!

M EN U

YOORI'S BLOG
N HỮ NG CÂU CH UY ỆN T Ừ MỘT N GƯ ỜI LÀM
PH I M H ƠI L À M B IẾN G

B Y YO O RIB A E

[Kịch bản 101] #15:

Miêu tả hình ảnh
trong kịch bản

Miêu Tả Hình Ảnh Trong Kịch Bản Ph

thg 7 2021 · Làm Phim Một Mình
10:54

Kịch bản cần hình ảnh. Công việc của biên

kịch là miêu tả hình ảnh trên kịch bản để
đạo diễn và quay phim biết ra hiện trường
cần phải quay cái gì. Nhưng khi bạn đi học,
cả khi bạn đi làm, chẳng có ai chỉ cho bạn
cách làm thế nào để miêu tả hình ảnh trong
kịch bản.

Tôi sẽ chỉ cho bạn.

Phần này có sử dụng những thuật ngữ

về kỹ thuật quay. Tôi sẽ có một bài riêng
về các thuật ngữ điện ảnh sau. Hãy đón
đọc nó. Đừng nghĩ rằng biên kịch chỉ cần
biết những gì liên quan đến kịch bản là
đủ. Biên kịch mà không có kiến thức về
hình ảnh, ánh sáng, quay, dựng, màu
sắc, thẩm mỹ thì sẽ không thể xử lý hình
ảnh trong kịch bản tốt được, và kịch bản
đó cũng sẽ không thể mang ra quay
hoặc đạo diễn sẽ phải ngồi sửa lại (vừa
sửa vừa chửi biên kịch như một con chó)
rồi mới mang ra quay được.

Tất nhiên, khi nói về miêu tả hình ảnh,

chúng ta sẽ dùng văn miêu tả. Tuy nhiên,
khác với văn học, chúng ta không cần phải
miêu tả hình ảnh kiểu “những cánh hoa anh
đào bay trong gió mang theo hương thơm
tươi mát của mùa xuân”. Kịch bản đòi hỏi
những chỉ dẫn, miêu tả ngắn gọn, rõ ràng.
Có một quy tắc bắt buộc trong viết kịch bản
mà mọi biên kịch phải tuân theo, đó là:

Đây là một quy tắc bắt buộc.

Nhiều người khi đọc kịch bản phim lần đầu

tiên sẽ cảm thấy nó hơi khô khan, không
được bay bổng như tiểu thuyết. Đó là bởi vì
người làm phim không cần những câu văn
bay bổng, mà cần những chỉ dẫn quay được.

Điện ảnh là nghệ thuật nghe nhìn. Khác với

những bộ môn nghệ thuật dùng chữ viết để
khơi gợi trí tưởng tượng của khán giả như
văn thơ, điện ảnh là bộ môn sử dụng hình
ảnh, và gần đây là âm nhạc, âm thanh, lời
nói để trình diễn trước khán giả. Khán giả
ngồi trong rạp hay trước màn hình TV,
laptop, điện thoại chỉ có thể cảm nhận được
bộ phim thông qua hình ảnh và âm thanh.
Vậy nên kịch bản cần phải chỉ dẫn rõ hai yếu
tố đó.

Người ta thường nói “Viết kịch bản là làm

phim trên giấy”. Đúng là như vậy. Cho nên
biên kịch nào mà gu thẩm mỹ kém, năng lực
không tới, đọc kịch bản có thể thấy ngay.

Cũng vì viết kịch bản là làm phim trên giấy,

nên những yếu tố cấu thành nên bộ phim, ở
đây là hình ảnh và âm thanh, phải được thể
hiện đầy đủ trong kịch bản.

Vậy thì, làm sao để miêu tả

hai yếu tố đó trong kịch
bản?

Trước tiên, là hình ảnh.

