SENKRON MAKİNALAR

Çalışma Prensibi
•Senkron makinelerin çalışma prensibi, Faraday’ ın elektromagnetik
indüksiyon kavramını tanımlayan yasasına dayalıdır. AC şartlarda
çalışan bir senkron generatörde EMF üretimi magnetik akı ve içinde
bulunan iletken hareketi kavramı esaslıdır.

•Bu makineler hem motor ve hem de generatör olarak kullanılmakla

birlikte, genellikle kullanım amaçları generator yaklaşımıdır.

Baraj türbünleri döndüren başlıca kaynaklar:

(a) Gaz (b) Buhar

(c) Birleşik çevrim (d) Nükleer
(e) Hydro (f) Rüzgar
(g) Dalga (h) Güneş Pili (Photovoltaic)
Çalışma Prensibi

Çok
Kutuplu
Rotor
 Çalışma Prensibi
•Senkron makinelerdeki en önemli • Senkron makineler ikiye ayrılırlar:
olan özellik statorun sabit
(a) Sessiz kutuplu veya ÇIKIK kutuplu
kutupların hareketli olmasıdır.
(b) Silindirik kutuplu (rotorlu)

2-kutuplu Silindirik Rotor Bir Silindirik Rotor

 Çalışma Prensibi

4-Kutuplu Çıkık Rotorlu

4-Kutuplu Çıkık Rotor Bir SM
Çalışma Prensibi
SM nin ana karakteristiği ortadaki
armatür sabit bir magnetik alan
içerisinde döner ve üretilen AC
gerilim/akım bilezik ve fırçalar
yardımı ile dışarıdaki yüke aktarılır.
Principle of Operation
Döner alan tipli alternatörler ise
sabit magnetik alan prensibine göre
çalışırlar.

Üretilen gerilim yüke doğrudan

bilezik ve fırçalara gerek
duyulmadan iletilir.

Döner alanı oluşturmak için DC

gerilim kullanılır ve bu DC
gerilime “Alan Uyartımı” denir.
Tek Faz Alternatör
Tek fazlı alternatör armatür iletkenleri
birbirine seri bağlı iletkenlerden oluşur.
 Tek Faz Alternatör
Stator sargılarının iki kutubu
aynı (eş) fazlı AC gerilim
eldesi için birbirlerine seri
bağlanmışlardır.

Rotor (Alan) döndüğü için, bunun kutupları stator (armatür)

sarımlarında AC bir gerilim endükleyecektir. Rotor kutbu stator
kutuplarından birisiyle aynı doğrultuda olduğu anda stator
kutuplarının her ikisi de aynı eşit miktardaki magnetik çizgi
(halka) ile kesileceklerinden dolayı, bunun sonucunda stator
sagılarının her iki kutbunda her an aynı genlikli gerilim
endüklenecektir.
 Üç Faz Alternatör
Üç fazlı alternatör üç adet tek fazlı VB
sarımlardan oluşan bir yapıdır. Öyle
ki, bu sarımların herhangi birinde
endüklenen gerilim diğer ikisinden 120O VA
120 derecelik faz kaymış bir şekilde 120O
tasarlanmıştır. 120O

V
A B C VC
O
L Herbir fazın ürettiği gerilimin
T dalga şekli yandaki şekilde
A verildiği gibi olup herbirisi
G diğer ikisinden 120 derece faz
E kaymış biçimdedir.
 Üç Faz Alternatör
•Üç fazın her birisi birbirinden bağımsızdır.

•Herbir sarımın bir ucu kendi aralarında birleştirilecek olursa NÖTR

noktası elde edilir ve bu bağlantı şekline YILDIZ bağlantı denir.
•Bu nokta ile hat uçlarından herhangi biri arasındaki gerilim FAZ
GERİLİMİ olarak isimlendirilir. Herhangi iki faz ucu arasındaki
gerilim ise bu faz gerilimlerinin vektörel toplamı olup HAT
GERİLİMİ olarak isimlendirilir. Hat gerilimi faz geriliminin 1.73,
(3 ), katıdır.
•Sarımlar fazlar arasındaki akım akışı için tek bir yol
oluşturduklarından dolayı, hat akımları faz akımlarına eşittir.
 Üç Faz Alternatör

•Üç faz kendi arasında ÜÇGEN bağllantı oluşturacak şekilde de

düzenlenebilir.

•Üçgen bağlantıda hat gerilimleri faz gerilimlerine eşittir. Fakat hat

akımları faz akımlarının vektörel toplamına eşittir.

