Biến đổi không gian văn hóa buôn làng Ê đê

You might also like

Download as pdf
Download as pdf
You are on page 1of 146
1S, DANG HOAIGIANG BIEN BGI KHONG GIAN VAN HOA BUON LANG E Dé 6 BUON MA THUOT TU SAU 1975 DEN NAY NHA XUAT BAN BAI HOC QUOC GIA HA NOL ‘abv mae in wl pm cia Thr vib Ge ia Viste [bsng Hod! Gana iin dining gins vin bu rg €08 6 Bona Tuot ns 178 inasy [bang Hot arg -H. Balbo Oe la Ma NBL 2019-292 21m ‘in he 2. odn ling 3 Din te € BE. Bun Ma Tost 6.8 sos ebann0o7es 23 oes cI DE MUCHO ETH enn ace VRC NG ‘arcaratu. END ee iy = = hong 1. NH HoH CCU VAL LA VERON cin VAN HOR BUOK LANG 1.1, Tah agin 114. hog oui hin cng ng ist 112. Ginghincnquc aydn dcceaging vg 113, engin dé fing ging ning an NE. 3 1.14, gnc a ing la. as 1M. Gein cu an a N9EB— i" A, Gk ff oa 121, Rn gH om 1.22. ng gun ns boo 13, quan dy thet = 13 halide ca ae 10 em 132. eq on Wn onan anne 133, unin aha yea 14 leq len ceo — ————eEeE ee oven oh tn tub a SH NN mca . 2 ‘hung 2. CONG DONG VA HONG GAN BUH LANG EDE 1.3, ithng pn set hg ag 2.1. hing gam budn ing Ete tg oneness 2.3. bg a cethng gan og 211. Keg = ll 2332 Sythe anandaha mt. a 213. egg seh ato dg. 2.14 thing gn sa tno 22, u@O49Buln Mah 333. Hg ca sybian gsihst cg g 34, Biéndthlng dan Sah hoa tin nga. 3. Sing lacking gona 342, nga tang ing gino a. 221 gating og ta a. = 34, qa lasing gan tng 2122 thi qty tn ca nn ai em 23, lating sng on ho bun ing D& 2B Tk (haong 4. U HONGVA VD TRA 90175 97 — no en ‘WQUA TNH BLE KONG Gl VA HOR 21 sip vin a “ot BUONLANGEDE 222. tsi Bon ie 4, Geauga vn a Bub ig 85 233 Gunhadudnerddn anna 0h tb on i deg sy 2A lh 0 eee dvi 19 85m 412. tug dyeing gn osu tin ‘hang. qUA Tn in 6 cfu TRUC KHONG IAN gi ih 918 OD ‘yin nin putin Et 42g na erat bin ning gn ina bog D219 23.4, Bind ng gin sin st o as Soares caesium 29 at a ana a = “424, moins ohu duking uc again. aa a es 42, aes zut aqu eed, be thing 2 naira —_e etoing Deo hg nD 32 Bn nme 433 Ty hc a ss gin is i 323. eu hati tng aN 08 nena BT seer er Sar eater eee aorta hits oyé gc tog Ty gin 9 _seyoencccuain po endnote 5 4. ae cl lh cag ng tog ptt ib ao tn 806 PRI an 433, Tainan inca gi tidy stam gs in ih En enn 4.4, ay apo ct plp cn op ent eh. ——— eT) i ete ee Pre oo eras os KneKr rx NNSPTNT Nb » 1 1s uaNo uNesco Dae nyc CHO Ver TAT cha en ‘Chin Qube gia ito su Khoa ie va Ky tat Koa ex ho [Nong aghigp va Pht rn Nong than ha nut bn Thanh oS ‘rang ‘Tint ‘Oy ban ahaa ain “The United Nations Educational, Scenic ant tural Organization (8 ene Koa he, Go ‘due va Van hea ots Lien hop qube) CT bing 41, Tangshan akg hn Ben AA 188 ing 42, Vl ca nb ko tng rg ia 208 rn og 43, Viet caf ate arin ng og as Dani mic BAN DO VA CAC BANG ‘Bing 44, Te ang sinh oat vn ie én tng & a Bong, ‘Ao tg. : nb 1. Wt la cbt 6 never 8 Big 45,86 tr oh hin dn glan@E Bing v Ako Dong. ..218 sang 21, ila bila cn ht 6 or ogi Ty Nan. ng 22 Te itn gi @ Bub a Tul yond ing Beh qui sn ig nip Occ lm 610.120 ig 32. cla cy 8p 6 ce lit 6 28, Te te bong sna nr ip cn Ba. 127 ing 34 Ce tu hp 8D A A nnn BT Bing 25, THEN aoc rien cet ‘Bing 38. Tn gh ga cl nti os sat ing 87, G0 1h ca Buta A A M6 Bing. Ger bun Ea rn M6 : ‘Bang 3.9, Co cfu nha @ oa budn Ako DMO AT . ing 210, Cacia tut MA. er ing 1, Ge i d bun A Ong 10 Bing 812, Ceci te bub Bg.” 150 ‘Bing 3:1, Ng nt nh argu E Dé Ki cng cu vo agua Kin. 155 ing'3.14 Mong han hoa ce 4m oi ent TY og 3.18. in Cn gc in mi CB TS Bing 16, dm Thanh cf i ta 17 eee ene ee eee 101 G161 THIEU Ling ca of