‫د ﭘﻮﻫﻨ‪ ３‬وزارت‬

‫د ﺗﻌﻠﻴﻤﻲ ﻧﺼﺎب د ﭘﺮاﺧﺘﻴﺎ‪ ،‬د ＊ﻮوﻧﮑﻮ د‬

‫ﻣﻌﺎﺭﻑ‬
‫ﻣﺮﮐﺰ ﻣﻌﻴﻨﻴﺖ‬ ‫ﺳﺎﻳﻨﺲ د‬
‫ﭘﺮاﺧﺘﻴﺎ او درﺳﻲ‬
‫ﻭﺯﺍﺭﺕ‬
‫روزﻧ‪ ３‬او د‬
‫ﻧﺼﺎب د‬
‫ﺩﺭﺳﻰ‬ ‫د ﺗﻌﻠﻴﻤﻲﻛﺘﺐ‬
‫ﮐﺘﺎﺑﻮﻧﻮ د ﺗﺎﻟﻴﻒ ﻟﻮی رﻳﺎﺳﺖ‬
‫رﻳﺎﺿﻲ‬
‫！ﻮﻟﮕﻰ‬ ‫‪٧‬‬

‫د اووم ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ رﻳﺎﺿﻲ‬

‫‪5cm‬‬

‫‪5cm‬‬

‫‪5cm‬‬

‫درﺳﻲ ﮐﺘﺎﺑﻮﻧﻪ د ﭘﻮﻫﻨ‪ ３‬ﭘﻪ وزارت ﭘﻮرې اړه ﻟﺮي‪ .‬ﭘﻪ‬

‫ﺑﺎزار ﮐ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﭘﻴﺮودل او ﭘﻠﻮرل ﭘﻪ ﮐﻠﮑﻪ ﻣﻨﻌﻪ دى‪ .‬ﻟﻪ‬
‫ﺳﺮﻏ‪７‬وﻧﮑﻮ ﺳﺮه ﺑﻪ ﻳ‪ ３‬ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﭼﻠﻦ وﺷﻲ‪.‬‬
‫‪ ١٣٩٠‬ﻫـ ‪ .‬ش‪.‬‬
‫رﻳﺎﺿﻲ‬
‫‪٧‬‬
‫！ـﻮﻟﮕﻰ‬
‫‪1390‬‬
‫ﻫـ ‪ .‬ﺵ‪.‬‬
‫ﺍﻟﻒ‬
 ‫ﻣﺆﻟﻔﺎن‪:‬‬
‫• ﭘﻮﻫﻨﻴﺎر ﻋﺒﻴﺪاﷲ ‪請‬ﺎﻓﻰ د ＊ﻮوﻧ‪ ３‬او روزﻧ‪ ３‬د وزارت د درﺳﻲ ﮐﺘﺎﺑﻮﻧﻮ د ﺗﺎﻟﻴﻒ د ﭘﺮوژې ﻏ‪７‬ى‬
‫• د اﺣﺼﺎﺋﻴ‪ ３‬ﺑﺮﺧﻪ‪ :‬ﭘﻮﻫﻨﺪوی ﺧﺎﻟﻘﺪاد ﻓﻴﺮوز ﮐﻮﻫﻲ‬
‫• د ا ﺣﺘﻤﺎﻻﺗﻮ ﺑﺮﺧﻪ‪ :‬ﭘﻮﻫﻨﻤﻞ ﻃﻼﺑﺎز ﺣﺒﻴﺐ زی‬
‫ﻣﺴﻠﮑﻲ اډﻳ＂ﻮر‬
‫• ﭘﻮﻫﻨﻤﻞ ﻃﻼﺑﺎز ﺣﺒﻴﺐ زی د ＊ﻮوﻧ‪ ３‬او روزﻧ‪ ３‬د وزارت د درﺳﻲ ﮐﺘﺎﺑﻮﻧﻮ د ﺗﺎﻟﻴﻒ د ﭘﺮوژې ﻏ‪７‬ى‬
‫د ژﺑ‪ ３‬اډﻳ＂ﻮران‬
‫• ﻣﺤﻤﺪ ﻗﺪوس )ذﮐﻮﺧﻴﻞ( د ＊ﻮوﻧ‪ ３‬او روزﻧ‪ ３‬د وزارت د درﺳﻲ ﮐﺘﺎﺑﻮﻧﻮ د ﺗﺎﻟﻴﻒ ﻏ‪７‬ى‬
‫• ﻣﺤﻤﺪ ﻗﺎﺳﻢ ﻫﻴﻠﻪ ﻣﻦ د ＊ﻮوﻧ‪ ３‬او روزﻧ‪ ３‬د وزارت د درﺳﻲ ﮐﺘﺎﺑﻮﻧﻮ د ﺗﺎﻟﻴﻒ د ﭘﺮوژې ﻏ‪７‬ى‬
‫دﻳﻨﻲ‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﻲ او ﻓﺮﻫﻨ‪／‬ﻲ ﮐﻤﻴ＂ﻪ‪:‬‬
‫• ﻣﻮﻟﻮي ﻋﺒﺪاﻟﺼﺒﻮر ﻋﺮﺑﻲ‬
‫• دﮐﺘﻮر ﻣﺤﻤﺪ ﻳﻮﺳﻒ ﻧﻴﺎزى‬
‫• ﺣﺒﻴﺐ اﷲ راﺣﻞ د ﭘﻮﻫﻨ‪ ３‬وزارت ﺳﻼﮐﺎر د ﺗﻌﻠﻴﻤﻲ ﻧﺼﺎب ﭘﻪ رﻳﺎﺳﺖ ﮐ‪.３‬‬
‫د ＇ﺎرﻧ‪ ３‬ﮐﻤ‪＂５‬ﻪ‪:‬‬
‫• دﮐﺘﻮر اﺳﺪاﷲ ﻣﺤﻘﻖ د ﺗﻌﻠﻴﻤﻲ ﻧﺼﺎب د ﭘﺮاﺧﺘﻴﺎ‪ ،‬د ＊ﻮوﻧﮑﻮ د روزﻧ‪ ３‬او د ﺳﺎﻳﻨﺲ ﻣﺮﮐﺰ ﻣﻌﻴﻦ‪.‬‬
‫• دﮐﺘﻮر ﺷ‪５‬ﺮﻋﻠﻲ ﻇﺮﻳﻔﻲ د ﺗﻌﻠﻴﻤﻲ ﻧﺼﺎب د ﭘﺮاﺧﺘﻴﺎ د ﭘﺮوژې ﻣﺴﺆول‪.‬‬
‫• د ﺳﺮﻣﺆﻟﻒ ﻣﺮﺳﺘﻴﺎل ﻋﺒﺪاﻟﻈﺎﻫﺮ ﮔﻠﺴﺘﺎﻧﻲ د ﺗﻌﻠﻴﻤﻲ ﻧﺼﺎب د ﭘﺮاﺧﺘﻴﺎ او درﺳﻲ ﮐﺘﺎﺑﻮﻧﻮ د ﺗﺎﻟﻴﻒ ﻟﻮى رﺋﻴﺲ‪.‬‬
‫ﻃﺮح او ډﻳﺰاﻳﻦ‬
‫• ﻣﺤﻤﺪ اﺷﺮف اﻣﻴﻦ او وﻟﻴﺪ ﻧﺴﻴﻤﻲ‬
‫ﺏ‬
‫ﺝ‬

‫دا ﻋﺰت د ﻫـــﺮ اﻓﻐﺎن دى‬
‫ﻫﺮ ﺑﭽﯽ ﻳ‪ ３‬ﻗﻬﺮﻣــﺎن دى‬
‫د ﺑﻠﻮ＇ـــــــﻮ د ازﺑﮑــــــﻮ‬
‫د ﺗﺮﮐﻤﻨـــــﻮ د ﺗﺎﺟﮑــــــﻮ‬
‫ﭘﺎﻣﻴــﺮﻳﺎن‪ ،‬ﻧﻮرﺳﺘﺎﻧﻴــــﺎن‬
‫ﻫﻢ اﻳﻤـــﺎق‪ ،‬ﻫﻢ ﭘﺸـﻪ ‪４‬ﺎن‬
‫ﻟﮑــﻪ ﻟﻤــﺮ ﭘﺮ ﺷﻨﻪ آﺳﻤـﺎن‬
‫ﻟﮑـــﻪ زړه وي ﺟــﺎوﻳﺪان‬
‫واﻳﻮ اﷲ اﮐﺒﺮ واﻳﻮ اﷲ اﮐﺒﺮ‬
‫ﻣﻠﻲ ﺳﺮود‬
‫دا وﻃﻦ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘـــﺎن دى‬
‫ﮐﻮر د ﺳﻮﻟ‪ ３‬ﮐﻮر د ﺗﻮرې‬
‫دا وﻃﻦ د ！ﻮﻟﻮ ﮐـﻮر دى‬
‫د ﭘ‪＋‬ﺘــــﻮن او ﻫﺰاره وو‬
‫ورﺳﺮه ﻋﺮب‪－ ،‬ﻮﺟــﺮ دي‬
‫ﺑﺮاﻫﻮي دي‪ ،‬ﻗﺰﻟﺒﺎش دي‬
‫دا ﻫﻴـــﻮاد ﺑﻪ ﺗﻞ ‪＄‬ﻠﻴ‪８‬ي‬
‫ﭘﻪ ﺳﻴﻨــﻪ ﮐ‪ ３‬د آﺳﻴـــﺎ ﺑﻪ‬
‫ﻧﻮم د ﺣﻖ ﻣﻮ دى رﻫﺒـــﺮ‬
‫ﺩ‬
 ‫ﺑﺴﻢ اﷲ اﻟﺮﺣﻤﻦ اﻟﺮﺣﻴﻢ‬
‫د ﭘﻮﻫﻨ‪ ３‬د وزﻳﺮ ﭘ‪５‬ﻐﺎم‬
‫ﮔﺮاﻧﻮ ＊ﻮوﻧﮑﻮ او زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ‪،‬‬
‫＊ﻮوﻧﻪ او روزﻧﻪ د ﻫﺮ ﻫ‪５‬ﻮاد د ﭘﺮاﺧﺘﻴﺎ او ﭘﺮﻣﺨﺘﮓ ﺑﻨﺴ＀ ﺟﻮړوي‪ .‬ﺗﻌﻠﻴﻤﻲ ﻧﺼﺎب د ＊ﻮوﻧ‪ ３‬او‬
‫روزﻧ‪ ３‬ﻣﻬﻢ ﺗﻮﮐﻰ دى ﭼ‪ ３‬د ﻣﻌﺎ‪請‬ﺮ ﻋﻠﻤﻲ ﭘﺮﻣﺨﺘﮓ او ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬د اړﺗﻴﺎوو ﻟﻪ ﻣﺨ‪ ３‬راﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ ﮐ‪８５‬ي‪.‬‬
‫＇ﺮﮔﻨﺪه ده ﭼ‪ ３‬ﻋﻠﻤﻲ ﭘﺮﻣﺨﺘﮓ او ！ﻮﻟﻨﻴﺰې اړﺗﻴﺎوې ﺗﻞ د ﺑﺪﻟﻮن ﭘﻪ ﺣﺎل ﮐ‪ ３‬وي‪ .‬ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ ﻻزﻣﻪ ده‬
‫ﭼ‪ ３‬ﺗﻌﻠﻴﻤﻲ ﻧﺼﺎب ﻫﻢ ﻋﻠﻤﻲ او رﻏﻨﺪه اﻧﮑﺸﺎف وﻣﻮﻣﻲ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻧﻪ ＊ﺎﻳﻲ ﭼ‪ ３‬ﺗﻌﻠﻴﻤﻲ ﻧﺼﺎب د ﺳﻴﺎﺳﻲ‬
‫ﺑﺪﻟﻮﻧﻮﻧﻮ او د اﺷﺨﺎ‪請‬ﻮ د ﻧﻈﺮﻳﻮ او ﻫﻴﻠﻮ ﺗﺎﺑﻊ ﺷﻲ‪.‬‬
‫دا ﮐﺘﺎب ﭼ‪ ３‬ﻧﻦ ﺳﺘﺎﺳﻮ ﭘﻪ ﻻس ﮐ‪ ３‬دى‪ ،‬ﭘﺮ ﻫﻤﺪې ارز＊ﺘﻮﻧﻮ ﭼﻤﺘﻮ او ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺷﻮى دى‪ .‬ﻋﻠﻤﻲ‬
‫ﮔ＂ﻮرې ﻣﻮﺿﻮﻋﮕﺎﻧ‪ ３‬ﭘﮑ‪ ３‬زﻳﺎﺗ‪ ３‬ﺷﻮې دي‪ .‬د زدهﮐ‪７‬ې ﭘﻪ ﺑﻬﻴﺮ ﮐ‪ ３‬د زدهﮐﻮوﻧﮑﻮ ﻓﻌﺎل ﺳﺎﺗﻞ د ﺗﺪرﻳﺴﻲ‬
‫ﭘﻼن ﺑﺮﺧﻪ ﮔﺮ‪５＄‬ﺪﻟ‪ ３‬ده‪.‬‬
‫ﻫﻴﻠﻪ ﻣﻦ ﻳﻢ دا ﮐﺘﺎب ﻟﻪ ﻻر＊ﻮوﻧﻮ او ﺗﻌﻠﻴﻤﻲ ﭘﻼن ﺳﺮه ﺳﻢ د ﻓﻌﺎﻟ‪ ３‬زدهﮐ‪７‬ې د ﻣﻴﺘﻮدوﻧﻮ د ﮐﺎروﻟﻮ ﻟﻪ‬
‫ﻻرې ﺗﺪرﻳﺲ ﺷﻲ او د زدهﮐﻮوﻧﮑﻮ ﻣﻴﻨﺪې او ﭘﻠﺮوﻧﻪ ﻫﻢ د ﺧﭙﻠﻮ ﻟﻮ‪１‬ﻮ او زاﻣﻨﻮ ﭘﻪ ﺑﺎﮐﻴﻔﻴﺘﻪ ＊ﻮوﻧﻪ او روزﻧﻪ‬
‫ﮐ‪ ３‬ﭘﺮﻟﻪ ﭘﺴ‪ ３‬ﮔ‪６‬ه ﻣﺮﺳﺘﻪ وﮐ‪７‬ي ﭼ‪ ３‬د ﭘﻮﻫﻨ‪ ３‬د ﻧﻈﺎم ﻫﻴﻠ‪ ３‬ﺗﺮﺳﺮه ﺷﻲ او زدهﮐﻮوﻧﮑﻮ او ﻫ‪５‬ﻮاد ﺗﻪ ＊‪３‬‬
‫ﺑﺮﻳﺎوې ور ﭘﻪ ﺑﺮﺧﻪ ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫ﭘﺮ دې ！ﮑﻲ ﭘﻮره ﺑﺎور ﻟﺮم ﭼ‪ ３‬زﻣﻮږ ﮔﺮان ＊ﻮوﻧﮑﻲ د ﺗﻌﻠﻴﻤﻲ ﻧﺼﺎب ﭘﻪ رﻏﻨﺪه ﭘﻠﻲ ﮐﻮﻟﻮ ﮐ‪ ３‬ﺧﭙﻞ‬
‫ﻣﺴﺆوﻟﻴﺖ ﭘﻪ رﻳ‪＋‬ﺘﻮﻧﻲ ﺗﻮﮔﻪ ﺳﺮﺗﻪ رﺳﻮي‪.‬‬
‫د ﭘﻮﻫﻨ‪ ３‬وزارت ﺗﻞ زﻳﺎر ﮐﺎږي ﭼ‪ ３‬د ﭘﻮﻫﻨ‪ ３‬ﺗﻌﻠﻴﻤﻲ ﻧﺼﺎب د اﺳﻼم د ﺳﭙ‪（５‬ﻠﻲ دﻳﻦ ﻟﻪ ﺑﻨﺴ＂ﻮﻧﻮ‪،‬‬
‫دوﻃﻦ دوﺳﺘ‪ ９‬د ﭘﺎک ﺣﺲ ﭘﻪ ﺳﺎﺗﻠﻮ او ﻋﻠﻤﻲ ﻣﻌﻴﺎروﻧﻮ ﺳﺮه ﺳﻢ د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬د ＇ﺮﮔﻨﺪو اړﺗﻴﺎوو ﻟﻪ ﻣﺨ‪３‬‬
‫ﭘﺮاﺧﺘﻴﺎ وﻣﻮﻣﻲ‪.‬‬
‫ﭘﻪ دې ډﮔﺮ ﮐ‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮاد ﻟﻪ ！ﻮﻟﻮ ﻋﻠﻤﻲ ﺷﺨﺼﻴﺘﻮﻧﻮ‪ ،‬د ＊ﻮوﻧ‪ ３‬او روزﻧ‪ ３‬ﻟﻪ ﭘﻮﻫﺎﻧﻮ او د زدهﮐﻮوﻧﮑﻮ ﻟﻪ‬
‫ﻣﻴﻨﺪو او ﭘﻠﺮوﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﻫﻴﻠﻪ ﻟﺮم ﭼ‪ ３‬د ﺧﭙﻠﻮ ﻧﻈﺮﻳﻮ او رﻏﻨﺪه وړاﻧﺪﻳﺰوﻧﻮ ﻟﻪ ﻻرې زﻣﻮږ ﻟﻪ ﻣﺆﻟﻔﺎﻧﻮ ﺳﺮه د‬
‫درﺳﻲ ﮐﺘﺎﺑﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﻻ ＊ﻪ ﺗﺎﻟﻴﻒ ﮐ‪ ３‬ﻣﺮﺳﺘﻪ وﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫ﻟﻪ ！ﻮﻟﻮ ﻫﻐﻮ ﭘﻮﻫﺎﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﭼ‪ ３‬د دې ﮐﺘﺎب ﭘﻪ ﭼﻤﺘﻮ ﮐﻮﻟﻮ او ﺗﺮﺗﻴﺐ ﮐ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻣﺮﺳﺘﻪ ﮐ‪７‬ې‪ ،‬ﻟﻪ ﻣﻠﻲ او‬
‫ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻮ درﻧﻮ ﻣﺆﺳﺴﻮ او ﻧﻮرو دوﺳﺘﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﭼ‪ ３‬د ﻧﻮي ﺗﻌﻠﻴﻤﻲ ﻧﺼﺎب ﭘﻪ ﭼﻤﺘﻮ ﮐﻮﻟﻮ او ﺗﺪوﻳﻦ‬
‫او د درﺳﻲ ﮐﺘﺎﺑﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﭼﺎپ او و‪４‬ﺶ ﮐ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻣﺮﺳﺘﻪ ﮐ‪７‬ې ده‪ ،‬ﻣﻨﻨﻪ او درﻧﺎوى ﮐﻮم‪.‬‬
‫وﻣﻦ اﷲ اﻟﺘﻮﻓﻴﻖ‬
‫ﻓﺎروق وردگ‬
‫د اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن د اﺳﻼﻣﻲ ﺟﻤﻬﻮرﻳﺖ د ﭘﻮﻫﻨ‪ ３‬وزﻳﺮ‬
‫ﻫـ‬
‫ﻣــــﺦ‬ ‫ﻟ‪７‬ﻟﻴﮏ‬
‫• ﻟﻮﻣ‪７‬ى ＇ﭙﺮﮐﻰ)ﺳ＀(‪3 .................................................................................‬‬
‫د ﻳﻮ ﺳ＀ ﻋﻨﺎ‪請‬ﺮ او د ﺳ＀ دﻟﻴﮑﻠﻮ ﻃﺮﻳﻘ‪３‬‬
‫ﻣﺴﺎوي او ﻣﻌﺎدل ﺳ＂ﻮﻧﻪ‬
‫ﻓﺮﻋﻲ ﺳ＀‪ ،‬د ﺳ＂ﻮﻧﻮ ﺗﻘﺎﻃﻊ او اﺗﺤﺎد‪ ،‬د دوو ﺳ＂ﻮﻧﻮ ﺗﻔﺎﺿﻞ‪ ،‬ﮐُﻠﻲ ﺳ＀ او د ﻳﻮ ﺳ＀ ﻣﮑﻤﻠﻪ‬
‫ﻣﻌﻴﻦ او ﻏﻴﺮ ﻣﻌﻴﻦ ﺳ＂ﻮﻧﻪ‬
‫د ﻟﻮﻣ‪７‬ي ＇ﭙﺮﮐﻲ ﻟﻨ‪６‬ﻳﺰ او ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫• دوﻳﻢ ＇ﭙﺮﮐﻰ)ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻋﺪدوﻧﻪ(‪27 ..................................................................‬‬
‫د ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻋﺪدوﻧﻮ د وﻳﺶ ﻳﺎ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻗﺎﺑﻠﻴﺘﻮﻧﻪ او د ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻋﺪدوﻧﻮ ﺗﺠﺰﻳﻪ‬
‫ﻃﺎﻗﺖ او د ﻃﺎﻗﺖ ﻗﻮاﻧﻴﻦ‬
‫د ﻋﺪد د ﻟﻴﮑﻠﻮ ﻋﻠﻤﻲ ﻃﺮﻳﻘﻪ‬
‫ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ ﻟﻮى ﻣﺸﺘﺮک ﻗﺎﺳﻢ‪ ،‬او د ﺗﺠﺰﻳ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ د ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ ﻟﻮى ﻣﺸﺘﺮک ﻗﺎﺳﻢ ﭘﻴﺪا ﮐﻮل‬
‫ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ ﮐﻮﭼﻨﻰ ﻣﺸﺘﺮک ﻣﻀﺮب او د ﺗﺠﺰﻳ‪ ３‬ﭘﻪ واﺳﻄﻪ د ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ ﮐﻮﭼﻨﻲ ﻣﺸﺘﺮک ﻣﻀﺮب ﭘﻴﺪا ﮐﻮل‬
‫د ور‪＄‬ﻨﻲ ژوﻧﺪ د ﻣﺴﺎﻳﻠﻮ ﭘﻪ ﺣﻞ ﮐ‪ ３‬د ﮐﻮﭼﻨﻲ ﻣﺸﺘﺮک ﻣﻀﺮب او د ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ ﻟﻮى ﻣﺸﺘﺮک ﻗﺎﺳﻢ د اﺳﺘﻌﻤﺎل ‪＄‬ﺎﻳﻮﻧﻪ‬
‫د دوو ﻋﺪدوﻧﻮ د ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ ﻟﻮى ﻣﺸﺘﺮک ﻗﺎﺳﻢ او ﮐﻮﭼﻨﻲ ﻣﺸﺘﺮک ﻣﻀﺮب ﺗﺮ ﻣﺘ‪ ＃‬اړﻳﮑ‪３‬‬
‫د ﻳﻮه ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻋﺪد ﻣﺮﺑﻊ او د ﻋﺪد ﭘﻮره ﻣﺮﺑﻊ ﺟﺬر ﭘﻴﺪا ﮐﻮل د ﺗﺠﺰﻳ‪ ３‬او ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻃﺮﻳﻘ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ‬
‫د ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻋﺪدوﻧﻮ ﺗﺎم ﻣﮑﻌﺐ)درﻳﻢ( ﺟﺬر‬
‫د دوﻳﻢ ＇ﭙﺮﮐﻲ ﻟﻨ‪６‬ﻳﺰ او ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫• درﻳﻢ ＇ﭙﺮﮐﻰ)ﺗﺎم ﻋﺪدوﻧﻪ(‪71 .......................................................................‬‬
‫ﻣﺜﺒﺖ او ﻣﻨﻔﻲ ﻋﺪدوﻧﻪ‬
‫د ﺗﺎﻣﻮ ﻋﺪدوﻧﻮ ﺗﺮﺗﻴﺐ او د ﻋﺪدوﻧﻮ ﭘﺮ ﻣﺤﻮر ﺑﺎﻧﺪې د ﺗﺎﻣﻮ ﻋﺪدوﻧﻮ ＊ﻮدل‬
‫د ﻳﻮ ﺗﺎم ﻋﺪد ﻣﻄﻠﻘﻪ ﻗﻴﻤﺖ او د ﺗﺎﻣﻮ ﻋﺪدوﻧﻮ د ﺟﻤﻌ‪ ،３‬ﺗﻔﺮﻳﻖ‪ ،‬ﺿﺮب او وﻳﺶ ﻋﻤﻠﻴ‪３‬‬
‫د ﺣﺴﺎﺑﻲ اﻓﺎدو ﻗﻴﻤﺖ ﭘﻴﺪا ﮐﻮل‬
‫د ﻋﻤﻠﻴﻮ ﺧﺎ‪請‬ﻴﺘﻮﻧﻪ‬
‫د درﻳﻢ ＇ﭙﺮﮐﻲ ﻟﻨ‪６‬ﻳﺰ او ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫• ＇ﻠﻮرم ＇ﭙﺮﮐﻰ)ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻋﺪدوﻧﻪ(‪97 ................................................................‬‬
‫ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻋﺪدوﻧﻪ‬
‫د ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻋﺪدوﻧﻮ ﭘﺮﺗﻠﻪ ﮐﻮل‬
‫د ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻋﺪدوﻧﻮ د ﺟﻤﻌ‪ ،３‬ﺗﻔﺮﻳﻖ‪ ،‬ﺿﺮب او ﺗﻘﺴﻴﻢ)وﻳﺶ( ﻋﻤﻠﻴ‪３‬‬
‫د ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻋﺪدوﻧﻮ د ﻋﻤﻠﻴﻮ ﺧﺎ‪請‬ﻴﺘﻮﻧﻪ‬
‫د ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻋﺪدوﻧﻮ ﺑﺪﻟﻮل ﭘﻪ اﻋﺸﺎري ﻋﺪدوﻧﻮ ﺑﺎﻧﺪې‬
‫د ＇ﻠﻮرم ＇ﭙﺮﮐﻲ ﻟﻨ‪６‬ﻳﺰ او ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫ﻭ‬
‫ﻣــــﺦ‬
‫• ﭘﻨ‪％‬ﻢ ＇ﭙﺮﮐﻰ)ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻪ او ＇ﻮ ﺿﻠﻌﻲ)ﻣﻀﻠﻊ ﮔﺎﻧ‪119 ..................................(３‬‬
‫د ﻣﺜﻠﺚ ډوﻟﻮﻧﻪ)د ﻣﺜﻠﺚ ارﺗﻔﺎع‪ ،‬ﻣﻴﺎﻧﻪ‪ ،‬او ﻧﺎ‪請‬ﻒ اﻟﺰاوﻳﻪ(‬
‫د ﻣﺜﻠﺚ د داﺧﻠﻲ زاوﻳﻮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‪ ،‬د ﻣﺜﻠﺚ ﺧﺎرﺟﻲ زاوﻳ‪３‬‬
‫د ﻳﻮ ﻣﺜﻠﺚ د ﺿﻠﻌﻮ ﺗﺮ ﻣﻨ‪ ＃‬اړﻳﮑﻰ‬
‫ﻣﻀﻠﻊ ﮔﺎﻧ‪＇)３‬ﻮ ﺿﻠﻌ‪(３‬‬
‫د ﻳﻮې ﻣﻀﻠﻊ د داﺧﻠﻲ او ﺧﺎرﺟﻲ زاوﻳﻮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬
‫اﻧﻄﺒﺎق ﻣﻨﻮوﻧﮑﻲ ﺷﮑﻠﻮﻧﻪ‬
‫د ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻮ د اﻧﻄﺒﺎق ﻣﻨﻨ‪ ３‬ﺣﺎﻟﺘﻮﻧﻪ‬
‫د ﭘﻨ‪％‬ﻢ ＇ﭙﺮﮐﻲ ﻟﻨ‪６‬ﻳﺰ او ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫• ﺷﭙ‪８‬م ＇ﭙﺮﮐﻰ)ﻣﻮازي او ﻋﻤﻮد ﺧﻄﻮﻧﻪ(‪157 .............................................‬‬
‫داﺧﻠﻲ او ﺧﺎرﺟﻲ ﻣﺘﺒﺎدﻟ‪ ３‬زاوﻳ‪３‬‬
‫ﻣﺘﻮاﻓﻘ‪ ３‬زاوﻳ‪３‬‬
‫د ﻳﻮﻗﺎﻃﻊ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺧﻂ ﻳﻮې ﺧﻮا ﺗﻪ داﺧﻠﻲ ﻣﺘﻤﻤ‪ ３‬زاوﻳ‪３‬‬
‫＇ﻠﻮر ﺿﻠﻌ‪ ３‬ﮔﺎﻧ‪)３‬ﻣﺘﻮازي اﻻﺿﻼع‪ ،‬ﻣﺴﺘﻄﻴﻞ‪ ،‬ﻣﺮﺑﻊ‪ ،‬ﻣﻌﻴﻦ او ذوزﻧﻘﻪ(‬
‫د ﻣﺘﻮازي اﻻاﺿﻼع ﻣﻘﺎﺑﻠ‪ ３‬زاوﻳ‪ ،３‬د ﻳﻮې ＇ﻠﻮر ﺿﻠﻌ‪ ３‬ﺧﺎرﺟﻲ زاوﻳ‪３‬‬
‫د ﻣﺘﻮازي اﻻﺿﻼع د ﻗﻄﺮوﻧﻮ ﺧﺎ‪請‬ﻴﺘﻮﻧﻪ‬
‫د ﻣﺴﺘﻄﻴﻞ د ﻗﻄﺮوﻧﻮ ﺧﺎ‪請‬ﻴﺘﻮﻧﻪ‬
‫د ﻣﻌﻴﻦ)ﻟﻮزي( د ﻗﻄﺮوﻧﻮ ﺧﺎ‪請‬ﻴﺘﻮﻧﻪ‬
‫د ﺷﭙ‪８‬م ＇ﭙﺮﮐﻲ ﻟﻨ‪６‬ﻳﺰ او ﭘﻮ＊＂ﻨ‪３‬‬
‫• اووم ＇ﭙﺮﮐﻰ)اﺣﺼﺎﺋﻴﻪ(‪187 .................................................................‬‬
‫د اﻃﻼﻋﺎﺗﻮ د را！ﻮﻟﻮﻟﻮ ﻃﺮﻳﻘ‪３‬‬
‫！ﻮﻟﻨﻪ او ﻧﻤﻮﻧﻪ‬
‫ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﻧﻤﻮﻧﻪ‬
‫ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﻣﺘﺤﻮل او ډوﻟﻮﻧﻪ ﻳ‪３‬‬
‫د ﻓﺮﻳﮑﻮﻧﺴﻲ ﺟﺪول‬
‫ﺗﺼﻮﻳﺮي ‪－‬ﺮاف‬
‫ﻣﻮډ)‪(MOde‬‬
‫اوﺳﻂ‬
‫د اووم ＇ﭙﺮﮐﻲ ﻟﻨ‪６‬ﻳﺰ او ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫• اﺗﻢ ＇ﭙﺮﮐﻰ)اﺣﺘﻤﺎﻻت(‪211 ..................................................................‬‬
‫ﭼﺎﻧﺲ‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎل‪ ،‬د ﻳﻮې ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﭘﻴ‪ ３＋‬ﺗﺠﺮﺑﻪ‬
‫ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﺗﺠﺮﺑﻪ‬
‫د ﻧﻤﻮﻧ‪ ３‬ﻓﻀﺎ‬
‫ﻧﻈﺮي اﺣﺘﻤﺎل‬
‫د اﺗﻢ ＇ﭙﺮﮐﻲ ﻟﻨ‪６‬ﻳﺰ او ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫ﺯ‬
‫ﻟـﻮﻣ‪７‬ى ＇ﭙﺮﮐﻰ‬
‫ﺳـ＀‬
 ‫د ﺳ＀ ﻣﻔﻬﻮم‬
‫‪(Concept‬‬ ‫)‪of a Set‬‬
‫اﻳﺎ ﺗﺮ اوﺳﻪ ﻣﻮ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻧﻴﻮﻟﻰ دى ﭼ‪ ３‬د ﺧﭙﻞ‬
‫＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ دﻟﻮﺑﻐﺎړو ﭘﻪ ！ﻴﻢ ﮐ‪ ３‬ﺷﺎﻣﻞ ﺷﺊ؟‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫ﻓﺮﺿﻮو ﭼ‪ ３‬د ﻳﻮه ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ ﭘﻪ اووم ！ﻮﻟﮕﻲ ﮐ‪ 10 ３‬ﮐﺴﻪ زده ﮐﻮوﻧﮑﻲ دي او ﻏﻮاړي ﭼ‪ ３‬د ﺧﭙﻞ‬
‫＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ د واﻟﻴﺒﺎل‪ ،‬ﻓﻮ！ﺒﺎل او د ﺑﺎﺳﮑ＂ﺒﺎل ﭘﻪ درﻳﻮ ！ﻴﻤﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﺷﺎﻣﻞ ﺷﻲ‪.‬ﮐﻪ ﭼﻴﺮې ‪ 5‬ﺗﻨﻪ د واﻟﻴﺒـﺎل‪7 ،‬‬
‫ﺗﻨﻪ د ﻓﻮ！ﺒـﺎل ﭘﻪ ！ﻴﻤﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﺷﺎﻣﻞ او د ﺑﺎﺳﮑ＂ﺒﺎل ﭘﻪ ！ﻴﻢ ﮐ‪＇ ３‬ﻮک ﺑﺮﺧﻪ وا ﻧﻪ ﺧﻠﻲ‪ ،‬ﻧﻮ‪:‬‬
‫‪ t‬د ﻫﻐﻮ زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺷﻤ‪５‬ﺮ ﺑﻪ ＇ﻮ وي ﭼ‪ ３‬ﻫﻢ د واﻟﻴﺒﺎل او ﻫﻢ د ﻓﻮ！ﺒﺎل ﭘﻪ ！ﻴﻤﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻟﻴﮑﻠﻲ‬
‫‪A‬‬ ‫دي؟‬
‫ﻣﺤﻤﻮد‬ ‫ﺣﺴﻦ‬ ‫‪ t‬د ﻫﻐﻮ زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺷﻤ‪５‬ﺮ ﺑﻪ ＇ﻮ وي ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ درې واړو اﺣﻤﺪ‬
‫ﻗﺎﺳﻢ‬ ‫زﻟﻤﻲ‬ ‫ﻧﺎدر‬ ‫！ﻴﻤﻮﻧﻮوﮐ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻟﻴﮑﻠﻲ دي؟‬
‫ﻋﺰت اﷲ‬ ‫ﭘﻮرﺗﻨﻲ ！ﻴﻤﻮﻧﻪ ﻫﺮ ﻳﻮ‪ ،‬ﻳﻮه ﮔ‪６‬ه ‪＄‬ﺎﻧﮕ‪７‬ﺗﻴﺎ ﻟﺮي‪ .‬ﻳﺎ ﭘﻪ ﺑﻞ ډول دا ‪請‬ﻔﺖ اﷲ‬
‫ﻋﻄﺎءاﷲ‬ ‫دﻳﻦ ﻣﺤﻤﺪ‬ ‫ﻫﺮ ﻳﻮ ！ﻴﻢ ﻳﻮه ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ)ﺳ＀( ﺟﻮړوي‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﻋﻤـﻮﻣﻲ ډول ﺳﻴ＂ﻮﻧﻪ د اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ژﺑ‪ ３‬ﭘﻪ ﻟﻮﻳﻮ ﺗﻮرو‬
‫ﻟﮑــﻪ ‪ A ,B , C … X, Y, Z‬ﺳﺮه ＊ﻮدل ﮐ‪８５‬ي او د ﺳ＀ ﻋﻨﺎ‪請‬ﺮ)ﻏ‪７‬ي( ﭘﻪ وړو ﺗﻮرو‪ ،‬ﻟﮑﻪ‬
‫‪ a , b , c ... x , y , z‬ﺳﺮه ﭼ‪ ３‬د } {ﻋﻼﻣ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ﮐ‪ ３‬ﻟﻴﮑﻞ ﮐ‪８５‬ي د ﺳ＀ ﻋﻨﺎ‪請‬ﺮ ددې) ( ﻋﻼﻣ‪３‬‬
‫’‬ ‫ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ ﻳﻮ ﻟﻪ ﺑﻠﻪ ﺟﻼ ﮐ‪５‬ـ‪８‬ي‪.‬‬
‫ﻟﻮﻣ‪７‬ى ﻣﺜﺎل‪ :‬ﮐﻪ ﭼﻴﺮې د اووم ！ﻮﻟﮕ‪ ３‬د زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺳ＀ ﭘﻪ ‪ ،A‬د واﻟﻴﺒﺎل ！ﻴﻢ ﭘﻪ ‪ ،B‬د ﻓﻮ！ﺒﺎل ！ﻴﻢ‬
‫ﭘﻪ ‪ C‬او د ﺑﺎﺳﮑ＂ﺒﺎل ！ﻴﻢ ﭘﻪ ‪ D‬وﻧﻮﻣﻮو‪ ،‬دا ﻫﺮ ﻳﻮ ﺳ＀ ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول ＊ﻮدل ﮐ‪５‬ـ‪８‬ي‪:‬‬
‫} زﻟﻤﻰ‪ ،‬ﻣﺤﻤﻮد‪ ،‬دﻳﻦ ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ﻋﻄﺎء اﷲ‪ ،‬ﻧﺎدر‪ ،‬ﻋﺰت اﷲ‪ ،‬ﻗﺎﺳﻢ‪請 ،‬ﻔﺖ اﷲ‪ ،‬ﺣﺴﻦ‪ ،‬اﺣﻤﺪ{=‪A‬‬
‫} ﻣﺤﻤﻮد‪ ،‬زﻟﻤﻲ‪ ،‬ﻗﺎﺳﻢ‪ ،‬ﺣﺴﻦ‪ ،‬اﺣﻤﺪ{=‪B‬‬
‫}ﻋﺰت اﷲ‪ ،‬ﻋﻄﺎء اﷲ‪،‬دﻳﻦ ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ﻧﺎدر‪請 ،‬ﻔﺖ اﷲ‪ ،‬ﻗﺎﺳﻢ‪،‬اﺣﻤﺪ{=‪C‬‬
‫‪＄‬ﮑﻪ د ﺑﺎﺳﮑ＂ﺒﺎل ﭘﻪ ！ﻴﻢ ﮐ‪ ３‬ﻫﻴ＆ زده ﮐﻮوﻧﮑﻲ ﺑﺮﺧﻪ ﻧﻪ ده اﺧﻴﺴﺘ‪D={ } ３‬‬
‫‪3‬‬
 ‫ﻫﻐﻪ ﺳ＀ ﭼ‪ ３‬ﻫﻴ＆ ﻋﻨﺼﺮ و ﻧﻪ ﻟﺮي د ﺗﺶ)ﺧﺎﻟﻲ( ﺳ＀ ﭘﻪ ﻧﻮم ﻳﺎد‪８４‬ي او د ‪ F‬ﻳﺎ } {ﻋﻼﻣ‪ ３‬ﭘﻪ‬
‫ﻣﺮﺳﺘﻪ ＊ﻮدل ﮐ‪８５‬ي‪.‬‬
‫ﮐﻮﻻى ﺷﻮ ﺳ＂ﻮﻧﻪ د ﻣﺨﺘﻠﻔﻮ ﺷﮑﻠﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ و＊ﻴﻮ ﭼ‪ ３‬د وﻳﻦ دﻳﺎﮔﺮام ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻳﺎد‪４‬ـ‪８‬ي‪.‬‬
‫د ﻣﺜﺎل ﭘﻪ ډول ﮐﻮﻻى ﺷﻮ د ‪ A ، B‬او ‪ C‬ﺳ＂ﻮﻧﻪ دوﻳﻦ دﻳﺎﮔﺮام ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول ＊ﮑﺎره‬
‫ﮐ‪７‬و‪.‬‬
‫‪ C‬د ﻓﻮ！ﺒﺎل د ！ﻴﻢ ﺳ＀‬ ‫‪ B‬د واﻟﻴﺒﺎل د ！ﻴﻢ ﺳ＀‬ ‫‪A‬د اووم ！ﻮﻟﮕﻰ د زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺳ＀‬
‫ﻗﺎﺳﻢ‬ ‫ﺍﺣﻤﺪ‬ ‫ﺍﺣﻤﺪ ﺯﻟﻤﻲ‬ ‫ﺣﺴﻦ‬
‫ﺻﻔﺖ ﺍﷲ‬ ‫ﺍﺣﻤﺪ‬ ‫ﺣﺴﻦ‬
‫ﻣﺤﻤﻮﺩ ﻗﺎﺳﻢ ﺻﻔﺖ ﺍﷲ‬
‫ﺩﻳﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﻧﺎﺩﺭ‬ ‫ﺯﻟﻤﻲ‬
‫ﻧﺎﺩﺭ‬ ‫ﺩﻳﻦ ﻣﺤﻤﺪ‬
‫ﻋﺰﺕ ﺍﷲ ﻋﻄﺎءﺍﷲ‬ ‫ﻣﺤﻤﻮﺩ ﻗﺎﺳﻢ‬
‫ﻋﺰﺕ ﺍﷲ ﻋﻄﺎء ﺍﷲ‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫‪ t‬ﻳﻮ داﺳ‪ ３‬ﺳ＀ وﻟﻴﮑﺊ ﭼ‪ ３‬ﻋﻨﺎ‪請‬ﺮ ﻳ‪ ３‬د ﻫﻨﺪﺳﻲ ﺑﮑﺲ ﺳﺎﻣﺎن او ﺁﻻت وي‪.‬‬
‫‪ t‬ﻳﻮ ﭘﻨ‪％‬ﻪ ﻋﻨﺼﺮي ﺳ＀ وﻟﻴﮑﺊ ﭼ‪ ３‬ﻋﻨﺎ‪請‬ﺮ ﻳ‪ ３‬د اﻫﻠﻲ ﺣﻴﻮاﻧﺎﺗﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ وي‪.‬‬
‫‪ t‬ﻳﻮ ﺷﭙ‪ ８‬ﻋﻨﺼﺮي ﺳ＀ وﻟﻴﮑﺊ ﭼ‪ ３‬ﻋﻨﺎ‪請‬ﺮ ﻳ‪ ３‬د ﺗﺎزه ﻣﻴﻮو ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ وي‪.‬‬
‫دوﻳﻢ ﻣﺜﺎل‪:‬ﮐﻪ د ﻫﻐﻮ ﻃﺎﻗﻮ ﻋﺪدوﻧﻮ ﺳ＀ ﺗﻪ ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ ‪＇ 10‬ﺨﻪ ﮐﻮﭼﻨﻲ وي ‪ O‬او د ﻫﻐﻪ ﺟﻔﺘﻮ ﻋﺪدوﻧﻮ‬
