11/25/2022

CHUYỂN HÓA CHẤT BÉO

Phần 2 : TỔNG HỢP CHẤT BÉO

Nội dung bài này đề cập đến quá trình tổng hợp:
- axit béo
- triacylglycerol
- phospholipid
- cholesterol - thành phần màng tế bào và là tiền
chất để tổng hợp các chất béo quan trọng khác: muối mật,
hormone, vitamin D…

1
 11/25/2022

Tổng hợp chất béo

Axit béo Triacylglycerol

Giai đoạn Giai đoạn

tổng hợp tổng hợp
axit béo TGA

H2O

Tổng hợp axit béo

• Tiền chất tổng hợp axit béo là acetyl-CoA

nhưng quá trình tổng hợp axit béo không
phải là sự đảo ngược quá trình phân giải
axit béo.
• Quá trình phân giải axit béo và quá trình
tổng hợp axit béo có sự tham gia xúc tác
của những enzyme khác nhau và xảy ra ở
những vị trí khác nhau trong tế bào.

2
 11/25/2022

Phản ứng quyết định tốc độ của

quá trình tổng hợp axit béo

Bước khởi đầu:

Tổng hợp Malonyl-CoA từ acetyl-CoA và CO2 nhờ xúc tác của
enzyme acetyl-CoA carboxylase

Fatty acid synthase (FAS)

– Fatty acid synthase I (FAS I):
• Hiện diện ở động vật có xương sống và nấm
• FAS I ở động vật có xương sống bao gồm một chuỗi
polypeptide đa chức năng
• FAS I ở nấm bao gồm hai chuỗi polypeptide đa chức năng
• Tạo ra một sản phẩm axit béo duy nhất
• Không tạo ra sản phẩm trung gian
– Fatty acid synthase II (FAS II):
• Hiện diện trong thực vật và vi khuẩn
• Mỗi bước trong quá trình tổng hợp axit béo được xúc tác bởi
một enzym riêng biệt.
• Tạo ra nhiều loại sản phẩm
• Các chất trung gian cũng có thể khuếch tán và tham gia vào
các con đường chuyển hóa khác.

3
 11/25/2022

Phức hợp enzyme tham gia tổng hợp axit béo

ở động vật có xương sống (FAS I)

KS: β-ketoacyl-ACP synthase

(contains Cys-SH)
MAT: malonyl/acetyl-CoA–
ACP transferase
DH: β-hydroxyacyl-ACP
dehydratase,
ER: enoyl-ACP reductase,
KR: β-ketoacyl-ACP
reductase
ACP: acyl carrier protein.
TE: thioesterase

Axit béo được tổng

hợp và kéo dài thêm
2 nguyên tử carbon
trong mỗi chu trình 4
phản ứng, và kéo dài
chuỗi carbon tới 16C
(palmitate) thì dừng
lại và chuỗi carbon
sẽ tách khỏi phức
enzyme xúc tác.

4
 11/25/2022

Mỗi vòng phản ứng kéo dài mạch carbon thêm 2C

Dehydration

Condensation

Reduction

Reduction
Axit béo được tổng hợp và kéo dài
thêm 2 nguyên tử carbon sau mỗi
chu trình gồm 4 phản ứng, và kéo
dài chuỗi carbon tới 16C (palmitate)
thì dừng lại và chuỗi carbon sẽ tách
khỏi phức enzyme xúc tác.

Mỗi vòng phản ứng kéo dài mạch carbon thêm 2C

Dehydration

Condensation

Reduction

Reduction

Bước 1: Malonyl-CoA trùng hợp

với Acetyl-CoA giải phóng CO2

5
 11/25/2022

Mỗi vòng phản ứng kéo dài mạch carbon thêm 2C

Dehydration

Condensation

Reduction

Reduction

Bước 2: Khử nhóm carbonyl

thành nhóm -OH

Mỗi vòng phản ứng kéo dài mạch carbon thêm 2C

Dehydration

Condensation

Reduction

Reduction

Bước 3: Khử H2O và tạo nối đôi

6
 11/25/2022

Mỗi vòng phản ứng kéo dài mạch carbon thêm 2C

Dehydration

Condensation

Reduction

Reduction

Bước 4: Khử nối đôi thành nối đơn

Chuỗi acyl bão hòa

được tạo ra sau mỗi chu
trình phản ứng (4 bước)
sẽ trở thành cơ chất cho
quá trình ngưng tụ tiếp
theo với một nhóm
malonyl được hoạt hóa.
Với mỗi lần đi qua chu
trình, chuỗi acyl béo
được kéo dài thêm hai
nguyên tử cacbon.

