Düş kapanı Fitoterapötikler

Mitolojide . Gece tanrıçası Nyx’in 2 oğlundan biri olan Hypnos (uyku

tanrısı) insanların gözlerine haşhaş dökerek rahat uyumalarını sağlar ve
uykuya daldıktan sonra onları kanatlarına alıp huzurlu uyumalarına
yardımcı olurdu. Hypnos’un hayallerden sorumlu binlerce çocuğunun
yaşadığı Kafkasya'daki mağaradan yeryüzündeki unutkanlık nehrinin
geçerek yeryüzüne yayıldığına inanç Antik Yunan’da, Tıp Tanrısı
Asklepios‘a adanmış senatoryumların inşasına temel olmuştur. Uykuyu
unutanlar bu senatoryumlarda meditasyonlarla çare ararlardı(1).
Sanıldığının aksine uyku çok boyutlu aktif bir durumdur. Normal
uykunun Hızlı göz hareketlerinin olmadığı (NREM- Non Rapid Eye
Movements).). ve hızlı göz hareketlerinin olduğu (REM- Rapid Eye Movements).). iki evresi
vardır. NREM uyku elektroansefalografik açıdan 4 evreye ayrılır: NREM-I, II (yüzeyel uyku ).
ve NREM-III ve IV (derin uyku). Her bir uyku siklusu ortalama 90-120 dakika civarında
sürmektedir. Uyku siklusları gece boyunca 3-6 defa tekrarlanır.
Elektroensefalogram, elektro-okulogram ve elektromyografi gibi nörofizyolojik
parametrelerle belirlendiği üzere ventrolateral preoptik alan REM uykusundan sorumlu olan
kolinerjik laterodorsal tegmental nukleus ve pedinkülopontin tegmental nukleus major
bölgelerdir ve GABA ve asetilkolin sorumlu nörotransmiterlerdir. Uyanıklıktan sorumlu
major bölgeler ise retiküler formasyon, basal önbeyin (kolinerjik)., locus seruleus, dorsal
raphe ve posterior hipotalamus, dopaminerjik A 11 bölgesi olup sorumlu nörotransmiterler
asetilkolin, norepinefrin ve seratonindir. (2).

Tipik bir gece uykusu,% 75 REM olmayan uyku ve% 25

REM uykusundan oluşur.

Ancak bu basitleştirilmiş resmin ötesinde, hem bu iki uyku

türünün özellikleri hem de gece boyunca farklı uyku
aşamaları arasında geçişimiz hakkında söylenebilecek çok
şey var.

Uykunun aşamaları ilk olarak 1937'de, radarın geliştirilmesindeki önemli çalışmaları ile
tanınan bir Amerikalı olan Alfred Lee Loomis tarafından tanımlandı ancak pek çok kişinin
uykunun en heyecan verici aşaması olarak kabul ettiği REM uykusu , rüyaların gerçekleştiği
aşamadır. REM uykusu ile rüya görme arasındaki bu bağlantı ilk olarak 1953'te Dr.Dement
Dement'in yanı sıra onun öğrencisi Eugene Aserinsky ve öğretmenleri Nathaniel Kleitman
tarafından bulundu. Dement ve Kleitman 1953'te REM uykusunun farklı bir durum olduğunu
saptamaları uykunun evrelerini yeniden sınıflandırarak bugün kullandığımız modeli verdiler
Yukarıdaki grafik, bir yetişkinin tipik bir gecede uykunun her aşamasında geçirilen geçişleri ve
göreceli zaman miktarını göstermektedir. Derin, yavaş dalga uykusunun en yaygın olarak
gecenin başında olduğuna ve gece orantılı olarak ilerledikçe REM uykusunda daha fazla
zaman harcandığı dikkat çekmektedir.

NREM UYKUSU (hızlı olmayan göz hareketleri).

Bu uykuya derin, sakin, rüyasız, delta dalgalı, normal uyku gibi değişik isimler verilmektedir.
Dört evresi vardır:

1 evre: Göz küresi hareketlerinin bulunduğu, uykunun çok hafif olduğu, uyku/uyanıklık
arasındaki geçiş dönemidir. Kapı açılması dahi kişiyi uyandırabilir. Bu evre uyku başlangıcında
ve gece uykusunun bitişinde 1-7 dakika kadar kısa sürelidir. Toplam uykunun %5'ini kapsar.