te ng teh cd vai quan tong hing i ong lich sph wién cha ving Tey Nguyés.Trong x8 igi Tay Nguyén ob tuyd lng 8 dom vi x8 gi eo bin va dy ahi. Ce ing sh vi gu ton ning mth mang. Quyén 3b how tp thé cia cng dng ling dBi 1 tv img hd tng eta ied ewydn THy NavyEn (Cg en nr ham: ei go la“ yen” y, tong tet, cn k6 di cho déa tin nim 1975, Tong the gi ing time ching ahd bé ml tht ra v8 cing mésh méng fy, con ngut ‘Tay Neuyn chio di, lm én, lim, ui cost eon ‘trek gi obra 8 00 ve Voi merge nub ho {sing io abo ee gid wei van a fe nguti de sk. Khong, tian vine cng ching Tay Nguyéa- kt i ayn kh vb ‘i vt thé nin ogi do UNESCO efng na vio nim 2005, ‘bin hl, ng ian ling ~ rig, hay ni cho enh xc ton King gan vin a ing ~ ing, vi sng I ei nub uy inh fing cnc tt of de lang Ty Newyen Sau 1975, dudi tae dng eb ce chuong enh pt tin ‘inh xa hi ci Nh ude, ing Tay Nguyén qua mat au tra big ng od dia tBu hb Kip ed mt quyn ee _ ERS ees ‘ston dv ino anes BB atu va siding ti nguyéa, pong thie sin xult v8 ibu ding, co edu din of, Khtng gian sing vi 1 1 sin thot thé 6h quan vi db sng tim lin .. Cho dén nay, theo hid bit eta (Bi hing bude chuyén km lao va su she cha tmg 06 dy mei tha yéu duge nghién ctu vi phan ich mot efch ting quit ca tnt nbém te nguvi hay ca ving Tay Nguyen. Trong Kh {2, hs nivel c8 cOng tri no céng pha Khao sit, mghién ‘cu, phn i en KE gu ten thay dBi cy th we pong phi trim sng dng di ra qua céc thd i trong timg lang, €& eho ta mot bat tranh ey thé vb xbe tye eda Ling Tay Nguyen, vb ‘ca cbt ti Tay Nguyen ni chung, trong 44 nim bién dng {oi vita qua. Thiéu nghién cu mot sling cu thé, dién hin, th King thé 06 duce hig biét tng thé chuin xéo vé thy trang xi hi eimg ede vin 8 6 thye cia 6. ‘Dang Holi Giang sém nfm ra dbi ii db vi qua siéu cuyén thye die Ty Nguyen, ah chon tép trung nga fin ce ling £ DEO ving Budn Ma Thudt - noi xét trong sod ‘inh Tay Nouyén hign nay a kbu ve cig kid ning thay bi stu ade nhit cba ede Tang o6 tuyén ~ cd trong oft wie ‘kkdng gian lin bi séng, Sau Khi tim ding da ban “the dn", anh 0 st dung kha nigm “khdng gian van béa buon ling” im cOng ey sé thc, kt hop wi nig quan diém 3 thuyét ‘nd dung Khe 8 tr oi m6e fu hoi mang tinh nthe fuk: sr thay db efu tri khéng gian buba ling €& an uong ose thé no dén van ha eda ngubi E BE?". Cong ein “Bien bt hong gian van hée buon lang £ & & Buon Ma ‘Thudt” bar ‘doe dang chm ten tay dy cia dmg toan bp ct tr Tb eng ngnte inv nh tanh nit it, Nd i vo i se tit, nbi dung cu sch kg ci ch chun cin ec ting D2 6 Bun Ma Thue ma cn wye ib hay gin pe Icon vdn bh suv quan rong Ke ang th hit quan tm cia cf ig gt Vige Nam va gube t,t moi ngubi quan tim dén ving dit vi ng de ae vi ie io ei dang dig ne hh dt anh moa pt ida ny: Kh ming, ‘edh hte tic ng ia gui bin da Gi tinh th en; Sco ing ita tn hn div tin da phy tong, ‘qui bog hha vk trong qs wn ign da ha tt yan chung & ving tong; Vai tb ea ce hit cé tn gi trong biotin vin héa se ngs Tm quan trong cia vin giao rimg cho cbng dng & ving Tly Nauyén ‘in rin trong gid thidu cubn sich nay cig quy Ade ga ‘HL An, whi nga 2019 Nauyén Nuge Loi md aAu itd ta vi phit win, bit it cOng dng xf hb nd cing clin én mot khdng. ian sinh tb. Tron kg. ian fy, con ngubi tba tai wi ech i mbt chi thé vin ha twong tie voi tu akin va x8 hoi ua chon ee m6 hinh sin xu; in hi cf khutn mings tiép no, sng eo va rao raya cde tc nhl dm bi in nee vn hb cho of hn v8 cng ang. Boi 1 vin hoa ca én nn tng cba kag gia sinh tha, cho nén, db véi