ARALIN 3 Iba’t ibang uri at anyo ng Panitikan
Kahulugan ng PANITIKAN
 Sa pinakapayak na paglalarawan, ang
isang panitikan o panulatan ay ang pagsulat ng
tuwiran o tuluyan at pagtula na nag-uugnay sa
isang tao.
o Pan unlapi an hulapi
o Titik - literatura
Mga uri ng Panitikan
Kathang-isip o piksyon
- ay ang paggamit ng mga manunulat ng kanilang
imahinasyon.
- Umiimbento sila ng mga kathang-isip. Hindi totoo.
Di-piksyon
- ay ang mga panulat na batay sa tunay na pangyayari.
Hindi gawa-gawa lamang ang nakakaingganyong
kuwento
Mga Anyo ng Panitikan
1. Prosa o tuluyan
- ay ang pagpapahayag ng kaisipan na isinusulat sa
pamamagitan ng patalata. Walang bilang.
- Ito ang karaniwan at malayang pagsasama-sama ng
mga salita sa isang pangungusap.
HALIMBAWA: alamat, nobela, kathambuhay, anekdota,
pabula, parabula, maikling kwento, sanaysay, dula, at
kwentong-bayan
2. Patula o panulaan
- ay pagsulat at pagpapahayag sa pamamagitan ng
pasaknong o pataludtod. Maaaring may bilang at
tugma.
HALIMBAWA: awit at korido, epiko, balad, sawikain,
salawikain, bugtong, tanaga, at iba pa.
Mga Akdang Prosa o Tuluyan
1. ALAMAT
- tungkol sa mga pinagmulan ng mga bagay-
bagay sa daigdig. Minsan sa mga pinagmulan
nga mga hayop or mga halaman.
2. ANEKDOTA
- ito ay akdang isinalasaysay ang mga kakaiba o
kakatuwang nangyari sa buhay ng isang sikat o
kilalang mga tao. (tsinelas ni pepe)
3. NOBELA
- Ito ay isang mahabang kuwentong piksyon na
binubuo ng iba’t ibang kabanata. Maraming
tagpuan, tauhan, at kaganapan.
- kathang isip lamang ng manunulat
- Binubuo ito ng 60,000 hanggang 200,000 na
salita o 300-1,300 pahina.
4. PABULA
- Ito ay akda kung saan ang mga tauhan ay mga
hayop. Kapupulutan ng aral.
- “kwentista” – maikling kwento
- “pabulista” – pabula.
5. PARABULA
- Ito ay tinatawag ding talinhaga, ito ay mga
maikling kuwentong may aral na kalimitang
hinahango mula sa Bibliya.
Ang parabula ay tinatawag ding talinghaga.
- gumagamit ng pagtutulad at metapora upang
bigyan ng diin ang kahulugan.
- hango sa Banal na Kasulatan at kuwentong
umaakay sa tao sa matuwid na landas ng buhay.
- Ang mga detalye at mga tauhan ay hindi
nagbibigay ng malalim na kahulugan; ang
binibigyan ng diin ay aral sa kuwento.
6. MAIKLING KWENTO
- Ito ay hinggil sa isang mahalagangpangyayaring
kinasasangkutan ng isa o ilang tauhan at may
iisang kakintalan o impresyon lamang.
- Isa itong masining na anyo ng panitikan.
7. SANAYSAY
- Ito ay maiksing komposisyon na kailimitang
naglalaman ngpersonal na kuru-kuro ng may-akda
- Ayon kay Alejandro G. Abadilla ang sanaysay ay
"nakasulat sa karanasan ng isang sanay sa pag
sasalaysay". Pagpapahayag ng opinion at
sariling pananaw.
- Ang sanaysay ay nagmula sa dalawang salita,
ang SANAY at PAGSASALAYSAY.
o Ito ay panitikang tuluyan na naglalahad ng
kuro-kuro, damdamin, kaisipan, saloobin,
 reaksiyon, at iba pa ng manunulat hinggil sa
isang makabuluhan, mahalaga
napapanahong paksa o isyu.
