obok przedsionków na
A. subclavia _ -
dexrra Ł'-"i . -ír--._
wn.
powierzchni przedniej serca z tzw. stożków tętniczych. Poza wymienionymi w kierun-
__ A. subc/avla ku podstawy serca biegną: t _
H - sinistra i
Ś-í
1 - (10 prawego przedsionka: zyła główna górna 1 dolna;
|
V Subclavia 11'» V jugularis _ do lewego przedsionka: cztery żyły płucne.
UGXÍFH ‹ H , int. sinistra
V. brachiocephalica \` Ĺ/ ,' „Í r Obraz, jaki daje układ żylny serca W badaniu rentgenowskim, ma kształt krzyża
(tzw, krzyż żylny serca): ramię podłużne krzyża tworzą obie żyły główne, ramię po-
dextra
ziome tworzą żyły płucne.
Or V' subclavia Ó
Bronchus 4 _ Č ,ÍAm, . . Pomiędzy przedsionkami a komorami leżą tzw. ujścia przedsionkowo-komoro-
eparterialis 7% `.` kĆ I V 8,60 ae S/mstra_ we (ostźum atwloventwiculare), a pomiędzy komorami a pniami tętniczymi leżą od-
A Iobaris
Q-
"'
Ćýosfźl/6
Ń) E, \ `
P_oø“¿\‹z.<\
_____.
ß Ą pç,/mona//S
L/ętarfrentum
a er/osum
v powiednio dla komory lewej ujście aorty (ostźum aortae), a dla prawej ujście pnia
sup. dextra ,¿s° sm/lsłra l płucnego (ostźum trunci pulmonalis).
8 V/ ' i
A. pu/monalis ,-|"` / _ l Do prawego przedsionka uchodzą:
dextra Ń, O \ 9,) Conus Ill/
1. Żyła główna górna (vena cava superior).
(WB
óø _ ),
,Auricula
after/osus
×//'__ ÅOŰG
\`\\Ł,
I 2. Żyła główna dolna (vena cava źnferior).
Q I d9׿›,a`, \ (we - descendens 3. Zatoka wieńcowa (Sinus coronarius).
' \\ \ . fa 4. Żyły serca przednie (venae cardźaceae anteriores seu venae cordis
_or
š¿|_\<'§ I/
Í L › wo*
\ 0
Ä -
Aiiricula
sinistra Č amerøkrres).
5. Żyły serca najmniejsze (venae cardtaceae minimae scu venae cordźs
¿\o(\
×2»
5 \ -L fe,/O
Ó'/7
\
Ü mźnimae).
BronchusIobaris \

Ventńculus \ _
'
i Do lewego przedsionka uchodzą:
dexter7_/ \
S/;I
Ventriculus l l. Żyły płucne (venae putmomrtes).
2. Żyły serca najmniejsze (venae cardiaceae minimae sea venae cordźs
,_/
j sinister \ mínźmae).
/ t U3/pg,-erp

W przypadku prawej komory:

AŚ E 1. Uchodzą do niej żyły serca najmniejsze (venae cardtaceae mtnźmae seu ve-
/70
`/_Ű-'_
Ń
Åpex Cor Is nae cordts minźmae).
2. Wychodzi z niej pień płucny (tmncus pulmonalźs).

Ryc. 23. Serce - powierzchnia mostkowo-żebrowa

i
 64
65

W przypadku lewej komory: 1 Rzut serca

1. Uchodzą do niej żyły serca najmniejsze (venae cardźaceae mimlmae seu ve_ '
nae cordis mimlmae).
2. Wychodzi z niej aorta wstępująca (aorta ascendens). Ma kształt nieregulamego czworoboku (trapezu).
1. Punkt dolny lewy (punkt koniuszka serca, tzw. uderzenia koniuszkowego) -
rzumjemy w V przestrzeni międzyżebrowej lewej w połowie odległości między linią
środkowoobojczykową a przymostkową lewą.
A. carotis
A subclavia communis sm/stra 2. Punkt górny lewy (punkt uszka lewego) - rzutujemy WII lewej przestrzeni
sinistra międzyżebrowej, ok. 2 cm na lewo od linii mostkowej lewej.

9 Truncus
brachiocephalicus
3. Punkt górny prawy (punkt ujścia żyły głównej górnej do prawego przedsionka,
inaczej punkt uszka prawego) - znajduje się na poziomie przyczepu mostkowego chrząst-
Li9_ arteríosum Arcus ' ki III prawego żebra, ok. 1-1,5 cm na prawo od linii mostkowej prawej.
aortae

. /z “Ó
A. Ptllrnpna/is cava
sims ra 1 › 4. Punkt dolny prawy (miejsce ujścia żyły głównej dolnej do prawego przedsion-
kalub punkt podstawy prawej komory) - rzutujemy na poziomie mostkowego przycze-
Vv. pulmona/es
sinistrae superior
_ . ml f A pulmonalis ‹
pu chrząstki prawego żebra VI ok. 1-1,5 cm na prawo od linii mostkowej prawej.
et inferior dextra
ř ‹ . Obrys serca
~ ‹\× U vv› pu/mona/es_
dextrae supenor Są to granice serca utworzone przez jego poszczególne części widoczne na zdjęciu
et inferior

Atrium sinistrum
(ji Atnum_ radiologicznym.

dextrum Lewy obrys tworzą (idąc kolejno od góry): łuk aorty, pień płucny, lewe uszko, lewa
komora. Zaczyna się od wysokości chrząstki II żebra po stronie lewej, biegnie W dół
80,6 ina lewo (pierwsze trzy wyniosłości rzutujemy do poziomu chrząstki III żebra, nato-

W
0 miast obrys lewej komory sięga od chrząstki III żebra do V przestrzeni międzyżebro-
800 ,„ _ V cava
9/7145- mfenor wej, do rzutu koniuszka serca).
Ventriculus
sinister .Ot Prawy obrys jest utworzony przez żyłę główną górną i prawy przedsionek (sięga
ofiłøø od chrząstki II prawego żebra do punktu prawego dolnego rzutu serca - VI żebro).
9
‹\\‹`\°°\ø‹\5 Dolny obrys jest utworzony przez prawą komorę i biegnie od rzutu koniuszka ser-
_ ,@‹`1ø Ventriculus ca do punktu prawego dolnego rzutu serca (od V przestrzeni międzyżebrowej do po-
o\›.5\‹` dexter ziomu VI żebra).
30\

Ryc. 24. Serce - powierzchnia przeponowa i tylna

1
I
66 67

Łuk Mięśniówka przedsionkówjest dwuwarstvvowa: warstvva wewnętrzna składająca

aorty się Z włókien o przebiegu podłużnym wytwarza w obrębie uszek mięśnie grzebieniaste
II żebro (musculi pectźnatź) . Warstwa zewnętrzna o przebiegu włókien okrężnym jest wspólna
dla obu przedsionków. Mięśniówka przedsionkówjest w zasadzie odrębna od rnięśniów-
ki komór, istnieje jednak kilka udowodnionych klinicznie szlaków łączących struktury
Pień tzw. układu przewodzącego serca, zwłaszcza pomiędzy węzłem zatokowo-
płucny .przedsionkowymi przedsionkowo-komorowym (tzw połączenia międzywęzłowe), jak
Í połączeń wychodzących z węzła zatokowo-przedsionkowego omijających węzeł przed-
Żyła główna
górna sionkowo-komorowy, zdążających bezpośrednio do pęczka przedsionkowo-komorowe-
Uszko o:
lewe g _ pęczek Kenta (tzw. połączenie międzywęzłowe);
_ pęczek Brechenmachera -łączący mięśniówkę prawego przedsionka z pęczkiem
/Il Żebro przedsionkowo-komorowym;
Przedsionek _ włókna Jamesa - stanowiące tylny szlak międzywęzłowy;
prawy - włókna Mahaima - łączące pęczek przedsionkowo-komorowy i mięsień komór
z pominięciem odnóg.

Budowa szczegółowa przedsionków

Komora Ściany przedsionków są wewnątrz gładkie z wyjątkiem części zwanych uszkami

lewa (auriculae), W których leżą tzw. mięśnie grzebieniaste (musculź pectźnati). Taka
struktura ściany wynika z rozwoju - uszka są mianowicie pozostałościami rozwojowy-
mi embrionalnych przedsionków, natomiast część definitywna prawego przedsionka
Komora prawa powstaje z wciągnięcia zatoki żylnej (Sinus venosus), a W przypadku lewego przed-
V przestrzeń sionka z wciągnięcia żył płucnych. W prawym przedsionku wyraźnie zaznacza się
międzyżebrowa granica między uszkiem a pozostałą częścią przedsionka, zwłaszcza na ścianie bocz-
A V/ żebro r
nej, W postaci widocznego od wewnątrz grzebienia granicznego (crtsta termmalźs).
Na zewnątrz odpowiada mu rowek graniczny (sulcus terminalils). W ścianie górnej
prawego przedsionka znajduje się ujście żyły głównej górnej, W ścianie tylnej leżą dwa
Ryc. 25. Obrys serca na zdjęciu radiologicznym ujścia żylne: żyły głównej dolnej, otoczone od dołu i strony prawej szczątkową zastaw-
ką (zastawka żyły głównej dolnej - vatvuta venae cavae źnƒertorźs seu Eustachiź)
i poniżej niego ujście zatoki wieńcowej, ograniczone od strony prawej zastawką zatoki
BuDowA śc|ANY SERCA wieńcowej (valvula Sinus coronarźi seu Thebesiź). Powyżej ujścia żyły głównej dol-
nej, pomiędzy nim a ujściem żyły głównej górnej znajduje się guzek międzyżyhiy (tu-
Idąc od wewnątrz, ściana serca składa się z: berculum interverwsum). Z przedniej ściany (czasem aż z bocznej) uwypukla się prawe
I
1. Wsierdzia (endocardźum) zbudowanego z: I uszko. Ścianę przyśrodkową tworzy przegroda międzyprzedsionkowa, w której znaj-
- śródbłonka; duje się zagłębienie zwane dołem owalnym (fossa ovalźs). Jest on objęty tzw. rąbkiem
- blaszki właściwej; Ê dołu owalnego (lvmzbusfossae ovalis). Na ścianie bocznej znajdują się ujścia żył serca
- tkanki łącznej podwsierdziowej. przednich i najmniejszych oraz wspomniany już grzebień graniczny. Ścianę dolną tvvo-
2. Śródsierdzia (myocardium), W skład którego Wchodzą: rzy prawe ujście przedsionkowo-komorowe, W którym leży zastawka trójdziehia.
- mięśniówka przedsionków i komór; Z przedniej ściany lewego przedsionka wychodzi lewe uszko, znajdują się na niej
- szkielet serca; Wyciski aorty i pnia płucnego. Ścianę przyśrodkową tworzy przegroda międzyprzed-
- układ przewodzący serca (systerrw, conducens cordźs). Sionkowa. Na ścianie tyhqej uchodzą cztery żyły płucne, zaznacza się tam wycisk prze-
3. Nasierdzia (epźcardźum): Íyku. Na dolnej ścianie znajduje się ujście przedsionkowo-komorowe lewe z zastawką
- nabłonek płaski; przedsionkowo-komorową lewą.
- blaszka właściwa; -a_u-. -._. ._

- tkanka łączna podnasierdziowa.

 68 69

Mięśniówka komórjest trójwarstwowa:
- warstwa zewnętrzna ma przebieg włókien skośny (jest wspólna dla obu komór);
- warstwa środkowa ma przebieg włókien okrężny (jest odrębna dla każdej komo-
ry);
- warstwa wewnętrzna ma przebieg włókien podłużny (jest także odrębna dla każ¬
dej komory).
' antewlor et poste7"7Ĺ0'r). Obie bruzdy łączą się po prawej stronie koniuszka ser-
wmśämąc wcięcie koniuszka (źncźsura apźcis cordvls). Zewnętrzną granicą między
ca, edsionkami i komorami jest rowek wieńcowy (sutcas coronarźus).
pngzęéoi komór z których wychodzą pnie tętnicze (aorta lub pień płucny), nazywamy
stożkami tętniczyrni (comts arteriosus).

Warstwa środkowa i wevmętrzna tworzą przegrodę międzykomorową. Na koniusz-

ku serca znajduje się miejsce przejścia warstwy skośnej w podłużną z pominięciem
warstwy okrężnej - tzw. wir serca (vortea: cordźs). Warstwa wewnętrzna wytwarza
W świetle komory beleczki mięsne (trabeculae carneae), od których odchodzą mię-
śnie brodawkowate (musculi papźllares) - od mięśni tych W kierunku brzegów wol-
nych i powierzchni komorovvych płatków zastawek przedsionkowo-komorowych bie-
gną tzw. struny ścięgniste (cłwrdae tendźneae).

Budowa szczegółowa komór

Warstwy komór są analogiczne do warstw przedsionków. Wewnętrzna ściana każ-
dej z komór jest jednak pofałdowana W postaci tzw. beleczek mięśniowych (trabe-
culae carneae), powstałych z embrionalnej warstwy gąbczastej mięśniówki komór.
Występują one w ścianie komory z wyjątkiem tzw stożka tętniczego (comrs arterio-
sus), gdzie ściana jest gładka. W świetle każdej komory znajdują się mięśnie brodaw-
kowate (musculź papillares) - W prawej komorze na ogół odróżnia się trzy mięśnie:
przedni (zwany wielkim), tyhiyi przegrodowy (dwa ostatnie występują często W posta-
ci grup mięśniowych, a nie pojedynczych mięśni); W lewej komorze wyróżnia się dwa
mięśnie brodawkowate: przedni i tylny. Mięśnie brodawkowate obu komór przyczepia-
ją się do mięśniówki komór, przy czym mięsień brodawkowaty przedni prawej komory
przyczepia się do tzw beleczki przegrodowo-brzeżnej (trabecuta septomargiwalis) -
jest to łukowata listewka mięśniowa, która rozpoczyna się na przegrodzie międzyko-
morowej poniżej ujścia pnia płucnego, przebiega przezjamę komory i kończy W bruź-
dzie odpowiadającej brzegovvi prawemu serca między jego ścianą przednią a tylną.
Beleczka ta jest największą beleczką mięsną. Od mięśni brodawkowatych odchodzą
tzw. struny ścięgniste (chordae tendźneae), które dochodzą do powierzchni komoro-
wych i brzegów wolnych płatków zastawek przedsionkowo-komorowych (struny ścię-
gniste mięśnia brodawkowatego przedniego prawej komory dochodzą do płatka przed-
niego i tylnego; tylnego do płatka tylnego i przegrodowego; przegrodowego do płatka
przedniego i przegrodowego). Struny ścięgniste zapobiegają wypadaniu (wynicowa-
niu) płatków zastawek przedsionkowo-komorovvych do światła przedsionków W czasie
skurczu komór.
Na przekroju czołowym każda komora ma kształt trójkąta. Natomiast W przekroju
poprzecznyrn lewa komora ma kształt okrągły, a prawa półksiężycowaty. Mięśniówka
lewej komory jest około 2-3 razy grubsza, w związku z tłoczeniem krwi do systemu
pod większym ciśnieniem (ok. 120 mm Hg) [prawa - ok. 25 mm Hg dla krążenia
płucnegoj.
Komory są od siebie oddzielone przez przegrodę międzykomorową (septum
interventriculare), zbudowaną z części błoniastej i mięśniowej. Na zewnątrz granicą
między komorami jest bruzda międzykomorowa przednia i tylna (sulcus interuentri-
 ÍŻĄ

70 71

SZKIELET SERCA ' ' ' Wióimisty pnia

Píefsclen . płucnegßjesß' DOÍOŻOHY
' ` nąibafdliej Z pmduš
rawo leży Otacza
pierścień Ü'
włók-
Śfiiepnia płucnego z DraweJ
- - Ś1<0m0fy-
- KU ÊYÍOW1' Od mego Oba
z lewej komory.
1 na Dte ierścienie są po ÍąC20ne
D „
niSÜY aorty' ęta.c:ā]`ą“cy,muJDCäāyā:rŠYi pierścieni włóknistych aorty i Pfiia DÍUCf\e80_1eZą
Jest zbudowany z tkanki łącznej włóknistej zbitej; służyjako miejsce przyczepu mię. więzażlłeän
pierścienie Êøvşākriiste przedsionkowo-komorowe, Z któfych Pm“'Y-Íest połozony
śniówki przedsionków i komór oraz płatków zastawek. Składa się z: bardziej do przodu niż lewy.
1. Pierścienia włóknistego pnia płucnego (anulusfźbrosus tmmci pulmomiŁ1l8)_
2. Pierścienia włóknistego aorty (anulusfibrosus aortae). ' , .k t włóknisty lewy jest położony między pierścieniem włóknistym QOITY
_Tl'0J _ ą _ _ . k -k Qrowym po stronie ` 1ewe`._] Trójkąt
_
3. Dwóch pierścieni włóknistych przedsionkowo-komorowych (anulus fibroszw
a pierścieniem włól1=(:ri1Sg1f';1dă);`Í)(ā(¿l:Ŝ(()§e;Í;:vr'Í)1 w(ł)Šnk11íStym aorty a pierścieniami włókni-
atrioventøńcularis dexter et sinister).
4. Dwóch trójkątów włóknistych (triginumƒźbrosum dextmm et sźnistmm).
wiólfnlsfy P_"“”Y Om ~ prawym iewym. W trójkącie wifmmsrym prawym
5. Ścięgna stożka (zwanego też więzadłem stożkowym) (tendo coni seu Liganwm Styml
. przedslonkowo Om ° k rowe S 0 Palladino-Hisa.
Jest otwór dla DYZČJ'śęia pęczka przedsionkowo- omo
tum conosum).
6. Części błoniastej przegrody międzykomorowej (pars membranacea septz' z'n~ , . - ', Ł wiąca około 1/6 górnej
Częśc błomasta przegrody II|1lQdzYk01_“°r°ŸVÊ-1 S ano _ _ Ś _ . WIÓk_
terventricularis) . (1 'ędzykomorowej ' odchodzi od m1e_]SC& D0ÍąCZef“a P191” clema
CZQŚC1' P rzegro Yml _ _ - ' -k Omwego prawego i scho-
7. Nici wieńcowych (file, coronaria). _
mstego aorty 1' pierściema
' włóknistego
v ' przedsionkowo om
dząc ku dołovvi, łączy się z częścią m1ęŚnÍ0W-ą PfZe81`0dY~

. . - ' - - - włókniste
e łączą pierścienie ' '
przedsionkowo -komorowe z odpowied-
Va/vula semilunarís trunci pulmona/is
„,'mNiişåālżżifzllfişvvčiomisßflfl (prawy Z D1`a“'>'mi1eWY Z 1e“'ym)'
f""' Ostium
aríërior i pulmona lis

conosum
\
@,\° ø\ Ostrum aoriae
'Í'¿›°<3'
~\Š \
'Š NS

i ___í-1
` 0„5\¿‹e/76 a

Sfłfsref
‹iS“°
..
ni)
×\
'10'* .... `

oíjCiue/\
ventn'cu/an's al>mivtra/`s) ;OÜQ
Sp/seßf-S â/is
3 ds5161119 C \\\.
¬

-9 .iw 2 °' nąug

e/ie/1
's)ąue/i ai/\oe_u;/e\
ëā
atr (s. Q"l
`

1"' Cusp/8 elłap `

/-/Í \J
/'
\ \\\
_ĘŻ1
\ _,___. \(S12 enxap
s;
u \ Ĺ_

. Osüufn Trigonum
atfioventnculare fibmsum
SIITISÍFUÍTI dextrum

Ryc. 26. Szkielet serca

 72
73

UKŁAD PRZEWODZĄCY SERCA

(Systema conducens cordis)
V. cava \/ y
superior
W mięśniu sercowym oprócz mięśniówki właściwej, wykonującej pracę, występuje
swoisty układ mięśniovvy, tzw. układ przewodzący serca (systema conducens cordźs), Arcus aortae
którego budowajest charakterystyczna dla embrionalnej (zatrzymanej na pewnym etapie
rozwoju) tkanki rnięśnia sercowego. Układ ten stanowi jedyne połączenie między mię- Ł

śniówką przedsionków i komór. Jego zadaniem jest wzbudzanie i przewodzenie impul- Nodus
sów do skurczu niięśniówki przedsionkówi komór, a także koordynacja czynności ser. sinuatrialis
ca. Komórki układu przewodzącego serca mają zdohiość tzw. powolnej spoczynkowęj
depolaryzacji i wykazują podstawowy rytm elektryczny. ¬ \| Fascicu/us
/\ atrioventricularis
Z anatomicznego punktu widzenia układ składa się z dwóch różnych części:
- części zatokowo-przedsionkowej (położonej na granicy zatoki żył głównych
i właściwego przedsionka prawego) złożonej z węzła zatokowo-przedsion-
Ó Ű'
kowego (vwdus sźnuatrźalis);
- części przedsionkowo-komorowej, zbudowanej z węzła przedsionkowo-komo-
Fibrae
rowego (nodus atrioventriculafrvls) oraz pęczka przedsionkowo-komorowe-
Purkini
Nodus
go (ƒascźculus atrźoventricularis).

c
atrioventricularis
Układ przewodzący serca ma budowę hierarchiczną, tzn. wyróżniamy tu ośrodek
nadrzędnyi ośrodki podległe, przez które impuls po kolei przebiega.

Ośrodkiem nadrzędnym jest węzeł zatokowo-przedsionkowy (mdus sinuatria-

lis seu Keith-Flaclc). Wymiary: długość - 30 mm, szerokość - 1-2 mm, grubość - 3-
-4 mm:
n.-Êęä
-leży w ścianie prawego przedsiorika pomiędzy ujściem żyły głównej górnej a grze-
Crus
bieniem granicznym (crista termźmzlźs) pod nasierdziem; węzeł składa się z czę-
dextrum
ści głowowej obejmującej brzeg przedni ujścia żyły głównej górnej; odnogi pra- Crus
wej biegnącej wzdłuż grzebienia granicznego i odnogí lewej zdążającej do przy- sinistrum
czepu przegrody międzyprzedsionl‹owej ;
-istniejące połączenia międzywęzłowe opisano w części nt. rnięśniówki przedsion-
Ryc. 27. Układ przewodzący serca
ków.

Część przedsionkowo-komorowa stanowi pomost mięśniowy między przedsionka-
mi i komorami.
Węzeł przedsionkowo-komorovvy (nodus atrioventrźcularis seu Aschojf-Tw
vara) znajduje się W tylno-dolnej części przegrody międzyprzedsionkowej, pod wsier-
dziem, od strony prawego przedsionka; tuż powyżej trójkąta włóknistego prawego,
pomiędzy ujściem zatoki wieńcowej a płatkiem przegrodowym zastawki trójdzielnej.
Wyiniary: długość - 6 mm; szerokość - 2-4 mm.
Wkieninku części błoniastej przegrody międzykomorowej węzeł przedłuża się w pień
pęczka przedsionkowo-komorowego. Pień dzieli się na dwie odnogi, które zstępując
do komór po dwóch stronach przegrody międzykomorowej, rozpadają się na odgałę-
zienia końcowe.
Pień (tmncus) pęczka przedsionkowo-komorowego (ƒasciculus atrioventrźcu-
laris seu Paltadźøw-His) rozpoczyna sięjeszcze w prawym przedsionku, powyżej trój-
kąta włóknistego prawego; przechodzi przez ten trójkąt ibiegnie po prawej stronie
części błoniastej przegrody międzykomorowej ukryty pod wsierdziem. Na granicy czę-
ści błoniastej imięśniowej pień dzieli się na odnogę prawą i lewą, które obejmując
górny brzeg części mięśniowej przegrody, zstępują w dół.
Odnoga prawa (Crus dextmm) biegnie po prawej stronie przegrody międzyko-
morowej do wysokości beleczki przegrodowo-brzeżnej (trabeculum septomargźna-
le) i tu dzieli się na liczne gałązki dochodzące do mięśniówki prawej komory.