2. evre: Göz küresi hareketlerinin bulunmadığı, uyandırmanın güç olduğu daha derin
uykudur. Nabız ve solunum sayısı yavaşça azalırken beden sıcaklığı ve kan basıncı düşer. 10-
15 dakika kadar sürer. Toplam uykunun yaklaşık %45-50'sini kapsar.

3. evre: Uykunun derinliğinin artmasıyla uyanmak daha zor olur. Nabız ve solunum hızı
düzenli, oldukça yavaştır. Toplam uykunun yaklaşık %1O'unu kapsar.

4. evre: Asıl uykunun olduğu, kişiyi uyandırmanın çok güç olduğu çok derin uyku evresidir.
Delta uykusu adı verilir. Kan basıncı, nabız, solunum hızı, oksijen tüketimi normalin altına
düşer. Büyüme hormonu bu evrede daha çok salgılanır. Kasların gevşediği ve dinlenmenin
sağlandığı, vücudun iyileşme sürecinin yaşandığı evredir. Horlama, uykuda alta kaçırma,
uyurgezerlik bu evrede olur. Tüm uykunun %10’unu oluşturur.
Leonardo Di Caprio başrolünü canlandırdığı ‘Başlangıç’ (Inception, IMDB: 8,8 ). filmde
Uzmanlık alanı, zihnin en karanlık ve savunmasız olduğu
rüya görme anında, bilinçaltının derinliklerindeki değerli
sırları çekip çıkarmak ve onları çalmak olan bir hırsızı
canlandırırken uykunun aşamalarının yönetilmesiyle
rüyaların değiştirilebileceği fikrini işlemektedir.

REM uykusunun adını aldığı hızlı göz hareketleri, beynin rüya dünyasındaki olayları taramaya
çalışmasının bir sonucudur. Başka bir deyişle, bir rüya sırasında sola ve sağa bakarsa,
uyuyanın gözleri de rüya bakışını takip edecek ve göz kapaklarının altından sola ve sağa
hareket edecektir. Bu, tarama hipotezi olarak bilinir REM uykusunun bir başka özelliği de
felçtir. Normal REM uykusu sırasında, vücudun belirli bölgelerinde kas atonisi yani geçici bir
felç görülür: Bu atoni, beynin gönderdiği talimatların vücut tarafından yerine getirilmesini
engeller.REM felci, sinir yollarında bir tıkanma yaratan ve esasen beyinin kaslara ulaşmasını
tepki verme talimatlarını engelleyen REM atoni sistemi tarafından sağlanır . Ancak her kas
grubu felç olmaz. Diyafram nefes almamıza izin verir, üriner sfinkter gibi düz kas grupları ve
göz kasları gibi kaslar farklı etkilenir. Başka bir deyişle, tam olarak uyuduğunuz yerde
uyandığınız her seferinde teşekkür etmeniz gereken atoni var. REM uyku davranış
bozukluğu, bu atoninin ara sıra ortaya çıkan başarısızlığı ile karakterizedir . REM uyku
davranış bozukluğundan muzdarip hastaların beyinleri, uyku bedenleri üzerinde tam kontrole
sahiptir ve rüyada olanlarla ilişkili olarak (genellikle abartılı). motor aktivitenin
gerçekleşmesine izin verir. Felç kaybı, küçük seğirmelerden çarpma ve / veya sıçramaya
kadar değişen hareketlerle sonuçlanabilir. En uç durumlarda, REM davranış bozukluğu
hastalarının tüm rüyaları gerçekleştirdiği bilinmektedir. Yukarıda trajik ölümlerden
bahsettiğimizde ima ettiğimiz gibi, eğer rüya konu itibariyle şiddet içeriyorsa, hastanın
eylemleri kendisine veya çevresindekiler için zararlı olabilir. Dr. William C.
Dement'in Stanford Üniversitesi'ndeki efsanevi Uyku ve Düşler kursu için ders kaynağı
olan Stanford Sleep Book adlı Kitabı”nda."REM uykusunun en basit tanımı, felçli bir vücutta
oldukça aktif bir beyindir." demektedir.

