XIII.

Uluslararası İzmir Tekstil ve Hazır Giyim Sempozyumu

2 – 5 Nisan 2014

TÜRK TEKSTİL VE HAZIR GİYİM SEKTÖRÜNDE TERSİNE

LOJİSTİĞİN UYGULAMA OLANAKLARI

Seher Kanat, Turan Atılgan

Ege Üniversitesi, Tekstil Mühendisliği Bölümü, İzmir, Türkiye
seher.kanat@ege.edu.tr

ÖZET

Tersine lojistik; hammaddelerin, süreçteki stokların, bitmiş mamullerin ve bunlarla ilgili olan bilginin tüketim
noktasından başlangıç noktasına kadar olan (uygun bir şekilde imha etmek veya yeniden değer kazandırmak
amacıyla) akışının verimli ve uygun maliyetli olarak planlanması, uygulanması ve kontrol edilmesidir. Tekstil
sektöründe tersine lojistik uygulamaları kullanılmaz durumdaki ipliklerin, kumaşların, üretim atıklarının,
teleflerin ve kırpıntıların geri dönüşümünü ve yeniden değerlendirilmesini içermektedir. Hazır giyim
sektöründeki tersine lojistik uygulamaları ise kumaşların kesilmesiyle oluşan kırpıntıların ve kullanılmış
giysilerin geri dönüşümünü, yeniden değerlendirilmesini ve tekrar kullanılmasını içermektedir. Bu çalışmada
Türk tekstil ve hazır giyim sektöründe tersine lojistiğin uygulama olanakları incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler: Tersine lojistik, Türk tekstil ve hazır giyim sektörü, geri dönüşüm, yeniden kullanım,
yeniden değerlendirme (yeniden değer kazandırma)

1. TERSİNE LOJİSTİK KAVRAMI

Tersine lojistik; hammaddelerin, süreçteki stokların, bitmiş mamullerin ve bunlarla ilgili olan
bilginin tüketim noktasından başlangıç noktasına kadar olan (uygun bir şekilde imha etmek
veya yeniden değer kazandırmak amacıyla) akışının verimli ve uygun maliyetli olarak
planlanması, uygulanması ve kontrol edilmesidir [1]. Tersine lojistik aynı zamanda,
kullanılmış ürünlerin ve materyallerin yeniden kullanım, geri dönüşüm veya başka ürünlere
dönüştürerek yeniden değerlendirme amacıyla ilk müşterilerden toplama süreci olarak da
tanımlanabilir. Tersine lojistik bu malzemelere çöpten ziyade değerli endüstriyel öğeler olarak
muamele etmektedir [5].

Üreticiler ömrünün sonuna gelmiş olan ürünlerinden sorumlu olmadıklarında ve kurtarma

değeri düşük olduğunda bu ürünlerin son noktası çöp sahası olmaktadır. Bu bir çevresel
tehlikedir. Parçalarına ayırma, onarma ve yenileme maliyetleri yeni malzeme maliyetinden
daha fazla olduğunda kısmi veya tamamen yeniden kullanım gibi temiz çözümler yerine geri
dönüşüm ve kırpıntılama süreçleri tercih edilmektedir. Yakın geçmişte çevresel kaygıların
artması yeninde kullanım terimine yeni bir anlam kazandırmıştır [5].

Tipik bir tersine lojistik süreci şu şekildedir: geri dönüşler kabul edilmeye başlanınca işletme
iade ürünlerle veya iade malzemelerle ilgilenecek ve tersine lojistik aktivitelerini başlatacak
olan bir yetkili atar. Az hasara uğramış olan iadeler onarım ve kontrolden sonra müşterilere
satılmak üzere bitmiş ürün stoklarına eklenir. Daha fazla hasara sahip olanlar tedarikçilere
geri gönderilir, ikinci el piyasalarına satılır, bileşenlerini elde etmek için parçalarına ayrılır
veya çöpe atılır [1].

