Дипломска работа

Воено разузнавање

Изработена од: Бесим Лимани Ментор: Назми Малиќи

Скопје 2021

1
Содржина
Листа на слики:....................................................................................................................................3
Abstrakt.................................................................................................................................................4
Abstract.................................................................................................................................................5
Вовед....................................................................................................................................................6
1. Воено разузнавање – поим значење и основни карактеристики..............................................8
2. Цели на военото разузнавање...................................................................................................11
3. Примена и карактеристики на военото разузнавање..............................................................14
3.1. Организација и видови на разузнавачки служби..................................................................14
3.2. Методи на работа на разузнавачките служби..................................................................15
4. Qendra e Inteligjencës dhe Situatës së Bashkimit Evropian........................................................17
4.2. Organizim............................................................................................................................17
5. Воено разузнавачките системи во регионот............................................................................19
5.2. Воено разузнавачки систем во Република Србија...........................................................19
5.3. Воено разузнавачки систем во Република Хрватска.......................................................21
5.4. Agjencia e Kosovës për Inteligjencë (AKI).........................................................................22
5.5. Sherbimi imformativ i Shtetit Republika e Shqiprise...........................................................23
5.6. Безбедносно разузнавачки систем на Република Северна Македонија.........................25
5.7. Препораки за Република Северна Македонија – користење на воената дипломатија..26
6. Заклучоци.......................................................................................................................................28
7. КОРИСТЕНА ЛИТЕРАТУРА.......................................................................................................30

2
Листа на слики:

Слика 1. Агенцијата за воено разузнавање на Република Србија, извор:

www.voa.mod.gov.rs
Слика 2. Агенција за разузнавање на воената безбедност на Република Хрватска
(VSOA), извор https://www.morh.hr
Слика 3. Agjencia e Kosovës për Inteligjencë (AKI), извор
https://www.aki-rks.org/index.html
Слика 4. Sherbimi i informativ i shtetit Republika e Shqiprise, извор
https://shish.gov.al/pages/rreth/shish.html
Слика 5. Безбедно разузнавачки систем на Република Северна Македонија, извор
https://www.ia.gov.mk/

3
Abstrakt

Që nga fillimi i tij, shtetet kanë mbrojtur vlerat dhe interesat e tyre jetike, në të cilat
ato shpesh pengohen nga shtetet e tjera. Në të njëjtën kohë, ata përpiqen të mbrojnë rendin
dhe sigurinë e brendshme nga i ashtuquajturi armik i brendshëm. Prandaj, brenda sistemit të
tyre (shtetëror), ata organizojnë sisteme (kombëtare) të sigurisë, brenda të cilave formojnë
entitete të caktuara të sigurisë të specializuara. Midis tyre, natyrisht, janë shërbimet e
inteligjencës dhe të sigurisë, si entitete elitare të sigurisë. Ata kryejnë aktivitete të
inteligjencës dhe sigurisë brenda një sistemi të caktuar të sigurisë-inteligjencës, i cili është një
nga nënsistemet e sistemit të sigurisë kombëtare.
Ata janë përgjegjës për mbledhjen, përpunimin, paraqitjen dhe interpretimin e të
dhënave që janë të nevojshme për vendimmarrësit më të lartë politikë për të udhëhequr siç
duhet politikën shtetërore.
Në të njëjtën kohë, ata mbrojnë sekretet më të larta shtetërore, objektet dhe personat
më të rëndësishëm nga aktivitetet e shërbimeve sekrete të huaja.
Ata kanë diplomaci ligjore pothuajse kudo dhe konsiderohen si linja e parë dhe e
fundit e mbrojtjes për sigurinë kombëtare.
Fjalët kyçe: shteti, inteligjenca e sigurisë ushtarake, siguria kombëtare

4
Abstract

Since its inception, states have protected their vital values and interests, in which they
are often hindered by other states. At the same time, they strive to protect internal order and
security from the so-called internal enemy. Therefore, within their (state) system, they
organize (national) security systems, within which they form certain specialized security
entities.
Among them, of course, are the intelligence and security services, as elite security
entities. They carry out intelligence and security activities within a certain security-
intelligence system, which is one of the subsystems of the national security system.
They are responsible for collecting, processing, submitting and interpreting data that
is necessary for the highest political decision-makers to properly conduct state policy.
At the same time, they protect the highest state secrets, the most important objects and
persons from the activities of foreign secret services.
They have legal diplomacy almost everywhere and are considered the first and last
line of defense for national security.
Keywords: state, military security intelligence, national security

5
Вовед

Разузнавањето како безбедносен систем на државните заедници претставува

основа и неопходност за постоење, развој, заштита и функционирање на значајни
сегменти од општествениот живот како што се политиката, индустријата, економијата
(бизнисот), науката, медицината и други, предводени од идеолошката ориентација на
државните администрации, привлекува се повеќе внимание на светската сцена.
Предизвикот за финкционирање на разузнавачкиот феномен претставува создавањето
и истражувањето на моделите на разузнавањето. (Дојчиновски 2009).
Терминот „модел на современо воено разузнавање„ означува поврзаност во
функционирањето на важните структурни елементина иделолошки и реални
безбедносно – разузнавачки елементи, процедури, спроведување на стандарди од овој
вид, различни дисциплини на разузнавањето, постапки и активности на специјализиран
воен персонал како и материјално технички средства посебно одредени за план
подготовка и спроведување на разузнавачки операции.
Самото воспоставување на безбедносен систем во Републка Северна
Македонија значи обезбедување и заштита на воените објекти, установи, единици
оперативни планови и други вредности за кои има донесено законски и подзаконски
акти, прописи, правила, упатства, соодветни планови за ангажирање и наредби со кои
се регулираат правата и обврските на организацијата и преземањето мерки за
безбедност.
Како триесетта (30) полноправна членка на НАТО Алијансата, Република
Северна Македонија ги прифаќа и ги применува новите форми на современото воено
разузнавање кои се дел од насоките дадени од ЕУ пред пристапот кон НАТО
Алијансата.
Определбите на Република Северна Македонија за прифаќање и
имплементација на НАТО стандардите во областа на одбраната, со особена
нагласеност на военото разузнавање и безбедноста, ја зајакна безбедноста и заштитата
на виталните интереси на државата.
Военото разузнавање мора да обезбеди економична, флексибилна и постојана
поддршка која гарантира точност навременост и прецизност на информациите пред се
во поглед на доверливоста на истите и заштитата на изворите на информациите.

6
 Согласно Стратешкиот одбрамбен преглед на Република Северна Македонија,
примената на военото разузнавање и безбедност претставува основа за воспоставување
на силна одбрана. (Дојчиновски 2009).