İkinci Uyku Döngüsü

İkinci uyku döngüsünde, daha az 4.Aşama ve daha fazla 2.Aşama uykusu olur. İkinci
döngünün REM kısmı birinciden biraz daha uzundur, genellikle yaklaşık 10 ila 20
dakikadır. Birinci REM uyku döneminin sonundan ikincisinin sonuna kadar ölçülen ikinci uyku
döngüsünün süresi genellikle birinciden daha uzundur ve ortalama 100 ila 110 dakika
arasındadır .
Üçüncü Uyku Döngüsü ve Ötesi

Üçüncü REM uyku periyodunda ve sonrasında Aşama 3 ve 4 genellikle tamamen yoktur veya
çok küçük miktarlarda mevcuttur; bu döngülerin REM olmayan kısmı neredeyse tamamen
Evre 2 uykusudur. REM bölümleri, sonraki döngülerde daha uzun olma eğilimindedir -
dördüncü veya beşinci REM bölümü tipik olarak 30 ila 45 dakika sürer - gecenin sonuna
doğru ciddi bir rüya görme süresi için yer bırakır. Kısa uyanıklık dönemleri, genellikle Aşama 2
ve REM uykusu arasındaki geçişlerle ilişkili olarak sonraki döngülerde ortaya çıkma
eğilimindedir, ancak bu kısa uyarılmalar genellikle sabahları hatırlanmaz. Kişiler uykunun
herhangi bir evresinde uyanırsa tekrar uykunun başlangıç evresi olan NREM 1'e döner, kaldığı
yerden sürdüremez. Yetişkin bir insanda bir gece uykusu, REM dışı uyku ve REM uykusunun
döngüsel bir değişimiyle karakterize edilir. Bu döngünün ortalama süresi tipik olarak 90
dakikadır, ancak bireysel döngülerin uzunlukları gece boyunca önemli ölçüde değişkenlik
gösterir. İlk iki döngü sırasında REM olmayanlarda 3. ve 4. aşamalar uykusu baskın olma
eğilimindedir. Sonuç olarak, gecenin ilk üçte biri genellikle en derin uyku olarak kabul
edilir. Gecenin son üçte birinde REM uykusu ve REM dışı Aşama 2 hakimdir. NREM dördüncü
evre gittikçe azalır, REM uykusu artar. NREM dördüncü evrenin çoğu gecenin erken
saatlerinde, REM uykusunun çoğu ise kalkmadan önceki bir kaç saat içinde gerçekleşir.
İnsanlar bu yüzden uyanmadan önce daha fazla rüya gördüklerini belirtirler. Uyandırmak
NREM uykusuna göre daha zordur (3). Sağlıklı bir yaşam için uykunun miktarı ve kalitesi
büyük öneme sahiptir. Uyku süreçlerinin bozulmasının morbiditeyi artırdığı hatta mortaliteye
neden olduğu bilinmektedir ve filmlere dahi konu olmuştur. (1).

The City of Lost Children La cité des enfants perdus

(original title). / Kayıp Çocuklar Şehri | IMDB: 7,7 (1995).

Uzun zamandır rüya göremediği için hızla yaşlanan

çılgın bilim adamı Krank son çare olarak geliştirdiği rüya
makinesi ile çocukların mutlu rüyalarını çalmaya karar verir
ve açık denizde, bir platform üzerinde kendine garip bir
dünya kurar.