343
 XIII. Uluslararası İzmir Tekstil ve Hazır Giyim Sempozyumu
2 – 5 Nisan 2014

Araştırmacılar tersine tedarik zinciri aktivitelerini farklı şekillerde sınıflandırmışlardır.

Tersine tedarik zinciri aktivitelerinin büyük çoğunluğu beş süreci gerçekleştirmek üzere
tasarlanmıştır:
(1) Ürün kazanımı: Kullanıcıdan kullanılmış ürünlerin elde edilmesi
(2) Tersine lojistik: Ürünlerin muayene ve sınıflandırma için tesislere taşınması
(3) Muayene ve eğilim: Geri dönen ürünlerin durumlarının değerlendirilmesi ve yeniden
kullanılıp kullanılmayacaklarına karar verilmesi
(4) Yeniden üretim veya yenileme: Ürünleri orijinal hallerine geri döndürme
(5) Pazarlama: Yeniden kazanılmış ürünler için ikinci el piyasaları yaratma [2].

Yukarıdaki beş süreçten herhangi biri dış kaynak kullanımı yoluyla tedarik edilebilir. Tersine
tedarik zincirindeki aktiviteler işlevsel veya depolama gibi temel veya stratejik veya yeniden
üretim gibi katma değer yaratan süreçler olarak değerlendirilebilir [2]. Şekil 1 tersine lojistik
aktivitelerinin temel akış diyagramını göstermektedir. İşlemlerin karmaşıklığı ve kazanılan
değer alt soldan üst sağa doğru artmaktadır [3]. Tablo 1, ileriye doğru ve tersine lojistik
sistemlerin özelliklerinin karşılaştırılmasını göstermektedir [4].

Şekil 1. Tersine lojistik aktivitelerinin akış diyagramı [3]

Tablo 1. İleriye doğru ve tersine lojistik farklılıkları [4]

İleriye doğru lojistik Tersine lojistik
Kolay ve basit tahminleme Daha zor tahminleme
Bire çok taşıma Çoktan bire taşıma
Tek tip ürün kalitesi Ürün kalitesi tek tip değil
Tek tip paketleme Genellikle hasarlı paketleme
Belirli varış noktası Belirsiz varış noktası
Standardize kanallar Kabul yönlü kanallar
Eğilim belirli Eğilim belirsiz
Fiyatlama göreceli olarak belirli Fiyatlama pek çok faktöre bağlı
Hız önemli Hız çoğu zaman öncelikli değil
Dağıtım maliyetleri muhasebe tarafından Tersine maliyetler direkt olarak görülebilir
yakından takip edilir değildir
İstikrarlı stok yönetimi İstikrarsız stok yönetimi
Ürün hayat döngüsü yönetilebilir Ürün hayat döngüsü daha karmaşık
Taraflar arası pazarlık basit ve kolay Taraflar arası pazarlık karmaşık
İyi bilenen pazarlama yöntemleri Karmaşık pazarlama yöntemleri
Ürünler hakkında gerçek zamanlı bilgi Süreçlerin görünürlüğü şeffaf değil

344
 XIII. Uluslararası İzmir Tekstil ve Hazır Giyim Sempozyumu
2 – 5 Nisan 2014

Tersine lojistik ile ilgili literatür incelendiğinde işletmelerin tersine lojistik uygulamalarını iki
amaç doğrultusunda gerçekleştirdikleri söylenebilir. Bu amaçlar ekonomik ve pazarlama
yönlüdür. Ekonomik yönlü tersine lojistik uygulamalarında işletmeler geri dönüşüm ve
yeniden değerlendirme seçeneklerini kullanarak eski ürünlerden veya atıklardan yeni ürünler
veya hammadde elde etmektedirler. Pazarlama yönlü tersine lojistik uygulamalarında ise
işletmeler marka bilinirliğini ve marka imajını arttırmak, sosyal sorumluluk projeleri ile
işletme imajını güçlendirmek için ürünleri toplama ve yeniden kullanıma sunma seçeneğine
yönelmektedirler.

