Tabliµcni integrali, metod smjene, svo†enje na potpun kvadrat

ass. J. Bektešević
February 25, 2021

1 Tabliµcni integrali
Z
xk+1
xk dx = +c
Z k+1 Z
dx dx
= ln jxj + c =) = ln jx aj + c
Z x Z x a
dx 1 x 1 dx 1 x a
= ln +c =) = ln +c
Z x2 1 2 x+1 Z x2 a2 2a x+a
dx dx 1 x
= arctgx + c =) = arctg + c
Z x2 + 1 Z x2 + a2 a a
dx dx
p = arcsin x + c =) p = arcsin xa + c
Z 1 x2 Z a2 x2
dx p dx p
p = ln x + x2 1 + c =) p = ln x + x2 a2 + c
x2 1 x x 2 a2
Z
x a
a dx = +c
Z ln a Z
1 kx
ex dx = ex + c =) ekx dx = e +c
Z Z k
1
sin xdx = cos x + c =) sin kxdx = cos kx + c
Z Z k
1
cos xdx = sin x + c =) cos kxdx = sin kx + c
Z k
dx
2x
= tgx + c
Z cos
dx
= ctgx + c
sin2 x
Sada ćemo nauµciti kako da upotrebljavamo tabliµcne integrale. Gore navedene formule Z u zadacima
Z koristimo
Z samo
dx dt du
ako dobijemo identiµcan integral kao u tablici (razlika smije biti samo do na slovo tj. x2 +1 , t2 +1 , u2 +1 itd.).
Npr.
Z Z
dx dx
2 + 25
= 2 + 52
=(integral je tabliµcni)= 15 arctan x5 + C,
Z x Z x
dx dx 1 x
2
= p 2 =(integral je tabliµcni)= p7 arctan p7 + C,
x +7 2
x + 7
Z Z Z
dx 1 dx 1 dx 1 x 1 x
=(integral nije tabliµcni)= 2 =2 p 2 = 2p8 arctan p8 + C = 4p2 arctan 2p2 + C,
2x2 + 16 x2 + 8 x 2 + 8
Z Z
dx dx
2x
= 2 =(integral nije tabliµcni)= arctan ex + C (velika i uµcestala greška kod studenata)
e +1 x
(e ) + 1

1
2 Svo†enje na tabliµcne integrale
Sljedeće neodre†ene integrale ćemo riješiti svo†enjem na tabliµcne integrale pri µcemu ćemo koristiti samo formule
Z Z
c f (x) dx = c f (x) dx, c = const
Z Z Z
(f (x) g (x)) dx = f (x) dx g (x) dx:
Z p p
3 2 3 5
Primjer 1 Riješiti neodre†eni integral x2 x +5 x2 x3 dx.
p
3
p pp p 13
Rješenje. Kako je x 2 5 x3 = 3 5 x10 x3 = 15 x13 = x 15 i x12 = x 2
, to je
Z p p Z Z Z 13
3 2 3 13 2+1
x 15 +1
x2 x3 dx = 3 x 2 dx 2 dx x
5
x2 x +5 x +5 x 15 dx = 3 2+1 + C1 2 ln jxj + C2 + 5 13 +1
15
+ C3
p
= x3 2 ln jxj + 75
15
28 x28 + C:
Z
1+3x2
Primjer 2 Riješiti neodre†eni integral x2 (1+x2 ) dx:

Z Z Z Z
1+3x2 (1+x2 )+2x2 1+x2 2x2
Rješenje. x2 (1+x2 ) dx = x2 (1+x2 ) dx = x2 (1+x2 ) dx + x2 (1+x2 ) dx
Z Z
dx dx 1
= x2 + 2 1+x2 = x + 2 arctan x + C:
Z
x2
Primjer 3 Riješiti neodre†eni integral x 1 dx:

Z Z Z Z Z Z Z Z
x2 (x2 1)+1 x2 1 dx (x 1)(x+1) dx dx
Rješenje. = x 1 dx x 1 dx = x 1 dx + x 1 = x 1 dx + x 1 = (x + 1) dx + x 1
Z Z Z
dx x2
= xdx + dx + x 1 = 2 + x + ln jx 1j + C:
Z
x3 +x 2
Primjer 4 Riješiti neodre†eni integral x2 +1 dx:

Z Z Z Z Z Z
x3 +x 2 x(x2 +1) 2 x(x2 +1) dx dx x2
Rješenje. x2 +1 dx = x2 +1 dx = x2 +1 dx 2 x2 +1 = xdx 2 x2 +1 = 2 2 arctan x + C:

Z
x2 +5
Primjer 5 Riješiti neodre†eni integral x2 +1 dx:

Z Z Z Z Z Z
x2 +5 (x2 +1)+4 x2 +1 4 dx
Rješenje. x2 +1 dx = x2 +1 dx = x2 +1 dx + x2 +1 dx = dx + 4 x2 +1 = x + 4 arctan x + C:
Z
x4
Primjer 6 Riješiti neodre†eni integral x2 +1 dx:

Z Z Z 2
Z Z Z
x4 (x4 1)+1 (x2 ) 12 dx (x2 1)(x2 +1) dx
Rješenje. x2 +1 dx = x2 +1 dx = x2 +1 dx + x2 +1 = x2 +1 dx + x2 +1
Z Z Z Z Z
3
dx dx x
= x2 1 dx + x2 +1 = x2 dx dx + x2 +1 = 3 x + arctan x + C:
Z
x+5
Primjer 7 Riješiti neodre†eni integral x2 1 dx:

Z Z Z Z Z Z Z Z
x+5 (x 1)+6 x 1 dx x 1 dx dx dx
Rješenje. x2 1 dx = x2 1 dx = x2 1 dx + 6 x2 1 = (x 1)(x+1) dx + 6 x2 1 = x+1 +6 x2 1

= ln jx + 1j + 3 ln xx+11 + C:
NapomenimoZi to da ovaj zadatak moµzemo riješiti tako što ćemo polazni integral napisati u obliku
Z
x+5 (x+1)+64
x2 1 dx = x2 1 dx =

2
 Z
dx
Primjer 8 Riješiti neodre†eni integral sin2 x cos2 x
:
Z Z Z Z Z Z
dx sin2 x+cos2 x sin2 x cos2 x dx dx
Rješenje. sin2 x cos2 x
= sin2 x cos2 x
dx = sin2x cos2 x
dx + sin2x cos2 x
dx = cos2 x + sin2 x
= tan x cot x + C:
Z
Primjer 9 Riješiti neodre†eni integral tan2 xdx:
Z Z Z Z Z
2 sin2 x 1 cos2 x dx
Rješenje. tan xdx = cos2 x dx = cos2 x dx = cos2 x dx = tan x x + C:
Z
cos 2x
Primjer 10 Riješiti neodre†eni integral cos x sin x dx:

Z Z Z Z
cos 2x cos2 x sin2 x (cos x sin x)(cos x+sin x)
Rješenje. cos x sin x dx = cos x sin x dx = cos x sin x dx = (cos x + sin x) dx
Z Z
= cos xdx + sin xdx = sin x cos x + C:
Z
1+sin 2x
Primjer 11 Riješiti neodre†eni integral sin x+cos x dx:

Z Z Z Z
1+sin 2x sin2 x+2 sin x cos x+cos2 x (sin x+cos x)2
Rješenje. sin x+cos x dx
= sin x+cos x dx = sin x+cos x dx = (sin x + cos x) dx
Z Z
= sin xdx + cos xdx = cos x + sin x + C:

3
3 Metod smjene
Kada nismo u mogućnosti riješiti zadatak koristeći se tehnikom rješavanja izloµzenoj u prethodnoj sekciji, onda
ćemo zadatak pokušati riješiti koristeći metod smjene. Ovisno od toga koliko dobro znamo izvode, toliko dobro
ćemo razumijeti ovu lekciju.
Z
x
Primjer 12 Riješiti neodre†eni integral x2 +9 dx:

Z smjena : x2 + 9 = t Z
x 1 dt 1 1
Rješenje. = x2 +9 dx
2xdx = dt = 2 t = 2 ln jtj + C = 2 ln x2 + 9 + C:
1
xdx = 2 dt
Z
15
Primjer 13 Riješiti neodre†eni integral x 3x2 + 7 dx:

Z smjena : 3x2 + 7 = t Z 16
15 1 1 t16 (3x2 +7)
Rješenje. x 3x2 + 7 6xdx = dt
dx = = 6 t15 dt = 6 16 +C = 96 + C:
xdx = 61 dt
Z
Primjer 14 Riješiti neodre†eni integral px dx:
1+ 1+x2

Z smjena : 1 + x2 = t2 Z Z Z Z
(t+1) 1
= px dx 2xdx = 2tdt = tdt
= dt
Rješenje. 1+ 1+x2 1+t 1+t dt = dt 1+t =t ln jt + 1j + C
xdx = tdt
p p
= 1+x 2 2
ln 1 + x + 1 + C:
Z
x
Primjer 15 Riješiti neodre†eni integral p
3
3+4x2
dx:

Z smjena : 3 + 4x2 = t3 Z Z q
x 3 t2 dt 3 3 t2 3 2
Rješenje. =p
3
3+4x2
dx 8xdx = 3t2 dt = 8 t = 8 tdt = 8 2 +C = 16
3
(3 + 4x2 ) + C:
xdx = 83 t2 dt
Z
3
Primjer 16 Riješiti neodre†eni integral p x dx:
1 2x2

Z Z smjena : 1 2x2 = t2 Z Z
3 2 1 t2
Rješenje. p x dx = p x xdx = 4xdx = 2tdt = 1 2
tdt = 1
1 t2 dt
1 2x2 1 2x2 2 t 4
Z Z xdx = 21 tdt
t3
p p
23
= 1
4 dt + 1
4 t2 dt = 1
4t + 12 + C = 14 1 2x2 + 1 122x + C:
Z
3x+5
Primjer 17 Riješiti neodre†eni integral x2 +2 dx (µcesto se javlja na ispitima)
Z Z Z Z Z
3x+5 x dx x dx
x2 +2 dx =3 x2 +2 dx +5 =3 x2 +2 dx +5
Rješenje. p 2. Sada je
x2 +2 x2 + 2
Z 2
smjena : x + 2 = t Z
x 1 dt 1 1
x2 +2 dx = 2xdx = dt = 2 t = 2 ln jtj + C1 = 2 ln x2 + 2 + C1 , pa je
Z xdx = 12 dt
3x+5 3 p5
x2 +2 dx = 2 ln x2 + 2 + 2
arctan px2 + C:
Z
ln2 x
Primjer 18 Riješiti neodre†eni integral x dx:

Z Z
ln2 x smjena : ln x = t t3 ln3 x
Rješenje. x dx = dx = t2 dt = 3 +C = 3 + C:
x = dt

4
 Z
dx
Primjer 19 Riješiti neodre†eni integral x(ln2 x+1)
:
Z Z
smjena : ln x = t
dx dt
Rješenje. x(ln2 x+1)
=
dx = t2 +1 = arctan t + C = arctan (ln x) + C:
x = dt
Z
x
Primjer 20 Riješiti neodre†eni integral p ex dx:
e 1

Z Z Z
smjena : ex 1 = t2
x p
= p ex dx =2 t
dt = 2t + C = 2 ex
Rješenje. e 1 ex dx = 2tdt t dt =2 1 + C:
Z
Primjer 21 Riješiti neodre†eni integral p dx :
ex 2

Z Z Z Z
p dx
smjena : ex 2 = t2 e x
p dx tdt dt p2
Rješenje. = = =2 =2 = arctan pt2 + C
ex 2 ex dx = 2tdt ex ex 2 (t2 +2)t t2 +2 2
p p x
ep 2
= 2 arctan 2
+ C:
Z
x
Primjer 22 Riješiti neodre†eni integral p e dx:
e2x 1

Z Z
smjena : ex = t
x p p
Rješenje. =p e dx = p dt = ln t + t2 1 + C = ln ex + e2x 1 + C:
e2x 1 ex dx = dt t2 1

Z
cos x
Primjer 23 Riješiti neodre†eni integral sin2 x+4
dx:
Z Z Z
smjena : sin x = t
cos x dt dt 1
Rješenje. sin2 x+4
dx = = t2 +4 = t2 +22 = 2 arctan 2t + C = 1
2 arctan sin2 x + C:
cos xdx = dt
Z
sin x cos x
Primjer 24 Riješiti neodre†eni integral sin2 x+1
dx:

Z smjena : sin2 x + 1 = t Z
Rješenje. sin x cos x
=
sin2 x+1
dx
2 sin x cos xdx = dt = 1
2
dt
t = 1
2 ln jtj + C = 1
2 ln sin2 x + 1 + C:
sin x cos xdx = 12 dt
Zadatak smo mogli riješiti i drugaµcije, tj.
Z Z smjena : t2 + 1 = k Z
sin x cos x smjena : sin x = t t 1 dk 1
2
sin x+1
dx = = t2 +1 dt =
2tdt = dk = 2 k = 2 ln jkj + C
cos xdx = dt
tdt = 21 dk
= 1
2 ln t2 + 1 + C = 1
2 ln sin2 x + 1 + C:

Z
Primjer 25 Riješiti neodre†eni integral tan3 xdx:

Z Z Z Z smjena : cos x = t Z
sin3 x sin2 x 1 cos2 x 1 t2
Rješenje. tan3 xdx = cos3 x dx = cos3 x sin xdx = cos3 x sin xdx = sin xdx = dt = t3 ( dt)
Z Z Z sin xdx = dt
t2 1 dt 3 1 1
= t3 dt = t t dt = ln jtj + 2t2 + C = ln jcos xj + 2 cos2 x + C:
Z
sin x+cos x
Primjer 26 Riješiti neodre†eni integral 3+sin 2x dx:

Z smjena : sin x cos x = t Z Z

sin x+cos x dt dt 1 t 2
Rješenje. 3+sin 2x dx = (cos x + sin x) dx = dt = 4 t2 = t2 22 = 4 ln t+2 +C
sin 2x = 1 t2
1 sin x cos x 2
= 4 ln sin x cos x+2 + C:

5
 Z
dx
Primjer 27 Riješiti neodre†eni integral sin x :

Z Z Z smjena : cos x = t Z Z
dx sin x sin x dt dt
Rješenje. sin x = sin2 x
dx = 1 cos2 x dx = sin xdx = dt = 1 t2 = t2 1
sin xdx = dt
1 t 1 1 cos x 1
= 2 ln t+1 +C = 2 ln cos x+1 + C:
Z p
2 x2
Primjer 28 Riješiti neodre†eni integral x dx.

Z p
Z p smjena : 2 x2 = t2 Z Z Z
2 x2 2 x2 t t2 (t2 2)+2
Rješenje. x dx = x2 xdx = 2xdx = 2tdt = 2 t2 ( tdt) = t2 2 dt = t2 2 dt
Z Z Z Z xdx = tdt
t2 2
p p p
2
p
= dt dt 1 t p2
x2 + p1 p2 x p2
t2 2 dt +2 = dt + 2 =t+2 ln +C = 2 ln + C:
p 2
p
t2 2 t2 2 2 2 t+ 2 2 2 x2 + 2

Z p
x2 5
Primjer 29 Riješiti neodre†eni integral x dx.

Rješenje. Postupit ćemo kao u prethodnom primjeru.

Z p Z p smjena : x2 5 = t2 Z Z Z
x2 5 x2 5 t t2 (t2 +5) 5
x dx = x2 xdx = 2xdx = 2tdt = t2 +5 tdt = t2 +5 dt = t2 +5 dt
Z Z Z Z xdx = tdt
t2 +5
p p p
x2
= dt dt p1 arctan pt5 + C = x2 p 5
t2 +5 dt 5 = dt 5 =t 5 5 5 arctan + C:
p 2
t2 +5 t2 + 5 5 5

6
 Z Z
p Ax+B dx Ax+B
4 Svo†enje na potpun kvadrat. TIP ax2 +bx+c
ili ax2 +bx+c dx
Z
dx
Primjer 30 Riješiti neodre†eni integral p
x2 4x+13
:
Z
Rješenje. Ovo je zadatak tipa p Ax+B dx. Najprije izraz ax2 + bx nadopunimo do potpunog kvadrata, tj.
ax2 +bx+c
2
x2 4x = x2 4x + 4 4 = (x 2) 4. Sada je
Z Z Z Z Z
p dx
= p dx
= p dx 2 = smjena : x 2 = t = p dt = p dt
x2 4x+13 (x 2)2 4+13 (x 2) +9 dx = dt t2 +9 t2 +32
p q p
2
= ln t + t2 + 32 + C = ln x 2 + (x 2) + 9 + C = ln x 2 + x2 4x + 13 + C:

Z
Primjer 31 Riješiti neodre†eni integral p xdx :
7+6x x2

Z
Rješenje. Ovo je zadatak tipa p Ax+B dx. Najprije izraz ax2 + bx nadopunimo do potpunog kvadrata, tj.
ax2 +bx+c
2 2
6x x2 = x2 6x = x2 6x + 9 9 = (x 3) 9 = (x 3) + 9. Sada je
Z Z Z Z Z Z
p xdx
smjena : x 3=t (t+3)dt
= p xdx = p xdx 2 = = p = p tdt + 3 p dt .
7+6x x2 7 (x 3)2 +9 16 (x 3) dx = dt 16 t2 16 t2 16 t2
Dalje,
Z smjena : 16 t2 = k 2 Z Z
p
I1 = p tdt = 2tdt = 2kdk = kdk
= dk = k + C1 = 16 t2 + C1 ,
16 t2 k
Z Z tdt = kdk
I2 = 3 p dt =3 p dt = 3 arcsin 4t + C2 , pa je konaµcno
16 t2 42 t2
Z q
p 2
p xdx = I1 + I2 = 2 t
16 t + 3 arcsin 4 + C = 16 (x 3) + 3 arcsin x 4 3 + C
7+6x x2
p
= 7 + 6x x2 + 3 arcsin x 4 3 + C:
Z
Primjer 32 Riješiti neodre†eni integral p x+1 dx.
1 x x2