7
 1. Воено разузнавање – поим значење и основни
карактеристики

Доколку се прават истражувања околу тоа да се избере најдобра дефиниција за

военото разузнавање, мора да се истакне дека постојат многу дефиниции а кои во
целост го детерминираат поимот „современо воено разузнавање„ со разлики во однос
на аспектите на разузнавачката проблематика, од историскоиот до современиот развој.
Киган (2003, стр.5) наведува дека военото разузнавање не е секогаш еднакво на
вистината, ниту пак гарантира правилна одлука. Како и да е, во современите
општества, разузнавањето се смета за „клучен аспект на демократијата и суштинска
алатка за поддршка на донесување политички одлуки“ а организациите што го
обезбедуваат се сметаат за „витални алатки за Национална Безбедност (НС)“ (Моргадо,
2018).
Според Сера (2002, стр.8), во воени контексти, процесот за одредување цели на
военото разузнавање е иницирано на политичко ниво со идентификување на целите на
земјата и пречките што ги поставуваат сите држави, сили или актери кои се
натпреваруваат со или се спротивставува на тие интереси. Откако ќе се
идентификуваат, се анализираат нивните активности, начин на размислување, намери,
системи на сили и борбени способности. Така, целите на службите за воено
разузнавање се сите потенцијални воени закани за политичка единица, а природата на
тие закани постојано се менува.
За Гомез (2005, стр.93), целта на военото разузнавање е да ги поддржи
носителите на политички одлуки во постигнувањето на крајната цел на земјата,
спречување на војна, и, доколку е потребно и ако се исцрпени сите други опции, да се
обезбеди воена способност што може да се искористи за одбрана на националниот
суверенитет. Сепак, Андриол (1984, стр. 176) верува дека фокусот на военото
разузнавање е „сите аспекти на воената моќ на државата во воени и мирни времиња,
вклучувајќи: големината на силите, опремата, подготвеноста, наредбите за борба,
доктрината, инфраструктурата, командата и контролата структури, организација и
какви било други аспекти на воена способност“.

8
 Во Прирачникот за парламентарен надзор на Секторот за безбедност се
наведува дека разузнавачките служби се клучна компонента на секоја држава, кои
даваат независна анализа на информациите кои се однесуваат на безбедноста на
државата и на општеството и заштита на неговите витални интереси и се вели дека “на
барање на политичкиот совет на една држава, разузнавачката служба извршува дејност
на прибирање на информации за можностите и намерите на странските влади или се
занимава со прибирање на кои било други информации”.
Според д-р Милан Милошевиќ под разузнавачка служба се подразбира
специјализирана организација на државниот апарат, која со специфични методи и
средства извршува разузнавачки, безбедносни, субверзивни и други активности, со цел
заштита на внатрешната и надворешната безбедност и реализација на стратегиските
цели на сопствената држава, како и заштита на самата служба.
Според д-р Трајан Гоцевски, разузнавачката служба е специфична организација
на државата која собира, обработува и користи разузнавачки податоци за другите
држави, како и за други дејности со поткупувачка природа. Податоците кои оваа
служба ги собира се тајна за другите земји и тие се прибираат со недозволено средства
и методи. Разузнавачката служба дејствува во повеќе области - економскиот,
политичкиот и општествениот живот на земјите за кои е заинтересирана.
Военото разузнавање според Стаменковски (1999) ги обединува сите податоци,
информации и вести за некои важни настани за одредена држава. Ако тие настани се
случуваат надвор од земјата а се поврзани со намерите целите, активностите и
однесувањето на другите земји, тогаш може да се каже дека обезбедувањето на
информации за овие настани претставува разузнавање. Вака разбрано разузнавањето
претставува процес на обединување на податоци и информации за настаните во
другите земји кои може да имаат влијание врз одредената земја.
Изведената дефиниција на поимот „разузнавање“ е целосно прифатена и во
„Разузнавачката заедница на САД“ и структурите на НАТО. Попрецизно ваквото
изведување на дефиницијата за разузнавање поризлегува од потребата за навремено,
потполно и точно (прецизно) разбирање на потенцијалниот непријател и околината.
Военото разузнавање игра клучна улога на полето на водењето на воените операции од
мирот до војната (Дојчиновски 2009).
Дел од современите теоретичари военото разузнавање го имаат дефинирано как
посебно (специфично), со прецизно издвоени постулати кои ги детерминираат
специфичностите во однос на целите, предметото, атрибутите на военото разузнавање,

9
воено –разузнавачките дисциплини, компоненти, како и специфичниот „разузнавачки
циклус“.
Котовчевски 2002 во својот труд „Современи разузнавачки служби“ истакнува
дека „разузнавачката служба претставува значајна државна специјализирана
организација која врши собирање, анализа, и проценка на разузнавачките податоции
информации за другите држави, за нивните воени и економски потенцијали, за
политичката состојба, за следенње на намерите на другите држави, за научните
откритија, за посредување помеѓу државите (и тајната дипломатија) и други податоци
од витален интерес за успешно функционирање на државата“.
Воената шпионажа е метод за користење на современите разузнавачки служби,
особено за разоткривање на оружјето за масовно уништување кое во последната
деценија претставува закана по мирот и безбедноста во светот.

10
 2. Цели на военото разузнавање

Обезбедувањето на потребните информации на командантите на воените

операции, идентификацијата и детерминирањето на потребите од разузнавање,
иработката на планови за начинот на кој се вршат операциите, мерките кои се
преземаат за заштита на операциите и проценката на ефектите на операциите,
претставуваат императив на секоја воена разузнавачка служба.
Стратегиското воено разузнавање се фокусира на:
 Политичките економските технолошките и воените индикатори и
предупредувања
 Тероризмот како глобална закана по светот
 Утврдување на непијателските способности
 Проценка на потенцијални и идни активности на напеијателот
 Опасности и закани кои влијаат на националната безбедност
Оперативнотот ниво на разузнавање генерално и специфички е фокусирано на воените
способности и цели на непријателот и неговиот потенцијал. Интересот е насочен кон
непријателот како и неговиот воен потенцијал. Се интересира за операциите, кога и
каде може да се предвидат случувања и со колкава опасност може да располага
непирјателот.
Цели на оперативното ниво на разузнавање се следните:
 Поддршка во сите фази на воените операции од развивањето на единиците до
враќање на единиците во своите бази
 Обезбедување разузнавање за комплетирање на стратегистите цели од зоните
каде се одвиваат операциите, осносно зоните на одгвороност) или зоните
вонепосредна близина
 План и управување со кампањи и активности на некое пониско ниво
Тактичкото воено разузнавање ги има следните цели:
 Лоцирање на непријателските сили и вооружените системи
 Тактичка способност за совладување на бојното поле
 Идентификација и проценка на способноситите на непријателот и неговите цели
 Идентификација на степен на опасности