2. TÜRK TEKSTİL VE HAZIR GİYİM SEKTÖRÜNDE TERSİNE LOJİSTİĞİN

UYGULANABİLİRLİĞİ

Tekstil sektöründe tersine lojistik uygulamaları kullanılmaz durumdaki ipliklerin, kumaşların,

üretim atıklarının, teleflerin ve kırpıntıların geri dönüşümünü, yeniden değerlendirilmesini ve
ekonomiye kazandırılmasını içermektedir. Hazır giyim sektöründeki tersine lojistik
uygulamaları ise kumaşların kesilmesiyle oluşan kırpıntıların ve kullanılmış giysilerin geri
dönüşümünü, yeniden değerlendirilmesini ve tekrar kullanılmasını içermektedir.

Dünya tekstil ve hazır giyim sektöründe hem gelişmiş hem de gelişmekte olan ülkelerde
tersine lojistik uygulanmaktadır. Gelişmiş ülkelerde (ABD, Avrupa ülkeleri vb.) tekstil
telefleri ve atıkları geri dönüşüme gönderilmekte ve tekrar hammadde elde edilmektedir.
Hazır giyim ürünleri ise mağazalar aracılığıyla firmalar tarafından toplanmaktadır. Toplanan
giysiler geri dönüşüme gönderilerek yeniden hammadde elde edilmekte veya temizletilip
onarılarak yeniden kullanıma sunulmaktadır. Gelişmekte olan ülkelerde (Hindistan gibi) de
tekstil telefleri ve atıkları geri dönüşüme gönderilirken, hazır giyim ürünleri genellikle tekrar
kullanılmakta veya yeniden değerlendirilmektedir. Örneğin erkek kot pantolonları dikişleri
sökülerek parçalarına ayrılmakta, parçaların üzerine çocuk kot pantolon kalıpları
yerleştirilmekte, tekrar kesilmekte, üzerine nakışla süslemeler yapılmakta ve tekrar dikilerek
kız çocuk kot pantolonları elde edilmektedir.

2012 yılı itibariyle dünya tekstil ihracatında altıncı, hazır giyim ihracatında beşinci sırada yer
alan ve yaklaşık 50 milyar dolarlık ekonomik büyüklüğe sahip olan Türk tekstil ve hazır
giyim sektöründe tersine lojistik uygulamaları ise maalesef beklenenin çok altındadır. Tekstil
sektöründe teleflerin ve atıkların değerlendirilmesi gittikçe yaygınlaşmaktadır. Ancak giysiler
kişiler tarafından kullanıldıktan sonra çöpe atılmakta veya giysi toplayan kuruluşlara teslim
edilmektedir. Türkiye’de giysi toplayan kuruluşlar (Kızılay, belediyeler, sosyal yardım
kuruluşları vb.) bunları muhtaç durumdaki kişilere ulaştırmaktadır. Böylece giysilerin tekrar
kullanımı sağlanmaktadır. Ancak iyice eskiyen giysiler genellikle çöpe atılmaktadır. Marka
sahibi olan Türk hazır giyim firmaları dünyadaki rakipleri gibi kullanılmış giysileri
müşterilerinden toplayarak değerlendirmemektedir. Yurt dışındaki pek çok hazır giyim
firması kullanılmış giysileri toplamakta, karşılığında müşterilerine indirim çeki vermektedir.
Toplanan giysilerin iyi durumda olanlarını temizleterek muhtaç durumdaki kişilere
ulaştırmakta, diğerlerini ise geri dönüşüme göndermektedir.

