Professional Documents
Culture Documents
Matlabi L Beridze
Matlabi L Beridze
MATLAB-i
studentebisaTvis
დამტკიცებულია სახელმძღვანელოდ
საქართველოს ტექნიკური უნივერსიტეტის
სარედაქციო-საგამომცემლო საბჭოს
მიერ. 21.02.2014, ოქმი № 1
Tbilisi
2014
ganxilulia gamoyenebiTi maTematikis Tanamedrove efeqturi prog-
ramuli sistema MATLAB-i (matrix laboratory), rogorc modelirebis mZlavri
sistema. igi warmoadgens teqnikuri gamoTvlebis maRali donis instru-
ments, romelic moicavs mraval pakets. MATLAB-is tipuri gamoyenebaa: ma-
Tematikuri gamoTvlebi, algoriTmebis Seqmna, modelireba, monacemTa ana-
lizi, kvleva da vizualizacia, mecnieruli da sainJinro grafika da sxva.
`MATLAB-i studentebisaTvis~ gankuTvnilia yvela specialobis im
studentebisTvis, romelTa programaSic Sedis `MATLAB-i~. igi gamoadge-
baT magistrantebsa da doqtorantebs, romlebsac sxvadasxva amocanebis
amoxsnisas esaWiroebaT maTematikuri gamoTvlebis Catareba, grafika da
a.S. aseve sxva dainteresebul pirebs.
yvela paragrafi Sedgeba saWiro sacnobaro masalisagan, amoxsni li
amocanebisa da mravalricxovani savarjiSo magaliTebisagan.
ra aris MATLAB-i?
MATLAB _ es aris maRali donis ena teqnikuri gamoTvlebisa-
Tvis, igi Seicavs gamoTvlebis, vizualizaciis, programirebis
saSualebebs.
kompiuteruli algebra axali mecnieruli mimarTulebaa in-
formatikaSi. misi warmoSoba mWidrodaa dakavSirebuli iseTi
universaluri programuli saSualebebis SeqmnasTan, rogoricaa
Mathematica, Maple, Mathcad, MatLab da sxva. am sistemebidan TiToeu-
li unikaluria, yovel maTgans aqvs urTierTobis sakuTari ena,
maTematikuri funqciebis simravle, maTematikuri amocanebis amo-
xsnis meTodebi da algoriTmebi.
MATLAB-is unikaluroba ganisazRvreba imiT, rom:
1) sistema orientirebulia matricul operaciebze;
2) aqvs didi raodenobis funqciaTa Semcveli biblioTeka, rom-
lebic gamoiyeneba rigi mecnieruli da sainJinro amocanebis
amoxsnisas (marTvis analizi da sinTezi, eqperimentis dageg-
mareba da mravali sxva);
3) aqvs dialogis SesaZlebloba sxva maTematikur sistemebTan
(Maple, Mathcad, MS Excel), rac afarToebs misi moqmedebis are-
als, amcirebs mis erT-erT nakls _ sxva sistemebTan Sedare-
biT sust simbolur maTematikas.
am gansakuTrebulobis gamo MATLAB-i aris yvelaze ufro
gavrcelebuli maTematikuri sistema, romelic sargeblobs didi
popularobiT momxmareblebSi, misi gamoyeneba TiTqmis aucilebe-
li gaxda zogadteqnikur da specialur disciplinebSi labora-
toriuli samuSaoebis Catarebisas.
im problemebis speqtri, romelTa gamokvleva SeiZleba
MATLAB-is da misi gafarToebebis (Tool box) saSualebiT, moicavs
matricul analizs. is momxmarebels aZlevs saSualebas: swra-
fad Caataros moqmedebebi matricebsa da veqtorebze, rogoricaa
matricebis gamravleba, Sebruneba, determinantis gamoTvla, sa-
kuTrivi ricxvebisa da veqtorebis povna, algebruli, trigono-
3
metriuli, Seqceuli trigonometriuli, logariTmuli, maCveneb-
liani funqciebis Semcveli gamosaxulebebis mniSvnelobaTa ga-
moTvla, gamosaxulebebis gamartiveba da damuSaveba, gantolebe-
bisa da sistemebis amoxsna, moqmedebebi polinomebze, polinome-
bis yvela fesvis povna, funqciaTa integreba, diferencireba,
zRvarTa gamoTvla, mwkrivad gaSla, mwkrivis jamis povna, dife-
rencialuri gantolebebisa da sistemebis amoxsna, maTematikuri
fizikis amocanebisa da optimizaciis amocanebis amoxsna, karto-
grafiuli gamosaxulebebis, neironuli qselebis, dinamikuri
procesebis modelireba, monacemTa damuSaveba, analizi da vizu-
alizacia, anu maTi grafikuli saxiT warmodgena. mas warmatebiT
iyeneben samxedro saqmeSi, aerodinamikaSi, saavtomobilo warmoe-
baSi, energetikaSi, ekonomikaSi, mecnierebisa da teqnikis TiTqmis
yvela sferoSi. farTod gamoiyeneba, agreTve, msoflios wamyvani
universitetebis samecniero da saswavlo proeqtebSi, sazRvarga-
reTis bevri saswavlo dawesebuleba iyenebs MATLAB-s sxvadasxva
profilis specialistebis momzadebis saqmeSi, Tanamedrove inJin-
risa da mecnier-teqnikuri muSakisaTvis MATLAB-i warmoadgens
modelirebisa da sxva gamoyenebiTi sistemis Seucvlel instru-
ments.
MATLAB-is paketSi realizebulia ramdenime aTeuli e.w. Tool
box-i (specializebuli qveprogramebis biblioTeka), romelTa da-
niSnulebaa sxvadasxva praqtikuli amocanebis amoxsna. magali-
Tad, Tool box SYMBOLIC-is daniSnulebaa simboluri gamoTvlebis
Sesruleba, xolo Tool box CONTROL-is avtomaturi marTvis siste-
mebis modelireba da gamoTvlebis Sesruleba.
MATLAB-is paketis gamoCenis istorias ukavSireben profesor
kliv mouleris saxels. firma MathWorks-Si gadasvlamde igi pe-
dagogiur da mecnierul moRvaweobas eweoda aSS-s maTematikis
kaTedrebze da universitetebis (niu-meqsiko, miCigani, stenfordi)
kompiuterul centrebSi. igi aris mTeli rigi wignebis Tanaavto-
ri, romlebic naTargmnia mraval enaze. daaxloebiT 30 wlis win
mouleri monawileobas Rebulobda Fortran-is enaze programebis
paketebis damuSavebaSi wrfivi algebris amocanebis amoxsnisa-
Tvis (LINPACK) da matricebis sakuTrivi ricxvebisa da veqtorebis
4
problemebis gamokvlevebSi (EISPACK). mis mier 1980 wels AFIPS sa-
erTaSoriso konferenciaze gakeTebul moxsenebaSi pirvelad iq-
na gaxmovanebuli termini MATLAB-i (miRebulia Matrix Laboratory-is
SemoklebiT).
MATLAB-is paketis meore dabadebas ukavSireben MathWorks
firmis amJamindeli prezidentis jek litlis saxels, romelmac
gasuli saukunis 80-iani wlebis dasawyisSi programa MATLAB-i
gadaitana ufro Tanamedrove gamoTvliT platformebze Macintosh,
VAX da IBM PC. paketis Semdgomi ganviTareba firma MathWorks-is
egidiT mimdinareobda, programuli paketi am kompaniam Seqmna
1990 wels da mas Semdeg mudmivad aviTarebs. gamodis misi axali
versiebi.
firmis daarsebis momentidan (1984 w.) k. mouleri misi samec-
niero xelmZRvanelia. MATLAB-is paketis modernizacias uzrun-
velyofs firmis 1000-ze meti TanamSromeli, maRalkvalificiuri
maTematikosebi da inJinrebi, teqnikuri muSakebi mTeli mso-
fliodan.
winamdebare saxelmZRvanelos mizania MATLAB-is dawyebiTi
gacnoba. igi Seicavs mxolod elementarul cnobebs, mocemulia
is aucilebeli masala, romelic `MATLAB~ kursis praqtikuli
samuSaoebis Casatareblad aris saWiro. aRwerilia MATLAB-is
2010 wlis gamartivebuli versia, romelic orientirebulia sa-
swavlo procesSi mis gamoyenebaze.
MATLAB-is paketis ufro Rrmad, srulyofilad Seswavlis
msurvelebs vurCevT gaecnon literaturas, romlis moZieba SeiZ-
leba internetiT:
5
5. Amos Gilat, MATLAB - An introduction with applications – John Wihley &
Sons, 2004;
6. z. baiaSvili _ MATLAB programuli paketis gamoyenebis safu-
Zvlebi, Tbilisi, stu, 2010 w.;
7. n. mWedliSvili, i. daviTaSvili, T. xuciSvili, i. mosaSvili _
modelirebis instrumentuli saSualeba MATLAB-i (I nawili),
Tbilisi, stu, 2009 w.