mat eng éBng, king gian sin tin cing dng tht 8 khdng gin vin héa. Khéng phi ngfu ni ma Clyde Kluckhohn ~ nha vin hoa hee nd tiéng gti MY cho ring: “Vin béa cba moe cOng ddng dupe hin chiéu qua thing sian ng cba ho” (Clyde Kluckahn, 196). ‘rong eée logi hinh khéng gian vin héa ma con hgui 45 sing iyo no, 61, Ling I loa hinh king. gian Mu diva phi bién hom e&. Duong nhu 6 iu e6 ndng thén, ndng nghifp, dng din th @ 46 e6 lang va khong gian lang. Vi mot dit nude ¢6 tayén thing “tong néng” nhu Viet Nam, du dn cia Jang trong di sng x8 hoi cing df net. Ngén ctu vin héa Vige Nam, ed hge gid trong vi agodi nuéc, di img tr gb 48 ‘idp cfm nto, du 6 chung mt nsf din: Ling Ta kh gian ‘vin hoa eg an vi de trang nit cia quée gia da din we Vigt Nam. Thi vay, tay Khe abau vé nguén gée, nga ng, dia eee a_i nn oh tutu AT SH SANA bin utr va Id sng, hug gi i vn hoa ca timg som the ngubi ten lin thé Vet Nam du dpe phn cia tong ‘hong gian ling ca ho, Vth, theo céchdién dat obama din Ae hoe Ti Chi, ng cs ing gin vin bée ing cho pep ching ta tim hu mpi Viet ni ing va cfc tbe ng @ Viet ‘Nam n6i chung “trong se ng dng lich site nd tong ng cdg dng v hn 1 tp thé cia n, tong cde bidwhign vin hhéa ea né trong nhing phin img cba n6 rude tinh hudng tn lich dog. dai dt n6 vo" (TW Chi 2003: 226) © Tay Nguyéa, lng ob tuys o6 vite bit rong ich it pit wn eda todn ving n6i chung v ich ph wn ola mb thm te mgt ch beng, Tr hi i tye din Pp bin ‘inh vd Kh he, ving Ty Nauyén cua nba rue, eb ob ting cia ed engi. Ve nu Ty Neu ling quan bom én li, te vb cng dng ling thm ch cdn quan tong how $ th 8 fing age nau (Nguyen Neve 2008: 153). Tong ising gin lang, cfc te aque Tly Nauyés- i ode nh ‘Me-Chomer ly Mi Lida, dns inh nén mt 1 song {ie hiv “mayen do” —ahurcich ni eis Jaoques Downes rong ‘mgt ditunghin a dng v8 che te mgubi Tay Ney segues Doures 003), Sau 1975, dui the ding ca ch chuong tinh pit eink 8 xh oa mabe va cab tod ha is, Ting cd tuyén Ty Neuyén & bi xé tra men, dln dfn nhibu ‘i Toy ng mong docu ric king gan tyéa thing big thi; edng ching bi chy ma” trong ki chy hin vin he truydn thing dn mai mbt debit, cli dg (conversion) 45 uo thanh moc hig wong ang tinh Kn we, th it ng ose ‘Trym tham gia (Thién Chia glo, Tin Lan). Tt et nhng tila ng to Kin 4 if a6 kip cic lng Tay Newt, tuy nha, cc bub E BE & Buia Ma Tha, do nim wong mét ‘i we pt rign ng ng nt ia ving, c 5 qua ae uli thay dBi stu sent. Qin bin di Rng gin ing tray tng & Buon Ma Thule king chi of nokia én hin cos vin dingo cle King Ty Nauyén én be chuyén “ob uyd” sang “in di, quan rong hon, qu i my tht ‘ang fp mtb dn ching mi, gb nhin mich ce cube tanh Inno i hoe trong ne va gu v8 mit lat ch dd tinh sy: Nabi bin di va ang hich gi the vt Ing gin 8th? Di sn vn ate gi nd dug bo tn vs lth ra sao depp 0 nn in se th ving e20? Ta sao hinge nn ta guy niéuhm cho cng dng tong ain 15 va sing via gio ci hin snhké vim bo ti thue hia vin hia mn hing aye tog NER «t 28.NQITW ci B9 Chinh tr gay 16 thing 6 nam 2003, “vbidp ye sip xp, i mi vi pit rn ng lam eng Que oan vi hi dinh 2072004ND-CP ein Th tung Cin pid npiy 3 thing 12 en 2004 VE sip xp i mi vA pit ida lim rng qube dan”? Ban chit cia khng gan vin a cing «hing Tay New i lv cin bio t6nnd nth no tong bi én igo nay? age phit tra trun dn i 57 ci te gt, cub sit ny 18 mtn lye nim ti ign lai qu tinh ehuyén dng ht 1 Tae gt 6 io v6 lu in Tid "Bin i ng gan vin ha but ting Deo Bun Ms Thus saa 1975 do may" wi Vin Vana ght gt que ga Vie Nam (VICAS} vo