Bugüne kadar ülke çapında giysi toplama kampanyası düzenleyen tek Türk hazır giyim
firması Derimod’dur. Derimod deri ceket değişim kampanyası kapsamında topladığı 30 bin
deri ceket, kaban ve montun kullanılabilir durumda olan 20 bin adedini bakımdan ve

345
 XIII. Uluslararası İzmir Tekstil ve Hazır Giyim Sempozyumu
2 – 5 Nisan 2014

onarımdan geçirerek ihtiyaç sahiplerine iletilmek üzere Kızılay’a vermiştir. Eski ceketlerini
Derimod mağazalarına getiren müşterilerine ise 200 TL değerinde indirim çeki vermiştir.
Kampanya sosyal sorumluluk projesi olarak gerçekleştirilmesine rağmen, deri ceket satışları
%50, ciro %20 oranında artmıştır [6]. Derimod’un bu faaliyeti pazarlama yönlü tersine lojistik
uygulaması olarak değerlendirilebilir. Diğer yandan Türk tekstil sektöründe faaliyet gösteren
geri dönüşüm firmaları bulunmaktadır.

Uşak ve Çerkezköy’deki fabrikalarında faaliyet gösteren Önal Elyaf Türkiye’nin en büyük

geri dönüşümlü elyaf üreticisidir. Her türlü tekstil atığını kaynağından almakta, renk ve
kumaş özelliklerine göre ayırmakta ve elyaf üretimi için gerekli olan aşamalardan
geçirmektedir. Tekstil atıklarını geri dönüştürerek yıllık 13.000 ton geri dönüştürülmüş elyaf
(tarlasız pamuk üretimi) üretmektedir. Ürettiği elyafların tamamı %100 geri dönüşümlüdür.
Türkiye’deki tekstil atıklarının geri dönüşüm oranı 2011 yılı itibariyle %67’dir [7].

Türk tekstil ve hazır giyim sektöründeki envanter eksikliği, sektördeki tersine lojistik
uygulamaları hakkında sağlıklı bilgi edinilmesine engel olmuştur. Ancak 2010 yılında
gerçekleştirilen bir proje kapsamında Türkiye’deki tekstil ve hazır giyim atıklarının ve geri
kazanım imkanlarının genel profili çıkartılmıştır.

Proje raporuna göre Türkiye’de çöplüklere dökülen tekstil teleflerinin yıllık ekonomik değeri
100 milyon TL’nin üzerindedir. Araştırmaya katılan üretici firmaların %62’si teleflerini
satmakta, %17’si kendi üretim hattında değerlendirmekte, %16’sı ise çöpe dökmektedir. Proje
kapsamında Türk tekstil ve hazır giyim sektöründe atık işleyen işletmelerin kapasite, üretim
ve ürün türleri de tespit edilmiştir. Yapılan ankete katılan 60 işletmenin %82’si geri dönüşüm
merkezi haline gelen Uşak ilindedir. Ayda 18.050 ton telef yeniden değerlendirilmektedir.
İşletmeler elyaf, iplik, kumaş ve kumaş kırpıntılarını geri dönüştürmektedirler. İşletmeler
telefleri yeniden iplik üretmek, tülbent elde etmek, nonwoven-keçe elde etmek, granül haline
getirmek için kullanmaktadırlar. İşletmelerin geri dönüştürdükleri lifler pamuk, polyester,
akrilik, yün, viskon, naylon, polipropilen ve ketendir. Telefler yurt içinden ve yurt dışından
(Romanya, Bangladeş, Pakistan, Hindistan gibi) tedarik edilmektedir. Teleflerden elde edilen
ürünler keçe, battaniye, triko, dokuma kumaş, iplik, çorap, kilim, yorgan, yastık, halı ve
mobilya yapımında kullanılmaktadır [8].