8. MITO
- Kwento tungkol sa Diyos at Diyosa, pinagmulan ng
sandaigdigan. (Halimbawa: Alamat ng Maria
Makiling)
9. TALAMBUHAY
- ito ay nagsasaad ng kasaysayan ng buhay ng isang
tao na hango sa mga tunay na pangyayari o
impormasyon. Womb to tomb.
o Biography – pang-iba, sulat ng iba.
o Autobiography – pansarili, sulat mo.
10. BALITA
- paglalahad ng totoong pangyayari sa loob at labas
ng bansa. Dapat ay napapanahon.
11. TALUMPATI
- ito ay nagsasaad ng kasaysayan ng buhay ng isang
tao na hango sa mga tunay na pangyayari o
impormasyon. Opinyion na ipinapabatid na
ginagawa sa entablado.
- Humikayat, tumugon, mangatwiran, magbigay
kaalaman o impormasyon, at maglahad ng
paniniwala
12. DULA
- Mga kwento na isinasabuhay at nahahati ang
pangyayari sa yugto. Iskrip ang tawag sa puso ng
dula.
- Sa iskrip nakasaad ang lahat ng mga linya,
pangyayari at mga senaryong pinagbabatayan ng
mga gaganap sa dula.
- Naglalarawan ng bahagi ng buhay at itinatangal sa
entablado.
13. LIHAM
- Ito ay tumutukoy sa mga sulatin na nagpapakita
ng damdamin, kaisipan ng may-akda.
- Naglalaman ng kaalaman, nalita, saloobin, na
pinapadala sa kapwa.
- Nakasaad sa liham ang nais iparating ng
nagsusulat para sa kanyang mambabasa o target
reader.
14. KWENTONG BAYAN
at
- Mga salaysay na hingil sa mga likhang-isip ng
mga tauhan na kumakatawan sa mga uri ng
mamayan na kapupulutan ng aral. Gabay ng
mga mamamayan noon.
15. EDITORYAL
- Ito ay pangulong tudling na naglalaman ng kuro-
kuro ng editor.
- Opinion o kuru-kuro mismo ng manunulat
Mga akdang Patula o Panulaan
Ang mga akdang patula ay nahahati sa dalawa:
(1) tulang tradisyonal o mga tula na may sukat at
tugma.
(2) tulang malaya o mga tulang walang sukat at
tugma.
Ang mga akdang patula ay nahahati sa mga
sumusunod:
 Tulang liriko o tulang damdamin
 Tulang pasalaysay
 Tulang patnigan
 Tulang PandulaaN
MGA TULANG LIRIKO O TULANG DAMDAMIN
Liriko
- ang tinatawag ng mga Griyego sa tulang inaawit
sa saliw ng lira.
TULANG LIRIKO
- may himig awit pa rin hanggang ngayon bagama’t
pinatutunayan ng makata na hindi na kailangan
ang isang lira o anupamang instrumento upang
siya’y umawit.
- Nakalilikha ng musika sa pamamagitan ng
pagsasama-sama ng mga salita. Palibhasa’y
matindi siya kung magdamdam, ang kanyang mga
salita at damdamin ay nalilikha ng tunog na
maaliw-iw at nakagagayuma.
ANG IGINAGANDA NG TULANG LIRIKO ay ang indayog
ng mga taludtod at ang pagsising-isang tunog ng mga
huling pantig bukod pa ang paggamit ng maririkit na
paglalarawan.
 A. ODA
Ang oda ay mahabang tulang liriko na nagpapahayag ng
matayog at masidhing damdamin hinggil sa isang tao,
bagay, o pangyayari.
Sa pasimula ito’y isinulat upang awitin datapwat ngayon
ito’y karaniwang isinusulat upang basahin. Ito’y isang
tulang liriko na may marangal na uri at karaniwang isang
apostrope o patungkol sa isang kaisipan.
B. DALIT
Ang dalit ay isa sa mga tradisyonal na anyo ng tulang
Tagalog.
Ito ay may dalawang natatanging katangian
: maikli (isang saknong na may apat na taludtod at may
sukat na wawaluhin) at matalinghaga.