11
  Обезбедување на информации за заканите од терористички групи саботаажи
бунотвници и сл.
 Утврдување на заканите од самата локација на која се одвиваат борбените
дејствија и
 Идентификување и проценување на способностите на непријателските намери
за да се осознае средината во која се делува. (Котовчевски 2001)
Современото воено разузнавање во самата реализацја на мисиите кои ги поставува, има
важна цел а тоа е да се придржува кон одредени директиви и принципи од кои не смее
да се отстапува во време кога масовно владее современиот тероризам како криминален
акт, организираниот криминал, оружјето за масовно уништување кое е се појако од ден
на ден, шпионажите, саботажите и отворените воени судири.
Најзначајни детерминирани принципи според ДИА ЈМиТЦ:
 Објективност, сметајќи дека разузнавањето императивно мора да е одвоено и
ослободено од политички притисоци и било какви политички активности;
 Корисност, сметајќи дека разузнавањето кое се добива мора да биде во форма
на извештај која командантот понатаму може да ја анализира и спроведува;
 Комплетност, сметано дека сите почнувајќи од командантот,преку штабовите и
единиците мора да добијат комплетно разузнавачки податоци со кои ќе ги
адаптираат своите одговорности а со тоа и да ги комплетираат нвните мисии;
 Точност, разузнавањето мора да има фактички, реални и точни информации од
теренот онакви какви што се, имератив за разузнавачите е да имаат точни
информации за воено разузнавачката дејност;
 Релевантност, разузнавањето мора да обезбеди реален поглед на ситуацијата на
теренот, да ги дефинира задачите кои ги комплетираат целите на военото
разузнавање и намерите на воените сили како и планот за извршување и
проценката на операциите. (Франкс 1992).
Важно е да се знае дека военото разузнавање не е во функција никогаш само за себе,
неговите фунции не би се спроведувале во складност со задачите доколку нема
квалитетен и воено разузнавачки оспособен персонал.
Професионалното однснесување во военото разузнавање е основа за разузнавачката
дејност, стандардните оперативни процедури, карактерот на извршивање на обврските
тајноста, доверливоста се клучни за сите вработени во овој сегмент на полето на
военото разузнавање.

12
Според Клаус Дитер Фриче кој во својот прирачник за воено разузнавање издаден во
1992 вели дека за време на посетите на странските воени кампови како и во
Европскиот центар за безбедносни студии, професионалниот состав и персоналот кој
се ангажира за разузнавање, се слични а разликите се минимални и се однесуваат на
начинот на обучување, ангажманот на воените лице, или цивилните лица во служба на
армиските воени разузнавачки служби, експертите кои ги користат зависоно од
советодавните тимови на странските армии и слично ма места со различна стручна
подготовка.
Основата од каде се црпи воено разузнавачкиот кадар се воените единици односно
штабните офицери на батаљоните, полковите, бригадите, корпусите и другите воени
состави.
Причините за тоа се многу специфичните дејности кои се поврзани со военото
разузнавање, познавањето на армиските состави, кариерите на воениот персонал,
одговорноста на обврските која ја имаат вработените во военото разузнавање, затоа
што тоа се смета дека се клучните карактеристики за успешноста на мисиите кои го
водат. Компетентноста, иницијативата за толкување на битно од небитни онформации,
креативноста која се изразува во постојаното барање на решение за секоја ново
настаната ситуација, флексибилноста на вработените, довербата која треба да ја имаат
меѓусебно и да ја изградат како единици на воено разузнавачки кадар, лојаноста и
посветеноста на самите операции и целото воено разузнавање. Кадарот кој работи на
воено разузнавање мора да изполнува многу високи стандарди и критериуми за работа.
Тоа подразбира добро менаџирање со информациите и тимска работа. Ефикасната
комуникација е исто така клуч за военото разузнавање, таа мора да биде реална
вистинита и остварлива во хоризонтала ивертикала. Техниките на брифирање треба да
се прецизирани за пренесување на најсложените информации за истите да може да се
разберат од сите.
Познавањето на странски јазици, симболи и ознаки на предмети, цели единици, зони на
одговорност, познавањето на јазикот на „воената терминологија“ истотака е важен
сегмент и основа за ефикасната комуникација која е императив во военото
разузнавање. (Фриче, 1992)

13
 3. Примена и карактеристики на военото разузнавање

Безбедносниот систем на една земја го сочинуваат сите организации и

институции што се занимаваат со прашањето за заштита на уставниот поредок од
влијанија на надворешни и внатрешни непријатели и со лица кои не се однесуваат во
согласност со правната регулатива. Заради заштита на општествениот, политичкиот,
економскиот поредок на државата во целина и на нејзините институции од внатрешни
и надворешни опоненти и непријатели, секаде се организираат државни тела
задолжени да се справат со предизвиците на овој план и да ги заштитат
социополитичките цели и интереси на односната држава. Во тој правец динамиката
наложува преземање мерки во земјата и странство.
Следствено, разузнавањето е систем на организациони, оперативни, технички и
други мерки насочени кон прибирање, обработка на информации од земјата и
странство, како и подготовка на соодветна стратегија за заштита од непријателски
настроени фактори и субјекти на домашен и меѓународен план. На тој начин
разузнавањето ја наоѓа соодветната општествена положба од аспект на заштитата,
развојот и градењето на националната безбедносна стратегија, што треба да се
спроведе на национално ниво, како и на меѓународен план. Современите предизвици
оквалификувани како неконвенционални закани по мирот и безбедноста на секоја земја
го начнуваат прашањето за (пре)испитување на организационата положба на односните
државни институции.