JL
 74
Odnoga lewa (Crus sźnźstmm) rozpoczyna się jeszcze po prawej stronie przegrody
po przejściu na lewą stronę ukazuje się między tylnym a prawym płatkiem półksiężycowa.
tym zastawki aorty, a następnie biegnie pod wsierdziem W dół. Dzieli się na gałąź przed.
nią (1^a'rnus antefriofr) i tylną (Yamus poste'rz`o'r). Prócz wymienionych często odchodzi
również gałąź środkowa (przegrodowa) (mmus septalis) skierowana do koniuszka ser-
ca. Każda z gałęzi dochodzi do podstawyjednego z mięśni brodawkowatych (odpowięd-
nio przedniego lub tylnego).
Przejście włókien pęczka we właściwą mięśniówkę serca odbywa się u podstawy
mięśni brodawkowatych W postaci tzw. włókien Purkiniego.
Pod względem częstości generowanych impulsów ośrodki układu bodźcoprzewo-
dzącego nie są równorzędne. Generują impulsy mniej więcej z częstością 70/min (wę.
zeł zatokowo-przedsioril‹owy), 50/min (węzeł przedsiorikowo-komorovvy) i 30/min (pę.
czek przedsionkowo-komorowy). Układ przewodzący serca samodzielnie generuje im.
pulsy do skurczu przedsionków, ale podlega wpływowi układu nerwowego. Dzięki au-
tomatyzmowi odnerwione serce może się nadal kurczyć (stąd możliwa jest
transplantacja).
UNACZYNIENIE U KŁADU PRZEWODZĄCEGO
I Gałąź przednia i przegrodowa lewej odnogi pęczka przedsionkowo-komorowego
jest unaczyniona przez gałęzie przegrodowe lewej tętnicy wieńcowej.
Pozostałe części układu przewodzącego zaopatrują gałęzie przegrodowe tyhie pra-
wej tętnicy wieńcowej (przy czym lewą odnogę pęczka zaopatrują na ogół obie tętnice
wieńcowe razem).
_._ -_
75
ZASTAWKI SERCA
(Valvae cordis)
ZASTAWKI PRZEDSIONKOWO-KOMOROWE
(Valvae atrioventriculares), inaczej zastawki żyhie
Lężą w ujściach przedsionkowo-komorowych między przedsionkami a komorarni:
W prawym ujściu przedsionkowo-komorowym leży zastawka przedsionkowo-komo-
rowa prawa albo trójdzielna (valva atrioventriculawls dextra seu tricuspida-
jqjş), a w lewym ujściu leży zastawka przedsionkowo-komorowa lewa albo dvvu-
dzielna (mitralna) (valva atrźoventricularis sinistra seu bicuspźctalis ['mz`t'raĹźs]).
Każda zastawka przedsionkowo-komorowa jest zbudowana z płatków (cuspvls).
Prawe ujście przedsionkowo-komorowe leży ze wszystl‹ich ujść najniżej; w stosun-
ku do lewego ujścia żylnego nieco do przodu od niego. Zastawka trójdziema posiada
trzy płatki:
- płatek przedni (cuspis anterior);
- płatek tylny (cuspis poste'r1Ĺo'r);
- płatek przegrodowy lub przyśrodkowy (cuspis septalis seu medialis).
Lewe ujście przedsionkowo-komorowe znajduje się bardziej ku tyłowi i na lewo niż
ujście prawe. Zastawka dwudzielna posiada dwa płatki:
- płatek przedni (cuspvls anterior);
- płatek tylny (cuspis postewlor).
Oprócz płatków głównych w kątach między płatkami często występują małe płatki
pośrednie (cusptdes interrnedźae).
Wkażdym płatku zastawki przedsionkowo-komorowej wyróżniamy następujące ele-
menty anatorniczne:
- brzeg wolny;
- brzeg przytvvierdzony (do pierścienia włóknistego);
- powierzchnię przedsionkową (lśniącą i gładką);
- powierzchnię komorową (szorstką i guzowatą).
Do powierzchni komorowej i brzegu wolnego każdego płatka zastawki przedsion-
kowo-komorowej przyczepiają się struny ścięgniste sąsiednich mięśni brodawkowa-
tych. Pod względem histologicznym płatek jest zbudowany z podwójnej warstvvy wsier-
dzia, połączonej za pomocą tzw. blaszki właściwej (Zamźna proprźa), zbudowanej
z tkanki włóknistej łącznej z dodatkiem włókien elastycznych. Płatki zastawek zarów-
no przedsionkowo-komorowych, jak i półksiężycowatych nie posiadają własnych na-
Czyń, a są odżyvviane przez omywającąje krew.
L

76
Rzuty i osłuchiwanie
Zastawkę trójdzielną rzutujemy za mostkiem, na wysokości mostkowego przy-
czepu chrząstki V żebra; osłuchujemy ją w IV prawej przestrzeni międzyżebrowej przy
brzegu mostka.
Zastawkę dwudzielną rzutujemy za przyczepem chrząstki IV lewego żebra do
mostka; osłuchujemy ją w punkcie rzutu koniuszka serca (w V lewej przestrzeni mię.
dzyżebrowej w połowie odległości między linią przymostkową a linią środkowo-oboj-
czykową lewą).
Czynnosc fr
Zastawki przedsionkowo-komorowe otwierają się W okresie, kiedy zarówno przed-
sionki, jak i komory są w stanie rozkurczu. Ciśnienie krwi napływającej do przedsion-
ków powoduje odchylenie płatków do światła komór. Płatki zastawek tworzą wówczas
otwarty lejek dla krwi przepływającej z przedsionka do komory. Zamknięcie zastawek
następuje na początku skLu'czu izowolumetrycznego komór. Krewjest wówczas wyci-
skana spomiędzy beleczek mięsnych w kierunku od wierzchołka komory kujej podsta-
wie. Wskutek tego pomiędzy ścianą komory a powierzchnią komorową płatków po-
wstają zawirowania krwi, które naciskając na płatki, powodują (zgodnie z zasadą Ber-
noiilliego) ich cofnięcie w kierunku ujść przedsionkowo-komorowych. Struny ścięgni-
ste zapobiegają wynicowaniu płatków zastawek do śvviatła przedsionków. Ponieważ
w trakcie dalszego skurczu wierzchołki komór zbliżają się do ich podstaw, skurcz mię-
śni brodawkowatych powoduje utrzymanie stałego napięcia strwi ścięgnistych. Zwol-
nienie strun ścięgnistych (np. w wyniku naderwania mięśnia brodawkowatego W prze-
biegu przeżytego zawału serca) powoduje wsteczny przeciek krwi do przedsionków.
ZASTAWKI PÓŁKSIĘŻYCOWATE
(Valvulae semílunares), inaczej zastawki tętnicze
Leżą w ujściach vvielkich tętnic z komór serca, pomiędzy tzw. stożkami tętniczyrni
atymi tętnicami (aortą ipniem płucnym). Określamy je odpowiednio zastawkami
pnia płucnego i aorty (valvulae semilunares tmmci pulmßnalis et aortae). Płatki
zastawek półksiężycowatych noszą nazwę valvulae (czyli właściwie „zastaweczki”).
Ujście pnia płucnego leży do przodu i na lewo od ujścia aorty. W zastawce pnia płucne-
go wyróżniamy:
- płatek przedni (valvula semźlumris anterior);
- płatek prawy (valvula semilunaris dextra) ;
- płatek lewy (valvula semilunaris sinistra).
Zastawka aorty leży bezpośrednio powyżej i do przodu od obu ujść przedsionkowo-
-komorowych oraz do tyłu i na prawo od ujścia pnia płucnego. Wyróżniamy w niej:
- płatek prawy (valvula semźlunawås dextra) ;
- płatek lewy (valvula semilunawls sinistra);
- płatek tyhiy (valvula semilunaris p0ste1"Ĺo'r).
- ai
77
płatek zastawki półksiężycowatej ma charakterystyczny kształt gniazdajaskółczego.
Wyróżniamy w nim następujące elementy anatomiczne: _
__ brzeg przytwierdzony (przyczepiony do pierścienia włóknistego);
_ brzeg w01flY;
_ powierzchnię komorową (wypukłą);
__ powierzchnię tętniczą (wklęsłą).
Na środkii brzegu wolnego leży grudka płatka półksiężycowatego (mdulus valvu-
gemilunamls) zwana guzkiem Arancjusza. Od grudki wzdłuż brzegu wolnego bie-
Łaęe cienlde pasmo zwane obłączkiem płatka półksiężycowatego (limula valvulae
sggvlnilunawls) ' Zadaniem grudeki obłączków .jest
_ uszczelnienie płatków zastawek. Hi-
ştologicznie płatek zastawki półksiężycowatej jest zbudowany zz
_warstwy zwróconej do światła tętnicy, która odpowiada błonie wewnętrznej tętni-
cy (ttmźca intima - właściwie jest to sam śródbłonek);
_ warstwy środkowej, którajest przedłużeniem warstwy środkowej tętnicy (tunica
media - tkanka łączna włól<nista z dodatkiem włókien sprężystych);
- warstwy zwróconej do światła komory, która jest przedłużeniem wsierdzia.
Rzuty i osłuchiwanie
Zastawkę aorty rzutujemy za mostkiem, w przedłużeniu III przestrzeni międzyże-
browej, a osłuchujemy W II prawej przestrzeni międzyżebrowej przy brzegu mostka.
zagmwkę pnia płucnego rzutujemy za przyczepem chrząstki III lewego żebra do
mostka, a osłuchujemy WII lewej przestrzeni międzyżebrowej przy brzegu mostka.
1,
Czynnosc
Zastawki tętnicze otwierają się pod koniec skurczu izowolumetrycznego komór,
kiedy ciśnienie krwi w komorach przewyższa ciśnienie krwi płynącej w wychodzących
z nich tętnicach. Otwierane są one przez prąd krwi, który dociska je do ścian tych
tnic.
tę Zamknięcie zastawek następuje pod koniec okresu protodiastolicznego (przedroz-
kurczowego), kiedy ciśnienie krwi w komorach obniża się poniżej wartości ciśnienia
panującego w wychodzących z nich tętnicach. Wówczas krew znajdująca się w począt-
kowych odcinkach aorty i pnia płucnego wypełnia zatoki Valsalvy (przestrzenie mię-
dzy płatkami zastawek półksiężycowatych a ścianą aorty i Dnia II>Í1lCf1e80)› ZamYkfl.ląC
Zastawki. _
Pozostałe zastawki serca nie mają znaczenia hemodynamicznego (w obiegu krwi
w sercu).
Zastawka żyły głównej dolnej jest zastawką szczątkową, która główną rolę speł-
niała w życiu wewnątrzmacicznym. Kierowała wówczas prąd krwi z żyły głównej dol-
nej przez drożny wtedy otwór owalny (w przegrodzie międzyprzedsionkowej) do lewe-
go przedsionka.
Zastawka zatoki wieńcowej przysłania niecałkowicie ujście zatoki wieńcowej;
podobnie jak poprzedniajest szczątkową pozostałością po prawej zastawce zatoki żyl-
nej serca.
78 79

UNACZYNIENIE SERCA W11-ją prawej tętnicy wieńcowej. Tętriicy towarzyszą: żyła vvielka serca (cena cardiaca
magmz seu vena cordis magna), naczynia chłonne oraz liczne gałązki nerwowe splotu
sercowego wraz z komórkami zwojowymi. Oddaje gałęzie:
_ prawe (do komory prawej, w tym gałązkę stożka tętniczego);
Unaczynienie tętnicze: pochodzi od tętnic wieńcowych (arterźae coronartae), _ lewe (4-6 do komory lewej);
nazwanych tak, bo ich początkowe odcinki, niby wieńcem, obejmują serce. _ przegrodowe przednie (8-15: zaopatrują mniej więcej 2/3 przednie przegrody
międzykomorowej).
TĘTN|cA w|EŃcowA PRAWA ~
(Arteria coronaria dextra)

Rozpoczyna się w prawej zatoce aorty, biegnie z początku między prawym uszkiem
A. carotis communis sinistra
a stożkiem tętniczym prawym, a następnie W bruździe wieńcowej między prawym przed-
sionkiem a prawą komorą iwchodzi na powierzchnię przeponową serca do bruzdy Truncus I A. subclavia
międzykomorowej tyhiej jako gałąź międzykomorową tylna (ramus interventri- ' sinistra
culwris posteøfźor), dochodząc do wcięcia koniuszka serca. Druga gałąź, nieraz tej brachiocephalicus
samej grubości, biegnie w bruździe wieńcowej w przedłużeniu głównego pnia. Gałęzi
międzykomorowej tylnej towarzyszą: żyła sercowa średnia (vena cardźaca media Arcus aonae I
seu vena cordis media), naczynia chłonne i gałązki nerwowe splotu sercowego wraz Ligamentum
z licznymi komórkami zwojowymi. Oddaje gałęzie: arteńosum
- wstępujące (do prawego przedsionka);
_ A. P.ulrnonalis
.
- zstępujące (do przedniej ściany, prawego brzegu i ściany tylnej prawej komory); sinistra
- boczne: prawe i lewe (do obu komór); \/. cava
A ' coronaria
dextra Süpefivf Aorta
__, ascendens Truncus
\pu/monalis
- przegrodowe tyhie (do 1/3 tyhiej przegrody międzykomorowej oraz większości
struktur układu przewodzącego serca). \
_.__ Í Auricula
. . „
¬ / $'"'$"a A. coronana
Zakres zaopatrzenia tętnicy wieńcowej prawej ' ' filj sinistra
.g .
- prawy przedsionek; Í ä \ R. circumflexus
- prawa komora (z wyjątkiem części ściany przedniej); a. coronariae sin.
Vv. cardiacae . ‹ _ ` *`
- część powierzchni przeponowej komory lewej; anteríores ` .
- mięsień brodawkowaty tylny komory lewej; - 1
- mięśnie brodawkowate tylny i przegrodovvy komory prawej; ' 4* ` R. ínterventrícu/aris
Ĺ`_'-4 \ anterior
- 1/3 tylna przegrody międzykomorowej; ,/ ' I ` a. coronariae sin.
- układ przewodzący serca z wyjątkiem gałęzi przedniej iprzegrodowej lewej od- Ventriculus
nogi pęczka przedsionkowo-komorowego. dexter

TĘTN|cA w|EŃcowA LEWA

(Arteria coronaria sinistra)
/\ý
V. cordis /I 85
magna I

Rozpoczyna się w lewej zatoce aorty. Krótki pień tętnicy (ok. 1 cm) biegnie między
4 ofdls
› 8*C

lewym uszkiem a pniem płucnym w stronę bruzdy wieńcowej (sulcus coronarius)

i dzieli się na gałąź okalającą (ramus cźrcumflexus) oraz gałąź międzykomorową
przednią (ramus źnterventricularis anterior).
Gałąź międzykomorowa przednia biegnie w bruździe międzykomorowej przed-
niej aż do wcięcia koniuszka serca, gdzie często zespala się z gałęzią międzykomorową
RYC. 28. Tętnice i żyły serca (powierzchnia mostkowo-żebrowa) - według Siriielriikowa
 80

Gałąź okalająca, z początku ukryta pod levvym uszkiem, biegnie w lewą stronę W bmź. W towarzystvvie gałęzi miedzykomorowej tylnej prawej tętnicy wieńcowej i uchodzi do
dzie wieńcowej między lewyrn przedsionkiem a lewą komorą na powierzchni mostkowo- zatoki wieńcowej. Prowadzi krew z tylnych powierzchni obu komór i tylnej części prze-
-żebrowej, ukryta pod lewym uszkiem. Następnie przebiega na powierzchni tyhiej, koń. grody międzykomorowej. _ _ _ _
cząc się na powierzchni przeponowej lewej komory. Nie dochodzi do bruzdy międzyk0_ Żyła. sercowa mała (vena cardzaca pania seu vena cordzs parva) biegnie na
morowej tylnej. Gałęzi okalającej towarzyszą: żyła sercowa wielka (vena cardiaca mą- Owierzchni przeponowej serca między prawym przedsionkiem a prawą komorą, w to-
gm. seu vemz cordźs magna), naczynia chłonne oraz gałązki splotu sercowego z ko- í)v3_rzystvvie tętnicy wieńcowej prawej. Uchodzi od prawej strony do zatoki wieńcowej.
mórkami zwojowyrni. Oddaje gałęzie: Żyła tylna komory lewej (vena postemlor ventriculź sźm`„st'rz') biegnie natyhiej
- wstępujące (zaopatrują lewy przedsionek) ; ' powierzchni lewej komory, uchodząc do zatoki wieńcowej lub w 20% do zyły wielkiej
- zstępujące (do lewej komory).
Żyła wielka serca towarzyszy gałęzi okalającej tylko w bruździe wieńcowej. Ser Żyła skośna przedsionka lewego (vena obliqua atmz sznzstrz) rozpoczyna się
na powierzchni bocznej lewego przedsionka, biegnie w dółi na prawo, uchodząc do zato-
Zakres zaopatrzenia tętnicy wieńcowej lewej ki wieńcowej.
- lewy przedsionek; A carotis
A' s.¿'Ł.'°'aVÍa comniunis sinistra
-lewa komora (z wyjątkiem części ściany tylnej); sinistra
- część przedniej ściany prawej komory;
` ' Truncus
- 2/3 przednie przegrody międzykomorowej; A pulmona”-S i brachiocepha/icus
- rnięsień brodawkowaty przedni prawej komory; _ sinistra
- rnięsień brodawkowaty przedni lewej komory;
_ gałąz przednia i przegrodowa lewej odnogi pęczka przedsionkowo-komorowego. \ sgpgfiéfgßęšga W

' supeflbr A. pulmona/is

ODPŁYW KRWI ZYLNEJ
\/.pulmontalis % `
dema

Krew z większych żył uchodzi do prawego przedsionka za pośrednictwem zatoki mfenor sinistra (V ' ` ` V pulmona/is
wieńcowej (Sinus coronarius), przyjmującej ok. 60% krwi żylnej z serca. Mniejsze 1 Atrium \ i I supeńor dextra
żyły, żyły serca przednie (venae ccmfdźacae anterimfes seu 'uenae cordis anteriores) VÍ..obliqua
. _ Í. sínistrum \ `_Ą V_ pulmona/is
i żyły sercowe najmniejsze (venae cardiacaß minźmae seu 'uenae cordis mim'mae),
8 m Sims H ' Í inferior dextra
niosące ok. 40% krwi z serca, uchodzą na ogół bezpośrednio do prawego przedsionka,
V cardiaca Åffiüffl
choć także do pozostałychjam serca. magna dextrum
Ó
"

. gt, 'vi
, ,/.
Zatoka wieńcowa (sźnus comnarius), będąca pozostałością lewego rogu zatoki R. circumflexus <
xşý
żylnej serca, leży na powierzchni przeponowej serca w rowku wieńcowym między komorą a. coronarlae \\-
,//S/bus com” ' OT
6,5
sinistrae ?1'ê,,¿
I
lewą a przedsionkiem lewym, w przedłużeniu żyły wielkiej serca. Uchodzi do prawego przed-
' ö`/71/.g
sionka, a ujście jest zaopatrzone w zastawkę (valvuča sinus co'r01wm"iź). Także w miejscu
przejścia żyły wielkiej serca w zatokę wieńcową znajduje się w ok. 75% zastawka.

Dopływy zatoki wieńcowej ý/'P

Żyła sercowa wielka (vemr cardvlaca magna seu vena cordils magna) rozpo- D
. o\j\Ü '
czyna się w okolicy wcięcia koniuszka serca na powierzchni mostkowo-żebrowej; biegnie G
Å-
\'e“àg*
ku górze w bruździe międzykomorowej przedniej, towarzysząc gałęzi międzykomorowej A. coronaria
dextra
przedniej lewej tętnicy wieńcowej. Następnie wchodzi do bruzdy wieńcowej i biegnie tam
w towarzystwie gałęzi okalającej lewej tętnicy wieńcowej między lewym przedsionkiem a , R. interventricularis
lewą komorą. Na powieizcłmi przeponowej uchodzi do zatoki wieńcowej. Prowadzi laew 'O94' r;Q¿p9~ . postenor
głóvvnie z lewej części serca, przedniej części przegrody rniędzykomorowej i niewielkiej a. coronaríae dextrae
\/. cardiaca
części ściany przedniej komory prawej. media
Żyła sercowa średnia (ziemi cardźaca media seu vena cordis media) rozpo-
Ryc. 29. Tętnice i żyły serca (powierzchnia tylna i przeponowa) - wedlug Sinielnikowa
czyna się w okolicy wcięcia koniuszka serca, biegnie w bruździe międzykomorowej tylnej