Bạn còn nhớ gì về thơ haiku của Nhật Bản

không? Tôi nhớ hồi cấp 3 chúng ta từng
được học về nó. Đó là một thể loại thơ đặc
trưng của người Nhật, với số lượng từ và
câu cực kỳ ít. Thơ haiku nổi tiếng bởi sự
ngắn gọn, súc tích nhưng đầy hình ảnh và
cảm xúc trong đó.

Tôi lấy ví dụ một bài:

Ao cũ

Con ếch nhảy vào

Vang tiếng nước xao

Nguyên tác Basho – Nhật Chiêu chuyển

ngữ

Chỉ với 3 câu, nhà thơ đã vẽ lên một bức

tranh, à, nếu nói như bây giờ, một cảnh
phim đẹp tuyệt vời, với đầy đủ hình ảnh, âm
thanh, bố cục, cấu trúc, câu chuyện, cảm
xúc. Bạn có thể miêu tả cảnh này với 5000
hay 10.000 từ, như Basho chỉ cần nhiêu đó
chữ.

Tại sao tôi lại nhắc tới thơ haiku? Bởi vì một
ngày nọ, tôi chợt nhận ra điểm tương đồng
thú vị giữa thơ haiku và cách dùng từ trong
kịch bản phim. Ở cả 2 thể loại này, người
viết đều phải sử dụng từ ngữ ngắn gọn súc
tích nhưng cũng phải đầy đủ yếu tố âm
thanh, hình ảnh trong đó. Nó dễ nhớ và dễ
giải thích hơn.

Như tôi đã nói ở trên, bạn chỉ được phép liệt

kê những gì có thể nghe thấy và nhìn thấy
trên màn ảnh. Cụ thể hơn, là những gì mà
máy quay có thể ghi lại được.

Ví dụ thế này, trong văn chương, bạn có thể

ghi rằng “cô ấy cảm thấy đau đớn đến tận
xương tủy” hay “cơn gió mát lạnh nhẹ
nhàng thổi bay cái nóng mùa hè dưới bầu
trời không một gợn mây”. Giờ tôi đố bạn
nào có thể xách máy ra quay được hình ảnh
đó đấy. bạn sẽ không thể quay được đâu, vì
chẳng có tí hình ảnh nào trong 2 ví dụ đó cả.

Như đã nói trong bài trước, có rất nhiều

biên kịch viết trong kịch bản của họ những
chỉ dẫn sơ sài kiểu “cô ấy khóc”, “cô ấy cười”,
có người viết chi tiết hơn một chút thì “cô ấy
cảm thấy hạnh phúc”, “cô ấy cảm thấy đau
khổ”, “cô ấy cảm thấy trái tim mình đau
nhói”… và mấy chỉ dẫn kiểu đó không quay
được. Tại sao? Vì nó không có hình ảnh
trong đó.

Tất cả mọi hành động, mọi cảm xúc, mọi

tình cảm, mọi trạng thái tâm lý của nhân vật
đều phải được thể hiện bằng hình ảnh.
Nhân vật buồn? Cô ta buồn như thế nào? Cô
ta khóc lóc, say xỉn, hay cứ ngồi coi TV rồi
cười ngây dại? Nhân vật vui? Cô ta vui đến
mức nào? Cô ta cười to? Nhảy theo nhạc?
Hay chạy ra đường hú hét như con điên?
Hãy miêu tả thật rõ ràng, mọi hành động
của nhân vật, thể hiện cảm xúc của nhân
nhân vật.

Nếu bạn cảm thấy miêu tả hành động quá

khó khăn, bạn có thể làm như các phim VN
hiện giờ, cho nhân vật mở mồm ra nói “Tôi
buồn quá”, “Tôi vui quá”, “Tôi cảm thấy ê
mông”… Và khán giả sẽ phản ứng với bạn
như này:

M ỌI THỨ PHẢI ĐƯỢ C MIÊU

T Ả BẰNG HÌNH ẢNH

Nhưng mà tôi phải miêu tả hình ảnh

thế nào?