nei 25572016. a 2n_sévo4meqa biol bint ofo MATHESON site quan trong nd ten ci ede eng dng & DE & Bubn Ma “Thugt tr g6e mhin khdng gian lang. Dya ten ngun thing tin thye dia ma tie gi8 thu thip duge @ Buon Ma Thudt tong ‘khong thoi giants 2010 ~2017, van dung ee quan dim 19 thuyét cia abla hoe, x8 hi hg, sinh thi ge van hoa v sind thai lige chinh ts, ean sch duge fut thinh 4 chun: CChuong 1: Tinh hin aghign eu va in vé Kg gan vin héa budn ling: Ting. quan ede nghién eis trong, ngoki ‘nude ign quan dén chi d& bién di Khdng gian bun ling va dn gid cdc Ki nig, ce quan dim i thuyét cin. ‘Chong 2: Cong ding va Khong gian budn ling # BE: “Tinh biy edu te khing gian budn ling & DE cuyén thing, dt thigu Kh quit vé cng ding B BE & Buon Ma Thubt va ce dja diém due lua chon nghién civ CChuong 3: Qué tinh bidn dBi cu tre king gian vin he ‘bub ling f Dé: Trinh bay qué tinh thay di kh6ng gian bub ling va phi eh ede hé qua via ha ei n6, Cuong 4: Xe hung va vén db dj a ti qu wink bio ‘i king gian vin héa buén ling £ BE: Chi ra ef xu hung bin dBi king gian vin hia buén ling & Dé va sho vind aa sy bidn i dy. ‘Nhinipramiteudn sich, t6ixingti lit én de bin ub vin héa Nguyén Ngoe, TS. Trin Niém, TS. Pham Quang Ta ‘vice ding nghigp Vien Twrvin pittién (CODE),PGS.TS. ‘Neuyén Duy Thigu, TS. Phan Phuong Anh v8 PGS.TS. Nowe, ‘Thi Thu Hidn- nhiing ng’ 48 khéng ning tgo moi dibuKién aa a thuda Igi mi edn cho tie gid mid nh xt, gp hon thign bin thio cing toan thé anh em, ban bé va gia din 8 ‘eq. Ti tng xing bi cim om chin thn dén NXB Dyi ge (ube gia Ha NGi te didu ki a cubn sch duge xu ban, ‘ie gid rt mong nhn duge su chia s& vi g6p§ tt quy ban dge dé eubn sich hoan thién hon trong ning lan ti bin sé ti. ‘Tae gid ‘TS, Ding Hoai Gi huang 1 ‘TINH HINH NGHIEN CU VALI LUAN ‘VE KHONG GIAN VAN HOA BUON LANG 4.4. Tinh hinh nghién etru ‘V6i ni dung trong tim li qué tinh bin Abi khéng gian bun ling els ngubi B BS @ Buda Ma Tht ti sau 1975 dfn ‘ay bg enh 6 mi tin bg gn giv de nghién eaves chyba dics cing dng lang nb chung, bit King ea cic te ngubi ving cao trong di nh 46 thi bbe va roan ela ba. Do d6, trong pin tbng quan vin 8, abi wi ee pain ‘tu qube tf th gid 8 dinh wu itn cho efe cdng tinh ghia ‘ou qu trnh 4 ti ha 6 ce cng ng din ge thidu 6 nb chung va xu hung bidn dBi mai tuimg sbng cia cde cng dng ving cao @ Béng Nam A. Dbi wii cde nghién efu tong nie, tie gid s& éiém qua ede cing tinh nghin eta ting 6 dng bing vA ling ving cao ni chung, tude Khi tp trang 6 thigu ede cng tinh nghién eu bud ling ea cc din tbe tai chb Tay Nguyén va nguii DE, Be bidt ong ving 4 thép ni wa ———-———EEEE™™_ UC mbes connotea ALO SE 414.1. Cae nghlén eiru vb qué tinh a6 thy héa & eae c6ng ing dan toc thiéu 56 ‘Véi qui m6 phat tin mang tn toin elu eta m6, d6 thi hb dvi dang tée dng én mot di twang rt de big: ce cng dg bin diafede ahém dn te thu sé. Cé cfm ng ‘hid sb d& tn ta ra sao trong khdng gian 49 hi? Vin ha cia hp s€ bién di theo kich bin nio: nhaah chéng bi ding ‘hb bd ee cu thé vin hd man” hay 68 king nating tim ‘ch thch nghi vi ti 10 bin sic? Nhiing e@u hd co bin ly <5 thu hit sy quan time obo nhidu hoe pid quée t. KE wth tude dja cho dén tn cud thé ky XX, 48 phd bin mét quan ‘ide rong gi6i nghién edu: ng bn dia (indigenous people) va vin hoa ig = dai dign cho tinh nguyén iy vi le ‘nu nur le ng (out of place) gta cdc 6 thi - dai dif cho tin hign dai va ve minh (Anne McClintock 1985: 40). Voi gui bin dia, 8 th ha dng naa véi mguy