6
1. muSaobis pirveli nabijebi, samuSao magidis mokle
mimoxilva
instrumentebis paneli
meniu
brZanebebis fanjara
samuSao sivrce
mimdinare saqaRalde
brZanebebis istoria
dawyebis Rilaki
7
tana, brZanebis akrefa. brZanebis Sesruleba ki Enter klaviSis da-
WeriT xdeba.
brZanebaTa fanjara sufTavdeba brZanebiT _ clc.
cvladebis mniSvnelobebi, romlebic gamoiTvleba samuSao
seansis dros, inaxeba MATLAB-is samuSao areSi _ Workspace. am
areSi Sesvla SeiZleba instrumentebis panelidan Desktop/
Workspace.
fanjaraSi Command History, inaxeba yvela is informacia, rac
Setanil iqneba brZanebaTa fanjaraSi, e.i. qronologiurad dala-
gebuli da daTariRebuli brZanebebis jgufebi. igi iZleva adre
Sesrulebuli yvela brZanebis daTvalierebis saSualebas. am
areSi Sesvlis gzaa: Desktop/ Command History.
yvela fanjris gasufTaveba SeiZleba menius Edit punqtidan:
Clear Command Window
Clear Command History
Clear Workspace
MATLAB-is programis daxurva xdeba quit an exit brZanebiT.
8
2. umartivesi gamoTvlebi, gamoTvlebis Sedegebis
formatireba, cvladebi
sacnobaro masala
Sekreba
gamokleba
gamravleba
gayofa
axarisxeba
trigonometriuli funqciebi
9
Seqceuli trigonometriuli funqciebi
hiperboluri funqciebi
( )
( )
( )
( )
, igi tolia ( √ )
, igi tolia ( √ )
10
| |
| |
√
√ an
| |
da wyvilis u.s.j.
da wyvilis u.s.g.
im martivi ricxvebis
CamonaTvali, romlebic
naklebia an tolia -ze
11
faqtoriali
ricxvis martiv mamravlebad
daSla
-s -ze gayofis Sedegad
miRebuli naSTi
ricxvebis yvela [ ]
SesaZlo gadaadgileba, e.i.
gadanacvleba
elementebis jami [ ]
elementebis namravli [ ]
ganuzRvreloba (0/0)
usasruloba
ricxvis niSani
kompleqsuri ricxvebi
warmosaxviTi nawili
namdvili nawili
-is moduli, e.i. | | √
damrgvaleba
12
gamoTvlebis Sedegebis sizuste da formatireba (ZiriTadad
gamoviyenebT)
magaliTebi
1. ipoveT
√ √ √
13
√ √
| | | |
( ( ))
14
5. gamoTvaleT -s mniSvneloba miaxloebiTi formuliT:
√ √ √ √ √ √ da daadgineT
√ √ √
cdomileba.
√ da daadgineT cdomileba.
q=
15
∑
cvladebi
16
elementobrivi
gamravleba
elementobrivi axarisxeba
(I masivis elementebi iyofa II
elementobrivi gayofa
masivis Sesabamis elementebze)
(II masivis elementebi iyofa I
elementobrivi gayofa
masivis Sesabamis elementebze)
magaliTebi
gamoTvaleT:
( ) {
√ √ {
| |
17
A=
6.9738 9.3891 25.3633 14.5226 + 0.0005i 17.2153 + 0.0003i
-2.0344
18
5. sigrZis msubuqi Zeli orive boloTi damagrebulia. masze
modebulia wona wertilSi, romelic manZiliT aris
daSorebuli erTi bolodan , daWimulobis Zala da
Runvis momenti moicavs tolobebs:
ipoveT da , Tu
savarjiSoebi
19
√
(√ )
( )
( ) ( )
√
( )
( ) ( )
√ √
( ) √
20
(√ √ )
√
( )
√
√
√
( √ ) ( √ )
√
√ ∑
√ ∑
| |
21
6. ipoveT mocemuli gamosaxulebebis mniSvnelobebi argumente-
bis mocemuli mniSvnelobebisaTvis:
⁄
( )
( ( ))
( )
√
( √ )
( √ ) √
( ) ( )
( )
√| |
( )
22
( )
6) amoxseniT gantoleba √ . Semdeg gamoTva-
leT √ Sedegi miiReT 7 aTwiladi niSniT
mZimis Semdeg.
23
11. kosinusebis Teoremis gamoyenebiT ipoveT samkuTxedis kuTxe-
ebi radianebSi, Tu gverdebia sm, sm, sm.
19. ipoveT .
√
√
24
ladis saxiT.
√ | |√
√ √
( )
( √| |)
√| |
√ √
√ √
| |
√| |
( )
25
loben mniSvnelobebs , bijiT , bijiT
.
( )
bijiT
bijiT
bijiT
29. gamoTvaleT
( ( ) )
30. gamoTvaleT
31. gamoTvaleT
√ | |√
√ √
( )
( √| |)
√| |
26
√ √
√ √
| |
√| |
( )
√ | |
| |
(√ )
| |
27
33. dakidebuli xidis bagiriT moxazuli wiri mocemulia tolo-
biT:
√ ( )
ipoveT , Tu
28
3. veqtorebi, matricebi, masivebi , wrfiv gantolebaTa
sistemebi
masivebi mravalganzomilebiani cxrilebia, matricebi or-
ganzomilebiani masivebia (striqonebisa daAsvetebis raodenoba),
veqtorebi an zomis matricebia.
striqon-veqtori [ ] an
[ ]
svet-veqtori [ ]
veqtori, romlis
komponentebi mudmivi
bijiT icvlebian (
sawyisi wertiliT, _
bolo wertiliT,
bijiT),
Tu -ganzomilebiani
veqtori ( sawyisi
wertiliTa da bolo
wertiliT) miRebulia
[ ] monakveTis tol am SemTxvevaSi avtomaturad
nawilad dayofiT aiReba
veqtoris elementebis
jami
veqtoris elementebis
namravli
veqtoris elementTa sa-
Sualo ariTmetikuli
veqtoris minimaluri [ ] cvladSi
elementis moZebna moTavsdeba minimaluri elementi,
xolo am elementis nomeria
29
veqtoris maqsimaluri [ ] cvladSi
elementis moZebna moTavsdeba maqsimaluri elementi,
xolo am elementis nomeria
elementebis dalageba
zrdadobiT,
klebadobiT
elementebis mediana
elementebis moda
elementebis
standartuli gadaxra
histograma
⃗ veqtoris ( )
sigrZe: √ an
ori veqtoris
skalaruli namravli
ori veqtoris
veqtoruli namravli
sami veqtoris Sereuli ( )
namravli ( )
⃗ ( ⃗⃗ ⃗)
⃗ ⃗⃗ ⃗ veqtorebze agebu-
li paralelepipedis
moculoba: |( ⃗ ⃗⃗ ⃗)|
tetraedris moculoba
ან
30
or veqtors Soris
kuTxe
⃗ ⃗⃗
| ⃗| | ⃗⃗|
an
sami veqtoris
veqtorul-veqtoruli
namravli ⃗ ⃗⃗ ⃗
kuTxe or sibrtyes
Soris, aseve kuTxe or
sivrciT wrfes Soris (gradusebSi),
| ⃗ ⃗⃗|
| ⃗| | ⃗⃗|
(radianebSi)
kuTxe sivrciT wrfesa
da sibrtyes Soris (gradusebSi),
| ⃗ ⃗⃗|
| ⃗| | ⃗⃗| (gradusebSi)
magaliTebi
[ ]
31
[ ]
an
32
an
5. mocemulia wertilebi: .
1) ipoveT ⃗ ⃗⃗⃗⃗⃗⃗ ⃗⃗ ⃗⃗⃗⃗⃗⃗ ⃗ ⃗⃗⃗⃗⃗⃗
[ ]
[ ]
[ ]
33
2) ipoveT ⃗ ⃗⃗ ⃗ veqtorebis sigrZeebi.
an
⃗ ⃗⃗
⃗ ⃗⃗ ( )
| ⃗|| ⃗⃗|
34
6. mocemulia veqtorebi: ⃗ ⃗⃗ ⃗
1) ipoveT Sereuli namravli ( ⃗ ⃗⃗) ⃗
3) ipoveT ( ⃗ ⃗⃗) ⃗
( )
ebs Soris.
[ ]
[ ]
35
(radianebSi)
(gradusebSi)
(radianebSi)
(gradusebSi)
nax. 1
36
Zala, romlis sidide udris 4 erTeuls, moqmedebs wer-
tilze ⃗⃗⃗ veqtoris mimarTulebiT. vipovoT am Zalis mo-
menti wertilis mimarT.
⃗⃗⃗ ⃗⃗⃗⃗⃗⃗ ⃗ ⃗ ⃗⃗⃗ ⃗⃗⃗⃗⃗⃗ ⃗
| ⃗⃗⃗|
[ ]
[ ]
(gradusebSi)
37
savarjiSoebi
2) ( ⃗ ⃗⃗) ( ⃗ ( ⃗⃗ ⃗))
8. mocemulia veqtorebi: ⃗ ⃗⃗ ⃗ ipo-
veT ⃗⃗ ⃗ ⃗⃗ ⃗⃗ ⃗ ⃗ da ⃗⃗ ⃗⃗ ⃗ veqtorebze agebuli pa-
ralelepipedis moculoba.