7
 11/25/2022

Tổng hợp axit palmitic (16:0)

Sau mỗi vòng phản ứng (cần 4H+ và loại

đi 1 phân tử CO2) thì mạch kéo dài thêm
2C → cần 7 vòng lặp lại để tổng hợp axit
palmitic (16C).

Palmitate được tách ra khỏi ACP nhờ

thioesterase (TE)

Quá trình tổng hợp palmitate từ acetyl-CoA gồm 2 giai đoạn:

Giai đoạn hình thành 7 phân tử malonyl-CoA:

7Acetyl-CoA + 7CO2 + 7ATP  7 Malonyl-CoA + 7ADP + 7Pi

Giai đoạn trùng ngưng và khử (x7 vòng):

Acetyl-CoA + 7Malonyl-CoA + 14 NADPH + 14 H+ 
Palmitate + 7CO2 + 8CoA + 14NADP+ + 6H2O

Phương trình tổng quát:

8Acetyl-CoA + 7ATP + 14 NADPH + 14 H+ 
Palmitate + 8CoA + 6H2O + 7ADP + 7Pi + 14NADP+

8
 11/25/2022

Vị trí diễn ra quá trình tổng hợp axit béo trong tế bào
Ở nấm men và tế bào động vật, acid
béo chủ yếu được tổng hợp ở tế bào
chất nơi có NADPH được cung cấp bởi
chu trình pentose phosphate, còn ở
thực vật nó được tổng hợp trong
stroma của lạp thể cũng là nơi NADPH
được tạo ra.

Ở thực vật, sự tổng hợp axit béo xảy ra trong stroma

của lục lạp thể, nơi NADPH được tạo ra

NADPH được tạo ra

trong stroma

9
 11/25/2022

Ở nấm men và tế bào động vật, quá trình sinh tổng hợp
axit béo xảy ra ở tế bào chất, nơi có NADPH được tạo ra

Tổng hợp axit béo từ đường

• Khi ăn khẩu phần ăn nhiều đường (glucose)
vượt quá nhu cầu năng lượng của cơ thể thì
đường sẽ được chuyển hóa như thế nào?
Đường có thể được chuyển hóa thành chất béo
dự trữ (triacylglycerol) không?.

Gợi ý: Quá trình tổng hợp axit béo cần nguyên

liệu đầu vào là acetyl-CoA, ATP, và NADPH. Các
chất này (acetyl-CoA, ATP, và NADPH) được tạo
ra như thế nào từ glucose?

10
 11/25/2022

Nguồn acetyl-CoA cho tổng hợp axit béo

Acetyl-CoA được vận
chuyển từ ti thể ra tế bào
chất như thế nào?

Ti thể

Tế bào chất

Sự vận chuyển acetyl-CoA từ ti thể ra tế bào chất

11
 11/25/2022

Tổng hợp axit béo

Bước khởi đầu:
Tổng hợp Malonyl-CoA từ acetyl-CoA và CO2 nhờ xúc tác của
acetyl-CoA carboxylase

Điều hòa quá trình tổng hợp và phân hủy axit béo

Hai enzym là quan trọng điều phối quá trình chuyển hóa axit béo:
• acetyl-CoA carboxylase (ACC), enzym đầu tiên trong quá trình tổng
hợp axit béo
• carnitine acyltransferase 1 tham gia vào quá trình vận chuyển axit
béo từ tế bào chất vào chất nền ty thể để oxy hóa β.

12
 11/25/2022

Tổng hợp các axit béo chuỗi dài >16C

• Palmitate, sản phẩm của quá trình tổng hợp axit

béo, là tiền chất để tổng hợp các axit béo bão
hòa chuỗi dài hơn như axit stearic hay stearate
(18C).
• Các axit béo bão hòa >16C được tạo thành nhờ
sự nối dài thêm một hoặc một số gốc acetyl bởi
hệ thống kéo dài chuỗi axit béo (fatty acid
elongation system) có mặt ở lưới nội chất trơn
và ti thể.

Tổng hợp các axit béo chưa bão hòa

• Palmitate và stearate là tiền chất để tổng
hợp palmitoleate 16:1 (9 ) và oleate 18:1
(9) ở mô động vật nhờ xúc tác của fatty
acyl-CoA desaturase.
• Ở thực vật, oleate 18:1 (9 ) có thể được
chuyển hóa thành axit béo chứa nhiều hơn
1 nối đôi như: linoleate -18:2(9,12); -
linolenate - 18:3(9,12,15) -linolenate
18:3(6,9,12); eicosatrienoate 20:3 (8,11,14)
và arachidonate - 20:4 (5,8,11,14).
• Linoleate và -linolenate là các axit béo
thiết yếu ở động vật. Động vật không tự
tổng hợp được mà thu nhận những axit béo
này từ thực vật và biến đổi thành
arachidonate -tiền chất tạo eicosanoid
(prostaglandin, thromboxane và
leukotriene) có chức năng điều hòa giống
hormone.