eo bi ding hoa ‘vin hia (Morgan 2006). Theo Watson, mot kh 48 eu ti 6 ‘tj, ng bn da kbbng cn lich mink nt (Watson 2010: 270), Kai quit vé qu rin 8 thn eb ee dn te thi sb ‘uén phem vi ta elu, Elsa Stamatopoulou- Téng th ki Dién din thing xuyén ota Lin higp quée ve nguti bin di cho ring: “Mbt 6 cbng ding e6 thé thich nghi vi ei sign ng 1c vi thé eda hp ma Kng dh mt bin she van hoa, nitu him Kinde li tugmg ela sy phn bi, bi tt vi bao lye” (Carolyn Stephens 2015). Sains, trong Ki tia nh ring, «dé ha nip wi thé pid 4 thi, fe cOng dng tidu sb phi ou NCHEN DULAC HONLNG +s phn nto tuyén thing vi hoa va bin se cla ho, 6 Khtng quén king inh ring 46 Ta mt qué tein phe tap va ning png. Theo Sablins, che efng ddng nay, dita quan tong li gut bin dia Khng d& ding bi dng ha; nguge i bo 4 1a tao la (reconstruct) sr tn a ca minh cho ph hop V6i ‘bi cin bén ngoai vi bit ng ha cde inh hug ngooi lai theo mét loge ea riéng ho. Qué wish d8 dug Sablins goi 1s ban dia a in hig da (indigenizaton of modemiy) (Gains 2000: 489). Phitwidn hung nghién eu cla Sali Evelyn Peters vice cng sy dv tén két gua agin cru cbc nm thé dn 6 thi & Canda, MY, the vi Newaeland 8 hi ra tn chit co dui, sng 20 va phic hop trong dign mgo vin ha ta ho (Evelyn Petes va eng su2013) ‘© VigrNam, qu tens 4 hj had ving ao ln dyeing bit ddu duge sii hoe thugt quan tim, Tuy nhién, so wi céc nghignciu ve dé th hoa kia ve ng bing, cho dén nay, chi ob rite pi quan tim dn ng ti nay ee ving ceo. ‘Vatheo quan site ching 8, hu hét ci nghitn etundy bu hugéng v ving min ni pha Bic ~ Khu ve ném mi €6 thx abi sm vad nhibuchuyén bin ning dng trong cic thip nign vita qua. Nhimg ehuvén dd Kink x8 hi 6 vine cao Viet Nam trong thi 49m ea ~ nr én gai cia mgt cab sich chi yeu 8 chi ra thay i chién luge sinh é, oo ‘inh va mang li x gi ea ng dn ving ca Ki thé ché in bth erg kd bi ho v6 thd git bénngodi (eff Romm ‘icing sy 2008). Tée ding ea eed én pit trién va ee dr 4 d8 th 6 fe tn min ni phia Bie ach 8 xuyén subt qua ————E——————————EeErr wun ee butane de nghitn er cia Pichst Saipan, Trvong Vin Curing Bil Minn Hao Tria Thy Dizon. So v6 ving ni pia Be, én tra 4 hha & ving Ty Nguyen va Bobs Ma Thubt uve {hi yom. Toén bik Sia Tay Nguyen, 6 te ké dé cg fenk BO th héa va phit edn wing Ty Noyén cba Hoing {Bi Think - wong de wt pn th qu tinh 66 ti ha wb fda ra ce him chin sich 40th ha Tay Ngwyén theo tg Bn ving La dn ibn fea Nguyen Hg guar tao dln a ch bo tn va pty git bn ing uy thing rong qin 2 hi a Ty Nauyén Nawyés Hong Hi 2007). Ti widn cis 8th hi, cng nehigy hs, Nour én Ngoc HBa vied cg, phi eh a bign 8 hg i [prc Srp 2008), Ba hao ito Bia: mbcsb vid vin gE tnt = ang han & Vig Na, Ky ybo OL ht qe 16 B30 me hn be a, ang Dn bo Vt Na + Toso Van Cb 201), edn ph in vb hh m2 nan po Bae Mi Naw, Lata vin The 3 ech se -yee aih Din bbe, HAN Br Minh Hi (2013), Hor dig Kn fing ha ct at Doo wa pone qu ih eh Semi i rang thn Si XE, 76 phn hoy Sa Pat Lio Ca), Lata vie Te st Date Bae “Trang Be hoe KHHANY, aioe Qu a HANG 44 Tle Thy Deon 201, "Gio thing dng sit voi mes vin vb doth vd vinta gy, Tape Ds th, 84 Sea Tue cot), Baa vp wn ving Hy Ney, ‘xb Dai ho Qe gia HANG, HAN 4 Reguy Hbng H6 2007, Bo pst yn ing rin sasrmone gut npr cde i 67 Nase, abn Téa 1 Kir NG og erat uh cL salhpi rua thing cba ee te ng Tay Nanya (N ray Nauyéa (New [Ngoe Hoa 2014 Teong ki , ge nn Fes ag in «ia Luong Tay Cin trinh by sr hyn bin Kinh é~x thi phd Buon Ma Thuot ti nm 1975 dén ni 2010 1.1.2, Che nghién cru