82
Ponadto krew ze ściany serca odpływa:
- żyłami sercowyrni przednimi (venae cardiacae anteriores seu venae cordis
anteríßres), rozpoczynającymi się na ścianie przedniej prawej komory, po przekr0_
czeniu bruzdy wieńcowej uchodzą do prawego przedsionka;
- żyłamí sercowymi najmniejszymi (venae cardźacaß mimlmae seu 'uenąe
cordis minvlmcoe) zbierającyrni krew ze ścian sercai uchodzącyrni bezpośrednio
do obu przedsionkówi obu komór.
NACZYNIA CHŁONNE SERCA
Chłonka z serca odpłyvva początkowo naczyriiami chłonnymi włosowatymi, które
układają się w trzy sieci: podwsierdziową, mięśniową (środkową) i podnasierdziową
Odprowadzające naczynia chłonne układają się na ogół powierzchownie, towarzysząc
gałęziom tętnic wieńcovvych:
- w bruździe rniędzykomorowej przedniej układają się naczynia prowadzące chłon-
kę z przednich powierzchni obu komór;
- w bruździe międzykomorowej tyhiej, a następnie w bruździe wieńcowej układa się
naczynie odprowadzające chłonkę z tylnej powierzchni lewej komory.
Oba powyższe spływy chłonki łączą się pod lewym uszkiem w główne naczynie cliłon-
ne serca lewe - uchodzi ono do jednego z węzłów tchawiczo~oskrzelovvych lub przy-
tchawiczych:
- naczynia chłonne z tylnej, a częściowo i przedniej powierzchni prawej komory
łączą się w główne naczynie chłonne prawe. Rozpoczyna się ono na tyhiej stronie
serca w bruździe międzykomorowej tylnej i po dojściu do uszka prawego prze-
chodzi na przednią stronę aorty i uchodzi do górnego węzła chłonnego śródpier-
siowego przedniego.
UNERWIENIE SERCA
Splot sercowy (plexus cardźacus) powstaje przez wymieszanie:
1) współczulnych nerwów sercovvych, będących włóknami sympatycznyrni po-
zazwojowymi, pochodzącymi ze wszystkich trzech zwojów szyjnych oraz z czterech
górnych zwojów piersiowych pni sympatycznych. Stąd noszą one miano: nerwy ser-
cowe szyjne, górne, środkowe i dolne (nerml cardźaci cervicales supewlores, me-
dii et inferźores) oraz nerwy sercowe piersiowe (nervi cardiacz' thoracźczj;
2) przywspółczulnych gałęzi sercowych, które są włókriami parasyrnpatycznyrni
przedzwojowymi i wywodzą się głównie od nerwów błędnych. Gałęzie sercowe dzie-
limy na gałęzie sercowe szyjne górne i dolne oraz gałęzie sercowe piersiowe. Gałęzie
sercowe szyjne górne odchodzą od pnia nerwu błędnego w bezpośrednim sąsiedztwie
zwoju węzłowego (gcmglion nodosum), gałęzie sercowe szyjne dolne odchodzą na
odcinku rniędzy zwojem węzłovvym a odejściem nerwu krtaniowego wstecznego i wresz-
cie gałęzie sercowe piersiowe odchodzą bezpośrednio od nerwu krtaniowego wstecz-
nego lub pnia nerwu błędnego w bezpośrednim sąsiedztwie odejścia nerwu krtaníowego
wstecznego.
-:_
83
Spjoj; sercowy jest największym splotem autonomicznyrn uzwojonym klatki piersio-
. Anatomicznie wyróżniamy w nim część głęboką i powierzchovmą. Mniejsza część
wej' 'ęizchowna leży w jamie klatki piersiowej, W śródpiersiu przedtchawiczym, pokrywa-
Powlkl słą powierzchnię łuku aortyi miejsce podziału pnia płucnego. Część głęboka leży
Jąc “gdęiersiu dolnym środkowym w worku osierdziovvyrn między aolfą Wstęplłiącą 3 ŻY-
W ŚI: p ` Na terenie części powierzchownej mogą się znajdować dwa zwoje serco-
łaml pšucęźyălżdrdźaca) ponadto w splocie mogą występować także inne mniejsze zwo-
Yve (Q Źgści povvierzchownej wnikają zwykle lewy nerw sercowy szyjny gómy oraz gałąź
Je' Do C ę ` a dolna lewego nerwu błędnego. Przywspółczulne włókna przedzwojowe
serçowa mórkach zwojowych splotu sercowego lub w komórkach splotów śród-
žâāşšiżfālřšvzwājonych ścian serca (szczególnie bogato występujących W przedsionkach
serāašbu części splotu sercowego wychodzą sploty towarzyszące naczyniom wieńco-
wym, zwane dawniej splotarni wieńcowymi serca przednimi tylnym. Gałęzie WYCŸ}0'
dzące ze splotów wytwarzają sploty wtórne: splot nasierdziowy (plexus epzcardza-
cus), śródsierdziowy (ptexus myocwrdiacus) i podwsierdziowy (pbexus subendo-
cardźaC71'S)-
Zmienność położenia i kształtu serca
U dziecka wskutek vvyższego ustawienia przepony serce jest położone bardziej po-
ziomo, a koniuszek może leżeć nawet w IV lewej przestrzeni międzyżebrowej w linii
środkowoobojczykowej lewej. Kształt serca u noworodka jest bardziej zbliżony do kii-
listego. U osób starszych serce leży bardziej pionowo, a koniuszek może znajdować się
nawet w VI przestrzeni międzyżebrowej. U osób astenicznych serce leży bardziej pio-
nowo (serce wiszące), a u pyknicznych bardziej poziomo (serce leżące). W czasie wy-
dechu serce układa się bardziej poziomo, a podczas wdechu koniuszek się obniża i prze-
siiwa przyśrodkowo. W czasie skurczu komór przedsionki się rozszerzają, wypełniają
się krwią podstawa komór przesuwa się w kierunku koniuszka, a sam koniuszek nie
7
zmienia położenia.
CY KL PRACY SERCA
- skurcz przedsionków: 0,15 s
- skurcz komór: 0,30 s
- pauza (cisza elektryczna): 0,40 s
1_ W okresie gpoczynkowym krew przepływa z przedsionków do komór przez otwar-
te ujścia przedsionkowo-komorowe dzięki różnicy ciśnień. Okres ten nazywamy fazą
szybkiego wypełniania komór.
2. Skurcz przedsionków - dopełnia komory krwią. ' _ _
3. Skurcz izowolumetryczny komór (wzrasta napięcie rnięśniówki, przy stałej dłu-
gości włókien mięsnych):
- zamknięcie zastawek przedsionkowo-komorowych; _
- pod koniec skurczu izowolumetrycznego otwarcie zastawek tętniczych.. Í
4. Skurcz izotoniczny komór (napięcie mięśriiówki stałe, przy skracającej się dłu-
gości włókien mięsnych).
84
5. Okres protodiastoliczny (przedrozkurczowy).
6. Zamknięcie zastawek tętniczych.
7. Szybkie wypełnianie komór (jak w punkcie 1).
W czasie skurczu komór krew napływa z pni żylnych do przedsionków (zastawki
przedsiorikowo-komorowe sąw tym czasie zamknięte). W momencie rozkurczu ciśnienie
w komorze spada, a ciśnienie w przedsionku zaczyna stopniowo przewyższać ciśnie_
nie panujące w komorze. Spada napięcie ścian komór, otwierają się zastawki przed-
sionkowo-komorowe, do komór jest wtłaczany pod ciśnieniem słup krwi. Prąd krwi
odchyla płatki zastawek przedsionkowo-komorowych do światła komór.
Skurcz komór rozpoczyria się od wierzchołka komór i od warstw najbardziej we-
wnętrznych aż do najbardziej zewnętrznych. W czasie skurczu obniża się podstawa
komór. Spomiędzy beleczek mięsnych zostają „wyciśnięte” drobne porcje krwi zalega-
jące tam wcześniej, a następnie dzięki prawu Pascala krew równorniernie napiera na
ściany serca, działając również na okolicę ujść żylnych. Dochodzi do zawirowań w prze-
strzeni rniędzy płatkami zastawek przedsionkowo-komorowych a ścianą komór, co pre-
fg,Łcźfo'r'rne hepatis) i dochodzi do lewej gałęzi żyły wrotnej (vena portae). Tutaj stru-
wadzi do ich zamknięcia. Na ich ewentualne wynicowanie do światła przedsionków nie
p0ZWalają Struny ścięgniste. W momencie gdy ciśnienie w komorze nie równoważy ci-
śnieniaw pniu tętniczym (tj. ciśnienie w komorze jest vvyższe), otwierają się zastawki
półksięzycowate i krew wypływa z komór.
_ Krew „wystrzelona” z komory przyjej skurczu próbuje się cofnąć, wypełniając zato-
ki Valsalvy i zamyka zastawki półksięzycowate, a cykl się powtarza.
Tony serca
Osłuchując serce, słyszymy tzw. tony serca:
' Ton I (skurczovvy) - dłuższy i niższy -jest spowodowany głównie zamknięciem
zastawek przedsionkowo-komorovvych.
' Ton II (rozkurczowy) - krótszy i wyższy -jest spowodowany głównie zarnknię-
ciem zastawek tętniczych.
W przypadku wad serca słyszymy zjawiska patologiczne zwane szmerami.
Burow 'Ĺ Sappey).
85
|‹RĄżEN|E PŁoDowE
(Circulatio ƒoetalis)
Płód pobiera tlen i substancje odżywcze z krwi matki poprzez łożysko, tam także
wydała produkty końcowej przemiany materii. Po urodzeniu ustrój wszystkie te czyn-
ności wykonuje za pomocą własnych narządów - tym zmianom czynnościowym po
urodzeniu towarzyszą zmiany w budowie układu naczyniowego.
W okresie płodowym krew utlenowana i zaopatrzona w substancje odżywcze pły-
nie do płodu dwiema żyłami pępkowymi (venae umbrllicales), dość szybko prawa
żyła pępkowa zanika, natomiast do momentu porodu funkcjonuje lewa żyła. Lewa żyła
pępkowa wchodzi do jamy brzusznej płodu przez pierścień pępkowy (cmulus umbilź-
calźs). W jamie brzusznej żyła kieruje się ku górze W kieriuiku wrót wątroby (porta
hgpatis), biegnąc w dohiym biegunie vvięzadła sierpowatego wątroby (ligamentum
mień krwi dzieli się na dwie części: część krwi płynie przez wątrobę, poprzez krążenie
wrotne i 2-3 żyłami wątrobovvyrni wpływa do żyły głównej dolnej w miejscu jej prze-
biegu przez tylną część rowka strzałkowego prawego; pozostała część kiwi przez tzw.
przewód żylny (ductus 'uevwsus seu Aranti) [będący w sumie przedłużeniem żyły
pępkowej] płynie bezpośrednio do żyły głównej dolnej. Stąd też żyła główna dolna
(uchodząca do prawego przedsionka) prowadzi krew utlenowaną z łożyska i krew żyl-
ną z krążenia wrotnego i innych swoich dopływów. Dzięki zastawce żyły głównej dol-
nej krew jest kierowana przez otwór owahiy (foramen ovale) do lewego przedsionka
(i tu miesza się z krwią żylną niesioną przez żyły płucne). Z lewego przedsionka krew
płynie przez lewe ujście przedsionkowo-komorowe do lewej komory, a stąd aortą na
obwód (rozgałęzienia aorty rozprowadzają krew po całym organizmie).
Do prawego przedsionka uchodzi także krew z „nadprzeponowych” partii ciała przez
żyłę główną górną. Krew ta dostaje się przez prawe ujście przedsionkowo-komorowe
do prawej komory, a stąd do pnia płucnego. Pojemność krążenia płucnego w okresie
płodowyrn jest niewielka ze względu na obkurczenie naczyń, stąd też vvięl<szość krwi
płynie poprzez przewód tętniczy (ductus arteøńosus seu Botallź) do łuku aorty i stąd
dochodzi na obwód (przewód tętniczy łączy rozwidlenie pnia płucnego bądź początko-
wy odcinek lewej tętnicy płucnej z wklęsłością łuku aorty). Krew z przewagą krwi żyl-
nej odpływa z płodu dwiema tętnicami pępkowyrni (arterźaß umbilicales), odcho-
dzącymi od tętnic biodrowych wewnętrznych, a te od tętnic biodrovvych wspólnych od
aorty brzusznej. Tętnice pępkowe przechodzą przez pierścień pępkowy i biegnąc w sznu-
rze pępowinowym (długość zmienna: od 30 do 100 cm), dochodzą do łożyska.
POZOSTAŁOŚCI PO KRĄŻENIU PŁODOWYM
1. Po pierścieniu pępkowym - pępek (umbźlicus).
2. Po żyle pępkowej prawej - żyły przypępkowe (venae paraumbźlicales seu
3. Po żyle pępkowej lewej - więzadło obłe wątroby (lźgamentum teres hepatźs).
4- Po przewodzie żylnyrn - vvięzadło żylne (Zigamentum venosum seu Aranti).
Í
86 87

fi Rozwóa UKŁADU |‹RĄżEN|A

' ' I . .
(Evolutro systematrs sangumçferí)
. .
\

° ' . ' Arcus

' i 0 VV 0 aortae
V cava Morfogeneza układu krvvionośnego obejmuje kilka zjawisk zachodzących w czasie
Superior ~ "'› Ducrus pierwszego trymestru rozwoju wewnątrzmacicznego. Należą do nich:
‹ f .Å-S 'f arteríosus '
Foramen ~ / ' waskulogenezai angiogeneza;
ova/e _i ~ .. Truncus ' organizacja pierwotnego łożyska naczyniowego zarodka;

Far
` pulmona/is
' przekształcenia w obrębie łuków skrzelowych.
Atrium dextrum Amum
sinistrum
\/. cava _ Układ krążenia zaczyna się rozwijać już w 2. tygodniu rozwoju zarodkowego (serce
,~„fe„-O, Ventriculus rozpoczyna swój rozwój w 3. tygodniu). Materiałem, z którego rozwija się ten układ,
V ý sinister
jest angioblast, vvyodrębniający się z mezodermy lub już zróżnicowanych komórek
' Ventriculus mezenchymatycznych. Komórki angioblastu w formie wysp (zgrupowania komórek
% dexter mezenchyrnatycznych, tzw. wyspy krwiotwórcze) pojawiają się w obrębie mezoder-
QĹE
DOŰ
NG A'
. U Ductus
my (mezenchyrny) zarodkowej i pozazarodkowej. W pierwszym przypadku komórki
mezenchyrnatyczne gromadzą się bocznie po obu stronach struny grzbietowej, między
Ü _ ` ' , venosus mezodermą i ektodermą oraz między mezodermą a endodermą. Przypuszczalnie an-
jš gioblast gromadzi się także pod szkieletem osiowyrn (struną grzbietową).
\/.portae g .V F W drugim przypadku komórki gromadzą się w mezodermie pęcherzyka żółtkowe-
go i szypuły brzusznej.
A \ Wśród komórek angioblastu tworzą się najpierw szczeliny, a później jamki, wypeł-
V UmbÍlÍCälÍS X ' nione płynem (pierwotne osocze). Następnie jamki łączą się w kanaliki, a część komó-
sinistra ¿ "J, X
rek angioblastu zostaje w świetle kanalików, w pierwotnym osoczu. Komórki tworzące
ściany kanalików zamieniają się w śródbłonek, a te które pozostały w świetle, prze-
Ÿ
\Y'° kształcają się w hemocytoblasty - dające początek wszystkim liniom elementów mor-
\\Q"›g' ¿v
ŠŰ
/
Q;-øøýg M fotycznych krwi. Pierwsze elementy komórkowe krwi powstają w obrębie wysp krwio-
Aa. umbilicales -- `
twórczych. W drugim miesiącu życia zarodkowego zaczyna rozwijać się wątroba,
F"-Ű \ Il' a nieco później śledziona. Te dwa narządy przejmują na siebie rolę produkowania ko-
mórek krwi. W drugiej połowie życia wewnątrzmacicznego wątroba przestaje produ-
` J
\ P'a°e”*a,/ Az. umo//ma/es kować elementy morfotyczne, natomiast śledziona przestaje produkować _je wkrótce
`P-v.'s¬'..¬r›¬'›' po urodzeniu. W związku ze zmniejszeniem się produkcji krwinek, W drugiej połowie
życia płodowego rozwija się szpik kostny, przejmując na siebie rolę narządu krwio-
twórczego. Wyróżniamy trzy okresy produkcji elementów morfotycznych krvvi:
Ryc. 30. Krążenie płodowe - schemat wzorowany na Chungu i Grayu ' okres mezoblastyczny (w wyspach krwiotwórczych);
° okres wątrobowo-śledzionowy;
' okres szpikowy.
5. Po zastawce żyły głównej dolnej - szczątkowa zastawka żyły głównej dolnej.
6' P0 OÊWOTZG OWBÅUYTH - dół owalriy i jego rąbek (fossa ovatźs et lźmbusfossae Wyspy krvviotvvórcze rozrastają się i łączą między sobą. Wypączkowują z nich nowe
ovalźs). naczynia iw efekcie powstają sieci kapilarne o ścianach zbudowanych z pojedynczej
7. Po przewodzie tętniczym - więzadło tętnicze (ligamentum arteriosum seu warstvvy komórek, zawierające wewnątrz pierwotne elementy morfotyczne krwi. Takie
Botalli). sieci powstają zarówno w ciele zarodka, jak iw ścianie pęcherzyka żółtkowego oraz
8. Po tętnicach pępkowych - więzadła pępkowe boczne (lub przyśrodkowe) (liga- Slypuły brzusznej. W miarę powiększania i rozrastania się tych sieci dochodzi do łą-
menta umbzlzcalia lateralia seu medialia). czenia się ich między sobą. W sieciach tych dochodzi następnie do daleko idących
Zmian; przekształcają się, dostosowując do rozwoju i rozrostu narządów. W ten sposób
88
Y 8,
powstaje sieć naczyń wlosowatych. Następnie jedne z nich ulegają poszerzeniu, inne po- Aorty
zostają wąskie, a część z nich zanika. grzbietowe
A Grzebień nerwowy

Dwa procesy formują system naczyriiowy zarodka: Wewnątrzzarodkowa

1. Waskulogeneza: elementy naczyń tworzone są z komórek angioblastu, wywe_ ciaia
dzących się z prekursorów mezodermahiych.
2. Angiogeneza: naczynia powstają w wyniku pączkowania nowych naczyń z ko-
mórek śróbłonkowych istniejących naczyń na drodze podziałów niitotycznych.
mezodermy
W wyniku waskulogenezy wytwarza się podstawowy zrąb pierwotnego układu trzewnej
naczyniowego: serce, aorta, system żył zasadniczych, naczynia pęcherzyka żółtkowe- WYSPY
Endoderma naczyníotwómze
go oraz osocze wraz z krwinkami.
Dobrzusznie od zawiązku przełyku przed tzw. płytką przedstrunową, komórki me-
zenchymalne tworzą płytkę sercotwórczą. W płytce sercotvvórczej powstają dwie
aorty brzuszne, a W grzbietowej części zarodka dwie aorty grzb ietowe. Każda aor-
ta brzuszna jest połączona z odpowiadającą co do strony aortą grzbietową tętnicami Grzebieri nerwowy
łuków skrzelowych (gardzielowych) w liczbie 6 par.
Jelito
przednie
Od aort grzbietowych odchodzą:
1. Naczynia żółtkowe do pęcherzyka żółtkowego.
2. Metameryczne naczynia międzyodcinkowe wchodzące pomiędzy poszczególne Wewnątrzzarodkowa 7
jama ciała
somity i dzielące się na drobniejsze.
Krezka
3. Przedłużenia aort grzbietowych w kierunku dogłowowym, tzw. naczynia szyjne. grzbíetowa
4. Przedłużenia tych aort w kierunku doogonovvym, tzw. naczynia pępkowe, wcho- Sefœ zawiązek Ó
1 śródsierdziowo-nasierdziowy
dzące później w szypułę brzuszną i zdążające do łożyska. Łączące się cewy Substan .
~ - , cja
wslerdzlowe ZaW'ąze.k
Wsierdzia galaretowata
Wsjerdzja
Ten parzysty i symetryczny system ulega stopniowo przekształceniu w system
częściowo nieparzysty. Najwcześniej łączą się aorty brzuszne, zbudowane tylko z me-
zodermalnego śródbłonka, z których po połączeniu na pewnym odcinku powstaje za-
wiązek serca (zawiązek Wsierdzia w postaci tzw. cewy endokardialnej). Komórki two- Ryc. 31. Rozwój cewy sercowej: A - 17-18. dzień; B - 2l. dzień; C - 22. dzień rozwoju.
rzących się naczyń są pochodzenia mezenchymalnego; w otoczeniu tych naczyń znaj- Adaptacja według Sadlera
dują się nagromadzenia tkanki mezenchymatycznej, która pochodzi z podziału mezo-
dermy na tzw. somatopleurę i splanchnopleurę. Somatopleura wyściela wriętrze ciała
zarodka (zarodkową jamę ciała), natomiast splanchnopleura otacza rozwijające się Równocześnie z rozwijającym się sercem powstaje tzw. przegroda poprzeczna (po-
w ciele zarodka narządy, przy czym największe jej nagromadzenie znajduje się w miej- chodzenia mezenchymalnego), która dzieli jamę ciała na przyszłą klatkę piersiowąi przy-
scu płytki sercotwórczej. Wkrótce z otaczającej' mezodermy (splanchnopleury) powstają szłąjamę brzuszną. Początkowo przegroda poprzeczna rozwija się dość wysoko, w części
mioblasty (zawiązek mięśniówki serca) oraz tzw. otoczka mioepikardialna (zavviązek głowowej ciała zarodka. Ma to związek z iinervvieniem definitywnego serca i przepony.
nasierdzia) i serce zaczyna pracować, powodując ruch osocza z krwinkami. Od tego Aorty brzuszne dochodząc do zavviązka serca, wyznaczają jego biegun tętniczy.
czasu „naczynia” możemy zróżnicować na tętnice i żyły, a więc te, które odprowadzają Jednocześnie zaczynają się rozwijać naczynia żylne. Wyróżniamy trzy grupy tych na-
i doprowadzają krew do serca. To wszystko ma miejsce w 4. tygodniu rozwoju zarod- czyń:
kowego. Pod koniec tego tygodnia dwie aorty grzbietowe łączą się w jedno naczynie. ' rozwijające się w ścianie pęcherzyka żółtkowego żyły żółtkowe;
Od niego odchodzą tętnice międzyodcirikowe, tętnice szyjne biegnące ku głowie i tęt- ° rozwijające się wraz z łożyskiem żyły pępkowe;
nice pępkowe zdążające do szypuły brzusznej, a dalej do łożyska. Część jamy zarodko- ' powstające w obrębie ciała zarodka żyły zasadnicze, biegnące zarówno z dogło-
wej ciała oddziela się od reszty, dając początek zawiązkowi przyszłej jamy osierdzio- wowej, jaki doogonowej części ciała zarodka.
wej, do której wpukla się serce iw której zaczyna się rozwijać.
 ,:_ í

90
91

Również w zawiązku serca zachodzą zmiany. Tak przedstawia się układ krążenia kiwi w końcu 1 . miesiąca rozwoju zarodka. W 2.
Cewka sercowa wpukla się do otaczającej jamy ciała, łącząc się początkowo przez
miesiącu dochodzi do przekształceń sercai naczyń krwionośnych, które w następnych
krezkę serca (mesocardium dorsale), która zespala listek mezodermalny trzewny
miesiącach się ustalają, są zatem na tym etapie W dużyrn stopniu ostatecznym ukształto-
z listkiem ściennym (tj. łączy zawiązek serca ze ścianą grzbietową ciała zarodka). Wkrót_
waniem układu krążenia.
ce krezka serca zanika. Żyły żółtkowe - zanikają w odcinkach obwodowych, natomiast odcinki doserco-
W cewce powstają rozszerzenia iprzewężenia - przyjmuje ona kształt litery S, we wraz z żyłami pępkowyrni tworzą sploty żylne w przegrodzie poprzecznej, w której
a później U. rozwija się wątroba. Odcinki tych żył, które prowadzą krew do wątroby, noszą nazwę
żył doprowadzających, a wychodzące z wątroby - żył odprowadzających. Zyły do-
W skład cewy sercowej wchodzą następujące składowe:
prowadzające łączą się z sieciami żylriyrni powstającymi w przewodzie pokarmowyrn -
1. Zatoka żylna serca (sźnus venosus), do której wpadają:
wten oto sposób powstaje żyła wrotna i żyły wątrobowe. Z końcowego odcinka
' dwie żyły zasadnicze wspólne (przewody Cuviera), które powstają z żył prawej żyły odprowadzającej powstałej z prawej żyły żółtkowej powstaje końcowy
zasadniczych przednich (głowowych) i tylnych (ogonowych)'. Zyły te powstają odcinek żyły głównej dolnej. Zastępuje on teraz (pierwsza połowa 2. miesiąca) ucho-
w tym samym czasie co tętnice międzyodcirikowe; dzące poprzednio do zatoki żyhiej serca żyły żółtkowe i żyły pępkowe.
' dwie żyły pępkowe, z których prawa szybko zanika; Żyły pępkowe - prawa żyła pępkowa wskutek zmiany prądu krwi w splotach
' dwie żyły żółtkowe, prowadzące krew z pęcherzyka żółtkowego.
przegrody poprzecznej (selekcja hemodynarniczna) zanika, a lewa utrzymuje się aż do
Pierwotna zatoka żylna serca składa się z dwóch rogów i części poprzecznej
porodu.
(środkowej).
Przewód żylny Arancjusza - wyodrębnia się wśród povvierzchownych przestrze-
2. Wspólny przedsionek (atrium commune) (niepodzielony).
ni zatokowatych wątroby i łączy lewą żyłę pępkową z dosercovvym odcinkiem żyły głów-
3. Wspólna komora (ventrźculus communis), która przechodzi w opuszkę.
nej dolnej.
Opuszka serca (bulbus cordźs). 'Iylko mała ilość krwi przechodzi przez wątrobę żyłami doprowadzającymi (komu-
PIP' Wspólny pień tętniczy (truncus arteriosus communis) (worek aortalny). nikacja między tymi żyłami a żyłą pępkową utrzymuje się) - i płynie róvvnież do żyły
głównej dohiej. Relacje te zmieniają się po porodzie.
Pień tętniczy Żyły zasadnicze wspólne (przewody Cuviera): prawy przewód Cuviera ra-
zem z dosercovvym odcinkiem prawej żyły zasadniczej dogłowowej przekształca się
Q8 w żyłę główną górną, która prowadzi krew żylną z terenu somatycznego (głowy, szyi,
ÍI
I
Í
,¿oå5(\ó0
Qjłx kończyn górnych i ścian tułowia).
Lewy przewód Cuviera - przekształca się w część początkową zatoki wieńcowej
Przedsionek , serca i żyłę skośną przedsionka lewego.
Otwor łączący
zatokę _żylną Początkowe odcinki żył zasadniczych dogłowowych przekształcają się w żyły szyjne
` praw z przedsionkiem wewnętrzne.
,Ĺ ma i' Zespolenie pomiędzy żyłami zasadniczymi dogłowowymi daje żyłę raniienno-głowo-
przednia W 12%/ wą lewą, natomiast krótki odcinek żyły zasadniczej dogłowowej prawej - żyłę ramienno-
/ewa erög 1' `, - Pfżednia -głowową prawą.
\_ _, prawa

wřpólna wspólna Prawy róg zatoki żylnej serca zostaje wciągnięty do prawego przedsionka, a jej
część poprzeczna rozwija się w główną część zatoki wieńcowej serca. Lewy róg
ewa - prawa
zatoki żyhiej serca częściowo zanika. Z zastawki zatoki żylnej powstają:
Żyły
zasadnicze ' grzebień graniczny (crźsta tewnźmalżs);
tylna tylna Å;/(Z
azsupesez
le Wâ ' prawa ' zastawka żyły głównej dolnej (u dorosłego szczątkowa);
' 02.' Ĺ ,O ' ' zastawka zatoki wieńcowej (u dorosłego szczątkowa).
‹_I