3.1. Организација и видови на разузнавачки служби

Во поголемите и поразвиени држави воспоставени се сложени разузнавачки

модели со разграничени надлежности, воедно постојат повеќе видови агенции за
разузнавање, додека пак, во Западен Балкан моделите се поедноставни и без строга
поделба на надлежностите. (ОВДЕ ИМА ИЗМЕНА ВО ПРЕЗЕНТАЦИЈАТА НА ОВАА
РЕЧЕНИЦА)
Службите за разузнавање чиј мандат се однесува на конкретна географска
област на операција ги вклучуваат:
 Воени или одбранбени служби
 Служби за криминалистичко разузнавање

14
  Специјализирани национални центри
 Координативни единици

3.2. Методи на работа на разузнавачките служби

 Човечкото разузнавање (Human Intelligence - HUMINT), тоа е најстариот и

најпроверениот начин на собирање на податоци и разузнавачки информации
и особено е успешен во борбата против тероризмот. Методологијата односно
начинот на кој се доаѓа до потребните податоци може да биде преку
отворено, прикриено и тајно собирање на податоците.
 Сигнално разузнавање (Signals Intelligence – SIGINT), претставува термин за
разузнавање кое се извршува преку пресретнување и експлоатација на
сигналите (врските). Може да се реализира од разни оддалечени локации на
копно, со употреба на авиони или сателити.
 Разузнавање со употреба на слики (Imagery Intelligence-IMINT), се извршува
со помош на визуелни фотографии, инфрацрвени сензори, ласери,
електрооптички уреди и радарски сензори (со кои се добиваат фотографии
со помош на сателит).
 Разузнавање преку мерење и означување (лоцирање) (Measurement and
Signatures Intelligence-MASINT), е разузнавање кое лоцира, идентификува
или опишува специфични карактеристики на целите. За добивање на овие
информации се користат голем број дисциплини меѓу кои и нуклеарни,
оптички, радиофреквентна, акустика, сеизмика и други природни науки.
 Разузнавање од отворени извори (Open Sours Intelligence-OSINT), кое е
изведено од извори кои се достапни на јавноста, особено преку весниците,
медиумите и интернетот. (Квигин 2009)

Современото разбирање на националната безбедност, а со тоа и местото и улогата на

разузнавачките и безбедносните служби во безбедноста на државата и општеството,
значително се разликува од традиционалното. Имено, модерниот концепт за
национална безбедност (безбедност на таканаречената пост-Вестфалска држава) е
состојба на непречена реализација, развој, уживање и оптимална заштита на
националните и државните вредности и интереси што се постигнува, одржува и
подобрува со безбедносната функција на граѓаните, националниот систем за
безбедност и наднационалните безбедносни механизми. и отсуството (на

15
индивидуални, групни и колективни) страв од нивно загрозување, како и колективното
чувство на мир, сигурност и контрола врз развојот на идните појави и настани од
значење за животот на општеството и државата. (Греме, Нјуман и Кларк 2010)
Националните вредности кои се предмет на заштита се првенствено мирот, слободата,
правата и безбедноста на луѓето и социјалните групи; квалитетот на животот;
национално единство, достоинство, гордост и идентитет; здрава животна средина;
енергетска стабилност, економски и социјален просперитет; информативни ресурси;
правен поредок и владеење на правото, територијалниот интегритет, политичката
самостојност и опстанокот на државата.
Националните интереси се во функција на референтните вредности и
операционализацијата се основните потреби на нациите или на државата. Тоа се
најопштите прогррамски определби на државните органи и релевантните политички
субјекти во поглед на остварување и заштита на нависоките социјални вредности и
потреби.

16
 4. Qendra e Inteligjencës dhe Situatës së Bashkimit Evropian

Qendra e Inteligjencës dhe Situatës së BE-së (BE INTCEN) është një organ i inteligjencës i
Shërbimit të Veprimit të Jashtëm (EEAS) të Bashkimit Evropian (BE) nën autoritetin e
Përfaqësuesit të Lartë të BE-së.
BE Intensenti ka rrënjët e saj në politikën e sigurisë dhe mbrojtjes evropiane në atë që më pas
u quajt Qendra e Përbashkët për situatën. Në pritje të sulmeve terroriste të Nju Jorkut dhe
Uashingtonit që nga 11 shtatori 2001, ai vendosi të përdorë qendrën ekzistuese komunale për
kushtet e përbashkëta për të filluar prodhimin e vlerësimeve të klasifikuara bazuar në
inteligjencën.
Në vitin 2002, Qendra e Përbashkët e Situatës filloi të ishte një forum për shkëmbimin e
informacionit të ndjeshëm midis shërbimeve të jashtme të inteligjencës të Francës,
Gjermanisë, Italisë, Holandës, Spanjës, Suedisë dhe Mbretërisë së Bashkuar. Në atë kohë,
misioni i qendrës ishte:

 Të kontribuojë në paralajmërimin e hershëm (në bashkëpunim me stafin tjetër

ushtarak të këshillit) nëpërmjet materialit me burim të hapur, inteligjencës ushtarake
dhe jo-ustriake dhe raportimit diplomatik;
 Të kryejë monitorimin dhe vlerësimin e situatës;
 Sigurimi i objekteve për Task Force të Krizave; dhe
 Për të siguruar një pikë operative të kontaktit për Përfaqësuesin e Lartë.
Me kërkesë të Solana, Këshilli i Bashkimit Evropian u pajtua në qershor të vitit 2004 për të
përcaktuar brenda qelizës kundër terrorizmit. Kjo qelizë ishte e detyruar të prodhonte analiza
të inteligjencës kundër terrorizmit me mbështetje për shërbimet e sigurisë të Shteteve
Anëtare.

4.2. Organizim

Që nga viti 2005, Sitcen në përgjithësi përdorën emrin e sistemit të BE. Në vitin 2012, u quajt
zyrtarisht Qendra për Analizën e Bashkimit Evropian (INTCEN e BE). U deshën emrin e tij
aktual në vitin 2015.

17
Që nga janari i vitit 2011, BE-ja e incizuar është pjesë e Shërbimit të Jashtëm Evropian
(EEAS) nën juridiksionin e Përfaqësuesit të Lartë të BE-së.
(https://op.europa.eu/en/web/who-is-who/organization/-/organization/EEAS_INTCEN/
EEAS_INTCEN)
Që nga viti 2019, Intcen i BE-së përbëhet nga dy departamente:
 Analiza dhe raportimi mbi inteligjencën. Ai është përgjegjës për sigurimin e një
analize strategjike të bazuar në hyrjen nga shërbimet e sigurisë dhe të inteligjencës të
Shteteve Anëtare. Ajo përbëhet nga pjesë të ndryshme që merren me tema gjeografike
dhe tematike. (https://www.europol.europa.eu/activities-services/services-support/
intelligence-analysis)
 Kërkime / Burime të Hapura (OSR).
(https://op.europa.eu/en/web/who-is-who/organization/-/organization/EEAS/
EEAS_CRF_241367)
Që nga viti 2007, BE -ja INTCEN është pjesë e Kapacitetit të Vetëm të Analizës së
Inteligjencës (SIAC), e cila kombinon inteligjencën civile (EU INTCEN) dhe inteligjencën
ushtarake (Drejtoria e Inteligjencës EUMS). Në kuadrin e SIAC, kontributet civile dhe
ushtarake përdoren për të prodhuar vlerësime të inteligjencës me të gjitha burimet.
EU INTCEN dhe Drejtoria e Inteligjencës EUMS janë klientët kryesorë të Qendrës Satelitore
të Bashkimit Evropian, e cila siguron imazhe dhe analiza satelitore. Struktura e komandës
dhe kontrollit e BE (C2), e drejtuar nga organet politike të cilat përbëhen nga përfaqësuesit e
shteteve anëtare dhe në përgjithësi kërkojnë vendime unanime, që nga prilli 2019. (Secret
truth 2019)

18
 5. Воено разузнавачките системи во регионот

Воено разузнвачкисте системи се иако слични сепак се разликуваат во секој адржава.