qube t6 v8 sy chuyén ai cia cée cfg ing ving 20 Sau Thich Ie nhign cu theo hung sinh hi hge nny nie sin fp rang chy wo mot in 8 kt co bn: Khng gin sinh thi hin vin ta fe ng ding thi sb st i vé dtu ue be dg ca he chuong ih shit ia i dev rng tin chsh? Bingo yen tang em King gan sinh hi -nhin vinci ch e gi thus vng cao nh tng don vit pw tii ben olson gi in di chayésang pn eh oh hing clang ding di cu, cng aah théng tn va cle Hogi quyén ge tong thé gi ign dln fe cg nga phuong. Theo CConad P. Kowa, shiéu nha ds bye den mit ching kid su de da ai wi dn Ge ma hp npn cl: vge chit pi chy mang tsh dhuong my, 8 eid mb tung, ping x8 chi gla pn bgt ching te vi iat ep vb moi tung, thube by dit sinh Uv vie pdt ahang hg tng quan bén 7 NaN Hi (208 Se nn shade ‘Nios eb ned 7M ey CTQG, Hi NG, " 2 Lams Ty Cin (010, Chen i fn i pd atta elaon 1 x 2_suodnoncom vod ounce Geum Us sa got lén ng bf sinh ti ia phuong, noi ab ngui bin sci 8 qu I te mhiu thE ky tude, Quan tim Gen vide db xu lsh ehh ke, ng ls hoe mi ning nt 6 ging king chi hibu mcm a re hig ii php pit Sop vi hi bit vé mit vn ha va tng vn nh uy tof mei rang, chi nga pn bitching te mang ah moi truing va vaio ete tuyen thing, eet che phi hia ph ‘hing mbi de da kde nhas trong vig di th ih ‘his ins ing tin én ving sinh hi (Conard 199: 8) 6 ong Nam A, sau TaE chin 1, cong bi els ede abe gin tong Khu we gi ged tp inte vin Inn hin da ha, vin due nhibw ne gi qua ttn Ta fe chong tinh pt rién ich ed nh me, ee chung nh vi tr bea ago vx hung fd eb ia tie dng ra soo tebe ebng dng ving cao tong Wye ‘Trong moe nghitn ci mang tinh tng quan v “ete ngudi thi sé va cf te mpudi bin xi Dong Nam A”, da ta qu nahin ei gts nate lng Nam A ie ia Tt Lan, Myanmar vi ng Nam A hai do (ndonesia, Malaysia, Prilpines), Gear Clark cho rng, bi ci chiyén di tng ge gia vc Khu we ph vO King gia si vn eda nt hid engi hu b ving cao, Chis sich dah ox (sentation) Ti Lan vio hp ign 1970 hm a ce ‘ng ding dn te ving cao phis Bi xing tp tung tbh ce ling lin 6 ing bing dy cic efng dig my vo thé tng nan v8 inh, v1 ng vb sin ech phn Kg Ie cde chuong i ea chinh phi di nhida hin thi kd hau. Cing theo te gi, chi sich Hla th tt nguyen v8 —_ ven a AO tN a A ORG 160 gio & Thi Lan, Myanmar, Philipines, Indonesia lim thay i m6 hin sinh ké twuyén thing ca cdc ene ding ving «ao ki ho buge phi chuyén tt nn eanh the hua can Ioén ‘ihodnh ruyen thing sang thm canh edy cng nghigp va tiép hf ee tn gio moi tin ngoa v do d6 i dn tb nib ‘ye hin tin ngutg uyén théng (Gerard 2001: 413-436), ‘Sythay dkms inh si Ké cia ee ebng ding ving cao tng Tamgt chi 48 ge ahidu te gid quan tim, Cie nghia ctu cla Rob Cram Sarawak (Malaysia) vi cla Gregory M.Thailer ‘Borneo (ladonesa) cho thy, vige tb Ku car hus cash Ign khodnh tuyén thing sang pitti ed lei cy trdng ‘ime dich thuong mai, ngodi Khia canh kink 1, tao nén shang bién db to 1m rong ein quan 16 sbng, quan hex i «tia cc eng dng ign di. Rob Cram kha quit héa nhtog ‘bind y trong cum tn quan hfu nuomg ely Iuén can” (ost-swidden landscape) (Rob va Gregory 2015: 770-753), [hin eu ce ean hip ph trén va ce cng ng tiéa 8 Nem Bing La Dét vi Bio Tai Lan, Bijoy P. Barua 4 dra racic cir itu thy trang sin Ké cia cd ef edn ving 10 8 qua d6 phe phin cde chuong tin phétwidn, Tée git cho ring cc chuong tinh, chinh sch pit ién va m6 hin inh ‘hj tutmg ta ce que gia chim tén thie diy sr kiém st tip ‘rung (ola nh me] thdng ua mt qu win dp dev. cutag ‘je. Cece inh pt rién xy cng hyd, pt ién ‘bg