Ż. pępkowa , Ż- PQP/<0Wä Pod koniec 2. miesiąca rozwoju W dogrzbietowej stronie zarodka powstają ze splo-
'ewa Ż. żółtkowe Ż. żółtkowe prawa tów żylnych tzw. żyły ponadzasadnicze prawa i lewa, które uchodzą do doserco-
lewa pfâwa Wych odcinków żył zasadniczych. Te nowe naczynia biegną dobocznie od aorty
Ryc. 32. Zatoka żylria serca - według Moore'a i Persauda
Obie żyły zasadnicze (tylne) doogonowe zanikają, a ich funkcje przejmują żyły
* Inaczej: przedzasadniczych - pizedsercowych i zazasadniczych - pozasercowych. D0nadzasadnicze, które po przekształceniu zamieniają się na żyłę podłużną prawą i lewą.
92 93

Żyła główna dolna powstaje z 4 odcinków:

l. Z części żyły żółtkowej (odprowadzającej) prawej.
2. Z części anastomozy żyły żółtkowo-podsercowej (ponadzasadniczej) prawej.
Z żyly podsercowej (ponadzasadniczej) prawej. _Wspólny
:'>?^° Z żyły krzyżowo-sercowej prawej. Pfefl fęf"/CZY

SERCE A Opuszka serca

Wspólna komora
W rniarę wzrostu cevvy sercowej na długość (W obrębie jamy osierdzia), cewa ta
tworzy pętlę W kształcie poprzecznie ustawionej litery S (przewężenia i rozszerzenia), Wspólny przedsionek
Pomiędzy zatoką żylną serca a przedsionkiem występuje tzw. zastawka zatokowo-przed-
sionkowa - ku górze wypukłości Wsierdzia (tzw. wargi) łączą się ina ścianie tylną- Zatoka żylna
-górnej przedsionka tworzą fald zwany przegrodą rzekomą.
Pomiędzy wspólnym przedsionkiem (atrium commww) a wspólną komorą (ven-
triculus communis) powstaje na zewnątrz wglębienie (przewężenie), któremu odpo- Wspólny
wiadają wzrastające wewnątrz tzw. poduszeczki wsierdziowe (wyniosłości poduszecz- pień tętniczy
kowate) przednia i tylna. Tvvory te warunkują powstanie przewężenia między wspój-
nym przedsionkiem a wspólną komorą, dając w efekcie tzw. kanał przedsionkowo- Opuszka serca
-komorowy (ccmalís atøńoventzźcularis), inaczej kanał uszkowy (canalis auri-
culawls). W ciągu dalszego rozwoju dohia część wspólnej komory zwęża się, tworząc B Wspólna komora
zawiązek koniuszka serca.
Wspólny
przedsionek
Na przełomie l. i 2. miesiąca rozwoju, ze ściany przedniej dolnej ityhiej komory
wspólnej wyrasta fałd, zbudowany z Wsierdzia i sierdzia. Fałd ten rosnąc, wytwarza
część mięśniową przegrody międzykomorowej. Ponad nią okresowo znajduje się
otwór międzykomorowy, to znaczy, że przegroda ta nie dochodzi do kanału uszko-
wego, a vvięc nie dzieli całkowicie wspólnej komory. Zamknięcie tego otworu odbywa Wspólny
się za pośrednictwem blaszki zbudowanej z Wsierdzia - tzw. części błoniastej prze- pień tętniczy
grody międzykomorowej. Material dla tej części pochodzi z dwóch źródeł: Lewy
Prawy ‹ _ przedsionek
' dalszego wyrastania przegrody mięśniowej, ale bez udzialu Wsierdzia;
' prawej połowy zrostu wyniosłości poduszeczkowatych, który przedziela ujścia przedsionek
przedsionkowo-komorowe.
Wspólna
Stożek k
Przypuszczalnie część bloniasta powstaje także z przegrody wyrastającej ze ścian tętniczy omora C
wspólnego pnia tętniczego, dzielącej go na aortę wstępującą i pień płucny

Ryc. 33. Fuzja cew wsierdziowych oraz rozwój przedsionków ikomór: A - 21-22. dzień,
B - 22-26. dzień, C - 28. dzień rozwoju. Wedlug Sadlera i Lindsaya

Å
94 95

- Jednocześnie z podziałem wspólnej komory zachodzi rozrost wspólnego przedsionka

W kierunkach bocznych, tak iż otacza on opuszkę serca (bulbus cordźs).
Tt. łuków Następnie dochodzi do podziału kanału uszkowego przez rozrost wyniosłości podu-
Wspólny pień skrzelowych
tętniczy szeczkowatych, które łączą się z sobą, tworząc przegrodę poprzeczną kanału uszkowego
Pień płucny
Wspólny (ggptum transversum canalźs auricularżs), inaczej przegrodę pośrednią (septum
przedsionek
Opuszka internzedźum), która dzieli kanał uszkowy na dwa ujścia przedsionkowo-komorowe.
serca Grzebień
Stożek stożka Dalszy wzrost poduszeczek wsierdziowych prowadzi do rozwoju zastawek przedsionko-
tętniczy ' wo-komorowych.
Prawa Lewa _ Otwór
komora komora m/ędzykomorowy
. A B PODZIAŁ I DALSZY WZROST WSPÓLNEGO PRZEDSIONKA

Zawiązek cz. mięśniowej _
przegrody międzykomorowej
Łuk aorty
Cz. mięśniowe
przegrody międzykomorowel
_ Pozostałościami wspólnego przedsionka są u dorosłego uszka, prawe i lewe. Wła-
ściwy przedsionek prawy powstaje z przekształceń zatoki żylnej, a przedsionek lewy
z wciągnięcia żył płucnych. Z wciągniętych części tworzy się część gładkościenna przed-
sionków. Natomiast uszka zawierają równoległy układ beleczek mięśniowych, tzw. mię-
śnie grzebieniaste (musculź pectimtź).
Pod koniec 1. miesiąca rozwoju, na lewo od przegrody rzekomej (fałdu wsier-
dzia) wyrasta ze ściany tylno-górnej przedsionka przegroda pierwsza (septum pri-

,G
Pień płucny mum), która zdąża w kierunku przegrody poprzecznej kanału uszkowego. Jest to sier-
powaty fałd zbudowany wyłącznie z Wsierdzia. Poniżej przegrody pierwszej pozostaje
Lewy otwór podprzegrodowy, tzw. otwór pierwszy (foramen prźmum), który stopniowo
grzebień
stożka maleje z chwilą dotarcia przegrody do wyniosłości poduszeczkowatych dzielących wspól-
Prawy ne ujście przedsionkowo-komorowe na dwa.
grzebień
stożka W tym czasie w górnej części przegrody pierwszej pojawiają się niewielkie otworki,
D które następnie łączą się, dając początek nowej komunikacji między przedsionkami.
Powstaje otwór drugi (foramen secundum).
Polączone poduszeczkí Prawy kanal Lewy kanał W połowie 2. miesiąca ze ściany przedniej i tylnej przedsionka prawego (już) wyra-
wsrerdzrowe przedsionkowo-komorowy
sta przegroda w kształcie sierpa, zbudowana z Wsierdzia i sierdzia, zwana przegrodą
drugą (septum secundum). Przegroda ta nigdy nie dzieli całkowicie jamy przedsion-
ka. Przednia odnoga tej przegrody dochodzi do przegrody rzekomej, a jej wolny, wklę-
sły brzeg zachodzi na otwór drugi. Pozostawiony w przegrodzie drugiej otwór nazywa
Przegroda się otworem owalnym (foramen ovale). Przegroda pierwsza niemal całkowicie za-
aortowo-płucna nil‹a, ajej pozostałości przekształcają się w zastawkę otworu owalnego. W pewnej czę-
E ści przypadków (ok. 10-20%) otwór owalny pozostaje w niewielkiej części drożny.
Stan taki nazywamy drożnością przy próbie cewnikowania serca (z ang.: probe paten-
cy).
Cz. bloniasta _ Cz. mięśniowe _
przegrody międzykomorowej przegrody międzykomorowej Żyły płucne powstają ze splotów żylnych płucnych, które uzyskują połączenie z le-
wą częścią (lewym rogiem) zatoki żylnej serca; inni sądzą, że żyły płucne łączą się od
razu z lewym przedsionkiem, a więc zatoka nie brałaby udziału W jego tworzeniu.
Prawdopodobnie początkowo do lewego przedsionka uchodzi jedna żyła płucna.
Ryc. 34. Powstawanie przegrody n1iędZy1<0m01"0WeJ - według Moore'a i Persauda Przedsionek rozrastając się, wciąga ściany tej żyły w swoją ścianę. Żyła ta dzieli się na
dwie i po jej wciągnięciu wciągane są te dwie żyły, które także dzielą się na dwie każda.
Ostatecznie do lewego przedsionka uchodzą cztery żyły płucne.
 Prawy L
SBPÍUW rzedsion k e"'./V Foramen Zastawka
'
pnmum p e przedsionek secundum
, secundum ?:::r:'.::r:l;'z2„3
_Foramen_ Ã' \
primum + Foramen
ovale

A Glzbietowe E Š on o acme
D/ ' r‹
poduszeczkr ` såpmm
wsierdziowe secundum

Perforacje S Í
gx w septum Pr/mum IL Í)) seāfnägm

. D Foramen Ę ĹÍĹĹ'
wg primum OO
CO
_ g _
B V Polączone
F ' Foramen
poduszeczki 0Vä/9
wsierdziowe

Zanikająca część
““ Foramen septum primum
`p secundum `

\ . 04
Í
U G
* .
Zamknięty
` F0"'3m9" m otwór owalny
C primum

\/. cava superior

sŜ§5„"á”'„.
U
'° ý

."//////ß .. \ J Foramen _
0 secundum v r
ll I ¿
7| Sepfurfl ş otwarty
D Í \ Pffmum ' otwór owalny
\%
'
Zamknięty H V. cava inferior zastawka
foramen primum otworu o walne go

Ryc. 35a. Podział wspólnego przedsionka - według Moore'a i Persauda Ryc_ 35b_ Podział wspólnego przedsionka - według Moore'a i Persauda
 99

PODZIAŁ PNIA TĘTNICZEGO I LOSY TĘTNIC

ŁUKÓW SKRZELOWYCH Tt. łuków
skrzelowych /I/, IV /' VI
X Grzebień
Przemiany mają miejsce w pierwszej połowie 2. miesiąca rozwoju. W obrębie opusz. aortalno-płucny
ki serca i wspólnego pnia tętniczego pojawiają się podłużne vvyniosłości, wytworzone Wspóny pień
przez zgrubienie podwsierdziowe -w liczbie 6 (dvvie W płaszczyźnie czołowej w odcinku tętniczy
początkowym, dwie w płaszczyźnie strzałkowej w części środkowej, dwie W płaszczyźnie
czołowej - w części obwodowej). Po ich połączeniu powstaje przegroda spiralnaw kształcie Opuszka
śmigła, tzw. przegroda aortowo-płucna (septum aortico-pulmonale) . serca Å
Przegroda ta sięga obwodowo tylko do miejsca leżącego pomiędzy odejściem od
pnia tętnic IV łuków skrzelowych a odejściem VI łuków. Na skutek tego do półkanaiu Wspólna ¶
tylno-lewego (przyszła aorta wstępująca) zostają przydzielone tętnice III i IV łuków, komora Grzebienie
z których powstanie aorta i jej główne rozgałęzienia. Do półkanału przednio-prawego stożka
(pień płucny) zostają przyłączone tętnice VI łuków, które wezmą udział W wytworze-
niu tętnic płucnych i przewodu tętniczego (ductus arterźosus). Łuk aorty
W drugiej połowie 2. miesiąca rozwoju jeden brzeg dosercowej części przegrody
'Í `_ Z Ä Przegroda
aortowo-płucnej przyrasta do przegrody rniędzykomorowej (z przodu), a drugi brzeg ~ 4' aortowo-płucna
dochodzi do prawego brzegu zrostu wyniosłości poduszeczkowatych (z tyłu) - stąd Pień ”
aorta wychodzi z lewej komory, a pień płucny z prawej komory. f ` płucny
W czasie gdy następuje różnicowanie i tworzenie się zastawek z poduszeczek wsier-

B
dziowych, w obręb pierwotnego mięśnia sercowego wciska się warstwa tkanki łącznej,
grupująca. się wokół ujść i tworzących się zastawek. Tworzy się szkielet serca. Wnika- <e;e7
jąca tkanka łączna dzieli mięśniówkę serca (myocardźum) na część przynależną przed- Prawy kanał Przegroda
sionkom i część przynależną komorom. przedsionkowo-komorovvy fl'iiędZyl<0m0f0W8
Przekształcenia tętnic łuków skrzelowych dokonują się przeważnie w 2. miesiącu
rozwoju - dochodzi do redukcji, zanikania ich odcinków, bądź poszerzania lub pączko- Aorta Pień
wania nowych naczyń. wstępująca płucny - - -
T płucna
Tętnice I, II iV pary zanikają wcześnie - część zanika, nim wytworzą się tętníce _ lewa
doogonowe. C Ű' _ Q
' í'
Aorta
III para tętnic: utrzymują się stale obustronnie. Wskutek zaniku aort grzbieto- wstępująca
wych w odcinku pomiędzy dojściem do nich III i IV pary tętnic łuków skrzelowych - do Przegroda Aorta
tętnic szyjnych, które są przedłużeniem aort grzbietowych, dochodzi teraz krew przez aortowo płucna wstępująca Ÿ
tętnice III łuków. Z ich dosercowych odcinków powstają tętnice szyjne wspólne,
a z dalszych powstają bliższe odcinki tętnic szyjnych wewnętrznych (odcinki dalsze
tych tętnic powstają z odcinków aort grzbietowych leżących dogłowowo od tętnic HI
Ryc. 36. Powstawanie przegrody w pniu naczyniowym i stożku serca - według Moore'a i Per-
łuku skrzelowego). Na ich granicy wypączkowująjako oddzielne naczynia tętnice szyj- sauda
ne zewnętrzne (niektórzy twierdzą, iż powstają one z dystalnego odcinka aorty brzusz-
nej, doprowadzającego krew do tętnic I i II łuku skrzelowego).
Wstaję z niej łuk aorty, którym płynie krew do aorty grzbietowej, już pojedynczej. (Defi-
IV para tętnic: silnie się rozwijają, zwłaszcza lewa. Dochodzą one do aort grzbieto- nityvvnie część początkowa łuku aorty powstaje z podziału wspólnego pnia tętniczego,
wych, które nieco bardziej doogonowo od tętnic VI łuków łączą się W pojedynclą część środkowa z IV lewej tętnicy łuków skrzelowych i część dystalna z lewej aorty grzbie-
aortę. Po zaniknięciu części prawej aorty grzbietowej, IV prawa tętnica łuków skrzelo- t/owej).
wych łączy się z 7 tętnicą międzyodcinkową prawą i przekształca W część bliższą tęt- Z krótkich początkowych odcinków Ill i IV prawej tętnicy łuków skrzelowych powstaje
nicy podobojczykowej prawej. IV lewa tętnica łuków skrzelowych rozszerza się i p0- pień ramienno-głowowy. Z 7 tętnicy międzyodcinkowej lewej tworzy się tętnica podoboj-
czykowa lewa.
1 OO 253
Nm_gm
<
;CMMg
œ
M:_ÊOÅ
ŠÊE
CUBEE“
ŠāMCĘŜ
SÊO_Ŝoăm
5OC|EwIÊW_OčCfiZ_EWOUw1QEfiœmăwWg 2530eêCÊO_1CEm

“mą mmmmmm mmm mmmwww_NEWem

tam Í, _t eąm%Cü
twa mgg
O0 www mm W
_ mo
D_O m W
ana,“wmIWHmW
H_gmW mp pmwmTagmmj_
MW
Zł

ELWD_œœ wa NO Od mw_mw“Immw
Z __.I

Mg! „m ß_šwQ`Să0Nă%_w%`à_%\_^m`Q%_EQHuQQK

twW_M W 'œW W
a t Z6
H
v_N_ŜmO_ß30mN`ş¬Nëgm_ šE
S _Ę Im
Z OOdgm _;Ę
gN=gšm_Š
__ą C e S _Ię O d 3 O Ń g rZ__D _IG tO h C n 3 Tu Il6 tętn _m6, _m _ą C 6 ßcëąmš
_WŠQĽQ___
ŠÜNÊNŠOUWÊ
A _ \__Np_=§ šą
\_š0 D`m__F
05$_ggā
E
Z W_IW N QNMŠŠÊĽ

Z _IC h p ma C Z 8 n _I3 (1 + 2) p WW _ą t dwn _WČ pa W Êg/

`Q
Ł`__
I'›_ II'

W C _mbU dM 8 ma r W Ćp _ÜW ę m _1W MMa ĘC

m _1ka WW W <
mtmcuëšuötsšoš

WW em
Z t8 C Zę Ś ę p nm t S _I Z T g`gg_
_ŜŠQ
EŠNM
_F
_H
_4H
““CENĘ
Egg
¦_`
__, ,
g r Ń 'œ OWav Ü8œgO p O Z O SM_W O dC _mC_K H _16 P e_m egO M U, WM dO _mW W
Wą 3O

mn CMmw.a,“ma “Oim b „wm

_t

W W
_M d O p m C3 p m g O O tęt m_C 8 D__m Cn 8 D ÍaWam N am
M” mma amwymmw mwmmm
zt da HC W_ _QCĘ Ś C
ĘW3 W Ę m _m3
œ_m mw
mZ3
r W S ę t ę t m_C 3 p _m G _1
t

'I
`_
„_ ._
'_
Il l - “ni Km_š°3_C
ܧeā
QN_E _Eœ>_ °_ œg_M_
mšwă
`í
mšoăNU_¬g_Ob0QK UŜ` NNMNŠŜE
_ g@_§_ __Wš` D/_F
_āw_ QKmāgasgêāg
_ ācšœš
a
'H
__N_§Nm
ÊNČŠŜÜŜ
Q
ngă
_ll
‹
“____WC_ŜNm _
_Kgang
L
`_šääš
m__`
¬eH
Qgê
_`ÊUEQ
K
ÜNUÊŜO`y
mšg Š ĘN„_ š
šë_~
OŠŠOEEŠ
ggê

==
°mmš°`_Ľ
mN_a`m=v`¬___
_E_ ćw.
Kßš0šNQ_¬Vg 0Q ¿_ D¬Ŝ
ommšmă
___
___

“
Ł
NEmšmă
āEma__
_`ĄNb®_ E
ggAK
“_
@šmŠUOă__N
_â Noå_N`g_%m°Q
m_ =N_ gšœš gg
K
@š0__å¬vŃœ
_Iœšompž
tę mš_
___cšąuą_J a_-_
xHNw.
ŠÊ_QC_`_
NĄœšNĘN°E_ Qm__Q
|`
HÊÊNW
_E WN_l v'_N_Š_ §_ `_'__:ĘH
'NŠÜĽQWNNb

W „gg Ć
ëš
oqmšoāüă

Ü
\
,Q C
HjšăN.I_
Ê`

gN_ gš_wŠ

wāäš
_åāw
N_ UŜ%_å_
 “ ' « ' " _

102 103

TĘTNICE MIĘDZYODCINKOWE (MIĘDZYSEGMENTARNE)

Ż. zasadnicza
Występują w liczbie 30 par w obrębie szyi i tułowia - przebiegają pomiędzy meta. przednia
Zatoka
merami (praczłonami, segmentarni) do tułowiai rdzenia kręgowego. Tworzą podłużne żylna
Ż. zasadnicza
zespolenia, które dają początek nowym naczyniom.
1-6 (szyjne) zanikają, a z podłużnego zespolenia powstają tętnice kręgowe. Z ze- A Q. wspólna
. _ B
spolenia pomiędzy 7 szyjnąi 1-2 piersiową powstają pnie żebrowo-szyjne i tętnice Żź, pępkowe
í żółtkowe
szyjne głębokie.
Niższe tętnice międzyodcinkowe zachowują metamerię i powstają z nich tętnice Ż' 2'5'āÍ_'da"Í°Za lg Z. ponaclzasadnicza
międzyżebrowe tylne oraz tętnice lędźvviowe. Anasromoza między . _
Ż. nvdzasadflißza
¬
Między końcovvyrni (dobrzusznymi) odcinkami tych tętnic powstają również po-
Ü
Ĺ
22', ponadzasadniczymi gg ÜQŜ
dłużne zespolenia, z których rozwijają się: tętnice piersiowe wewnętrzne oraz tęg-
nice nabrzuszne góme i dolne.
CJÜQC_/ Ż. p0dZäSadniCZâ ā'. Ż, zasadniçza
.. lylna
Powyższe przemiany dokonują się już pod koniec 1. miesiąca rozwoju, głównie jęd_ ll

nak w 2. miesiącu. Tętnice międzyżebrowe unaczyniają również rdzeń kręgovvy. Biodrowa anasromoza
z żż. pozazasadniczych
Od aort grzbietovvych odchodzą także tętnice trzewiowe dobrzuszne i doboczne.
Pierwsze, tj. tętnice żółtkowe, dochodzą do pęcherzyka żółtkowego i rozwijającego się Żt szyjna ~
Ż. ramienno-głowowa
przewodu pokarmowego, natomiast drugie, tj. tętnice pępkowe, do narządów układu Ź. szyjna wew” prawa lewa
moczowo-płciowego i układu dokrewnego (nadnercza). Tętnice trzewiowe dobrzuszne
_ C zewn' prawa Ż. podobojczykowa
Z. podobojczykowa lewa
po złączeniu się aort grzbietowych (i dlatego, że odchodzą od nich blisko linii środko- Ż. główna ,I Z
góma . w rob
wej ciała), stają się nieparzyste i tworzą następujące tętnice: Segment wąlrobowy l ' › Ż. zas a dnicza ăzi ąl Owa
ż, glownej do/nej wspólna j. . główna dolna
1) pień trzewny; Z. nieparzysta ,_ in'
Ż. zasadnicza ¿' Ż. nieparzysta krótka
2) tętnica krezkowa górna; Segment przednerl‹owy tylna '-
z_ ,-,adnerkowa Z, nadnerczowa lewa
3) tętnica krezkowa dolna. ż. głównej dolnej
fg l _
Ż' P°dza5ad”'°Za
prawa

Ż. nerkowa ' '

* Ż. nerkowa lewa
Odchodzące również od aorty grzbietowej tętnice pępkowe biegną w stronę łoży- Segment nerkowy '„_`_
Z. „efkowa prawa 'Í' Ż' jądrowa
ź. głównej dolnej
ska przez szypułę brzuszną, a później sznur pępovvinowy. Blisko tych tętnic pod koniec
1. miesiąca wypączkovvują przyszłe tętnice biodrowe wspólne, które dzielą się na
Segment pozanerkowy
.\¿,, í_
z_ jądrowa
lub jajnikowa
Ż.1_'ą_dr_owa
lub jajnrkowa
PfäWä
lub jajnikowa lewa
Z_ biodrowe
tętnice biodrowe wewnętrzne i tętnice biodrowe zewnętrzne. Ż. głównej dolnej =¿_
_ ='‹-;
wspólna /ewa
Zakończeniem aorty grzbietowej jest tzw. aorta ogonowa, która przekształca się Z. biodrowa
' ' Ą ' zewnętrzna prawa Z k
. Izyzowa_
w tętnicę krzyzową pośrodkową. šeggårggā pośmdkowa
D Ż. biodrowe
wewnętrzna prawa
CHRONOLOGIA POWSTAWANIA NAJWAŻNIEJSZYCH
STRUKTUR W UKŁADZIE NACZYNIOWYM CZŁOWIEKA
Ryc. 38. Rozwój podstawowych naczyń żylnych - według Moore'a i Persauda
Koniec 1. miesiąca: przegroda pierwsza
W drugiej połowie 2. miesiąca: przegroda druga
Przełom 1. i 2. miesiąca: przegroda międzykomorową
Pierwsza połowa 2. miesiąca: przegroda spiralna
2. miesiąc: przekształcenie tętnic łuków skrzelowych
Koniec 2. miesiąca: żyły pozazasadnicze
104
105

WADY WRODZONE SERCA niu. Jeżeli pozostanie drożny, to dochodzi do przecieku krwi z aorty do tętnicy płucnej
lewej, a następnie do pnia płucnego. Ponieważ ciśnienie w aorcie jest kilka razy wyższe (5
(Vitia cordis congenita) do 6 razy) niż w pniu płucnym, prowadzi to do nadciśnienia płucnego. Wskutek wtórne-
go przerostu prawej komory może też dojść do odwrócenia przecieku.