Во ова поглавје ќе се даде осврт на некои разузнавачки системи од регионот на Западен
балкан односно нашето соседство. Стабилноста на регионот е вмногу важна за
стабилноста на секоја од земјите кои спаѓаат во Западен Балкна, за целиот регион како
и за Европската безбедност.

5.2. Воено разузнавачки систем во Република Србија

Агенцијата за воено разузнавање (во натамошниот текст: ВОА) е
административен орган во составот на Министерството за
одбрана и има статус на правно лице. Како служба за безбедност
таа е дел од единствениот безбедносен – информативен систем
на Република Србија.

Слика 1. Извор
www.voa.mod.gov.rs
Со Законот за воено безбедносната агенција воено информативната агенција издаден
во („Службен весник РС“, бр. 88/2009, 55/2012 – одлука УС и 17/2013) се уредуваат
надлежностите, работие, задачите, овластувањата, надзорот и контролата, соработката
како и другите прашања кои се од големо значење за работата на ВОА.
Агенцијата за воено известување е надлежна за извршување воено разузнавачките
работи кои се од големо значење за одбраната и кои се однесуваат на собирање,
анализа, проценка, заштита и доставување на податоци и информации за
потенцијалните и реалните опасности, активности, планови или намери на странските
држави и нивните вооружени сили, меѓународните организации, групите и поединците.
Покрај навееното, надлежна е и за дипломатската функција во областа на одбраната на
војската на Србија.
Во извршувањето на работите кои ги покриваа надлежностите на ВОА, таа е
самостална, политички, идеолошки и неутрална во однос на интересите.
ВОА (Агенцијата за воено разузнавање) е организирана врз основа на современи
принципи и е во согласност со потребите на системот за одбрана. Со Агенцијата за

19
воено разузнавање води директор и за својата работа му одговара на министерот за
одбрана. Заменик директорот на ВОА за својата работаа му одговара на директорот на
ВОА.Директорот и заменикот директор на ВОА ги поставува и ги разрешува од
функција претседателот на Република Србија со указ на предлон на министерот за
одбрана, односно Владата, на предлог на министертот за одбрана.
Операции - се организациона единица на ВОА за раководење, планирање,
организирање и координација на разузнавачките работи, во соглсност со
надлежностите пропишани со Законот за Агенцијата за воена безбедност и агенцијата
за воено известување.
Аналитика - е организациона единица на ВОА која е надлежна за обработка на
податоците и изработка на информациите, анализа и проценка за потребите на
државното и воено раководство.
Поддршка – е организациона единица на ВОА која е надлежна за кадровска,
финансиска и логистичка поддршка неопходна за ефикасно извршување на соте работи
и задачи на ВОА, како и за усовршување на кадрите за потребите на ВОА и системите
за одбрана.
Планирање, соработка и безбедност – е организациона единицана ВОА надлежна за
планирање на работата на ниво на ВОА, реализација на соработката со странските
служби за безбедност, меѓународните организации, службите за безбедност на
Република Србија и другите државни институции, какои безбедносната заштита на
лица, објекти, документи и активности на ВОА.
Внатрешна контрола – е организациона единица на ВОА која е надлежна за
работната контрола на законитоста на работата и примена на овластени припадници на
ВОА.
Центри за воено известување - се подрачми единици на ВОА кои ги реализираат
задачите од областа на информативата работа со обезбедување на непречено,
равовремено и безбедно собирање на податоци и инормации со цел тековно следење на
воено безбедносната состојба во непосредното и пошироко опкружување.
Делегациите од одбраната се дипломатска функција во областа на одбраната во
согласност со законите и во Виена Конвенцијата за дипломатски односи. (извор:
официјална интернет страна на ВОА).

20
 5.3. Воено разузнавачки систем во Република Хрватска

Слика 2: извор https://www.morh.hr

Агенцијата за разузнавање на воената безбедност (VSOA) е основана врз основа на
Законот за безбедносниот разузнавачки систем на Република Хрватска (О.Г.79/06 и НН
105/06) како една од двете безбедносни разузнавачки агенции во Република Хрватска.
Задачите на агенциите за безбедност во Република Хрватска систематски собираат,
анализираат, обработуваат и оценуваат податоците кои се важни за националната
безбедност, со цел да се откријат и спречат поединци или групи кои се насочени
против опстанокот, независноста, единството и суверенитетот на Република Хрватска,
со насилно уривање на организацијата на државните органи, загрозување на Уставот на
Република Хрватска и законите на воспоставените човекови права и основни слободи и
основата на економскиот систем на Република Хрватска и се неопходни за донесување
одлуки значајни за постигнување на националните интереси во областа на
националната безбедност.
Агенциите за безбедност-разузнавачки информации соработуваат во извршувањето на
безбедноста.
Агенцијата за разузнавање на воената безбедност (VSOA) е организационата единица
на Министерството за одбрана за планирање и спроведување на Министерството за
одбрана и вооружените сили за извршување на задачата за одбрана на опстанок,
суверенитет, независност и територијален интегритет на Република Хрватска.
Агенцијата за разузнавање на воената безбедност (VSOA) собира, анализира,
процесира и оценува податоците за воените и одбранбените системи на други земји,
надворешните притисоци кои можат да имаат влијание врз активностите на
безбедноста и во странство насочени кон загрозување на безбедноста на одбраната на
земјата.
VSOA собира, анализира, процесира и проценува податоците за намерите, можностите
и плановите на поединечни лица, групи и организации и земји чија цел е загрозување
на одбрамбената моќ на државата и презема мерки за откривање, следење и

21
спротивставување на таквите активности. (извор: Официјална веб страна на:
Агенцијата за воено сигурносно известување на Хрватска).