‫}‪O = {1,3,5,7,9‬‬ ‫ﺳ＀ ﺗﻪ ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ ‪＇ 10‬ﺨﻪ ﮐﻮﭼﻨﻲ وي ‪ E‬وواﻳﻮ‪ ،‬ﻟﺮو ﭼ‪:３‬‬
‫}‪E = {2, 4,6,8‬‬
‫ﻳﻮ ﺷﻤ‪５‬ﺮ ‪＄‬ﺎﻧﮕ‪７‬و ﺷﻴﺎﻧﻮ ﺗﻪ ﺳ＀ او ﭘﺨﭙﻠﻪ ﺷﻴﺎﻧﻮ ﺗﻪ د ﺳ＀ ﻋﻨﺎ‪請‬ﺮ)ﻏ‪７‬ي( واﻳﻲ‪.‬‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫‪ -1‬داﺳ‪ ３‬ﻳﻮ ﺳ＀ وﻟﻴﮑﺊ ﭼ‪ ３‬ﻋﻨﺎ‪請‬ﺮ ﻳ‪ ３‬د اوﻧ‪ ９‬د ور‪＄‬ﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ وي‪.‬‬
‫‪ -2‬داﺳ‪ ３‬ﻳﻮ ﺳ＀ وﻟﻴﮑﺊ ﭼ‪ ３‬ﻋﻨﺎ‪請‬ﺮ ﻳ‪ ３‬د ﮐﺎل د ﻣﻴﺎﺷﺘﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ وي‪.‬‬
‫‪ -3‬د اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ژﺑ‪ ３‬د ﻏ‪ ８‬ﻟﺮوﻧﮑﻮ)واول( ﺗﻮرو ﺳ＀ وﻟﻴﮑﺊ‪.‬‬
‫‪ -4‬داﺳ‪ ３‬ﻳﻮ ﺳ＀ وﻟﻴﮑﺊ ﭼ‪ ３‬ﻋﻨﺎ‪請‬ﺮ ﻳ‪ ３‬د اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن د وﻻﻳﺘﻮﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ وي‪.‬‬
‫‪ -5‬داﺳ‪ ３‬ﻳﻮ ﺳ＀ وﻟﻴﮑﺊ‪ ،‬ﭼ‪ ３‬ﻋﻨﺎ‪請‬ﺮ ﻳ‪ ３‬ﻫﻐﻪ اﻧﺴﺎﻧﺎن وي ﭼ‪ ３‬د ﺗﻨ‪ ３‬ﻟﻮړواﻟﻰ ﻳ‪ 3 ３‬ﻣﺘﺮه وي‪.‬‬
‫‪4‬‬
 ‫د ﻳﻮ ﺳ＀ ﻋﻨﺎ‪請‬ﺮ)ﻏ‪７‬ي(‬
‫)‪(Members of a Set‬‬
‫ﺁﻳﺎ ﮐﻮﻻى ﺷﺊ وواﻳﺊ ﭼ‪ ３‬وزه د اﻫﻠﻲ ﺣﻴﻮاﻧﺎﺗﻮ ﭘﻪ‬
‫ﺳ＀ ﮐ‪ ３‬ﺷﺎﻣﻠﻪ ده ﮐﻪ ﻧﻪ؟‬
‫د ورزﺷﻲ ！ﻴﻤﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﻣﺜﺎل ﮐ‪ ３‬ﻣﻮ وﻟﻴﺪل ‪請‬ﻔﺖ اﷲ د ﻓﻮ！ﺒﺎل د ！ﻴﻢ ﻏ‪７‬ى)ﻋﻨﺼﺮ( و ﭼ‪ ３‬د ‪ C‬د ﺳ＀ ﻳﻮ‬
‫‪請 ∈ C‬ﻔﺖ اﷲ‬ ‫ﻋﻨﺼﺮ دى او ﭘﻪ دې ډول ＊ﻮدل ﮐ‪８５‬ي‪.‬‬
‫＇ﺮﻧﮕﻪ ﭼ‪ ３‬زﻟﻤﻰ د ﻓﻮ！ﺒﺎل د ！ﻴﻢ) د ‪ C‬د ﺳ＀( ﻏ‪７‬ى) ﻋﻨﺼﺮ( ﻧﻪ دى‪ ،‬ﭘﻪ دې ډول ＊ﻮدل ﮐ‪８５‬ي‪.‬‬
‫‪ ∉ C‬زﻟﻤﻲ )زﻟﻤﻰ د ‪ C‬د ﺳ＀ ﻳﺎ دﻓﻮ！ﺒﺎل د ！ﻴﻢ ﻋﻨﺼﺮ ﻧﻪ دى(‬
‫ﻟﻴﮑﻦ زﻟﻤﻰ د واﻟﻴﺒﺎل د ！ﻴﻢ ﻳﺎ د ‪ B‬د ﺳ＀ ﻋﻨﺼﺮ دى‪ ،‬ﻧﻮ ﭘﻪ دې اﺳﺎس ﻟﻴﮑﻮ‪:‬‬
‫‪ ∈ B‬زﻟﻤﻰ)زﻟﻤﻰ د ‪ B‬د ﺳ＀ ﻋﻨﺼﺮ دى(‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫ﻻﻧﺪې ﺳ＂ﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬وﻧﻴﺴﺊ‪:‬‬
‫}‪A = {a, b, c, d, e‬‬
‫}‪B = {2, 3, 4, 5, 6, 7, 8‬‬
‫‪ t‬اﻳﺎ ‪ b‬د ‪ B‬د ﺳ＀ ﻋﻨﺼﺮ دى؟ د ‪ d‬ﭘﻪ ﺑﺮﺧﻪ ﮐ‪＇ ３‬ﻪ وﻳﻼى ﺷﺊ ﭼ‪ ３‬د ‪ B‬ﻋﻨﺼﺮ دى ﮐﻪ ﻧﻪ؟‬
‫‪ t‬اﻳﺎ ‪ 5‬د ‪ A‬د ﺳ＀ ﻋﻨﺼﺮ دى؟ اﻳﺎ ‪ 5‬د ‪ B‬د ﺳ＀ ﻋﻨﺼﺮ دى؟‬
‫‪ t‬د ‪ A‬ﺳ＀ ＇ﻮ ﻋﻨﺎ‪請‬ﺮه ﻟﺮي ﻫﻤﺪارﻧﮕﻪ د ‪ B‬ﺳ＀ ＇ﻮ ﻋﻨﺎ‪請‬ﺮه ﻟﺮي؟‬
‫ﻟﻮﻣ‪７‬ى ﻣﺜﺎل‪ :‬د ‪ A‬او ‪ B‬ﺳ＂ﻮﻧﻪ داﺳ‪ ３‬ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬وﻧﻴﺴﺊ‪ ،‬ﭼ‪:３‬‬
‫}ﺟﻔﺖ ﻳﻮ رﻗﻤﻲ ﻋﺪدوﻧﻪ{=‪A‬‬
‫}ﻫﻐﻪ ﻳﻮ رﻗﻤﯽ ﻋﺪدوﻧﻪ ﭼ‪ ３‬ﭘﺮ ‪ 3‬ﭘﻮره د وﻳﺶ وړ وي{=‪B‬‬
‫‪ t‬د ‪ A‬او ‪ B‬د ﺳ＂ﻮﻧﻮ ﻋﻨﺎ‪請‬ﺮ وﻟﻴﮑﺊ‪.‬‬
‫‪ t‬د ‪ A‬او ‪ B‬ﺳ＂ﻮﻧﻪ د وﻳﻦ ﭘﻪ دﻳﺎﮔﺮام ﮐ‪＊ ３‬ﮑﺎره ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫}‪A = {2, 4, 6,8‬‬ ‫ﺣﻞ‪:‬‬
‫}‪B = {3, 6,9‬‬
‫‪5‬‬
 ‫ﻟﻴﺪل ﮐ‪８５‬ي ﭼ‪:３‬‬
‫‪B‬‬ ‫‪2∈A‬‬ ‫‪3∈ B‬‬
‫‪A‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪4∈A‬‬ ‫‪9∈B‬‬
‫‪8 2‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪9‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪8∈ A‬‬ ‫‪6∈B‬‬
‫‪6∈A‬‬ ‫‪4∉B‬‬
‫دوﻳﻢ ﻣﺜﺎل‪:‬ﻟﻪ ﻻﻧﺪې اړﻳﮑﻮ ＇ﺨﻪ ﮐﻮﻣﻪ ﻳﻮه ﺳﻤﻪ او ﮐﻮﻣﻪ ﻳﻮه ﻧﺎﺳﻤﻪ ده؟‬
‫}‪f ∈ {a , b , c , d , e‬‬ ‫‪(b‬‬ ‫{∉‬ ‫}‬ ‫‪(a‬‬
‫اړﻳﮑﻪ ﺳﻤﻪ او د ‪ b‬ﮑ‬
‫اړﻳﮑﻪ ﻧﺎﺳﻤﻪ ده‪.‬‬ ‫ﺣﻞ‪ :‬د ‪ a‬ﮑ‬
‫ﭘﻪ ﻳﻮ ﺳ＀ ﮐ‪ ３‬د ﻳﻮ ﻋﻨﺼﺮ ﻏ‪７‬ﻳﺘﻮب د ) ∈ ( ﻋﻼﻣ‪ ３‬او ﻧﻪ ﻏ‪７‬ﻳﺘﻮب د) ∉ (ﻋﻼﻣ‪ ３‬ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ＊ﻮدل‬
‫ﮐ‪８５‬ي‪.‬‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫‪B‬‬
‫‪A‬‬
‫‪7‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪1 3‬‬ ‫‪ -1‬د ‪ A‬او ‪ B‬ﺳ＂ﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول راﮐ‪７‬ل ﺷﻮي دي‪.‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪15‬‬
‫ﻻﻧﺪې ﺗﺶ ‪＄‬ﺎﻳﻮﻧﻪ ډک ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫∈‪5‬‬ ‫‪6 B‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪A‬‬
‫∉‪7‬‬ ‫∉‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪A‬‬
‫‪-2‬ﮐﻪ}‪ A = {2, 4, 6,8‬او}‪ B = {1,3,5, 7 ,9‬وي ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ﻋﺒﺎرﺗﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﮐﻮم ﻳﻮ ﺳﻢ او ﮐﻮم‬
‫ﻳﻮ ﻳ‪ ３‬ﻧﺎﺳﻢ دى؟‬
‫‪5∈Α ، 4∈Α‬‬ ‫‪، 7∉Α ، 9∈Β ، 8∉Β‬‬
‫‪10 ∈ Α ، 11 ∈ Β ، 1 ∉ Α ، 2 ∈ Α ، 3 ∉ Β‬‬
‫‪ -3‬ﮐﻪ }‪ A = {1, 2, 3, 4‬او }‪ B = {3, 4, 5, 6‬وي ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ﻋﺒﺎرﺗﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﮐﻮم ﻳﻮ ﻳ‪ ３‬ﺳﻢ او ﮐﻮم ﻳﻮ‬
‫ﻧﺎﺳﻢ دى؟‬
‫‪4∈ A‬‬ ‫‪5∈ B‬‬ ‫‪5∈ A‬‬ ‫‪6∉ A‬‬
‫‪3∈ A‬‬ ‫‪2∈ B‬‬ ‫‪2∉ A‬‬ ‫‪6∈ A‬‬
‫‪ -4‬ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ﻋﺒﺎرﺗﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﺳﻢ او ﻧﺎ ﺳﻢ و ＊ﺎﻳﺎﺳﺖ‪:‬‬
‫}‪8 ∈ {3,5,7,8,9,11,13‬‬ ‫‪،‬‬ ‫}‪5 ∉ {2,4,6,8,10‬‬
‫}‪10∈ {1,2,3,4,5,6,7,8‬‬ ‫‪،‬‬ ‫}‪g ∉ {a,b,c,d,e‬‬
‫‪6‬‬
 ‫د ﻳﻮ ﺳ＀ د ﻟﻴﮑﻠﻮ ﻃﺮﻳﻘ‪３‬‬
‫ى‬
‫＊ﻮدﻻى‬ ‫اﻳﺎ وﻳﻼى ﺷﺊ ﭼ‪ ３‬ﻳﻮ ﺳ＀ ﭘﻪ ＇ﻮ ډوﻟﻪ‬
‫{=‪A‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪,‬‬ ‫}‬ ‫ﺷﻮو؟‬
‫}د ﻃﻴﻴﺒ‪ ３‬ﮐﻠﻤﻪ‪ ،‬ﻟﻤﻮﻧ‪ ،＃‬روژه‪ ،‬زﮐﺎت‪ ،‬ﺣﺞ{=‪B‬‬
‫}د اﺳﻼم ﭘﻨ‪％‬ﻪ ﺑﻨﺎوې{=‪C‬‬
‫ﭘﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ډول ﺳ＀ ﭘﻪ دوو ﻃﺮﻳﻘﻮ ﻟﻴﮑﻲ‪:‬‬
‫‪ -1‬ﻫﻐﻪ ﻃﺮﻳﻘﻪ ده ﭼ‪ ３‬د ﺳ＀ ！ﻮل ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ او ﻳﺎ ﻳ‪ ３‬ﺗﺼﻮﻳﺮوﻧﻪ د ﺳ＀ د ﻋﻼﻣ‪ { }３‬ﭘﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ﮐ‪ ３‬وي او‬
‫د ﻋﻨﺎ‪請‬ﺮو ﺗﺮ ﻣﻨ‪ (،)＃‬ﻋﻼﻣﻪ ﻟﻴﮑﻞ ﮐﻴ‪８‬ي‪ .‬دې ﻃﺮﻳﻘ‪ ３‬ﺗﻪ ﺗﻔﺼﻴﻠﻲ ﻃﺮﻳﻘﻪ او ﻳﺎ د ﻋﻨﺎ‪請‬ﺮو د ﻟﺴﺖ ﮐﻮﻟﻮ‬
‫واﻳﻲ‪.‬‬
‫ﻃﺮﻳﻘﻪ)‪ (Tabulation Method‬ﻲ‬
‫{=‪} ، A‬اﺣﻤﺪ ‪ ,‬ﺣﺴﻦ ‪ ,‬ﻗﺎﺳﻢ ‪ ,‬زﻟﻤﻲ ‪ ,‬ﻣﺤﻤﻮد{ = ‪B‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪,‬‬ ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ى ﻣﺜﺎل‪}:‬‬
‫} ‪ D = {a , b , c , d , e} , C = {1, 2, 3, 4,5, 6, 7 ,8‬او }‪E = {1, 2,3, 4,...,500‬‬
‫＇ﺮﻧﮕﻪ ﭼ‪ ３‬د ‪ E‬د ﺳ＀ ﻋﻨﺎ‪請‬ﺮ زﻳﺎت دي‪ ،‬ﭘﻪ ﻫﻤﺪې اﺳﺎس درې ！ﮑﻲ ‪ ...‬دا ﻣﻌﻨﺎ ﻟﺮي ﭼ‪ ３‬ﻋﺪدوﻧﻪ‬
‫ﺗﺮ ‪ 500‬ﭘﻮرې دوام ﻟﺮي‪.‬‬
‫‪ -2‬د ﺳ＀ د ﻋﻨﺎ‪請‬ﺮو د ﻣﺸﺘﺮﮐﻮ ﺧﺎ‪請‬ﻴﺘﻮﻧﻮ ﭘﻪ اﺳﺎس ﺳ＀ ﭘﻪ ﻳﻮه ﺟﻤﻠﻪ ﮐ‪＄ ３‬ﺎﻧﮕ‪７‬ې ﮐ‪８５‬ي‪ .‬ﭘﻪ دې‬
‫ﻃﺮﻳﻘﻪ ﮐ‪ ３‬د ﺳ＀ د ﻋﻼﻣ‪ { }３‬ﻟﻴﮑﻞ ﺿﺮوري ﻧﻪ دي‪ .‬دا ﻃﺮﻳﻘﻪ د اﺟﻤﺎﻟﻲ ﻳﺎ ﺗﺸﺮﻳﺤﻲ ﻃﺮﻳﻘ‪３‬‬
‫)‪ (Description Method‬ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻳﺎد‪８４‬ي‪.‬‬
‫دوﻳﻢ ﻣﺜﺎل‪ :‬د ﻟﻮﻣ‪７‬ي ﻣﺜﺎل د ‪ B‬او ‪ E‬ﺳ＂ﻮﻧﻪ د اﺟﻤﺎﻟﻲ ﻃﺮﻳﻘ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول ﻟﻴﮑﻮ‪:‬‬
‫د اووم ！ﻮﻟﮕﻲ د زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ د واﻟﻴﺒﺎل د ！ﻴﻢ دﻧﻮﻣﻮﻧﻮﺳ＀ = ‪B‬‬
‫ﻟﻪ)‪＇ (1‬ﺨﻪ ﺗﺮ ‪ 500‬ﭘﻮرې د ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻋﺪدوﻧﻮ ﺳ＀ = ‪E‬‬
‫}‪ P = {2,3,5, 7,11,...‬ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول ﻟﻴﮑﻮ‬
‫د ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻴﻮ ﻋﺪدوﻧﻮ ﺳ＀ = ‪P‬‬
‫درﻳﻢ ﻣﺜﺎل‪ :‬ﮐﻪ }ﻃﻴﻴﺒ‪ ３‬ﮐﻠﻤﻪ‪ ،‬ﻟﻤﻮﻧ‪ ،＃‬روژه‪ ،‬زﮐﺎت‪ ،‬ﺣﺞ{=‪ K‬وي‪ ،‬د ‪ K‬ﺳ＀ د اﺟﻤﺎﻟﻲ ﻃﺮﻳﻘ‪３‬‬
‫ﭘﻪ ﺷﮑﻞ ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول ﻟﻴﮑﻮ‪:‬‬
‫د اﺳﻼم د ﭘﻨ‪％‬ﻪ ﺑﻨﺎوو ﺳ＀ = ‪K‬‬
‫‪7‬‬
 ‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫د اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ د ژﺑ‪ ３‬د ‪ 8‬ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻴﻮ ﺗﻮرو ﺳ＀ = ‪A‬‬
‫ﻟﻪ )‪＇ (2‬ﺨﻪ ﻟﻮى او ﻟﻪ )‪＇ (10‬ﺨﻪ د ﮐﻮﭼﻨﻴﻮ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻋﺪدوﻧﻮ ﺳ＀ = ‪B‬‬
‫د )‪ (3‬د ﻋﺪد د ﻣﻀﺮﺑﻮﻧﻮ ﺳ＀ ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ ‪＇ 20‬ﺨﻪ ﮐﻮﭼﻨﻰ وي = ‪C‬‬
‫د ‪ B، A‬او ‪ C‬ﺳ＂ﻮﻧﻪ د ﻋﻨﺎ‪請‬ﺮو د ﻟﺴﺖ ﮐﻮﻟﻮ ﭘﻪ ﻃﺮﻳﻘ‪ ３‬وﻟﻴﮑﺊ‪.‬‬
‫＇ﻠﻮرم ﻣﺜﺎل‪ :‬ﮐﻪ }‪ A = {a , e , i , o , u‬او }‪ B = {a , b , c , d , e‬وي‪ .‬دا ﺳ＂ﻮﻧﻪ ﭘﻪ اﺟﻤﺎﻟﻲ ﻳﺎ‬
‫ﺗﻮ‪請‬ﻴﻔﻲ ﻃﺮﻳﻘ‪ ３‬ﺳﺮه وﻟﻴﮑﺊ‪.‬‬
‫ﺣﻞ‪:‬‬
‫د اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ د ژﺑ‪ ３‬د ﻏ‪ ８‬ﻟﺮوﻧﮑﻮ ﺗﻮرو ﺳ＀ = ‪ ، A‬د اﻧ‪／‬ﻠﻴﺴﻲ د ژﺑ‪ ３‬د ﭘﻨ‪％‬ﻮ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻴﻮ ﺗﻮرو ﺳ＀ = ‪B‬‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫‪-1‬ﻻﻧﺪې ﺳ＂ﻮﻧﻪ د ﻋﻨﺎ‪請‬ﺮو د ﻟﺴﺖ ﮐﻮﻟﻮ ﭘﻪ ﻃﺮﻳﻘ‪ ３‬وﻟﻴﮑﺊ‪.‬‬
‫د اووﻧ‪ ９‬د ور‪＄‬ﻮ د ﻧﻮﻣﻮﻧﻮ ﺳ＀ = ‪B‬‬
‫د ﮐﺎل د ﻣﻴﺎﺷﺘﻮ د ﻧﻮﻣﻮﻧﻮ ﺳ＀ = ‪A‬‬
‫د اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن د ﺑﻴﺮغ د رﻧﮕﻮﻧﻮ ﺳ＀ = ‪E‬‬
‫‪ -2‬ﻻﻧﺪې ﺳ＂ﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﺗﻮ‪請‬ﻴﻔﻲ) ﺗﺸﺮﻳﺤﻲ( ﻃﺮﻳﻘ‪ ３‬ﺳﺮه وﻟﻴﮑﺊ‪.‬‬
‫}‪A = {a , e , i , o , u‬‬
‫}ﺗﻮر‪ ،‬ﺳﻮر‪ ،‬ﺷﻴﻦ{ = ‪B‬‬
‫}‪C = {1,3,5,7,9‬‬
‫}‪D = {2, 4,6,8‬‬
‫}‪E = {1, 2,3, 4,5‬‬
‫‪ -3‬ﻻﻧﺪې ﺳ＂ﻮﻧﻪ د ﻋﻨﺎ‪請‬ﺮو د ﻟﺴﺖ ﮐﻮﻟﻮ ﭘﻪ ﻃﺮﻳﻘ‪ ３‬وﻟﻴﮑﺊ‪.‬‬
‫د ﺟﻔﺘﻮ ﻳﻮ رﻗﻤﻲ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻋﺪدوﻧﻮ ﺳ＀ = ‪K‬‬
‫د ﻃﺎﻗﻮ ﻳﻮ رﻗﻤﻲ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻋﺪدوﻧﻮ ﺳ＀ = ‪L‬‬
‫د )‪ (7‬د ﻋﺪد د ﻣﻀﺮﺑﻮﻧﻮ ﺳ＀ = ‪T‬‬
‫د اووم ！ﻮﻟﮕﻲ د زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ د ﻓﻮ！ﺒﺎل د！ﻴﻢ ﺳ＀ = ‪C‬‬
‫د اووم ！ﻮﻟﮕﻲ د زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ د واﻟﻴﺒﺎل د！ﻴﻢ ﺳ＀ = ‪B‬‬
‫د اووم ！ﻮﻟﮕﻲ د زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺳ＀ = ‪A‬‬
‫‪8‬‬
 ‫ﻣﺴﺎوي او ﻣﻌﺎدل ﺳ＂ﻮﻧﻪ‬
‫)‪(Equal and Equivalent Sets‬‬
‫ﺁﻳﺎ وﻳﻼى ﺷﺊ ﭼ‪ ３‬د ‪ A‬او ‪ C‬ﺳ＂ﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ﻣﻨ‪＃‬‬
‫{=‪A‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪,‬‬ ‫}‬ ‫ﮐ‪＇ ３‬ﻪ اړﻳﮑﻪ ﻟﺮي ﻫﻤﺪارﻧﮕﻪ د ‪ A‬او ‪ B‬د ﺳ＂ﻮﻧﻮ‬
‫ﭘﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ﮐ‪＇ ３‬ﻪ اړﻳﮑﻪ ﺷﺘﻮن ﻟﺮي؟‬
‫{=‪B‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪,‬‬ ‫}‬
‫{=‪C‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪,‬‬ ‫}‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫ﮐﻪ }‪ A = {1, 2 , 3 , 4 , 5 , 7 , 8‬ﺳﺮه وي‪ ،‬د ‪ A‬د ﺳ＀ ﻟﻪ ﻣﺨ‪ ３‬د ‪ B‬او ‪ C‬ﺳ＂ﻮﻧﻪ داﺳ‪ ３‬وﻟﻴﮑﺊ‪،‬‬
‫ﭼ‪:３‬‬
‫‪ B t‬د ﺟﻔﺘﻮ ﻳﻮ رﻗﻤﻲ ﻋﺪدوﻧﻮ ﺳ＀ وي‪.‬‬
‫‪ C t‬د ﻳﻮ رﻗﻤﻲ ﻋﺪدوﻧﻮ ﺳ＀ ﭼ‪ ３‬ﭘﺮ ‪ 2‬ﭘﻮره د وﻳﺶ وړ وي‪.‬‬
‫‪ t‬د ‪ B‬او ‪ C‬د ﺳ＂ﻮﻧﻮ ﭘﻪ اړه ＇ﻪ وﻳﻼى ﺷﺊ‪.‬‬
‫ﺗﻌﺮﻳﻒ‪ :‬د ‪ A‬او ‪ B‬ﺳ＂ﻮﻧﻪ ﻫﻐﻪ وﺧﺖ ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي دي ﭼ‪ ３‬د دواړو ﻋﻨﺎ‪請‬ﺮ ﻳﻮ ﺷﻰ وي او ﻳﺎ ﭘﻪ ﺑﻞ‬
‫ﻋﺒﺎرت د ‪ A‬د ﺳ＀ ！ﻮل ﻋﻨﺎ‪請‬ﺮد ‪ B‬ﭘﻪ ﺳ＀ ﮐ‪ ３‬او د ‪ B‬د ﺳ＀ ！ﻮل ﻋﻨﺎ‪請‬ﺮ د ‪ A‬ﭘﻪ ﺳ＀ ﮐ‪ ３‬ﺷﺎﻣﻞ‬
‫وي‪ .‬ﭘﻪ دې ﺣﺎﻟﺖ ﮐ‪ ３‬ﻟﻴﮑﻮ ﭼ‪ A = B ３‬او ﻳﺎ ‪ B = A‬دى‪.‬‬
‫ﻟﻮﻣ‪７‬ى ﻣﺜﺎل‪:‬ﮐﻪ }‪ A = {1, 2 , 6‬او }‪ B = {1,1, 2 , 2 , 6‬وي‪ ،‬ﻣﺘﻮﺟﻪ اوﺳﺊ ﭼ‪ B = A ３‬دى‪.‬‬
‫ﺑﺎﻳــﺪ ﭘــﻪ ﭘــﺎم ﮐــ‪ ３‬وﻟــﺮو ﭼــ‪ {2, 3, 5, 7} = {5, 3, 2, 7} ３‬دى‪ .‬د }‪ A = {1, 2‬او }‪B = {2, 3‬‬
‫ﺳــ＂ﻮﻧﻪ ﭘــﻪ ﻧﻈــﺮ ﮐــ‪ ３‬وﻧﻴﺴــﺊ‪ ،‬دا دواړه ﺳــ＂ﻮﻧﻪ ﻳﻮ ﻟﻪ ﺑﻞ ﺳــﺮه ﻣﺴــﺎوي ﻧــﻪ دي ‪＄‬ﮑﻪ ﭼــ‪ 1∈ A ３‬دى‬
‫ﻟﻴﮑﻦ ‪. 1 ∉ B‬‬
‫د ﻳﻮ ﺳ＀ د ﻋﻨﺎ‪請‬ﺮو ﺗﮑﺮار او ﻳﺎ د ﻳﻮ ﺳ＀ د ﻋﻨﺎ‪請‬ﺮو د ‪＄‬ﺎﻳﻮﻧﻮ ﺑﺪﻟﻮل ﭘﻪ ﺳ＀ ﮐ‪ ３‬ﻫﻴ＆ ﺑﺪﻟﻮن ﻧﻪ راوړي‪.‬‬
‫‪9‬‬
 ‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫}‪ B = {5,4,7,8‬ﺍﻭ }‪A = {a,b,c,d‬‬ ‫د ‪ A‬او ‪ B‬دوه ﺳ＂ﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬وﻧﻴﺴﺊ‪.‬‬
‫‪ t‬د ‪ A‬او ‪ B‬د ﻋﻨﺎ‪請‬ﺮو ﺷﻤ‪５‬ﺮ ＇ﻮ دى؟‬
‫‪ t‬اﻳﺎ ‪ a‬د ‪ B‬د ﺳ＀ ﻋﻨﺼﺮ دى؟‬
‫‪ t‬اﻳﺎ د ‪ A‬ﺳ＀ د ‪ B‬ﻟﻪ ﺳ＀ ﺳﺮه ﺑﺮاﺑﺮ دى؟ وﻟ‪３‬؟‬
‫دوﻳﻢ ﻣﺜﺎل‪ :‬ﮐﻪ } ‪ A = { , ,‬ﺍﻭ}‪ B = {8,10,12‬وي‪ ،‬اﻳﺎ د ‪ A‬او ‪ B‬ﺳ＂ﻮﻧﻪ ﺳﺮه‬
‫ﻣﻌﺎدل دي؟‬
‫ﺣﻞ‪＇ :‬ﺮﻧﮕﻪ ﭼ‪ ３‬د ‪ A‬دﺳ＀ د ﻋﻨﺎ‪請‬ﺮو ﺷﻤ‪５‬ﺮ درې او د ‪ B‬د ﺳ＀ د ﻋﻨﺎ‪請‬ﺮو ﺷﻤ‪５‬ﺮ ﻫﻢ درې دى‪،‬‬
‫ﻧﻮ د ‪ A‬او ‪ B‬ﺳ＂ﻮﻧﻪ ﺳﺮه ﻣﻌﺎدل دي‪.‬‬
‫درﻳﻢ ﻣﺜﺎل‪ :‬اﻳﺎ د ﻃﺎﻗﻮ او ﺟﻔﺘﻮ ﻳﻮ رﻗﻤﻲ ﻋﺪدوﻧﻮ ﺳ＂ﻮﻧﻪ ﺳﺮه ﻣﻌﺎدل دي؟‬
‫}‪A = {1, 3 , 5 , 7 , 9‬‬ ‫}‪B = {2 , 4 , 6 , 8‬‬ ‫ﺣﻞ‪:‬‬
‫＇ﺮﻧﮕﻪ ﭼ‪ ３‬د ‪ A‬د ﺳ＀ د ﻋﻨﺎ‪請‬ﺮو ﺷﻤ‪５‬ﺮ ﭘﻨ‪％‬ﻪ او د ‪ B‬د ﺳ＀ د ﻋﻨﺎ‪請‬ﺮو ﺷﻤ‪５‬ﺮ ＇ﻠﻮر دى‪ ،‬ﻧﻮ ﻟﻪ دې‬
‫ﮐﺒﻠﻪ د ‪ A‬او ‪ B‬ﺳ＂ﻮﻧﻪ ﺳﺮه ﻣﻌﺎدل ﻧﻪ دي‪.‬‬
‫د ‪ A‬او‪ B‬ﺳ＂ﻮﻧﻪ ﭼ‪ ３‬ﻋﻨﺎ‪請‬ﺮ ﻳ‪ ３‬ﻳﻮ ﺷﻰ وي‪ ،‬ﻣﺴﺎوي ﺳ＂ﻮﻧﻪ دي او ﮐﻪ ﻳﻮازې د ﻋﻨﺎ‪請‬ﺮو ﺷﻤ‪５‬ﺮ ﻳ‪ ３‬ﺳﺮه‬
‫ﻣﺴﺎوي وي د ﻣﻌﺎدل ﺳ＂ﻮﻧﻮ)‪ (Equivalent sets‬ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻳﺎد‪８４‬ي‪.‬‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫‪ -1‬د } ‪ A = 1, 2, 3, 4, 5,‬او }‪ B = {a, b, c, d , e‬ﺳ＂ﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬وﻧﻴﺴﺊ‪.‬‬
‫‪ t‬آﻳﺎ د ‪ A‬ﺳ＀ د ‪ B‬ﻟﻪ ﺳ＀ ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي دى؟‬
‫‪ t‬آﻳﺎ د ‪ A‬ﺳ＀ د ‪ B‬ﻟﻪ ﺳ＀ ﺳﺮه ﻣﻌﺎدل دى؟‬
‫‪ -2‬د }‪ A = {1, 7, 8, 9‬او }‪ B = {9, 8,1, 7, 9‬ﺳ＂ﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬وﻧﻴﺴﺊ‪.‬‬
‫‪ t‬آﻳﺎ د ‪ A‬ﺳ＀ د ‪ B‬ﻟﻪ ﺳ＀ ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي دى؟‬
‫‪ -3‬ﻟﻪ ﻻﻧﺪې ﻋﺒﺎرﺗﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﮐﻮم ﻳﻮ ﻳ‪ ３‬ﺳﻢ او ﮐﻮم ﻳﻮ ﻳ‪ ３‬ﻧﺎﺳﻢ دی؟‬
‫‪ t‬ﮐﻪ }‪ A = {5, 6, 8,11‬او }‪ B = {11, 11, 6, 5, 8‬وي‪ ،‬ﻧﻮ ‪ A = B‬دى‪.‬‬
‫‪ t‬ﮐﻪ }ﺷﻨﺒﻪ‪ ،‬ﻳﮑﺸﻨﺒﻪ‪ ،‬دوﺷﻨﺒﻪ{=‪ C‬او }‪ D = {x, y, z‬وي‪ ،‬د ‪ C‬او ‪ D‬ﺳ＂ﻮﻧﻪ ﺳﺮه ﻣﻌﺎدل دي‪.‬‬
‫‪ t‬ﮐﻪ }‪ M = {2, 4, 6‬او }‪ N = {6, 4, 6, 2‬وي‪ M ≠ N ،‬دى‪.‬‬
‫‪10‬‬
 ‫ﻓﺮﻋﻲ ﺳ＀)‪(Subset‬‬
‫ﺳﺘﺎﺳﻮ د ﮐﻮرﻧ‪ ９‬ﻏ‪７‬ي د ﻳﻮ ＊ﺎر ﻳﺎ ﮐﻠﻲ ﺧﻠﮏ دي‪،‬‬
‫ﺳﺘﺎﺳﻮ د ＊ﺎر ﻳﺎ ﮐﻠﻲ ﺧﻠﮏ د اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻟﻪ ﺧﻠﮑﻮ‬
‫＇ﺨﻪ دي او د اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺧﻠﮏ ‪. ...‬‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫‪ A‬د اووم ！ﻮﻟﮕﻲ د زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺳ＀ او ‪ B‬د اووم ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ د زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ د واﻟﻴﺒﺎل د ！ﻴﻢ ﺳ＀ دى‪.‬‬
‫‪A‬‬
‫‪B‬‬
‫ﻋﻄﺎء ﺍﷲ‬ ‫ﺯﻟﻤﻲ ﺍﺣﻤﺪ‬ ‫ﻋﺰﺕ ﺍﷲ‬
‫ﺩﻳﻦ ﻣﺤﻤﺪ‬ ‫ﻣﺤﻤﻮﺩ ﻗﺎﺳﻢ‬
‫ﻧﺎﺩﺭ‬ ‫ﺣﺴﻦ‬ ‫ﺻﻔﺖ ﺍﷲ‬
‫‪
t‬ﭘﻮرﺗﻪ ﺷﮑﻞ ﺗﻪ ﭘﻪ ﭘﺎم د ‪ A‬او ‪ B‬د ﺳ＂ﻮﻧﻮ ﻋﻨﺎ‪請‬ﺮ وﻟﻴﮑﺊ‪.‬‬
‫‪
t‬د ‪ A‬او ‪ B‬د ﺳ＂ﻮﻧﻮ د ﻋﻨﺎ‪請‬ﺮو ﺗﺮ ﻣﻨ‪＇ ＃‬ﻪ ډول اړﻳﮑﻪ ﻣﻮﺟﻮده ده؟ ＇ﺮﮔﻨﺪه ﻳ‪ ３‬ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫ﻟﻴﺪل ﮐ‪８５‬ي ﭼ‪ ３‬د ‪ B‬د ﺳ＀ ﻫﺮ ﻋﻨﺼﺮ د ‪ A‬دﺳ＀ ﻋﻨﺼﺮ ﻫﻢ دى‪ ،‬ﻧﻮ وﻳﻼى ﺷﻮ ﭼ‪ ３‬د ‪ B‬ﺳ＀ د ‪A‬‬
‫د ﺳ＀ ﻳﻮ ﻓﺮﻋﻲ ﺳ＀ دى‪ ،‬ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ دې ډول ＊ﻮدل ﮐ‪８５‬ي‪ ، B ⊂ A :‬دا ⊂ د ﻓﺮﻋﻲ ﺳ＀ ﻋﻼﻣﻪ ده‪.‬‬
‫ﻟﻪ ﺑﻠ‪ ３‬ﺧﻮا ＇ﺮﻧﮕﻪ ﭼ‪ ３‬د ‪ A‬د ﺳ＀ ﻫﺮ ﻋﻨﺼﺮ د ‪ B‬ﭘﻪ ﺳ＀ ﮐ‪ ３‬ﻧﺸﺘﻪ‪ ،‬ﻧﻮ ‪ A‬د ‪ B‬د ﺳ＀‪ ،‬ﻓﺮﻋﻲ ﺳ＀‬
‫‪A⊄ B‬‬‫ﻧﻪ دى‪ ،‬ﭼ‪ ３‬داﺳ‪＊ ３‬ﻮدل ﮐ‪８５‬ي ‪:‬‬
‫ﻟﻮﻣ‪７‬ى ﻣﺜﺎل‪ :‬ﻻﻧﺪې ﺳ＂ﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﻧﻈﺮ ﮐ‪ ３‬ﻧﻴﺴﻮ‪:‬‬
‫}اﺣﻤﺪ ‪ ,‬ﻣﺤﻤﻮد ‪ ,‬زﻫﺮا ‪ ,‬ﻣﺮﻳﻢ{ = ‪A‬‬
‫}داوود ‪ ,‬ﻗﺎﺳﻢ ‪ ,‬اﺣﻤﺪ ‪ ,‬ﻣﺮﻳﻢ{ = ‪B‬‬
‫}ﻣﺮﻳﻢ ‪ ,‬اﺣﻤﺪ{ = ‪C‬‬
‫‪11‬‬
 ‫ﻧﻮ ﮐﻮﻻى ﺷﻮ ﭼ‪ ３‬وواﻳﻮ‪C ⊂ A , C ⊂ B , B ⊄ A , A ⊄ B :‬‬
‫ﻫﻤﺪارﻧﮕﻪ وﻳﻼى ﺷﻮ ﭼ‪ A ⊆ A ３‬دى‪ .‬ﻳﺎ ﻫﺮ ﺳ＀ د ﺧﭙﻞ ‪＄‬ﺎن ﻓﺮﻋﻲ ﺳﺖ دى‪.‬‬
‫ﮐﻪ د ‪ A‬د ﺳ＀ ﻫﺮ ﻋﻨﺼﺮ د ‪ B‬ﭘﻪ ﺳ＀ ﮐ‪ ３‬او د ‪ B‬د ﺳ＀ ﻫﺮ ﻋﻨﺼﺮ د ‪ A‬ﭘﻪ ﺳ＀ ﮐ‪ ３‬ﺷﺎﻣﻞ وي‪ ،‬ﻧﻮ‬
‫ﭼ‪ ３‬دا دواړه ﺳ＂ﻮﻧﻪ ﻳﻮ ﻟﻪ ﺑﻞ ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي دي او ﻟﻴﮑﻼى ﺷﻮ‪:‬‬
‫وﻳﻼى ﺷﻮ ‪３‬‬
‫‪ B ⊂ A ⇒ A = B‬ﺍﻭ ‪A ⊂ B‬‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫د }‪ E = {7, 6, 2, 5} ، B = {5, 7} ، A = {2, 5, 6, 7‬او }‪ D = {1, 2, 5, 6‬ﺳ＂ﻮﻧﻪ راﮐ‪７‬ل ﺷﻮي دي‪.‬‬
‫‪
t‬اﻳﺎ ‪ B ⊂ A‬دى؟‬
‫‪
t‬اﻳﺎ ‪ D ⊂ A‬دى؟‬
‫‪
t‬اﻳﺎ د ‪ E‬ﺳ＀ د ‪ A‬د ﺳ＀ ﻳﻮ ﻓﺮﻋﻲ ﺳ＀ دى؟‬
‫دوﻳﻢ ﻣﺜﺎل‪ :‬ﮐﻪ }‪ A = {2, 4, 6, 8‬وي ﻟﻪ ﻻﻧﺪې ﺳ＂ﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﮐﻮم ﺳ＀ د ‪ A‬ﻓﺮﻋﻲ ﺳ＀ دى؟‬
‫} { = ‪B = {1, 2 , 4} , E‬‬
‫ﺣﻞ‪ E ⊂ A :‬دى‪＄ ،‬ﮑﻪ ﭼ‪ ３‬ﺧﺎﻟﻲ ﺳ＀ د ﻫﺮ ﺳ＀ ﻓﺮﻋﻲ ﺳ＀ ﮐﻴﺪاى ﺷﻲ‪ B) B ⊄ A ،‬د ‪A‬‬