Z punktu widzenia anatomii można wyróżnić wady wynikające z nieprawidłowego KLINICZNY PODZIAŁ WAD SERCA
położenia serca, nieprawidłowego kształtowania się przegród oraz wady wynikające z prze.
trwania stosunków płodovvych. 1. Wady bezsinicze:
- zwężenie aorty;
1. Wady związane z nieprawidłowym położeniem serca: - zwężenie pnia płucnego;
' dekstrokardia (dextrocaYdźa); - zwężenie ujść przedsionkowo-komorowych;
' dekstrokardia z odvvróceniem trzewi (dextrocardia cum situs viscemm in- - nieprawidłowe położenia serca.
versus); 2. Wady z okresową sinicą:
' dekstrowersja (de.'rt1"oversz`o); - ubytki W przegrodzie międzyprzedsionkowej;
' sinistrowersja (sinist1^oveYsi0); - ubytki w przegrodzie międzykomorowej;
' ectopźa cordís cervicalis. - przetrwały przewód tętniczy.
3. Wady ze stałą sinicą:
2. Wady związane z rozwojem przegród: - zespoły Fallota;
' ubytki W przegrodzie rniędzyprzedsionkowej (np. ubytek typu septumprimum - przełożenie vvielkich pni tętniczych.
lub ubytek typu septum secundum) aż do braku przegrody, tzw. co'r trilocula.
're biventrźculare;
' ubytki w przegrodzie międzykomorowej (W części błoniastej lub mięśniowej)
aż do braku przegrody, tzw. co'r triloculare bźatriatum;
' przełożenie vvielkich naczyń (transpositźo vasomm completa);
' trylogia, tetralogia Fallota: (1) otwór w górnej części przegrody międzykomo-
rowej, (2) przełożenie ujścia aorty na stronę prawą - aorta ,jeździec”, (3) zwę-
żenie pnia płucnego, (4) powiększenie prawej komory, pentalogia Fallota;
' zwężenie ujść przedsionkowo-komorowych;
' zespół Lutembachera: (1) otwór w przegrodzie międzyprzedsionkowej, (2)
zwężenie lewego ujścia żyhiego (najczęściej jako zejście stanu zapalnego);
' zespół Ebsteina - wada zastawki trój dziehiej;
' zespół Eisenmengera - podobny do tetralogii Fallota: (1) otwór w górnej części
przegrody międzykomorowej, (2) przełożenie ujścia aorty na stronę prawą, (3)
powiększenie komory prawej; pień płucny jest tutaj prawidłowy.

3. Wady wynikające z przetrwałych stosunków płodowych:

' przetrwały kanał uszkowy, czyli przetrwałe wspólne ujście przedsionkowo-ko-
morowe;
' przetrwały wspólny pień tętniczy;
' przetrwały otwór owalny;
' przetrwały przewód tętniczy.

Przewód tętniczy (ductus arteøfiosus) rozwija się z tętnicy VI lewego łuku skrze-
lowego. Początkowo łączy pień płucny (a następnie początkowy odcinek lewej tętnicy
płucnej) z wklęsłością łuku aorty. W życiu płodowym dzięki niemu większość krwi Wy-
pływającej z prawej komory może ominąć krążenie płucne (płód nie „oddycha” płuca-
mi) i dostać się do aorty. Przewód powinien zarosnąć w ciągu ok. 24 godzin po urodze-
106 107

POCHODZENIE ROZWOJOWE
UKŁADU ODDECHOWEGO Uchyłek
A krtaniowe-tchawiczy
pnnlž L 4
Układ oddechowy zaczyna się rozwijać ok. 4. tygodnia jako uwypuklenie end0der_
my przedniej ściany głowowego odcinka jelita przedniego (stąd też nabłonkiwyście1a_
ll r' ' ' Jelito glowowe
jące krtań, tchavvicę, oskrzela oraz struktury powstałe z ich podziału, także gruczoły _
pochodzą rozwojowo z endodermy; natomiast mięśniówka gładka, tkanka łączna, szkje- . ) Tcha wica
let chrzęstny drzewa tchawicy i drzewa oskrzelowego pochodzi z mezodermy trzew- Granica u Í
nej). Mięśniówka krtani rozwojowo wywodzi się z mezodermy IV i VI łuku skrzelowe- między II.,
j. glowowym - Oskrzela główne
go, natomiast chrząstki krtani pochodzą z komórek grzebieni nerwowych migrujących iśroakøwym _ D
W kierunku vvyżej wymienionych łuków.
Zawiązek układu oddechowego ma początkowo formę wybrzuszenia, tzw. uchyłka ÍÍÜIII-IIIĽ' C
kr'taniowo-tchawiczego (divertźculum Ĺaryngotracheale). Miejsce, z którego wypącz-
kowuje zawiązek układu oddechowego, pozostaje u dorosłych jako wejście do krtani
(adźtus Laryngis). Uchyłek wydłuża się w kierunku doogonowyrn, a na jego końcu
1
C|IllI...) .Ę
i _
tworzą się pączki płucne. W miarę oddzielania się od prajelita, na granicy uchyłka / W Oplucna płucna
i cewy pokarmowej tworzą się obustronnie wyrostki (grzebienie) tchawiczo-przełyko-
we (septum trachßoesophageale), które ostatecznie zlewają się w przegrodę dzielą- _ „ Oplucna ścienna
Granica między
cąjelito na część przednią (tchawicai pączki płucne) i tylną (przełyk). Zawiązek odde-
chowy utrzymuje otwarte połączenie z gardłem (poprzez wejście do krtani). śmdkowjl/Ŝiśitięcçzjonowym Jama opłucnej

Uchyłek
krtaniowo-tchawiczy

Ê.
<-3 Ê

g*°'”°We Paczek Pąezki

PÍUCHY oskrzelowe

C<:CE©@
Ryc. 39. Rozwój układu oddechowego: A - przekrój strzałkovvy zarodka (25. dzień); B - po-
wstawanie i podział uchyłka kr'taniowo-tchawiczego; C - powstawanie zawiązków oskrzeli pła-
towych (koniec 5. tygodnia). Adaptacja według Fixa i Dudka
108
Pączki płucne vvrastają do jamy ciała, do tzw. kanału osierdziowo-otrzewnowego, znaj.
dującego się po obu stronachjelita przedniego. Kanały te, stopniowo wypełniane rosną.
cymi pączkami płucnymi, są oddzielane od jamy otrzewnej i jamy osierdzia przez fałdy
opłucnowo-otrzewnowyi opłucnowo-osierdziowy. Powstałe W ten sposób przestrzenie
noszą miano pierwotnych jam opłucnej. Z mezodermy pokryvvającej płuco od zewnątrz
powstaje opłucna płucna, a mezodenna pokrywająca ścianę ciała od wewnątrz Dflëksltał-
ca się w opłucną ścienną.
Do 7. miesiąca oskrzeliki dzielą się dychotomicznie, a ich liczba wzrasta. Liczba
pierwotnych pęcherzyków wzrasta nieustannie w ciągu ostatnich 2. miesięcy rozwoju
płodowego oraz W ciągu kilku lat po urodzeniu.
Wspólny rozwój przełyku i tchawicy jest powodem występowania dość częstych
wad rozwojowych o typie niedorozwoju i przetok.
ttnanu
`\
`-_. .__
\\
A\
\
1'=”“
'~‹~
(
‹._-__-_
-__-ß,± "¬-z:'_ _-2>.-
Ryc. 40. Najczęstsze warianty wad rozwojowych pllelykll i tchawicy- A _ niedorozwój PUGÍYÍGI;
B - niedorozwój przełyku z przetoką tchavviczo-przełykową w odcinku dystalnyrn (najczęstsza
postać wad, spotykana w ok. 85-90% przypadków); C - niedorozwój przełyku Z PI"¿eÊ01<ąlfCha'
vviczo-przełykową W odcinku proksymalnym; D - niedorozwój przełyku z przetoką tchavviczo-
-przełykową w odcinku proksymalnym i dystalnymç E - przetoka tchawiczo-przełykowa;
F - przetoka oskrzelowo-przełykowa. Według Fixa i Dudka
W rozwoju płuc wyróżniamy cztery główne stadia, które nie mają ściśle określonych
granic i wzajemnie się zazębiają:
' okres pseudogruczołowy (5-17 tyg.) - płuca zawierają systemy rozgałęzionych cew
endodermalnych. Struktury odpowiedzialne za wymianę gazową nie SBJGSZCZG UÍWO'
' Io¿lĘrIeÊ;kanalil<owy (13-25 tyg.) - rozwijają się oskrzelild oddechowe oraz prymityw-
ne pęcherzyki płucne. Wokół tych struktur wykształca się sieć kapilar; '
' okres prymityvvnych pęcherzyków (24 tyg. - urodzenie) - zwiększa się liczba pry-
mitywnych pęcherzyków płucnych. Dochodzi do zróżnicowania pneumocytów I_1 II
rzędu. Pneumocyty II rzędu produkują surfaktant. Wzrasta ilość połączen kapilar
i pneurnocytów I rzędu (oddychanie);
' okres pęcherzykowy (29 tyg. - 8. rok życia) - dalszy wzrost płuca poprzez zwięk-
szenie liczby oskrzelików oddechowych i pierwotnych pęcherzyków płucnych. Pier-
wotne pęcherzyki przekształcają się w przewodziki pęcherzykowe oraz definitywne
pęcherzyki pucne.
109
O PŁU CNA
(Pleura)
Jest to błona surowicza stanowiąca dla każdego płuca z osobna zamknięty worek,
ograniczająca jamę opłucnej. Każda opłucna składa się z dwóch blaszek:
1. Opłucnej ściennej (pleura parietalźs) - zrośnięta ze ścianami klatki piersio-
wej (m.in. z powięzią wewnątrzpiersiową), wyściela kopuły przepony, na stronie przy-
środkowej tworzy ścianę boczną śródpiersia, na stronie bocznej od kręgosłupa do mostka
przykrywa powierzchnię wewnętrzną żeber oraz przestrzeni międzyżebrovvych, po-
wierzchnię boczną części piersiowej kręgosłupa i powierzchnię tylną mostka; wresz-
cie u góry tworzy pokrycie szczytu płuca. Wyróżniamy stąd rodzaje opłucnej ściennej:
' opłucna ścienna przeponowa (pletrra phremlca) - przylega do przepony;
' opłucna ścienna śródpiersiowa (pleura medźastirialis) -jest zwrócona w kie-
runku śródpiersia, rozpięta między kręgosłupem piersiowym a mostkiem;
' opłucna żebrowa (plewra costalis) - przylega do ściany kostnej klatki
piersiowej;
' osklepek opłucnej (cupula plewrae) - znajduje się u nasady szyi.
Q \\ 2. Opłucnej trzevvnej (pleuifa vilsceralils seu pulmcmalis) - otacza całą po-
‹._› ._ ._ .-_ wierzchnię płuca z wyjątkiem wnęki, gdzie przechodzi w opłucną ścienną. Wyściela
szczeliny międzypłatowe, ściśle przylegając do tkanki płucnej.
W skład opłucnej wliczarny także tzw. opłucną krezkową (mesopneumonźum). Jest
to przejście opłucnej ściennej W trzewną wokół korzenia płuca. Na dolnym brzegu ko-
rzenia to przejście się wydłuża, tworząc czołowo ustawione vvięzadło płucne (liga-
'mentum pulmonale). Więzadło to leży w płaszczyźnie czołowej, biegnie od dolnego
brzegu korzenia płuca do przepony. Jego brzeg boczny przyczepia się do powierzchni
śródpiersiowej płuca.
Pod względem histologicznyrn opłucna jest zbudowana z tkanki łącznej włóknistej
pokrytej jednowarstwowym nabłonkiem płaskim.
Umocowanie osklepka opłucnej:
1. Błona nadopłucnowa (membrana suprapleuralźs) - część powięzi wewnątrz-
piersiowej łącząca osklepek z okostną brzegu wewnętrznego I żebra.
2. Všfięzadło kręgowo-opłucnowe (Zigamentum vertebropleuifale) - biegnie od
wyrostka poprzecznego C7 czy Thl do najwyższego punktu osklepka.
3. Więzadło żebrowo-opłucnowe (lilgamentum costopleurale) - biegnie od szyjki
I żebra do osklepka opłucnej i częściowo do bocznej części wklęsłościl żebra.
Ą 4. Mięsień pochyły mniejszy (muscultis scalenus mimlmus) - przyczepia się do
_ wyrostków poprzecznych C6 i C7 , dochodzi do osklepka opłucnej i brzegu zewnętrznego
H żebra.
 111

JAMA OPŁUCNEJ
Lig. costopleurale (Cavitas pleuralis = cavum pleurae)
Ljg. vertebropleurale -
Íf
M- IOŃQUS C0//Í i Jest to szczelinowata przestrzeń potencjalna w jamie ldatki piersiowej ograniczona
I M /On US _` opłucną ścienną, trzewnąikrezkowąjednego płuca.
Capjgş Zgodnie z tą definicją, jama opłucnowa zavvierajedynie niewielką ilość płynu surowi-
cz680'
M. sržalęnus
P/exus an erior
brachialis `
ßüQ M. scalenus
medius
C”P”'a
pleurae
p,e„,a
medíastinalis
Agi M scalenus W-'Ê

sšâššše ífl'av'
posterior
/ 7 l \ Pleura
w ab ~ parietalis
" "|
I ' \
if Ê .~ Pulmo ałşäq P,U_'"7° \\`
__
„~-".‹-.?_'¿.. . `
v Pleura. 1
dexter
l
sin/ster ę
1
l»" -
Pleura
- ~

I
iw~ -
, viscera/is
. .-.‹' 1- rz '._-'¿'_.¬‹
costalis \\
`
/;fizsà Šłgł lj ~ Cavitas
^ Diaphragma P/eurahs
'Å ..,., (_,
'77' A Pleura 439095595 . .
""*`-bz, zfl
,Š diaphragmafica Qhrenicomediasiina/is
Recessus
costodiaghragmatlcus
A. subclavia V- SUDCÍHVÍG
(w szczelinie tylnej (w szczelinie przedniej
mm. pochyłych) mm. pochyłych) Cost na/is
V aZY90S Qosterior
Ryc. 41. Osklepek opłucnej V' hemlazfvgos
Aorta 0 0O 0 _ Cavitas
` CD , A pleuralis

I O Pleura
Esophagus - / - parietalis
O *J _ Pleura
_ . vlsceralis
Ryc. 42. Przekrój
N. ;åhrenicus - ' _
klatki piersiowej:
exfef Ä N phrenicus A - czołowy; B -
B . sinister poziomy. Widocz-
Recessus ne zachyłki jamy
costomediastina/is opłucnowej - wzo-
anterior rowane na Chungu
112 113

Opłucna płucna pokrywa bezpośrednio płuco, wchodząc w szczeliny międzypłatowe mostkowego przyczepu chrząstki IV żebra, następnie odchyla się na prawo i w linii przy-
i wyścielając je. Jedyne miejsce na płucu niepokryte opłucną to wnęka płuca. Pomiędzy mostkowej krzyżuje żebro VI, w środkowo-obojczykowej żebro VIII, w pachowej
opłucną ścienną a płucnąjest szczelinowata przestrzeń zawierająca nieco płynu surowj_ środkowej żebro X, W łopatkowej żebro XI i do przykręgowej dochodzi na vvyso-
czego, którego zadaniemjest zmniejszenie tarcia podczas ruchów oddychania. Ponadto kości żebra XII (co odpowiada wysokości wyrostka poprzecznego Thl 2). Następnie rzut
w jamie opłucnej leżą zachyłki, czyli zatoki jamy opłucnej. Zachyłek opłucnowy (1-eces_ biegnie wzdłuż tej pionowo ku górze do wysokości kręgu Th4, odchyla się na prawo
sus pleuralis), czyli zatoka opłucnowa (Sinus pleuralis) -jest to przestrzeń w jamie i dochodzi do rzutu osklepka opłucnej.
opłucnowej ograniczona przez 2 części opłucnej ściemiej w miejscu, gdziejedna przeehe-
dzi w drugą. Zachyłki są przestrzeniarni rezervvowymi dla rozprężającego się płuca w czasie RZUT OPŁUCNEJ ŚCIENNEJ LEWEJ
wdechu.

1. Zachyłek żebrowo-przeponowy (recessus costodiaphragmaticus) -jest to Osklepek opłucnej rzutuj emy 3-4 cm powyżej końca mostkowego lewego obojczy-
największy zachyłek, który przebiega od przodu ku bokovvi i do tyłu w formie sierpą_ ka (co odpowiada wysokości guzka I żebra). Następnie rzut biegnie poza stawem most-
2. Zachyłek żebrowo-śródpiersiowy przedni i tylny (recessus c0stomed1lasti_ kowo-obojczykowym i na wysokości chrząstki II żebra dochodzi do linii pośrodkowej
nalils anterior et poste'r'io'r) - uwidaczniają się W płaszczyźnie czołowej. ciała przedniej (nigdy jej nie przekracza), następnie wzdłuż tej linii rzut opłucnej do-
3. Zachyłek przeponowe-śródpiersiowy (recessus phrenźcomedźastźnalis) _ chodzi do wysokości mostkowego przyczepu chrząstki IV żebra, odchyla się na lewo
rozpatrujemy go W płaszczyźnie strzałkowej przy przejściu opłucnej ściennej przepo- iW przymostkowej krzyżuje żebro V] w środkowo-obojczykowej VII żebro, w
nowej W opłucną ścienną śródpiersiową. pachowej środkowej żebro X, w łopatkowej żebro XI i do przykręgowej do-
chodzi na wysokości żebra XII (co odpowiada wysokości wyrostka poprzecznego krę-
gu Thl2). Biegnie następnie wzdłuż tej linii pionowo ku górze do wysokości Th4, od-
UNACZYNIENIE OPŁUCNEJ ŚCIENNEJ
chyla się na lewo i dochodzi do rzutu osklepka opłucnej.
3 f Ĺ; C,^,j
Opłucna ścienna żebrowa - gałęzie opłucnowe tętnic międzyżebrowych tylnych .;-si. ' LH. Č' '.' '-1;): fŸ'J.JL¿,\f
od aorty piersiowej oraz tętnic międzyżebrowych przednich od tętnicy piersiowej we- Ć ę fi '
U(':c `.›'„' ' -„
\.\
`
'r

wnętrznej.
Opłucna ścienna śródpiersiowa - gałęzie opłucnowe tętnicy osierdziowo-prze-
ponowej od tętnicy piersiowej wewnętrznej oraz od gałęzi śródpiersiovvych i przełyko-
wych aorty piersiowej. i aj
ia
Opłucna ścienna przeponowa - gałęzie opłucnowe tętnic przeponowych gór-
nych od aorty piersiowej, tętnic mięśniowo-przeponowych od tętnicy piersiowej we- “I
wnętrznej. Naczynia żylne towarzyszą tętnicom.
Chłonka odpływa do węzłów chłonnych zamostkowych, międzyżebrovvych tylnych
i śródpiersiowych przednich i tylnych.
V.

Unervvienie opłucnej ściermej jest czuciowe i autonorniczne:

Opłucna ściemia żebrowa - gałęzie opłucnowe nerwów międzyżebrovvych II-X.
Ŝ'>1'~
Opłucna ścienna osklepkowa, śródpiersiowa i przeponowa - gałęzie opłuc- X` „
nowe nerwów przeponowych. _f I I

Opłucna płucna jest unaczyniona przez rozgałęzienia tętnic oskrzelowych, a uner- ll

wiona przez włókna ze splotów płucnych.