5.4. Agjencia e Kosovës për Inteligjencë (AKI)

Слика 3. Извор
https://www.aki-rks.org/index.html
Agjencia e Kosovës për Inteligjencë (AKI), është agjenci për siguri dhe inteligjencë.
AKI mbledh, analizon dhe shpërndan produkte inteligjente në mënyrë të shpejtë, të ligjshme
dhe të përgjegjshme tek Presidenti, Kryeministri dhe Institucionet tjera kompetente.
AKI qeveriset në bazë të Kushtetutës së Republikës së Kosovës, Ligjit nr. 03/L-063 për
Agjencinë e Kosovës për Inteligjencë dhe të gjitha ligjet tjera në fuqi në Kosovë.
 Drejtori i Agjencisë së Kosovës për Inteligjencë është z. Petrit Ajeti. Emërohet nga
Presidenti dhe Kryeministri i Republikës së Kosovës. Drejtori i AKI në pajtueshmëri
me Ligjin nr.03/L-063 për Agjencinë e Kosovës për Inteligjencë, Rregulloren e
Organizimit të Brendshëm dhe ligjet tjera në fuqi, është përgjegjës për të gjitha
aspektet e menaxhimit të AKI. Drejtori i AKI shërben edhe si këshilltar i Presidentit
dhe Kryeministrit për çështje të inteligjencës që kanë të bëjnë me sigurinë e Kosovës.
 Zëvendësdrejtori i Agjencisë së Kosovës për Inteligjencë është " " . Emërohet nga
Presidenti dhe Kryeministri i Republikës së Kosovës. Zëvendësdrejtori i AKI
ndihmon Drejtorin e AKI dhe drejton aktivitetet operacionale të njesive organizative
të AKI nën mbikqyrjen e Drejtorit të AKI. Zëvendësdrejtori i AKI përkohësisht kryen
dhe ushtron përgjegjësitë e Drejtorit të AKI gjatë mungesës apo paaftësisë së
Drejtorit. Në rast të paaftësisë së përheshme, Zëvendësdrejtori i AKI kryen dhe
ushtron përgjegjësitë e Drejtorit të AKI deri në kohen kur zëvendësimi i Drejtorit të
AKI emërohet në mënyrë formale.
 Inspektori i Përgjithshëm i Agjencisë së Kosovës për Inteligjencë është z. Burim
Ramadani. Emërohet nga Presidenti dhe Kryeministri i Republikës së Kosovës.
Inspektori i Përgjithshëm inspekton aktivitetet e AKI. Është përgjegjsi e Inspektorit të
Përgjithshëm të ndihmoj Drejtorin të jetë i informuar në mënyrë të plotë dhe të

22
 vazhdueshme për problemet potenciale në aktivitetet e AKI, me qëllim të promovimit
të ekonomisë, efikasitetit, efektivitetit dhe evitimit të çfarëdo shkeljeje ligjore.
Misioni i AKI është identifikimi i kërcënimeve që rrezikojnë sigurinë e Kosovës. Kërcënim
ndaj sigurisë së Kosovës konsiderohet kërcënimi ndaj integritetit territorial, integritetit të
institucioneve, rendit kushtetues, stabilitetit dhe zhvillimit ekonomik, si dhe kërcënimet ndaj
sigurisë globale në dëm të Kosovës.
Këtë Mision, ne e realizojmë duke mbledhur dhe analizuar informacion për:
 Nxitjen, ndihmën dhe shtytjen ose përkrahjen e terrorizmit
 Spiunazhin kundër Kosovës apo në dëm të sigurisë së Kosovës
 Sabotazhin drejtuar kundër infrastrukturës vitale të Kosovës
 Krimin e organizuar kundër Kosovës apo në dëm të sigurisë së Kosovës në cilëndo
mënyrë, duke përfshirë larjen e paravе
 Nxitjen e pakënaqësisë në strukturat e sigurisë
 Trafikimin e substancave ilegale, armëve apo qenieve njerëzore
 Prodhimin ilegal apo transportin e armëve të shkatërrimit në masë ose të
komponentëve të tyre
 Trafikimin ilegal të prodhimeve dhe teknologjive nën Kontrollin Ndërkombëtar
 Аktivitetet që bien ndesh me të drejtën humanitare ndërkombëtare
 Aktet e dhunës së organizuar apo të frikësimit kundër grupeve etnike apo fetare në
Kosovë, dhe
 Çështjet që kanë të bëjnë me kërcënime serioze ndaj shëndetit apo sigurisë publike
(Faqja zyrtare: Agjencia e Kosovës për Inteligjencë (AKI),
https://www.aki-rks.org/index.html)

5.5. Sherbimi imformativ i Shtetit Republika e Shqiprise

SHISH është institucion qendror

që varet nga Kryeministri
dhe drejtohet nga Drejtori.
Слика 4: извор https://shish.gov.al/pages/rreth/shish.html
Veprimtaria e SHISH-it bazohet në Kushtetutën e Republikës së Shqipërisë dhe në
legjislacionin në fuqi. Drejtori dhe zëvendësdrejtori i SHISH-it emërohen nga Presidenti i
Republikës, me propozim të Kryeministrit. Struktura dhe organika e SHISH-it propozohen

23
nga Drejtori dhe miratohet nga Kryeministri. Parimet bazë të punës së këtij institucioni janë
ligjshmëria, objektiviteti dhe sekreti.
Shërbimi Informativ Shtetëror ka këto detyra kryesore:
 Mbledh informacion nga jashtë në funksion të sigurimit kombëtar;
 Kryen veprimtari kundërzbulimi për ruajtjen e integritetit, pavarësisë e rendit
kushtetues;
 Mbledh informacion për terrorizmin, prodhimin e trafikun e narkotikëve, prodhimin e
armëve të dëmtimit në masë dhe krimet kundër mjedisit;
 Mbledh informacion për krimin e organizuar, që cenon sigurinë kombëtare;
 Mbron sigurinë e veprimtarisë së vet, të informacionit, punonjësve dhe pasurisë me
mjete të përshtatshme, duke përfshirë verifikimin e kualifikimin e kandidatëve, të të
punësuarve e të kontraktuesve;
 Kryen veprimtari mbështetëse tekniko-administrative, sipas nevojave për realizimin e
funksioneve të mësipërme.
Për realizimin e detyrave të mësipërme Shërbimi Informativ Shtetëror ruan raporte të drejta
ndërmjet nevojës së sigurimit të informacionit të domosdoshëm dhe respektimit të të drejtave
dhe lirive themelore të njeriut.
Shërbimi Informativ Shtetëror e ushtron veprimtarinë e tij në përputhje me procedurat e
hartuara nga Drejtori dhe të miratuara nga Prokurori i Përgjithshëm i Republikës së
Shqipërisë. Prokurori i Përgjithshëm ka të drejtë të ushtrojë kontroll mbi zbatimin e këtyre
procedurave.
Kontrolli dhe raportimi:

Veprimtaria e Shërbimit Informativ të Shtetit kontrollohet nga Kuvendi, nëpërmjet

Nënkomisionit të Përhershëm Parlamentar të ngritur për këtë qëllim. Drejtori i raporton
komisionit të paktën një herë në vit. Raportimet në këtë komision bëhen në mënyrë të tillë që
të mbrohen burimet dhe informacioni i klasifikuar. Nënkomisioni i Përhershëm Parlamentar
ka të drejtë të kontrollojë përdorimin e fondeve për veprimtari specifike operative të SHISH-
it. Drejtori i Shërbimit Informativ Shtetëror raporton edhe në Këshillin e Ministrave, sipas
përcaktimit të Kryeministrit.