13
 11/25/2022

Tổng hợp triacylglycerol và

glycerophospholipid

Glycerophospholipid

Triacylglycerol

Tổng hợp triacylglycerol và

glycerophospholipid

• Axit béo tham gia tổng hợp triacylglycerol (chất béo dự

trữ) hoặc tổng hợp phospholipid (thành phần chính của
màng tế bào).
• Triacylglycerol và glycerophospholipid đều được
tổng hợp từ acyl-CoA và glycerol-3-phosphate qua
chất trung gian là phosphatidate. Trong đó glycerol-3-
phosphate được tạo thành bằng hai cách: từ
dihydroxyacetone phosphate - sản phẩm trung gian của
quá trình đường phân, và từ glycerol.
• Cơ thể động vật có khả năng tổng hợp và dự trữ một
lượng lớn triacylglycerol. Cơ thể thực vật cũng tổng hợp
và dự trữ triacylglycerol ở quả và hạt.

14
 11/25/2022

Tổng hợp cholesterol

Ở cơ thể động vật có vú,
cholesterol được tổng hợp từ
acetate (acetyl-CoA) trong quá
trình gồm 4 giai đoạn phản ứng:
– 3 phân tử acetate (2C) ghép nối tạo
thành 1 phân tử mevalonate (6C);
– mevalonate được hoạt hóa thành
3-isopentenyl pyrophosphate
(5C);
– 6 phân tử isoprene ghép nối với
nhau tạo ra squalene (30C).
– phân tử squalene được vòng hóa
thành nhân steroid và từ đó tổng
hợp cholesterol.

15
 11/25/2022

Cholesterol và các chất béo khác được vận

chuyển trong các hạt lipoprotein huyết tương
• Một số dạng hạt lipoprotein chính:
– Chylomicron: chủ yếu chứa triacylglycerol
– very low-density lipoprotein (VLDL): chứa
triacylglycerol, cholesterol và cholesteryl
ester
– low-density lipoprotein (LDL): giàu
cholesterol và cholesteryl ester
– high-density lipoprotein (HLD): chứa ít
cholesterol và không chứa cholesteryl
ester
• Những rối loạn chuyển hóa cholesterol là
nguyên nhân gây một số bệnh nguy hiểm
như bệnh xơ vữa động mạch vành tim
(atherosclerosis) (hàm lượng hạt LDL
trong máu cao).

Tóm tắt: Sự tổng hợp chất béo

• Axit béo bão hòa được tổng hợp từ acetyl-CoA nhờ phức tổng hợp axit béo
fatty acid synthase (FAS). Trước tiên, acetyl-CoA được chuyển thành
malonyl-ACP, sau đó lần lượt các phân tử malonyl-ACP gắn lên phức hợp
FAS và kéo dài chuỗi axit béo đến palmitoyl-ACP. Palmitate tách khỏi phức
enzyme FAS nhờ phản ứng thủy phân. Quá trình tổng hợp axit béo được điều
hòa chủ yếu ở giai đoạn hình thành malonyl-ACP. Axit béo bão hòa stearate
(18C) được tạo ra từ palmitate (16C). Stearate và palmitate là tiền chất để
tổng hợp axit béo không no tương ứng là oleate và palmitoleate nhờ xúc tác
của enzyme fatty acyl-CoA desaturase.
• Cơ thể động vật không thể tổng hợp được linoleate, chúng nhận acid này từ
thực vật. Sau khi được hấp thu, linoleate biến đổi thành arachidonate là tiền
chất tạo eicosanoid (prostaglandin, thromboxane và leukotriene) có chức
năng điều hòa giống hormone.
• Triacylglycerol và glycerophospholipid đều được tổng hợp từ acyl-CoA và
glycerol-3-phosphate qua chất trung gian là phosphatidate.
• Cholesterol được hình thành từ acetyl-CoA qua chất trung gian 3-
isopentenyl pyrophosphate (IPP). Cholesterol và cholesteryl ester vận
chuyển trong máu ở dạng hạt lipoprotein. Cholesterol là tiền chất tổng hợp
hormone steroid (glucocorticoid, mineralocorticoid và hormone giới tính).
IPP(5C) là tiền chất tổng hợp vitamin A, E và K, sắc tố thực vật, cao su tự
nhiên, tinh dầu thực vật và các chất khác…

16