RZUT OPŁUCNEJ ŚCIENNEJ PRAWEJ

Osklepek opłucnej rzutujemy 3-4 cm powyżej końca mostkowego prawego oboj-

czyka, na poziomie guzka I żebra. Następnie rzut biegnie poza stawem mostkowo-oboj-
czykowym i na poziomie chrząstki II żebra dochodzi do linii pośrodkowej ciała przed-
niej (może nawet nieznacznie ją przekraczać), biegnie wzdłuż tej linii do wysokości
 114
115

PŁUCA Płuco prawe składa się z płatów: górnego (lobus superior), środkowego (lobus
medius) i dolnego (Lobus inferior). Płat górnyjest oddzielony od środkowego szcze-
(Pulmones) finą poziomą (ƒissura hmfvlzontalis), a płat górnyi środkowy od dolnego są oddzielo-
ne szczelirią skośną (ƒz`ssu'ra obliqua). Odpowiednikiem płata środkowego jest w płu-
cu lewym języczek płuca (Lingula pulmonis), należący do płata górnego.
Na powierzchni śródpiersiowej w połowie odległości między podstawą a szczytem
BUDOWA ZEWNĘTRZNA PŁUCA
płuca leży wnęka płuca (hilus pulmonis). We vvnęce leżą twory wchodzące i wycho-
dzące z płuc, czyli tzw. korzeń płuca (radvlx pulmonfs)
' (W kształcie rozgałęziającego
Płuco ma kształt stożka z wydrążoną podstawą, ściętego od strony przyśrodkowej,
Największa wysokość na powierzchni żebrowej wynosi ok. 25 cm, największy wymiar się drzewa). Wnęka ma kształt odwróconej kropli.
strzałkowy - 16 cm, największy wymiar poprzeczny dla prawego płuca wynosi 7 cm,
Do płuca wchodzą:
dla lewego płuca - 10 cm.
- tętnica płucna (artewla pulmonalis);
Ciężar: prawe płuco waży ok. 625 g, natomiast lewe płuco ok. 565 g.
- oskrzele główne (bronchus prźncipalis) ;
- tętnice i gałęzie oskrzelowe (aøfteríae et Yami bronchfiales);
W każdym płucu Wyróżniamy:
- sploty płucne przedni i tylny (plexus pulmonales anterior el; posterior).
' podstawę płuca (basis pulm0mIs)'7
' szczyt płuca (ap‹-20:);
Z płuca wychodzą:
' wypukłą powierzchnię żebrową (ƒacźes costalis);
- żyły płucne (venae pulmonales);
' wklęsłą powierzchnię śródpiersiową (ƒacźes med'¿astz'nal'Ĺ8);
- żyły oskrzelowe (venae bronchiales) ;
' brzegi: - przedni ostry (margo anterior seu acutus);
- naczynia chłonne.
- tylny tępy (margo posterior seu obtusus);
- dolny (margo inferior).
Układ tworów we wnęce płuca nieco się różni po obu stronach.
Ponadto wyróżniamy szczeliny międzypłatowe Cfisswrae ínterlobares), oddziela-
_ W płucu 1 ewym najwyżej we wnęce leży tętnica płucna, poniżej oskrzele główn e
jące od siebie poszczególne płaty płu ca .W płucu lewym wyróżniamy
` '
_ _ _ _ płaty
_ ' g ó my Ű0' jedria żyła płucna do przodu od 0 skr zela głównego, a druga poniżej niego. ,
bus supemor) i dolny (lo b us inferior), oddzielone od siebie szczelina międzypłatową
skośną (fissura obliqua).
Apex pmmom-3 Apex pulmonis

Margo
anterior
t Facíeş ,
costalis

Lobus superior Lobus superior wm >'

'

W I/Í '<7;,~_„„,ä 1.V

.
ul _Ľ 6//'“Y _Ŝe

a^Q
O
Lobus medius /ncigufa
if a
àęb
\l cardiaca ‹‹.¿,°›
Y›\\“
QŰ
N _ _ ,\ Lobus inferior b
Lobus mfenor\ \j 1
J
à Lingula
pulmonis <ĽŸ
Margo Facies diaphragmatica sinístri Ma"9°
inferior inferior Facies diaphragmatíca

Ryc. 43. Powierzchnia żebrowa płuca prawego (a) ilewego (b)

 7
1 16 'í„ _ _4_&,\~ \ 117
W “' 60.v
J/\
- \VV °e Y*
, ,. ,Č ,~

WM:to K ' “J »
L\
Ń O" „Q ,/'Ä
K)
_Q „U0 1. _`_„;'«'\ Sulcus _
J ,« 1 * lorv V. '. " ,V" Pę _ a. subclavlae
L Sulcus ŸN» -Š» ,ff\ f. 0 Í nvlmvflfs dexrrae
A' PL//f!"°”a/'-3 a. subclaviae X- 1~ .fly Sulcus
Of; _Ą .'~ S'”'SÜ'3 sinistrae v. brachiocephalicae
gl Bronchus pfiåāžis Sulcus dextrae __L0bUS '
su øerío
prfncipa/is sinisœr 1 v- bfflchiqcfßhalicae
sims rae 0 Vć‹«‹«»2z<«‹e,
bn'.:.uu2_ 2;; ¿ W V šok _ Bronchus _ją
__ ČŸĹWŸOVJ Q
. ' f,×.C‹_' /' ;xęf _>\m'‹Ĺ}' Rz, pnnc/palfs dexter _ŰŃÍĹ
.. \ ."»-'f Q' US V- 6
tw* ( Ä
* Vcćz. I Ę,\,.L, 5u\° *Jfo
<9®o
fl4_ _
( °~v
A.Q1_c\?b‹āris__ ‹'Íš3` Ó
rf xé/Ü \
supenor ex ra _ _ ,
\„._Yf`” _ Lobus af* J«Í)ltu»ø_ $§`ŠŠÊ\›‹›°" “Q Q) _ „
¬,.5j,ŁW W* Q`*\ . superior ›0\.) A. pälmtdna/is ...°°_ _". 5 k _ J ¿¿_¿_,¿ L 'of 31 i er JJŁL WM-*Q
fi-‹ Ł _ „ \/_ pulmona/is exra ¬: 1 _ _ „
Vasa ronchfalla _ superior sinistra ' ¬ .'Ł Ę» ,,___,__.._.z_ Vasa bronchlalla _
a.
\/. pulmona/is V 'U ' . ›-¬
_( U_ _ ¿ _.~.'_.._,„.'_„„.„
V ;Š'. @'f›|.'^í.(7śl1\~ "1 ›‹',. `" .~
~ ~ '~'. =/~ V. .lg 1i„/.w' $”Pe'i°'de×t'a r ` ' - kNodilymPhaticí .“ wu..
Nodllymphatlcn .., j _._(l &
bronchopulmonales . 'V \ _ \„g.c<Q ¬ bronchopulmonaleś ` “U
.Ĺ _ 0Š(_.(¿_I__,_ fi \,('_/\ .'._› `1 _ Ĺ
cj i ` f*“~_} /ma
7” s _.
ll
_\.
~ . ';:. . .-22;: Lab 49 .v. p‹«'f~‹›~a'ß ‹ ¿ 1 ~ ~
i „V Ä

\/. pulmona/is _
V

Ä; L'\ \ . , r .

inferior sinistra j 'Z faoól. us _ mfenor dexrra _,N

/
Impresslo Lobus ÍLLf§fl0_f Ź
'Ÿ r Lobus cardlaca cw Ęíiiå
F/ŚSU
» ' _ .Ligamentum
` /W gm)
2>e pulmonale '_ ę › ~
.z l
"
QŠQ
4";Š:°)°m
„-
806/'A(zsnofe ng
l
0
KYLQ
'ż
)(/Q
Q_,/Ä
"ssno/noj¿
yoneg
v øfieądoi'
zmssafi7ā-la
.Č__
»*IP- Š̀„<×\>°
Šlnclsura
card/aca Facies diaphragmatíca
(basis pulmonis)

n`_
"*QOöjøß /74
) . q_‹;.\.)>
Facies diaphragmatfca `
Q_‹`s\\°`
_
6,90 /'l7f8I7'0f'
_ (basis pulmonis) \
V” i P"`Q(2"'“C""; Ligamentum
pulmona/_e _ _„___ Ryc. 45. Powierzchnia śródpiersiowa płuca prawego - według Pemkopfa, za Bochenkiem
Margo m GFÍOV ' z›z.~::.¿ i Reicherem

Ryc. 44. Powierzchnia śródpiersiowa płuca lewego - według Pernkopfa, za Bochenkiem

WYCISKI PŁUC
i Reicherem
Na powierzchni żebrowej płuca widoczne są vvycisl‹i żebrowe (vlmpressźoøœs co
stales).
W płucu prawym układ tworów we wnęce jest podobny, a tylko povvyżej tętnicy
płucnej leży oskrzele płatowe górne prawe, czyli nadtętnicze (bronchus eparteria- Na powierzchni śródpiersiowej płuca lewego
lis). Najczęściej widoczna jest też gałąź tętnicy płucnej prawej do górnego płata. P0-
nadto we wnęce płuca leżą węzły chłonne oskrzelowo-płucne, zwane też wnękowymi- 1. Wycisk sercowy (impressio cardźaca).
Wnęka płuca jest otoczona opłucną krezkową, która poniżej vvnęki tworzy vj¿‹¿Z§¿ 2, 8. Bruzda dla łuku aorty i aorty zstępującej.
dło płucne (Zigamentum pulmonale). Do przodu od wnęki płucai więzadła płucnego 4. Bruzda dla tętnicy podobojczykowej lewej.
leży wycisk sercowy, głębszy na płucu levvyin. 5. Wycisk przełykowy.
6. Na granicy szczytu płuca lewego ipowierzchni śródpiersiowej bruzda dla żyły
ramienno-głowowej lewej.
 '’_\

118 119

Na powierzchni śródpiersiowej płuca prawego

BuDowA | PoŁożEN|E os|‹RzEL| GŁówNYcH
1. Wycisk sercowy.
2. Bruzda dla żyły głównej górnej.
oRA2 |cH P|ERwszoRz_ĘDowYcH
3. Bruzda dlażyły nieparzystej.
4. Bruzda dla przełyku.
RozGAŁĘz|EN
5. Bruzda dla żyły głównej dolnej.
6, 7. Na szczycie płuca prawego bruzda dla żyły ramienno-głowowej prawej, tętnicy
podobojczykowej prawej. Oskrzela głóvime powstają w miejscu podziału (rozdwoj enia) tchavvicy na wysoko-
ści Th4 a kończą się we wnękach płuc. Kierunek przebiegu oskrzeli głóvimych jest
W wycisku sercowym płuca prawego układa się przedsionek prawy; wwycisku następujący: ku dołowi, bocznie inieco ku tyłowi. Prawe oskrzele główne biegnie
sercowym lewego płuca głównie lewa komora i lewe uszko. w przedłużeniu tchawicy, a lewe odchodzi pod nieco większym kątem- P0Wi<"21°ZChI1Ía
górna lewego oskrzela głównego krzyżuje łuk aorty, a powierzchnia górna prawego
oskrzela głównego sąsiaduje z żyłą nieparlystą (Wml 6129905) - Każde Oskfzele ŚÍÓW'
RZUT PŁUCA PRAWEGO I LEWEGO ORAZ SZCZELIN PŁUC
ne dzieli się na oskrzela płatowe - prawe na 3, a lewe na 2, przy czym praweoskrzele
główne oddaje oskrzele płatowe do górnego płata przed wejściem do vvnęki płuca -
Rzut płuca prawego tzw. oskrzele nadtętnicze.
Szczyt płuca rzutujemy 3-4 cm powyżej końca mostkowego prawego obojczyka
Budowa ściany:
(rzut szczytu płuca pokrywa się z rzutem osklepka opłucnej), następnie rzut biegnie za - błona śluzowa;
stawem mostkowo-obojczykovvym i dochodzi do linii mostkowej na wysokości II że- - błona podśluzowa;
bra. Biegnie wzdłuż tej liriii do poziomu mostkowego przyczepu IV żebra, odchyla się - błona włókriista z podkowiastymi chrząstkami i mięsień oskrzelowy (musculus
na prawo i w linii środkowo-obojczykowej krzyżuje żebro VI, w linii pachowej środko-
bronchźalźs) - z tyłu;
wej żebro VIII, W linii łopatkowej żebro X i do linii przykręgowej dochodzi na wysoko- - przydanka łącznotkankowa.
ści żebra XI (co odpowiada wysokości wyrostka poprzecznego kręgu Thl 1). Dalej rzut
biegnie wzdłuż tej linii ku górze do wysokości kręgu Th4, odchyla się na prawo i do-
Tak samo jak oskrzela główne, są zbudowane oskrzela płatowe. Oskrzela płatowe
chodzi do rzutu szczytu płuca.
w błonie włóknistej posiadają różnokształtne płytki chrzęstne, a do wewnątrz od nich
błonę mięśniową gładką 0 przebiegu okręznym.
Rzut płuca lewego
Szczyt płuca rzutujemy 3-4 cm powyżej końca mostkowego lewego obojczyka,
następnie rzut biegnie za stawem mostkowo-obojczykowym i na poziomie chrząstki II
żebra dochodzi do linii mostkowej. Biegnie wzdłuż tej linii do poziomu mostkowego
przyczepu żebra IV odchyla się na lewo i do linii środkowo-obojczykowej dochodzi na
poziomie żebra V, następnie biegnie wzdłuż tej linii do wysokości żebra VII (ogranicza-
jąc wcięcie sercowe), kieruje się na lewo, w linii pachowej środkowej krzyżuje żebro
VIII, W linii łopatkowej żebro Xi dochodzi do linii przykręgowej na wysokości żebra XI
(co odpowiada wysokości wyrostka poprzecznego Thl 1). Biegnie wzdłuż tej linii ku
górze do wysokości kręgu Th4, odchyla się na lewo i dochodzi do rzutu szczytu płuca.

Rzuty szczelin płuc

Szczelina skośna (ƒźssura obliqua) - biegnie od wyrostka kolczystego kręgu
Th3 (wysokość trzonu kręgu Th4) w środkowej ciała tylnej, krzyżuje IV przestrzeń
międzyżebrową W pachowej środkowej, V przestrzeń międzyżebrowąw środko-
wo-obojczykowej i dochodzi do miejsca połączenia części kostnej z chrzęstną żebra VI.
Szczeliria pozioma płuca prawego (fźssura horźzontalźs) - biegnie wzdłuż IV
żebra od linii pachowej tylnej do linii mostkowej.
 ¬

120
DRZEWO OSKRZELOWE I ODDECHOWE
(Arbor bronchialis et respiratorius)
Wymiana gazowa następuje w tzw. drzewie oddechowym (arbor re8pz`ratoi^iu.‹;)_
Do tego miejsca powietrze jest doprowadzane z tchavvicy przez tzw. drzewo oskrzelo-
we (arbor bronchialźs). '
Drzewo oskrzelowe i oddechowe obejmują łącznie 23 generacje podziałów, z czego
na drzewo oskrzelowe przypada pierwszych 16 generacji. Drzewo oskrzelowe różni
się od oddechowego budową histologiczną - posiada w swej ścianie chrząstki i błonę
mięśniową gładką. Różni je także funkcja: drzewo oskrzelowe służy do transportu ga-
zów oddechowych, a w drzewie oddechowyrn zachodzi wymiana gazowa.
Podział drzewa oskrzelowego (wrbor br0nchz'al'¿'s):
- oskrzele główne (bronchus prźncipalís) dzieli się na oskrzela płatowe (bronchź
lobares) ;
- płatowe dzielą się na segmentowe (bronchź segmentales);
- segmentowe dzielą się na podsegmentowe (bronchi subsegmentales);
- podsegmentowe dzielą się na oskrzelild (bronchźolü;
- oskrzeliki dzielą się na oskrzeliki końcowe (bronchioli terminales).
121
Drzewo oddechowe (arbor respiratoria) - wyróżniamy w nim tzw. strefę przej-
ściową, którą budują oskrzeliki od l 7-20 generacji podziałów dychotornicznych. Czę-
ściowo jest ona już wyścielona nabłonkiem pęcherzykowym, umożliwiającym wyrnia-
nę oddechową. Stopniowo zanikają chrząstki i błona mięsna Reisessena.
Strefa oddechowa rozpoczyna się od podziału oskrzelików końcowych na oskrzeli-
ki oddechowe (bronchioli resp'¿'rato1~1l7l), te dzielą się na przewodziki pęcherzykowe
(ductulź alveolares), które dochodzą do pęcherzyków płucnych (alveoli pulmona-
les). Są to generacje podziałów od 21 do 23. Obszar ten jest zbudowany z pneurnocy-
tów I i II typu spoczywających na błonie podstawnej. W ścianie nie występują chrząst-
ki ani błona mięśniowa gładka. Pęcherzyki płucne są wyścielone od wewnątrz warstwą
surfaktantu.
Tę część układu oddechowego, w której nie zachodzi wymiana gazowa, nazywamy
anatomiczną przestrzenią martwą. Obejmuje onajamę nosową, gardło, krtań, tchavvi-
cę i całe drzewo oskrzelowe. Objętość tej przestrzeni wynosi ok. 150 cmß.
Bronchiolus
- terminalis DUCÍUS
a/veo/ar/8

Ryc. 46. Segmenty płuc - według Soko-

_ _ "| Alveolus

T
O1 BfOf7ChIOÍI Z pu/monajjs
O5 łowskiej-Pituchowej za Jacksonem i Hu-
berem: A - płuco prawe, powierzchnia że-
respiratorii ||
browa; B - płuco prawe, powierzchnia

I za
-*w=ø,,- przeponowa iśródpiersiowa; C - płuco
lewe, powierzchnia żebrowa; D - płuco
lewe, powierzchnia przeponowa iśród-
piersiowa. Płuco prawe: 1 - segment
szczytowy, 2 - segment tylny, 3 - segment
przedni, 4 - segment boczny, 5 - segment
przyśrodkowy, 6 - segment gómy, 7 - seg-
ment podstawny przyśrodkowy, 8 - seg-
ment podstawny przedni, 9 - segment
podstawny boczny, 1 O - segment podstaw-
ny tylny. Płuco lewe: 1 - segment szczy-
Ryc. 47. Drzewo oddechowe - według Beninghoffa
towy, 2 - segment tylny, 3 - segment
przedni, 4 - segment języczkowy gómy,
5 - segment języczkowy dolny, 6 - seg-
ment górny, 7 - segment podstawny przy-
środkowy, 8 - segment podstawny przed-
ni, 9 - segment podstawny boczny,
B D 10 - segment podstawny tylny
122
BUDOWA WEWNĘTRZNA PŁUCA
Płuco (pulmo) jest zbudowane z płatów; prawe z trzech - górnego, środkowego
i dolnego, lewe z dwóch - górnego i dolnego. Odpowiednikiem płata środkowego jest
W lewyrn płucu języczek płuca (lingula pulmonis), należący do płata górnego. Każdy
płat dzielimy na segmenty (segmenta). Jest to podział wynikający Z podziału drzewa
oskrzelowego, a granice segmentów nie są W płucu Wid0CZI16- W 1<āŻdY1T1 DÍUCU Wyróż-
niamy po 10 segmentów.
W płucu prawym:
- płat górny ma 3 segmenty (SZCZYĹOWY, Pl"Zedf1Í› tylny);
- płat środkowy posiada 2 segmenty (boczny i przyśr0dk0Wy);
- płat dolny ma 5 segmentów (górnyi 4 podstawne: przyśrodkowy, boczny, przed-
ni i tylny).
W płucu lewym oba płaty mają po 5 segmentów - w płacie górnym występują do-
datkowo segmentyjęzyczkowe górny i dohiy. Płat dolny płuca lewego posiada segmen-
ty analogiczne do płuca prawego.
Segmenty można podzielić na podsegmenty zaopatrywane przez oskrzela podseg-
mentowe a te na zraziki (lobulz). Granice zrazikóvv, choć niekompletne, są vvidoczne
na powierzchni płuca. Zraziki dzielą się na najmniejsze części tzw. gronka (aciml).
Gronko stanowi jednostkę anatomicznąi czynnościową płuca. W skład gronka wcho-
dzą wszystkie elementy drzewa oddechowego - 2 oskrzeliki oddechowe, przewodzil‹i
pęcherzykowe i pęcherzyki płucne.
Ściana pęcherzyka jest zbudowana z warstw: Warstwa surfaktantu, pneumocyty
I i II typu, błona podstawna.
Surfaląşint _ czynnik powierzchowny -jest produkowany przez pneumocyty H typu.
Jego zadaniem jest zmniejszenie napięcia povvierzchownego pęcherzyków, a tym sa-
mym zapobieganie zapadaniu się pęcherzyków. W obrębie grona sąsiednie pęcherzyki
są z sobą połączone za pomocą tzw. porów_Co_hna. _ _ _ _
Pęcherzyki płucne są oplecione gęstą siecią kap_11ar_, kĽÓf<-2 DOCÜOCÍZEŁ Z T0233 Ĺzlen
tętnicy płucnej. Z kapilar tych wychodzą naczynia żylne, W ktÓryCh Dłynle few
utlenowana.
123
UNACZYNIENIE PŁUCA
Jest podwójne: czynnościowe i odżywcze.
UNACZYNIENIE CZYNNOŚCIOWE
Pochodzi z rozgałęzień tętnicy płucnej. Z prawej komory serca wychodzi pień płucny,
który biegnie W worku osierdziowym od przodu, dołu i strony prawej, ku tyłowi, górze
ina lewo. Na wysokości II przestrzeni międzyżebrowej dzieli się na 2 tętnice płucne:
prawą i lewą. Aż do miejsca podziału jest objęty workiem osierdziowym. Tętnica płuc-
na biegnie W korzeniu płuca i wchodzi do płuca przez jego Wnękę. W miąższu płuca
towarzyszy drzewu oskrzelowemu i dzieli się zgodnie z jego podziałem.
Tętnica płucna prawa (arteria pulmonalźs dextra) dzieli się na następujące
tętriice płatowe (arteriae Ł0bares):
1. Gałąź płata górnego (ramus lobi super1l0'rżs).
2. Gałąź płata środkowego (ramu; lobi medii).
3. Gałąź płata dolnego (Yamus Lobi infertorżs).
Tętnice płatowe prawe dzielą się na tętnice segmentowe (arterźae segmentales):
1. Gałąź płata górnego oddaje: gałąź szczytową (ramus apicalis), gałąź przednią
wstępującą izstępującą (ramu; anterźor ascendens et descendens), gałąź tylną
wstępującąi zstępującą (ramus posterior ascendens et descendens).
2. Gałąź płata środkowego dzieli się na: gałąź przyśrodkową iboczną (ramus
medźalźs et lateralrls).
3. Gałąź płata dolnego dzieli się na: gałąź górną płata dolnego (ramus superior
lobź źnferźorøls), gałąź podstawną przednią, tylną, boczną iprzyśrodkową (ramus
basalis ante'r'¿o1; posterioøç medialrås et lateralis).
Tętnica płucna lewa (arteria pulmonaløls sinistra) dzieli się na:
1. Gałęzie płata górnego (ramrl Ĺobź 8'u,pe1"¿o1^1Ĺs).
2. Gałęzie płata dohiego (wami lobt inferiorńs).
Wśród gałęzi płata górnego wyróżniamy: gałąź szczytową (ramus apicalźs), ga-
łąź przednią wstępującą i zstępującą (ramus anterźor ascendens et descenderzs),
gałąź tylną (ramus postertor), gałąź języczkową górną i dolną (ramus lźngularis
superior et inferior).
~ Gałęzie płata dolnego (analogicznie jak W płucu prawym) to: gałąź górna płata
dolnego (ramus superior lobi inferiorts), gałąź podstawna przednia, tylna, boczna
iprzyśrodkowa (ramus basalźs antewloøç posterioø", medialrls et lateralis).
Z podziału tętnic segmentovvych powstają tętnice podsegmentowe (arteriae sub-
segmentales), a te oddają gałęzie zaopatrujące zraziki - tętnice zrazikowe (wrterźae
bobulares). W końcowym efekcie tych podziałów powstają sieci kapilar oplatające pę-
 Ÿ 7-íë

124
cherzyki płucne, gdzie zachodzi Wymiana gazowa poprzez błonę pęcherzykowo-włośiüœ
kową.
Z kapilar płucnych wychodzą żyłki (venulae), które łącząc się z sobą, tworzą żyły
międzyzrazikowe (venae interlobulares). Głównymi żyłami prowadzącymi krew Z płuc
do lewego przedsionka (atrźum sźmlstmrm) są żyły płucne (venae pulmonalesj
Z każdego płuca wychodzą po dwie żyły płucne: żyła płucna prawa górna i dolna (Dana
pulmonalis dextra superior et inferior) oraz żyła płucna lewa górna i dolna (vena
pulmonalźs sinistra 8upem'o'r et inferior). › tęmiczej.
125
Żyły oskrzelowe W miąższu płuca towarzyszą tętnicom. Po wyjściu z płuca UCłi0dZą
0 stronie prawej dO ŻYÍY HÍGDÄTZYSÊGJ ČUGŸW 6129903) Í Żyły !`3-m1enn0-głowow_ej_pra-
p ' (pana brachiocephalica dextra), a po lewej do żyły nieparzystej krótkiej do-
wej f end hemtazygos accesorta) i żyły ramienno-głowowej lewej (vemt bra-
daçkow lllzgljźca sinistra). Ponadto żyły oskrzelowe bardziej oddalone od wnęki płuca
do żył płucnych - jest to tzw. fizjologiczna domieszka krwi żylnej do krwi

Żyła płucna górna prawa powstaje z połączenia następujących dopływów;

1. Gałęzi szczytowej (ramus apźcalrls), która powstaje z części wewnątrz- 1 m¿ę_
dzysegmentowej (pars źntrasegmentalźs et intersegmentalis).
2. Gałęzi przedniej (ramus antervlor), powstającej z analogicznych jak gałąź szczy.
towa części.
3. Gałęzi tylnej (ramu; posterior), która powstaje z części podpłatowej i wewnątrz.
płatowej (pars ínfralobarrís et źntralobaris).
4. Gałęzi płata środkowego (ramus Łobź mediz), powstającej z połączenia części
bocznej i przyśrodkowej (pars lateralis et medialźs).