Maraming misyonerong Espanyol ang nag-aral at nagsulat
hinggil sa panulaang Tagalog. Ang mga pag-aaral na ito
ay nagbunga ng pagkakalikha ng mga dalit hinggil sa mga
panrelihiyong gawain. Awit pangsimbahan
C. SONETO
Ang Soneto ay isang uri ng tulang may 14 na taludtod
tungkol sa damdamin at kaisipan, may tugma, at may
mapupulot na aral ang mambabasa. Hinggil sa
damdamin at kaisipan.
D. ELEHIYA
Ito ay malungkot na tula o anumang katha na
ipinatutungkol sa namatay.
E. AWIT
Ang awit ay isang uri ng tulang pasalaysay na binubuo
ng tig-aapat na taludtod ang bawat saknong, na ang
bawat taludtod ay may lalabindalawahing pantig, at
ang tradisyonal na dulong tugma ay isahan.
Ito ay ang karaniwang awiting ating naririnig.
Karaniwan itong may malungkot na paksa.
MGA TULANG PASALAYSAY
 Ito’y kadalasang ginagamitan ng boses ng
tagapagsalaysay at ng mga tauhan;
 ang buong istorya ay nasusulat sa may sukat na
taludtod. Hindi kailangang mayroong huwarang pang-
ritmo ang tulang pasalaysay.
 maaaring maikli o mahaba, at ang istoryang
kinukwento nito ay maaaring komplikado.
 Ito ay karaniwang dramatiko, may layunin, iba’t ibang
tauhan, at sukat.
A. EPIKO
- Isang mahaba kuwento/tula, kalimitan tungkol sa isang
seryosong paksa na naglalaman ng mga detalye ng
kabayanihan gawa at mga kaganapan ng
makabuluhang sa isang kultura o bansa.
B. AWIT AT KORIDO
- mga akdang nasa anyong patula. Ang sa saknong ng
mga ito ay may natatanging bilang o sukat at may
magkakasintunog o magkakatugmang mga pantig.
- Ang korido ay salaysay sa pakikipag-ibigan at
pakikipagsapalaran ng isang tauhang malabayani na
punung-puno ng kababalaghan. Makatotohanan o
hango sa totoong buhay.
- Ang awit naman ay salaysay sa pakikipag-ibigan at
pakikipagsapalaran ngunit ang mga tauhan at walang
sangkap na kababalaghan.
Ang kaibahan ng awit at korido ay maaaring nasa sukat
at anyo.
1. KORIDO – mabilis, walong pantig at binibigkas sa
kumpas ng martsa “allegro”
2. AWIT – mabagal, may labindalawang pantig at
inaawit na mabagal sa saliw ng gitara o bandurya
“allegro”
3. Ang ikinaganda ng awit ay sa mga aral na
ipinahihiwatig, samantala sa korido ang ikinawiwili ng
mga mambabasa ay ang kuwento o kasaysayang
napapaloob dito.
MGA TULANG PATNIGAN
Ang tulang patnigan ay isang uri ng pagtatalong patula
na ginagamitan ng pangagatwiran at matalas na pag-
iisip. Sagutan na tinatanghal ng magkatunggaling
makata.
A. BALAGTASAN
- Ang balagtasan ay isang sining kung saan inilalahad
sa isang uri ng panitikan ang mga saloobin o mga
 gustong ipahayag ng isang tao sa pamamagitan ng
pananalitang may mga tugma sa huli (rhyme).
- Nagsimula ang salitang balagtasan sa orihinal na
apelyido ni FRANCISCO BALTAZAR, ang Balagtas
dahil nabuo ito sa panahong ipagdiriwang ang
anibersaryo ng kanyang kapanganakan.
- Kung may Bukanegan ang mga Ilocano na hango sa
apelyido ni PEDRO BUKANEG, ang kilalang makata ng
Iloko/Ilocano; at may Crissotan, ang mga Capampangan
na hango sa apelyido ni JUAN CRISOSTOMO SOTO, ang
makata ng Capampangan, higit na nauna ang salitang
Balagtasan sa dalawang salitang nabanggit.