38
9. mocemulia wertilebi:
ipoveT
1) ⃗⃗⃗⃗⃗⃗ ⃗⃗⃗⃗⃗⃗ ⃗⃗⃗⃗⃗⃗⃗ ⃗ ⃗⃗⃗⃗⃗⃗ ;
2) | ⃗| | ⃗⃗| ⃗ ⃗⃗ ⃗ ⃗⃗ ;
3) ⃗ ⃗ , paralelogramis farTobi, samkuTxedis farTobi;
4) ( ⃗ ⃗⃗) ⃗, , ;
5) |( ⃗ ⃗⃗⃗⃗⃗⃗⃗) (⃗ ⃗ )|.
Soris.
wrfes Soris.
b) matricebi
39
ganzomilebis matrica,
romlis yvela elementi nulia
ganzomilebis kvadratuli
erTeulovani matrica
ganzomilebis matrica,
romlis mTavar diagonalze -
ianebia, yvela danarCeni elemen-
ti -ebia
ganzomilebiani matrica,
romlis yvela elementi -is
tolia
ganzomilebiani matrica,
romlis yvela elementi -is
tolia
diagonaluri matrica, romlis [ ]
mTavar diagonalze dganan
ricxvebi danarCeni [ ]
elementebi -ebia
matrica, romlis diagonaluri [ ]
elementebidan erTeuliT [ ]
marjvniv (marcxniv) dganan ele- an ase:
mentebi danarCeni ele- [ ]
mentebi -ebia
40
matricis svetebis urTierT-
Senacvleba simetriulad
centris mimarT
matricis striqonebis urTi-
erTSenacvleba simetriulad
centris mimarT
SualedSi moTavsebuli Se-
mTxveviTi ricxvebiT Sedgenili
ganzomilebiani matrica
SualedSi moTavsebuli Se-
mTxveviTi ricxvebiT Sedgenili
ganzomilebiani kvadratuli
matrica
normalurad ganawilebuli Sem-
mTxveviTi ricxvebisagan Sedge-
nili ganzomilebiani ma-
trica
normalurad ganawilebuli Se-
mTxveviTi ricxvebisagan Sedge-
nili ganzomilebiani kvadra-
tuli matrica
[ ] SualedSi Tanabrad gana-
wilebuli mTeli ricxvebis [ ]
ganzomilebiani matrica
41
matricis mobruneba -iT
saaTis isris sawinaaRmdego mi-
marTulebiT
matricis mobruneba -iT -
jer saaTis isris sawinaaRmde-
go mimarTulebiT
matricebis SeerTeba [ ] an
marjvnidan, e.i. matricas mie-
wereba matrica marjvnidan
matricas miewereba matrica [ ] an
qvemodan
matricis formis Secvla. mi-
iReba ganzomilebiani ma-
trica, Sedgenili matricis
svetebiT. matricis elementTa
raodenoba unda iyos
matricis svetebis elementebis
jamebi
matricis stiqonebis elemente-
bis jamebi
matricis svetebis elementebis
namravlebi
matricis striqonebis elemente-
bis namravlebi
matricis svetebis elementebis
dalageba zrdadobiT,
klebadobiT
matricis striqonebis elemente-
bis dalageba zrdadobiT, kle-
badobiT
matricis svetis amoSla [ ], amoiSleba -
uri sveti
matricis striqonis amoSla [ ], amoiSleba -
uri striqoni
42
matricis svetis Canacvleba , -uri sveti Sei-
sxva svetiT cvleba svetiT
matricis striqonis Canacvleba , -uri striqoni
sxva striqoniT Seicvleba striqoniT
TiToeuli svetis elementebis
saSualo ariTmetikulebisagan
Sedgenili striqoni
TiToeuli striqonis elemente-
bis saSualo ariTmetikulebisa-
gan Sedgenili sveti
TiToeuli svetis maqsimaluri []
(minimaluri) elementebisagan []
Sedgenili striqoni
TiToeuli striqonis maqsima- []
luri (minimaluri) elementebi- []
sagan Sedgenili sveti
svetebis elementebis medianebi
striqonebis elementebis media-
nebi, Cawerili striqonSi
matricis svetebis elementTa
standartuli gadaxrebis stri-
qoni
matricis striqonebis elemen-
tTaAstandartuli gadaxrebis
sveti
( ∑ ̅ )
( ∑ ̅ )
̅ ∑
matricis transponireba
43
kompleqsuri matricis transpo-
nireba da kompleqsurad SeuR-
leba
matricis Sebruneba an
matricebis Cveulebrivi namrav-
li
matricebis elementobrivi na-
mravli
kvadratuli matricis Cveuleb-
rivi axarisxeba xarisxSi
kvadratuli matricis elemen-
tobrivi axarisxeba xarisxSi
matricis elementebis gayofa
matricis Sesabamis elemen-
tebze
matricis elementebis gayofa
matricis Sesabamis elemen-
tebze
matricis rangi
kvadratuli matricis deter-
minanti
eqponencialuri funqcia ma-
tricis TiToeuli elementidan
_
kvadratuli fesvi matricis
TiToeuli elementidan _ √
logariTmuli funqcia matri-
cis TiToeuli elementidan _
44
mTavar diagonalze sakuT-
rivi ricxvebia, danarCeni
elementebi nulebia
45
aRorZinebis periodis udidesi germaneli mxatvris, fermwe-
ris, grafikosis, gravioris, xelovnebis Teoretikosisa da maTe-
matikis didi moyvarulis albrext diureris graviura `melanqo-
lia~ Seicavs bevr maTematikur simbolos. graviuris zeda mar-
jvena kuTxeSi moTavsebulia zomis matrica, romelic cno-
bilia magiuri kvadratis saxelwodebiT da romelic erT-erT
rTul gamocanas warmoadgens. masSi ganlagebulia 1-dan 16-mde
ricxvebi ise, rom nebismieri striqonis, svetis, diagonalebze
mdgomi elementebis, oTx-
ive kuTxeSi moTavsebuli
kvadratebis, aseve centra-
lur kvadratSi ricxvTa
jami erTi da igivea _ ,
kuTxeebSi moTavsebuli
oTxive ricxvis jamic 34-
ia, qveda striqonis Sua
ori ricxvi diureris mier
am graviuris Seqmnis wels
(1514) mianiSnebs.
magaliTebi
( )
46
[ ]
Columns 1 through 6
Columns 7 through 9
an
[ ]
( )
1) ipoveT elementi
[ ]
47
2) SecvaleT elementi ricxviT .
[ ]
3) ipoveT
[ ]
48
rogorc vxedavT, es jamebi erTi da igivea. diagonalze mdgomi
elementebis jamebic -ia.
an ase
[ ]
49
7. SeadgineT diagonaluri matrica, romlis mTavar diagonalze
mdebare ricxvebia
>> [ ]
>>
50
>>
9. aageT matrica
⁄
( )
[ ]
( ) ( )
51
( )
( )
[ ]
[ ]
√ √ √
( ) (√ √ √ ) ( )
√ √ √
√ √ √
( √ √ √ )
√ √ √
√ √ √
( √ √ √ )
√ √ √
[ ]
52
12. ( ) matricis saSualebiT aageT matricebi:
( ) ( )
( )
53
[ ]
ipoveT
1)
54
2) (Cveulebrivi namravli).
55
7) matricis elementobrivi ganayofi -ze.
8) -s transponirebuli matrica.
9) -s Sebrunebuli matrica.
an
56
14. aageT [ ] SualedSi normalurad ganawilebuli mTeli ri-
cxvebisagan Sedgenili ganzomilebis matrica. ipoveT mi-
si rangi.
[ ]
1) ( ) ( )
[ ]
[ ]
2) ( ) ( )
[ ]
[ ]
57
16. mocemulia matriculi gantoleba:
( ) ( ) ( )
ipoveT .
[ ]
[ ]
[ ]
58
g) wrfiv algebrul gantolebaTa sistemis amoxsnis
xerxebi
magaliTebi
mocemulia sistema:
vipovoT
1. sistemis amoxsna matricebis gayofiT (MATLAB-Si sistemis amo-
xsna SeiZleba e.w. matricebis gayofiT. gamoiyeneba gausis gamo-
ricxvis meTodi):
[ ]
[ ]
[ ]
[ ]
59
3. sistemis amoxsna krameris wesiT.
[ ]
[ ]
[ ]
savarjiSoebi
60
2)
2. SeqmeniT zomis matrica, romlis I striqoni luwi
ricxvebia 2-dan 10-mde, meore striqoni _ 3-dan 15-mde bijiT 3, me-
same striqoni _ 7-dan 35-mde bijiT 7.