•Fazlar 120 derecelik faz farklı olduklarından, hat akımı faz

akımının 1.73, (3 ), katı kadardır.
 Üç Faz Stator Bağlantısı

A
A

B C B
C

Three Phase
Three Phase STAR
Connected
DELTA Connected
 Üç Faz Alternatör
•Üretilen AC gerilimin frekansı hem kutup sayısına ve hem de
rotorun dönüş hızına bağlıdır.

•Rotor kuzey ve güney kutupları arasındaki bir tam dönüşünü

tamamladığında bu kutuplar herbir sarımdan yalnız bir kez
geçecektir ve endüklenen gerilimde tam bir çevrimini bitirmiş
olacaktır ki bu, electriksel olarak 360 dereceye denktir.

•4 kutuplu bir SM ye göre 2 kutuplu bir SM aynı frekanstaki

gerilimi elde edebilmek için 2 kat daha hızlı dönmek zorundadır.
•Alternatör tarafından üretilen gerilimin genliği magnetik alanın
kuvvetini belirleyen ve rotor sargısı üzerinde bulunan uyartı
sargılarına uygulanan akımın genliğinin değiştirlmesi ile
sağlanabilir.
 Üç Faz Alternatör
•2 kutuplu bir SM bir tam mekanik dönüş sonunda elektriksel olarak
tam bir çevrimlik AC gerilim üretir.
•4 kutuplu bir alternatör ise herbir tam mekanik çevrimde 2 electriksel
dönüş tamamlar. Bunun sebebi herbir mekanik çevrimde stator
sargılarından 2 adet kuzey ve 2 adet güney kutbunun geçmesidir.

f = (nRotor)(p/2)/60 = (nRotorp)/120
burada nRotor rotorun bir dakikadaki devir sayısı,
p kutupların çift olarak sayısı
f alternatör tarafından üretilen elektriksel hat frekansıdır.

Rotor hızının dakikadaki hızının 60 bölünmesi ile saniyedeki dönüş

miktarı belirlenir.
Three Phase Alternator
 Üç Faz Alternatör
•Bir alternatörde çıkış gerilimi yükle değişir.

•İki tane gerilim düşümü vardır:{ IR & IXL }

•IXL düşüşü armatür sargılarının endüktif reaktansından dolayıdır.

•Hem IR ve hemde IXL düşüşü çıkış yükünün artışı ile azalır.

•Yüksüz durum ile tam yüklü durum arasındaki gerilim değerindeki

değişim “GERİLİM REGÜLASYONU” olarak isimlendirilir.
•Yükteki değişim ile değişmeyen sabit gerilim çıkışı alan (uyartım)
sargılarının besleme değerinin değiştirilmesi ile sağlanır. Bu işi yapan
elemanlara GERİLİM REGÜLATÖRLERİ denir.
 AÇIK DEVRE KARAKTERİSTİĞİ

ZZ
Field Regulator FL Zs V
Armature
Ea a.c. Circuit
DC F
Source Zs Ea Zs
Z Ea
L
A
Field Current

SM nin açık devre karakteristiğini elde etmek için, SM yüksüz bir

durumda anma hızında döndürülür. Uyartı akımının değişik
değerlerindeki okunan faz-nötr gerilim değerleri kaydedilir.
 AÇIK DEVRE KARAKTERİSTİĞİ

Armature Phase
Voltage/V

Field Current/A
Nüvede magnetik doyum (saturation) olmasa idi karakteristik
eğri lineer bir düz çizgi olurdu. Bu eğriye “hava aralığı eğrisi”
denir. Fakat doyumdan dolayı belirli bir değerden sonra
lineerlik bozulur.
 AÇIK DEVRE KARAKTERİSTİĞİ

Açık devre durumunda IL = Ia = 0

Vt = E - ILZs
burada Zs = Ra + jXs
ve Xs = XL + Xar
Açık devre durumunda Vt = E

AC akımın oluşturduğu akıdan dolayı toplam akı IL ile orantılı olarak

azalır.

Bu özellik kendini “armatür reaktans etkisi” olarak gösterir Xar

Açık devre durumunda Xar = 0.

 KISA DEVRE KARAKTERİSTİĞİ
a.c.
A
ZZ
Armature
Field Regulator
FL Zs

short circuit
Ea Circuit
DC F
Source Zs Ea Zs
Z Ea
L
A
Field Current

Armatürün her üç ucu bir ampermetre üzerinden kısa devre edilir.