Z
Rješenje. Ovo je zadatak tipa p Ax+B dx. Najprije izraz ax2 + bx nadopunimo do potpunog kvadrata, tj.
ax2 +bx+c
2 2
x x2 = x2 + x = x2 + 2 12 x + 14 1
4 = x + 12 1
4 = x + 12 + 14 . Sada je
Z Z Z Z
p x+1 x+1 q x+1
smjena : x + 21 = t (p
t 21 )+1
dx = q dx = dx = = dt
1 x x2 1 2
1 (x+ 2 ) + 4
1 1 2
4 (x+ 2 )
5 dx = dt 5
4 t
2
Z Z Z
1
= pt+
5
2
2
dt = ptdt
5 2
+ 12 p 5dt 2 .
4 t 4 t 4 t
Dalje,
Z smjena : 5
4 t2 = k 2 Z Z q
I1 = ptdt
5
= 2tdt = 2kdk = kdk
k = dk = k + C1 = 5
4 t2 + C1 ,
4 t2
Z Z tdt = kdk
1 p 5dt 1 dt 1 t 1
I2 = 2 = 2
r
p = 2 arcsin p
5
+ C2 = 2 arcsin p2t5 + C2 , pa je konaµcno
t2 5
2
4
2 t2 2
Z q q
1 2 2(x+ 12 )
p x+1 dx = I1 + I2 = 5
t2 + 1
arcsin 2t
p +C = 5
x+ + 1
arcsin p +C
1 x x2 4 2 5 4 2 2 5
p 1 2x+1
= 1 x x2 + 2 arcsin p
5
+ C:
Z
Primjer 33 Riješiti neodre†eni integral p 2x+1 dx.
1 3x x2

7
 Z
Rješenje. Ovo je zadatak tipa p Ax+B dx. Najprije izraz ax2 + bx nadopunimo do potpunog kvadrata, tj.
ax2 +bx+c
2 2
3x x2 = x2 + 3x = x2 + 2 32 x + 94 9
4 = x + 32 9
4 = x + 23 + 94 . Sada je
Z Z Z Z
p 2x+1 2x+1 2x+1 smjena : x + 23 = t 2(t 23 )+1
p 13 2 dt
dx = q dx = q dx = =
1 3x x 2 2
1 (x+ 23 ) + 49 13
(x+ 32 )
2
dx = dt t
Z Z Z 4 4

= p2t13 2 2 dt = 2 p 13 tdt
2
2 p 13dt 2 .
4 t 4 t 4 t
Dalje,
Z smjena : 13
4 t2 = k 2 Z Z q
I1 = 2 p tdt13
= 2tdt = 2kdk =2 kdk
k = 2 dk = 2k + C1 = 2 13
4 t2 + C1 ,
4 t2
Z Z tdt = kdk
I2 = 2 p 13dt =2 r
p
dt
= 2 arcsin p
t
13
+ C2 = 2 arcsin p2t13 + C2 , pa je konaµcno
t2 13
2
4
2 t2 2
Z q q
3 2 2(x+ 32 )
p 2x+1 dx = I1 I2 = 2 13
t2 2 arcsin p2t13 + C = 2 13
x+ 2 arcsin p +C
1 3x x2 4 4 2 13
p
= 2 1 3x x2 2 arcsin 2x+3
p
13
+ C:
Z
p
Zadatak 1 Riješiti neodre†eni integral p x+2 dx. (rješenje: 1 3x x2 + 1
arcsin 2x+3
p + C)
1 3x x2 2 13

Z
p
Zadatak 2 Riješiti neodre†eni integral p 2x+3 dx. (rješenje: 2 1+x x2 + 4 arcsin 2xp51 + C)
1+x x2

Z
p
Zadatak 3 Riješiti neodre†eni integral p x 3 dx. (rješenje: 1 2x x2 4 arcsin x+1
p + C)
1 2x x2 2