1) SecvaleT masSi elementi ricxviT 30, xolo
ricxviT 4, moaxdineT miRebuli matricis trans-
ponireba;
2) SecvaleT matricis mesame striqoni striqoniT
[ ];
3. mocemulia matricebi:
( ) ( ) ( ).
ipoveT:
1) Sedegebi SeadareT erTmaneTs;
2) Sedegebi SeadareT erTmaneTs;
3) Sedegebi SeadareT erTmaneTs;
4) Sedegebi SeadareT erTmaneTs;
5) Sedegebi SeadareT erTmaneTs;
6) Sedegebi SeadareT erTmaneTs;
7) Sedegebi SeadareT erTmaneTs;
8) Sedegebi SeadareT erTmaneTs.
aageT matrica ( ).
61
3) moabruneT matrica -iT saaTis isris sawinaaRmdego mi-
marTulebiT;
4) moabruneT matrica -iT saaTis isris sawinaaRmdego
mimarTulebiT;
5) ipoveT svetebis elementebis jamebi, namravlebi;
6) ipoveT striqonebis elementebis jamebi, namravlebi;
7) daalageT svetebis elementebi zrdis, klebis mixedviT;
8) daalageT striqonebis elementebi zrdis, klebis mixed-
viT.
4. SeqmeniT normalurad ganawilebuli meoTxe rigis kvadra-
tuli da matricebi. ipoveT:
1)
2) -s Sebrunebuli matrica;
3) -s transponirebuli matrica;
4) (matricebis Cveulebrivi namravli);
5) -s elementobrivi namravli -ze;
6) (matricebis Cveulebrivi axarisxeba da namravli);
7) (matricebis elementobrivi axarisxeba da namravli);
8)
9)
10) -s elementobrivi ganayofi -ze;
11) -s elementobrivi ganayofi -ze.
5. SeqmeniT mesame rigis paskalis matrica da magiuri ma-
trica
1) miuwereT matricas matrica marjvnidan, qvemodan;
2) moZebneT matricis elementi, gaamravleT igi
matricis elementze.
6. SeqmeniT normalurad ganawilebuli mTeli ricxvebis
ganzomilebis matrica. ipoveT √ √
62
2) sakuTrivi ricxvebi, sakuTrivi veqtorebi;
3) svetebis saSualo ariTmetikulebi, medianebi, standartu-
li gadaxrebi;
4) striqonebis saSualo ariTmetikulebi, medianebi, stan-
dartuli gadaxrebi.
9. mocemulia matricebi
( ) da ( )
ipoveT:
1)
2) ( )
3) ( )
4)
5)
1) ( ) ( )
2) ( ) ( )
3) ( ) ( ) ( )
1) {
63
2) {
3) {
4) {
5)
6)
64
4. polinomebi
65
[ ] elementaruli
wiladebis mricxvelebis veqto-
ria, [ ] mniSvnele-
bis fesvebis veqtori.
elementaruli wiladebis [ ]
gaerTmniSvnelianeba [ ] mniSvnelebis
fesvebis veqtoria, xolo
[ ] mricxvelebis
veqtori.
mTeli nawilia.
erTi da imave ganzomilebis
da polinomebis Sekreba-
gamokleba
polinomis warmoebulis ga-
moTvla
da polinomebis namrav-
lis warmoebulis gamoTvla
da polinomebis Sefarde- [ ]
bis warmoebulis gamoTvla warmoebulis mricxvelis
koeficientebis veqtoria,
– mniSvnelis koeficientebis
veqtori.
magaliTebi
1.
ipoveT
1) polinomis mniSvneloba wertilSi
[ ]
66
2) polinomis mniSvnelobebi da wertilebSi.
[ ]
[ ]
4) mravalwevris fesvebi.
[ ]
[ ]
67
7) namravli.
[ ]
[ ]
e.i.
[ ]
[ ]
[ ]
e.i. ganayofia:
xolo naSTia:
9) polinomis warmoebuli.
[ ]
e.i.
10) Qnamravlis warmoebuli.
[ ]
[ ]
e.i.
[ ]
[ ]
68
[ ]
( )
mocemulia polinomebi:
√
ipoveT (naSTis CvenebiT).
[ ]
[ ]
[ ]
[ ]
sum =
4.0000 5.0000 -0.9900 -7.9014 7.0940 31.4669 6.9093
15.0000
sub =
4.0000 5.0000 0.9900 -10.0986 -7.0940 -37.4669 5.0907
7.0000
mul =
Columns 1 through 11
0 0 -3.9600 -0.5555 33.8689 182.2475 166.0843 -
40.3293 -299.4381 -33.7638 -84.7522
Columns 12 through 15
282.1073 372.5919 34.0023 44.0000
R=
-4.0404 -9.5343 -39.5328
r=
1.0e+03 *
0 0 0 0.2413 0.6127 1.3844 0.0801 0.1691
69
mocemulia polinomebi:
√ √
( )
[ ]
[ ]
[ ]
derP =
derPQ =
[ ]
[ ]
[ ]
70
[ ] [ ]
[ ]
savarjiSoebi
1. ipoveT ganayofebi:
2. ipoveT namravlebi:
a)
b)
g)
71
3. ipoveT jamebi
a)
( )
5. ipoveT namravlis
warmoebuli.
namravli da Semdeg
misi mniSvneloba wertilebSi
wertilSi .
72
a)
b)
g)
b)
g) polinomis mniSvneloba wertilebSi;
d) -s mniSvneloba wertilebSi;
e) -is mniSvneloba wertilSi;
v) ipoveT funqciis warmoebuli;
z) brZanebis saSualebiT ipoveT funqciis
warmoebuli.
73
5. funqcia, misi agebis saxeebi
magaliTebi
1. avagoT funqcia .
2. avagoT funqcia
74
3. avagoT anonimuri funqcia
[ ][ ][ ] (gamoZaxeba)
75
7. avagoT anonimuri funqcia , romelic gamoiTv-
lis kuTxes a da b veqtorebs Soris radianebSi.
[ ][ ]
raime, SedarebiT rTuli amocanis gadasawyvetad saWiroa
didi raodenobiT brZanebebis akrefa, risi gakeTebac brZanebaTa
fanjaraSi sakmaod mouxerxebelia. am problemis gadasawyvetad
MATLAB-i Seicavs specialur instruments, e.w. m-failebs. m-fa-
ilebi ori saxisaa: skripti da m-funqcia. maTi Seqmna m-faile-
bis redaqtoris gamoyenebiT xdeba. redaqtoris gamoZaxeba Sem-
degnairad SeiZleba:
meniu File New Script (an Function)
skripti m-failis umartivesi saxea. mas ar aqvs Semavali da
gamomavali argumentebi da iyenebs samuSao areSi arsebul cvla-
debs an SeuZlia Seqmnas sakuTari axali cvladebi. mas Semdeg
rac avkrefT yvela brZanebas, saWiroa skriptis Senaxva:
redaqtoris meniu File Save As
gaxsnil fanjaraSi mivuTiTebT CvenTvis sasurvel saqaRaldes
da skriptis saxels .m gafarToebiT. saxeli ar unda emTxveo-
des MATLAB-is standartuli funqciis saxels. imisaTvis, rom
skriptSi Semavali brZanebebi SevasruloT, saWiroa mimdinare sa-
qaRalde SevcvaloT im saqaRaldiT, sadac SevinaxeT skripti an
mivuTiToT misamarTi, sadac ganTavsebulia aRniSnuli saqaRal-
de da davawkapunoT redaqtoris specialur Rilakze, romelic
mwvane samkuTxedis formisaa. skriptis Sesrulebis Semdeg yvela
cvladi, romelic skriptiT iyo Seqmnili, xelmisawvdomia samu-
Sao areSic da maTi gamoyeneba SesaZlebelia sxva skriptebSi an
brZanebaTa areSi. skriptis Sesruleba aseve SesaZlebelia brZa-
nebaTa areSi skriptis saxelis gamoyenebiT. faqtobrivad, Seqmni-
li skripti MATLAB-is axali brZanebaa.