Chúng ta lại quay lại với thơ haiku.

Thực ra trong tất cả các giai đoạn của viết

kịch bản, miêu tả hình ảnh là dễ nhất. Nghĩ
ra hình ảnh mới khó. Viết kịch bản phim
không cần bạn phải màu mè hoa lá hẹ như
viết tiểu thuyết. Bạn chỉ cần miêu tả, tường
thuật lại hình ảnh đầy đủ và đơn giản như
những gì bạn tưởng tượng trong đầu là
được.

Ví dụ:

Trên ngọn đồi xanh mướt, có một cây

anh đào to lớn, nở hoa đỏ hồng.

Những bông hoa rung rinh trong gió.

Một cơn gió thổi qua, làm những cánh

hoa tung bay khỏi cành.

Những cánh hoa anh đào bay giữa bầu

trời.

Những cánh hoa anh đào bay đi thật

xa, thật xa khỏi ngọn đồi.

Cây anh đào vẫn đứng yên, mặc cho

cơn gió thổi bay những cánh hoa khỏi
cành lá.

Bạn nghĩ cảnh đó có thể quay được không?

Có thể phải dùng tới chút kỹ xảo, nhưng
chắc chắn là quay được.

Trước đó, trong một ví dụ ở trên có nhắc tới

“cơn gió”, tôi nói rằng ví dụ đó không quay
được. Còn ở ví dụ này, cũng có “cơn gió”,
nhưng lại quay phim được. Tại sao? Thứ
nhất, “cơn gió” là một sự vật vô hình. bạn
không thể quay được cơn gió. Nhưng nếu
cơn gió tác động vào một vật nào đó có thể
nhìn thấy được, thì khi quay vật thể đó di
chuyển bởi cơn gió, bạn cũng có thể quay
được cơn gió, và khán giả có thể cảm nhận
được hình ảnh cơn gió trong khung hình.
Trong các bộ phim, người ta quay những
hạt cát bay trên sa mạc, những ngọn gió
thổi qua cánh đồng lúc mạch, cối xay gió
xoay, tấm rèm cửa tung bay nhẹ nhàng,
những trang sách lật, chiếc khăn quàng cổ
bay mất… Có rất nhiều cách để quay một
cơn gió, hay một sự vật vô hình như vậy.

Có thể lấy một ví dụ khác.

Bạn muốn miêu tả một nhân vật đang nhớ

người yêu. Vậy thì hãy cho nhân vật đó nhìn
tấm hình của người yêu, hoặc flashback
hình ảnh người yêu nhân vật.

Nhi ngồi trên giường, hai bàn tay ôm

lấy chiếc điện thoại.

Bàn tay Nhi lướt trên màn hình điện

thoại.

Trên màn hình điện thoại là hình một

chàng trai.

Nhi nhìn xuống điện thoại, khẽ mỉm

cười, rồi bất giác thở dài.

Nhi nhìn ra cửa sổ, gương mặt Nhi

thoáng chút buồn.

Bên ngoài cửa sổ, bầu trời đêm yên

tĩnh le lói vài ánh sao.

Hãy chú ý, trong cả 2 ví dụ trên, không hề có

bất cứ một câu thoại nào xuất hiện. Nhưng
nội dung vẫn đầy đủ và rõ ràng. Nếu dùng
thoại (theo kiểu phim VN) thì sẽ thế này:

Nhi ngồi trên giường.

NHI

(thở dài)

Mình nhớ anh ấy quá!

Nhi nhìn ra cửa sổ.

Bạn thấy cái nào “điện ảnh” hơn”?

Bí quyết để bạn có thể dễ

dàng miêu tả hơn, đó là hãy
sử dụng từ tượng thanh,
từ tượng hình và đặt câu
đơn giản, ngắn gọn, súc
tích là được.