‫ﻓﺮﻋﻲ ﺳﺖ ﻧﻪ دى(‪＄ ،‬ﮑﻪ ﭼ‪ 1 ∈ B ３‬دى ﻟﻴﮑﻦ ‪1 ∉ A‬‬
‫ﮐﻪ د ‪ B‬دﺳ＀ ！ﻮل ﻋﻨﺎ‪請‬ﺮ د ‪ A‬ﭘﻪ ﺳ＀ ﮐ‪ ３‬ﺷﺎﻣﻞ وي ‪ B‬د ‪ A‬د ﺳ＀ ﻳﻮ ﻓﺮﻋﻲ ﺳ＀ دى ﭼ‪ ３‬داﺳ‪３‬‬
‫‪B⊂ A‬‬ ‫＊ﻮدل ﮐ‪８５‬ي‪:‬‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫‪ -1‬ﮐﻪ }‪ A = {1, 2, 3, 4‬وي د ‪ C ،B‬او ‪ D‬ﺳ＂ﻮﻧﻪ د ‪ A‬ﻟﻪ ﻣﺨ‪ ３‬ﭘﻪ ﺗﻔﺼﻴﻠﻲ ﻃﺮﻳﻘ‪ ３‬ﺳﺮه وﻟﻴﮑﺊ‪.‬‬
‫‪ B t‬ﻳﻮ داﺳ‪ ３‬ﺳ＀ وي ﭼ‪！ ３‬ﻮل ﻋﻨﺎ‪請‬ﺮ ﻳ‪ ３‬ﺟﻔﺖ ﻋﺪدوﻧﻪ وي‪.‬‬
‫‪ C
t‬ﻳﻮ داﺳ‪ ３‬ﺳ＀ وي ﭼ‪！ ３‬ﻮل ﻋﻨﺎ‪請‬ﺮ ﻳ‪ ３‬ﻃﺎق ﻋﺪدوﻧﻪ وي‪.‬‬
‫‪ D t‬ﻳﻮ داﺳ‪ ３‬ﺳ＀ وي ﭼ‪！ ３‬ﻮل ﻋﻨﺎ‪請‬ﺮ ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ‪＇ 4‬ﺨﻪ ﻟﻮى وي‪.‬‬
‫‪ -2‬اﻳﺎ ﻫﺮ ﺳ＀‪ ،‬د ﺧﭙﻞ ‪＄‬ﺎن ﻓﺮﻋﻲ ﺳ＀ دى؟‬
‫‪ -3‬ﻟﻪ ﻻﻧﺪې ﺳ＂ﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﮐﻮم ﻳﻮ د }‪ C = {2, 4, 6,8‬د ﺳ＀ ﻓﺮﻋﻲ ﺳ＀ دى؟‬
‫} { = ‪A = {1,2,4} , B‬‬
‫‪ -4‬ﻟﻪ ﻻﻧﺪې ﺳ＂ﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﮐﻮم ﻳﻮ ﻳ‪ ３‬د }‪ C = {1, 2, 3,4, 5‬د ﺳ＀ ﻓﺮﻋﻲ ﺳ＀ دى؟‬
‫}‪A = {3,5, 7‬‬ ‫}‪، B = {1, 2,3, 4,5‬‬
‫‪ -5‬ﻟﻪ ﻻﻧﺪې ﺳ＂ﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﮐﻮم ﻳﻮ ﻳ‪ ３‬د }‪ C = {1, 2, 3,4‬ﻟﻪ ﺳ＀ ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي دى؟‬
‫}‪A = {1, 2,3‬‬ ‫}‪، B = {4,3, 2,1‬‬
‫‪12‬‬
 ‫ﻊ‬
‫د ﺳ＂ﻮﻧﻮ ﺗﻘﺎﻃﻊ‬
‫)‪(Intersection of Sets‬‬
‫‪(Intersect‬‬
‫اﻳﺎ د ﻟﻮﻣ‪７‬ى ﻟﻮﺳﺖ ﻟﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ى ﻣﺜﺎل ＇ﺨﻪ وﻳﻼى ﺷﺊ‬
‫ﭼ‪ ３‬ﮐﻮﻣﻮ زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﻫﻢ د واﻟﻴﺒﺎل او ﻫﻢ د ﻓﻮ！ﺒﺎل‬
‫ده؟‬
‫ﭘﻪ ！ﻴﻢ ﮐ‪ ３‬ﺑﺮﺧﻪ اﺧﻴﺴﺘ‪ ３‬؟‬
‫‪ C‬د ﻓﻮ！ﺒﺎل ！ﻴﻢ‬
‫‪ B‬د واﻟﻴﺒﺎل ！ﻴﻢ‬ ‫ﻟﮑﻪ ＇ﺮﻧﮕﻪ ﭼ‪ ３‬ﻟﻴﺪل ﮐ‪８５‬ي اﺣﻤﺪ او ﻗﺎﺳﻢ د واﻟﻴﺒﺎل او ﻓﻮ！ﺒﺎل ﭘﻪ‬
‫ﻋﺰﺕ ﺍﷲ‬
‫ﺣﺴﻦ‬
‫دواړو ！ﻴﻤﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﺑﺮﺧﻪ اﺧﻴﺴﺘﻰ ده‪.‬‬
‫ﻧﺎﺩﺭ‬
‫ﺍﺣﻤﺪ ﺯﻟﻤﻲ‬ ‫د ‪ B‬او ‪ C‬د ﺳ＂ﻮﻧﻮ ﺗﻘﺎﻃﻊ ﻟﻪ ﻫﻐﻪ ﺳ＀ ＇ﺨﻪ ﻋﺒﺎرت دى ﭼ‪ ３‬ﺻﻔﺖ ﺍﷲ‬
‫ﺩﻳﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﻗﺎﺳﻢ ﻣﺤﻤﻮﺩ‬ ‫ﻋﻨﺎ‪請‬ﺮ ﻳ‪ ３‬اﺣﻤﺪ او ﻗﺎﺳﻢ دي او ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول ＊ﻮدل ﮐ‪８５‬ي‪:‬‬
‫‪U‬‬ ‫‪U‬‬
‫ﻋﻄﺎء ﺍﷲ‬ ‫}اﺣﻤﺪ‪ ،‬ﻗﺎﺳﻢ{= ‪ B A‬ﭼ‪ ３‬د ﺗﻘﺎﻃﻊ ﻋﻼﻣﻪ ده‪.‬‬
‫‪U‬‬ ‫‪U‬‬
‫}اﺣﻤﺪ‪ ,‬ﻗﺎﺳﻢ‪ ,‬ﻋﺰت اﷲ‪ ,‬ﻧﺎدر‪請 ,‬ﻔﺖ اﷲ‪,‬دﻳﻦ ﻣﺤﻤﺪ‪ ,‬ﻋﻄﺎء اﷲ{ }ﺣﺴﻦ‪ ,‬زﻟﻤﻲ‪ ,‬ﻣﺤﻤﻮد‪ ,‬اﺣﻤﺪ‪,‬ﻗﺎﺳﻢ{ = ‪B A‬‬
‫}اﺣﻤﺪ‪,‬ﻗﺎﺳﻢ{ =‬
‫‪U‬‬
‫‪A‬‬ ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ى ﻣﺜﺎل‪ :‬ﮐﻪ د }‪ A = {4, 5, 6, 8,10‬او }‪ B = {3, 5, 8,1‬ﺳ＂ﻮﻧﻪ راﮐ‪７‬ل ﺷﻮي وي‪B ،‬‬
‫‪U‬‬
‫او ‪ B A‬ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪U‬‬
‫‪A‬‬ ‫ﺣﻞ‪A B = {4 , 5 , 6 , 8,10} I {3 , 5 , 8 ,1} = {5 , 8} :‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪U‬‬
‫}‪B A = {3 , 5 , 8 ,1} I {4 , 5 , 6 , 8,10} = {5 , 8‬‬
‫‪5 1‬‬
‫ﭘﻪ ﭘﺎﻳﻠﻪ ﮐ‪ ３‬وﻳﻼى ﺷﻮ ﭼ‪:３‬‬
‫‪U‬‬ ‫‪U‬‬
‫‪6‬‬ ‫‪8 3‬‬ ‫}‪A B = B A = {5 , 8‬‬
‫‪10‬‬ ‫ﻟﮑﻪ ＇ﺮﻧﮕﻪ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﺷﮑﻞ ﮐ‪ ３‬ﻫﻢ ﻟﻴﺪل ﮐ‪８５‬ي‬
‫ﻓﻌﺂﻟﻴﺖ‬
‫ﮐﻪ د }‪ B = {1, 2 , 7, 8} ، A = {1, 2, 3, 4, 5, 6‬او }‪ C = {2, 3, 7, 8, 9‬ﺳ＂ﻮﻧﻪ راﮐ‪７‬ل ﺷﻮي وي‬
‫‪U‬‬ ‫‪U‬‬
‫‪ B C ، A B‬او ‪ (A I B) I C‬ﭘﻴﺪا او د وﻳﻦ ﭘﻪ دﻳﺎﮔﺮام ﮐ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬و＊ﺎﻳﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬ ‫دوﻳﻢ ﻣﺜﺎل‪ :‬د ‪ A‬او ‪ B‬ﺳ＂ﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬وﻧﻴﺴﺊ‬
‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬
‫}‪A = {1, 3 , 5} ، B = {2 , 4 , 8‬‬
‫‪1‬‬
‫ﻟﻴﺪل ﮐ‪８５‬ي ﭼ‪A B = {1, 3, 5} {2, 4, 8} = F :３‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪U‬‬ ‫‪U‬‬
‫‪AI B=φ‬‬
‫‪13‬‬
 ‫داﺳ‪ ３‬ﺳ＂ﻮﻧﻪ ﭼ‪ ３‬ﻫﻴ＆ ﻣﺸﺘﺮک) ﮔ‪ (６‬ﻋﻨﺼﺮ وﻧﻪ ﻟﺮي‪ ،‬د ﻏﻴﺮ ﻣﺸﺘﺮﮐﻮ)ﺳﺮه ﺑ‪５‬ﻞ( ﺳ＂ﻮﻧﻮ‬
‫)‪ (Disjoint Sets‬ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻳﺎد‪８４‬ي‪.‬‬
‫د ‪ A‬او ‪ B‬د داﺳ‪ ３‬د دوو ﺳ＂ﻮﻧﻮ ﺗﻘﺎﻃﻊ ﭼ‪ ３‬د ‪！ A‬ﻮل ﻋﻨﺎ‪請‬ﺮ د ‪ B‬ﭘﻪ ﺳ＀ ﮐ‪ ３‬ﺷﺎﻣﻞ وي د ‪ A‬ﻟﻪ ﺳ＀‬
‫＇ﺨﻪ ﻋﺒﺎرت ده‪.‬‬
‫‪A‬‬ ‫درﻳﻢ ﻣﺜﺎل‪ :‬ﮐﻪ }‪ A = {1, 2, 3‬او }‪B = {1, 2, 3, 4, 5, 6‬‬
‫‪B‬‬ ‫‪U‬‬
‫‪AI B‬‬
‫‪4 1 2 6‬‬
‫‪3‬‬
‫وي ‪ A B‬ﻣﻌﻠﻮم ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪5‬‬ ‫ﺣﻞ‪ :‬ﻟﮑﻪ ＇ﻨﮕﻪ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﺷﮑﻞ ﮐ‪ ３‬ﻫﻢ ＊ﻮدل ﺷﻮى دى‪.‬‬
‫‪U‬‬ ‫‪U‬‬
‫‪A B = {1, 2, 3} {1, 2, 3, 4, 5, 6} = {1, 2, 3} = A‬‬
‫‪U‬‬ ‫‪U‬‬
‫＇ﻠﻮرم ﻣﺜﺎل‪ :‬ﮐﻪ }‪ B = {1, 2} ، A = {1‬او }‪ C = {1, 2, 3‬وي ‪ ،‬د ‪ (A B) C‬او‬
‫‪U‬‬ ‫‪U‬‬
‫)‪ A (B C‬ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ او ﻳﻮ ﻟﻪ ﺑﻞ ﺳﺮه ﻳ‪ ３‬ﭘﺮﺗﻠﻪ ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫}‪B I C = {1, 2}I {1, 2, 3} = {1, 2‬‬ ‫ﺣﻞ‪:‬‬
‫}‪A ( B C) = {1} {1, 2} = {1‬‬
‫‪U‬‬ ‫‪U‬‬ ‫‪U‬‬
‫‪U‬‬
‫ﭘﻪ ﻫﻤﺪې ډول‪:‬‬
‫‪U‬‬
‫}‪A B = {1} {1, 2} = {1‬‬
‫‪U‬‬ ‫‪U‬‬ ‫‪U‬‬
‫}‪(A B) C = {1} {1, 2, 3} = {1‬‬
‫‪U‬‬ ‫‪U‬‬
‫}‪A (B C ) = (A B) C = {1‬‬
‫‪U‬‬ ‫‪U‬‬ ‫ﭘﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮐ‪:３‬‬
‫دې ﺧﺎ‪請‬ﻴﺖ ﺗﻪ د ﺳ＂ﻮﻧﻮ د ﺗﻘﺎﻃﻊ اﺗﺤﺎدي ﺧﺎ‪請‬ﻴﺖ واﻳﻲ‪.‬‬
‫د ‪ A‬او ‪ B‬د دوو ﺳ＂ﻮﻧﻮ ﺗﻘﺎﻃﻊ ﻟﻪ ﻫﻐﻪ ﺳ＀ ＇ﺨﻪ ﻋﺒﺎرت ده ﭼ‪ ３‬ﻋﻨﺎ‪請‬ﺮ ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ د ‪ A‬او ﻫﻢ د ‪ B‬ﭘﻪ‬
‫‪U‬‬
‫ﺳ＀ ﮐ‪ ３‬ﺷﺎﻣﻞ وي‪ .‬د ‪ A‬د ﺳ＀ ﺗﻘﺎﻃﻊ ﻟﻪ ﺧﭙﻞ ‪＄‬ﺎن ﺳﺮه ﻟﻪ ‪ A‬ﺳﺮه ﺑﺮاﺑﺮه ده‪A A = A .‬‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬
‫‪a‬‬
‫‪d x‬‬
‫‪ -1‬ﻣﺨﺎﻣﺦ ﺷﮑﻞ ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬وﻧﻴﺴﺊ‪.‬‬
‫‪b‬‬ ‫‪c t‬‬
‫‪ t‬د ﺷﮑﻞ ﻟﻪ ﻣﺨ‪ ３‬د ‪ A‬او ‪ B‬د ﺳ＂ﻮﻧﻮ ﻋﻨﺎ‪請‬ﺮ وﻟﻴﮑﺊ‪.‬‬
‫‪U‬‬
‫‪ A B t‬او ‪ B A‬ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ او ﭘﻪ ﺷﮑﻞ ﮐ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬و＊ﺎﻳﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫‪U‬‬
‫‪ -2‬ﮐﻪ }‪ B = {6,10,12, 20} ، A = {5,10,15, 20‬او }‪ C = {1, 2,10, 20, 30‬وي‪.‬‬
‫‪
t‬د ‪ B ، A‬او ‪ C‬ﺳ＂ﻮﻧﻪ ﭘﻪ وﻳﻦ دﻳﺎﮔﺮام ﮐ‪ ３‬و＊ﺎﻳﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫‪U‬‬ ‫‪U‬‬ ‫‪U‬‬
‫‪ A C ، A B
t‬او ‪ B C‬ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪ A I ( B I C )
t‬ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪14‬‬
 ‫د ﺳ＂ﻮﻧﻮ اﺗﺤﺎد‬
‫ﺎد‬
‫)‪(Union of Sets‬‬
‫ﮐﻮوﻧﮑﻲ د واﻟﻴﺒـﺎل‬
‫د اووم ！ﻮﻟﮕﻲ ‪ 5‬ﺗﻨﻪ زده ﻮوﻧﮑﻲ‬
‫ﻓﻮ！ﺒﺎل ﭘﻪ ！ﻴﻢ ﮐ‪３‬‬
‫او‪ 7‬ﺗﻨﻪ زده ﮐﻮوﻧﮑﻲ د ﻮ！ﺒﺎل‬
‫‪ ３‬د دواړو ！ﻴﻤﻮﻧﻮ‬‫ﺷﺎﻣﻞ دي‪ .‬ﻫﻐﻪ وﺧﺖ ﭼ‪３‬‬
‫ﻟﭙﺎره ！ﻮﻟﮕﻲ ﺗﻪ ‪＄‬ﻲ‪،‬‬
‫زده ﮐﻮوﻧﮑﻲ د درس ه‬
‫زده ﮐﻮوﻧﮑﻲ وي؟‬ ‫ﭘﻪ ！ﻮﻟﮕﻲ ﮐ‪ ３‬ﺑﻪ ！ﻮل ＇ﻮ ده‬
‫د اووم ！ﻮﻟﮕﻰ د زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺳ＀ = }دﻳﻦ ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ﻋﻄﺎءاﷲ‪請 ،‬ﻔﺖ اﷲ‪ ،‬ﻧﺎدر‪،‬ﻋﺰت اﷲ‪ ،‬ﻗﺎﺳﻢ‪ ،‬اﺣﻤﺪ‪ ،‬ﻣﺤﻤﻮد‪ ،‬زﻟﻤﻲ‪ ،‬ﺣﺴﻦ{=‪A‬‬
‫د واﻟﻴﺒﺎل د ！ﻴﻢ ﺳ＀ = } ﻗﺎﺳﻢ‪ ،‬اﺣﻤﺪ‪ ،‬ﻣﺤﻤﻮد‪ ،‬زﻟﻤﻲ‪ ،‬ﺣﺴﻦ{=‪B‬‬
‫د ﻓﻮ！ﺒﺎل د ！ﻴﻢ ﺳ＀ = }ﻋﻄﺎء اﷲ‪ ،‬دﻳﻦ ﻣﺤﻤﺪ‪請 ،‬ﻔﺖ اﷲ‪ ،‬ﻧﺎدر‪ ،‬ﻋﺰت اﷲ‪ ،‬ﻗﺎﺳﻢ‪ ،‬اﺣﻤﺪ{ = ‪C‬‬
‫ﻟﻴﺪل ﮐ‪８５‬ي ﭼ‪ 5 ３‬ﺗﻨﻪ زده ﮐﻮوﻧﮑﻲ د واﻟﻴﺒﺎل ﭘﻪ ！ﻴﻢ ﮐ‪ ３‬او ‪ 7‬ﺗﻨﻪ زده ﮐﻮوﻧﮑﻲ د ﻓﻮ！ﺒﺎل ﭘﻪ ！ﻴﻢ ﮐ‪ ３‬ﺑﺮﺧﻪ‬
‫ﻟﺮي‪ ،‬ﺧﻮ ﮐﻠﻪ ﭼ‪！ ３‬ﻮﻟﮕﻲ ﺗﻪ ‪＄‬ﻲ ﭘﻪ ！ﻮﻟﮕﻲ ﮐ‪ 10 ３‬ﺗﻨﻪ زده ﮐﻮوﻧﮑﻲ دي‪ ،‬دا د ‪ B‬او ‪ C‬د ﺳ＂ﻮﻧﻮ اﺗﺤﺎد‬
‫دى ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول ＊ﻮد ل ﮐ‪８５‬ي‪.‬‬
‫‪ ، B U C‬ﭼ‪ U ３‬د دوو ﺳ＂ﻮ ﭘﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ﮐ‪ ３‬د اﺗﺤﺎد ﻋﻼﻣﻪ ده‪.‬‬
‫}ﻋﻄﺎءاﷲ‪ ,‬دﻳﻦ ﻣﺤﻤﺪ‪請 ,‬ﻔﺖ اﷲ‪ ,‬ﻧﺎدر‪ ,‬ﻋﺰت اﷲ‪ ,‬ﻗﺎﺳﻢ‪ ,‬اﺣﻤﺪ{ ‪ } U‬ﻗﺎﺳﻢ‪ ,‬اﺣﻤﺪ‪ ,‬ﻣﺤﻤﻮد‪ ,‬زﻟﻤﻲ‪ ,‬ﺣﺴﻦ{ = ‪B U C‬‬
‫}دﻳﻦ ﻣﺤﻤﺪ‪ ,‬ﻋﻄﺎءاﷲ‪請 ,‬ﻔﺖ اﷲ‪ ,‬ﻧﺎدر‪ ,‬ﻋﺰت اﷲ‪ ,‬ﻗﺎﺳﻢ‪ ,‬اﺣﻤﺪ‪ ,‬ﻣﺤﻤﻮد‪ ,‬زﻟﻤﻲ‪ ,‬ﺣﺴﻦ{ = ‪A‬‬
‫‪ C‬د ﻓﻮ！ﺒﺎل ！ﻴﻢ‬
‫ﻋﺰﺕ ﺍﷲ‬ ‫ﻟﻴﺪل ﮐ‪８５‬ي ﭼ‪ ３‬ﻗﺎﺳﻢ او اﺣﻤﺪ ﻫﻢ د واﻟﻴﺒﺎل د ！ﻴﻢ او ﻫﻢ‬
‫ﺣﺴﻦ‬ ‫ﻧﺎﺩﺭ‬ ‫د ﻓﻮ！ﺒﺎل د ！ﻴﻢ ﻏ‪７‬ي)ﻋﻨﺎ‪請‬ﺮ( دي‪ .‬د ﺳ＂ﻮﻧﻮ ﭘﻪ اﺗﺤﺎد ﮐ‪３‬‬
‫ﺍﺣﻤﺪ‬ ‫ﻣﺸﺘﺮک ﻋﻨﺎ‪請‬ﺮ ﻳﻮازې ﻳﻮ وار ﻟﻴﮑﻞ ﮐ‪８５‬ي‪ .‬ﻟﮑﻪ ＇ﻨﮕﻪ‬
‫ﺯﻟﻤﻲ‬ ‫ﺻﻔﺖ ﺍﷲ‬
‫ﻗﺎﺳﻢ‬ ‫ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﺷﮑﻞ ﮐ‪＊ ３‬ﻮدل ﺷﻮي دي‪.‬‬
‫ﻣﺤﻤﻮﺩ‬ ‫ﺩﻳﻦ ﻣﺤﻤﺪ‬
‫ﻋﻄﺎء ﺍﷲ‬
‫‪ B B U C‬د واﻟﻴﺒﺎل ！ﻴﻢ‬ ‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫ﮐﻪ د }‪ A = {1, 2, 3, 4‬او }‪ B = {3, 4, 5, 6‬ﺳ＂ﻮﻧﻪ راﮐ‪７‬ل ﺷﻮي وي ‪ A U B‬او ‪ B U A‬ﭘﻴﺪا‬
‫او ﭘﻪ وﻳﻦ دﻳﺎﮔﺮام ﮐ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬و＊ﺎﻳﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫‪15‬‬
 ‫‪B‬‬
‫‪A‬‬ ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ى ﻣﺜﺎل‪ :‬ﮐﻪ }‪ A = {1, 2, 3‬او }‪ B = {1, 2, 3, 4, 5‬ﺳ＂ﻮﻧﻪ‬
‫‪1‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪5‬‬ ‫راﮐ‪７‬ل ﺷﻮي وي‪ A U B ،‬او ‪ B U A‬ﭘﻴﺪا او ﭘﻪ ﺷﮑﻞ ﮐ‪ ３‬ﻳ‪３‬‬
‫‪4‬‬
‫و＊ﺎﻳﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫‪2‬‬
‫}‪A U B = {1, 2 , 3} U {1, 2 , 3 , 4 , 5} = {1, 2 , 3 , 4 , 5‬‬
‫}‪B U A = {1, 2 , 3 , 4 , 5} U {1, 2 , 3} = {1, 2 , 3 , 4 , 5‬‬
‫دوﻳﻢ ﻣﺜﺎل‪ :‬ﮐﻪ د }‪ A = {1, 3, 5‬او }‪ B = {2, 4, 6‬ﺳ＂ﻮﻧﻪ راﮐ‪７‬ل ﺷﻮي وي‪ A U B ،‬ﭘﻴﺪا او ﭘﻪ‬
‫}‪A U B = {1,3,5} U {2, 4, 6} = {1, 2,3, 4,5, 6‬‬ ‫ﺷﮑﻞ ﮐ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬و＊ﺎﻳﺎﺳﺖ‪:‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪AU B‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪5 3‬‬ ‫‪6‬‬
‫درﻳﻢ ﻣﺜﺎل‪ :‬ﮐﻪ }‪ B = {1, 2} , A = {1‬او }‪ C = {1, 2, 3‬وي‪ A U ( B U C ) ،‬او ‪( A U B) U C‬‬
‫ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫}‪B U C = {1, 2} U {1, 2,3} = {1, 2,3‬‬ ‫ﺣﻞ‪:‬‬
‫}‪A U (B U C) = {1} U {1, 2,3} = {1, 2,3‬‬
‫}‪A U B = {1} U {1, 2} = {1, 2‬‬
‫}‪(A U B) U C = {1 , 2} U {1, 2,3} = {1, 2,3‬‬
‫ﭘﻪ ﭘﺎﻳﻠﻪ ﮐ‪A U (B U C) = (A U B) U C :３‬‬
‫ﭘﻮرﺗﻨﻲ ﺧﺎ‪請‬ﻴﺖ ﺗﻪ د ﺳ＂ﻮﻧﻮ د اﺗﺤﺎد د ﻋﻤﻠﻴﻲ اﺗﺤﺎدي ﺧﺎ‪請‬ﻴﺖ واﻳﻲ‪.‬‬
‫د ‪ A‬او ‪ B‬د دوو ﺳ＂ﻮﻧﻮ اﺗﺤﺎد ﻫﻐﻪ ﺳ＀ دى ﭼ‪ ３‬ﻋﻨﺎ‪請‬ﺮ ﻳ‪ ３‬ﻳﺎ ﭘﻪ ‪ A‬او ﻳﺎ ﭘﻪ ‪ B‬ﮐ‪ ３‬ﺷﺎﻣﻞ وي‪.‬‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪B‬‬
‫‪4‬‬ ‫د ﻣﺨﺎﻣﺦ ﺷﮑﻞ ﻟﻪ ﻣﺨ‪:３‬‬
‫‪3‬‬ ‫د ‪ B , A‬او ‪ C‬ﺳ＂ﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬ﻧﻴﻮﻟﻮ ﺳﺮه د‬
‫‪5‬‬ ‫‪6‬‬
‫‪ B U C ، A U C ، A U B‬او ‪(A U B) U C‬‬
‫‪11‬‬ ‫‪7‬‬ ‫ﺳ＂ﻮﻧﻪ‪ ،‬ﭘﻪ ﺗﻔﺼﻴﻠﻲ ﻃﺮﻳﻘ‪ ３‬وﻟﻴﮑﺊ‪.‬‬
‫‪10‬‬
‫‪C‬‬
‫‪16‬‬
 ‫د دوو ﺳ＂ﻮﻧﻮ ﺗﻔﺎﺿﻞ‬
‫ﺿﻞ‬
‫)‪(Difference of two Sets‬‬
‫ﻴﻢ زده ﮐﻮوﻧﮑﻲ‬
‫！ﻴﻢ‬
‫ﮐﻪ د اووم ！ﻮﻟﮕﻲ د واﻟﻴﺒﺎل د ﻢ‬
‫！ﻮﻟﮕﻲ ﮐ‪ ３‬ﺑﻪ ＇ﻮ ﺗﻨﻪ‬
‫ﻣﺴﺎﺑﻘ‪ ３‬ﺗﻪ ﻻړ ﺷﻲ‪ ،‬ﭘﻪ ﻲ‬
‫زده ﮐﻮوﻧﮑﻲ ﭘﺎﺗ‪ ３‬ﺷﻲ؟‬
‫ﻟﮑﻪ ＇ﻨﮕﻪ ﭼ‪ ３‬ﭘﻮﻫ‪８５‬ئ‪:‬‬
‫د اووم ！ﻮﻟﮕﻲ ﻫﻐﻪ زده ﮐﻮوﻧﮑﻲ ﭼ‪ ３‬د واﻟﻴﺒﺎل ﭘﻪ ！ﻴﻢ ﮐ‪ ３‬دي‪ ،‬د ‪ B‬ﻟﻪ ﺳ＀ ＇ﺨﻪ ﻋﺒﺎرت دی‪.‬‬
‫}ﻗﺎﺳﻢ‪ ،‬اﺣﻤﺪ‪ ،‬ﻣﺤﻤﻮد‪ ،‬زﻟﻤﻲ ‪ ،‬ﺣﺴﻦ{ = ‪B‬‬
‫د اووم ！ﻮﻟﮕﻲ د ！ﻮﻟﻮ زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺳ＀ ﻳﺎ د ‪ A‬ﺳ＀ ﻣﺴﺎوي دى ﭘﻪ‪:‬‬
‫}زﻟﻤﻲ‪ ،‬ﻣﺤﻤﻮد‪ ،‬دﻳﻦ ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ﻋﻄﺎءاﷲ‪ ،‬ﻧﺎدر‪ ،‬ﻋﺰت اﷲ‪ ،‬ﻗﺎﺳﻢ‪請 ،‬ﻔﺖ اﷲ‪ ،‬اﺣﻤﺪ‪،‬ﺣﺴﻦ{ = ‪A‬‬
‫ﭘﻪ دې ډول ﻫﻐﻪ زده ﮐﻮوﻧﮑﻲ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ！ﻮﻟﮕﻲ ﮐ‪ ３‬ﭘﺎﺗ‪ ３‬ﮐ‪８５‬ي او د واﻟﻴﺒﺎل ﭘﻪ ！ﻴﻢ ﮐ‪ ３‬ﺷﺎﻣﻞ ﻧﻪ دي‪،‬‬
‫ﻟﻪ‪請:‬ﻔﺖ اﷲ‪ ،‬ﻋﺰت اﷲ‪ ،‬ﻧﺎدر‪ ،‬ﻋﻄﺎء اﷲ او دﻳﻦ ﻣﺤﻤﺪ ＇ﺨﻪ ﻋﺒﺎرت دي‪.‬‬
‫ﭘﻪ ！ﻮﻟﮕﻲ ﮐ‪ ３‬ﭘﺎﺗ‪ ３‬زده ﮐﻮوﻧﮑﻲ ﭼ‪ ３‬د واﻟﻴﺒﺎل ﭘﻪ ！ﻴﻢ ﮐ‪ ３‬ﺷﺎﻣﻞ ﻧﻪ دي=}‪請‬ﻔﺖ اﷲ‪ ،‬ﻋﺰت اﷲ‪ ،‬ﻧﺎدر‪ ،‬ﻋﻄﺎءاﷲ‪ ،‬دﻳﻦ ﻣﺤﻤﺪ{ = ‪A − B‬‬
‫‪ A‬د اووم ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺳ＀‬ ‫ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﮐ‪ ３‬د دې دواړو ﺳ＂ﻮﻧﻮ ﺗﻔﺎﺿﻞ دى‪.‬‬
‫ﺻﻔﺖ ﺍﷲ‬ ‫ﺣﺴﻦ‬
‫ﻋﺰﺕ ﺍﷲ‬ ‫ﺯﻟﻤﻲ‬
‫‪A− B‬‬ ‫ﻧﺎﺩﺭ‬ ‫ﻣﺤﻤﻮﺩ‬
‫د ﭘﻮرﺗﻨﻴﻮ دوو ﺳ＂ﻮﻧﻮ ﺗﻔﺎﺿﻞ ﭘﻪ ﺷﮑﻞ‬
‫ﺍﺣﻤﺪ‬
‫‪ B‬د واﻟﻴﺒﺎل ！ﻴﻢ‬ ‫ﮐ‪ ３‬ﻫﻢ ＊ﻮدل ﺷﻮى دى‪.‬‬
‫ﻋﻄﺎء ﺍﷲ‬
‫ﺩﻳﻦ ﻣﺤﻤﺪ‬ ‫ﻗﺎﺳﻢ‬
‫د واﻟﻴﺒﺎل ！ﻴﻢ =}ﻣﺤﻤﻮد‪ ،‬زﻟﻤﻲ‪ ،‬ﻗﺎﺳﻢ‪ ،‬ﺣﺴﻦ‪ ،‬اﺣﻤﺪ{ = ‪B‬‬ ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ى ﻣﺜﺎل‪:‬‬
‫د ﻓﻮ！ﺒﺎل ！ﻴﻢ =}ﻋﺰت اﷲ‪ ،‬ﻋﻄﺎءاﷲ‪ ،‬دﻳﻦ ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ﻧﺎدر‪請 ،‬ﻔﺖ اﷲ‪ ،‬ﻗﺎﺳﻢ‪ ،‬اﺣﻤﺪ{ = ‪C‬‬
‫‪ C‬د ﻓﻮ！ﺒﺎل ！ﻴﻢ‬ ‫‪ B − C‬او ‪ C − B‬ﭘﻴﺪا او ﭘﻪ ﺷﮑﻞ ﮐ‪ ３‬و＊ﺎﻳﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻋﺰﺕ ﺍﷲ‬ ‫ﺣﻞ‪ :‬ﭘﻪ ‪ B − C‬ﮐ‪ ３‬ﻫﻐﻪ ﻋﻨﺎ‪請‬ﺮ ﺷﺎﻣﻞ دي ﭼ‪ ３‬د ‪ B‬ﭘﻪ‬
‫ﺣﺴﻦ‬ ‫ﻧﺎﺩﺭ‬ ‫ﺳ＀ ﮐ‪ ３‬ﺷﺎﻣﻞ وي‪ ،‬ﺧﻮ د ‪ C‬ﭘﻪ ﺳ＀ ﮐ‪ ３‬ﺷﺎﻣﻞ ﻧﻪ وي‪)،‬ﻫﻐﻪ‬
‫ﺍﺣﻤﺪ‬
‫ﺯﻟﻤﻲ‬ ‫ﺻﻔﺖ ﺍﷲ‬
‫ﻗﺎﺳﻢ‬ ‫زده ﮐﻮوﻧﮑﻲ ﭼ‪ ３‬د واﻟﻴﺒﺎل ﭘﻪ ！ﻴﻢ ﮐ‪ ３‬ﺷﺎﻣﻞ وي او د ﻓﻮ！ﺒﺎل‬
‫ﻣﺤﻤﻮﺩ‬ ‫ﺩﻳﻦ ﻣﺤﻤﺪ‬
‫ﻋﻄﺎء ﺍﷲ‬ ‫ﭘﻪ ！ﻴﻢ ﮐ‪ ３‬ﺷﺎﻣﻞ ﻧﻪ وي(‬
‫‪ B‬د واﻟﻴﺒﺎل ！ﻴﻢ‬ ‫‪B−C‬‬
‫‪17‬‬
 ‫}ﻋﺰت اﷲ‪ ،‬ﻋﻄﺎءاﷲ‪ ،‬دﻳﻦ ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ﻧﺎدر‪請 ،‬ﻔﺖ اﷲ‪ ،‬ﻗﺎﺳﻢ‪ ،‬اﺣﻤﺪ{‪}-‬ﻣﺤﻤﻮد‪ ،‬زﻟﻤﻲ‪ ،‬ﻗﺎﺳﻢ‪ ،‬ﺣﺴﻦ‪ ،‬اﺣﻤﺪ{ = ‪B − C‬‬
‫}ﻣﺤﻤﻮد‪ ,‬زﻟﻤﻲ‪ ,‬ﺣﺴﻦ{ = ‪B − C‬‬
‫ﭘﻪ ‪ C − B‬ﮐ‪ ３‬ﻫﻐﻪ زده ﮐﻮوﻧﮑﻲ ﺷﺎﻣﻞ دي ﭼ‪ ３‬د ﻓﻮ！ﺒﺎل ﭘﻪ ！ﻴﻢ ﮐ‪ ３‬ﺷﺎﻣﻞ وي‪ ،‬ﺧﻮ د واﻟﻴﺒﺎل ﭘﻪ ！ﻴﻢ ﮐ‪３‬‬
‫ﺷﺎﻣﻞ ﻧﻪ وي‪.‬‬
‫}ﻣﺤﻤﻮد‪ ،‬زﻟﻤﻲ‪ ،‬ﻗﺎﺳﻢ‪ ،‬ﺣﺴﻦ‪ ،‬اﺣﻤﺪ{‪}-‬ﻋﺰت اﷲ‪ ،‬ﻋﻄﺎءاﷲ‪ ،‬دﻳﻦ ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ﻧﺎدر‪請 ،‬ﻔﺖ اﷲ‪ ،‬ﻗﺎﺳﻢ‪ ،‬اﺣﻤﺪ{ = ‪C − B‬‬
‫‪ C‬د ﻓﻮ！ﺒﺎل ！ﻴﻢ‬ ‫}ﻋﺰت اﷲ‪ ،‬ﻋﻄﺎءاﷲ‪ ،‬دﻳﻦ ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ﻧﺎدر‪請 ،‬ﻔﺖ اﷲ{ =‬
‫ﻋﺰﺕ ﺍﷲ‬
‫ﺣﺴﻦ‬ ‫ﻧﺎﺩﺭ‬
‫ﺍﺣﻤﺪ‬ ‫‪ C − B‬ﭘﻪ ﺷﮑﻞ ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول ＊ﻮدل ﺷﻮى دى‪.‬‬
‫ﺯﻟﻤﻲ‬ ‫ﺻﻔﺖ ﺍﷲ‬
‫ﻗﺎﺳﻢ‬ ‫ﻟﻴﺪل ﮐ‪８５‬ي ﭼ‪ B − C ≠ C − B ３‬دى‪ ،‬د) ≠ (ﻋﻼﻣﻪ د‬
‫ﻣﺤﻤﻮﺩ‬ ‫ﺩﻳﻦ ﻣﺤﻤﺪ‬
‫ﻋﻄﺎء ﺍﷲ‬ ‫وړل ‪８５‬ي‬
‫ﮐ‪８５‬ي‪.‬‬ ‫ﻬﻮم ﭘﭘﻪ ﮐﺎرر وړ‬
‫ى ﭘﭘﻪ ﻣﻔﻬﻮم‬
‫ﺴﺎوي ﻧﻧﻪ دى‬
‫ﻣﺴ ي‬
‫وي‬
‫ﻣﺴﺎوي‬
‫‪ B‬دواﻟﻴﺒﺎل ！ﻴﻢ‬ ‫‪C−B‬‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬
‫‪1 5 7 9‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪3 6‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪ t‬د ‪ A‬او ‪ B‬د ﺳ＂ﻮﻧﻮ ﻋﻨﺎ‪請‬ﺮ وﻟﻴﮑﺊ‪.‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪8‬‬
‫
‪ A − B t‬او ‪ B − A‬ﭘﻪ ﻻس راوړئ او ﭘﻪ ﺷﮑﻞ ﮐ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬و＊ﺎﻳﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫}‪{a , b} − {b} = {a‬‬ ‫دوﻳﻢ ﻣﺜﺎل‪:‬‬
‫}‪{x , y , z} − {a , b} = {x , y, z‬‬ ‫ﺣﻞ‪:‬‬
‫‪{a , b} − {a , b} = φ‬‬
‫‪ A − B‬ﻫﻐﻪ ﺳ＀ دى ﭼ‪ ３‬ﻋﻨﺎ‪請‬ﺮ ﻳ‪ ３‬د ‪ A‬ﭘﻪ ﺳ＀ ﮐ‪ ３‬ﺷﺎﻣﻞ وي‪ ،‬ﺧﻮ د ‪ B‬ﭘﻪ ﺳ＀ ﮐ‪ ３‬ﺷﺎﻣﻞ ﻧﻪ وي او‬
‫‪ B − A‬ﻫﻐﻪ ﺳ＀ دى ﭼ‪ ３‬ﻋﻨﺎ‪請‬ﺮ ﻳ‪ ３‬د ‪ B‬ﭘﻪ ﺳ＀ ﮐ‪ ３‬ﺷﺎﻣﻞ وي‪ ،‬ﺧﻮ د ‪ A‬ﭘﻪ ﺳ＀ ﮐ‪ ３‬ﺷﺎﻣﻞ ﻧﻪ وي‪.‬‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫‪ -1‬ﮐﻪ }‪ B = {1, 3, 5, 7} ، A = {2, 4, 6, 8‬او }‪ C = {4, 6, 8‬ﺳ＂ﻮﻧﻪ راﮐ‪７‬ل ﺷﻮي وي‪:‬‬
‫‪ A − C , B − B , B − A , A − B , A − A‬او ‪ C − A‬ﭘﻪ ﻻس راوړئ‪.‬‬
‫‪-2‬ﮐﻪ د }‪ C = {a, b, 8,12‬او }‪ D = {a,12,16‬ﺳ＂ﻮﻧﻪ راﮐ‪７‬ل ﺷﻮي وي ‪ C − D‬او ‪D − C‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬
‫ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﭘﻪ ﮐﻮم ﻳﻮ ﺷﮑﻞ ﮐ‪ ،３‬رﻧﮕﻪ ﺷﻮې ﺑﺮﺧﻪ‪A − B ،‬‬
‫‪a:‬‬ ‫‪b:‬‬ ‫＊ﮑﺎره ﮐﻮي؟‬
‫‪ -4‬ﮐﻪ د }‪ B = {2, 4, 6} ، A = {1, 3, 5‬ﺳ＂ﻮﻧﻪ‬
‫‪a) B‬‬ ‫‪b) A‬‬ ‫راﮐ‪７‬ل ﺷﻮي وي‪ A − B ،‬ﻣﺴﺎوي دى ﭘﻪ‪:‬‬
‫‪18‬‬
 ‫ﮐﻠﻲ ﺳ＀ او ﻣﮑﻤﻠﻪ ﺳ＀‬
‫‪((Universal‬‬
‫)‪Univers Set and Complement Set‬‬
‫ﭘــﻪ اووم ！ﻮﻟﮕــﻲ ﮐــ‪ ３‬د اﺳــﻼﻣﻲ ＊ــﻮوﻧ‪،３‬‬
‫رﻳﺎﺿــﻲ‪ ،‬ﺳــﺎﻳﻨﺲ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻴﺎﺗــﻮ‪ ،‬ﭘ‪＋‬ــﺘﻮ‪،‬‬
‫دري‪ ،‬اﻧﮕﻠﻴﺴــﻲ‪ ،‬ﻋﺮﺑــﻲ‪ ،‬ﻫﻨﺮوﻧــﻪ او د ﺑﺪﻧﻲ‬
‫روزﻧــ‪ ３‬ﻣﻀﻤﻮﻧﻮﻧــﻪ ﻟﻮﺳــﺘﻞ ﮐ‪５‬ــ‪８‬ي‪ .‬د اووم‬