76
8. davweroT skripti, romelic aagebs
funqciis grafiks [ ] SualedSi, grafiks SeRebavs Savad,
RerZebs daawers ‘x’ da ‘y’-s.
a) [ ]
77
c)
78
[ ]
[ ]
( funqciis Seqmna)
( funqciis gamoZaxeba)
savarjiSoebi
( )
1) √ ipoveT
2) ipoveT (√ )
( )
79
6. grafika
a) organzomilebiani grafika
grafiki igeba specialur grafikul fanjaraSi Figure. gra-
fikis forma ganisazRvreba grafikuli brZanebebis argumentebiT.
amave dros SeiZleba am formis regulireba grafikuli fanjris
meniusa da instrumentebis panelis gamoyenebiT.
grafikis agebisas SeiZleba misi gaformeba sxvadasxva sa-
SualebiT: grafikis xazis gatareba gansxvavebuli wiris tipiT,
feriT, markeris tipiT. es specifikaciebi unda movaTavsoT apo-
strofebSi.
wiris stilis specifikaciebi
specifikatori wiris tipi
- uwyveti wiri
- - punqtiri
: orwertili
-.- Strix-punqtiri
markirebis specifikaciebi
markeri markeris tipi
+ niSani plusi
○ wrewiri
80
* varskvlavi
x jvari
wertili
s (square) kvadrati
d (diamond) rombi
^ samkuTxedi wveroTi maRla
v samkuTxedi wveroTi dabla
> samkuTxedi wvroTi marjvena mxares
< samkuTxedi wveroTi marcxena mxares
p (pentagram) xuTkuTxedi (pentagrama)
h (hexagram) eqvskuTxedi (heqsagrama)
81
′markeri′, ′wiris gluvia es SeerTeba.
stili′, ′feri′)
an
′wiris stili′,
′feri′ , ′markeri′)
agebs wertilebs da aerTebs
kompleqsuria maT erTmaneTTan
, grafikis ageba polarul koordinateb-
′specifikaciebi′ Si
koordinatebiani wertilebis
SeerTeba. axdens wiris animacias. Seer-
Teba xdeba kometis moZraobis Sesaba-
misad.
agebs koordinatebiT veqtoris ele-
mentebis safexurovan grafiks. gada-
svla safexuridan safexurze moicema
veqtoris elementebiT.
agebs svetur diagramas veqtoris
elementebisaTvis mocemuli veqtoris
zrdadobiT dalagebuli elementebis
mixedviT.
igive rac [ ]
agebs svetur diagramebs svetebis ho-
rizontaluri mdebareobiT.
matriculi an veqtoruli monacemebis
histograma, romelSic gamoyenebulia
erTi da imave zomis intervali.
aigeba histograma ise, rom veqtoris
elementebi erTi da imave zomis in-
tervalSi ganawildeba.
aigeba monacemebis Sesabamisi wriu-
li diagrama sibrtyeze.
grafikuli gamosaxulebis saTauri.
82
teqstis miwera grafikis RerZze.
teqstis miwera grafikis RerZze.
logariTmuli masStabi gamoiyeneba
da sakoordinato RerZebisaTvis.
igeba funqciis grafiki logariTmuli
masStabiT, aTis fuZiT sakoordina-
to RerZisaTvis da wrfivi masStabiT
RerZisaTvis.
igeba funqciis grafiki logariTmuli
masStabiT, aTis fuZiT sakoordina-
to RerZisaTvis da wrfivi masStabiT
RerZisaTvis.
b) samganzomilebiani grafika
83
igive, mxolod horizontaluri
diagrama.
agebs farTobis diagramas.
kometis moZraobis Sesabamisi
grafiki, romelic gadis
koordinatebian
wertilebze.
im funqciis grafikuli gamosax-
va, romlis mniSvnelobebi
badeze, Cawerilia matricaSi.
cilindris asaxva. cilindris
zedapirze mdebare wertilebis
generacia.
qmnis zedapiris karkasuli
modelis grafiks SeferilobiT.
agebul zedapirs emateba donis
wirebi.
zedapiris karkasuli grafikis
ageba sibrtyeze badis yovel
wertilSi z simaRlis Sesabamisad.
karkasuli zedapiris grafikis
ageba donis wirebTan erTad.
axdens samganzomilebiani vele-
bis vizualizacias.
(palitra) samganzomilebian grafiks aZlevs
elfers (palitras).
p a l i t r e b i a
wiTels, narinjisfersa da yvi-
Tels Soris gardamavali gada-
svla.
lurjis elferi.
cisferisa da mewamulis elferi
spilenZis elferi.
muqi nacrisferi elferidan Ria
nacrisframde.
84
Sav, wiTel, narinjisfer, yviTel
da TeTr ferebs Soris gardama-
vali gadasvla.
cisartyelas ferebs Soris gar-
damavali gadasvla.
lurj, cisfer, mwvane, yviTel da
wiTel ferebs Soris gardamava-
li gadasvla.
yavisferi elferi.
wiTlis, narinjisferis, yviTlis,
mwvanis, lurjisa da iisferis
cikluri cvlileba.
mewamulisa da yviTlis elferi.
mwvanisa da yviTlis elferi.
Teqvsmeti ferisagan Semdgari
Windows-is palitra.
mxolod TeTri feris.
lurjisa da mwvanis elferi.
` ” Z
...
85
aracxadi funqciis
[ ][ ] grafikis ageba areSi
[ ] [ ]
grafikis ageba polarul ko-
ordinatebSi ,
[ ]
( ) igive [ ]
[ ]
an ori cvladis funqci-
( ) [ ] is karkasuli modelis ageba.
ori cvladis funqciis
karkasuli modelis ageba.
funqciis donis wirebis age-
ba [ ] [ ] kvad-
ratSi.
86
e) ori an meti grafikis erT fanjaraSi ageba:
erT fanjaraSi da funqciaTa grafikebis
agebis sintaqsi aseTia:
( )
( )
( )
z) uban-uban mocemuli funqciis grafikis ageba:
vTqvaT, gvinda avagoT
[ ]
{ [ ]
[ ]
funqciis grafiki. brZanebaTa Tanmimdevroba aseTi iqneba:
[ ] (an )
87
;
[ ] (an )
;
[ ] (an )
;
,
[ ]
;
[ ]
;
88
grafiki grafiki grafiki
[ ]
89
l) veqtoruli velebis vizualizaciisaTvis gamoiyeneba brZaneba
[ ] [ ]
[ ]
( )
[ ] (warweris CarCos feris miTiTeba,
[ ])
[ ] (warweris teqstis feris miTiTeba,
[ ])
90
warweris ganTavsebis adgilis specifikaciebi
91
koordinatTa sistemis gare
areSi, qvemo marcxena kuTxe-
Si
koordinatTa sistemis are-
Si, grafikis mimarT yvela-
ze naklebad konfliqtur
adgilze
koordinatTa sistemis gare
areSi, grafikis mimarT yve-
laze naklebad konfliq-
tur adgilze
92
magaliTebi
93
b) √ [ ]
94
2. avagoT parametruli saxiT mocemuli funqciis grafiki
sibrtyeze
[ ]
95
3. avagoT polarul koordinatebSi mocemuli funqciis grafiki
a)
96
b) [ ]
97
√ [ ]
98
4. erT fanjaraSi avagoT dekartis koordinatebSi mocemuli
funqciebis grafikebi:
[ ]
99
b) [ ]
100
5. erT fanjaraSi avagoT sibrtyeze parametruli saxiT
mocemuli ori an meti funqciis grafiki:
101
6. erT fanjaraSi avagoT polarul koordinatebSi mocemuli
funqciebis grafikebi:
√| | [ ]
| |
102
7. erT fanjaraSi avagoT mocemuli funqciebis grafikebi:
[ ]
[ ]
[ ]
103
8. avagoT parametruli saxiT mocemuli funqciis grafiki
sivrceSi:
a) √ √
104
| | | |
b) [ ]
105
| | | |
g) [ ]
106
9. erT fanjaraSi avagoT sivrceSi parametruli saxiT mocemuli
ori (an meti) funqciis grafiki:
[ ]
>>
107
10. avagoT uban-uban mocemuli funqciis grafiki:
a) {
108
b) { | |
| |
109
11. a) davyoT grafikis fanjara oTx nawilad, ganzomilebis
matricad, CavxazoT maTSi mocemuli funqciebis grafikebi:
[ ]
[ ]
[ ]
[ ]
110
b) imave funqciaTa grafikebi ganvaTavsoT ganzomilebis
fanjrebSi:
111
g) davyoT grafikis fanjara ganzomilebis matricad da
CavxazoT maTSi mocemuli funqciebis grafikebi:
[ ]
[ ]
[ ]
112
√
12. avagoT funqciis grafiki
areze, gamoviyenoT agebis yvela SesaZlo brZaneba:
[ ]
113
[ ]
114
[ ]
115
[ ]
116
[ ]
117
[ ]
[ ]
118
[ ]
119
[ ]
120
13. avagoT sfero da cilindri:
[ ]
121
[ ]
122
14. davyoT grafikis fanjara zomis matricad da ganvaTav-
soT maTSi mocemuli funqciebis grafikebi:
[ ]
[ ]
[ ]
[ ]
123
[ ]
124
15. ganvaTavsoT funqciis
grafiki ganzomilebis qvefanjrebSi, gamoviyenoT agebis
sxvadasxva brZanebebi:
[ ]
125
126
16. avagoT parametruli saxiT mocemuli zedapirebis grafikebi:
a) elifsoidi
[ ]
127
b) konusi
128
g) hiperboluri paraboloidi
129
d) elifsuri paraboloidi
130
e) calkalTa hiperboloidi
131
v) orkalTa hiperboloidi
132
z) elifsuri cilindri
133
17. surfl brZanebis gamoyenebiT avagoT ganaTebuli zedapiris gra-
fiki:
[ ] [ ]
[ ]
134
18. movaxdinoT veqtoruli velebis vizualizacia:
a) organzomilebiani veqtoruli velis vizualizacia
[ ]
[ ]
135
b) samganzomilebiani veqtoruli velis vizualizacia:
[ ]
136
Tu gamoviyenebT grafikuli fanjris redaqtirebis saSualebebs,
romlebic xelmisawvdomia meniudan: , Segvi-
Zlia samganzomilebiani zedapiri CvenTvis mosaxerxebeli
formiT da xedvis kuTxiT warmovadginoT. aseve SesaZlebelia
samganzomilebiani zedapiris (an wiris) bevri sxva parametris
cvlilebac.
qvemoT mogvyavs aseTi manipulaciebis erT-erTi nimuSi:
137
19. avagoT mocemuli funqciebis grafikebi `martivi grafikis~
(ezplot, ezplot3, ezsurf, ezmesh, ezpolar da a.S.) gamoyenebiT:
a) [ ] SualedSi.