Bu kadar uzun detaylı anlatılan uykunun süreçlerini bilmek hangi Fitoterapötiğin kullanılması
açısından önemli. Melatonin sentezine destek, uyku öncesi stresi azaltmak, Uykuya dalmayı
kolaylaştırmak, uykunun fazların doğal devamını sağlamak en önemlisi de kaliteli rüya
görmek açısından seçim yapmak üzere nelerin seçilebileceğine kısaca göz atarsak:
Valeriana officinalis
İn vitro deneyler Valeriana officinalis alkollü ve sulu ekstrelerinin benzodiazepin reseptörleri,
barbitürat, adenozin reseptörlerine bağlanmadığını GABA reseptörlerine afinite gösterdiğini
ortaya koymuştur. Valeriana officinalis bitkisinin sulu ekstresinin sıçanların beyninde bulunan
korteks sinaptozomlarından GABA salınımının salımını tetiklemiş ve geri alımını
durdurmuştur. Bitkinin etanollü ekstresinin flunitrozepam bağlanmasını, düşük
konsantrasyonda arttırırken; yüksek konsantrasyonda durdurmasıyla benzodiazepin
bölgelerinde iki değişik biyolojik aktivite etkileşmesinin olduğu belirlenmiştir ve ayrıca
kimyasal yapısında yer alan diepoksilignan bileşiklerinden olan hidroksipinorezinol, 5-HT1a
reseptörlerine karşı büyük bir ilgi sergilemiştir(4).
Çift kör bir çalışmada 450-900 mg Valeriana officinalis sulu kök ekstresinin plaseboyla
karşılaştırıldığında uykuya geçiş süresini farkedilir derecede azaltmıştır düşürmüştür. Bir
başka çalışmada ise sulu kök ekstresinin uyku bozuklukları bulunan kişilerde uyku kalitesini
ciddi şekilde iyileştirdiğini ve ertesi gün herhangi bir uykululuk hali veya uyumada güçlük
oluşturmadığı gözlemlenmiştir(5). Kore’de üniversite öğrencileriyle yapılan bir çalışmada
Lavandula angustifolia uçucu yağının inhalasyon uygulamasıyla depresyon ve uykusuzluğun
azaldığı tesbit edilmiştir
Lavandula angustifolia
Hastalara lavanta yağı masaj yardımıyla uygulama yapıldığında ağrı ve sinirlilik üzerine bir
etkisi saptanmamış fakat uyku kalitesi artarak depresyon eğilimlerini azaldığı tesbit edilmiştir
(6).
Melissa officinalis
18 sağlıklı kişiyle randomize, çift körlü ve çapraz bir deneyde plasebo kontrollü olarak sedatif
etkisinin incelenmesi için 300 ve 600 mg Melissa officinalis bitkisi ekstresi ve plasebo
verilmiştir. tedaviden 1 saat önce ve 1 saat sonra Hastaların psikolojik durumları
değerlendirilmiştir. 600 mg dozda hastaların duygusal durum pozitif olarak etkilenerek
anksiyete azalmış ve dinginlik hali artmıştır. Ancak 300 mg doz uygulanmasında bu etkiler
gözlenmemiştir(7).
Melissa officinalis bitkisinin limonen ve sitral etken maddeleri GABA (A). nörotransmitteri
üzerinden etki ederek anksiyolitik etki oluşturduklarını saptamışlardır. (8). 20 sağlıklı
gönüllünün katılığı randomize, çift kör bir deneyde Melissa officinalis bitkisinin Günde 900
mg/kg dozda uyanıklılık durumunu ve hafıza kaybını azaltığı gözlemlenmiştir(9).
Matricaria chamomilla
Yapılan hayvan deneylerinden Matricaria chamomilla bitkisinin antispazmodik etkisi
göstermiştir(10). Matricaria chamomilla içeriğindeki apigenin etken maddesinin GABA
aktivitesini dozla benzodiazepin benzeri bağlantılı şekilde azalttığını tespit edilmiştir (11).
Apigenin dışındaki diğer maddelerin de benzodiazepin ve GABA reseptörlerini beyinde
bağlayarak bazı sedatif etkilerden sorumlu olabilecekleri düşünülmektedir fakat bu
bileşiklerin hangileri olduğu henüz tanımlanmamıştır (12).
Tilia cordata