‫！ﻮﻟﮕــﻲ ﻳﻮ زده ﮐﻮوﻧﮑﻰ د اﺳــﻼﻣﻲ ＊ــﻮوﻧ‪،３‬‬
‫！ﻮﻟﻨﻴــﺰو‪ ،‬ﭘ‪＋‬ــﺘﻮ‪ ،‬ﻫﻨﺮوﻧﻮ‪ ،‬اﻧﮕﻠﻴﺴــﻲ‪ ،‬ﻋﺮﺑﻲ‪،‬‬
‫او ﺑﺪﻧــ‪ ３‬روزﻧــ‪ ３‬ﮐﺘﺎﺑﻮﻧــﻪ ﻻﺳــﺘﻪ راوړي دي‪.‬‬
‫زده ﮐﻮوﻧﮑﻰ ﺑﺎﻳﺪ ﻧﻮر ﮐﻮم ﮐﺘﺎﺑﻮﻧﻪ ﻻﺳﺘﻪ راوړي‬
‫ﺗﺮ ＇ﻮ ﮐﺘﺎﺑﻮﻧﻪ ﻳ‪！ ３‬ﻮل ﭘﻮره ﺷﻲ؟‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫•د اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ژﺑ‪ ３‬د ！ﻮﻟﻮ ﺗﻮرو ﺳ＀ وﻟﻴﮑﺊ او ﭘﻪ ‪ U‬ﺳﺮه ﻳ‪ ３‬و＊ﺎﻳﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ t‬د اﻧﮕﻴﺴﻲ ژﺑ‪ ３‬د ﻏ‪ ８‬ﻟﺮوﻧﮑﻮ)واول( ﺗﻮرو ﺳ＀ ﭘﻪ ‪ A‬ﺳﺮه و＊ﺎﻳﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ t‬د اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ژﺑ‪ ３‬د ！ﻮﻟﻮ ﺗﻮرو ﺳ＀ د وﻳﻦ دﻳﺎﮔﺮام ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ و＊ﺎﻳﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ t‬د ﻏ‪ ８‬ﻟﺮوﻧﮑﻮ)واول( ﺗﻮرو او ﻏ‪ ８‬ﻧﻪ ﻟﺮوﻧﮑﻮ)ﻏﻴﺮ واول( ﺗﻮرو ﺳ＂ﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﻫﻤﺪې ﺷﮑﻞ ﮐ‪ ３‬و＊ﺎﻳﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﭘﻮرﺗﻨﻲ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﮐ‪ ３‬د اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ژﺑ‪ ３‬د ﺗﻮرو ﺳ＀ ﺗﻪ ﮐﻠﻲ ﺳ＀ واﻳﻲ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ‪ U‬ﺳﺮه ＊ﻮدل ﮐ‪８５‬ي د‬
‫ﻏ‪ ８‬ﻧﻪ ﻟﺮوﻧﮑﻮ)ﻏﻴﺮواول( ﺗﻮرو ﺳ＀ د ﻏ‪ ８‬ﻟﺮوﻧﮑﻮ)واول( ﺗﻮرو ﺳ＀ د)‪ (A‬د ﻣﮑﻤﻠﻪ ﺳ＀ ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻳﺎد‪８４‬ي‪.‬‬
‫د ‪ A‬ﻣﮑﻤﻠﻪ )ﺑﺸﭙ‪７‬وﻧﮑﯽ( ﺳ＀ ﭘﻪ '‪ A‬ﻳﺎ ‪ A‬ﺳﺮه ＊ﻮدل ﮐ‪８５‬ي‪.‬‬
‫ﻳﺎ ﭘﻪ ﺑﻞ ﻋﺒﺎرت د اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ژﺑ‪ ３‬ﻏ‪ ８‬ﻧﻪ ﻟﺮوﻧﮑﻮ) ﻏﻴﺮ واول( ﺗﻮرو د ﺳ＀ اﺗﺤﺎد ﻟﻪ ﻏ‪ ８‬ﻟﺮوﻧﮑﻮ)واول( ﺗﻮرو‬
‫ﺳﺮه د اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ژﺑ‪ ３‬د ﺗﻮرو ﺳ＀ ﺟﻮړوي‪.‬‬
‫ﻟﮑﻪ ﭼ‪ ３‬ﭘﻮﻫ‪５‬ـ‪８‬ئ د اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ژﺑ‪ ３‬ﺗﻮري ‪ 26‬دي‪ 5 .‬ﺗﻮري ﻳ‪ ３‬ﻏ‪ ８‬ﻟﺮوﻧﮑﻲ او ‪ 21‬ﺗﻮري ﻳ‪ ３‬ﻏ‪ ８‬ﻧﻪ‬
‫ﻟﺮوﻧﮑﻲ دي‪ .‬د ﻏ‪ ８‬ﻧﻪ ﻟﺮوﻧﮑﻮ ﺗﻮرو ﺳ＀ د ﻏ‪８‬ﻟﺮوﻧﮑﻮ ﺗﻮرو د ﺳ＀ د ﻣﮑﻤﻠﻪ ﺳ＀ ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻳﺎد‪８４‬ي‪:‬‬
‫}‪A = {a , e , i , o , u‬‬
‫}‪U = {a, b, c, d , e, f , g , h, i, j , k , l , m, n, o, p, q, r , s, t , u, v, w, x, y, z‬‬
‫د ﻏ‪ ８‬ﻟﺮوﻧﮑﻮ ﺗﻮرو ﺳ＀ → ‪ ← A = U − A‬د ﻏ‪ ８‬ﻧﻪ ﻟﺮوﻧﮑﻮ ﺗﻮرو ﺳ＀)ﻏﻴﺮ واول(‬
‫↓‬
‫ﺗﻮرو ﺳ＀‬ ‫د اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ژﺑ‪ ３‬د‬
‫}‪A = {a, b, c, d, e, f , g, h,i, j, k, l, m, n, o, p, q, r,s, t, u, v, w, x, y, z} − {a , e,i , o , u‬‬
‫}‪= {b, c, d, f , g, h, j, k, l, m, n, p, q, r,s, t, v, w, x, y, z‬‬
‫‪19‬‬
‫‪U‬‬
‫‪b‬‬ ‫‪c‬‬ ‫‪d‬‬ ‫‪f‬‬ ‫‪g‬‬ ‫‪h‬‬
‫ﻟﮑﻪ ＇ﺮﻧﮕﻪ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﺷﮑﻞ ﮐ‪ ３‬ﻫﻢ ＊ﻮدل ﺷﻮي دي‬
‫‪j‬‬ ‫‪k‬‬ ‫‪l‬‬ ‫‪a e‬‬
‫‪m‬‬ ‫‪n‬‬ ‫‪i‬‬ ‫‪p‬‬
‫‪ A‬د ‪ A‬د ﺳ＀‪ ،‬ﻣﮑﻤﻠﻪ ﺳ＀ دى ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﺷﮑﻞ ﮐ‪３‬‬
‫‪q‬‬ ‫‪r‬‬ ‫‪s‬‬
‫ﺧﻂ‪ ،‬ﺧﻂ ﺷﻮى دى‪.‬‬
‫‪o u‬‬
‫ﺗﺮ ﺑﺤﺚ ﻻﻧﺪې ﻣﻮﺿﻮع ﭘﻪ اړوﻧﺪ ﻳﻮ ！ﺎﮐﻠﻰ ﺳ＀‬
‫‪t‬‬ ‫‪v‬‬ ‫‪w‬‬ ‫‪x y z‬‬
‫ﭼ‪ ３‬د ﻣﻮﺿﻮع ！ﻮل اړوﻧﺪ ﻋﻨﺎ‪請‬ﺮ ﭘﻪ ﮐ‪ ３‬ﺷﺎﻣﻞ وي د‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻳﺎ ﮐﻠﻲ ﺳ＀ ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻳﺎد‪８４‬ي‪.‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪A‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪ :‬ﮐﻪ }‪ U = {1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10‬او }‪ A = {2, 4,6, 8, 10‬وي‪ ،‬د ‪ A‬ﻣﮑﻤﻠﻪ‬
‫ﺳ＀ ﻧﻈﺮ ‪ U‬ﺗﻪ ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ او ﭘﻪ ﺷﮑﻞ ﮐ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬و＊ﺎﻳﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺣﻞ‪ :‬د '‪ A‬د ﭘﻴﺪا ﮐﻮﻟﻮ ﻟﭙﺎره د ‪ A‬د ﺳ＀ ﻋﻨﺎ‪請‬ﺮ ﻟﻪ ‪＇ U‬ﺨﻪ ﺣﺬﻓﻮو‪ .‬ﻫﻐﻪ ﻋﻨﺎ‪請‬ﺮ ﭼ‪ ３‬د ‪ U‬ﭘﻪ ﺳ＀‬
‫ﮐ‪ ３‬ﭘﺎﺗ‪ ３‬ﮐ‪８５‬ي ‪ A‬ﻳﺎ د ‪ A‬ﻣﮑﻤﻠﻪ ﺳ＀ ﻧﻈﺮ ‪ U‬ﺗﻪ ﭘﻪ ﻻس را‪＄‬ﻲ‪.‬‬
‫}‪A = U − A = {1, 2,3, 4,5, 6, 7 ,8,9,10} − {2, 4, 6,8,10} = {1,3,5, 7 ,9‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2 4 A‬‬
‫‪U‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪9‬‬ ‫‪8 10‬‬ ‫‪A‬‬
‫‪7‬‬
‫د ‪ A‬د ﺳ＀ ﻣﮑﻤﻠﻪ ﭘﻪ '‪ A‬ﻳﺎ ‪ A‬ﺳﺮه ＊ﮑﺎره ﮐﻮي‪ .‬د‬
‫‪A‬‬
‫'‪A‬‬
‫‪ A‬د ﺳ＀ ﻋﻨﺎ‪請‬ﺮ ﻫﻐﻪ دي ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺳ＀ ‪ U‬ﮐ‪３‬‬
‫‪U‬‬
‫ﺷﺎﻣﻞ او ﭘﻪ ‪ A‬ﮐ‪ ３‬ﺷﺎﻣﻞ ﻧﻪ وي‪ .‬ﭘﻪ ﺷﮑﻞ ﮐ‪ ３‬ﻫﻐﻪ ﺑﺮﺧﻪ‬
‫ﭼ‪ ３‬ﺷﻴﻦ رﻧﮓ ﻟﺮي‪ ،‬ﻟﻪ ‪＇ A‬ﺨﻪ ﻋﺒﺎرت ده‪.‬‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬
‫‪U‬‬
‫‪ -1‬د ﺷﮑﻞ ﻟﻪ ﻣﺨ‪ A ،３‬او ‪ B‬ﭘﻪ ﺷﮑﻞ ﮐ‪ ３‬و＊ﺎﻳﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻟﻪ ‪＇ 20‬ﺨﻪ ﮐﻮﭼﻨﻲ د ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻴﻮ ﻋﺪدوﻧﻮ ﺳ＀ ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ او ﭘﻪ ‪ U‬ﺳﺮه ﻳ‪３‬‬
‫و＊ﺎﻳﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ t‬د ‪ B‬ﻓﺮﻋﻲ ﺳ＀ داﺳ‪ ３‬و！ﺎﮐﺊ ﭼ‪ ３‬ﻋﻨﺎ‪請‬ﺮ ﻳ‪ ３‬د ‪ 5‬او ‪ 15‬ﺗﺮ ﻣﻨ‪ ＃‬وي‪.‬‬
‫‪ B t‬ﭘﻪ ﺷﮑﻞ ﮐ‪ ３‬و＊ﺎﻳﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫‪20‬‬
 ‫ﻣﻌﻴﻦ او ﻏﻴﺮ ﻣﻌﻴﻦ ﺳ＂ﻮﻧﻪ‬
‫)‪(Finite and Infinite Sets‬‬
‫اﻳﺎ د اﺳﻤﺎن ﺳﺘﻮري ﺷﻤ‪５‬ﺮل ﮐ‪８５‬ي؟‬
‫ﮐﻪ }‪ A = {a, b‬وي‪ A ،‬دوه ﻋﻨﺼﺮه او ﮐﻪ }‪ B = {1, 2 , 3, 4‬وي‪＇ B ،‬ﻠﻮر ﻋﻨﺼﺮه ﻟﺮي‪ .‬ﮐﻪ د ‪ 2‬او ‪20‬‬
‫ﺗﺮ ﻣﻨ‪ ＃‬د ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻃﺎﻗﻮ ﻋﺪدوﻧﻮ ﺳ＀ ﭘﻪ ‪ C‬ﺳﺮه ＊ﮑﺎره ﮐ‪７‬و‪ ،‬ﻧﻮ }‪C = {3, 5, 7, 9,11,13,15,17 ,19‬‬
‫دى او ‪ 9‬ﻋﻨﺎ‪請‬ﺮ ﻟﺮي‪.‬‬
‫ﻟﻮﻣ‪７‬ى ﻣﺜﺎل‪ :‬د اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ژﺑ‪ ３‬د ﻏ‪ ８‬ﻟﺮوﻧﮑﻮ ﺗﻮرو ﺳ＀ ﻳﻮ ﻣﻌﻴﻦ ﺳ＀ دى‪.‬‬
‫}‪A = {a , e , i , o , u‬‬ ‫ﭼ‪ ３‬ﻋﻨﺎ‪請‬ﺮ ﻳ‪ ３‬د ﺷﻤ‪５‬ﺮ وړ دي‪:‬‬
‫ﺧﻮ د ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻋﺪدوﻧﻮ ﺳ＀ ﻳﻮ ﻏﻴﺮ ﻣﻌﻴﻦ ﺳ＀ دى ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول ＊ﻮدل ﮐ‪８５‬ي‪.‬‬
‫}‪N = {1, 2 , 3 , 4 ...‬‬ ‫ﭼ‪ ３‬ﻋﻨﺎ‪請‬ﺮ ﻳ‪ ３‬د ﺷﻤ‪５‬ﺮ وړ ﻧﻪ دي‪:‬‬
‫‪ ...‬دا ﻧﻘﻄ‪ ３‬د دې ﻣﻌﻨﺎ ورﮐﻮي ﭼ‪ ３‬ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻋﺪدوﻧﻪ دوام ﻟﺮي او ﭘﺎى ﻧﻪ ﻟﺮي‪.‬‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫‪ t‬د ‪ 20‬او ‪ 30‬ﺗﺮ ﻣﻨ‪ ＃‬د ﺟﻔﺘﻮ ﻋﺪدوﻧﻮ ﺳ＀ وﻟﻴﮑﺊ‪.‬‬
‫‪ t‬د دې ﺳ＀ ﻋﻨﺎ‪請‬ﺮ)ﻏ‪７‬ي( وﺷﻤ‪５‬ﺮئ او وواﻳﺎﺳﺖ ﭼ‪ ３‬دا ﻳﻮ ﻣﻌﻴﻦ ﺳ＀ دى او ﮐﻪ ﻧﻪ؟‬
‫‪ t‬ﻟﻪ ‪＇ 20‬ﺨﻪ د ﻟﻮﻳﻮ ﺟﻔﺘﻮ ﻋﺪدوﻧﻮ ﺳ＀ وﻟﻴﮑﺊ‪ .‬آﻳﺎ ﮐﻮﻻى ﺷﺊ ﭼ‪ ３‬ددې ﺳ＀ ﻋﻨﺎ‪請‬ﺮ وﺷﻤ‪５‬ﺮئ؟‬
‫اﻳﺎ دا ﻳﻮ ﻣﻌﻴﻦ او ﮐﻪ ﻏﻴﺮ ﻣﻌﻴﻦ ﺳ＀ دى؟‬
‫‪21‬‬
 ‫دوﻳﻢ ﻣﺜﺎل‪ :‬ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ﺳ＂ﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﮐﻮم ﺳ＂ﻮﻧﻪ ﻣﻌﻴﻦ او ﮐﻮم ﺳ＂ﻮﻧﻪ ﻏﻴﺮ ﻣﻌﻴﻦ دي؟‬
‫}د ﻳﻮ ﮐﺎل د ﻣﻴﺎﺷﺘﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ{ = ‪A‬‬
‫}د اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن د ﺑﻴﺮغ رﻧﮕﻮﻧﻪ{ = ‪B‬‬
‫}‪C = {2 , 3 , 4 , 5‬‬
‫}‪D = {2 , 4 , 6 , 8 , ... ,100‬‬
‫}‪E = {2 , 4 , 6 , 8 , ...‬‬
‫}‪N = {1, 2 , 3 , 4 , 5 , 6 ...‬‬
‫ﺣﻞ‪ :‬ﻟﻴﺪل ﮐ‪８５‬ي ﭼ‪ ３‬د ‪ A ، B ، C‬او ‪ D‬ﺳ＂ﻮﻧﻪ ﻣﻌﻴﻦ‪ ،‬ﺧﻮ د ‪ E‬او ‪ N‬ﺳ＂ﻮﻧﻪ ﻏﻴﺮ ﻣﻌﻴﻦ ﺳ＂ﻮﻧﻪ‬
‫دي‪.‬‬
‫درﻳﻢ ﻣﺜﺎل‪ :‬ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ﺳ＂ﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﮐﻮم ﻳﻮ ﻣﻌﻴﻦ او ﮐﻮم ﻳﻮ ﻏﻴﺮ ﻣﻌﻴﻦ ﺳ＀ دى؟‬
‫}د اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ژﺑ‪ ３‬ﺗﻮري{ = ‪A‬‬ ‫‪،‬‬ ‫}د ‪ 6‬د ﻋﺪد ﻣﻀﺮﺑﻮﻧﻪ{ = ‪B‬‬
‫ﺣﻞ‪ :‬د ‪ A‬ﺳ＀ ﻳﻮ ﻣﻌﻴﻦ ﺳ＀ دى‪＄ ،‬ﮑﻪ ﭼ‪ 26 ３‬ﻋﻨﺎ‪請‬ﺮ ﻟﺮي‪ ،‬ﺧﻮ د ‪ B‬ﺳ＀ ﻳﻮ ﻏﻴﺮ ﻣﻌﻴﻦ ﺳ＀ دى‪،‬‬
‫‪＄‬ﮑﻪ ﭼ‪ ３‬د ‪ 6‬ﻣﻀﺮﺑﻮﻧﻪ ﺷﻤ‪５‬ﺮﻻى ﻧﻪ ﺷﻮ‪.‬‬
‫ﮐﻪ د ﻳﻮ ﺳ＀ ﻋﻨﺎ‪請‬ﺮ د ﺷﻤ‪５‬ﺮ وړ وي‪ ،‬ﻧﻮ د ﻣﻌﻴﻦ ﺳ＀ ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻳﺎد‪８４‬ي او ﮐﻪ د ﻳﻮ ﺳ＀ ﻋﻨﺎ‪請‬ﺮ د ﺷﻤ‪５‬ﺮ وړ‬
‫ﻧﻪ وي‪ ،‬ﻧﻮ دې ډول ﺳ＀ ﺗﻪ ﻏﻴﺮ ﻣﻌﻴﻦ ﺳ＀ وﻳﻞ ﮐ‪８５‬ي‪ .‬ﺗﺶ)ﺧﺎﻟﻲ( ﺳ＀ ﻫﻢ ﻳﻮ ﻣﻌﻴﻦ ﺳ＀ دى‪.‬‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫‪ -1‬ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ﺳ‪＂５‬ﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﻣﻌﻴﻦ او ﻏﻴﺮ ﻣﻌﻴﻦ ﺳ＂ﻮﻧﻪ و＊ﺎﻳﺎﺳﺖ‪:‬‬
‫}‪M = {1, 2 , 3 , a , b , c‬‬
‫}‪D = {a , b , c , d , e‬‬
‫}‪O = {1, 3 , 5 , 7 , 9 ...‬‬
‫}‪E = {10, 20,30,...,1000‬‬
‫‪ -2‬ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ﺳ＂ﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﮐﻮم ﺳ＀ ﻏﻴﺮ ﻣﻌﻴﻦ ﺳ＀ دى؟‬
‫}د ‪ 50‬او ‪ 100‬ﺗﺮ ﻣﻨ‪ ＃‬ﻃﺎق ﻋﺪدوﻧﻪ{ = ‪A = {1, 2,3...,1000} ، B = {1, 2,3...} ، C‬‬
‫‪ -3‬ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ﺳ＂ﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﮐﻮم ﻳﻮ ﻣﻌﻴﻦ ﺳ＀ دى؟‬
‫}‪} ، B = {2 , 4 , 6 , 8...} ، D = {1, 3 ,5...‬د اﺳﻼم ﭘﻨ‪％‬ﻪ ﺑﻨﺎوې{ = ‪A‬‬
‫‪＇ -4‬ﻠﻮر ﻣﻌﻴﻦ او ＇ﻠﻮر ﻏﻴﺮ ﻣﻌﻴﻦ ﺳ＂ﻮﻧﻪ وﻟﻴﮑﺊ‪.‬‬
‫‪22‬‬
 ‫د ﻟﻮﻣ‪７‬ى ＇ﭙﺮﮐﻰ ﻟﻨ‪６‬ﻳﺰ‬
‫‪ t‬ﻳﻮ ﺷﻤ‪５‬ﺮ ！ﺎﮐﻠﻮ او ﺳﺮه راز راز ﺷﻴﺎﻧﻮ ﺗﻪ ﺳ＀ واﻳﻲ او دا ﺷﻴﺎن د ﺳ＀ ﻟﻪ ﻏ‪７‬و ﻳﺎ ﻋﻨﺎ‪請‬ﺮو ＇ﺨﻪ ﻋﺒﺎرت‬
‫دي‪ .‬د ﻳﻮ ﺳ＀ ﻋﻨﺎ‪請‬ﺮ د } { ﻋﻼﻣ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ﮐ‪ ３‬ﻟﻴﮑﻞ ﮐ‪８５‬ي ﭼ‪ ３‬د)‪ (،‬ﻋﻼﻣ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ ﻳﻮ ﻟﻪ ﺑﻠﻪ ﺟﻼ‬
‫ﮐ‪８５‬ي‪.‬‬
‫‪ t‬ﻫﻐﻪ ﺳ＀ ﭼ‪ ３‬ﻫﻴ＆ ﻋﻨﺼﺮ و ﻧﻪ ﻟﺮي‪ ،‬د ﺗﺶ)ﺧﺎﻟﻲ( ﺳ＀ ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻳﺎد‪８４‬ي ﭼ‪ ３‬د ‪ F‬ﻳﺎ } { ﻋﻼﻣ‪３‬‬
‫ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ ＊ﻮدل ﮐ‪８５‬ي‪.‬‬
‫‪ t‬ﭘﻪ ﻳﻮ ﺳ＀ ﮐ‪ ３‬د ﻋﻨﺼﺮ د ﺷﻤﻮﻟﻴﺖ ﻋﻼﻣﻪ ) ∈ ( ده او د ﻳﻮ ﻋﻨﺼﺮ‪ ،‬ﻧﻪ ﺷﻤﻮﻟﻴﺖ ﭘﻪ ﻳﻮ ﺳ＀ ﮐ‪ ３‬د ) ∉ (‬
‫ﻋﻼﻣ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ ＊ﻮدل ﮐ‪８５‬ي‪.‬‬
‫‪ t‬ﺳ＂ﻮﻧﻪ ﻋﻤﻮﻣﺎ ً ﭘﻪ دوو ﻃﺮﻳﻘﻮ ﻟﻴﮑﻞ ﮐ‪８５‬ي‪ .‬د ﻋﻨﺎ‪請‬ﺮو د ﻟﺴﺖ ﮐﻮﻟﻮ ﻃﺮﻳﻘﻪ)ﺗﻔﺼﻴﻠﻲ ﻃﺮﻳﻘﻪ( ﭼ‪ ３‬د ﻳﻮ‬
‫ﺳ＀ ！ﻮل ﻋﻨﺎ‪請‬ﺮ او ﻳﺎ ﺗﺼﻮﻳﺮوﻧﻪ ﻳ‪ ３‬د } { ﻋﻼﻣ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ﮐ‪ ３‬ﻟﻴﮑﻞ ﮐ‪８５‬ي او ﺑﻠﻪ ﺗﻮ‪請‬ﻴﻔﻲ)اﺟﻤﺎﻟﻲ(‬
‫ﻃﺮﻳﻘﻪ ده ﭼ‪ ３‬د ﻋﻨﺎ‪請‬ﺮو د ﻣﺸﺘﺮﮐﻮ ‪＄‬ﺎﻧﮕ‪７‬ﺗﻴﺎوو ﭘﺮ اﺳﺎس ﭘﻪ ﻳﻮه ﺟﻤﻠﻪ ﮐ‪ ３‬ﻟﻴﮑﻞ ﮐ‪８５‬ي‪.‬‬
‫‪ t‬دوه ﺳ＂ﻮﻧﻪ ﭼ‪ ３‬ﻋﻨﺎ‪請‬ﺮ ﻳ‪ ３‬ﻳﻮ ﺷﻰ وي‪ ،‬ﻣﺴﺎوي ﺳ＂ﻮﻧﻪ دي او ﮐﻪ ﻳﻮازې د ﻋﻨﺎ‪請‬ﺮ وﺷﻤ‪５‬ﺮ ﻳ‪ ３‬ﻣﺴﺎوي‬
‫وي د ﻣﻌﺎدﻟﻮ ﺳ＂ﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻳﺎد‪８４‬ي‪.‬‬
‫‪ t‬ﮐﻪ د ‪ B‬د ﺳ＀ ！ﻮل ﻋﻨﺎ‪請‬ﺮ د ‪ A‬ﭘﻪ ﺳ＀ ﮐ‪ ３‬ﺷﺎﻣﻞ وي‪ ،‬ﻧﻮ ‪ B‬د ‪ A‬ﻓﺮﻋﻲ ﺳ＀ دى او داﺳ‪＊ ３‬ﻮدل‬
‫‪B⊂A‬‬ ‫ﮐ‪８５‬ي‪.‬‬
‫‪ t‬د ‪ A‬او ‪ B‬د دوو ﺳ＂ﻮﻧﻮ ﺗﻘﺎﻃﻊ ﻫﻐﻪ ﺳ＀ دى ﭼ‪ ３‬ﻋﻨﺎ‪請‬ﺮ ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ ﭘﻪ ‪ A‬او ﻫﻢ ﭘﻪ ‪ B‬ﮐ‪ ３‬ﺷﺎﻣﻞ وي او‬
‫داﺳ‪＊ ３‬ﻮدل ﮐ‪８５‬ي‪A I B .‬‬
‫‪ t‬د ‪ A‬او ‪ B‬د دوو ﺳ‪＂５‬ﻮﻧﻮ اﺗﺤﺎد ﻫﻐﻪ ﺳ＀ دى ﭼ‪ ３‬ﻋﻨﺎ‪請‬ﺮ ﻳ‪ ３‬ﻳﺎ ﭘﻪ ‪ A‬ﻳﺎ ﭘﻪ ‪ B‬او ﻳﺎ ﭘﻪ دواړو ﮐ‪ ３‬ﺷﺎﻣﻞ‬
‫وي‪ .‬داﺳ‪＊ ３‬ﻮدل ﮐ‪８５‬ي‪A U B .‬‬
‫‪ t‬د ‪ A‬او ‪ B‬د دوو ﺳ＂ﻮﻧﻮ ﺗﻔﺎﺿﻞ) ‪ ( A − B‬ﻟﻪ ﻫﻐﻪ ﺳ＀ ＇ﺨﻪ ﻋﺒﺎرت دى ﭼ‪ ３‬ﻋﻨﺎ‪請‬ﺮ ﻳ‪ ３‬د ‪ A‬ﭘﻪ‬
‫ﺳ＀ ﮐ‪ ３‬ﺷﺎﻣﻞ وي‪ ،‬ﺧﻮ د ‪ B‬ﭘﻪ ﺳ＀ ﮐ‪ ３‬ﺷﺎﻣﻞ ﻧﻪ وي‪.‬‬
‫‪ t‬د ‪ A‬دﺳ＀ ﻣﮑﻤﻠﻪ ﻧﻈﺮ د ‪ U‬ﺳ＀ ﺗﻪ ﻟﻪ ﻫﻐﻪ ﺳ＀ ＇ﺨﻪ ﻋﺒﺎرت دى ﭼ‪ ３‬ﻋﻨﺎ‪請‬ﺮ ﻳ‪ ３‬د ‪ U‬ﭘﻪ ﺳ＀‬
‫ﮐ‪ ３‬ﺷﺎﻣﻞ وي‪ ،‬ﺧﻮ د ‪ A‬ﭘﻪ ﺳ＀ ﮐ‪ ３‬ﻣﻮﺟﻮد ﻧﻪ وي او ﭘﻪ ‪ A‬ﺳﺮه ＊ﻮدل ﮐ‪８５‬ي‪.‬‬
‫‪ t‬ﻫﻐﻪ ﺳ＀ ﭼ‪ ３‬ﻋﻨﺎ‪請‬ﺮ ﻳ‪ ３‬د ﺷﻤ‪５‬ﺮ وړ وي ﻣﻌﻴﻦ او ﮐﻪ ﻋﻨﺎ‪請‬ﺮ ﻳ‪ ３‬د ﺷﻤ‪５‬ﺮ وړ ﻧﻪ وي د ﻏﻴﺮ ﻣﻌﻴﻦ ﺳ＀‬
‫ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻳﺎد‪８４‬ي‪.‬‬
‫‪ t‬د ﺳ＂ﻮﻧﻮ د ﺗﻘﺎﻃﻊ او اﺗﺤﺎد ﭘﻪ ﻋﻤﻠﻴﻮ ﮐ‪ ３‬د ﺗﺒﺪﻳﻠ‪ ９‬او اﺗﺤﺎدي ﻗﻮاﻧﻴﻦ ‪請‬ﺪق ﮐﻮي‪.‬‬
‫‪23‬‬
 ‫د ﻟﻮﻣ‪７‬ى ＇ﭙﺮﮐﻰ ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫‪ -1‬د ﻫﻐﻮ ﻃﺎﻗﻮ ﻋﺪدوﻧﻮ ﺳ＀ وﻟﻴﮑﺊ ﭼ‪ ３‬ﭘﺮ ‪ 2‬ﭘﻮره د وﻳﺶ وړ وي‪.‬‬
‫‪ -2‬ﮐﻪ ‪ A‬د ﮐﺎل د ﻣﻴﺎﺷﺘﻮ د ﻧﻮﻣﻮﻧﻮ ﺳ＀ وي‪ ،‬د ﻋﻨﺎ‪請‬ﺮو د ﻟﺴﺖ ﮐﻮﻟﻮ ﭘﻪ ﻃﺮﻳﻘﻪ ﻳ‪ ３‬وﻟﻴﮑﺊ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﮐﻪ }‪ B = {2 , 4 , 6 , 8} ، A = {1, 2 , 3 , 4‬او }‪ C = {a , e , i , o , u‬وي‪ ،‬ﺧﺎﻟﻲ‬
‫‪＄‬ﺎﻳﻮﻧﻪ د ∈ او ∉ ﻋﻼﻣﻮ ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ ډک ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪3‬‬‫‪□A‬‬ ‫‪, u‬‬ ‫‪□B‬‬ ‫‪, 10‬‬ ‫‪□C‬‬ ‫‪, i‬‬ ‫‪□A‬‬ ‫□‬
‫‪, 8 B , e C‬‬ ‫□‬
‫‪8‬‬‫‪□A‬‬ ‫‪, 3‬‬ ‫‪□B‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪f‬‬ ‫‪□C‬‬ ‫‪, 2‬‬ ‫‪□A‬‬ ‫□‬
‫‪, e B , 8 C‬‬ ‫□‬
‫‪ -4‬ﮐﻪ }‪ B = {1, 2, 3} , A = {a, b, c‬او }‪ C = {b, a, c‬ﺳ＂ﻮﻧﻪ راﮐ‪７‬ل ﺷﻮي وي‪ ،‬ﮐﻮﻣﻪ ﺟﻮړه‬
‫ﻳ‪ ３‬ﻣﺴﺎوي او ﮐﻮﻣﻪ ﻳﻮه ﻳ‪ ３‬ﻣﻌﺎدل ﺳ＂ﻮﻧﻪ دي؟‬
‫‪ -5‬ﮐﻪ ﺳﺘﺎﺳﻮ د ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ د زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺳ＀ ‪ A‬او ﺳﺘﺎﺳﻮ د ！ﻮﻟﮕﻲ د زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺳ＀ ‪ B‬وي‪ ،‬آﻳﺎ‬
‫ﮐﻴﺪاى ﺷﻲ ﭼ‪ ３‬د ‪ B‬ﺳ＀ د ‪ A‬دﺳ＀ ﻓﺮﻋﻲ ﺳ＀ وي؟‬
‫‪1‬‬
‫‪-6‬ﮐـــﻪ د }‪ B = {0, ,1} , A = {0,1, 2‬او }‪ C = {3, 4‬ﺳـــــ＂ﻮﻧﻪ راﮐـــــ‪７‬ل ﺷـــــﻮي وي‬
‫‪2‬‬
‫‪ A U B , C U A , B U C , A I C , A I B , A I A‬او ‪ B I C‬ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪-7‬ﮐﻪ }‪ B = {2, 4, 6, 8} , A = {1, 2, 3, 4, 5‬وي ‪ A − B‬او ‪ B − A‬ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪-8‬ﮐــﻪ }‪ A = {2 , 4 , 6 , 8 ,10 }، U = {1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9,10‬او}‪B = {1, 3, 5, 7 , 9‬‬
‫وي‪.‬‬
‫‪ A , B , A U B , B U A , A I B‬او ‪ A U B‬ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪ -9‬ﻟﻪ ﻻﻧﺪې ﺳ＂ﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﮐﻮم ﻣﻌﻴﻦ او ﮐﻮم ﻳﻮ ﻏﻴﺮ ﻣﻌﻴﻦ ﺳ＀ دى؟‬
‫}‪A = {x , y , m‬‬ ‫}‪B = {1, 2 , 3 , 4 ....‬‬ ‫}‪C = {1, 2 ...100‬‬
‫‪ -10‬ﭘﻪ ﮐﻮم ﺷﮑﻞ ﮐ‪ ３‬رﻧﮕﻪ ﺷﻮى ﺑﺮﺧﻪ د ‪ A‬او ‪ B‬د دوو ﺳ＂ﻮﻧﻮ ﺗﻘﺎﻃﻊ ＊ﮑﺎره ﮐﻮي؟‬
‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬
‫)‪a‬‬ ‫)‪b‬‬
‫‪-11‬ﮐﻪ }‪ A = {7, 9,11,13‬او }‪ B = {6, 8,10,12‬ﺳ＂ﻮﻧﻪ راﮐ‪７‬ل ﺷﻮي وي ‪ A − B‬او ‪B − A‬‬
‫ﭘﻴﺪا او ﭘﻪ وﻳﻦ دﻳﺎﮔﺮام ﮐ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬و＊ﺎﻳﺎﺳﺖ؟‬
‫‪24‬‬
‫دوﻳﻢ ＇ﭙﺮ ﮐﻰ‬
‫ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻋﺪدوﻧﻪ‬
‫اﻧﺴﺎﻧﺎن د ﺗﺎرﻳﺦ ﻟﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻳﻮ وﺧﺘﻮﻧﻮ را ﻫﻴﺴ‪ ３‬د ﺧﭙﻞ ﭼﺎﭘﻴﺮﻳﺎل‬
‫ﭘﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮐ‪ ３‬د ﺷﻴﺎﻧﻮ ﻟﻪ ﺷﻤﺎرﻟﻮ ﺳﺮه ﺑﻠﺪ وو‪.‬‬
 ‫‪::(Natural‬‬
‫)‪(Natural Numbers‬‬
‫‪N‬‬ ‫ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻋﺪدوﻧﻪ‬
‫＇ﻪ ﻓﮑــﺮ ﮐﻮئ‪ ،‬ﻟﻮﻣــ‪７‬ي ﻋﺪدوﻧــﻪ ﭼ‪ ３‬د‬
‫اﻧﺴﺎﻧﺎﻧﻮ ورﺳﺮه ﻣﺨﻪ وه ﮐﻮم ﻋﺪدوﻧﻪ وو؟‬
‫اﻧﺴﺎﻧﺎﻧﻮ ﻟﻪ ﭘﺨﻮا زﻣﺎﻧﻰ راﻫﻴﺴ‪ ３‬د ﻫﻐﻮ ﺷﻴﺎﻧﻮ ﺷﻤﻴﺮﻟﻮﺗﻪ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮐ‪ ３‬ﺑﻪ ﻳ‪ ３‬ﻟﻴﺪل اړﺗﻴﺎ درﻟﻮده‪.‬‬
‫د ﺷﻴﺎﻧﻮ ﻟﻪ ﻫﻤﺪې ﺷﻤﻴﺮﻧ‪＇ ３‬ﺨﻪ د ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻋﺪدوﻧﻮ ﻣﻔﻬﻮم ﻣﻨ‪ ＃‬ﺗﻪ راﻏﻠﻰ دى‪ .‬ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻋﺪدوﻧﻮ ﺗﻪ د‬
‫ﺷﻤﻴﺮﻧ‪ ３‬ﻋﺪدوﻧﻪ )‪ (Count Numbers‬ﻫﻢ واﻳﻲ‪.‬‬
‫دا ﻋﺪدوﻧﻪ ﻟﻪ ﻳﻮ ＇ﺨﻪ ﭘﻴﻞ او د ﻳﻮه ﭘﻪ زﻳﺎﺗﻮﻟﻮ ﺳﺮه ﻟﻪ ﻣﺨﮑﻨﻰ ﻋﺪده وروﺳﺘﻨﻰ ﻋﺪد ﻻس ﺗﻪ را‪＄‬ﻲ‪ ،‬د ‪1, 2 , 3 , 4 ...‬‬
‫ﻋﺪدوﻧﻮ ﺗﻪ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻋﺪدوﻧﻪ واﻳﻲ او د ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻋﺪدوﻧﻮ ﺳ＀ ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول ＊ﻮدل ﮐﻴ‪８‬ي‪:‬‬
‫}⋅⋅⋅ ‪IN = {1, 2,3, 4,5,6,7,8,9,10,11,12,‬‬
‫ﮐﻮﻻى ﺷﻮ ﭼ‪ ３‬ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻋﺪدوﻧﻪ د اﻋﺪادو ﭘﺮ ﻣﺤﻮر )‪ (Line Numbers‬ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول و＊ﻴﻮ‪:‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪10 11 12 13 14‬‬