[ ]
138
b) [ ]
[ ]
139
g)
140
d) √| | [ ]
( ) [
]
141
e)
[ ]
[ ]
142
v) avagoT aracxadi funqciebis grafikebi:
[ ] [ ]
[ ][ ]
143
[ ][ ]
[ ][ ]
144
z) [ ] hiperboluri cilindri.
[ ]
[ ]
[ ]
145
T)
[ ]
146
i) [ ]
147
148
20. gamovsaxoT funqcia vertikaluri, horizontalu-
ri diagramebiT, aseve farTobis, safexurebiani da Rerovani dia-
gramebiT:
149
150
151
152
153
21. avagoT vertikaluri, horizontaluri, svetovani, farTo-
bis, safexurebiani da Rerovani diagramebi Semdegi monacemebiT:
, davaweroT saxelebi da RerZebs.
154
155
156
157
158
22. avagoT brtyeli, moculobiTi da wriuli diagramebi:
[ ] bijiT
159
160
23. mocemulia veqtori [ ]. gamovyoT da win wamov-
wioT mesame seqtori. davxazoT Sesabamisi brtyeli da moculo-
biTi wriuli diagramebi:
[ ]
[ ]
161
[ ]
[ ]
162
24. avagoT Rerovani sivrciTi diagramebi da
brZanebebis gamoyenebiT:
[ ] bijiT
163
164
25. avagoT martivi sivrciTi diagrama:
[ ]
165
26. avagoT matriculi sivrciTi diagrama:
[ ]
166
27. dajgufebis meTodi:
[ ]
167
[ ]
168
savarjiSoebi
[ ]
[ ]
| |
[ ]
[ ]
√ [ ]
2. aageT parametruli saxiT mocemuli funqciebis grafikebi
sibrtyeze:
( )
169
√
√| |
√ [ ]
[ ]
170
7. erT fanjaraSi aageT polarul koordinatebSi mocemuli
funqciebis grafikebi:
√| |
8. erT fanjaraSi aageT sivrceSi parametruli saxiT mocemuli
funqciebis grafikebi:
| |,
( )
171
{
{
√
| |
{
172
10. dayaviT samuSao fanjara miTiTebuli zomis nawilebad,
aageT mocemuli funqciebis grafikebi miRebul `qvefanj-
”:
[ ]
[ ]
[ ]
[ ]
[ ]
[ ]
[ ]
[ ]
[ ]
(√ √ ) [ ]
[ ]
[ ]
[ ]
[ ]
√ [ ]
[ ]
[ ]
[ ]
[ ]
173
| | [ ]
[ ]
√ [ ]
{
11. aageT mocemuli funqciebis grafikebi miTiTebul areze.
gamoiyeneT agebis yvela SesaZlo brZaneba (surf, mesh, meshz,
meshc, surfc, contour3, contour, waterfall):
[ ] [ ]
[ ] [ ]
√
[ ] [ ]
[ ] [ ]
[ ] [ ]
[ ]
[ ]
[ ] [ ]
√
( )
[ ]
174
12. dayaviT grafikuli fanjara zomis nawilebad da gana-
TavseT masSi mocemuli funqciebis grafikebi:
√ [ ]
( )
[ ]
[ ]
√ [ ] [ ]
[ ]
[ ] [ ]
[ ] [ ]
[ ]
√ [ ]
[ ]
[ ]
( √ )
175
√
√| |
176
7. koordinatTa gardaqmna
√
(kuTxeebi gamodis radianebSi).
polaruli koordinatebi gadah-
[ ] yavs dekartis marTkuTxa koor-
dinatTa sistemaSi (kuTxe miewo-
deba radianebSi).
177
cilindruli koordinatebi ga-
[ ] dahyavs dekartis marTkuTxa ko-
ordinatTa sistemaSi (kuTxe mie-
wodeba radianebSi).
sferuli koordinatebi gadahyavs
[ ] dekartis marTkuTxa koordinat-
Ta sistemaSi (kuTxeebi miewodeba
radianebSi).
magaliTebi
( )
[ ]
178
( )
[ ]
( )
[ ]
√
√
[ ]
[ ]
179
savarjiSoebi
√
√ [ ]
√ √ [ ]
√ [ ]
√ [ ]
180
8. funqciaTa interpolacia
…
…
181
[ ]
magaliTebi
[ ]
[ ]
[ ]
182
2. movaxdinoT [-2, 2] SualedSi mocemuli funqciis
interpoleba meeqvse da mecxre xarisxis mravalwevrebiT.
[ ]
183
interpolacia splainebiT
184
185
organzomilebiani interpolacia
[ ]
[ ]
[ ]
[ ]
[ ]
[ ]
186
187
188
savarjiSoebi
x -5 -4 -2.2 -1 0 1 2.2 4 5 6 7
y 0.1 0.2 0.8 2.6 3.9 5.4 3.6 2.2 3.3 6.7 8.9
2. mocemulia wertilebi:
189
[ ]
[ ]
[ ]
[ ]
[ ]
6. mocemulia cxrili:
190
9. gansazRvruli integralis gamoTvla, orjeradi
integralis gamoTvla
an ase:
( saxiT avageT integralqveSa funq-
cia, wertiliani operaciebis niSnebiT).
∫ ∫ ∬
191
gansazRvruli integralisa da orjeradi
integralis zogierTi gamoyeneba
|∫ |
|∫ ( ) |
192
4. Tu brtyeli figura SemosazRvrulia wiriT,
RerZiT da wrfeebiT, maSin misi da statikuri
momentebi da RerZebis mimarT gamoiTvleba formulebiT:
∫ ∫
∫ ⁄∫ ∫ ⁄ ∫
∫ ⁄∫ ( )
|∫ ⁄( ∫ )|
∫ ⁄( ∫ )
∫ ⁄( ∫ )
193
8. Tu mocemulia brtyeli figura da misi masis ganawile-
bis simkvrivis uwyveti funqcia, maSin am figuris masa
iqneba:
∬ ∬
∬ ∬
∬ ∬
∬ ⁄∬ ∬ ⁄∬
194
magaliTebi
trapeciebis meTodiT.
∫ √
195
4. gamoTvaleT orjeradi integrali:
∫ (∫ √ )
∫ (∫ )
sizustiT.
196
8. gamoTvaleT da wirebiT SemosazRvruli fi-
guris da RerZebis garSemo brunviT miRebuli sxeulis mo-
culobebi, .
197
savarjiSoebi
√
∫
⁄
√
∫
√ √
∫
∫
√
√
∫
√
∫
198
2. gamoTvaleT orjeradi integrali:
∫ (∫ √ )
∫ (∫ )
∬ [ ] [ ]
∬ [ ] [ ]
∬ [ ] [ ]
∬ [ ] [ ]
∬ [ ] [ ]
∬( √ ) [ ] [ ]
199
Zebis garSemo brunviT miRebuli sxeulebis moculobebi.
8. gamoTvaleT figuris polaruli RerZis garSemo
brunviT miRebuli sxeulis moculoba,
9. ipoveT im figuris statikuri momentebi da RerZebis
mimarT da simZimis centris koordinatebi, romelic SemosazRv-
200
18. materialuri wertilis siCqarea ipoveT mis mi-
er gavlili manZili pirveli wamis ganmavlobaSi.
19. mocemulia brtyeli figura da misi ma-
sis ganawilebis simkvrivis uwyveti funqcia. ipo-
veT am figuris masa.
20. mocemulia brtyeli figura da misi mas-
201
10. funqciis eqstremumis moZebna
magaliTebi
1. ipoveT funqciis lokaluri minimumebi
da maqsimumebi [ ] SualedSi.
[ ]
202
naxazidan Cans, rom funqciis minimumebi moTavsebulia Semdeg in -
tervalebSi: [ ] [ ] [ ], xolo maqsimumebi ki moTavsebulia
[ ] [ ] [ ] intervalebSi.
[ ]
[ ]
203
[ ]
[ ]
[ ]
,
[ ]
[ ]
204
[ ] [ ]
[ ] [ ]
205
[ ] [ ]
[ ] [ ]
[ ]
[ ]
206
[ ]
[ ]
207
4. ipoveT funqciis lokaluri minimumebi
da maqsimumebi [ ] SualedSi, ipoveT absoluturi mini-
mumi.