Żyła płucna dolna prawa powstaje z:

1. Gałęzi górnej (ramus superior), z połączenia części wewriątrz- i międzyseg.
mentowej (pars źntrasegmentalis et intersegmentalisj.
2. Żyły podstawnej wspóhiej (vena basalts communis), która powstaje z: żyły
podstawnej górnej (vena basalts superior), korzenia podstawnego przedniego (ra.-
dtz basalźs antertor) oraz żyły podstawnej dolnej (vena basalts inferior).

Żyła płucna górna lewa powstaje z:

1. Gałęzi szczytowo-tylnej (ramus aptcopostertor), do której uchodzą części we-
wnątrzsegmentowai rriiędzysegmentowa (pars 'intrasegmentatts et z`nte'rsegmenta,-
lis).
2. Gałęzi przedniej (ramus anterior), powstającej jak poprzednia.
3. Gałęzi języczkowej (ramus Lźngulams), powstającej z części górnej i dolnej
(pars superior et '¿nfer'io1').

Żyła płucna dolna lewa powstaje z analogicznych lewostronnych dopływóvv, jak

żyła płucna dolna prawa.

Wyrnienione dopłyvvy żył płucnych mają charakter naczyń żylnych międzypodseg-

mentovvych, międzysegmentowych i międzypłatowych.

uNAczYN|EN|E oDżYwc2E
Pochodzi z rozgałęzień tętnic oskrzelowych. Tętnice oskrzelowe lewe odchodzą od
wklęsłości łuku aorty lub od aorty zstępującej, a prawe od IH i IV tętnicy międzyżebro-
wej tyhiej prawej. Ponadto do każdego płuca dochodzą gałęzie oskrzelowe od tętnic
piersiowych wewnętrznych. Tętriice oskrzelowe po wejściu przez wnękę płuca towa-
rzyszą oskrzelom, unaczyniając ich ściany.
 126
127

ODPŁYW CHŁONKI Z PŁUCA

Drobne naczynia chłonne rozpoczjmają się pod opłucną płucnąi W przegrodach mię-
dzyzrazikowych. Z tych naczyń chłonka płynie poprzez kolejne stacje węzłów chłonnych_
1. Węzły chłonne płucne (nodi lymphatici pukmomtles) -leżą W miąższu płuca
2. Węzły chłonne oskrzelowo-płucne albo wnękowe (nodź lymphattcź bronc]w_
pulmonales).
3. Węzły chłonne oskrzelowe (øwdź lymphatźct bronchxiales) -leżą Wzdłuż oskrzela
głównego.
4. Węzły chłonne oskrzelowo-tchawicze (nodi Ĺymphaticź bronchotrachealeg) _
leżą W sąsiedztwie rozdwojenia tchavvicy.
5. Węzły chłonne tchawicze (nodi lymphatźci tracheales) - leżą po bokach
tchavvicy.
6. Węzły chłonne śródpiersiowe przednie i tyhie (nodź lymphatict' media8tz'ną_
les antertores et posteriores).
Po stronie prawej z węzłów chłonnych śródpiersiowych chłonka płynie do pnia chłon-
nego oskrzelowo-śródpiersiowego prawego (truncus bronchomedźastinalis dexter),
który łączy się z priiem chłonriym szyjnym prawym (trurtcusjugularźs dexter) i prze-
wodem podobojczykovvyrn prawym (truncus subctamlus dexter) w pień chłonny pra-
Wy (trtmcus lymphatźcus dexter), który uchodzi do prawego kąta żylnego.
Po stronie lewej z węzłów śródpiersiowych wychodzi pień chłonny oskrzelowo-śród-
piersiowy lewy (trtmcus bronchomedilastvhtalis sinister), który uchodzi do przewo-
du piersiowego, a ten z kolei uchodzi do lewego kąta żylnego.
RUCHY PŁUCA PRZY ZMIANIE POŁOŻENIA
CIAŁA I PRZY ODDYCHANIU
Ruchy płuca podczas zmiany położenia ciała wynikają ze zmiany ułożenia przepony,
co z kolei jest uwarunkowane przemieszczeniem narządów jamy brzusznej. P0dCZ2ŁS
położenia na grzbiecie przedni brzeg płuca przesuwa się dołowi W k1erL1I1kL1 Pfle-
Ony a tylny ku górze W kierunku otworu górnego klatki piersiowej (apertura thora-
Ŝis sttpertor). Szczyt płuca przesuwa się ku przodowi. W pozycji na brzuchu zachodzą
zmiany odwrotne do opisanych. _ _ __ _ _ _ _
Podczas położenia na grzbiecie przedme brzegi płuc zbliżają się d0_S16I_)16, 3 tylffe
ddal ' się od siebie. Jest to Wynikiem przemieszczenia tvvorów śródpiersia, głównie
Orzełyfllåi oraz serca W czasie oddychania płuca poruszają się Zg0dl1i<-2 Z I'\1Ch3-mi ŚCÍÊUI
Iżlatki piersiowej, to znaczy podczas wdechu, gdy ZVVíę1<SZaJą Się WSZYSÜÓC Wymiary
klatki piersiowej, w ślad za nimi zwiększają się także rozmiary DÍUC- Bflegi P1110 W_Ch0'
dzą głębiej W zachyłki jam opłucnowych. Wklęsłe powierzchnie płuc, tj. podstawy 1 D0-
wierzcimie śródpiersiowe, powiększaią Swoja i›0Wi‹-=r2@ł1riięi Dogłębißiąia-
Najbardziej ruciwmymi oddechowe częściami płuc są brzegi: przedni 1 dolny, pod-
czas gdy szczyt jest najmniej ruchomą częścią płuca. Wnęki poruszają się do przodu,
dołu i na boki.

UNERWIENIE PŁUCA

Do każdego płuca Wchodzą dwa sploty płucne - przedni i tylny. Leżą one na przed-
niej i tylnej ścianie oskrzela głównego. Sploty płucne powstają przez wymieszanie włó-
kien parasympatycznych przedzwojowych, dochodzących W gałęziach oskrzelowych
nerwów błędnych tzw. gałęzi oskrzelowych z włóknami syrnpatycznyrni pozazvvojo-
Wymi ze zwojów górnych piersiowego odcinka pnia sympatycznego, tzw. gałęziami
do splotów płucnych. Gałęzie oskrzelowe odchodzą od nerwów błędnych w miejscu
skrzyżowania korzenia płuca przez nerwy błędne. Sploty płucne unerwiają mięśniów-
kę naczyń krwionośnych, mięśniówkę oskrzeli i gruczoły błony śluzowej oskrzeli. Miąższ
płuca nie jest unerwiony czuciowo.
 128
ODDYCHANIE
(Respiratio)
Proces oddychania W aspekcie anatomicznym (tj. mięśni i tkanek które W tym
cesie biorą udział) należy rozpatrywać w dwóch stanach: w spoczynku i podc pr0_
Sfikll- Z Punktu widzenia kliniki w pojęciu „wysiłek” powinny się także mieścić tzas wy-
chorobowe, które uruchamiają dodatkowe mechanizmy pozwalające na normaliižşlny
prawie normalne funkcjonowanie struktur odpowiedzialnych za wdech i wydech ub
Impulsy do wykonania wdechu powstają w ośrodku oddechowym Znąjdują - .
w tworze siatkowatym rdzenia przedłużonego. Impuls który tutaj powstaje šymsłę
drogami nerwowymi do motoneuronów rogów przednich rdzenia kręgowego , ktźgmā
. , . C
fleüfyty dochodzą do mięsm wdechowych. , W
Wyrózniamy dwie grupy mięśni wdechovvych: główne (zasadnicze) i pomocnicze
Mlęśnie Zasadnicze (CZYIIIIG Stale) są odpowiedzialne za wykonanie wdechu zaróyśz
“O W Czasie SD0CZYf1k11,J`ß-k i wysiłku (przy czym w czasie spoczynku są jedynymi mi
Śníami 0ddeCh0WYH1Í); D0m0CI1icze mięśnie wdechowe są czynne tylko w czasie kę
nywania głębokiego i nasilonego wdechu (np. podczas wysiłku, a także w stanacłvivžzlhœ
f0Í?0WYCh_polegających na zvvężeniu śvviatła drzewa oskrzelowego, a co za tym idzā;
zvviększemu oporu dla ruchu gazów oddechowych).
Zasadniczymi mięśniarni wdechowymi są: przepona i mięśnie międzyżebrowe ze-
wnętrzne. 8 wionego przez nerwy międzyżebrowe (nervź intercostales) ;
Wskutek skurczu przepony jej wysklepienie się obniża zwiększając wymiar pio
nowy klatki piersiowej.
skurcze m1ę_Śf11 mlędZYZebT0WyCh Zewnętrznych powodują ruchy w stawach żebro-
wo-kręgovvychi zebrowo-mostkowych.
idzilełllāhy Zeber IIŜĘVI powodująlodsunięcie mostka ku przodowi iku górze _
Siowžj tym lwlę zenie przednio-tylnego (strzałkowego) wymiaru klatki pie;-_
. Ruchy żeber VII-X P0W°d“~Í3ß zwiększenie wymiaru poprzecznego klatki
piersiowej. Opisany uprzednio ruch żeber górnych jest opisywany w literaturze jako
31°? ćfamlāflšl DOITIDY SĽLIdZieI1nej`", a ruch żeber dolnych jako ruch „rączki od vvia-
_řł - _ ener e, podczas wdechu następuje zwiększenie się wszystkich wymiarów klatki
D1GI'S10wej, czyh jej ściany się od siebie oddalają.
thßźclafly klatki P1_e1`510We.Í Êą Wyścielone powięzią wewnątrzpiersiową (fascia endo-
. acica), która jest zrośnięta z opłucną ścienną. Rozszerzanie się ścian klatki pier-
S10We¿l Dfly Wd.eCh_u powoduje automatycznie oddalenie się od siebie poszczególnych
części opłucnej ściennej i zwiększenie pojemności jam opłucnej. W efekcie w jamach
ODÍUCHGJ DOWStąje podciśnienie. Podciśnienie wjamach opłucnej powoduje rozpręża-
flle Płuc, Czego efektem jest zassanie do pęcherzyków płucnych powietrza z górnych
dróg oddechowych.
_ Wydeçh W SP0CZYIlkujest aktem biernym. Zachodzi dzięki sprężystości ścian klatki
P1@fS10W@J (które f0ZCÍą8ni<2Ľ@ Wdechem „starają się” wrócić do stanu wyjściowego)
Ęrzíiz dzięki siłoin retrakcji pęcherzyków płucnych (bierne zapadanie się sieci włókien
0 a8@H0WyCh 1 Spręzystych zrębu płuc) i działaniu sił napięcia powierzchniowego pę-
cherzyków płucnych.
129
Wykonanie głębokiego wdechu jest możliwe dzięki działaniu pomocniczych mię-
śni wdechowych:
- mięśni piersiowych większych i mniejszych (musculus pectoralvls major et 'mi-
'norj - unerwionych przez nerwy piersiowe przednie (neruź thoracicź anterio-
'res) ze splotu ramiermego;
- mięśni zębatych przednich (musculus se'›^rat'u.s anterior) - unerwionych przez
nerwy piersiowe dlugie (øwrvus th0'racicus Longus) ze splotu ramiennego;
- mięśni zębatych tylnych górnych (musculus serratus posterźor superior) -
unerwionych przez nerwy międzyżebrowe I-IV (iwrvi intercostales I-IV);
- mięśni pochyłych (musculus scalenus antervlor, medius et posterior) - uner-
wionych przez włókna krótkie ze splotu szyjnego;
- mięśni mostkowo-obojczykowo-sutkowych (musculzls sternocleźdomastoźdeus)
- unerwionych przez gałęzie zewnętrzne nerwów dodatkowych i gałęzie mostko-
wo-obojczykowo-sutkowe ze splotów szyjnych (ramus externus mawuż accesso-
'rii et ramus sternocleidomastoźdeus plexus cervźcalźs).
Głęboki wydech jest możliwy dzięki działaniu pomocniczych mięśni wydecho-
wych (nie ma zasadniczych mięśni wydechovvych, gdyż w spoczynku wydech jest ak-
tem ,,biernym"):
- mięśni międzyżebrowych wewnętrznych (musculus intercostalis intervzus) -
unervvionych przez nerwy międzyżebrowe (nervź intercostales);
- rnięśnia poprzecznego klatki piersiowej (musculus transversus thoracis) - uner-
- mięśni najszerszych grzbietu (musculus Latźssźmus dorsi) - unerwionych przez
nerwy piersiowo-grzbietowe (ne'r'uu.s thoracodorsalis) ze splotu ramiennego;
- mięśni tłoczni brzusznej (prelum abdominale), głównie mięśnie poprzeczne
brzucha (musculus transversus abdominis), mięśnie skośne zewnętrzne brzu-
cha (musculus oblźquus externus abdominis), mięśnie skośne wewnętrzne brzu-
cha (musculus obliquus internus abdominis);
- mięśni zębatych tylnych dolnych (musculus serratus posterior inferior) - uner-
wionych przez nerwy międzyżebrowe IX-XI (nervi 'mtercostales IX-XI).
Wyróżniamy trzy zasadnicze tory oddychania:
- żebrowy (piersiowy) charakterystyczny raczej dla kobiet;
- bizuszny (przeponowy) typowy raczej dla mężczyzn;
- mieszany.
 ,
_._

131

śRóDP|ERs|E zATcHAw|czE | DoLNE TYLN wo i do tyłu do wysokości II stawu mostkowo-żebrowego, gdzie przechodzi w łuk aorty.
(Mediastinum retrotracheale et inferius E Jest całkowicie pokryta workiem osierdziowyin. Oddaje:
-
Posterrus) - tętnicę wieńcową prawą;
- tętnicę wieńcową lewą.
WklÍI1ÍCZnyCh pgd 'ai . _
Od tyłu sąsiaduje z lewym przedsionkiem, oddzielona od niego zatoką poprzeczną
łośći określajako śróāšiżfişiśródpliersie zatcha-wiczei dolne tylne traktuje si 'ak
sia górnego e ty e. Tchawioę 1 jej rozdwojenie zaliczamy do Êfiódgica- E osierdzia; z przodu pokrywa ją pień płucny i prawe uszko (vvyżej: osierdzie, opłucna
er- prawa, przedni brzeg prawego płuca, pozostałości grasicy i tkanka tłuszczowa). Z pra-
wej strony sąsiaduje z żyłą główną górną i prawym uszkiem, a z lewej z pniem płuc-
Zawartość śródpiersia z at h ' - .
L dcmekprzełyku' c awiczego (medzastmum ret1^otrac}waje)¿ nym'

Żyła nieparzysta (Dem az 2. Łuk aorty: łączy aortę wstępującą ze zstępującą. Rozpoczyna się na poziomie II
Zyía nieparzysta krótka dodäāfâvš Êiopływamlf stawu mostkowo-żebrowego po stronie prawej i biegnie ku górze, ku tyłowi iw stronę
Końcowy odcinek łuku aorty vena hemzazygos accessoria) Z dopjywami R

6
lewą do przodu od tchawicy oraz lewego obwodu przełyku iwreszcie kieruje się ku
Ś”:*>.° P°
dołowi, kończąc się na stronie lewej krążka międzykręgowego_p_oi_n_iędzyj‹'lfh›4_ i_'I`h§¿
' 111 piersiowych cz ś ' ' I gdzie przedłuża się w aortę zstępującą. Najwyższy punkt górnego wypukłego brzegu
CIZ ' ę cl pm Sympa . ^ 2
łuku leży ok. 2-3 cm poniżej_górnęgQ_brzegu__mgş_tka¿ Z przodu i z lewej strony łuk
ą'şynllle(i$r)j<rtnearVŸy Sercowe piersiowe). tycznych Wraz Z włóknaml Odcho* Ĺ
` IOWY Wsteczny lewy aorty sąsiaduje zz lewą żyłą ramienno-głowową, lewym nerwem błędnym; z tyłu i z pra-
8- Węzłychi
9. Tkankał onne Ś ródpiersioweinaczynia
- ' - _ chłonne_ wej strony sąsiaduje z: tchawicą, lewym brzegiem przełyku, przewodem piersiowym
ączna (w tym takze tkanka tłuszczowa). i splotem sercowym. Od strony wypukłej łuku odchodzą: pień ramienno-głowowy (trun-
cus brachiocephalźcus), tętnica szyjna wspólna lewa (arteria carotis communis
Zawartość śród ' '
. Plefsla
1. Ąorta piersiowaz dfllnego tylne g0 (med-wstmum
rozgałęzieniami - . _
mf@7`wS10o8te'riu3); I sinistra), tętnica podobojczykowa lewa (arteøcia subclavia sinistra) oraz niestale
tętnica tarczowa najniższa (arterźa thyroźdea ima). Od wklęsłej strony łuku odcho-
Żyła nieparzysta z dopływamj dzi więzadło tętnicze (Ĺigamentum a'r'te'r'¿o8um) oraz tętnice oskrzelowe lewe (arte-
' Żyła_ nieparzysta krotka (vena" hemiaz . rźae bronchźales sźmlstrae).
. Przewód
Odcmek żyły Iliepa
piersi0WyrZyS t6.]_ krótkiej
_ _ dodatkowej
3/905) Z zd0DÍyWami.
d0DiyWami.
8. Część piersiowa aorty zstępującej: przebiega w śródpiersiu tylnym dohiym.
79`°.0"4>C›:>w gdcinek przełyku,
Rozpoczyna się na wysokości Th4/Th5, a kończy przy przejściu przez rozwór aortowy
_ olneodc' ki ' - . _
na wysokości Thl2, przechodząc w aortę brzuszną. Począwszy od wysokości Th8 leży
chodzące. m plerslowych częścl pm SYmDf1Êycznych oraz włókna od nich od
8. Neiwy t ' . . _ _ D1`_Z_9Q_1<f§Š0$ÍUD6m, dO_tyiu„_9g„pr„zełyl¿u. Stosunek *aorty piersiowejdo przelykÍjest
zmienny: w górnej części aorta przylega do lewego obwodu przełyku, biegnie skośnie
9. Pnie błęldí'-Ême Większe' mnleßze 1 fiąiniższe.
W dół i przyśrodkowo, wsuwając się między przełyk i kręgosłup; przy przejściu przez
Í0~WęZÍy chłonne śródpiersiowe. przeponę aorta leży ku tyłowi od przełyku, przylegając częściowo do jego prawego
l.Tkank3' łąclnü (W takze tkanka tłuszczowa). obwodu.
Z przodu, idąc od góry, aorta piersiowa sąsiaduje z: korzeniem lewego płuca, osier-
TOPOGRAFIA I PODz|AŁ AORTY W KLATCE PIERSIOWEJ dziem, przełykiem oraz przeponą; z tyłu: z kręgosłupem, żyłą nieparzystą krótką i żyłą
nieparzystą krótką dodatkową; po prawej sąsiaduje z żyłą nieparzystą i przewodem
Aorta dzieli się na kilka odcinków:
' odró' ' ' . piersiowym; po lewej z lewym płucem i opłucną ścienną śródpiersiową lewą. Gałęzie:
a) gałęzie trzewne:
' .łuk a°1'tY (arcus aortcœ) i aort aSię: aortę WStęP1łląCą (aorta ascen- .
Wyrózniamy dwie części: ę ępąlącą (aorta descendenş), W której 1 - tętnice oskrzelowe lewe (artertae bronchźales simlstrae);
_ aortę piersiową (aorta thoracicaj- _I - gałęzie przełykowe (wami esophagecdes);
_ aortę brzuszną (aorta abdomźnąl1Lš)_ 1 - gałęzie śródpiersiowe (ramź medźastinmes);
- gałęzie osierdziowe (ramź pericardtaci);
1- A0rtfl Wstęplü - . . b) gałęzie ścienne:
. ącłł- Wychodzi zlew ' k . . , _
mostkiem) na Wysokości III przestrzeni mię? żolbmry şerca 0%] Luścle rzutujemy za l - tętnice przeponowe górne (arterźae phrenźcae superiovfes);
Zy e rowej. Stąd biegnie do góry na pra.
- tętnice międzyżebrowe tylne III-XI (arteriaß intercostates posterźores);
- tętnice podżebrowe (arteriae subcostales).

Í
Ĺ ^.;ý
 133
132

PRZEŁYK
77'uncus (Esophagus)
FQCI

\/. brac Pochodzenie rozwojowe: powstaje z początkowego odcinka endodermalnego jelita

Z przedniego.
N. Jest rurą mięśniowo-błoniastą łączącą gardło z żołądkiem, długości ok. 25-30 cm.
sinister Średnica waha się w zależności od stanu napięcia mięśniówki od 13 do 25 mm. Rozpo-
czyna się ku tyłowi od chrząstki pierścieniowatej krtani na wysokości C6. Kończy się
Vasa thoracíca u dołu na wysokości Thl 1, łącząc się z wpustem żołądka. Miejsce to W rzucie na ścianę
Interna Ÿ
í pintercosta/es
.
przednią klatki piersiowej znajduje się na poziomie podstawy wyrostka mieczykowate-
A. pulmona/is °sœ""°f9S go nieco na lewo od linii pośrodkowej.
sinistra
_ Vasa Anatomicznie wyróżniamy:
Pëflüärdgaçophržníca 1. Część szyjną - na odcinku od chrząstki pierścieniowatej do poziomu wcięcia
sinistra "`~
szyjnego rękojeści mostka (Th2/Th3).
intercostales 2. Część piersiową - od wcięcia szyjnego rękojeści mostka do rozworu przełyko-
posteńores wego (ThlO).
\/. pu/monalís Z
superior sinistra 3. Część brzuszną - zawartą między przeponą a wpustem żołądka (Th10-Th11).

Niekiedy wyróżnia się także część przeponową.