thdng trang ti! ndiém cy cng ng quy m6 én.) ‘bing gip ci thign tn twang bi nghéo vi ching phi vo sin ké va cde chién luge tn sinh ke ea cfc fg dng hin ia. Hon th, nh can thitp ph rin my bo ua vig tha 2__h tcc OX UMoNMA TTS os 6A nina ce khia can im Hx i, vn ha vt Linh eta oe cing ng bin xi tong khu ve. Cle tenn phat trién wong ‘md hinh nly kbng nhiing King thie dy m6 hinh phét ign ty con ng lam trung tim, ma edn chi bo fe tr thie vin ‘nga ea ce efng ding ving cao (Bjo 2008: 390) (Quan nigm nay efing duge Anthony Bebbington chia sé tong mbt nghien ei 6 MF La ti: Ddtdién phat eién: ede qui db sinh kd vi chad di Bhang gian 6 th vie Arde ‘Theo te git, bi cénh chuyén ai ching kién Ging thi 2 gus ‘vinh: met mat, ef ofng dd bin x48 chi dng tm kiém cic chin luge sinh ké bén ving 42 thich nghi véiditu kia iis mngt Khe, nha muse im ech tng eatmg sy kiém sot che cng dng bin a thing qua céc tht ché chink tr, dn su va ‘vin ha, Viv, td gi cho ring, qué trnk pit trién cl nin ‘marin én cde te thé nh vin (human agency) vi ning © Ii e6 thé cho phep dng dng thay di, qua dé gp ho tai trong ning ef tric hay thé ché bit bude (Anthony 2000: 1). Tom li, oe nghién ctu quée tgp tie gid e6 due edi ‘hin so sinh (comparative vision) trong ngién ctu Khong. sian vin hoe bud ling gida efe Khu vue tn thé git, tip nn ede I thuyét va ed puro php nghién ctu hign di dé hye vu cho d2 tii nghién eu 1.4.. Che nghién edu vé syrchuyén dé cia lang dng bing va ling ving cao 6 Vigt Nam ‘Trong bin dB tGe ngubi clin Vigt Nam, ngubi Vili te ngubi chi thi, owt tp tung 6 ving dng bing trang thm. rT ve CDA UN VEHENGCRN HANONLNG ng gian vn a de trmg ca naw Vig I ing x ndng thin. Tron ofc thp niga qua, Khng gan ling x ca nai ged ti qua mot qu twink ign isn si. Vi hd ng Viet rong chydn 8” hin i tug thi cg nh nga ct thube ee chuyén nginh Ke nha: vin ha dn San, dint oe, nin he, vn hae, x i hg, ie he “rong rt hid cng tech the li nghig en, vin he ing tng ye qui 2pm rt on: wan a vt eh va ‘na tinh tha hog vn a vt thé vv a phi vt, ‘Bi par ta bao gm mgt tha quen thug: An, mse, di (vin hav ch vba a, tng ma, 1B gi (ana tinh tin) C6 ng gi A a puong pp tif chin chi tne (BR: Quang Thing 2003) Ching haa, eng wih Van hod tray hg Lng: ng third HN de dng cia nn nk hcg mbt tho tag ign i vin av it va vin ha tinh thin tayda thbng ec lng xt wep than Ha ‘Noi gi hich ngyn nn bin i vk ii pp nim ‘bio tn vi a ng yd tg ku ve ng thin HA [Noitir 1986 dn nay Tein Die Nain 2004), Cong nh Se bidn i vn a igh oh thd sng Hang enn 1986 bn ray tich bi i vn hea tog bl ing eh 6 ing chs thé sg Hing ling nbd Tron fg nh nay, tie git ip tung phi oh 5 hint: (9 Bin i Kng gan, cl quan vi ch; Bid i hin the tb be sin wu, that ch eva sin pn (vn hd ve hi); i) Big AB hg the raya gh? vi i ala buy ght nahi Gv) ign Bi mt quan nig va quan he x8 gis () Bin Bi in 2_ holon anv uo Gnu ts ie guting, Ibi vi phon tv tp guin (Vn a pi vt) (Va Digu Trang, 2013). ic ng trnh nghitn eu vn ha ling theo hung wiép cf hin ti ge hing cung edp mgt ki luong. x Lieu hong ph, shim mé ti hign tang de higa zomg ex the, te 44 ting ti ning nuit hit thy. Han ché cla céch ip ‘nny la stu pan teh sy bin dBi che ning cia ching ‘ho phi hop v6inbu edu vin héa méi eta eon nguti tong x8 ‘ni ong ditch 6 nh nb the 6 tinh Ki gut Wylde Na thdy han ehé ein uring tp efm nb trén, mot sb ih nghién cia 48 siding ede cing cw thay cia x8 i tne, nn ge hit ti, sink tht ge vn ha ay sin thi Inge Hicks gi mf qui tinh bidn i via ha ea ling