24
 5.6. Безбедносно разузнавачки систем на Република Северна
Македонија
ОВДЕ ЦЕЛОСНО МИ Е СМЕНЕТ ТЕКСТОТ ВО ПРЕЗЕНТАЦИЈАТА ЗА ДА СКРАТАМ И ИЗГЛЕДА ВАКА

 Од осамостојувањето па до денес овој систем имаше многу промени почнувајќи од

формирањето на разузнавачки систем надвор од СФРЈ, преку службата за воена
безбедност и разузнавање (ЦЦВБиР) во 1992, преку Управата за безбедност и
контраразузнавање (УБК) во 1995 па се до 2018 и 2019 со формирањето на Оперативно
Техничката Агенција (ОТА) и Агенцијата за национална безбедност (АНБ).

По независноста во 1991 година, Република Македонија ја

редизајнираше внатрешната организациска структура на
службите од СФРЈ, формирашесопствен безбедносно –
разузнавачки систем, без прецизно дефинирани
надлежности. (Пендаровски 2010).
Република Македонија стана независна држава по
релативно мирен пат за разлика од останатите републики
кои беа дел од Социјалистичка Федеративна
република Југославија и кои до својата независност
стигнаа по многу крвав и турбулентен пат.
Слика 5. Извор https://www.ia.gov.mk/
Генерално гледано, република Македонија (тогаш), направи спојување на
цивилните служби во една институција – МВР – Министерство за внатрешни работи.
Во 1992 година беше основана Сектор-Службата за воена безбедност и разузнавање
(ССВБиР) во министерството за одбрана. (Веб страна на МВР)
Сектор службата за воена безбедност и разузнавање врши работи во врска со
планирањето, организирањето и спроведувањето на разузнавањето,
контраразузнавањето и заштитата на силите во Министерството за одбрана и Армијата
на Република Северна Македонија.
Практично еклузива до информациите за безбедност и контраразузнавање
имаше Управата на безбедност и контраразузнавање (УБК). Но, во 1995 година со
реорганизација на органите на управата, Службата за државна безбедност (СДБ) се
преименува во Дирекција на безбедност и контраразузнавање (ДБК), а со измена на
Законот за организација и работа на државната управа во 2000 година, ДБК се

25
преструктуира во Управа за безбедност и контраразузнавање (УБК) задржувајќи ги
работите сврзани со системот на државната безбедност.
Во 2018 и 2019 година, разузавачкиот модел во Република Северна Македонија
темелно се реформира.
Се формира Оперативно Техничка Агенција (ОТА), УБк се укинува и на нејзино
место се формира Агенција за национална безбедност која не е во рамки на МВР.
Во мај 2019 е донесен Закон за координација на безбедносно – разузнавачката
заедница во РСМ и е формиран Совет за координација на безбедносно – разузнавачката
заедница.
Во 1995 беше основана Агенцијата за разузнавање (АР). Агенцијата за
разузнавањезапочна со работа во 1997 година и нејзината работа се регулира со Закон
за Агенција за разузнавање.
Според член 2: „Агенцијата е надлежна да собира податоци и информации од
значење за безбедноста и одбраната на Република Северна Македонија и стопанските,
политичките и другите интереси на државата“.
Согласно Законот, АР задолжително доставува извештај до Претседателот на
државата.
И покрај променливата природа на заканите и предизвиците, како и напредокот
на науката и техниката, функционирањето на АР не се менува. АР се усовршува
паралелно со современите закани и современите практики кои придонесоа стабилност
во регионот со пристапувањето во НАТО на Република Северна Македонија.
Посебно важни датуми за нашата држава се - 27 март 2020 година, Република Северна
Македонија стана полноправна членка на најголемата воено политичка алијанса во
светот – НАТО.
30 март 2020 се крена знамето на Република Северна Македонија пред седиштето на
НАТО во Брисел, во Командата на сојузничките сили за операции во Shape – Монс и
Команда на сојузничките сили за трансформации во Норфолк, Вирџинија.

5.7. Препораки за Република Северна Македонија – користење на

воената дипломатија

Република Северна Македонија како мала земја која не може сама да одговори на сите
воени предизвици и современите безбедносни закани, мора да има добра соработка со

26
соседните воено разузнавачки системи од регионот а и да ги користи Европските
легислативи за подобруање на своето воено разунавање.
Иако нејзиниот придонес е голем во воените мисии кои ги спроведува во согласност со
барањата на НАТО Алијансата, сепак има многу работа и простор за подобрување на
военото разузнавање.
Новото стратегиско опкружување нуди бројни можности, но вклучува и многу нови
предизвици кои од неа бараат нови одговори. (Ристоска 2003).
Во тој контекст Република Северна Македонија мора постојано да ги доизградува
своите системи за безбедност и одбрана за да може реално да одговори на
побарувањата за прием во колективното членство, меѓу другото, да има сили
компатибилни со силите на државите-членки.
Во изменетите околности на опкружувањето во Европа, па и пошироко, модерните
армии немаат мисија само за заштита на територијалниот интегритет на земјата, туку
се и во функција да одговорат на неконвенционалните закани кои најчесто се
транснационални. Ова претпоставува дека и Република Македонија мора да ги
реформира и трансформира своите системи според побарувањата на новото време
поради изменетата безбедносна средина (приматот на неконвенционалните
безбедносни закани), а и заради потребите од придонес со сили во меѓународните
операции. Со целосната трансформација на Армијата на Република Македонија беа
опфатени и нејзините специјални единици. (Ристоска 2003).