, Bronchus / Umocowanie:
prm/clpalls sinister
` N. splarichnícus
1. Połączenie z gardłem i powierzchnią tylną chrząstki pierścieniowatej krtani (dzię-
mmor ki czemu W czasie połykania przełyk jest ,,podciągany" ku górze).
2. Połączenie z żołądkiem oraz fałdami otrzewnej dochodzącymi do przełyku.
Vpu/monalis / \ N. splanchnicus 3. Połączenie poprzez pasma łącznotkankowe i mięśniowe gładkie na całej długo-
inferior sinistra “*- major
ści z otaczającymi narządami.
"/
A. phren/ca superior
Zwężenia:
1. Zwężenie górne -leży na poziomie C6 przy przejściu gardła w przełyk (vvyvvoła-
Ryc. 48. Aorta wstępująca, łuk aorty i aorta piersiowa z niektórymi odgajęzien.iami_ ne przez czynnościowy mięsień zvvieracz przełyku).
2. Zwężenie środkowe - na wysokości Th4 (rozdwojenie tchawicy). Wytwarzająje:
aorta zstępująca, która przylega do przełyku od lewej i przodu; nieco niżej lewe oskrzele
główne obejmuje przełyk od przodu. Odległość między tymi dwiema strukturami jest
różna, stąd niektóre podręczniki opisują na tej wysokości dwa zwężenia przełyku, za-
rniastjednego (jedno wywołane przez aortę i drugie wywołane przez lewe oskrzele głów-
ne).
3. Zwężenie dolne - ok. 3 cm powyżej wpustu (stąd niekoniecznie na poziomie roz-
woru przełykowego) - wysokość Th1O -jest również zvvężeniem czynnościowym wywo-
łanym napięciem mięśniówki okrężnej.

i.
 134 1 35

Budowa:
Ściana przełyku jest zbudowana zz
A. carotis A. carotis 1. Błony śluzowej.
communis dextra communis sinistra
2. Błony podśluzowej.
3. Błony mięśniowej.
(1) °“5°°° 0 006,/ 4. Błony zewnętrznej (przydanki).
O0 Q/ Błona mięśniowa składa się z warstwy zewnętrznej 0 przebiegu podłużnym i war-
°““ _ _ _ stwy wevimętrznej o przebiegu okrężnym. Histologicznie górna 1/4 błony mięśniowej
A, subclaqia dexzra 1 .„,„„,;j u A' subclawa slmstra jest zbudowana z mięśniówki poprzecznie prążkowanej, kolejna 1/4 jest zbudowana
F Tffhñfi' z włókien inięśniowych poprzecznie prążkowanych oraz gładkich i wreszcie 1/2 dolna
. składa się z mięśniówki gładkiej.

Truncus Topografia:
brachiocephalicus Część szyjna -łjzdii przylega do blaszki przedkręgowej powięzi szyjnej, a przez
nią do kręgów kręgosłupa. Åpggdu sąsiaduje z tchawicą. W rowku między tchawicą
Bronchus A
ßflnclpalf-S dextef mus aortae Bfonchus i przełykiem obustronnie biegną nerwy krtaniowe wsteczne. _ZMQl_)¿_i_s¿i_'_Qn u góry przy-
principa/is sinister legają płaty boczne tarczycy. Również z boku biegną tętnice szyjne wspóhie.
Bronchus
eparterialis
, ,,._§"`&„ Część piersiowa - do przodu od kręgów kręgosłupa, a począwszy od Th8 do
przodu od aorty piersiowej. Wzdłuż tylnej ściany przełyku, w rowku między nim a aor-
aj Bf0„C¿1„s¿0tafzs tą piersiową leży przewód piersiowy. Z tyłu przełyku po stronie prawej biegnie żyła

Bronchus
są
'

ca
sš, supenor s/nlster nieparzysta (vena azygos). Z przodu do poziomu Th4 znajduje się tchavvica ilewe
me. Na tej samej wysokości z lewej strony leży łuk aorty Poniżej rozdwo-
jenia tchavvicy przełyk z przodu sąsiaduje z osierdziem ściennym, a poprzez nie z le-
wym przedsionkiem serca. Na tym samym poziomie do przełyku dochodzą również
hypafleria/is B_ronc_hus _Iobaris @e (nerw błędny prawy na tylnej powierzchni przełyku, a lewy na przed-
mfenor s/nfster niej). ciany boczne przełyku sąsiadują z opłucnymi ściennyrni śródpiersiovvymi.
Esophagus Część brzuszna - z tyłu zrasta się z odnogą lewą przepony, ku przodovvi przylega
A
Oƒfa
fhoracl do wątroby (na odcinku między płatem ogoniastyrn i lewym płatem wątroby).

Unaczynienie:
Przełyk jest unaczyniony przez gałęzie przełykowe od: tętnic tmcz
Ębomh. (W Odüiflkü SZYJHYHI), Od 210113' Di@fSi9Y}Ê_l_ll§fÊ11iC.oskrz.eloi'zv„ch
lewych (w klatce piersiowej), tętnicy żołą_dkg'gv_ę_j_leyy_ej_i.tętnicy przeponowejdohlęj

ia
le_\¿v_ęj (w jamie brzusznej).
Odpływ krwi żylnej: rozpoczyna się obfitymi splotami żylnymi, położonymi W bło-
Pars abdomina/is nie podśluzowej przełyku. Ze splotów wychodzą drobne żyły przełykowe, które w od-
esophageí cinku szyjnym uchodzą do żył tarczowych d2_ln_ygh; z odcinka piersiowego do żyły nie-
parzystej i nieparzystej krótkiej, a z odcinka brzusznego do żyły żołądkowej lewej (a za
jej pośrednictwem do żyły wrotnej).
Ryc. 49. Przełyk Odpływ chłonki: z części szyjnej - do węzłów chłonnych szyjnych głębokich; z od-
cinka piersiowego - do węzłów chłonnych śródpiersiowych tyhiych, a z odcinka brzusz-
nego do węzłów chłonnych żołądkowych górnych.

Unerwienie przełyku:
1. Unerwienie ruchowe (somatomotoryczne) mięśniówki poprzecznie prążkowa-
nej pochodzi od nerwów krtaniowych wstecznych (od nerwów błędnych), prowadzą-
136 137

cych neurytyjądra dwuznacznego nerwu błędnego (prawdopodobnie także neurytyjądm

czaszkowego nerwu dodatkowego).
2.- Mięśniówka gładka i błona śluzowa przełyku są iineLnvi(_)¿1¿a_¿1¿'z¿›_npr¿}1(¿;_;¿1'¿¿J¿,rZez
8Ê_ÍÊ_Ê!Ê_Ê9__cl19(ŠZäC0 b_ęZp9_Ś;g(_l1}_i_o z nerwów błędn_ych_(poprzez sploty przełykowe przed_
ni itylny, które prowadzą włókna parasympatyczne przedzwojowe) oraz gałęzie d0_
Ch0dZąCe Od ZWOJÓW Pflykręgowych pni sympatycznych W odcinku piersiowym (pm_
wadzą włókna sympatyczne pozazwojowe). W ścianie przełyku leżą dwa sploty śród-
ścienne uzwojone: Auerbacha (między warstwami mięśniówki) i Meissnera (w błgme
podśluzowej). Włókna parasympatyczne przedzwojowe mają synapsy z komórkami
zwojów leżących na terenie tych splotów. Włókna pozazwojowe ze splotu Auerbacha
dochodzą do mięśniówki gładkiej, a włókna ze splotu Meissnera do błony śluzowej
przełyku.
¬¬..~› ¬._f._„
'v
í
Ł
ŻYŁY N|EPARzYsTE
›
ŻYŁA NIEPARZYSTA
(Vena azygos)
Żyła nieparzysta rozpoczyna się pod prawym więzadłem łukowatym przyśrodko-
wym przepony (inaczej łukiem lędźvviowo-żebrowym przyśrodkowym). Powstaje
z przedłużenia żyły lędźwiowej wstępującej prawej, która biegnie najczęściej wraz z ner-
wem trzewnym większym (przez szczelinę przyśrodkową odnogi prawej części lędźwio-
wej przepony). Zyła lędźwiowa wstępująca prawa może mieć także połączenie z żyłką
odchodzącą od powierzchni tylnej żyły głównej dolnej na poziomie L2 lub z żyły nerko-
wej prawej.
Żyła nieparzysta biegnie ku górze wzdłuż prawego obwodu przednio-bocznej po-
wierzchni trzonów kręgów. Po dojściu do wysokości Th4/Th5 odchyla się ku przodowi
i zataczając łuk nad korzeniem prawego płuca, uchodzi do tylnego obwodu żyły głów-
‹ nej górnej, do tyłu od mostkowego przyczepu drugiej prawej chrząstki żebrowej.
Powierzchnię tylną żyły krzyżują tętnice międzyżebrowe tylne prawe, z boku przy-
krywają opłucna ścienna śródpiersiowa prawa, natomiast przyśrodkowo sąsiaduje z aor-
tą piersiową i przewodem piersiowym. Z przodu sąsiaduje z przełykiem oddzielona od
niego zachyłkiem żebrowo-śródpiersiowym tylnym (zachyłkiem śródpiersiowo-kręgo-
wym).

Dopłyvvy:
- ścienne: 1. Żyła przeponowa górna prawa.
2. Żyła międzyżebrowa górna prawa (z połączenia żył rniędzyże-
brovvych tylnych prawych I-III, czasem IV).
3. Żyły międzyżebrowe tylne prawe IV (V)-XI.
4. Żyła podżebrowa prawa.
5. Sploty żylne kręgowe zewnętrzne.
- trzewne: 6. Żyły przełykowe.
7. Żyły oskrzelowe prawe.
8. Żyły osierdziowe.
9. żyły śródpiersiowe.
10. Żyła nieparzysta krótka.
\ 11. Często żyła nieparzysta krótka dodatkowa.
r

.|
ł-
J
'E
.zi
J-
 Ÿ _

138

ŻYŁA NIEPARZYSTA KRÓTKA

Ductus (Vena hemiazygos)
V brachiocephalica thoracícus
dextra
Powstaje analogicznie jak po prawej stronie z przedłużenia żyły lędźwiowej wstępu-
V. brachiocephalica _jącej lewej. Przechodzi do klatki piersiowej pod lewym więzadłem łukowatym przy-
sinistra
środkowym (łukiem lędźwiowo-żebrowym przyśrodkowym lewym). Biegnie ku górze
V cava na lewo od aorty piersiowej, po przednio-bocznej stronie lewego obwodu kręgów pier-
superior 1;
siowych. Na wysokości Th8 przechodzi na prawą stronę kręgosłupa, uchodząc do żyły
V íntercostalis nieparzystej (na tym poziomie układa się ku tyłowi od aorty piersiowej, przełyku oraz
V intercostalis sup. sinistra
przewodu piersiowego).
sup' dextra \/. hemiazygos
~ accessoria
Dopływy: _
- ścienne: 1. Zyła przeponowa górna lewa.
Vv. intercostales 2. żyły międzyżebrowe tylne lewe vu-x1.
V' 327905 . posteńores
3. Żyła podżebrowa lewa.
4. Sploty żylne kręgowe zewnętrzne.
Radix internus Radix intemus - trzewne: 5. Żyły przełykowe.
v. azygos v. hemiazygos
6. Żyły śródpiersiowe.
7. Żyły osierdziowe.
8. Bardzo często żyła nieparzysta krótka dodatkowa.
` .
ŻYŁA N|EPARzYsTA |‹RóT|‹A DoDAT|‹owA

'- ‹ ur
V renalis sm (Vena hemiazygos accessoria)
V rena/is e.

Biegnie z góry ku dołowi na przednio-bocznej stronie lewego obwodu trzonów krę-

gów piersiowych. Ma u góry połączenie z żyłą ramienno-głowową lewą lub podoboj-
czykową lewą. Na wysokości Th7/Th8 uchodzi do żyły nieparzystej krótkiej lub prze-
chodzi na prawą stronę, uchodząc bezpośrednio do żyły nieparzystej.
Joyaju/e/leo Vv. Iumbales
\/. /umbalis
ascendens dextra ' Dopłyvvy:
V. lumbalis
ascendens sinistra - ścienne: 1. Żyła międzyżebrowa górna lewa.
2. Żyły międzyżebrowe tylne lewe V-VI.
3. Sploty żylne kręgowe zewnętrzne.
- trzevvne: 4. Żyły przełykowe.
5. Żyły śródpiersiowe.
V. iliac ' d -
a commums extra 6. Zyły oskrzelowe lewe.
7. Żyły osierdziowe.
Ryc. 50. Układ żył nieparzystych - według Chunga
 Ÿ -:ím

141

PRzEwóD P|ERs|owY
(Ductus thoracicus)

Jest największym naczyniem chłonnyrn ustroju. Ma długość od 38 do 45 cm i szero-

kość ok. 2-4 mm. Powstaje z połączenia dwóch pni lędźwiowych (tmnci Lumbales)
oraz jednego lub dwóch pni jelitowych (truncus źntestinalźs). Poszerzone miejsce
połączenia wymienionych pni nosi nazwę zbiornika rnleczu (cisterna chyli). Znajduje
się on W jamie brzusznej w przestrzeni zaotrzewnowej na zmiennej wysokości od Th 1 2
do L2/L3.

Przebieg: wraz z aortą zstępującą przechodzi przez rozwór aortovvy przepony na wy-
sokości Thl2 i wchodzi do śródpiersia tylnego, biegnąc po przedniej powierzchni krę-
gosłupa między aortą piersiową a żyłą nieparzystą (do tyłu i na prawo od aorty). Od
wysokości Th8 sąsiaduje z tyłu z kręgosłupem, z przodu z przełykiem, od strony lewej
z aortą piersiową, a od strony prawej z żyłą nieparzystą. W połowie długości kręgosłu-
pa piersiowego przewód przesuwa się na lewo, układąjąc się do tyłu od aorty. Na wyso-
kości Th3 odsuwa się od łuku aorty, skręcąjąc na lewo (przyśrodkowo i ku tyłowi) od

:afšsałwiš wt-ßâfwá afifi

tętnicy podobojczykowej lewej (w śródpiersiu zatchawiczyrn między przełykiem a tęt-
nicą podobojczykową lewą). Wstępuje ku górze do wysokości C7, zatacza łuk w kie-
runku bocznym iw dół nad tętnicą podobojczykową lewą i kończy się, uchodząc do
kąta żylnego lewego.

Odcinki:
Ryc 51 Zmienność układu zył nieparzystych - według Sylwanowicza - część brzuszna;
- część piersiowa;
- część szyjna.

Budowa: ściana przewodu piersiowego składa się z trzech warstw: błony wewnętrz-
nej (tunica źntima), błony środkowej (tumlca media) ibłony zewnętrznej (tumlca
adventźta seu eztema). W ścianie występuje duża ilość włókien kolagenovvych, mało
sprężystych imięśniowych. Przewód jest zaopatrzony na swoim przebiegu w liczne
zastawki. Końcowy (szyjny) odcinek jest często bańkowato poszerzony, zaopatrzony
wjedną lub dwie zastawki zapobiegające wstecznemu odpływowi krwi żylnej do prze-
wodu piersiowego. Ujście może być pojedyncze lub złożone z kilku przewodów.

Dopływy: pnie chłonne lędźwiowe (tmnci lumbales), pnie jelitowe (tmncź intestíf
nales), pień oskrzelowo-śródpiersiowy lewy (tnmcus bronclwmedvlastźnalżs siml-
ster), pień podobojczykowy lewy (tmmcus subclavźus sinister), pień szyjny lewy
(tmncus jugularis sinister).

Zakres spływu chłonki: przewód piersiowy zbiera chłonkę z obu kończyn dolnych,
wszystkich narządówjamy brzusznej i miednicy, z części ściany brzucha, lewej połowy
klatki piersiowej, lewej kończyny górnej, lewej połowy szyi, lewej połowy głowy.
142 143

Truncus PRZEWÓD CHŁONNY PRAWY

bronchomediastinalis
dexter (Ductus lymphaticus dexter)
Truncus jugularis

'ymtaagfus Y - - - ,
Ductus sinister

Jest to naczynie nieprzekraczające długością 1,5 cm. Powstaje z połączenia pnia

A" ` '.. f , ` \' Trunctşnsśltee
blai/:us
' chłonnego 0skrzelowo-śródpiersiowego prawego (tmncus bronchomedźastźnalis
dexter), pnia podobojczykowego prawego (tmmcus subclavźus dexter), pnia szyjne-
” l ,0¬\\ go prawego (tmncusjugularźs dexter). Występuje niestale (w dużej części przypad-
snßeqdosg ków pień szyjny i podobojczykowy prawe uchodzą samodzielnie do kąta żyhwego pra-
V cava wego). Uchodzi do prawego kąta żylnego.
superior
1\, ~'~>~\_~ Zakres spływu chłonki: prawa połowa klatki piersiowej, częściowo prawa poło-
_ ll V hemiaz wa przedniej ściany brzucha powyżej pępka, prawa kończyna górna, prawa połowa
g l . ' accessočižos szyi, prawa połowa głowy.
V azygos
Í

1 `‹
\ ` Q OÊ
, ÅNodi Iymphatici
intercosta/es

Q . Í
_*az `<

c
V. hemiazygos
30-, o V0-

8"`/ŚUW
Í .
-“~ _
"\

.
Cisterna chyli

6 \
0 ° Nodi Iymphatici
.
paraaortales

C)/0

Ryc. 52. Przewód piersiowy oraz przewód chłonny prawy - według Graya
 144 145

P|EŃ sYMPATYczNY - P|EŃ wsPóŁczuLNY Ganglion

, S
(Truncus sympathlcus) te/Iatum

Trachea
Ę \/. cava
Jest to zespół zwojów przykręgowych (ganglia paravertebralia), zwanych także ' \^ , superior
zwojami pnia syrnpatycznego (ganglźa tmnci sympathici), połączonych, włóknamj
Ggl. thoracici __
międzyzwojovvymi (ƒibrae źntergangliomzres). Jest to struktura parzysta sięgająca tru ncl'
~ . _,
. . .
Nodlłymphatfcl
od podstawy czaszki do kości guzicznej. Istnieją także gałęzie poprzeczne (ramź trans- Sympamlc'
~wz.¶w-
~ › mediasłinales
versz) łączące pnie współczulne obu stron. Ilość zwojów po jednej stronie waha się Ü antenores
od 21 do 25.
Topograficznie wyróżniamy odcinki: szyjny, piersiowy, lędźwiovvyi miedniczny (krzy. ` .'., 0gi, _
" V Nodi Iymphaticí
żowy). W części szyjnej pnia znajdują się na ogół 3 zwoje przykręgowe: zwój szyjny -:
F bronchopulmonales
V1/.intercosła/es " ¬
górny, zwój szyjny środkowy, zwój szyjny dolny. Ten ostatni zazwyczaj łączy się z pierw- posteriores Ê ß.
szym zwojem piersiowym, tworząc zwój szyjno-piersiowy (inaczej gwiażdzisty) (gan-
glíon stellatum). Zwoje piersiowe na ogół leżą metamerycznie W sąsiedztyvie jedno-
imiennych nerwów rdzeniowych. Zwoje lędźwiowe i krzyżowe występują w zmiennej
Å Nodi lymphaticí
liczbie, odpowiednio 3-4 i 4-5. Najniżej położony zwój nieparzysty (ganglion źmpar) _,_ >/ ` retrostema/es
łączy oba pnie sympatyczne.
N. splanchnicus
Położenie: major
' część szyjna leży do przodu od wyrostków poprzecznych kręgów szyjnych;
' część piersiowa leży na głowach żeber; A Fíbrae
' część lędźwiowa leży na powierzchni bocznej kręgosłupa lędźwiowego;
' część miedniczna leży na powierzchni miednicznej kości krzyżowej, przyśrodko-
lntergang/íona/es

Ŝ'\š
Wi1f,l,:,.
1fi""'e ` \ 1. a
“rø"14-*
q
_gg
~
e _ _._
ł 9
wo od otvvorów krzyżowych miednicznych; Nodifymphazfcf
N_ sp/¿„Ch„,'C„s 453 phrenici anteriores
' zwój nieparzysty leży do przodu od trzonu pierwszego kręgu guzicznego. mínor Ń.",E
Nodi /ymphatici
Gałęzie: medíastinales
' do zwojów przykręgowych dochodzą włókna sympatyczne przedzwojowe pod posteriores
N. splanchnícus
postacią gałęzi łączących białych lub włókien międzyzwojovvych; imus
' ze zwojów wychodzą gałęzie łączące szare oraz włókna pozazwojowe długie: na-
czyniowe i trzevvne. Ryc. 53. Pień współczułny prawy, nerwy trzewne oraz węzły chłonne klatki piersiowej

Gałęzie części piersiowej pnia współczulnego:

1. Ze zwojów wychodzą gałęzie łączące szare.
. Nerwy sercowe piersiowe (odchodzą od czterech górnych zwojów piersiovvych).
. Gałęzie do splotu aortowego piersiowego.
. Gałęzie do splotu płucnego (od 2 do 5 zwoju).
. Gałęzie przełykowe.
. Gałęzie tchavvicze.
_¬1ovo1›|>cow Do wszystkich zwojów piersiowych dochodzą gałęzie łączące białe.
Przez zwoje przykręgowe odcinka piersiowego pni sympatycznych przechodlą Wfók'
na współczulne przedzwojowe, które mają synapsę dopiero z komórkami zwojów przed'
kręgowych (gcmglía prevertebralia) - są to tzw. nerwy trzewne.
Nerw trzevvny większy (nervus splanchmeus major)
Są to włókna sympatyczne przedzwojowe, przechodzące tranzytem przez zwoje
przykręgowe piersiowe od 5 do 9. Po prawej stronie wraz z żyłą nieparzystą, a po lewej
znieparzystą krótką przechodzi przez szczelinę między pasmem ścięgnistyrn pośred-
mm a przyśrodkowym odnogi części lędźvviowej przepony. W klatce oddaje gałęzie do
splotu aortowego piersiow '‹fiv`šróÍfpielršiā"i'Ąopłucnej śródpiersiowej. Po
wejściu do jamy brzusznej dochodzi do splotu trzewnego, dzieląc się na gałęzie docho-
dzące do zwoju trzewnego, zwoju aortowo-nerkowego i nadnercza.
Nerw trzewny mniejszy (nervus splanchnícus mmor)
Są to włókna sympatyczne przedzwojowe, przechodzące tranzytem przez zwoje
przykręgowe piersiowe od 10 do 11 (niekiedy od 9 do 12). Do jamy brzusznej prze-
 Ÿ
146
chodzi przez odnogę przepony i dochodzi do dolnej części splotu trzewnego (zwqju ao,-_
towo-nerkowego). Jedna z gałęzi (gałąź nerkowa) stale dochodzi bezpośrednio do splotu
nerkowego.
Nerw trzewny najniższy (nervus splarwhnicus imus)
Są to włókna sympatyczne przedzwojowe, przechodzące tranzytem przez zwój przy.
kręgowy piersiowy 12. Jest niestały, gdyż jego włókna często przyłączają się do nerwu
trzewnego mniejszego. Kieruje się głównie do splotu nerkowego.
W zwojach (komórkach zwojowych) leżących na terenie splotu trzewnego włókna
przedzwojowe nerwów trzewnych mają synapsę. Nerwy trzewne zawierają także włók-
na dośrodkowe prowadzące czucie bólu z narządów jamy brzusznej (stanowią ramię
dośrodkowe trzewnych łuków odruchowych).
mi
Ryc _ 48. A01-ta wstępująca, łuk aorty i aorta piersiowa z niektórymi
odgałęzieniami ............................................................................ ..
Ryc 49 Przełyk .........................................................................
Ryc 50 Układ żył nieparzystych - według Chunga ..................... ..'............ ..
Ryc 51 Zmiermość układu żył nieparzystych - według Sylwanowicza ...... ..
Ryc 52 Przewód piersiovvy oraz przewód chłonny prawy - według Graya _.
Ryc. 53 Pień współczułny prawy, nerwy trzewne oraz węzły chłonne klatkl
piersiowej ................................................................................... ..