Vigt Bie BO. Trong cig tein Sie bidn deta Kg x Vee Nam ngby nay & dng bing song Hig, da ttn cbc cng eu phn ich cia x i hoe, TO Duy Hep vi oée ofng sv 48 phic thio nhng vin tuong i ex ba cba qu enh biga di cling 2d ding bing song Hing sau 10 nim Abi mei. Cu thé, dc te ai 6 cp én sbi i trong co eu kn ee dich vp xB bi ce he thdng gi tr - chun me vin héa trong gia inh, dng ho, Hing x; hg thng qu fling x8 trong nda ki hi teu. Sau kh khing dnh akg thin ts dat de su 10nim 4bimSi Gee lng x dng bing sng Hong nim td if eng chi ranhtng mae tiéw eye eda qua tinh chuyén dBi ce quan bx hoi co bn trong ing ~ x8 va goi mi ede ha rT hang EH CMEC VENONScMAONLNG 9 chon cién luge nim phétridn og ng lng x8 dng bing séng Hug (T8 Duy Hop 2000), Trg cng irnh Cau chun Tang Giang (Cée Krom hing, gid tri a Khun md trong ‘mtx it dang chuyén 46, Laxong Hug Quang vi ee cong sd via dung ede quan diém ff thuyét ca x hi hoe va an toe nun ma, gtr, meng hi x gi, ng & che nlng) hi I gid qu tein chuyén dBi hé thing git, cud mpe ‘i ce Khuda méu van hoa cis mOt cing ding ng thén ven 48, “cuba” vo told th ha, vi ee ng mach cue vaan ché ning nghich i ea ti trinh phi wi. Cée tie gid thinh cdng trong vige sii thitu moe bie tanh vin daa ica mgt ving nbng thin dang chuyén di, 6 45,6 cdc cb va ei mi, ei ruydn thing vi bin di, ndng thn ‘Adi thi, chinh the va phi chinh the, kn ci no rig tidu ‘efi nto ma xen cli, ey ehép, chp nin nha, bn dung song ing ph bd nhng nguyén te musa thd ea Hing x8 ong lie sia tn 6 kd ng dng, mi’ rg Whi ning moi ‘dt bi wth vith rad (Luong Hg Quang 2011: 10 ‘Theo hung fp cn ia nin hoe van héa, qua nga cot trving hop 3 lang Ding Ky, Trang Lit, Dish Bang (Tit ‘Son - Béc Ninh) cng trnh Bidn Obi vn hoa 6 eée ling qu ‘ign nay cia Nguyén Thj Phuong Chim phn eh su bin dt ‘an a cia ling x4 tong bSi enh fg nghigp ha ign dt da ng thon rong Ki 46, mbt 8 ni sr hoe via hoe op cn ling Viet tg nin ca sink thi hoe vn héa vt sinh thai hoe lich si. Véi h, lang Vigt Be BO la mat khng events cok on nen rs sinh that didn hinh eda ngebi Viét. Tép tung nghién cia ‘vé mot ling ving tung du (tinh Phi Tho), Oliver Tessier ‘nudng nghién ei ela minh vao vie t chie ce khong gan cia mét lang ey thé. Theo te gi, vige phn Toa ci King sian edn dv vio: () ede de dim ty min; (ip me dich st dung ota chink cfc Khdng gian dy. Ty chung Ia, hong ian ‘nh thal ing Vigt rude diy I ang kh6ng gin mo, hung ‘én cing ding, cung edp m6t sb ngubn li eo ban cho ngubi in, 66 cite ning 1 noi ifn ra cde sin owt ep th phn “inh nbmg dng nét vin hoa de trung cha mbt ling (Olivier 2002), Nguyén Céing Thio dé xuit mot eéch phin loi Khe ‘ kindng sian sin thai Lang Vigt bu sav:() KhOng gian si sxuit bao ebm: cfc xi dng, ba chin thi, dm, bb; (i) khong ‘ian extra gdm xém, ngG, nha ca, vam nn i) kg gin sin host cOng ding gim sin din, eho, giéng ling, 20 lang, ‘ke bai dt cfg trong ling ding lam noi boi op #8 chic 1B ‘hi, hay vui choi; (iv) khong gian sim linh gdm din, cha, ‘én, migu, DI nhién, theo te gi, céch pn lost niy chi © tinh cht tromg 4b; ba tht khé 8 véra mot dug rash sii it ee loi hn cin quan, khong gin inh th rong mt lang ev thé. Hom ne, nhidu yéu t6 o6 thé tude vé bom rmdt khdng gian néu dt trong ec béi eink, chitu canh khé nau (Neuyén Céng Tho 2013) Sy chuyén dBi ca cde cing ding ving cao Viet Nam, ie bige & Khu vy min ni phia Bie cing duge mbit tic i nghién cra, Cong tri Vg mi pia Bde Vet Nam: mot sd vin dé vi Ol erudng v0 kin 16 ~

You might also like