LAKANDIWA (kung lalaki) at LAKAMBINI (kung babae)
- Ang hukom ng balagtasan
- Siya ang magpapasiya kung sino ang nagwagi
nang patula o pasalaysay. Maaari ring matawag
ang balagtasan na DEBATENG PATULA o
pagtatalong pasalaysay.
2 magdedebate 1 tagapagitan
Balagtasan > fliptop
Ama ng baligtasan - FRANCISCO BALAGTAS
Hari ng balagtasan - JOSE CORAZON DE JESUS
B. KARAGATAN
- Uri ng sinaunang panitikang larong patula na
kadalasang ginagawa sa lamayan.
- Ang paksa ng karagatan ay tungkol sa isang prinsesa na
nawala ang singsing sa karagatan. Nagpapasikatan ang
mga binata sa kanilang mga husay at talento (na
isinasagawa sa pamamagitan ng pagtula). Kung sino man
sa kanila ang makakakuha ng singsing ay magiging asawa
ng prinsesa.
C. DUPLO
- Isa ring pagtatalo at pahusayan sa pagbigkas ng tula
ang duplo na ginagawa sa lamayan. Paligsahan sa
pag tula.
-Tinaguriang punong halamanan ang haring namumuno
rito. Nagsimula ang paligsahan sa pagdarasal para sa
kaluluwa ng yumaong pinararangalan.
D. BATUTIAN
- Ang batutuian ay isang uri ng tulang patnigan na
hinango sa balagtasan.
- Ipinangalan ito sa kinikilalang "Unang Hari ng
Balagtasan", si Jose Corazon de Jesus (Huseng
Batute).
- ginagawa ito sa mga lamayan upang libangin ang mga
tao. Naglalaman ito ng katatawanan ngunit may
kasama ring katotohanan.
MGA TULANG PANTANGHALAN O PANDULAAN
Karaniwang itinatanghal sa theatro. Ito ay patulang
ibinibigkas. Naglalarawan ng mga tagpong lubhang
madula na maaaring makatulad ng, o dili kaya’y naiiba
sa nagaganap sa pang-araw-araw na buhay.
A. SENAKULO
- Ang senakulo ay isang dula patungkol kay
Panginong Hesukristo. Isa ito sa mga tradisyon
ng Semana Santa sa ilang grupong Cristiano,
partikular na sa mga Katoliko.
- Ito ay katulad din sa dula ng pasko ng pagkabuhay.
Nag-umpisa ito bilang isang ritwal ng simbahan,
na siyang nagtatakda na ang ebanghelyo ng
Biyernes Santo. Kinalaunan, nagkaroon ng
sariling anyo ang senakulo. Ang UNANG
SENAKULO ay isinadula sa wikang Latin, matapos
noon ay nagkaroon ng bersyon sa wikang
bernakulo.
B.MORO-MORO
Natatangi sapagkat walang ibang bansa na nakaisip at
nakapagsagawa ng nasabing palabas na katulad nang sa
Pilipinas. (2 siglo)
- Ang moro-moro ay pinaniniwalaang nag-ugat mula sa
sagupaan sa pagitan ng mga Kristiyano at Pilipinong
Muslim. Ang makasaysayang laban na ito ay
nagsimula noong ika-16 na siglo nang ang mga
Kristiyanong Malay, mga Pilipino sa Luzon at Visayas
ay sumama sa pakikidigma ng mga Kastila laban sa
mga Pilipinong Muslim na nasa Timog ng Pilipinas.
C.SARSUWELA sing and dance
- Ang sarswela ay isang uri ng pagtatanghal na may
kasamang pag-awit at pag-sayaw.
- Ito ay dinadala sa pamamagitan ng isang dula gamit
ang patula, pasalita, o pakantang dayalogo. Ito
ay nanggaling sa impluwensya ng mga Kastila
kung saan unang umunlad ang Espanya noong ika-
17 na siglo.

"Ang literatura ay nagdaragdag sa realidad, hindi ito

basta-basta naglalarawan. Ito ay nagpapayaman sa
mga kailangan na kakayahan na inihaharap ng pang-
araw-araw na buhay; at sa bagay na ito, ito ay
nagdidilig sa mala disyertong buhay natin.“

- Clive Staples Lewis