27
6. Заклучоци

Денес, поради сѐ поголемиот број учесници во меѓународните односи (држави,

меѓународни организации, невладини организации, транснационални компании,
академски свет и други), фокусот на традиционалното воено разузнавање се
проширува.
Од почетокот на своето дејствување до денешниот ден военото разузнавање ја има
основна функција да ја обезбеди државата од внатрешни и надворепни непријателски
актери.
Доколку внимателно се анализираат горенаведените поими, дефиниции,
карактеристики и обележја на военото разузнавање ќе се дојде до еден заклуок дека
токму военото разузнавање игра огромна улога во безбедноста, стабилноста и мирот на
земјите во светот затоа што со секоја информација до која ќе се дојде, военото
раузнавање ја штити националната безбедност на државата и на другите држави кои
може да се инволвирани во разузнавачкиот процес.
Секоја земја има обврска кон своите граѓани да ја штити нивните уставно правни
загарантирани права на живот, на слобода, мирно живеење, почитување на секој
поединец како граѓанин на таа држава.
Со тоа мора да се потенцира важноста на процесот на военото разузнавање и воената
спремност за собирање на информации, нивна обработка и пласирање на истите до
секој граѓанин на еден достоинствен начин дури и во најлошите воени услови.
Разузнавањето како процес на прибирање и обработка на податоци и информации што
се неопходни за заштита на виталните интереси на земјата од опасностите од внатре и
надвор, во современиот свет, особено денес, претставува една од виталните државни
функции.
Гледани низ историска призма, шефовите на државите, владите и воените раководства
имале потреба однапред да ги согледаат опасностите за сопствените земји при што
обезбедувањето со навремени разузнавачки информации им овозможувало да ги
намалат неизвесностите и да обезбедат солидна основа за донесување на правилни
одлуки.

28
Историјата на разузнавачките и безбедносните служби се поврзува со создавањето на
првите држави во организациона смисла и во контекст на спроведување на активности
во насока на заштита на поредокот утврден со Уставот.
Секоја држава се стреми да изгради безбедносен систем кој ќе овозможи успешно
спротивставување на современите ризици и закани по безбедноста.
Безбедносно-разузнавачкиот систем на една држава е основа за опстанок и постоење на
државата. Секоја држава автономно го уредува својот безбедносно - разузнавачки
систем, зависно од потенцијалните закани и ризици по безбедноста на државата. Овие
системи не се еднаш засекогаш поставени, односно варираат согласно потребите при
обезбедување на националната безбедност.

29
7. КОРИСТЕНА ЛИТЕРАТУРА

Дојчиновски, М., 2009: Современо воено разузнавање, Соларис принт, Скопје

Keegan, J., 2003. Intelligence in war: knowledge of the enemy from Napoleon
to Al-Qaeda. 1st Ed. New York: Knopf
Morgado, A., 2018. As Informações Militares - um instrumento de Segurança e
Defesa Nacional.
Interviewed by Carlos Silva [Face-to-face]. Lisbon, 21 February 2018
Serra, P., 2002. Sistema de Informações Militares. Contributos para a sua
reestruturação e operacionalidade. Lisbon: IESM.
Милошевиќ, М., Систем државне безбедности, Полициска академија, Београд,
2001.
Парламентарен надзор на секторот за безбедност, начела, механизми и
практики, ИПУ ДЦАФ, Гораграф, Београд, 2003, стр. 64.
Гоцевски, Т., "Основи на Системот на национална одбрана", Македонска
ризница Куманово, 2002, стр. 55.
Котовчевски, М., Современи разузнавачки служби 2002 год, стр 41.
Котовчевски М.„Современи разузнавачки служби“, 2001г. Македонска
цивилизација, Скопје, стр. 194.
Томас Квигин, 2009, „Да се види невидливото – Разузнавање за национална
безбедност во несигурно време“, Магор – Скопје, стр. 98-110.
Graeme R. Newman in Ronald V. Clarke, 2010, „ Policijska dejavnost proti
terorizmu“, učbenik za vodilno osebje na policijskih postajah, urednika dodanih
slovenskih prispevkov Iztok Podbregar, Andrej Sotlar. - Ljubljana : Fakulteta za
varnostne vede, Ljubljana, стр. 27
Пендаровски С., Меѓународна безбедност, Скопје, 2010, страна 83-88.
Веб страна на Министерството за одбрана на РМ,
https://mod.gov.mk/%d1%81%d1%82%d1%80%d0%b0%d1%82%d0%b5%d1%88%d0%ba
%d0%b8-%d0%b4%d0%be%d0%ba%d1%83%d0%bc%d0%b5%d0%bd%d1%82%d0%b8/
Веб страна на Министерство за внатрешни работи на Република Северна Македонија
Република Северна Македонија - Министерство за внатрешни работи (mvr.gov.mk)
Закон за Агенцијата за разузнавање. Службен весник на Република Македонија бр.
19/1995

30
Закон за Агенцијата за разузнавање. („Службен весник на Република Македонија бр.
19/1995“). Член 2
Страница на Министерството за одбрана https://mod.gov.mk/%d0%bf
%d0%b0%d1%82%d0%be%d1%82-%d0%b4%d0%be-%d0%bd
%d0%b0%d1%82%d0%be/
DIA, JMiTC ,,National intelligence Course” – Textbook, 2000. Различни извори
користат различни атрибути (начела) за разузнавањето. Според презентациите
реализирани од страна на претставниците на НАТО во Грузија во 2004 г.
Наведени се следните: одговорност, достапност, централизирана контрола,
постојан преглед, објективност, заштита на изворот, навременост, систематска
експлоатација. Повеќе на „SSNO ,,Obavestajno obezvedjenje OS#, 1987, str 15 –
19
Frederick M.Franks ,,Combat Comanders handbook on intelligence” 1992, FM 34-8,
1-4
Стаменковски, А., 1999: Основи на разузнавањето,
Klaus-Dieter Fritshe, presentation ,,Organization, Practical issues and Problems in
Civilian Control od intelligence Services”, Garmish, 2003
Antony M.Riscica, presentation ,,Introduction to G2 Funktions”, Skopje 2002
Службен весник на РС ", бр 88/2009, 55/2012 -. Одлуката на УС и 17/2013,
достапно на:
http://www.pravno-informacioni-sistem.rs/SlGlasnikPortal/eli/rep/sgrs/skupstina/
zakon/2009/88/6/reg
Официјална страна на ВОА: www.voa.mod.gov.rs
Официјална страна на ВСОА: https://www.morh.hr/o-vojnoj-sigurnosno-
obavjestajnoj-agenciji/
(Faqja zyrtare: Agjencia e Kosovës për Inteligjencë (AKI),
https://www.aki-rks.org/index.html)
Официјална страна на Воената безбедност на Република Албанија:
https://shish.gov.al/pages/rreth/shish.html
Официјална страна на Intelligence Analysis and Reporting, достапно на:
(https://op.europa.eu/en/web/who-is-who/organization/-/organization/
EEAS_INTCEN/EEAS_INTCEN)

31
Официјана страна на ОСР, достапно на:
(https://op.europa.eu/en/web/who-is-who/organization/-/organization/EEAS/
EEAS_CRF_241367)
Buuren, J. van (2009) Secret Truth. The EU Joint Situation Centre. Amsterdam:
Eurowatch
Ристоска, Ж., „ Современа македонска одбрана“ бр. 8, 2003.

32