3. SONUÇ VE GENEL DEĞERLENDİRME

Türk tekstil ve hazır giyim sektörü tersine lojistik uygulamalarından yeterince

yararlanamamaktadır. Tekstil teleflerinin (elyaf, iplik ve kumaş telefleri) büyük kısmı geri
dönüşüme girmekte ve ekonomiye yeniden kazandırılmaktadır. Ancak kullanılmış giysilerin
büyük kısmı geri dönüştürülmemekte, yeniden işlenerek yeni ürünler haline
getirilmemektedir. Kullanılan giysilerin bir kısmı sosyal yardım kuruluşları tarafından muhtaç
kişilere ulaştırılırken, büyük kısmı çöpe atılmaktadır.

Türk tekstil ve hazır giyim sektöründe tersine lojistik uygulamalarının az olmasının nedenleri;
toplama ve geri dönüşüm maliyetlerinin yüksek olması, elde edilen ürünlerin kâr marjlarının
düşük olması, tüketicilerde geri dönüşümlü malzeme kullanılarak üretilmiş giysileri kullanma
isteksizliği, geri dönüştürülmüş liflerin, ipliklerin ve kumaşların katma değeri yüksek
ürünlerde kullanılamaması olarak sayılabilir. Oysa geri dönüştürülmüş tekstil
hammaddelerinden katma değeri yüksek ürünler elde edilebildiği yurt dışındaki

346
 XIII. Uluslararası İzmir Tekstil ve Hazır Giyim Sempozyumu
2 – 5 Nisan 2014

uygulamalardan görülmektedir. Diğer yandan toplanan giysiler ihtiyacı olan kişilere

ulaştırılarak sosyal sorumluluk projesi kapsamında değerlendirilebilmektedir. Böylece
işletmeler hem ekonomik yönlü hem de pazarlama yönlü tersine lojistik uygulamalarından ve
avantajlarından yararlanabileceklerdir.

Tekstil ve hazır giyim sektöründe tersine lojistik uygulamalarının artması için hem
işletmelerin hem de tüketicilerin bilinçlendirilmesi gerekmektedir. Tersine lojistik geri
dönüşümü arttırmakta ve eskiyen ürünlerin yeniden kullanılmasını veya değerlendirilmesini
sağlamaktadır. Sürdürülebilirlik ve çevreyi koruma ihtiyacı gün geçtikçe artmaktadır. Bu
noktada hammaddelerin tekrar kullanılabilmesi ve doğaya minimum atık bırakılması
gerekmektedir. Bu nedenle tekstil ve hazır giyim ürünlerinin tekrar değerlendirilmesi ve geri
dönüştürülmesi oldukça önemlidir. Böylece hem ekonomiye katkı sağlanacak hem de
sürdürülebilirlik oranı arttırılacaktır.

4. KAYNAKLAR

1. Olorunniwo F.O. and Li X., 2010, Information sharing and collaboration practices in
reverse logistics, Supply Chain Management: An International Journal, V:15, No:6, p:454-
462
2. Ordoobadi S.M., 2009, Outsourcing reverse logistics and remanufacturing functions: a
conceptual strategic model, Management Research News, V:32 No:9, p:831-845
3. Srivastava S.K. and Srivastava R.K., 2006, Managing product returns for reverse logistics,
International Journal of Physical Distribution & Logistics Management, V:36, No:7, p:524-
546
4. Tibben-Lembke R.S. and Rogers D.S., 2002, Differences between forward and reverse
logistics in a retail environment, Supply Chain Management: An International Journal, V:7,
N:5, p:271-282
5. Abraham N., 2011, The apparel aftermarket in India- a case study focusing on reverse
logistics, Journal of Fashion Marketing and Management, V:15, N:2, p:211-227
6. http://www.hurriyet.com.tr/ekonomi/13522162.asp , (Erişim Tarihi: Eylül 2013)
7. http://www.onalelyaf.com.tr , (Erişim Tarihi: Eylül 2013)
8. Altun Ş., 2010, Türkiye’deki Tekstil ve Hazır Giyim Atıklarının ve Geri Kazanım
İmkanlarının Genel Profilinin Çıkarılması, 109Y008 Numaralı Tübitak Projesi Sonuç Raporu

347