‫ﮐﻮم ﻋﺪد ﭼ‪ ３‬د ﻋﺪدوﻧﻮ ﭘﺮ ﻣﺤﻮر د ﻳﻮه ﻋﺪد ＊ﻰ ﺧﻮاﺗﻪ واﻗﻊ وي ﻟﻪ دې ﻋﺪده ﻟﻮى او ﮐﻮم ﭼ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﮐﻴ‪３２‬‬
‫ﺧﻮاﺗﻪ ﭘﺮوت وي ﻟﻪ دې ﻋﺪد ＇ﺨﻪ ﮐﻮﭼﻨﻰ دى‪.‬‬
‫د ﻣﺜﺎل ﭘﻪ ډول‪ 7 < 8 :‬او ‪ 8 < 9‬دي ﭘﻮﻫ‪８５‬و ﭼ‪ ３‬د دوو ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻋﺪدوﻧﻮ د ﺟﻤﻌ‪ ３‬ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﺑﻴﺎ ﻫﻢ‬
‫ﻳﻮ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻋﺪد دى‪ ،‬ﻟﮑﻪ‪ 3 :‬او ‪ 5‬دوه ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻋﺪدوﻧﻪ دي‪ 3 + 5 = 8 ،‬ﭼ‪ 8 ３‬ﺑﻴﺎ ﻫﻢ ﻳﻮ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻋﺪد‬
‫دى‪ ،‬ﻧﻮ د ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻋﺪدوﻧﻮ ﺳ＀ د ﺟﻤﻌ‪ ３‬ﭘﻪ ﻋﻤﻠﻴﻪ ﮐ‪ ３‬ﻳﻮ ﺗ‪７‬ﻟﻰ ﺳ＀ دى‪.‬‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ‪ :‬اﻳﺎ د دوو ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻋﺪدوﻧﻮ ﭘﻪ ﺟﻤﻊ ﮐﻮﻟﻮ ﮐ‪ ３‬ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺷﺮط دى؟‬
‫او ﻫﻢ ‪ 6 + 7 = 13‬دي او ﭘﻪ دې ډول ‪6 + 7 = 7 + 6‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪6‬‬ ‫=‬ ‫‪13‬‬ ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ى ﻣﺜﺎل‪ :‬ﭘﻮﻫﻴ‪８‬و ﭼ‪３‬‬
‫دى‪.‬‬
‫ﻟﻴﺪل ﮐﻴ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬د دوو ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻋﺪدوﻧﻮ ﭘﻪ ﺟﻤﻊ ﮐﻮﻟﻮ ﮐ‪ ،３‬د ﻋﺪدوﻧﻮ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺿﺮوري ﻧﻪ دى‪ ،‬دې‬
‫ﺧﺎ‪請‬ﻴﺖ ﺗﻪ د ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻋﺪدوﻧﻮ د ﺟﻤﻌ‪ ３‬د ﻋﻤﻠﻴ‪ ３‬ﺗﺒﺪﻳﻠ‪ ９‬ﺧﺎ‪請‬ﻴﺖ واﻳﻲ‪.‬‬
‫‪8 + (3 + 2) = (8 + 3) + 2‬‬ ‫دوﻳﻢ ﻣﺜﺎل‪:‬‬
‫‪8 + 5 = 11 + 2‬‬
‫‪13 = 13‬‬
‫‪27‬‬
 ‫دې ﺧﺎ‪請‬ﻴﺖ ﺗﻪ د ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻋﺪدوﻧﻮ د ﺟﻤﻌ‪ ３‬د ﻋﻤﻠﻴﻲ اﺗﺤﺎدي ﺧﺎ‪請‬ﻴﺖ واﻳﻲ‪.‬‬
‫‪請‬ﻔﺮ ﮐﻪ ﻟﻪ ﻫﺮ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻋﺪد ﺳﺮه ﺟﻤﻊ ﺷﻲ‪ ،‬د ﺟﻤﻌ‪ ３‬ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﺧﭙﻠﻪ ﻟﻪ ﻋﺪد ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي ﮐﻴ‪８‬ي‪.‬‬
‫ﺟﻤﻌ‪ ３‬د ﻴ‪３‬‬
‫‪３‬‬
‫ﻋﻤﻠﻴ‪ ３‬د ﻋﻴﻨﻴﺖ د ﻋﻨﺼﺮ ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻳﺎد‪８４‬ي‪.‬‬ ‫‪請‬ﻔﺮ د ‪３‬‬‫ﺮ‬ ‫ﻼ‪0 + 3 = 3 + 0 = 3 :‬‬
‫ﻼ‪:‬‬
‫ﻣﺜﻼ‬
‫ﻣﺜ ً‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫‪ t‬آﻳﺎ ﭘﻮرﺗﻨﻲ ﺧﺎ‪請‬ﻴﺘﻮﻧﻪ د ﻃﺒﻴﻌﻰ ﻋﺪدوﻧﻮ د ﺿﺮب ﭘﻪ ﻋﻤﻠﻴﻪ ﮐ‪ ３‬ﻫﻢ ‪請‬ﺪق ﮐﻮي؟‬
‫‪ t‬ﻻﻧﺪې ﺧﺎﻟﻲ ‪＄‬ﺎﻳﻮﻧﻪ ډک ﮐ‪７‬ئ‪:‬‬
‫‪888‬‬ ‫‪=0‬‬ ‫‪،‬‬ ‫( ‪11 +‬‬ ‫( = )‪+17‬‬ ‫‪+ 18) +‬‬
‫‪25‬‬ ‫‪= 12‬‬ ‫‪، 11 (18 +‬‬ ‫=)‬ ‫‪18 +‬‬ ‫‪15‬‬
‫ﻟﻴﺪل ﮐﻴ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬د ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻋﺪدوﻧﻮ د ﺿﺮب ﭘﻪ ﻋﻤﻠﻴﻪ ﮐ‪ ３‬اﺗﺤﺎدي او ﺗﺒﺪﻳﻠﻲ ﺧﺎ‪請‬ﻴﺘﻮﻧﻪ ﻫﻢ ‪請‬ﺪق ﮐﻮي‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﻳﺎد وﻟﺮئ ﭼ‪ :３‬د ﻫﺮ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻋﺪد د ﺿﺮب ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﻟﻪ ‪請‬ﻔﺮ ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي ﭘﻪ ‪請‬ﻔﺮ او د ﻫﺮ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻋﺪد‬
‫‪3 × 0 = 0 , 3 ×1 = 3‬‬ ‫د ﺿﺮب ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﻟﻪ ﻳﻮ ﺳﺮه ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻪ ﻟﻪ ﻋﺪد ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي دى‪.‬‬
‫)‪3 × (4 + 5) = (3 × 4) + (3 × 5‬‬ ‫درﻳﻢ ﻣﺜﺎل‪:‬‬
‫‪ 27 = 27‬ﻳﺎ ‪3 × 9 = 12 + 15‬‬
‫دې ﺧﺎ‪請‬ﻴﺖ ﺗﻪ د ﺿﺮب ﺗﻮزﻳﻌﻲ ﻗﺎﻧﻮن ﭘﺮ ﺟﻤﻊ ﺑﺎﻧﺪې واﻳﻲ‪.‬‬
‫‪請‬ﻔﺮ د ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻋﺪدوﻧﻮ د ﺟﻤﻌ‪ ３‬او ﻳﻮ د ﺿﺮب د ﻋﻤﻠﻴ‪ ３‬د ﻋﻴﻨﻴﺖ ﻋﻨﺼﺮ دى او د ﺑﺴﺘﮕ‪ ،９‬ﺗﺒﺪﻳﻠ‪９‬‬
‫او اﺗﺤﺎدي ﺧﺎ‪請‬ﻴﺘﻮﻧﻪ د ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻋﺪدوﻧﻮ د ﺟﻤﻌ‪ ３‬او ﺿﺮب ﭘﻪ ﻋﻤﻠﻴﻮ ﮐ‪ ３‬او د ﺿﺮب ﺗﻮزﻳﻌﻲ ﻗﺎﻧﻮن ﭘﺮ‬
‫ﺟﻤﻊ ﺑﺎﻧﺪې ‪請‬ﺪق ﮐﻮي‪.‬‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪:３‬‬
‫‪ -1‬ﻟﻪ ﻻﻧﺪې ﺟﻤﻠﻮ ＇ﺨﻪ ﮐﻮﻣﻪ ﻳﻮه ﻳ‪ ３‬ﺳﻤﻪ او ﮐﻮﻣﻪ ﻳﻮه ﻳ‪ ３‬ﻧﺎﺳﻤﻪ ده؟‬
‫‪ t‬د دوو ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻋﺪدوﻧﻮ د ﺟﻤﻊ ﺣﺎ‪請‬ﻞ‪ ،‬ﻳﻮ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻋﺪد دى‪.‬‬
‫‪ t‬د ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻋﺪدوﻧﻮ د ﺟﻤﻌ‪ ３‬ﭘﻪ ﻋﻤﻠﻴﻪ ﮐ‪ ３‬ﻳﻮ د ﻋﻴﻨﻴﺖ ﻋﻨﺼﺮ دى‪.‬‬
‫‪ t‬د ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻋﺪدوﻧﻮ د ﺟﻤﻌ‪ ３‬ﭘﻪ ﻋﻤﻠﻴﻪ ﮐ‪ ３‬د ﺗﺒﺪﻳﻠ‪ ９‬ﺧﺎ‪請‬ﻴﺖ ‪請‬ﺪق ﮐﻮي‪.‬‬
‫‪ t‬د ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻋﺪدوﻧﻮ د ﺿﺮب ﭘﻪ ﻋﻤﻠﻴﻪ ﮐ‪ ３‬ﻫﻢ د ﺗﺒﺪﻳﻠ‪ ９‬ﺧﺎ‪請‬ﻴﺖ ‪請‬ﺪق ﮐﻮي‪.‬‬
‫‪ t‬د ﺗﺒﺪﻳﻠ‪ ９‬ﺧﺎ‪請‬ﻴﺖ د ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻋﺪدوﻧﻮ د ﺗﻔﺮﻳﻖ ﭘﻪ ﻋﻤﻠﻴﻪ ﮐ‪請 ３‬ﺪق ﮐﻮي‪.‬‬
‫‪ t‬د ﺗﺒﺪﻳﻠ‪ ９‬ﺧﺎ‪請‬ﻴﺖ د ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻋﺪدوﻧﻮ د وﻳﺶ )ﺗﻘﺴﻴﻢ( ﭘﻪ ﻋﻤﻠﻴﻪ ﮐ‪請 ３‬ﺪق ﮐﻮي‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻻﻧﺪې ﺗﺶ ‪＄‬ﺎﻳﻮﻧﻪ ډک ﮐ‪７‬ئ!‬
‫‪211 + 327 = 327 +‬‬ ‫( × ‪325 × 88 + 325 × 73 = 325‬‬ ‫‪+‬‬ ‫)‬
‫× ‪3935‬‬ ‫‪=0‬‬ ‫× ‪803 × 593 = 593‬‬
‫( = )‪79 × (35 × 89‬‬ ‫‪× 35) × 89‬‬
‫‪28‬‬
 ‫د ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻋﺪدوﻧﻮ د و‪４‬ﺶ ﻳﺎ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻗﺎﺑﻠﻴﺘﻮﻧﻪ )‪:(Divisibility‬‬
‫اﻳﺎ د ‪ 82‬ﻋﺪد ﭘﺮ ‪ 9‬ﭘﻮره وﻳﺸﻞ ﮐ‪８５‬ي‬
‫)ﺗﻘﺴﻴﻤ‪８５‬ي(؟‬
‫ﻳﻮ داﺳ‪ ３‬ﻋﺪد ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ ﭼ‪ ３‬ﭘﺮ ‪ 9‬ﭘﻮره د ﺶ‬
‫وﻳﺶ‬
‫)ﺗﻘﺴﻴﻢ( وړ وي‪.‬‬
‫د را ﮐ‪７‬ل ﺷﻮي ﻣﺜﺎل ﺳﺮه ﺳﻢ د ﺟﺪول ﺗﺶ ‪＄‬ﺎﻳﻮﻧﻪ ډک ﮐ‪７‬ئ‪ ،‬ﮐﻮم ﻋﺪد ﭘﻪ ﮐﻮﻣﻮ ﻋﺪدوﻧﻮ ﭘﻮره وﻳﺸﻞ‬
‫ﮐﻴ‪８‬ي؟‬
‫‪10‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫ﺍﻋﺪﺍﺩ‬
‫‪210‬‬
‫‪1200‬‬
‫‪817‬‬
‫‪105‬‬
‫‪2008‬‬
‫ﮐﻪ د ‪ 36،81‬او ‪ 45‬ﻋﺪدوﻧﻪ ﭘﺮ ‪ 9‬ووﻳﺸﻮ‪ ،‬ﻧﻮ د و‪４‬ﺶ ﺑﺎﻗﻲ ﻳﺎ ﭘﺎﺗ‪ ３‬ﻟﻪ ‪請‬ﻔﺮه ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي ﮐ‪８５‬ي‪ .‬ﻟﻴﮑﻦ‬
‫ﮐﻪ ‪ 82‬ﭘﺮ ‪ 9‬ووﻳﺸﻮ‪ ،‬ﻧﻮ ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻪ ‪請‬ﻔﺮ ﮐﻴ‪８‬ي‪ .‬ﭘﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ې ﺣﺎﻟﺖ ﮐ‪ ３‬ﭼ‪ ３‬ﺑﺎﻗﻲ ‪請‬ﻔﺮ ﮐﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻧﻮ واﻳﻮ ﭼ‪３‬‬
‫ﺧﻮ د ‪ 82‬ﻋﺪد ﭘﺮ ‪ 9‬ﭘﻮره د وﻳﺶ وړ ﻧﻪ دى‪.‬‬
‫وړ دى‪ ،‬ﻮ‬‫وﻳﺶ ړ‬
‫ﭘﻮره د ﻳﺶ‬
‫د ‪ 81‬ﻋﺪد ﭘﺮ ‪ 9‬ﭘﻮ‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫‪ t‬د ﻫﻐﻪ ﻋﺪدوﻧﻮ ﻻﻧﺪې ﭼ‪ ３‬ﭘﺮ ‪ 2‬ﭘﻮره د وﻳﺶ وړ وي ﮐﺮ＊ﻪ وﮐﺎږئ‪:‬‬
‫‪47, 29, 7821 , 2790 , 3154 , 106 , 218 , 7822‬‬
‫‪ t‬د ﻫﻐﻪ ﻋﺪدوﻧﻮ ﻻﻧﺪې ﭼ‪ ３‬ﭘﺮ ‪ 9‬ﭘﻮره د وﻳﺶ وړ وي ﮐﺮ＊ﻪ وﮐﺎږئ‪:‬‬
‫‪882 , 1232 , 11115 , 1115 , 315 , 702‬‬
‫
‪t‬ﺳﻤ‪ ３‬ﺟﻤﻠ‪ ３‬د  او ﻧﺎﺳﻤ‪ ３‬ﺟﻤﻠ‪ ３‬د × ﻋﻼﻣ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ ﭘﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ﮐ‪７‬ئ‪:‬‬
‫‪ -‬ﻫﻐﻪ ﻋﺪد ﭼ‪ ３‬ﻳﻮﻳﺰ رﻗﻢ ﻳ‪請 ３‬ﻔﺮ او ﻳﺎ ‪ 5‬وي‪ ،‬ﭘﺮ ‪ 5‬ﭘﻮره د وﻳﺶ وړ دى‪.‬‬
‫‪29‬‬
 ‫‪ -‬ﻫﻐﻪ ﻋﺪد ﭼ‪ ３‬د رﻗﻤﻮﻧﻮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻳ‪ ３‬ﭘﺮ ‪ 3‬ﭘﻮره ووﻳﺸﻞ ﺷﻲ‪ ،‬ﭘﺮ ‪ 3‬ﭘﻮره د وﻳﺶ وړ دى‪.‬‬
‫‪ -‬ﮐﻪ ﻳﻮ ﻋﺪد ﭘﺮ ‪ 9‬ﭘﻮره د وﻳﺶ وړﺗﻴﺎ وﻟﺮي‪ ،‬ﭘﺮ ‪ 3‬ﻫﻢ ﭘﻮره وﻳﺸﻞ ﮐﻴ‪８‬ي‪.‬‬
‫‪ t‬د ﻫﻐﻮ ﻋﺪدوﻧﻮ ﻻﻧﺪې ﭼ‪ ３‬ﭘﺮ ‪ 2‬او ﻫﻢ ﭘﺮ ‪ 3‬ﭘﻮره وﻳﺸﻞ ﮐﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﮐﺮ＊ﻪ وﮐﺎږئ او د وﻳﺶ د ﻋﻤﻠﻴ‪ ３‬ﭘﻪ‬
‫ﻣﺮﺳﺘﻪ و＊ﺎﻳﺎﺳﺖ ﭼ‪ ３‬ﭘﺮ ‪ 6‬ﻫﻢ ﭘﻮره د و‪４‬ﺸﻠﻮ وړ دي او ﮐﻨﻪ؟‬
‫‪438 , 216 , 73 , 128 , 54 , 537 , 126 , 582 , 602‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪ :‬ﮐﻮم ﻋﺪد ﭘﺮ ‪ 6‬او ﮐﻮم ﻋﺪد ﭘﺮ ‪ 9‬ﭘﻮره د و‪４‬ﺶ وړ دى؟ ‪14,12,24,18‬‬
‫ﺣﻞ‪＇ :‬ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ 18،12 ３‬او ‪ 24‬ﻫﻢ ﭘﺮ ‪ 3‬او ﻫﻢ ﭘﺮ ‪ 2‬ﭘﻮره د و‪４‬ﺶ وړ دي‪ ،‬ﻧﻮ ﭘﻪ ‪ 6‬ﻫﻢ ﭘﻮره د و‪４‬ﺶ‬
‫وړ دي‪ .‬او ﻳﻮازې د ‪ 18‬ﻋﺪد ﭘﺮ ‪ 9‬ﻫﻢ ﭘﻮره و‪４‬ﺸﻞ ﮐﻴ‪８‬ي‪.‬‬
‫ﮐﻪ ﭼﻴﺮې ﻳﻮ ﭘﺮ ﺑﻞ ﺑﺎﻧﺪې د دوو ﻋﺪدوﻧﻮ د وﻳﺶ ﭘﻪ ﻋﻤﻠﻴﻪ ﮐ‪ ３‬ﺑﺎﻗﻲ ‪請‬ﻔﺮ ﺷﻲ‪ ،‬ﻧﻮ واﻳﻮ ﭼ‪ ３‬ﻣﻘﺴﻮم ﭘﺮ‬
‫ﻣﻘﺴﻮم ﻋﻠﻴﻪ د وﻳﺶ وړ دى)د ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﻟﺮي(‪.‬‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫‪ -1‬ﭘﻪ ﺗﺸﻮ ‪＄‬ﺎﻳﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ داﺳ‪ ３‬ﮐﻮﭼﻨﻰ رﻗﻢ وﻟﻴﮑﺊ ﺗﺮ ＇ﻮ ﻫﻐﻪ ﻋﺪد ﭼ‪ ３‬ﻻﺳﺘﻪ را‪＄‬ﻲ ﭘﺮ راﮐ‪７‬ل ﺷﻮو‬
‫ﻋﺪدوﻧﻮ ﭘﻮره د وﻳﺶ وړ وي‪:‬‬
‫‪ 725‬ﭘﺮ ‪4‬‬ ‫‪ 56‬ﭘﺮ ‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪ 723‬ﭘﺮ ‪6‬‬ ‫‪56‬‬
‫‪ 672‬ﭘﺮ ‪5‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪ 392‬ﭘﺮ ‪2‬‬ ‫‪56‬‬
‫‪請 -2‬ﺤﻴﺢ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ﮐ‪７‬ئ‪:‬‬
‫‪ -‬ﻫﻐﻪ ﻋﺪدوﻧﻪ ﭼ‪ ３‬ﻳﻮﻳﺰ رﻗﻢ ﻳ‪請 ３‬ﻔﺮ وي‪ ،‬ﭘﺮ ﮐﻮﻣﻮ ﻋﺪدوﻧﻮ د وﻳﺶ وړ دي؟‬
‫‪a) 2,5,10‬‬ ‫‪b) 3‬‬ ‫‪c) 4‬‬ ‫‪d) 8‬‬
‫‪ -‬د ‪ 1110‬ﻋﺪد ﻟﻪ ﻻﻧﺪې ﻋﺪدوﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﭘﺮ ﮐﻮم ﻳﻮ ﭘﻮره د و‪４‬ﺶ وړ دى؟‬
‫‪a) 2,5, 6,10‬‬ ‫‪b) 4‬‬ ‫‪c) 7‬‬ ‫‪d) 9‬‬
‫‪ -‬د ‪ 12300‬ﻋﺪد ﭘﺮ ﮐﻮﻣﻮ ﻋﺪدوﻧﻮ ﭘﻮره د و‪４‬ﺶ وړ دى؟‬
‫‪a) 7‬‬ ‫‪b) 8‬‬ ‫‪c) 2,3, 4,5, 6,10‬‬ ‫‪d) 7,8,9‬‬
‫‪ -3‬ﻟﻪ ﻻﻧﺪې ﻋﺪدوﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﮐﻮم ﻋﺪدوﻧﻪ ﭘﺮ ‪ 4،3،2‬او ‪ 6‬ﭘﻮره د و‪４‬ﺶ وړ دي؟‬
‫‪87‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪128‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪858‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪1017‬‬
‫‪24324‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪76‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪531‬‬
‫‪ -4‬درې داﺳ‪ ３‬ﺑﻴﻼﺑﻴﻞ ﻋﺪدوﻧﻪ ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ ﭼ‪ ３‬ﻫﻢ ﭘﺮ ‪ 3‬او ﻫﻢ ﭘﺮ ‪ 4‬ﭘﻮره د و‪４‬ﺶ وړ وي‪.‬‬
‫‪ -5‬درې داﺳ‪ ３‬ﺑﻴﻼﺑﻴﻞ ﻋﺪدوﻧﻪ ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ ﭼ‪ ３‬ﻫﻢ ﭘﺮ ‪ 2‬او ﻫﻢ ﭘﺮ ‪ 3‬ﭘﻮره د و‪４‬ﺶ وړ وي‪.‬‬
‫‪ -6‬د ‪ 4092‬ﻋﺪد ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ﮐﻮﻣﻮ ﻋﺪدﻧﻮﻧﻮ ﭘﻮره د و‪４‬ﺶ وړ دي؟‬
‫‪a) 8‬‬ ‫‪b) 7‬‬ ‫‪c) 11 , 3‬‬ ‫‪d)13‬‬
‫‪30‬‬
 ‫ﺗﺠﺰﻳﻪ )‪(Factoring‬‬
‫د ‪ 20‬ﻋﺪد د دوو ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻋﺪدوﻧﻮ د ﺿﺮب د‬
‫ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﭘﻪ ﺷﮑﻞ وﻟﻴﮑﺊ‪.‬‬
‫د ﻫﻐﻮ ﻋﺪدوﻧﻮ ﻻﻧﺪې ﭼ‪ ３‬ﻳﻮازې ﭘﺮ ﻳﻮ او ﭘﺮ ﺧﭙﻞ‬
‫‪＄‬ﺎن د و‪４‬ﺶ وړ وي‪ ،‬ﮐﺮ＊ﻪ وﮐﺎږي‪:‬‬
‫‪21, 17, 15, 23, 32‬‬
‫ﭘﻮﻫﻴ‪８‬و ﭼ‪ 24 = 4 × 6 ３‬دي‪ 4 ،‬او ‪ 6‬د ‪ 24‬د ﻋﺪد د ﺿﺮﺑﻲ اﺟﺰاو)ﺿﺮﺑﻲ ﻋﻮاﻣﻠﻮ( ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ‬
‫ﻳﺎدﻳ‪８‬ي‪.‬‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ‪ :‬اﻳﺎ ﻳﻮازې ‪ 6‬او ‪ 4‬د ‪ 24‬ﺿﺮﺑﻲ اﺟﺰاوې دي؟‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫‪ t‬د ‪18‬او ‪ 31‬ﻋﺪدوﻧﻪ ﭘﻪ ﺿﺮﺑﻲ اﺟﺰاو ﺗﺠﺰﻳﻪ ﮐ‪７‬ئ‪ ،‬وواﻳﺎﺳﺖ ﭼ‪ ３‬د ‪ 81‬د ﺿﺮﺑﻲ اﺟﺰاو ﺷﻤ‪５‬ﺮ زﻳﺎت‬
‫دى ﮐﻪ د ‪31‬؟‬
‫‪ t‬د ‪ 11،5‬او ‪ 19‬ﻋﺪدوﻧﻮ ﺿﺮﺑﻲ اﺟﺰاوې وﻟﻴﮑﺊ‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﭘﻮرﺗﻨﻲ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﮐ‪ ３‬ﻣﻮ وﻟﻴﺪل ﭼ‪＄ ３‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻋﺪدوﻧﻪ ﻟﮑﻪ ‪ 18‬د دوو ＇ﺨﻪ زﻳﺎﺗ‪ ３‬ﺿﺮﺑﻲ اﺟﺰاوې ﻟﺮي‪،‬‬
‫او ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻋﺪدوﻧﻪ ﻟﮑﻪ ‪ 31‬او ‪ 11‬ﻳﻮازې دوه ﺿﺮﺑﻲ اﺟﺰاوې ﻟﺮي‪.‬‬
‫ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ﻋﺪدوﻧﻪ )‪ :(PrimeNumbers‬ﻫﻐﻪ ﻋﺪدوﻧﻪ دي ﭼ‪ ３‬ﭘﺮﺗﻪ ﻟﻪ ﻳﻮ او ﺧﭙﻞ ‪＄‬ﺎن ＇ﺨﻪ ﭘﻪ ﺑﻞ ﻋﺪد‪،‬‬
‫ﭘﻮره د و‪４‬ﺶ وړ ﻧﻪ وي‪ ،‬ﻳﺎ ﻫﻐﻪ ﻋﺪدوﻧﻪ ﭼ‪ ３‬دوه ﻗﺎﺳﻤﻮﻧﻪ وﻟﺮي د ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻴﻮ ﻋﺪدﻧﻮ ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻳﺎدﻳ‪８‬ي‪ .‬ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ﻋﺪدوﻧﻪ‬
‫ﭘﻪ ‪ P‬ﺳﺮه ＊ﻴﻮو او ﻋﺒﺎرت دي‪ ،‬ﻟﻪ‪P = {2, 3, 5, 7,11,13,17,19, 23, 29, 31 ⋅⋅⋅} :‬‬
‫ﻣﺮﮐﺐ ﻋﺪدوﻧﻪ )‪ :(Composite Numbers‬ﻫﻐﻪ ﻋﺪدوﻧﻪ دي ﭼ‪ ３‬ﺳﺮﺑ‪５‬ﺮه د ﻳﻮ او ﺧﭙﻞ ‪＄‬ﺎن‬
‫＇ﺨﻪ ﭘﻪ ﻧﻮرو ﻋﺪدوﻧﻮ ﻫﻢ ﭘﻮره د و‪４‬ﺶ وړ وي‪ ،‬داﺳ‪ ３‬ﻋﺪدوﻧﻪ د ﻣﺮﮐﺒﻮ ﻋﺪدوﻧﻮ ﭘﻪ ﻧﻮم ﻳﺎدﻳ‪８‬ي‪ ،‬ﻟﮑﻪ‪:‬‬
‫}‪C = {4,6,8,9,10,12,14,15.....‬‬
‫ﭘﻪ ﻳﺎد وﻟﺮئ ﭼ‪ :３‬د ﻳﻮ)‪ (1‬ﻋﺪد ﻧﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻰ او ﻧﻪ ﻣﺮﮐﺐ ﻋﺪد دى‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪ :‬ﻟﻪ ‪ 36،17،27‬او ‪ 19‬ﻋﺪدوﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﮐﻮم ﻳﻮ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻰ او ﮐﻮم ﻳﻮ ﻳ‪ ３‬ﻣﺮﮐﺐ ﻋﺪد دى؟‬
‫ﺣﻞ‪ :‬ﻟﻮﻣ‪７‬ى د ﻫﺮ ﻳﻮه ﻋﺪد ﻗﺎﺳﻤﻮﻧﻪ ﻟﻴﮑﻮ‪:‬‬
‫‪31‬‬
 ‫د ‪ 3،9،27‬او ‪ 1‬ﻋﺪدوﻧﻪ د ‪ 27‬د ﻋﺪد ﻗﺎﺳﻤﻮﻧﻪ دي‪ ،‬ﻧﻮ ‪ 27‬ﻳﻮ ﻣﺮﮐﺐ ﻋﺪد دى‪.‬‬
‫د‪ 1‬او ‪ 17‬ﻋﺪدوﻧﻪ د ‪ 17‬ﻗﺎﺳﻤﻮﻧﻪ دي‪ ،‬ﻧﻮ ﭘﻪ دې اﺳﺎس د ‪ 17‬ﻋﺪد ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻰ ﻋﺪد دى‪.‬‬
‫د ‪ 2 ,3 ,4 ,6 ,9 ,12 ,18 ,36‬او ‪،1‬د ‪ 36‬د ﻋﺪد ﻗﺎﺳﻤﻮﻧﻪ دي‪ ،‬ﻧﻮ ﭘﻪ دې اﺳﺎس د ‪ 36‬ﻋﺪد ﻳﻮ‬
‫ﻣﺮﮐﺐ ﻋﺪد دى‪.‬‬
‫د ‪ 3،9‬او ‪ 1‬ﻋﺪدوﻧﻪ د ‪ 9‬د ﻋﺪد ﻗﺎﺳﻤﻮﻧﻪ دي‪ ،‬ﻧﻮ ‪ 9‬ﻳﻮ ﻣﺮﮐﺐ ﻋﺪد دى‪.‬‬
‫د ‪ 19‬او)‪ (1‬ﻋﺪدوﻧﻪ د ‪ 19‬د ﻋﺪد ﻗﺎﺳﻤﻮﻧﻪ دي‪ ،‬ﻧﻮ ‪ 19‬ﻳﻮ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻰ ﻋﺪد دى‪＄ ،‬ﮑﻪ ﭼ‪ ３‬ﻳﻮازې دوه‬
‫ﻗﺎﺳﻤﻮﻧﻪ ﻟﺮي‪.‬‬
‫د ﺿﺮﺑﻲ اﺟﺰاو د ﺿﺮب ﭘﻪ ﺷﮑﻞ د ﻳﻮ ﻋﺪد ﻟﻴﮑﻠﻮ ﺗﻪ ﺗﺠﺰﻳﻪ )‪ (Factoring‬واﻳﻲ‪.‬‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫‪ -1‬ﮐﻮﻣﻪ ﺟﻤﻠﻪ ﺳﻤﻪ ده؟‬
‫‪ (b‬د ﻳﻮ )‪ (1‬ﻋﺪد د ﺗﺠﺰﻳ‪ ３‬وړ دى‪.‬‬ ‫‪ (a‬ﻳﻮ )‪ (1‬ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻰ ﻋﺪد ﻧﻪ دى‪.‬‬
‫‪ -2‬ﮐﻪ ‪ 187 = 11×17‬وي‪ ،‬ﻧﻮ‪:‬‬
‫‪ 17 (b‬د ‪ 187‬ﻳﻮه ﺿﺮﺑﻲ ﺟﺰوه ده‪.‬‬ ‫‪ 187 (a‬ﻳﻮ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻰ ﻋﺪد دى‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻟﻪ ﻻﻧﺪې ﻋﺪدوﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﮐﻮم ﻳﻮ ﻳ‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻰ او ﮐﻮم ﻳﻮ ﻣﺮﮐﺐ ﻋﺪد دى؟‬
‫‪11‬‬ ‫‪،‬‬ ‫‪14‬‬ ‫‪،‬‬ ‫‪37 ، 49 ، 51 ، 15‬‬
‫‪-4‬آﻳﺎ د ﻳﻮ ﻋﺪد ﻳﻮ ﻣﺮﮐﺐ ﻋﺪد دى؟ وﻟ‪３‬؟‬
‫‪ -5‬د ﻫﻐﻪ ﻋﺪدوﻧﻮ ﭘﻪ وړاﻧﺪې ﭼ‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ دي‪ ،‬ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ او د ﻫﻐﻪ ﻋﺪدوﻧﻮ ﭘﻪ وړاﻧﺪې ﭼ‪ ３‬ﻣﺮﮐﺐ دي‬
‫ﻣﺮﮐﺐ وﻟﻴﮑﺊ‪:‬‬
‫‪59‬‬ ‫‪90‬‬ ‫‪67‬‬
‫‪73‬‬ ‫‪847‬‬ ‫‪1111‬‬
‫‪ -6‬ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ﻋﺪدوﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﮐﻮم ﻋﺪد‪ ،‬ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻰ ﻋﺪد ﻧﻪ دی؟‬
‫‪a) 47‬‬ ‫‪b) 19‬‬ ‫‪c) 21‬‬ ‫‪d) 23‬‬
‫‪ -7‬ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ﻋﺪدوﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﮐﻮم‪ ،‬ﻳﻮ ﻣﺮﮐﺐ ﻋﺪد ﻧﻪ دي؟‬
‫‪a) 90‬‬ ‫‪b) 67‬‬ ‫‪c) 39‬‬ ‫‪d) 64‬‬
‫‪32‬‬
 ‫ﭘﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻴﻮ ﻋﺪدوﻧﻮ ﺗﺠﺰﻳﻪ‬
‫)‪(Prime Factoriing‬‬
‫‪ 12 = 3 × 4‬ﻭ ‪12 = 2 × 2 × 3‬‬
‫د ‪ 12‬د ﺿﺮﺑﻲ اﺟﺰاو ﭘﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ﮐ‪ ３‬ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﭘﻮرﺗﻪ ډول‬
‫ﻟﻴﮑﻞ ﺷﻮي دي‪＇ ،‬ﻪ ﺗﻮﭘﻴﺮ ﺷﺘﻪ دى؟‬
‫د ‪ 72‬ﻋﺪد ﭘﻪ ﺑﻴﻼ ﺑﻴﻠﻮ ډوﻟﻮ ﭘﻪ ﺿﺮﺑﻲ اﺟﺰاو ﺗﺠﺰﻳﻪ ﮐ‪７‬ي‪:‬‬
‫‪1) 72 = 2 × 36 = 2 × 4 × 9 = 2 × 2 × 2 × 3 × 3‬‬
‫‪2) 72 = 6 × 12= 2 × 3 × 3 × 4 = 2 × 3 × 3 × 2 × 2‬‬
‫ﭘﻮرﺗﻨﻲ ﺗﺠﺰﻳ‪ ３‬ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول ＊ﺎﻳﻮ‪:‬‬