Trong một trong những phim điện ảnh mà

tôi thích nhất “More than blue”(2009), một
phim melodrama đậm chất Hàn do một nhà
thơ tình hàng đầu Hàn Quốc đạo diễn và
Kwon Sang Woo (K), Lee Bo Young (Cream)
và Lee Bum Soo (Bác sĩ) đóng chính, có một
cảnh mà tôi nhớ mãi. Đó là cảnh khi K dắt
tay Cream bước vào lễ đường. Cream đã rất
hạnh phúc.

Nhưng rồi trước mặt cô, Bác sĩ đang đứng ở

vị trí chú rể.

Bàn tay K đưa bàn tay Cream cho Bác sĩ. Bàn
tay Cream khẽ siết lấy bàn tay K. bàn tay K
từ từ rút ra, nhẹ nhàng vỗ vỗ lên bàn tay
Cream như để trấn an, rồi nắm lấy bàn tay
Cream đưa cho bàn tay Bác sĩ.

K quay đi, Cream bước theo Bác sĩ tiến về

phía lễ đường.

Tất cả những gì đau lòng nhất của khoảnh

khắc người đàn ông trao người phụ nữ
mình yêu cho người đàn ông khác, tất cả
được thể hiện chỉ trong một cú máy duy
nhất, một cú máy cận cảnh quay mỗi 3 bàn
tay. Không một lời thoại, không có biểu cảm
gương mặt, chỉ có những cử động của bàn
tay, cũng đã đủ thể hiện tất cả cảm xúc của
cả 3 nhân vật vào khoảnh khắc đó. Đối với
tôi, đó là một cú máy rất điện ảnh. Đó chính
là ngôn ngữ của điện ảnh.

Đây là phim của một nhà thơ tình, có lẽ vì

vậy mà bộ phim rất giàu chất thơ, từ hình
ảnh, lời thoại, đến cả cấu trúc.

Đôi khi, tôi nghe vài biên kịch phim truyền

hình VN bảo rằng “phim truyền hình và
phim điện ảnh khác nhau, nên phim truyền
hình không phải chú trọng vào hình ảnh hay
ý nghĩa như phim điện ảnh”. Thiệt nếu giết
người không phải đi tù tôi sẵn sàng nhét
đầu mấy người đó vô máy xay sinh tố đầu
tiên. Cái suy nghĩ của mấy người đó là một
kiểu tư tưởng hết sức lệch lạc, nhưng lại
được quá nhiều kẻ lười biếng tiếp thu và
làm theo, dẫn đến kết quả là phim VN bây
giờ như-thế-nào-bạn-cũng-biết-rồi-đấy.

Khi tôi bắt đầu tìm hiểu về làm phim và công

nghệ giải trí, tôi lựa chọn học hỏi từ Hàn
Quốc đầu tiên. Bởi vì Mỹ, Trung hay Nhật
đều đã đi trước VN quá lâu, còn HQ lại là
một nước tuy đi sau nhưng lại tiến quá
nhanh. Họ lại là một quốc gia châu Á, có
nhiều nét tương đồng về suy nghĩ và văn
hóa như VN. Vậy nên tôi muốn tìm hiểu về
bí mật thành công của họ.