[ ]
[ ]
[ ]
[ ]
208
5. mocemulia funqcia . ipoveT
funqciis udidesi mniSvneloba marT-
kuTxedSi.
[ ]
209
[ ] [ ]
savarjiSoebi
ipoveT funqciebis eqstremumebi miTiTebul SualedebSi:
[ ]
[ ]
[ ]
[ ]
[ ]
( )
[ ]
[ ]
[ ]
[ ]
[ ]
[ ]
210
11. wrfivi programireba
[ ] ]
magaliTebi
211
1.
( ) ( ) ( ) ( )
[ ] [ ]
[ ]
[ ]
[ ]
[ ] [][]
2.
[ ]
[ ] [ ]
212
[ ]
[ ]
[ ]
[ ] []
gveqneba:
[ ]
213
[ ]
[ ]
[ ]
[ ] [][] []
[ ]
[ ]
[ ]
[ ]
[ ]
[ ]
[ ] []
214
5. kvebis racionis amocana. gvaqvs sxvadasxva fasiani sami
saxis sakvebi produqti . TiToeuli maTgani Seicavs gan-
sazRvruli raodenobis vitaminebs. cnobilia, rom
dRis ganmavlobaSi saWiroa vitaminis aranakleb 250 erTe-
ulisa, _ aranakleb 60, _ aranakleb 100 da _ aranakleb
220 erTeulisa. unda vipovoT minimaluri danaxarji, Tu
cnobilia, rom produqtebis Rirebulebebia: _ 44 lari, _
35, _ 100 lari. cxrilSi mocemulia produqtebSi vitaminebis
Semcveloba:
vitaminebis
raodenoba
4 6 15 250
2 2 0 60
5 3 4 100
7 3 12 220
Rirebuleba 44 35 100
raodenoba
[ ]
[ ]
215
[ ]
[ ] [][] []
savarjiSoebi
2.
3.
4.
216
icavs 80% pirveli xarisxis da 20% meore xarisxis benzins,
Rirs 12 TeTri. saWiroa ganisazRvros A da B narevis is raodeno-
ba, rac miscems qimwmendas maqsimalur mogebas.
217
.
,
.
218
12. transcendentuli gantolebebis ricxviTi amoxsna
magaliTebi
1. amovxsnaT gantoleba: .
[ ]
219
rogorc vxedavT, gantolebis fesvebi moTavsebulia
[ ] [ ] [ ] [ ] [ ] SualedebSi.
[ ]
[ ]
[ ]
[ ]
[ ]
2. amovxsnaT gantoleba
220
[ ]
savarjiSoebi
amoxseniT gantolebebi:
√
√
√
√
√
( )
221
√
√
√
( √ )
[ ]
[ ]
[ ]
[ ]
[ ]
222
13. simboluri gamoTvlebi
MATLAB-is SemadgenlobaSi Sedis simboluri maTematikis
danarTi (Symbolic Math Toolbox), romlis daniSnulebaa gamoTvle-
bis Catareba simboluri saxiT. gamosaxulebaTa gardaqmna, wrfi-
vi algebris amocanaTa analizuri amoxsna, diferencialuri da
integraluri aRricxva, Sedegis miReba nebismieri sizustiT – es
aris arasruli CamonaTvali im SesaZleblobebisa, rac gaaCnia am
danarTs.
moqmedebebis ZiriTadi simboluri operaciebia:
brZaneba daniSnuleba
frCxilebis gaxsna
mamravlebad daSla
msgavsi wevrebis SeerTeba
da formulebis gamartiveba
algebruli gantolebebis amo-
xsna
an wrfivi da arawრfivi gantole-
baTa sistemebis amoxsna
racionaluri wiladidan mri-
cxvelიsa da mniSvnelis gamo-
yofa
miRebuli pasuxis Cawera Cven-
Tvis cnobilი maTematikurი sa-
xiთ
rogorc simboloebSi, aseve ri-
cxviT formaSi mocemuli kvad-
ratuli matricis determinan-
tis moZebna
Sebrunebuli matricis povna
sakuTrivi ricxvebis da sakuT-
rivi veqtorebis povna
mravalwevris gardaqmna simbo-
luri formidan ricxviT for-
maSi
223
mravalwevris gardaqmna ricx-
viTi formidan simbolur for-
maSi
da siboluri monacemebis ricxviT
formaSi gadawera
analizurad mocemuli funqci-
is, aseve aracxadi an paramet-
ruli saxiT mocemuli funqci-
is grafikis ageba
funqciidan rigis warmo-
an ebulis povna cvladiT
funqciidan ganusazRvreli
integrali
Semdeg ganusazRvreli integrali
an funqciidan [ ]-ze da gamarti-
veba. integrali usasrulo ze-
da da qveda sazRvrebiT.
orjeradi integrali
funqciidan [ ] [ ]
samjeradi integrali
funqciidan
[ ]
[ ]
[ ]
funqciis zRvari, roca
funqciis marcxena zRvari,
roca
funqciis marjvena zRvari,
roca
224
cvladebisa da funqciebis Seqmna
simboluri obieqti iqmneba funqciis saSualebiT. brZa-
neba
225
matricebi da veqtorebi
simboluri cvladebi SeiZleba iyos matricebis da veqtore-
bis elementebi. iseve, rogorc Cveulebrivi matricebis SemTxve-
vaSi, striqonis elementebi, Setanisas gamoiyofa erTmaneTisagan
adgilis gamotovebiT an mZimiT, xolo svetebis elementebi
wertil-mZimiT.
[ ]
[ ]
[ ]
[ ]
[ ]
[ ]
[ ]
[ ]
[ ]
[ ]
simboluri matricebis an veqtorebis elementebisadmi mimarTva
xorcieldeba indeqsebis, maT Soris orwertilis an indeqsTa
veqtoris gamoyenebiT:
[ ]
simboluri matricis svetis an striqonis wasaSlelad gamoi-
yeneba carieli masivi:
[]
[ ]
226
gamoTvlebi simboluri cvladebiT
simboluri operaciebi gamosaxulebaTa zusti an ragind didi
sizustiT gamoTvlis saSualebas iZleva. ricxviTi cvladis sim-
bolurad gardasaqmnelad gamoiyeneba funqcia
[
]
[ ]
[ ]
ricxviTi gamosaxulebebidan simbolurze gadasvlisas gamoi-
yeneba ricxvTa racionaluri wiladis saxiT warmodgena. Sesa-
Zlebelia sxva saxiT warmodgenac, rac sym funqcias meore ar-
gumentiT mieTiTeba. gamoTvlebSi racionaluri wiladebis gamo-
yenebisas yovelTvis miiReba zusti Sedegi, romelic ar Seicavs
damrgvalebis cdomilebebs. amitom SesaZlebelia Sedegis miReba
nebismieri sizustiT. simboluri gamosaxulebebis gamoTvlisa-
Tvis gamoiyeneba funqcia:
227
funqciis gamoyenebiT miRebuli cvladi kvlav simboluri
cvladia. simboluri cvladebis ricxviTSi gadasayvanad gamoiye-
neba funqcia:
228
-Si SeiZleba gamoviyenoT ori cvladis simboluri funq-
ciac:
[ ]
am SemTxvevaSi aigeba wiri, romelzec mocemuli gamosaxuleba
nulis tol mniSvnelobas iRebs:
229
gamosaxulebaTa gamartiveba, gardaqmna da gamoTvla
simboluri maTematikis danarTi Seicavs rig funqciebs, ro-
melTa saSualebiT SesaZlebelia simbolur gamosaxulebaTa
sxvadasxva gardaqmnebi.
mravalwevrebze operaciebisaTvis gamoiyeneba Semdegi funqci-
ebi: da .
damoukidebeli cvladis xarisxTa koeficientebis gamosaTv-
lelad gamoiyeneba funqcia .
230
simboluri mravalwevrebis mamravlebad daSlisaTvis gamoi-
yeneba funqcia, Tu miRebuli mamravlebis koeficientebi ra-
cionaluri ricxvebia.
231
funqcias , SeuZlia erTi gamosaxulebis Casma meoreSi.
zogadi saxiT funqciis gamoZaxeba xdeba sami argumentiT. esenia:
simboluri funqciis saxeli, im cvladis saxeli, romelic unda
Seicvalos, da gamosaxuleba, romliTac unda Seicvalos cvla-
di. kerZod, funqcia SeiZleba gamoviyenoT garkveuli struq-
turis mqone didi simboluri gamosaxulebebis Setanis mizniT.