‫‪72‬‬ ‫‪72‬‬
‫‪36‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪12‬‬
‫‪9‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫د ‪ 72‬ﻋﺪد ﻟﻪ د دوو ﭘﻮرﺗﻨﻴﻮ ډوﻟﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﺳﺮﺑ‪５‬ﺮه ﭘﻪ ＇ﻮ ﻧﻮرو ډوﻟﻮﻧﻮ ﺗﺠﺰﻳﻪ ﮐﻮﻻى ﺷﺊ‪ ،‬د ﺗﺠﺰﻳ‪ ３‬ډول‬
‫ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ و＊ﺎﻳﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫‪33‬‬
 ‫‪2‬‬ ‫‪72‬‬
‫ﮐﻮﻻى ﺷﻮ ﭼ‪ ３‬د ﺗﺠﺰﻳ‪ ３‬ﻋﻤﻠﻴﻪ ﭘﻪ ﻳﻮ ﺟﺪول ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول ﻟﻨ‪６‬ه ﮐ‪７‬و‪:‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪36‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪18‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪72 = 2 × 2 × 2 × 3 × 3‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪1‬‬
‫ﭘﻪ ﻫﺮ ډول ﮐﻪ د ﻳﻮ ﻋﺪد د ﺗﺠﺰﻳ‪ ３‬ﻋﻤﻠﻴﻪ ﺳﺮﺗﻪ ورﺳﻮو‪ ،‬ﻟﻴﺪل ﮐﻴ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﭘﺎی ﮐ‪ ３‬ﻳﻮې ﻧﺘﻴﺠ‪ ３‬ﻳﺎ ﭘﺎﻳﻠ‪３‬‬
‫ﺗﻪ رﺳﻴ‪８‬و‪:‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪ :‬د ‪ 208،416‬او ‪ 2574‬ﻋﺪدوﻧﻪ ﭘﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻴﻮ ﺿﺮﺑ‪ ３‬اﺟﺰاوو )ﺿﺮﺑﻲ ﻋﻮاﻣﻠﻮ( ﺗﺠﺰﻳﻪ ﮐ‪７‬ئ‪:‬‬
‫ﺣﻞ‪:‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪416‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪208‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2574‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪208‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪104‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪1287‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪104‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪52‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪429‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪52‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪26‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪143‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪26‬‬
‫‪13‬‬ ‫‪13‬‬ ‫‪13‬‬ ‫‪13‬‬
‫‪13‬‬ ‫‪13‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪1‬‬
‫‪208 = 2 × 2 × 2 × 2 × 13 ، 416 = 2 × 2 × 2 × 2 × 2 × 13 ، 2574 = 2 × 3 × 3 × 11× 13‬‬
‫ﭘﻮﻫﻴ‪８‬و ﭼ‪ :３‬د ﻳﻮ ﻋﺪد ﭘﻪ ﺗﺠﺰﻳﻪ ﮐﻮﻟﻮ ﮐ‪ ３‬ﮐﻪ د ﺗﺠﺰﻳ‪ ３‬وړ )ﻣﺮﮐﺐ ﻋﺪد( وي‪ ،‬ﮐﻮﻻى ﺷﻮ ﻋﺪد د دوو ﻃﺒﻴﻌﻲ‬
‫ﻋﺪدوﻧﻮ د ﺿﺮب د ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﭘﻪ ډول ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ ﻳﻮه ＇ﺨﻪ ﻟﻮى وي وﻟﻴﮑﻮ‪ ،‬ﮐﻪ ﻟﻪ دې ﺿﺮﺑﻲ اﺟﺰاو ＇ﺨﻪ ﻳﻮ او ﻳﺎ‬
‫دواړه د ﺗﺠﺰﻳ‪ ３‬وړ وي د ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻋﺪدوﻧﻮ د ﺿﺮب دﺣﺎ‪請‬ﻞ ﭘﻪ ډول ﻳ‪ ３‬ﻟﻴﮑﻮ او دې ﮐﺎر ﺗﻪ ﺗﺮ ﻫﻐﻮ ﭘﻮرې اداﻣﻪ‬
‫ورﮐﻮو‪ ،‬ﺗﺮ＇ﻮ ！ﻮﻟﻰ ﺿﺮﺑﻲ اﺟﺰاوې ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ﻋﺪدوﻧﻪ ﺷﻲ‪ .‬ﮐﻪ د ﻳﻮه ﻣﺮﮐﺐ ﻋﺪد ！ﻮﻟ‪ ３‬ﺿﺮﺑﻲ اﺟﺰاوې ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ‬
‫ﻋﺪدوﻧﻪ وي‪ ،‬دې ډول ﺗﺠﺰﻳ‪ ３‬ﺗﻪ ﭘﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻴﻮ ﻋﺪدوﻧﻮ ﺗﺠﺰﻳﻪ واﻳﻲ‪.‬‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫‪ -1‬د ‪ 48،36‬او ‪ 70‬ﻋﺪدوﻧﻪ ﭘﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻴﻮ ﺿﺮﺑﻲ اﺟﺰاوو ﺗﺠﺰﻳﻪ ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪ -2‬د ‪ 64،45،20،12‬او ‪ 80‬ﻋﺪدوﻧﻪ ﭘﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻴﻮ ﺿﺮﺑﻲ اﺟﺰاوو ﺗﺠﺰﻳﻪ ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪ -3‬د ‪ 70‬او ‪ 80‬ﻋﺪدوﻧﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ى ﭘﻪ ﻣﺮﮐﺒﻮ او ﺑﻴﺎ ﻳ‪ ３‬ﭘﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻴﻮ ﺿﺮﺑﻲ اﺟﺰاوو ﺗﺠﺰﻳﻪ ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﻟﻪ ﻻﻧﺪې ﻋﺪدوﻧﻮ ＇ﺨﻪ د ﮐﻮم ﻋﺪد ﺗﺠﺰﻳﻪ ﺳﻤﻪ او د ﮐﻮم ﻳﻮ ﻧﺎﺳﻤﻪ ده؟‬
‫‪28 = 22 × 9‬‬ ‫‪16 = 24‬‬ ‫‪15 = 53‬‬
‫‪18 = 2 × 32‬‬ ‫‪27 = 3 × 9‬‬ ‫‪16 = 2 ×13‬‬
‫‪ -5‬د ‪ 24،9،15‬او ‪ 29‬ﻋﺪدوﻧﻮ ！ﻮﻟ‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ﺿﺮﺑﻲ اﺟﺰاوې وﻟﻴﮑﺊ؟‬
‫‪ -6‬د ‪ 144‬او ‪ 121‬ﻋﺪدوﻧﻪ ﭘﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻴﻮ ﺿﺮﺑﻲ اﺟﺰاوو ﺗﺠﺰﻳﻪ ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪34‬‬
 ‫ﻃﺎﻗﺖ )‪(Power‬‬
‫ﭘﻮﻫﻴ‪８‬و ﭼ‪ ３‬ﻫﺮه ﺣﺠﺮه ＇ﻨ‪／‬ﻪ ﭘﻪ دوو ﺣﺠﺮو‬
‫و‪４‬ﺸﻞ ﮐﻴ‪８‬ي‪ .‬ﭘﻪ ﻣﺨﺎﻣﺦ ﺷﮑﻞ ﮐ‪ ３‬د دې ﻋﻤﻞ‬
‫ﺳﺮﺗﻪ رﺳﻴﺪل ﻟﻴﺪل ﮐﻴ‪８‬ي‪.‬‬
‫ﻓ ﺎﻟ‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫ﭘ‪７‬اووﻧﻪ)ﻣﺮﺣﻠ‪(３‬‬ ‫دوﻳﻤﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻰ ‪請‬ﻔﺮ‬ ‫درﻳﻤﻪ‬ ‫＇ﻠﻮرﻣﻪ‬
‫د ﺣﺠﺮو ﺷﻤ‪５‬ﺮ‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2 2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪＇ t‬ﻠﻮرم ﭘ‪７‬او وﻟﻴﮑﺊ او ﺟﺪول ﭘﻮره ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪ t‬د ﺣﺠﺮو د ﺷﻤ‪５‬ﺮ او د و‪４‬ﺶ د ﭘ‪７‬اووﻧﻮ ﺗﺮﻣﻨ‪＇ ＃‬ﻪ اړﻳﮑﻪ ﻣﻮﺟﻮده ده؟‬
‫‪ t‬ﭘﻪ ﻟﺴﻢ ﭘ‪７‬او ﮐ‪ ３‬ﺑﻪ ＇ﻮ ﺣﺠﺮې وﻟﺮو؟‬
‫‪ t‬اﻳﺎ ﮐﻮﻻى ﺷﻮ ﭼ‪ ３‬د ﻟﺴﻢ ﭘ‪７‬او د ﺣﺠﺮو ﺷﻤ‪５‬ﺮ ﭘﻪ ﻟ‪２‬ﺪ ډول وﻟﻴﮑﻮ؟‬
‫‪4 + 4 + 4 = 3 × 4 = 12‬‬ ‫د ﺟﻤﻌ‪ ３‬ﺣﺎ‪請‬ﻞ د ﺿﺮب د ﻋﻤﻠﻴ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ ﭘﻪ ﻟﻨ‪ ６‬ډول وﻟﻴﮑﺊ‪:‬‬
‫‪3 + 3 + 3 + 3 = 4 × 3 = 12‬‬
‫اﻳﺎ د ‪ 2 × 2 × 2‬د ﺿﺮب ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﭘﻪ ﻟﻨ‪ ６‬ډول ﻟﻴﮑﻼى ﺷﻮ؟‬
‫د ﮐﺎر د اﺳﺎﻧﺘﻴﺎ ﻟﭙﺎره ‪ 2 × 2 × 2‬د ‪ 23‬ﭘﻪ ډول ﻟﻴﮑﻮ او داﺳ‪ ３‬واﻳﻮ ﭼ‪ 2 ３‬ﭘﻪ ﺗﻮان د ‪ ،3‬د ‪ 23‬ﭘﻪ ﻋﺪد‬
‫ﮐ‪ 2 ،３‬ﺗﻪ ﻗﺎﻋﺪه )‪ 3 ،(Base‬ﺗﻪ ﺗﻮان ＊ﻮدوﻧﮑﻰ )‪ (Exponent‬او ‪ 23‬د ‪ 2‬د درﻳﻢ ﻃﺎﻗﺖ ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ‬
‫ﻳﺎدوي‪.‬‬
‫ﺗﻮان ＊ﻮدوﻧﮑﻰ ＊ﮑﺎره ﮐﻮي ﭼ‪ ３‬ﻗﺎﻋﺪه ＇ﻮ ‪＄‬ﻠ‪ ３‬ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ‪＄‬ﺎن ﮐ‪ ３‬ﺿﺮب ﺷﻮې ده‪ ،‬د ‪ 43‬ﻋﺪد ﮐ‪4 ３‬‬
‫درې ‪＄‬ﻠ‪ ３‬ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ‪＄‬ﺎن ﮐ‪ ３‬ﺿﺮب ﺷﻮي دي‪ .‬ﻳﻌﻨ‪43 = 4 × 4 × 4 :３‬‬
‫ﻟﻮﻣ‪７‬ى ﻣﺜﺎل‪ :‬د ﻻﻧﺪې ﻃﺎﻗﺘﻮﻧﻮ د ﻫﺮ ﻳﻮ ﻗﻴﻤﺖ ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪:‬‬
‫‪42 , 53 , 23 , 54 , 102 , 34‬‬
‫ﺣﻞ‪:‬‬
‫‪42 = 4 × 4 = 16 ، 23 = 2 × 2 × 2 = 8 ، 102 = 10 ×10 = 100‬‬
‫‪53 = 5 × 5 × 5 = 125 ، 54 = 5 × 5 × 5 × 5 = 625 ، 34 = 3 × 3 × 3 × 3 = 81‬‬
‫ﻗﺎﻋﺪه او ‪ 4‬ﺗﻮان ＊ﻮودوﻧﮑﻰ دى‪.‬‬ ‫‪2‬‬ ‫ﭘﻪ ﻣﻌﻨﺎ دي ﭼ‪３‬‬ ‫‪2 2 2 2‬‬
‫× × ×‬ ‫د‬ ‫‪2‬‬
‫‪( )4‬‬ ‫ﭘﻪ ﻫﻤﺪې ډول‬
‫‪3‬‬ ‫‪3 3 3 3‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪35‬‬
 ‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫‪ t‬د ﻻﻧﺪې ﻃﺎﻗﺘﻮﻧﻮ د ﻫﺮ ﻳﻮه ﻗﻴﻤﺖ ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪:‬‬
‫= ‪32‬‬ ‫وﻟﻴﮑﺊ‪□ ، 4 = □ ، 10 =□ ، 1:‬‬
‫‪3‬‬
‫□= ‪=□ ، 2 =□ ، 10‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪ t‬ﻻﻧﺪې د ﺿﺮب ﺣﺎ‪請‬ﻠﻮﻧﻪ د ﻃﺎﻗﺖ ﭘﻪ ډول‬
‫‪5‬‬
‫=‪4×4×4‬‬ ‫=‪9×9×9×9‬‬ ‫=‪8×8×8×8×8×8×8×8‬‬
‫‪ t‬آﻳﺎ ‪ 27‬او ‪ 7 2‬ﻋﺪدوﻧﻪ ﺳﺮه ﺑﺮاﺑﺮ دي؟ وﻟ‪３‬؟‬
‫‪3‬‬
‫‪2‬‬
‫دوﻳﻢ ﻣﺜﺎل‪ :‬اﻳﺎ د ‪ 2‬او ‪ ( )3‬ﻋﺪدوﻧﻪ ﺳﺮه ﺑﺮاﺑﺮ دي؟‬
‫‪23 2 × 2 × 2 8‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬
‫=‬ ‫=‬ ‫ﺣﻞ‪:‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2 2 2 8‬‬
‫= × × = ‪( )3‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪3 3 3 27‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪23‬‬
‫او ‪ ( )3‬ﻋﺪدوﻧﻪ ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي ﻧﻪ دي‪.‬‬ ‫ﭘﻪ ﭘﺎﻳﻠﻪ ﮐ‪ ３‬وﻳﻼى ﺷﻮ ﭼ‪ ３‬د‬
‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬
‫ﮐﻪ ﭼﻴﺮې ﻳﻮ ﻋﺪد ＇ﻮ ‪＄‬ﻠ‪ ３‬ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ‪＄‬ﺎن ﮐ‪ ３‬ﺿﺮب ﺷﻮى وي‪ ،‬ﻧﻮ د ﺿﺮب ﺣﺎ‪請‬ﻞ د ﻃﺎﻗﺖ ﭘﻪ ﺷﮑﻞ ﭘﻪ ﻟﻨ‪６‬‬
‫ډول ﻟﻴﮑﻞ ﮐ‪８５‬ي او ﻳﺎ د ﻳﻮ ﻋﺪدد ＇ﻮ ‪＄‬ﻠ‪ ３‬د ﺿﺮب د ﺣﺎ‪請‬ﻞ د ＊ﻮدﻟﻮ ﻟﻨ‪６‬ې ﻃﺮﻳﻘ‪ ３‬ﺗﻪ ﻃﺎﻗﺖ)‪(Power‬‬
‫واﻳ‪.３‬‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫‪ -1‬د ‪ 2 × 2 × 2 × 2 × 2‬د ﺿﺮب ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﻣﺴﺎوي دى ﭘﻪ‪:‬‬
‫‪a) 25‬‬ ‫‪b) 52‬‬ ‫‪c)25‬‬ ‫‪d) 36‬‬
‫‪-2‬د ‪ 10 ×10 ×10‬د ﺿﺮب ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﻣﺴﺎوي دى ﭘﻪ‪:‬‬
‫‪a) 103‬‬ ‫‪b) 310‬‬ ‫‪c)100‬‬ ‫‪d) 1010‬‬
‫‪ -3‬د ‪ 33‬ﻋﺪد ﻣﺴﺎوي دى ﭘﻪ‪:‬‬
‫‪a) 9‬‬ ‫‪b) 27‬‬ ‫‪c)54‬‬ ‫‪d) 12‬‬
‫‪ -4‬ﻳﻮ زده ﮐﻮوﻧﮑﻰ ﻳﻮ ﻋﺪد ﭘﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻴﻮ ﺿﺮﺑﻲ اﺟﺰاو ﺗﺠﺰﻳﻪ ﮐ‪７‬ى دى ﭼ‪＄ ３‬ﻮاب ﻳ‪2 × 2 × 5 × 2 × 5 ３‬‬
‫دى‪ .‬دا ‪＄‬ﻮاب د ﻃﺎﻗﺖ ﭘﻪ ﺷﮑﻞ ＇ﻨ‪／‬ﻪ ﻟﻴﮑﻼى ﺷﻮ؟‬
‫‪a) 22 × 53‬‬ ‫‪b) 23 × 52‬‬ ‫‪c) 22 × 52‬‬ ‫‪d) 23 × 53‬‬
‫‪ -5‬د ‪ 36‬او ‪ 24‬ﻋﺪدوﻧﻪ ﭘﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻴﻮ ِﺿﺮﺑﻲ اﺟﺰاوو ﺗﺠﺰﻳﻪ او د ﻃﺎﻗﺖ ﭘﻪ ډول ﻳ‪ ３‬وﻟﻴﮑﺊ‪.‬‬
‫‪ -6‬د ‪ 416‬د ﻋﺪد ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ﺿﺮﺑﻲ اﺟﺰاوې د ﻃﺎﻗﺖ ﭘﻪ ﺷﮑﻞ ﻣﺴﺎوي دي ﭘﻪ‪:‬‬
‫‪a) 25 × 13‬‬ ‫‪b) 24 × 13‬‬
‫‪ -7‬د ‪ 208‬د ﻋﺪد ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪ ９‬ﺿﺮﺑﻲ اﺟﺰاوې د ﻃﺎﻗﺖ ﭘﻪ ﺷﮑﻞ ﻣﺴﺎوي دي ﭘﻪ‪:‬‬
‫‪a) 24 × 13‬‬ ‫‪b) 25 × 13‬‬
‫‪36‬‬
 ‫د ﻃﺎﻗﺘﻮﻧﻮ د ﺿﺮب ﻗﺎﻧﻮن‬
‫‪ 24×36‬ﭘﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻴﻮ ﺿﺮﺑﻲ اﺟﺰاوو ﺗﺠﺰﻳﻪ او د ﻃﺎﻗﺖ‬
‫ﭘﻪ ډول ﻳ‪ ３‬وﻟﻴﮑﺊ د ‪ 16‬ﻋﺪد ﭘﻪ دوه ډوﻟﻪ د ﻃﺎﻗﺖ ﭘﻪ‬
‫ډول وﻟﻴﮑﺊ‪ .‬اﻳﺎ ﮐﻮﻻى ﺷﺊ ﺑﻞ ﮐﻮم ﻋﺪد ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‬
‫ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ دوه ډوﻟﻪ د ﻃﺎﻗﺖ ﭘﻪ ﺷﮑﻞ وﻟﻴﮑﻞ ﺷﻲ؟‬
‫ﻟﻮﻣ‪７‬ى ﻣﺜﺎل‪ 33 × 3 2 :‬دﺿﺮب ﺣﺎ‪請‬ﻞﻟﻪ ‪ 35‬ﺳﺮه ﭘﺮﺗﻠﻪ ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫ﺣﻞ‪＇ :‬ﺮﻧﮕﻪ ﭼ‪ ３‬ﭘﻮﻫﻴ‪８‬و ‪ 32 = 3 × 3‬او ‪ 33 = 3 × 3 × 3‬دى ﭘﻪ دې اﺳﺎس‪:‬‬
‫‪32 × 33 = 3 × 3 × 3 × 3 × 3 = 35‬‬
‫‪32 × 33 = 32+3 = 35‬‬ ‫ﭘﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮐ‪ ３‬ﻟﻴﺪل ﮐﻴ‪８‬ي ﭼ‪:３‬‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫‪ t‬ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ﻣﺴﺎواﺗﻮ ﮐ‪ ３‬ﺗﺶ ‪＄‬ﺎﻳﻮﻧﻪ ډک ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪+‬‬
‫‪7 3 × 7 2 = (7 × 7 × 7 ) × (7 × 7 ) = 7‬‬
‫( × )‪22 × 24 = (2 × 2‬‬ ‫×‬ ‫×‬ ‫×‬ ‫‪)=2‬‬
‫‪ t‬آﻳﺎ ﮐﻮﻻى ﺷﺊ د ﻫﻐﻪ ﺗﻮان ﻟﺮوﻧﮑﻮ ﻋﺪدوﻧﻮ د ﺿﺮب د ﭘﺎره ﭼ‪ ３‬ﻣﺴﺎوي ﻗﺎﻋﺪې وﻟﺮي ﻳﻮه ﻋﻤﻮﻣﻲ‬
‫ﻗﺎﻋﺪه وړاﻧﺪې ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﭘﻮرﺗﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﮐ‪ ３‬ﻣﻮ وﻟﻴﺪل ﭼ‪ ３‬د ﻫﻐﻪ ﻃﺎﻗﺘﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﺿﺮب ﮐ‪ ３‬ﭼ‪ ３‬ﻣﺴﺎوي ﻗﺎﻋﺪې وﻟﺮي ﻟﻪ ﻣﺴﺎوي‬
‫ﻗﺎﻋﺪو ＇ﺨﻪ ﻳﻮه ﻗﺎﻋﺪه ﻟﻴﮑﻮ ﭼ‪ ３‬ﺗﻮان ﻳ‪ ３‬د ！ﻮﻟﻮ ﺗﻮاﻧﻮﻧﻮ د ﺟﻤﻌ‪ ３‬ﻟﻪ ﺣﺎ‪請‬ﻞ ＇ﺨﻪ ﻋﺒﺎرت دى‪.‬‬
‫دوﻳﻢ ﻣﺜﺎل‪ :‬د ‪ 23 × 25‬او ‪ 32 × 33 × 34‬د ﺿﺮب ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﭘﻪ ﻻس راوړئ‪.‬‬
‫‪23 × 25 = 23+5 = 28‬‬ ‫ﺣﻞ‪:‬‬
‫‪32 × 33 × 34 = 32+3+ 4 = 39‬‬
‫‪37‬‬
 ‫د ‪ 23 × 33‬د ﺿﺮب ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﭘﻪ ﺑﺮﺧﻪ ﮐ‪＇ ３‬ﻪ وﻳﻼى ﺷﺊ؟‬
‫‪23 × 33 = 2 × 2 × 2 × 3 × 3 × 3 = (2 × 3)(2 × 3)(2 × 3) = (2 × 3)3 = 63‬‬
‫د ﻫﻐﻪ ﻃﺎﻗﺘﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﺿﺮب ﮐ‪ ３‬ﭼ‪ ３‬ﺗﻮاﻧﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ﻣﺴﺎوي‪ ،‬ﺧﻮ ﻗﺎﻋﺪې ﻳ‪ ３‬ﻣﺨﺘﻠﻔ‪ ３‬وي‪ ،‬ﻗﺎﻋﺪې ﻳﻮ ﻟﻪ ﺑﻠﻪ ﺳﺮه‬
‫ﺿﺮﺑﻮو او ﻟﻪ ﻣﺴﺎوي ﺗﻮاﻧﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ د ﻳﻮه ﭘﻪ ﺗﻮان ﻳ‪ ３‬ﻟﻴﮑﻮ‪.‬‬
‫درﻳﻢ ﻣﺜﺎل‪:‬‬
‫‪25 × 35 = (2 × 3)5 = 65‬‬ ‫‪،‬‬ ‫‪35 × 45 = (3 × 4)5 = 125‬‬
‫＇ﻠﻮرم ﻣﺜﺎل‪:‬‬
‫‪(34 ) 2 = 34 × 34 = 38‬‬ ‫ﻳﺎ‬ ‫‪(34 ) 2 = (3) 4× 2 = 38‬‬
‫ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ‪請‬ﻮرت ﮐ‪ ３‬ﭼ‪ ３‬ﻳﻮ ﺗﻮان ﻟﺮوﻧﮑﻰ ﻋﺪد ﭘﻪ ﺗﻮان ﭘﻮرﺗﻪ ﺷﻲ‪ ،‬د ﻃﺎﻗﺘﻮﻧﻮ د ﺿﺮب د ﻗﺎﻧﻮن ﭘﻪ اﺳﺎس‬
‫ﻗﺎﻋﺪه د دواړو ﺗﻮاﻧﻮﻧﻮ د ﺿﺮب د ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﭘﻪ ﺗﻮان ﻟﻴﮑﻮ‪.‬‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫‪ - 1‬ﻻﻧﺪې د ﺿﺮب ﺣﺎ‪請‬ﻠﻮﻧﻪ د ﺗﻮان ﻟﺮوﻧﮑﻲ ﻋﺪد ﭘﻪ ډول وﻟﻴﮑﺊ‪:‬‬
‫‪7 2 × 73 × 75 , 25 × 35 , 34 × 32‬‬
‫‪ - 2‬د ‪ 23 × 32‬د ﺿﺮب ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﻣﺴﺎوي دى ﭘﻪ‪:‬‬
‫‪a) 81‬‬ ‫‪b) 72‬‬ ‫‪c) 65‬‬
‫‪ - 3‬د ‪ 3 × 32 × 33‬د ﺿﺮب ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﻣﺴﺎوي دى ﭘﻪ‪:‬‬
‫‪a) 35‬‬ ‫‪b) 36‬‬ ‫دواړه ﻧﺎ ﺳﻢ دي )‪c‬‬
‫‪ -4‬ﺩ ‪ 23 × 33 × 43‬ﻣﺴﺎﻭﻱ ﺩﻯ ﭘﻪ‪:‬‬
‫‪a) (24)9‬‬ ‫‪b) (2 × 3 × 4)3‬‬ ‫‪c) 93‬‬ ‫‪d) (24)27‬‬
‫‪ (42 )3 - 5‬ﻣﺴﺎوي دى ﭘﻪ‪:‬‬
‫‪a) 46‬‬ ‫‪b) 48‬‬ ‫‪c) 24‬‬ ‫‪d) 45‬‬
‫‪38‬‬
 ‫د ﻃﺎﻗﺘﻮﻧﻮ و‪４‬ﺶ‬
‫‪n‬‬ ‫د ﻃﺎﻗﺘﻮﻧﻮ د ﺿﺮب د ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﻟﻪ ﭘﺎره ﻣﻮ وﮐﻮﻻى‬
‫‪A‬‬ ‫‪n-m‬‬ ‫ﺷﻮل ﭼ‪ ３‬ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻗﺎﻋﺪه ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬و اﻳﺎ ﮐﻮﻻى‬
‫‪=A‬‬ ‫ﺷﻲ ﭼ‪ ３‬د ﻃﺎﻗﺘﻨﻮﻧﻮ د و‪４‬ﺶ ﻟﭙﺎره ﻫﻢ ﮐﻮﻣﻪ‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻗﺎﻋﺪه ﻻس ﺗﻪ راوړئ‪.‬‬
‫‪Am‬‬
‫‪m<n‬‬
‫‪54‬‬
‫‪54 /5 × /5 × 5 × 5‬‬ ‫د و‪４‬ﺶ ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﭘﻪ ﺑﺮﺧﻪ ﮐ‪＇ ３‬ﻪ وﻳﻼى ﺷﺊ؟‬ ‫د‬
‫=‬ ‫‪= 5 × 5 = 52‬‬ ‫‪52‬‬
‫‪52‬‬ ‫‪/5 × /5‬‬
‫د ﻫﻐﻪ ﻃﺎﻗﺘﻮﻧﻮ د و‪４‬ﺶ ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﭼ‪ ３‬ﻣﺴﺎوي ﻗﺎﻋﺪې وﻟﺮي‪ ،‬ﻣﺴﺎوي ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ﻋﺪد دى ﭼ‪ ３‬ﻗﺎﻋﺪه ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ‬
‫ﻣﺴﺎوي ﻗﺎﻋﺪو ＇ﺨﻪ ﻳﻮه ﻗﺎﻋﺪه وي او ﺗﻮان ﻳ‪ ３‬د ‪請‬ﻮرت او ﻣﺨﺮج د ﺗﻮاﻧﻮﻧﻮ ﺗﻮﭘﻴﺮ ﻳﺎ د ﺗﻔﺮﻳﻖ ﺣﺎ‪請‬ﻞ‬
‫وي‪).‬ﭘﻪ دې ﺷﺮط ﭼ‪ ３‬ﻗﺎﻋﺪه ‪請‬ﻔﺮ ﻧﻪ وي(‬
‫‪87‬‬
‫د و‪４‬ﺶ ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﭘﻪ ﻻس راوړئ‪.‬‬ ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ى ﻣﺜﺎل‪ :‬د‬
‫‪85‬‬
‫‪87‬‬ ‫ﺣﻞ‪:‬‬
‫‪= 87 −5 = 82 = 64‬‬
‫‪85‬‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫ﻻﻧﺪې ﺗﺶ ‪＄‬ﺎﻳﻮﻧﻪ ډک ﮐ‪７‬ئ‪:‬‬
‫‪84‬‬
‫=‬ ‫=‬ ‫(=‬ ‫(= )‬ ‫)‬
‫‪24‬‬
‫‪84‬‬
‫د ‪ 4‬دو‪４‬ﺶ د ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﭘﻪ ﺑﺮﺧﻪ ﮐ‪＇ ３‬ﻪ وﻳﻼى ﺷﺊ؟‬
‫‪2‬‬
‫د ﻫﻐﻪ ﻃﺎﻗﺘﻮﻧﻮ ﭘﻪ و‪４‬ﺶ ﮐ‪ ３‬ﭼ‪ ３‬ﺗﻮاﻧﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ﻣﺴﺎوي او ﻗﺎﻋﺪې ﻳ‪ ３‬ﻣﺨﺘﻠﻔ‪ ３‬وي‪ ،‬د ‪請‬ﻮرت ﻗﺎﻋﺪه د ﻣﺨﺮج‬
‫ﭘﺮ ﻗﺎﻋﺪه و‪４‬ﺸﻮ او ﻟﻪ ﻣﺴﺎوي ﺗﻮاﻧﻮ ＇ﺨﻪ د ﻳﻮه ﭘﻪ ﺗﻮان ﻳ‪ ３‬ﻟﻴﮑﻮ‪.‬‬
‫‪39‬‬
 ‫‪65‬‬
‫دوﻳﻢ ﻣﺜﺎل‪ :‬د ‪ 5‬ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪3‬‬
‫‪65 6 × 6 × 6 × 6 × 6 6 6 6 6 6‬‬ ‫‪6‬‬
‫=‬ ‫‪= × × × × = ( )5 = 25‬‬ ‫ﺣﻞ‪:‬‬
‫‪35 3 × 3 × 3 × 3 × 3 3 3 3 3 3‬‬ ‫‪3‬‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫‪ -1‬ﻻﻧﺪې د و‪４‬ﺶ ﺣﺎ‪請‬ﻞ د ﺗﻮان ﻟﺮوﻧﮑﻲ ﻋﺪد ﭘﻪ ډول وﻟﻴﮑﺊ‪:‬‬
‫‪86‬‬ ‫‪74‬‬ ‫‪96‬‬
‫‪,‬‬ ‫‪,‬‬
‫‪46‬‬ ‫‪72‬‬ ‫‪94‬‬
‫‪ -2‬ﺳﺎده ﻳ‪ ３‬ﮐ‪７‬ئ او د ﺗﻮان ﻟﺮوﻧﮑﻲ ﻋﺪد ﭘﻪ ﺷﮑﻞ ﻳ‪ ３‬وﻟﻴﮑﺊ‪:‬‬
‫‪76 × 7 4‬‬ ‫‪54 × 53‬‬ ‫‪45 × 63‬‬
‫‪,‬‬ ‫‪,‬‬
‫‪75 × 7 2‬‬ ‫‪52 × 52‬‬ ‫‪43 × 6 2‬‬
‫‪ -3‬ﻻﻧﺪې د و‪４‬ﺶ ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﭘﻪ ﻻس راوړئ‪:‬‬
‫‪58‬‬ ‫‪811‬‬
‫‪53‬‬ ‫‪83‬‬
‫‪24 × 32‬‬
‫ﻣﺴﺎوي دى ﭘﻪ‪:‬‬ ‫‪-4‬‬
‫‪a) 1‬‬ ‫‪b) 2‬‬ ‫‪c) 3‬‬ ‫‪d) 4‬‬ ‫‪42 × 9‬‬
‫‪40‬‬
 ‫د ﻋﺪد ﻟﻴﮑﻠﻮ ﻋﻠﻤﻲ ﻃﺮﻳﻘﻪ‬
‫)‪((Scientific Notation Method‬‬
‫د ‪＄‬ﻤﮑ‪ ３‬وا！ﻦ ﻳﺎ ﻓﺎ‪請‬ﻠﻪ ﻟﻪ ﻟﻤﺮ ＇ﺨﻪ ﭘﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻨﻰ ﻳﺎ‬
‫اوﺳﻂ ډول ﻣﺴﺎوي ده ﭘﻪ‪149600000 Km :‬‬
‫د زﻫﺮې وا！ﻦ ﻳﺎ ﻓﺎ‪請‬ﻠﻪ ﻟﻪ ﻟﻤﺮ ＇ﺨﻪ ﭘﻪ اوﺳﻂ ډول ﻣﺴﺎوي‬