Sau hơn 10 năm, xem hàng trăm bộ phim

truyền hình lẫn điện ảnh HQ, tôi đã tìm ra
một trong những bí quyết thành công của
họ: Đó là BÁM SÁT VÀO KỸ THUẬT. Nghe có
vẻ đơn giản, nhưng không dễ thực hiện. Sau
khi xem hơn chục phim truyền hình của 1
dòng phim, tôi có thể nhận ra motif của
dòng phim đó khá dễ dàng. Phim Hàn tuân
thủ khá chặt chẽ cấu trúc 3 hồi, cũng như
sử dụng các kỹ thuật kể chuyện khá nhuần
nhuyễn. Đó là kết quả của hàng chục năm
miệt mài tập viết của biên kịch. Bỏ qua vấn
đề thiết bị, phim truyền hình HQ học theo
phim truyền hình Mỹ, quay phim truyền
hình như phim điện ảnh để đạt được hình
ảnh đẹp nhất. Mà thực ra chính bản thân
người Mỹ cũng từng nói “phim điện ảnh và
phim truyền hình chỉ khác nhau về thời
lượng, còn kỹ thuật sản xuất thì như nhau”.
Phim HQ bám sát điều đó. Dù là phim
truyền hình, nhưng họ vẫn quay bằng máy
quay điện ảnh, màu sắc điện ảnh, kịch bản
đậm tính điện ảnh, bố cục khung hình điện
ảnh, công nghệ sản xuất điện ảnh luôn. Đó
là lý do phim HQ luôn đẹp và hấp dẫn khán
giả.

Bạn nghĩ phim truyền hình VN làm được

không? Chắc chắn được. Miễn là ngưng trò
biên kịch ma, lựa kịch bản không phụ thuộc
vào độ tuổi hay quan hệ của biên kịch, đạo
diễn ngưng nghịch ipad khi on set, đổi máy
quay Z7 lên C200, chi thêm tiền chỉnh màu,
ngưng trả 10tr/tập cho mấy diễn viên chính
1 ngày chạy 3 phim như Lương Thế Thành,
và mấy mẹ biên tập viên hãng phim cũng
như đài truyền hình ngưng đòi lobby để kịch
bản và phim được duyệt thì tự nhiên phim
sẽ hay và đẹp lên thôi.

Mà chắc chẳng ai trong số đó chịu hy sinh

lợi ích vậy đâu.

Nói thật là vấn đề này nhắc hoài cũng chán,

mà không nhắc thì mọi người cứ hay quên.

Quay lại vụ phim truyền hình. Tôi chú trọng

mảng này vì phần lớn biên kịch ở VN hiện
nay kiếm sống bằng phim truyền hình và
sitcom. Từ khi cái tư tưởng “phim truyền
hình khác phim điện ảnh” trở nên phổ biết,
chất lượng phim VN ngày càng tệ đi. Mọi
người đổ lỗi cho nhau. Khi nhắc tới hình ảnh
trong phim, biên kịch thường sẽ đổ lỗi cho
đạo diễn và quay phim. Nhưng sau khi xem
qua mấy cái kịch bản phim truyền hình, thì
tôi vẫn thấy là biên kịch không hẳn vô tội.

Bản thân tôi từng có thời gian chạy việc

ngoài phim trường. Sau khi tham quan
nhiều đoàn phim truyền hình khác nhau, tôi
nhận thấy điều này: Không có đạo diễn và
diễn viên nào sáng tạo cả. Với áp lực 3 ngày
2 tập như hiện nay, để quay cho đủ nội
dung trong kịch bản đã rất khó khăn rồi,
không còn thời gian để đạo diễn và diễn
viên sáng tạo thêm nữa. mà biên kịch thì
viết kịch bản sơ sài, không có chỉ dẫn hình
ảnh, chỉ dẫn hành động thì đạo diễn với diễn
viên biết phải làm sao? Vậy nên, để có hình
ảnh đẹp, thì biên kịch phải sáng tạo trên
kịch bản trước đã.

Gần đây tôi đang theo dõi bộ phim truyền

hình “Fight to my way”. Tôi xem phim này
ban đầu là vì nữ chính, nhưng khi xem thì
thấy phim khá hay. Trong tập 4 của phim có
một cảnh thế này:

Ae Ra và Dong Man là bạn thân từ nhỏ. Hai

người có tình cảm với nhau nhưng không
nhận ra. Một ngày nọ, Ae Ra hẹn hò cùng
một chàng trai. Dong Man nhìn thấy và
ghen nên đến kiếm chuyện. Nghe Ae Ra và
chàng trai kia cùng đi ăn mì, Dong Man
cũng đòi đi theo.