232
funqcia inv gamoiyeneba simboluri A matricis Sebrunebulis
gamosaTvlelad:
233
Sejameba da mwkrivad gaSla
teiloris mwkrivad funqciis gaSlisaTvis gamoiyeneba funq-
cia . magaliTad:
235
SesaZlebelia iseTi wevrebis Sejamebac, romlebic ara mxo-
lod indeqszea damokidebuli, aramed raime simbolur cvlad-
zec. Tu Sesakrebi Seicavs faqtorials, maSin faqtorialis gamo-
saxuleba unda movaTavsoT funqciaSi. MmagaliTad,
( )
236
amitom SegviZlia gamoviyenoT Semdegi brZanebebi:
-----------------
-----------------
237
-----------------------
miRebuli pasuxi Seicavs Semdegi saxis specialur funqcias:
∫
√
garda amisa, miRebuli Sedegi Seicavs kompleqsur erTeuls,
Tumca Tavdapirveli integralqveSa funqcia namdvili cvladis
iyo. saWiroa damatebiTi gardaqmnebi saboloo pasuxis misaRebad.
gansazRvruli integralis sapovnelad, funqciaSi saWiroa
mesame da meoTxe parametris miTiTeba, romlebic, Sesabamisad,
gansazRvruli integralis qveda da zeda sazRvrebia.
∫∫
--------------------------------------
238
gantolebebisa da sistemebis amoxsna
meoTxe rigamde CaTvliT, SesaZlebelia algebruli gantole-
bebis amoნაxsnTa zusti mniSvnelobebis povna. funqcia
amonaxsnebs warmoadgens racionaluri ricxvebis xarisxebis
Semcveli gamosaxulebis saxiT.
magaliTi. amoxseniT gantoleba.
amoxsna:
| |
| - ------ |
| |
| |
| |
| ------- - ---- |
| |
| |
| |
| ------- - --- |
| |
| -------- |
-----------------------------
| |
| ----------------- -- |
239
maRali rigis algebruli gantolebebis da transcendentuli
gantolebebis amonaxsnebi moiZebneba miaxloebiT.
funqcia aseve gamoiyeneba arawrfiv gantolebaTa siste-
mebis amosaxsnelad. am SemTxvevaSi funqcia -s parametrebi
sistemaSi Semaval gantolebaTa marcxena mxareebi da is cvlade-
bia, romelTa mimarTac unda amoixsnas sistema.
magaliTi. amoxseniT gantolebaTa sistema:
{
amoxsna.
240
Tu analizuri amoxsna SeuZlebelia, maSin moyvanili iqneba
fesvebis ricxviTi mniSvnelobebi.
magaliTi. amoxseniT gantolebaTa sistema:
amoxsna.
241
amoxsna.
| |
| --------- |
--------------------------------------
| --- -- ------------ |
----------- -- ------------ --
242
---
amoxsna:
[ ]
( )
---------------------------------
[ ]
243
----------------
magaliTebi
gaxseniT frCxilebi:
a)
b)
amoxsna: a) pirveli gza:
–
meore gza:
–
b)
daSaleT mamravlebad:
a)
b)
amoxsna: a)
244
b)
gaamartiveT gamosaxuleba:
a)
b)
g)
( )
( )
( ) ( ) ( ) ( )
v)
( ) ( )
amoxsna: a)
b)
g)
d)
245
e)
v)
z)
amoxsna:
----------------------------------------
246
–
ipoveT funqciis II rigis warmoebuli, sadac
amoxsna:
----------------------------------------------------------------------------------------
ipoveT integralebi:
∫ ∫
∫ ∫
amoxsna: a)
b)
g)
247
d)
| ------------------------------------- -- ------------------------------------ |
| |
-- ------------------------------------------------------------------------------------
ipoveT integrali:
amoxsna:
------------------------------- -- ----------------------------
2 2
+ ----------------------------- -- ------------------------------
ipoveT integrali:
∬ [ ] [ ]
amoxsna:
248
ipoveT integrali:
∭ [ ] [ ] [ ]
amoxsna:
ipoveT zRvari:
( )
√
amoxsna:
amoxseniT gantoleba:
amoxsna:
----
249
| |
| ------ -- |
------------------------
| |
| + ------ |
-- ---------------------
amoxsna:
[ ]
250
251
∫
leba.
252
savarjiSoebi
( )( )
( )
( )
2. daSaleT mamravlebad:
253
warmoadgineT jamis saxiT:
( )
( )
warmoebulebi.
7. ipoveT:
254
8. ipoveT:
∫( ( √ ) )
∬ [ ] [ ]
∭ [ ] [ ] [ ]
11. ipoveT:
( )
√ √
255
13. amoxseniT gantoleba:
√
√
√
√
√
14. gamoiyeneT funqcia da amoxseniT sistemebi:
√
{
{ √
{ [ ] [ ]
256
{
{ [ ] [ ]
257
14. danarTi
savaraudo bileTebi I testirebisaTvis
#1
1. gamoTvaleT:
√ √
2. mocemulia veqtorebi:
⃗ ( ) ⃗⃗ (√ )
⃗ (√ )
ipoveT
5. amoxseniT algebrul gantolebaTa sistema:
√ √
√
{ √
#2
1. gamoTvaleT:
( )
258
2. mocemulia veqtorebi:
⃗ ⃗⃗ (√ )
ipoveT kuTxe maT Soris.
3. SeadgineT meoTxe rigis magiuri matrica ipoveT misi rangi,
determinanti da Sebrunebuli matrica.
4. mocemulia polinomebi:
√
ipoveT ganayofi moZebneT naSTi.
#3
1. Wurvis traeqtoria, romelic gasrolilia sawyisi
siCqariT da kuTxiT horizontisadmi, ganisazRvreba
formuliT:
gamoTvaleT Tu
2. mocemulia veqtorebi:
⃗ ( √ ) ⃗⃗ ( √ )
ipoveT kuTxe maT Soris.
3. aageT mexuTe rigis magiuri matrica ipoveT
4. mocemulia polinomebi:
√
ipoveT
259
5. amoxseniT sistema:
#4
1. dakidebuli xidis bagiriT moxazuli wiris sigrZe gamoiTvle-
ba formuliT:
√ ( )
2. mocemulia veqtorebi:
⃗ ⃗⃗ ( √ )
⃗ (√ )
ipoveT | ⃗ ⃗⃗ ⃗|
3. aageT matrica:
(√ √ )
ipoveT √
4. mocemulia polinomi:
260
#5
1. gamoTvaleT
√
Tu
2. mocemulia veqtorebi:
⃗ ( √ ) ⃗⃗ ( ) ⃗
( ) ( )
√ √
( )
√ √
4. mocemulia mravalwevri:
√
ipoveT misi mniSvnelobebi wertilebSi:
5. amoxseniT sistema:
√
{ √
261
savaraudo bileTebi II testirebisaTvis
#1
| | | |
[ ]
a)
b) √| | [ ]
a)
b) [ ]
g) [ ]
7. amoxseniT transcendentuli gantoleba:
√
262
#2
[ ]
( )
| |
{
[ ]
[ ]
g) [ ]
263
#3
| |
[ ]
b)
( √ ) [ ]
a)
b) [ ]
a)
b) √ [ ]
g) [ ] .
264
#4
{
4. aageT funqciis grafiki
funqciebis daxmarebiT:
[ ]
5. aageT funqciaTa grafikebi `martivi grafikis~ (
) brZanebebis gamoyenebiT:
a)
b) [ ]
b) √ [ ]
g) [ ] .
√
265
#5
√ [ ]
b)
| |
[ ]
a) √
b) [ ]
a) [ ]
b) [ ]
g) [ ]
( )
266
savaraudo bileTebi daskvniTi gamocdisaTvis
#1
b)
⁄
√
∫
[ ]
( )
[ ]
267
#2
a)
b)
√ √
∫
∬
√
[ ]
[ ]
268
#3
a)
b)
∫
√
∬√
[ ]
[ ]
269
#4
a)
b)
√
∫
[ ]
[ ]
270
#5
√
√
b)
√
∫
∬ [ ] [ ]
[ ]
[ ]
271
gamoyenebuli literatura
272
sarCevi
Sesavali ................................................................................................................... 3
1. muSaobis pirveli nabijebi, samuSao magidis mokle mimoxilva 7
2. umartivesi gamoTvlebi, gamoTvlebis Sedegebis formatireba,
cvladebi .................................................................................................................. 9
3. veqtorebi, matricebi, masivebi, wrfiv gantolebaTa sistemebi 29
a) veqtorebi: konstruireba da operaciebi ........................................ 29
b) matricebi...................................................................................................... 39
g) wrfiv algebrul gantolebaTa sistemis amoxsnis xerxebi.. 59
4. polinomebi ....................................................................................................... 65
5. funqcia, misi agebis saxeebi ..................................................................... 74
6. grafika............................................................................................................... 80
a) organzomilebiani grafika ................................................................... 80
b) samganzomilebiani grafika................................................................... 83
7. koordinatTa gardaqmna ............................................................................ 177
8. funqciaTa interpolacia......................................................................... 181
9. gansazRvruli integralis gamoTvla, orjeradi integralis
gamoTvla.............................................................................................................. 191
10. funqciis eqstremumis moZebna .............................................................. 202
11. wrfivi programireba ................................................................................ 211
12. transcendentuli gantolebebis ricxviTi amoxsna................... 219
13. simboluri gamoTvlebi ........................................................................... 223
14. danarTi........................................................................................................... 258
gamoyenebuli literatura........................................................................... 272
273
რედაქტორი ნ. ქაფიანიძე
274