‫‪108200000 Km‬‬ ‫ده ﭘﻪ‪:‬‬
‫د زﺣﻞ وا！ﻦ ﻳﺎ ﻓﺎ‪請‬ﻠﻪ ﻟﻪ ﻟﻤﺮ ＇ﺨﻪ ﭘﻪ اوﺳﻂ ډول ﻣﺴﺎوي‬
‫‪1427000 Km‬‬ ‫ده ﭘﻪ‪:‬‬
‫اﻳﺎ د دې ﻋﺪدوﻧﻮ د ﻟﻴﮑﻠﻮ ﻟﭙﺎره ﻟﻨ‪６‬ه ﻃﺮﻳﻘﻪ ﭘﻴﮋﻧﻲ؟‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫‪ t‬ﻻﻧﺪې ﺗﺶ ‪＄‬ﺎﻳﻮﻧﻪ ډک ﮐ‪７‬ئ‪:‬‬
‫‪82000 = 8.2‬‬ ‫‪= 8.2 10‬‬
‫‪235 = 2.35‬‬ ‫‪= 2.35 10‬‬
‫‪73540 = 7.3540‬‬ ‫‪= 7.3540 10‬‬
‫‪ t‬اﻳﺎ د ﻟﻮﻳﻮ ﻋﺪدوﻧﻮ ﺳﺮه ﮐﺎرﮐﻮل ﺁﺳﺎﻧﻪ دي؟‬
‫ﮐﻪ وﮐﻮﻻى ﺷﻮ ﭼ‪ ３‬ﻟﻮى ﻋﺪدوﻧﻪ ﭘﻪ ﻟﻨ‪ ６‬ډول وﻟﻴﮑﻮ‪ ،‬زﻣﻮﻧ‪ ８‬ﮐﺎروﻧﻪ ﺑﻪ ＇ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﺳﺎده ﺷﻲ؟‬
‫د ﻋﺪد دﻟﻴﮑﻠﻮ ﻳﻮه ﻟﻨ‪６‬ه ﻃﺮﻳﻘﻪ درﭘﻴﮋﻧﻮ‪ .‬ﭘﻪ دې ﻃﺮﻳﻘﻪ ﮐ‪ ３‬ﻳﻮ ﻋﺪد ﭘﻪ دوو ﺑﺮﺧﻮ و‪４‬ﺸﻞ ﮐﻴ‪８‬ي‬
‫ﭼ‪ ３‬دواړه ﺑﺮﺧ‪ ３‬ﻳﻮ ﭘﻪ ﺑﻞ ﮐ‪ ３‬د ﺿﺮب ﭘﻪ ډول ﻟﻴﮑﻞ ﮐﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﭼ‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ﺑﺮﺧﻪ ﻳ‪ ３‬ﻳﻮ‬
‫داﺳ‪ ３‬ﻋﺪد دى ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ ﻳﻮه ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي او ﻳﺎ ﺗﺮې ﻟﻮى او د ‪＇ 10‬ﺨﻪ ﮐﻮﭼﻨﻰ وي‪ ،‬ﺧﻮ دوﻳﻤﻪ‬
‫ﺑﺮﺧﻪ ﻳ‪ ３‬د ‪ 10‬ﻳﻮ ﻃﺎﻗﺖ وي‪ .‬د ﻋﺪد د ﻟﻴﮑﻠﻮ دې ﻟﻨ‪６‬ې ﻃﺮﻳﻘ‪ ３‬ﺗﻪ د ﻋﺪد د ﻟﻴﮑﻠﻮ ﻋﻠﻤﻲ ﻃﺮﻳﻘﻪ‬
‫)‪ (Scientific Notation Method‬واﻳﻲ‪.‬‬
‫ﻟﻮﻣ‪７‬ى ﻣﺜﺎل‪ :‬د ‪ 820000‬ﻋﺪد د ﻋﺪد د ﻟﻴﮑﻠﻮ ﭘﻪ ﻋﻠﻤﻲ ﻃﺮﻳﻘﻪ وﻟﻴﮑﺊ‪.‬‬
‫ﺣﻞ‪ :‬د ‪ 8.2‬ﻋﺪد ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ ‪ 10‬ﮐﻮﭼﻨﻰ اوﻟﻪ ﻳﻮه ＇ﺨﻪ ﻟﻮى دى اﻧﺘﺨﺎﺑﻮو‪ ،‬ﭘﻪ دې اﺳﺎس د ‪820000‬‬
‫د ﻋﺪد د ﻟﻴﮑﻠﻮ ﻋﻠﻤﻲ ﻃﺮﻳﻘﻪ ﻋﺒﺎرت ده ﻟﻪ‪:‬‬
‫‪820000 = 8.2 × 100000 = 8.2 × 105‬‬
‫دوﻳﻢ ﻣﺜﺎل‪ :‬ﮐﻪ د ﻳﻮې اﻟﻮﺗﮑ‪ ３‬وزن ‪ 32500000 kg‬وي‪ ،‬دا ﻋﺪد د ﻋﺪد د ﻟﻴﮑﻠﻮ ﭘﻪ ﻋﻠﻤﻲ ډول‬
‫‪41‬‬
 ‫وﻟﻴﮑﺊ‪:‬‬
‫‪32500000 → 3.25 × 107‬‬ ‫ﺣﻞ‪:‬‬
‫‪-----------‬‬
‫‪ 7‬ﺧﺎﻧ‪３‬‬
‫＇ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ 32500000 = 3.25 ×107 ３‬دى‪ ،‬ﻧﻮ ددې اﻟﻮﺗﮑ‪ ３‬وزن ‪ 3.25 ×107‬دى‪.‬‬
‫در‪４‬ﻢ ﻣﺜﺎل‪ :‬د ‪ 243 × 103‬ﻋﺪد د ﻋﺪد د ﻟﻴﮑﻠﻮ ﭘﻪ ﻋﻠﻤﻲ ﻃﺮﻳﻘﻪ وﻟﻴﮑﺊ‪.‬‬
‫ﺣﻞ‪＇ :‬ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ ３‬د ‪ 243‬ﻋﺪد ﻟﻪ ‪＇ 10‬ﺨﻪ ﻟﻮى دى‪ ،‬ﻧﻮ‪:‬‬
‫‪243 × 103 = (2.43 × 102 )× 103 = 2.43 × 105‬‬
‫＇ﻠﻮرم ﻣﺜﺎل‪ :‬د ﺳﭙﻮږﻣﻰ ﻓﺎ‪請‬ﻠﻪ ﻟﻪ ﻟﻤﺮ ＇ﺨﻪ ‪ 384400Km‬ده‪ ،‬دا ﻓﺎ‪請‬ﻠﻪ دﻋﺪد د ﻟﻴﮑﻠﻮ ﭘﻪ‬
‫ﻋﻠﻤﻲ ﻃﺮﻳﻘﻪ ﻟﻴﮑﻮ ﭼ‪ ３‬ﻋﺒﺎرت دی ﻟﻪ‪:‬‬
‫‪384400 = 3.844 × 105Km‬‬
‫وﭘﻮﻫﻴﺪو ﭼ‪ :３‬د ﻳﻮ ﻋﺪد د ﻟﻴﮑﻠﻮ ﻋﻠﻤﻲ ﻃﺮﻳﻘﻪ داﺳ‪ ３‬ده ﭼ‪ ３‬ﻳﻮ ﻋﺪد ﻣﺴﺎوي ﻳﺎ ﻟﻮى ﻟﻪ ﻳﻮه او ﮐﻮﭼﻨﻰ‬
‫ﻟﻪ ‪ 10‬د ‪ 10‬ﭘﻪ ﻳﻮ ﻃﺎﻗﺖ ﮐ‪ ３‬د ﺿﺮب ﭘﻪ ډول ﻟﻴﮑﻮ‪.‬‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫‪ -1‬ﻻﻧﺪې ﻋﺪدوﻧﻪ د ﻋﺪد دﻟﻴﮑﻠﻮ ﭘﻪ ﻋﻠﻤﻲ ﻃﺮﻳﻘﻪ وﻟﻴﮑﺊ‪:‬‬
‫‪511 ،‬‬ ‫‪510 ، 60230 ، 8540 ، 435.2 × 103 ، 88.8 × 1011‬‬
‫‪ -2‬د ‪ 88800000‬ﻋﺪد د ﻋﺪد ﻟﻴﮑﻠﻮ د ﻋﻠﻤﻲ ﻃﺮﻳﻘ‪ ３‬ﭘﻪ ﺷﮑﻞ ﻣﺴﺎوي دى ﭘﻪ‪:‬‬
‫‪a)8.88 × 106‬‬ ‫‪b)8.88 × 107‬‬ ‫‪c)8.88 × 108‬‬
‫‪ -3‬د ‪ 512 ⋅ 3 ×105‬ﻋﺪد د ﻋﺪد ﻟﻴﮑﻠﻮ د ﻋﻠﻤﻲ ﻃﺮﻳﻘ‪ ３‬ﭘﻪ ﺷﮑﻞ ﻣﺴﺎوي دى ﭘﻪ‪:‬‬
‫‪a)5.123 × 102 b)5.123 × 107‬‬ ‫‪c)5.123 × 105 d)5.123 × 104‬‬
‫‪ -4‬د ‪ 810000000000‬ﻋﺪد د ﻋﺪد ﻟﻴﮑﻠﻮ د ﻋﻠﻤﻲ ﻃﺮﻳﻘ‪ ３‬ﭘﻪ ﺷﮑﻞ ﻣﺴﺎوي دى ﭘﻪ‪:‬‬
‫‪a)8.1 × 1011‬‬ ‫‪b)8.1 × 1010‬‬ ‫‪c)8.1 × 109‬‬ ‫‪d)8.1 × 108‬‬
‫‪ -5‬د ﻋﻄﺎرد ﻓﺎ‪請‬ﻠﻪ ﻟﻪ ﻟﻤﺮ ＇ﺨﻪ ‪ 57900000Km‬ده‪ ،‬دا وا！ﻦ)ﻓﺎ‪請‬ﻠﻪ( د ﻋﺪد د ﻟﻴﮑﻠﻮ ﭘﻪ ﻋﻠﻤﻲ‬
‫ﻃﺮﻳﻘﻪ وﻟﻴﮑﺊ‪.‬‬
‫‪42‬‬
 ‫ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ ﻟﻮى ﻣﺸﺘﺮک ﻗﺎﺳﻢ ﻳﺎ ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ ﻟﻮى‬
‫ﻣﺸﺘﺮک ﻓﮑﺘﻮر‬
‫‪Greatest common divisor (G.C.D)or‬‬
‫‪Gr‬‬
‫‪Highest‬‬
‫‪Hi‬‬ ‫)‪common Factor(H.C.F‬‬
‫ﭘﻪ ﻳﻮه ！ﻮﻟﮕﻲ ﮐ‪ 36 ３‬زده ﮐﻮوﻧﮑﻲ ﭘﻪ ﻟﻮﺳﺖ ﺑﻮﺧﺖ‬
‫دي‪ .‬ﻳﻮه ورځ د رﻳﺎﺿﻲ ＊ﻮوﻧﮑﻰ ﻏﻮ＊ﺘﻞ ﭼ‪ ３‬زده‬
‫ﮐﻮوﻧﮑﻲ ‪－‬ﺮوﭘﻲ ﮐﺎر وﮐ‪７‬ي‪＊ .‬ﻮوﻧﮑﻲ ﻏﻮاړي ﭼ‪３‬‬
‫زده ﮐﻮوﻧﮑﻲ ﭘﻪ ﻣﺴﺎوي ‪－‬ﺮوﭘﻮﻧﻮ وو‪４‬ﺸﻲ‪＊ ،‬ﻮوﻧﮑﻰ‬
‫＇ﻮ ﮐﺴﻴﺰ ‪－‬ﺮوﭘﻮﻧﻪ ﺟﻮړوﻻى ﺷﻲ؟‬
‫ﻗﺎﺳﻢ )‪ :(Divisor‬ﮐﻪ ﻳﻮ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻋﺪد ﭘﺮ ﺑﻞ ﭘﻮره وو‪４‬ﺸﻞ ﺷﻲ‪ ،‬دوﻳﻢ ﻋﺪد ﺗﻪ د ﻟﻮﻣ‪７‬ي ﻋﺪد ﻗﺎﺳﻢ‬
‫واﻳﻲ‪ .‬د ﻣﺜﺎل ﭘﻪ ډول ‪ 24‬ﭘﺮ ‪ 8‬ﭘﻮره و‪４‬ﺸﻞ ﮐﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﭘﻪ دې ﻣﻌﻨﺎ ﭼ‪ 24 ÷ 8 = 3 ３‬دى‪ ،‬ﻧﻮ ‪ 8‬د ‪ 24‬ﻳﻮ‬
‫ﻗﺎﺳﻢ دى‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﻫﻤﺪې ډول ‪ 5‬د ‪ 30‬د ﻋﺪد ﻳﻮ ﻗﺎﺳﻢ او ‪ 3‬د ‪ 102‬د ﻋﺪد ﻳﻮ ﻗﺎﺳﻢ دى‪.‬‬
‫ﻟﻮﻣ‪７‬ى ﻣﺜﺎل‪ :‬د ‪ 12‬د ﻋﺪد ﻗﺎﺳﻤﻮﻧﻪ ﻋﺒﺎرت دي ﻟﻪ }‪ = {1,2,3,4,6,12‬د ‪ 12‬ﻗﺎﺳﻤﻮﻧﻮ ﺳ＀‪.‬‬
‫دوﻳﻢ ﻣﺜﺎل‪ :‬د ‪ 16‬او ‪ 40‬د ﻋﺪدوﻧﻮ ﻗﺎﺳﻤﻮﻧﻪ ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫}‪{1,2,4,8,16‬‬ ‫ﺣﻞ‪ :‬د ‪ 16‬د ﻗﺎﺳﻤﻮﻧﻮ ﺳ＀ ﻋﺒﺎرت دى ﻟﻪ‪:‬‬
‫}‪{1,2,4,5,8,10,20,40‬‬ ‫او د ‪ 40‬د ﻗﺎﺳﻤﻮﻧﻮ ﺳ＀ ﻋﺒﺎرت دى ﻟﻪ‪:‬‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫‪ t‬د ‪ 6‬د ﻗﺎﺳﻤﻮﻧﻮ ﺳ＀ ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪ t‬د ‪ 24‬د ﻗﺎﺳﻤﻮﻧﻮ ﺳ＀ ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪ t‬ﮐﻮم ﻋﺪدوﻧﻪ ﻫﻢ د ‪ 6‬او ﻫﻢ د ‪ 24‬ﻗﺎﺳﻤﻮﻧﻪ دي؟‬
‫‪ t‬د ﻣﺸﺘﺮﮐﻮ ﻗﺎﺳﻤﻮﻧﻮ ﺳ＀ د ﺳ＂ﻮﻧﻮ د ﺗﻘﺎﻃﻊ ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ ＊ﮑﺎره ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫ﻣﺸﺘﺮک ﻗﺎﺳﻢ )‪ :(Common divisor‬ﮐﻪ دوه ﻳﺎ ＇ﻮ ﻋﺪدوﻧﻪ‪ ،‬ﭘﻪ ﻳﻮه ﻋﺪد ﭘﻮره وو‪４‬ﺸﻞ ﺷﻲ دې‬
‫ﻋﺪدﺗﻪ د دې ﻋﺪدوﻧﻮ ﻣﺸﺘﺮک ﻗﺎﺳﻢ واﻳﻲ‪.‬‬
‫درﻳﻢ ﻣﺜﺎل‪ :‬د ‪ 24،16‬او ‪ 40‬ﻋﺪدوﻧﻮ د ﻣﺸﺘﺮﮐﻮ ﻗﺎﺳﻤﻮﻧﻮ ﺳ＀ ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫}‪ ={1,2,4,8,16‬د ‪ 16‬د ﻗﺎﺳﻤﻮﻧﻮ ﺳ＀ = ‪A‬‬ ‫ﺣﻞ‪:‬‬
‫}‪ = {1,2,3,4,6,8,12,24‬د ‪ 24‬دﻗﺎﺳﻤﻮﻧﻮ ﺳ＀ = ‪B‬‬
‫}‪ ={1,2,4,5,8,10,20,40‬د ‪ 40‬د ﻗﺎﺳﻤﻮﻧﻮ ﺳ＀ = ‪C‬‬
‫‪43‬‬
 ‫}‪ = {1,2,4,8,16}∩{1,2,3,4,6,8,12,24}∩{1,2,4,5,8,10,20,40‬د ‪ 24 ،16‬او ‪ 40‬د ﻣﺸﺘﺮﮐﻮ ﻗﺎﺳﻤﻮﻧﻮ ﺳ＀‬
‫}‪= {1,2,4,8‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬
‫‪3‬‬ ‫د ‪ 24،16‬او ‪ 40‬د ﻣﺸﺘﺮﮐﻮ ﻗﺎﺳﻤﻮﻧﻮ ﺳ＀ ﻟﻪ }‪＇ {1,2,4,8‬ﺨﻪ ﻋﺒﺎرت دى‪،‬‬
‫‪16‬‬ ‫‪12‬‬
‫‪6‬‬ ‫ﭼ‪ ３‬د ‪ B,A‬او ‪ C‬د در‪４‬ﻮ ﺳ＂ﻮﻧﻮ ﺗﻘﺎﻃﻊ ﻧﻪ ﭘﻪ ﻻس را‪＄‬ﻲ ﭘﻪ ﺷﮑﻞ ﮐ‪ ３‬ﻫﻢ‬
‫‪1 2‬‬
‫‪24‬‬ ‫＊ﻮدل ﺷﻮى دى‪ .‬ﭘﻪ دې ﻣﻌﻨﺎ ﭼ‪ ３‬درې واړه ﻋﺪدوﻧﻪ ﭘﺮ ‪ 2،4،8‬او ‪ 1‬ﭘﻮره و‪４‬ﺸﻞ‬
‫‪4 8‬‬
‫ﮐﻴ‪８‬ي‪.‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪20‬‬ ‫ﻟﻴﺪل ﮐﻴ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﺸﺘﺮﮐﻮ ﻗﺎﺳﻤﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬د ‪ 8‬ﻋﺪد ﻟﻪ ！ﻮﻟﻮ ﻣﺸﺘﺮﮐﻮ ﻗﺎﺳﻤﻮﻧﻮ‬
‫‪40‬‬
‫＇ﺨﻪ ﻟﻮى دى‪ ،‬ﻧﻮ ﭘﻪ دې اﺳﺎس د ‪ 8‬ﻋﺪد د ‪ 24،16‬او ‪ 40‬ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ ﻟﻮى‬
‫‪C‬‬ ‫ﻣﺸﺘﺮک ﻗﺎﺳﻢ دى‪.‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬ ‫＇ﻠﻮرم ﻣﺜﺎل‪ :‬د ‪ 45‬او ‪ 30‬د ﻋﺪدوﻧﻮ ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ ﻟﻮى ﻣﺸﺘﺮک ﻗﺎﺳﻢ ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪2‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪9‬‬ ‫ﺣﻞ‪ :‬ﭘﻪ ﺷﮑﻞ ﮐ‪ ３‬د ‪ A‬او ‪ B‬د ﻗﺎﺳﻤﻮﻧﻮ د ﺳ＂ﻮﻧﻮ ﺗﻘﺎﻃﻊ د ‪ 30‬او ‪ 45‬د ﻋﺪدوﻧﻮ‬
‫‪6‬‬
‫‪3‬‬ ‫ﻣﺸﺘﺮک ﻗﺎﺳﻤﻮﻧﻪ دي‪.‬‬
‫‪10‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪15‬‬ ‫‪45‬‬
‫‪30‬‬
‫}‪ = A ={1,2,3,5,6,10,15,30‬د ‪ 30‬د ﻗﺎﺳﻤﻮﻧﻮ ﺳ＀‬
‫}‪ = B ={1,3,5,9,15,45‬د ‪ 45‬د ﻗﺎﺳﻤﻮﻧﻮ ﺳ＀‬
‫}‪ ={1,2,3,5,6,10,15,30}∩{1,3,5,9,15,45‬د ‪ 30‬او ‪ 45‬د ﻣﺸﺘﺮﮐﻮ ﻗﺎﺳﻤﻮﻧﻮ ﺳ＀‪.‬‬
‫}‪={1,3,5,15‬‬
‫＇ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ ３‬د ‪ 45‬او ‪ 30‬ﭘﻪ ﻣﺸﺘﺮﮐﻮ ﻗﺎﺳﻤﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬د ‪ 15‬ﻋﺪد ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ ﻟﻮى دى‪ ،‬ﻧﻮ د ‪ 15‬ﻋﺪد د ‪45‬‬
‫او ‪ 30‬ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ ﻟﻮى ﻣﺸﺘﺮک ﻗﺎﺳﻢ دى‪.‬‬
‫زده ﻣﻮﮐ‪７‬ل ﭼ‪ :３‬د دوو ﻳﺎ ＇ﻮ ﻋﺪدوﻧﻮ ﺗﺮ！ﻮﻟﻮ ﻟﻮى ﻣﺸﺘﺮک ﻗﺎﺳﻢ ﺑﺎﻳﺪ‪:‬‬
‫‪ - 2‬ﺗﺮ！ﻮﻟﻮ ﻣﺸﺘﺮﮐﻮ ﻗﺎﺳﻤﻮ ＇ﺨﻪ ﻟﻮى وي‪.‬‬ ‫‪ - 1‬د دې ﻋﺪدوﻧﻮ ﻣﺸﺘﺮک ﻗﺎﺳﻢ وي‪.‬‬
‫د دوو ﻳﺎ ＇ﻮ ﻋﺪدوﻧﻮ ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ ﻟﻮى ﻣﺸﺘﺮک ﻗﺎﺳﻢ ﻫﻐﻪ ﻟﻮى ﻋﺪد دى ﭼ‪ ３‬راﮐ‪７‬ل ﺷﻮي ﻋﺪدوﻧﻪ ！ﻮل ﭘﺮې‬
‫ﭘﻮره و‪４‬ﺸﻞ ﮐ‪８５‬ي‪.‬‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫‪ -1‬اﻳﺎ ‪ 5‬د ‪ 35‬د ﻋﺪد ﻳﻮ ﻗﺎﺳﻢ دى؟ وﻟ‪３‬؟‬
‫‪ -2‬اﻳﺎ ‪ 4‬د ‪ 38‬د ﻋﺪد ﻳﻮ ﻗﺎﺳﻢ دى؟ وﻟ‪３‬؟‬
‫‪ -3‬د ﻻﻧﺪې ﻋﺪدوﻧﻮ ﻣﺸﺘﺮک ﻗﺎﺳﻤﻮﻧﻪ او ﺗﺮ！ﻮﻟﻮ ﻟﻮى ﻣﺸﺘﺮک ﻗﺎﺳﻢ ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪a)24,32‬‬ ‫‪b)25,40‬‬ ‫‪c)50,52‬‬ ‫‪d)7,16‬‬
‫‪ -4‬د دوو ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻴﻮ ﻋﺪدوﻧﻮ ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ ﻟﻮى ﻣﺸﺘﺮک ﻗﺎﺳﻢ ＇ﻮ دى؟‬
‫‪44‬‬
 ‫د ﺗﺠﺰﻳ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ د ﺗﺮ！ﻮﻟﻮ ﻟﻮى ﻣﺸﺘﺮک‬
‫ﻗﺎﺳﻢ ﭘﻴﺪا ﮐﻮل‪:‬‬
‫د ﻳﻮې ﮐﻮ！‪ ３‬اوږدواﻟﻰ‪ ،‬ﺳﻮر او ﻟﻮړواﻟﻰ ﭘﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ‬
‫ﺳﺮه ‪ 910‬ﺳﺎﻧﺘﻲ ﻣﺘﺮه‪780 ،‬ﺳﺎﻧﺘﻲ ﻣﺘﺮه او ‪390‬‬
‫ﺳﺎﻧﺘﻲ ﻣﺘﺮه دی د ﺗﺮ！ﻮﻟﻮ ﻟﻮﻳ‪ ３‬ﻓﻴﺘ‪ ３‬اوږدواﻟﻰ ﺑﻪ‬
‫＇ﻮﻣﺮه وي ﭼ‪ ３‬د دې ﮐﻮ！‪ ３‬اوږدواﻟﻰ‪ ،‬ﺳﻮر او‬
‫ﻟﻮړواﻟﻰ ﭘﺮې ﭘﻮره اﻧﺪازه ﺷﻲ؟‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫‪ t‬د ‪ 36‬او ‪ 24‬د ﻋﺪدوﻧﻮ ﻗﺎﺳﻤﻮﻧﻪ وﻟﻴﮑﺊ د ‪ 16‬او ‪ 36‬ﺗﺮ！ﻮﻟﻮ ﻟﻮى ﻣﺸﺘﺮک ﻗﺎﺳﻢ ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪ t‬د ‪ 36‬او ‪ 24‬ﻋﺪدوﻧﻪ د ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻴﻮ ﺿﺮﺑﻲ اﺟﺰاو د ﺿﺮب ﭘﻪ ډول وﻟﻴﮑﺊ‪.‬‬
‫‪ t‬د ‪ 36‬او ‪ 24‬ﻣﺸﺘﺮﮐ‪ ３‬ﺿﺮﺑﻲ اﺟﺰاوي ﮐﻮﻣ‪ ３‬دي؟‬
‫‪ t‬د ﻟﻮى ﻣﺸﺘﺮک ﻗﺎﺳﻢ او دﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻴﻮ ﺿﺮﺑﻲ اﺟﺰاوو ﭘﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ﮐ‪ ３‬ﮐﻮﻣﻪ اړﻳﮑﻪ ﭘﻴﺪا ﮐﻮﻻى ﺷﺊ؟‬
‫ﻟﻪ ﭘﻮرﺗﻨﻴﻮ ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ داﺳ‪ ３‬ﭘﺎﻳﻠﻪ ﭘﻪ ﻻس را‪＄‬ﻲ ﭼ‪ ３‬د ﺗﺠﺰﻳﻲ ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ د ﻟﻮى ﻣﺸﺘﺮک ﻗﺎﺳﻢ د‬
‫ﭘﻴﺪا ﮐﻮﻟﻮ ﻟﭙﺎره ﻻﻧﺪې ﭘ‪７‬اووﻧﻪ ﺳﺮﺗﻪ ورﺳﻮئ‪.‬‬
‫‪ -1‬راﮐ‪７‬ل ﺷﻮي ﻋﺪودﻧﻪ ﭘﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻴﻮ ﺿﺮﺑﻲ اﺟﺰاوو ﺗﺠﺰﻳﻪ ﮐ‪７‬ئ او د ﻃﺎﻗﺖ ﭘﻪ ﺷﮑﻞ ﻳ‪ ３‬وﻟﻴﮑﺊ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻫﻐﻪ ﻣﺸﺘﺮﮐ‪ ３‬ﺿﺮﺑﻲ اﺟﺰاوې ﭼ‪ ３‬ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ ﮐﻮﭼﻨﻲ ﺗﻮاﻧﻮﻧﻪ وﻟﺮي‪ ،‬ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ﻣﻨ‪ ＃‬ﮐ‪ ３‬ﺿﺮﺑﻮو‪ .‬دﻏﻪ د‬
‫ﺿﺮب ﺣﺎ‪請‬ﻞ د راﮐ‪７‬ل ﺷﻮﻳﻮ ﻋﺪدوﻧﻮ ﻟﻮى ﻣﺸﺘﺮک ﻗﺎﺳﻢ دى‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪ :‬د ‪ 208‬او ‪ 390‬ﻋﺪدوﻧﻮ ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ ﻟﻮى ﻣﺸﺘﺮک ﻗﺎﺳﻢ ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪208‬‬ ‫ﺣﻞ‪:‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪390‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪104‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪195‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪52‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪65‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪26‬‬
‫‪13‬‬ ‫‪13‬‬
‫‪13‬‬ ‫‪13‬‬
‫‪1‬‬
‫‪1‬‬
‫‪390 = 2 × 3 × 5 ×13‬‬ ‫‪208 = 2 × 2 × 2 × 2 ×13 = 24 × 13‬‬
‫‪45‬‬
‫ﭘﻪ دې اﺳﺎس د ‪ 390‬او ‪ 208‬ﺗﺮ！ﻮﻟﻮ ﻟﻮى ﻣﺸﺘﺮک ﻗﺎﺳﻢ ﻟﻪ ‪＇ 2 ×13 = 26‬ﺨﻪ ﻋﺒﺎرت دى او ﻳﺎﭘﻪ‬
‫ﻻﻧﺪې ﺟﺪول ﮐ‪ ３‬ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ ﻟﻮى ﻣﺸﺘﺮک ﻗﺎﺳﻢ دا رﻧ‪／‬ﻪ ﻫﻢ ﭘﻴﺪا ﮐﻮﻻی ﺷﻮ‪:‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪208‬‬ ‫‪390‬‬
‫‪13‬‬ ‫‪104‬‬ ‫‪195‬‬
‫‪8‬‬ ‫‪15‬‬
‫ﻗﺎﺳﻢ ﻟﻪ ‪＇ 2 ×13 = 26‬ﺨﻪ ﻋﺒﺎرت دى‪.‬‬
‫ﻣﺸﺘﺮک ﻢ‬
‫ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ ﻟﻟﻮى ﻣﺸ‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ داﺳ‪ ３‬ﻟﻮى ﻋﺪد ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ ﭼ‪ 208،106 ３‬او ‪ 324‬ﭘﺮې ﭘﻮره وو‪４‬ﺸﻞ ﺷﻲ‪.‬‬
‫زده ﻣﻮ ﮐ‪７‬ل ﭼﻲ‪ :‬د ﺗﺠﺰﻳ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ د دوو ﻳﺎ ＇ﻮ ﻋﺪدوﻧﻮ ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ ﻟﻮى ﻣﺸﺘﺮک ﻗﺎﺳﻢ د ﭘﻴﺪا ﮐﻮﻟﻮ ﻟﭙﺎره‪،‬‬
‫ﻟﻮﻣ‪７‬ى ﻋﺪدوﻧﻪ ﭘﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻴﻮ ﺿﺮﺑﻲ اﺟﺰاوو ﺗﺠﺰﻳﻪ ﮐﻮو او د ﻃﺎﻗﺖ ﭘﻪ ﺷﮑﻞ ﻳ‪ ３‬ﻟﻴﮑﻮ او ﺑﻴﺎ ﻫﻐﻪ ﻣﺸﺘﺮﮐ‪３‬‬
‫ﺿﺮﺑﻲ اﺟﺰاوې ﭼ‪ ３‬ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ ﮐﻮﭼﻨﻲ ﺗﻮاﻧﻮﻧﻪ وﻟﺮي ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ﻣﻨ‪ ＃‬ﮐ‪ ３‬ﺿﺮﺑﻮو دا د ﺿﺮب ﺣﺎ‪請‬ﻞ د راﮐ‪７‬ل‬
‫ﺷﻮو ﻋﺪدوﻧﻮ ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ ﻟﻮى ﻣﺸﺘﺮک ﻗﺎﺳﻢ دى‪.‬‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫‪ -1‬د ‪ 23 × 3 × 7‬او ‪ 25 × 32‬ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ ﻟﻮى ﻣﺸﺘﺮک ﻗﺎﺳﻢ ﻋﺒﺎرت دى ﻟﻪ‪:‬‬
‫‪a) 25 ×32 ×7‬‬ ‫‪b) 23 ×3‬‬ ‫‪c) 25 ×32‬‬ ‫‪d) 2 ×3‬‬
‫‪ -2‬د ‪ 45‬او ‪ 56‬ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ ﻟﻮى ﻣﺸﺘﺮک ﻗﺎﺳﻢ ﻣﺴﺎوي دى ﭘﻪ‪:‬‬
‫‪a) 4‬‬ ‫‪b) 6‬‬ ‫ﻫﻴ＆ ﻳﻮ )‪c‬‬
‫‪ -3‬د ﻻﻧﺪې ﻋﺪدوﻧﻮ ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ ﻟﻮى ﻣﺸﺘﺮک ﻗﺎﺳﻢ ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪:‬‬
‫‪a) 48 , 78‬‬ ‫‪b) 13 , 15‬‬ ‫‪c) 16,17 , 48‬‬ ‫‪d) 18 ,25, 35‬‬
‫‪ -4‬د ﺗﺠﺰﻳ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ى د ﻻﻧﺪې راﮐ‪７‬ل ﺷﻮو ﻋﺪدوﻧﻮ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪ ９‬ﺿﺮﺑﻲ اﺟﺰاوې‪ ،‬او ﺑﻴﺎ ﻳ‪ ３‬ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ‬
‫ﻟﻮى ﻣﺸﺘﺮک ﻗﺎﺳﻢ ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪a) 40,16‬‬ ‫‪b) 18,42‬‬ ‫‪c) 27,84‬‬ ‫‪d) 36 ,60‬‬
‫‪ -5‬د ‪ 12‬او ‪ 24‬ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ ﻟﻮى ﻣﺸﺘﺮک ﻗﺎﺳﻢ ﻣﺴﺎوي دى ﭘﻪ‪:‬‬
‫‪a) 1‬‬ ‫‪b) 2‬‬ ‫‪c) 3‬‬ ‫‪d) 12‬‬
‫‪46‬‬
 ‫ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ ﮐﻮﭼﻨﻰ ﻣﺸﺘﺮک ﻣﻀﺮب‬
‫)‪Least common multiple(L.C.M‬‬
‫‪Lea‬‬
‫د ！ﺮاﮐ＂ﻮر دﮐﻮﭼﻨﻲ ！ﺎﻳﺮ ﻣﺤﻴﻂ ‪ 360‬ﺳﺎﻧﺘﻲ ﻣﺘﺮه او‬
‫د ﻟﻮى ！ﺎﻳﺮ ﻣﺤﻴﻂ ‪ 600‬ﺳﺎﻧﺘﻲ ﻣﺘﺮه دى‪！ .‬ﺮاﮐ＂ﻮر ﻟ‪８‬‬
‫ﺗﺮﻟ‪８‬ه ﺑﺎﻳﺪ ＇ﻮﻣﺮه وا！ﻦ)ﻓﺎ‪請‬ﻠﻪ( ووﻫﻲ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ！ﺎﻳﺮوﻧﻮ‬
‫！ﺎﮐﻞ ﺷﻮى ！ﮑﻰ د دوﻳﻢ ‪＄‬ﻞ ﻟﭙﺎره ﻳﻮ ‪＄‬ﺎى ‪＄‬ﻤﮑ‪３‬‬
‫ﺗﻪ ورﺳﻴ‪８‬ي؟‬
‫ﻓﻌﺂﻟﻴﺖ‬
‫‪ t‬د ‪ 4‬ﻋﺪد ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬وﻧﻴﺴﺊ او ﭘﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺳﺮه ﻳ‪ ３‬ﭘﻪ ‪ 5،4،3،2،1‬او ‪ 6‬ﮐ‪ ３‬ﺿﺮب ﮐ‪７‬ئ‪ .‬د دې ！ﻮﻟﻮ‬
‫ﻋﺪدوﻧﻮ ﻣﺸﺘﺮک ﺧﺎ‪請‬ﻴﺖ ＇ﻪ دى؟‬
‫‪ t‬اﻳﺎ ﻧﻮر ﻋﺪدوﻧﻪ ﭘﻴﺪا ﮐﻮﻻى ﺷﺊ ﭼ‪ ３‬دا ﺧﺎ‪請‬ﻴﺖ وﻟﺮي؟‬
‫ﭘﻪ ﭘﻮرﺗﻨﻴﻨﻮ ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﻣﻮ وﻟﻴﺪل ﭼ‪ ３‬ﻻس ﺗﻪ راﻏﻠﻲ ﻋﺪدوﻧﻪ ﭘﺮ ‪ 4‬ﭘﻮره و‪４‬ﺸﻞ ﮐﻴ‪８‬ي‪.‬دې ﻋﺪدوﻧﻪ ﺗﻪ‬
‫ﻲ }‪ ={4,8,12,16,20,....‬د ‪ 4‬د ﺮﺑﻮ ﻮ‬
‫ﻣﻀﺮﺑﻮﻧﻮ ﺳ＀‬ ‫واﻳﻲ‬
‫ﻣﻀﺮﺑﻮﻧﻪ ﻳ‬
‫ﻀﺮﺑﻮﻧﻪ‬
‫ﻀﺮﺑﻮ‬
‫د ‪ 4‬ﻣﻀ‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫‪ t‬ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ﺟﺪول ﮐ‪ ３‬د ‪ 3‬او ‪ 4‬ﻋﺪدوﻧﻮ ﻣﻀﺮﺑﻮﻧﻪ ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ او دﺟﺪول ﺗﺶ ‪＄‬ﺎﻳﻮﻧﻪ ډک ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪10 11 12 13‬‬
‫×‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪10 11‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪...‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪...‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪...‬‬
‫‪ t‬د ‪ 3‬او ‪ 4‬ﭘﻪ ﻣﻀﺮﺑﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﮐﻮم ﻋﺪدوﻧﻪ ﻣﺸﺘﺮک دي؟‬
‫‪ t‬د ‪ 3‬او ‪ 4‬ﭘﻪ ﻣﺸﺘﺮﮐﻮ ﻣﻀﺮﺑﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﮐﻮﭼﻨﻰ ﻣﺸﺘﺮک ﻣﻀﺮب ﮐﻮم ﻋﺪد دى؟‬
‫‪47‬‬
 ‫اﻳﺎ د ﻳﻮ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻋﺪد د ﻣﻀﺮﺑﻮﻧﻮ ﺷﻤ‪５‬ﺮ ﻣﻌﻠﻮم وي؟‬