SM senkron hızda döndürülür kısa devre akımı değişik uyartı
akımlarına karşılık okunur ve not edilir. Bu işlem anma akımının
1.5~2 katına kadar devam edilir.
 KISA DEVRE KARAKTERİSTİĞİ

Kısa devre durumunda SM

Short Circuit Current(Is.c) /A

senkron hızda döndürüldüğünden

(n = ns)
ve IL = IFLolduğundan

Kısa devre için Vt = 0,

buradan E / IL = Zs
and Isc = IL = E / Zs

Field Current (If)/A

SM lerde kısa devre karakteristiği pratik olarak lineerdir. Çünkü nüve
doyuma ulaşmaz.
 YÜKLEME DURUMU

A
ZZ a.c. Load
Field Regulator

FL Zs
Ea V a.c. Bank
DC F
Source Zs Ea Zs
Z Ea
Armature Delta/Star
L Circuit
A Connected
Field Current

Bu durumda SM normal çalışma durumuna getirilir.

 FAZ BAŞINA EŞDEĞER DEVRE

Ra => armatür direnci (faz başına)

XL => kaçak reaktans.
 Senkron Makinede Güç Akışı

Generatör
çalışmada güç
akışı => dışarı
emf
Motor çalışmada
güç akışı => içeri
 Senkron Makinede Güç Akışının Fazör
Gösterilimi
 = Yük açısı
Eδ  Vt 0  I L  . jX s

Genellikle SM lerde Xs >> Ra olduğundan analizlerde

Zs = jXs yaklaşımını kullanabiliriz.
Böylece E = Vt + jILXs elde ederiz
 SONSUZ BARA KAVRAMI

SONSUZ BARA; bir enerji sisteminde ortak bir yük genellikle iki
veya daha fazla SG tarafından beslenir. Bir enerji ızgarasında yüzlerce
generatör paralel çalıştırılır. Bu geniş enerji ızgarası SONSUZ BARA
olarak ifade edilir.
 Sonsuz Baraya Bağlı SG

Devredeki akım:

Devredeki SG tarafından üretilen aktif güç:

Sonsuz Baraya Bağlı SG
 SG lerin SENKRONİZASYONU

Herhangi bir andaki yüke bağlı olarak ızgaradaki bazı SG ler

devreye sokulur veya devreden çıkarılır. SG yi sonsuz baraya
bağlamadan önce -diğer SG ler ile paralel çalışma- SG nin
senkronize olması gerekir. SENKRONİZASYON sadece aşağıdaki
şartlar sağlandığında gerçekleşir:
Generatör frekansı sistem frekansına eşit olmalıdır.
Generatör gerilimi sistem gerilimine eşit olmalıdır.
 Generatör gerilimi sistem gerilimine ile aynı fazda olmalıdır.
 Generatörün faz sırası sistemin faz sırası ile aynı olmalıdır.
 SENKRONİZASYONU PROSEDÜRÜ

SENKRONİZASYON işlemi aşağıda verilen sıra ile gerçeklenir:

1. Ana döndürücü elemanın hızı generatör frekansı sistem
frekansına çok yakın fakat biraz fazla olacak şekilde ayarlanır.
2. SG nin uyartısı SG çıkış gerilimi, E, sistem gerilimine, V, eşit
olacak seviyeye kadar değiştirilir.
3. Senkronoskop denen cihaz ile E ve V arasındaki faz açısı ölçülür.
4. Senkronoskobun pointer değeri SIFIR değerini gösterdiğinde
generatör sisteme bağlanabilir ve hatta BAĞLANIR.
Senkronoskop yerine, ÜÇ LAMBA yöntemi de kullanılabilir.
Modern üretim sistemlerinde bu işlem otomatik olarak yapılır.
 SENKRON MOTORLAR

Generator olarak çalışma mantığının terse çevrilme durumunda tüm

elektrik makineleri birer motor olarak çaılışırlar.
Senkron makinelerde motor olarak çalıştırıldıklarında saenkron
(sabit) hızla dönmelerinden dolayı endüstriyel uygulamalarda
çokça tercih edilirler. Başlıca kullanım alanları:
•Kompresörler
•Pompalar
•Değirmenler
•Fabrikalarda sabit hız gerektiren uygulamarda.
 SENKRON MOTOR EŞDEĞER DEVRESİ

Senkron motorun eşdeğer devresi SG ün eşdeğer devresi ile

oldukça büyük benzerlik taşır.
 SENKRON MOTOR FAZÖR DİYAGRAMI

Senkron motorun fazör diyagramı geri ve ileri güç faktörleri için

aşağıda verilen şekildeki gibidir.

Geri güç faktöründe Ec gerilimi terminal gerilimi V den küçük,

ileri güç faktöründe ise büyüktür.
 SENKRON MOTORDA GÜÇ VE TORK

Senkron motorun güç ve tork (moment) ifadesi:

 SENKRON MOTORDA V-EĞRİLERİ

Senkron motorda uyartı akımının artırılması endüklenen gerilim

değeri olan Ec yi artırır fakat toplam aktif güç değerini
DEĞİŞTİRMEZ.
SENKRON MOTORDA V-EĞRİLERİ