Tilia cordata bitkisi çiçek ekstresinin periferal benzodiazepin agonisti gibi etki
oluşturabileceği belirlenmiştir(13).
Passiflora incarnata
Yapılan farkı çalışmalarda 400 mg/kg ve 800 mg/kg dozlarında Passiflora incarnata bitkisinin
çiçeklerinin sulu ekstresi farelerde hareketsel işlevi azaltmış ve yatıştırıcı etki gösterdiği etken
maddelerinin sedatif ve anksiyolitik etkilerinin olduğunu saptamıştır. Ayrıca tüm bu
çalışmalar Passiflora incarnata bitkisinin Santral Sinir Sistemi depresyonu engelleyici özelliği
olduğunu göstermiştir (14). Son olarak da üzüm, kivi, vişne gibi meyvelerin daha iyi ve daha
kaliteli uyku sağladığını gösteren bilimsel çalışmalar da var(15).
Bol rüyalı derin uykular dilerim
Güzide Zehra Dişli YAZAR
Kaynakca
1.Yuksel, Arif. (2018).. Yaşlanma ve Uyku Fizyolojisi.
2.Türkiye Kliniklieri KBB Dergisi 2007, 3(23).:1-6
3(Çelikkol 1996, Gözükırmızı E 1996, Kayalı 2001).
4.Demirezer, L. (2000). Tedavide Kullanılan Bitkiler ‘FFD Monografları’. Ankara; MN Medikal
& Nobel Tıp Kitap Sarayı
5. (WHO monographs on selected medicinal plants. World Health Organization. Geneva:
2002).
6.Ayik, C. (2016).. Ameliyat öncesi dönemde aromaterapi masajının anksiyete ve uyku
kalitesine etkisinin incelenmesi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Hemşirelik
Yüksek Lisans Tezi, İzmir
7.Kennedy, D.O., ve ark . Attenuation of Laboratory-Induced Stress in Humans After Acute
Administiration of Melissa officinalis (Lemon Balm).. Psychosom Med 66: 607-613, 2004
8.Kennedy, D.O., ve ark., 2004. Attenuation of laboratory-induced stres in humans after
acute administration of Melissa officinalis (lemon balm).. J Pharm Pharmacol. May; 56
(5).:677-681.
9.Kathy Abascal and Eric Yarnell Nervine Herbs for Treating AnxietyAlternative and
Complementary TherapiesVol. 10, No. 6
10.Mehmood, M.H., Munir, S., Khalid, U.A., Asrar, M., Gilani, A.H. (2015). Antidiarrhoeal,
antisecretory and antispasmodic activities of Matricaria chamomilla are mediated
predominantly through K+ channels activation, BMC Complement Altern Med. ,15: 75.
11.Avallone, R., Zanoli, P., Puia, G., Kleinschnitz M., Schreiert P., Baraldi M. (2000)..
Pharmacological profile of apigenin, a flavonoid isolated from Matricaria chamomilla.
Biochemical Pharmacology, 59 (11). 1387-1394
12(EMA Monografları 2014).
13.Anesini, C., Werner, S., Borda, E. (1999).. Effect of Tilia cordata flower on lymphocyte
proliferation: Participation of peripheral type benzodiazepine binding sites. Fitoterapia,
70(4).: 361-367.
14.Dhawan, K., Dhawan, S., Sharma, A. (2004). Passiflora: a review update. J.
Etnopharmacol.; 94(1).; 1-23
15. Lin HH, Tsai PS, Fang SC, Liu JF. Effect of kiwifruit consumption on sleep quality in adults
with sleep problems. Asia Pacific journal of clinical nutrition. 2011;20(2).:169-174. 14.
Howatson G, Bell PG, Tallent J, Middleton B, McHugh MP, Ellis J. Effect of tart cherry juice
(Prunus cerasus). on melatonin levels and enhanced sleep quality. European journal of
nutrition. 2012;51(8).:909-916

Not:Bu yazıda kaynak olarak kullanılan fitoterapötik metinler Uzm. Ecz. GÖZDE SÖNMEZ
YURDAKUL’un 2018 yılında T.C. İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ yaptığı
SEDATİF ETKİLİ OLARAK KULLANILAN FİTOTERAPÖTİKLER başlıklı Yüksek Lisans Tezinden
alıntılanmıştır.