‫ﻣﺜﺎل‪ :‬د ‪ 8،6‬او ‪ 12‬ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ ﮐﻮﭼﻨﻰ ﻣﺸﺘﺮک ﻣﻀﺮب ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫ﺣﻞ‪:‬‬
‫}‪ = A = {6 ,12 ,18 , 24 , 30 , 36 , 42 , 48 ...‬د ‪ 6‬د ﻋﺪد د ﻣﻀﺮﺑﻮﻧﻮ ﺳ＀‬
‫}‪ = B = {8 ,16 , 24 , 32 , 40 , 48 , 56 ...‬د ‪ 8‬د ﻋﺪد د ﻣﻀﺮﺑﻮﻧﻮ ﺳ＀‬
‫}‪ = C = {12 , 24 , 36 , 48 , 60 , 72 ...‬د ‪ 12‬د ﻋﺪد د ﻣﻀﺮﺑﻮﻧﻮ ﺳ＀‬
‫د ‪ 8،6‬او ‪ 12‬د ﻣﺸﺘﺮﮐﻮ ﻣﻀﺮﺑﻮﻧﻮ ﺳ＀ ﻟﻪ }‪＇ (A I B) I C = {24,48...‬ﺨﻪ ﻋﺒﺎرت دى‪ ،‬ﭼ‪３‬‬
‫د دې ﺳ＀ ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ ﮐﻮﭼﻨﻰ ﻋﻨﺼﺮ ‪ 24‬دى‪ ،‬ﻧﻮ ﭘﻪ دې اﺳﺎس د ‪ 8،6‬او ‪ 12‬ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ ﮐﻮﭼﻨﻰ ﻣﺸﺘﺮک‬
‫ﻣﻀﺮب ‪ 24‬دى‪.‬‬
‫ﮐﻮﻻى ﺷﻮ ﭼ‪ ３‬د ‪ 8،6‬او ‪ 12‬ﺗﺮ ﺗﻮﻟﻮ ﮐﻮﭼﻨﻰ ﻣﺸﺘﺮک ﻣﻀﺮب ﭘﻪ ﻟﻨ‪ ６‬ډول ﭘﻪ ﻳﻮ ﺟﺪول ﮐ‪ ３‬داﺳ‪３‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪12‬‬
‫ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬و‪:‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪6‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬
‫د دې ﻋﺪدوﻧﻮ ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ ﮐﻮﭼﻨﻰ ﻣﺸﺘﺮک ﻣﻀﺮب ﻟﻪ ‪＇ 2 × 2 × 3 × 2 = 24‬ﺨﻪ ﻋﺒﺎرت دى‪.‬‬
‫وﭘﻮﻫﻴﺪو ﭼ‪ :３‬د دوو ﻳﺎ ＇ﻮ ﻋﺪدوﻧﻮ ﭘﻪ ﻣﺸﺘﺮﮐﻮ ﻣﻀﺮﺑﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ ﮐﻮﭼﻨﻰ ﻋﺪد د راﮐ‪７‬ل ﺷﻮو ﻋﺪدوﻧﻮ‬
‫ﮐﻮﭼﻨﻰ ﻣﺸﺘﺮک ﻣﻀﺮب دى‪.‬‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫‪ - 1‬د ‪ 20،18‬او ‪ 36‬ﺗﺮ！ﻮﻟﻮ ﮐﻮﭼﻨﻰ ﻣﺸﺘﺮک ﻣﻀﺮب ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪ - 2‬ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ داﺳ‪ ３‬ﮐﻮﭼﻨﻰ ＇ﻠﻮر رﻗﻤﻲ ﻋﺪد ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ ﭼ‪ ３‬ﭘﺮ ‪ 17،10‬او ‪ 85‬ﭘﻮره وو‪４‬ﺸﻞ ﺷﻲ‪.‬‬
‫‪ - 3‬د ‪ 6‬او ‪ 9‬ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ ﮐﻮﭼﻨﻰ ﻣﺸﺘﺮک ﻣﻀﺮب ﻣﺴﺎوي دى ﭘﻪ‪:‬‬
‫‪a) 18‬‬ ‫‪b) 54‬‬
‫‪ -4‬ﮐﻮم ﻳﻮ ﻟﻪ ﻻﻧﺪې ﻋﺪدوﻧﻮ ＇ﺨﻪ د ‪ 9‬ﻳﻮ ﻣﻀﺮب دى؟‬
‫‪a) 3‬‬ ‫‪b) 27‬‬
‫‪ -5‬ﮐﻪ ‪ 187 = 11×17‬وي‪ ،‬ﻟﻪ ﻻﻧﺪې ﺟﻤﻠﻮ ＇ﺨﻪ ﮐﻮﻣﻪ ﻳﻮه ﻳ‪ ３‬ﺳﻤﻪ ده؟‬
‫‪ 187 (b‬د ‪ 17‬ﻗﺎﺳﻢ دی‬ ‫‪ 187 (a‬د ‪ 17‬ﻣﻀﺮب دى‬
‫‪a) 69‬‬ ‫‪b) 72‬‬ ‫‪ -6‬ﻟﻪ دې ﻋﺪدوﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﮐﻮم ﻳﻮ ﻳ‪ ３‬د ‪ 6‬او ‪ 9‬ﻣﺸﺘﺮک ﻣﻀﺮب دي؟‬
‫‪ -7‬د ‪ 15،9‬او ‪ 4‬ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ ﮐﻮﭼﻨﻰ ﻣﺸﺘﺮک ﻣﻀﺮب ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪4‬‬
‫‪48‬‬
 ‫ﭘﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻴﻮ ﻋﺪدوﻧﻮ د ﺗﺠﺰﻳ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ د ﺗﺮ‬
‫！ﻮﻟﻮ ﮐﻮﭼﻨﻰ ﻣﺸﺘﺮک ﻣﻀﺮب ﭘﻴﺪا ﮐﻮل‬
‫‪7 3‬‬ ‫ﭘﻪ ﺟﻤﻊ ﮐﻮﻟﻮ ﮐ‪ ３‬ﮐﻮم ﻋﺪد ﻣﺸﺘﺮک‬
‫‪7‬‬
‫‪+‬‬
‫‪18 20‬‬
‫‪3‬‬
‫د‬
‫ﻣﺨﺮج و！ﺎﮐﻮ‪ ،‬ﺗﺮ ＇ﻮ ﭘﻪ اﺳﺎﻧ‪ ３‬ﺳﺮه ‪＄‬ﻮاب ﭘﻪ ﻻس‬
‫‪+‬‬ ‫راوړو‪.‬‬
‫‪18 20‬‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫‪ t‬د ‪ 18‬او ‪ 20‬ﻋﺪدوﻧﻪ د ﻟﻮﻣ‪７‬ﻳﻨﻮ ﺿﺮﺑﻲ اﺟﺰاوو د ﺿﺮب ﭘﻪ ډول وﻟﻴﮑﺊ‪.‬‬
‫‪ t‬د ‪ 18‬او ‪ 20‬د ﻣﻀﺮﺑﻮﻧﻮ ﺳ＀ وﻟﻴﮑﺊ‪.‬‬
‫‪ t‬د ‪ 18‬او ‪ 20‬ﮐﻮﭼﻨﻰ ﻣﺸﺘﺮک ﻣﻀﺮب ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ او د ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻴﻮ ﺿﺮﺑﻲ اﺟﺰاوو ﭘﻪ ډول ﻳ‪ ３‬وﻟﻴﮑﺊ‪.‬‬
‫ﻟﻪ ﭘﻮرﺗﻨﻴﻮ ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﭘﻮﻫﻴ‪８‬و ﭼ‪ ３‬د ﺗﺠﺰﻳ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ د دوو ﻳﺎ زﻳﺎﺗﻮ ﻋﺪدوﻧﻮ د ﮐﻮﭼﻨﻲ ﻣﺸﺘﺮک‬
‫ﻣﻀﺮب د ﭘﻴﺪا ﮐﻮﻟﻮ ﻟﭙﺎره ﻻﻧﺪې ﭘ‪７‬اووﻧﻪ ﺳﺮﺗﻪ رﺳﻮو‪:‬‬
‫‪ -1‬راﮐ‪７‬ل ﺷﻮي ﻋﺪدوﻧﻪ ﭘﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻴﻮ ﺿﺮﺑﻲ اﺟﺰاوو ﺗﺠﺰﻳﻪ ﮐﻮو او د ﻃﺎﻗﺖ ﭘﻪ ډول ﻳ‪ ３‬ﻟﻴﮑﻮ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻫﻐﻪ ﻣﺸﺘﺮﮐﻲ ﺿﺮﺑﻲ اﺟﺰاوې ﭼ‪ ３‬د ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ ﻟﻮى ﺗﻮان ﻟﺮي ﻟﻪ ﻫﻐﻪ ﺿﺮﺑﻲ اﺟﺰاوو ﺳﺮه ﭼ‪ ３‬ﻏﻴﺮ‬
‫ﻣﺸﺘﺮک وي‪ ،‬ﺿﺮﺑﻮو‪ ،‬د ﺿﺮب ﺣﺎ‪請‬ﻞ د راﮐ‪７‬ل ﺷﻮو ﻋﺪدوﻧﻮ ﮐﻮﭼﻨﻰ ﻣﺸﺘﺮک ﻣﻀﺮب دى‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪ :‬ﭘﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻴﻮ ﻋﺪدوﻧﻮ د ﺗﺠﺰﻳ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ د ‪ 12‬او ‪ 15‬ﮐﻮﭼﻨﻰ ﻣﺸﺘﺮک ﻣﻀﺮب ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫ﺣﻞ‪:‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪12‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪15‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪6‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪12 = 2 × 2× 3 = 22× 3‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪15 = 3 × 5‬‬
‫‪1‬‬
‫‪49‬‬
 ‫د ‪ 12‬او ‪ 15‬ﮐﻮﭼﻨﻰ ﻣﺸﺘﺮک ﻣﻀﺮب ﻟﻪ ‪＇ 2 2 × 3 × 5 = 60‬ﺨﻪ ﻋﺒﺎرت دى‪.‬‬
‫ﮐﻮﻻى ﺷﻮ ﭼ‪ ３‬د ‪ 12‬او ‪ 15‬ﮐﻮﭼﻨﻰ ﻣﺸﺘﺮک ﻣﻀﺮب ﭘﻪ ﻳﻮه ﺟﺪول ﮐ‪ ３‬ﻫﻢ ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬و‪.‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪15‬‬
‫‪3 × 4× 5 = 60‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫د ‪ 135،108‬او ‪ 162‬ﮐﻮﭼﻨﻰ ﻣﺸﺘﺮک ﻣﻀﺮب ﭘﻪ ﻳﻮ ﺟﺪول ﮐ‪ ３‬ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫زده ﻣﻮ ﮐ‪７‬ل ﭼ‪ :３‬د ﺗﺠﺰﻳ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ د دوو ﻳﺎ زﻳﺎﺗﻮ ﻋﺪدوﻧﻮ د ﮐﻮﭼﻨﻰ ﻣﺸﺘﺮک ﻣﻀﺮب د ﭘﻴﺪا ﮐﻮﻟﻮ ﻟﭙﺎره‬
‫ﻟﻮﻣ‪７‬ى ﻋﺪدوﻧﻪ ﭘﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻴﻮ ﺿﺮﺑﻲ اﺟﺰاوو ﺗﺠﺰﻳﻪ ﮐﻮو او د ﻃﺎﻗﺖ ﭘﻪ ﺷﮑﻞ ﻳ‪ ３‬ﻟﻴﮑﻮ ﺑﻴﺎ ！ﻮﻟ‪ ３‬ﻣﺸﺘﺮﮐ‪３‬‬
‫او ﻏﻴﺮ ﻣﺸﺘﺮﮐ‪ ３‬ﺿﺮﺑﻲ اﺟﺰاوې ﭼ‪ ３‬ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ ﻟﻮى ﺗﻮان وﻟﺮي‪ ،‬ﻳﻮ ﻟﻪ ﺑﻠﻪ ﺳﺮه ﺿﺮﺑﻮو د ﺿﺮب ﺣﺎ‪請‬ﻞ د‬
‫دې ﻋﺪدوﻧﻮ ﮐﻮﭼﻨﻰ ﻣﺸﺘﺮک ﻣﻀﺮب دى‪.‬‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫‪ -1‬د ﺗﺠﺰﻳ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ د ‪ 14‬او ‪ 21‬ﻋﺪدوﻧﻮ ﮐﻮﭼﻨﻰ ﻣﺸﺘﺮک ﻣﻀﺮب ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪ -2‬د ﺗﺠﺰﻳ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ د ‪ 15،12،9‬او ‪ 36‬ﻋﺪدوﻧﻮ ﮐﻮﭼﻨﻰ ﻣﺸﺘﺮک ﻣﻀﺮب ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ داﺳ‪ ３‬ﮐﻮﭼﻨﻰ ﻋﺪد ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ ﭼ‪ ３‬ﭘﺮ ‪ 96،72،64‬او ‪ 192‬ﺑﺎﻧﺪې ﭘﻮره د و‪４‬ﺶ وړ وي‪.‬‬
‫‪ -4‬د ‪ 56،90‬او ‪ 35‬ﮐﻮﭼﻨﻰ ﻣﺸﺘﺮک ﻣﻀﺮب ﻋﺒﺎرت دى ﻟﻪ‪:‬‬
‫‪a) 2 × 32× 5‬‬ ‫‪b) 23 × 5× 32 × 7‬‬
‫‪ -5‬د ‪ 32 × 5 , 2 2 × 32 , 2 2 × 5 , 2 2 × 3 , 2 6‬او ‪ 2 4 × 5‬ﮐﻮﭼﻨﻰ ﻣﺸﺘﺮک ﻣﻀﺮب‬
‫ﻣﺴﺎوي دى ﭘﻪ‪:‬‬
‫‪a) 2800‬‬ ‫‪b) 2880‬‬ ‫‪c) 1880‬‬
‫‪ -6‬د ‪ 15،18،30‬او ‪ 54‬ﮐﻮﭼﻨﻰ ﻣﺸﺘﺮک ﻣﻀﺮب ﻣﺴﺎوي دى ﭘﻪ‪:‬‬
‫‪a) 370‬‬ ‫‪b) 270‬‬ ‫‪c) 170‬‬
‫‪ -7‬ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ داﺳ‪ ３‬ﮐﻮﭼﻨﻰ ﻋﺪد ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ ﭼ‪ ３‬ﭘﺮ ‪ 15،25‬او ‪ 30‬ﻋﺪدوﻧﻮ ﭘﻮره د وﻳﺶ وړ وي‪.‬‬
‫‪ -8‬ﺗﺮ！ﻮﻟﻮ داﺳ‪ ３‬ﮐﻮﭼﻨﻰ ﻋﺪد ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ‪ 40،18،12‬او ‪ 50‬ﻋﺪدوﻧﻮ ﺑﺎﻧﺪې ﭘﻮره د و‪４‬ﺶ وړ‬
‫وي‪.‬‬
‫‪50‬‬
 ‫د ور‪＄‬ﻨﻲ ژوﻧﺪ د ﻣﺴــﺎﺋﻠﻮ ﭘــﻪ ﺣﻞ ﮐ‪ ３‬د‬
‫ﮐﻮﭼﻨﻲ ﻣﺸﺘﺮک ﻣﻀﺮب او د ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ ﻟﻮى‬
‫ﮔ‪ ６‬ﻳﺎ ﻣﺸﺘﺮک ﻗﺎﺳﻢ د اﺳﺘﻌﻤﺎل‬
‫ل ‪＄‬ﺎﻳﻮﻧﻪ‪:‬‬
‫‪請‬ﻔﺖ اﷲ ﻫﺮ ‪ 4‬ور‪ ３＄‬وروﺳﺘﻪ او ﻋﺰت‬
‫اﷲ ﻫﺮ ‪ 6‬ور‪ ３＄‬وروﺳﺘﻪ د ﺗﻮﮐﻮ د اﺧﻴﺴﺘﻠﻮ‬
‫ﻟﭙﺎره د ＊ﺎر دوﮐﺎن ﺗﻪ ‪＄‬ﻲ ﮐﻪ دوى د‬
‫ﭼﻨﮕﺎښ د ﻣﻴﺎﺷﺘ‪ ３‬ﭘﻪ ‪ 31‬ﻧﻴ＂ﻪ ﭘﻪ دوﮐﺎن ﮐ‪３‬‬
‫ﺳﺮه ﻳﻮ ‪＄‬ﺎى ﺷﻮي وي د زﻣﺮي د ﻣﻴﺎﺷﺘ‪ ３‬ﭘﻪ‬
‫ﮐﻮﻣﻪ ﻧﻴ＂ﻪ ﺑﻪ ﺑﻴﺎ د دوﻳﻢ ‪＄‬ﻞ ﻟﭙﺎره دوى د ＊ﺎر‬
‫ﭘﻪ دوﮐﺎن ﮐ‪ ３‬ﺳﺮه ﻳﻮ‪＄‬ﺎى ﺷﻲ؟‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫‪36‬‬
‫ﺳﺎده ﺷﮑﻞ وﻟﻴﮑﻰ )اﺧﺘﺼﺎر ﻳ‪ ３‬ﮐ‪７‬ئ(‪.‬‬ ‫‪t‬د‬
‫‪48‬‬
‫‪ t‬د ‪ 36‬او ‪ 48‬ﻋﺪدوﻧﻪ ﭘﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻴﻮ ﺿﺮﺑﻲ اﺟﺰاو ﺗﺠﺰﻳﻪ ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪
t‬د ‪ 36‬او ‪ 48‬ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ ﻟﻮى ﻣﺸﺘﺮک ﻗﺎﺳﻢ ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪ t‬د ‪ 36‬او ‪ 48‬دﺗﺮ！ﻮﻟﻮ ﻟﻮى ﻣﺸﺘﺮک ﻗﺎﺳﻢ ﻟﻪ ﻳﻮ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻋﺪد ﺳﺮه د ﺿﺮب ﭘﻪ ﺷﮑﻞ وﻟﻴﮑﺊ‪.‬‬
‫‪ t‬اﻳﺎ ﮐﻮﻻى ﺷﺊ د ﺗﺮ！ﻮﻟﻮ ﻟﻮى ﻣﺸﺘﺮک ﻗﺎﺳﻢ ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ د ﮐﺴﺮوﻧﻮ د ﺳﺎده ﮐﻮﻟﻮ ﻟﭙﺎره ﮐﻮﻣﻪ ﻗﺎﻋﺪه‬
‫)ﻃﺮﻳﻘﻪ( وړاﻧﺪې ﮐ‪７‬ئ؟‬
‫‪30‬‬
‫ﮐﺴﺮ ﺳﺎده )اﺧﺘﺼﺎر( ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬ ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ى ﻣﺜﺎل‪ :‬د ﺗﺮ！ﻮﻟﻮ ﻟﻮى ﻣﺸﺘﺮک ﻗﺎﺳﻢ ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ د‬
‫‪45‬‬
‫ﺣﻞ‪ :‬د ‪請‬ﻮرت)‪ (Numerator‬او ﻣﺨﺮج )‪ (Denominator‬د ﺗﺮ！ﻮﻟﻮ ﻟﻮى ﻣﺸﺘﺮک ﻗﺎﺳﻢ‬
‫‪30 = 2 × 3× 5‬‬ ‫ﭘﻴﺪا ﮐﻮو‪.‬‬
‫‪45 = 3 × 3× 5 = 32 × 5‬‬
‫‪ = 3× 5 = 15‬د ‪ 30‬او ‪ 45‬ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ ﻟﻮى ﻣﺸﺘﺮک ﻗﺎﺳﻢ دى‪.‬‬
‫‪30 = 30÷15 = 2‬‬ ‫‪請‬ﻮرت او ﻣﺨﺮج د ‪ 15‬ﭘﺮ ﻋﺪد و‪４‬ﺸﻮ‪ ،‬ﻟﺮو ﭼ‪:３‬‬
‫‪45 45÷15 3‬‬
‫دوﻳﻢ ﻣﺜﺎل‪ :‬ﮐﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻰ زﻧﮓ ﻫﺮ ‪ 10‬دﻗﻴﻘ‪ ３‬وروﺳﺘﻪ دوﻳﻢ زﻧﮓ ﻫﺮ ‪ 15‬دﻗﻴﻘ‪ ３‬وروﺳﺘﻪ‪ ،‬در‪４‬ﻢ‬
‫زﻧ‪ ，‬ﻫﺮ ‪ 25‬دﻗﻴﻘ‪ ３‬وروﺳﺘﻪ او ＇ﻠﻮرم زﻧ‪ ，‬ﻫﺮ ‪ 30‬دﻗﻴﻘ‪ ３‬وروﺳﺘﻪ ﭘﻪ ﻏ‪) ８‬زﻧﮓ وﻫﻠﻮ( راﺷﻲ‪،‬‬
‫ﮐﻪ ＇ﻠﻮرواړه زﻧﮕﻮﻧﻪ د ور‪＄‬ﻰ ﭘﻪ ‪ 10‬ﺑﺠﻮ ﻳﻮ ‪＄‬ﺎى ﭘﻪ زﻧﮓ وﻫﻠﻮ ﭘﻴﻞ وﮐ‪７‬ي‪＇ ،‬ﻮﻣﺮه وﺧﺖ وروﺳﺘﻪ‬
‫زﻧ‪／‬ﻮﻧﻪ د دوﻳﻢ ‪＄‬ﻞ ﻟﭙﺎره ﻳﻮ ‪＄‬ﺎى ﭘﻪ زﻧﮓ وﻫﻠﻮ ﭘﻴﻞ ﮐﻮي؟‬
‫‪51‬‬
 ‫‪10 = 5 × 2‬‬ ‫ﺣﻞ‪:‬‬
‫‪15 = 5 × 3‬‬
‫‪25 = 5 × 5‬‬
‫‪30 = 5 × 3 × 2‬‬
‫ﻧﻮ د ‪ 10،15،25‬او ‪ 30‬ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ ﮐﻮﭼﻨﻰ ﻣﺸﺘﺮک ﻣﻀﺮب ﻋﺒﺎرت دى ﻟﻪ‪2 × 3 × 5 × 5 = 150 :‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪30‬‬
‫او ﻳﺎ‬
‫‪3‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪15‬‬
‫‪2 × 3 × 5 × 5 = 150‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪1‬‬
‫ﭘﻪ ﭘﺎﻳﻠﻪ ﮐ‪ 150 ３‬دﻗﻴﻘ‪ 2) ３‬ﺳﺎﻋﺘﻪ او ‪ 30‬دﻗﻴﻘ‪ (３‬وروﺳﺘﻪ ＇ﻠﻮر واړه زﻧ‪／‬ﻮﻧﻪ ﺑﻴﺎ ﻳﻮ ‪＄‬ﺎى ﭘﻪ زﻧ‪，‬‬
‫وﻫﻠﻮ ﭘﻴﻞ ﮐﻮي‪.‬‬
‫ﻫﻤﺪارﻧ‪／‬ﻪ د دې ﻟﻮﺳﺖ د ورودي ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬د ‪＄‬ﻮاب ﻟﭙﺎره د ‪ 4‬او ‪ 6‬ﮐﻮﭼﻨﻰ ﻣﺸﺘﺮک ﻣﻀﺮب ﭘﻴﺪا ﮐﻮو‪:‬‬
‫دوى دواړه)‪請‬ﻔﺖ اﷲ او ﻋﺰت اﷲ(‬
‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪6‬‬
‫ﺑﻪ د زﻣﺮى د ﻣﻴﺎﺷﺘ‪ ３‬ﭘﻪ دوﻟﺴﻤﻪ ﻧﻴ＂ﻪ‬ ‫‪2 × 2 × 3 = 12‬‬
‫د دوﻳﻢ ‪＄‬ﻞ ﻟﭙﺎره د ＊ﺎر ﭘﻪ دوﮐﺎن ﮐ‪３‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬
‫ﺳﺮه ﻳﻮ‪＄‬ﺎى ﺷﻲ‪.‬‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫‪-1‬ﻻﻧﺪې ﮐﺴﺮوﻧﻪ د ‪請‬ﻮرت او ﻣﺨﺮج د ﺗﺮ！ﻮﻟﻮ ﻟﻮى ﻣﺸﺘﺮک ﻗﺎﺳﻢ ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ ﺳﺎده)اﺧﺘﺼﺎر( ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪623‬‬ ‫‪243‬‬ ‫‪253 1084 144 36 225‬‬
‫‪,‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪,‬‬
‫‪801 1458‬‬ ‫‪275 1355 360 80 300‬‬
‫‪＊ -2‬ﺎرواﻟ‪ ９‬د ﺳ‪７‬ک ﭘﺮ ﻏﺎړه ﭘﻪ ﻫﺮو ＇ﻠﻮروﻣﺘﺮو ﮐ‪ ３‬ﻳﻮه وﻧﻪ او د ﺑﺮﻳ‪＋‬ﻨﺎ ادارې ﭘﻪ ﻫﺮ ‪ 22‬ﻣﺘﺮو ﮐ‪ ３‬ﻳﻮه‬
‫د ﺑﺮﻳ‪＋‬ﻨﺎ ﭘﺎﻳﻪ دروﻟﻰ ده‪ .‬ﮐﻪ د ﺳ‪７‬ک ﭘﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ى ﺳﺮﮐ‪ ３‬د ﺑﺮﻳ‪＋‬ﻨﺎ ﭘﺎﻳﻪ ﻟﻪ وﻧ‪ ３‬ﺳﺮه ＇ﻨ‪ ，‬ﭘﻪ ＇ﻨ‪ ，‬واﻗﻊ‬
‫ﺷﻮي وي‪ ،‬ﻟﻪ ＇ﻮ ﻣﺘﺮو ﻓﺎ‪請‬ﻠ‪＇ ３‬ﺨﻪ وروﺳﺘﻪ ددوﻳﻢ ‪＄‬ﻞ ﻟﭙﺎره ﺑﻴﺎ وﻧﻪ د ﺑﺮﻳ‪＋‬ﻨﺎ د ﭘﺎﻳ‪ ３‬ﺧﻮاﺗﻪ ＇ﻨ‪ ，‬ﭘﻪ‬
‫＇ﻨ‪ ，‬را‪＄‬ﻲ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻧﻮرﻳﻪ ﻫﺮ ‪ 3‬ور‪ ３＄‬وروﺳﺘﻪ او ﻣﻼﻟ‪ ９‬ﻫﺮ ﭘﻨ‪％‬ﻪ ور‪ ３＄‬وروﺳﺘﻪ ﮐﺘﺎﺑﺘﻮن ﺗﻪ ‪＄‬ﻲ ﮐﻪ دوى د ﻏﻮاﻳﻲ ﭘﻪ‬
‫ﻟﺴﻤﻪ ﻧﻴ＂ﻪ ﮐﺘﺎﺑﺘﻮن ﺗﻪ ﺗﻠﻠ‪ ３‬وي‪ ،‬د ﻏﻮاﻳﻲ دﻣﻴﺎﺷﺘﻰ ﭘﻪ ﮐﻮﻣﻪ ﻧﻴ＂ﻪ ﺑﻪ دواړه ﭘﻪ ﮐﺘﺎﺑﺘﻮن ﮐ‪ ３‬ﺑﻴﺎ ﺳﺮه ﻳﻮ ‪＄‬ﺎى‬
‫ﺷﻲ؟‬
‫‪52‬‬
 ‫د دوو ﻋﺪدوﻧﻮ د ﮐﻮﭼﻨﻲ ﻣﺸﺘﺮک ﻣﻀﺮب او د ﺗﺮ‬
‫！ﻮﻟﻮ ﻟﻮى ﮔ‪ ６‬ﻳﺎ ﻣﺸﺘﺮک ﻗﺎﺳﻢ ﺗﺮﻣﻨ‪ ＃‬اړﻳﮑﻲ‬
‫ﮐﻪ د دوو ﻋﺪدوﻧﻮ ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ ﻟﻮى ﻣﺸﺘﺮک ﻗﺎﺳﻢ وﻟﺮو‬
‫د ‪ a‬او ‪ b‬د ﻋﺪدوﻧﻮ ！ﺮ！ﻮﻟﻮ ﻟﻮی ﻣﺸﺘﺮک ﻗﺎﺳﻢ=‪G‬‬
‫د ‪ a‬او ‪ b‬د ﻋﺪدوﻧﻮ ！ﺮ！ﻮﻟﻮ ﮐﻮﭼﻨ‪ ９‬ﻣﺸﺘﺮک ﻗﺎﺳﻢ=‪L‬‬
‫اﻳﺎ ﮐﻮﻻى ﺷﻮ ﭼ‪ ３‬ﮐﻮﭼﻨﻰ ﻣﺸﺘﺮک ﻣﻀﺮب ﻳ‪３‬‬
‫ﭘﺮﺗﻪ ﻟﻪ ﺗﺠﺰﻳ‪ ３‬او ﻳﺎ د ﻣﻀﺮﺑﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﺳ＂ﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ‬
‫‪a×b‬‬ ‫ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬و؟‬
‫=‪L‬‬
‫‪G‬‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫• د ‪ 25‬او ‪ 15‬د ﻋﺪدوﻧﻮ ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ ﻟﻮى ﻣﺸﺘﺮک ﻗﺎﺳﻢ ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ او ‪ G‬ﻳ‪ ３‬وﺑﻮﻟﻲ‪.‬‬
‫‪ t‬د دې دواړو ﻋﺪدوﻧﻮ ﮐﻮﭼﻨﻰ ﻣﺸﺘﺮک ﻣﻀﺮب ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ى او ‪ L‬ﻳ‪ ３‬وﺑﻮﻟﻲ‪.‬‬
‫‪ t‬د ‪ 25‬او ‪ 15‬د ﻋﺪدوﻧﻮ د ﺿﺮب ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ او د ‪ L × G‬د ﺿﺮب ﻟﻪ ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﺳﺮه ﻳ‪ ３‬ﭘﺮﺗﻠﻪ‬
‫ﮐ‪７‬ئ‪ .‬اﻳﺎ د دې دواړو د ﺿﺮب د ﺣﺎ‪請‬ﻠﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ﮐ‪ ３‬ﮐﻮﻣﻪ اړﻳﮑﻪ ﻣﻮﺟﻮده ده؟‬
‫ﮐﻪ د ‪ a‬او ‪ b‬د دوو ﻋﺪدوﻧﻮ ﮐﻮﭼﻨﻰ ﻣﺸﺘﺮک ﻣﻀﺮب ﭘﻪ ‪ L‬او ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ ﻟﻮى ﻣﺸﺘﺮک ﻗﺎﺳﻢ ﻳ‪ ３‬ﭘﻪ ‪G‬‬
‫ﺳﺮه و＊ﺎﻳﻮ‪ ،‬د ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ ﻟﻮى ﻣﺸﺘﺮک ﻗﺎﺳﻢ او د ﮐﻮﭼﻨﻲ ﻣﺸﺘﺮک ﻣﻀﺮب ﺗﺮﻣﻨ‪ ＃‬اړﻳﮑﻪ ﻋﺒﺎرت ده ﻟﻪ‪:‬‬
‫‪L×G = a ×b‬‬
‫‪a×b‬‬ ‫‪a×b‬‬ ‫‪L×G‬‬ ‫‪L×G‬‬
‫=‪L‬‬ ‫=‪G‬‬ ‫=‪a‬‬ ‫=‪b‬‬
‫‪G‬‬ ‫‪L‬‬ ‫‪b‬‬ ‫‪a‬‬
‫ﻟﻮﻣ‪７‬ى ﻣﺜﺎل‪:‬‬
‫د دوو ﻋﺪدوﻧﻮ د ﮐﻮﭼﻨﻲ ﻣﺸﺘﺮک ﻣﻀﺮب او د ﺗﺮ！ﻮﻟﻮ ﻟﻮى ﻣﺸﺘﺮک ﻗﺎﺳﻢ ﺗﺮﻣﻨ‪ ＃‬اړﻳﮑﻲ ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ﺟﺪول ﮐ‪ ３‬ﻫﻢ ﻟﻴﺪﻻى ﺷﻮ‬
‫ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪９‬ﻋﺪد‬ ‫د ﻋﺪدوﻧﻮ د ﺿﺮب دوﻳﻢ ﻋﺪد‬ ‫د ﮐﻮﭼﻨﻰ ﻣﺸﺘﺮک ﻣﻀﺮب او ﮐﻮﭼﻨﻰ ﻣﺸﺘﺮک ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ ﻟﻮى‬
‫ﺣﺎ‪請‬ﻞ‬ ‫ﻣﺸﺘﺮک ﻗﺎﺳﻢ‬ ‫د ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ ﻟﻮي ﻣﺸﺘﺮک ﻗﺎﺳﻢ ﻣﻀﺮب‬
‫د ﺿﺮب ﺣﺎ‪請‬ﻞ‬
‫‪3‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪21‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪21‬‬ ‫‪21‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪24‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪24‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪50‬‬
‫‪15‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪375‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪375‬‬
‫‪18‬‬ ‫‪27‬‬ ‫‪486‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪54‬‬ ‫‪486‬‬
‫‪53‬‬
‫دوﻳﻢ ﻣﺜﺎل‪ :‬د ‪ 225‬او ‪ 300‬د ﻋﺪدوﻧﻮ ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ ﻟﻮى ﻣﺸﺘﺮک ﻗﺎﺳﻢ ‪ 75‬دى د ‪ 225‬او ‪ 300‬ﮐﻮﭼﻨﻰ‬
‫ﻣﺸﺘﺮک ﻣﻀﺮب ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪a = 225‬‬
‫ﺣﻞ‪:‬‬
‫‪b = 300‬‬ ‫‪a × b 225 × 300 67500‬‬
‫‪G = 75‬‬ ‫=‪L‬‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫‪= 900‬‬
‫‪G‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪75‬‬
‫?=‪L‬‬
‫در‪４‬ﻢ ﻣﺜﺎل‪ :‬د دوو ﻋﺪدوﻧﻮ ﮐﻮﭼﻨﻰ ﻣﺸﺘﺮک ﻣﻀﺮب ‪ 900‬او ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ ﻟﻮى ﻣﺸﺘﺮک ﻗﺎﺳﻢ ﻳ‪ 75 ３‬دى‬
‫‪b = 300‬‬ ‫ﮐﻪ ﻳﻮ ﻋﺪد ‪ 300‬وي ﺑﻞ ﻋﺪد ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪L = 900‬‬ ‫‪L × G 900 × 75‬‬ ‫ﺣﻞ‪:‬‬
‫=‪a‬‬ ‫=‬ ‫‪= 225‬‬
‫‪G = 75‬‬ ‫‪b‬‬ ‫‪300‬‬
‫?= ‪a‬‬
‫د دوو ﻋﺪدوﻧﻮ ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ ﻟﻮى ﻣﺸﺘﺮک ﻗﺎﺳﻢ ﭘﻴﺪا ﮐﻮو‪ .‬د ﻋﺪدوﻧﻮ د ﺿﺮب ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﭘﻪ ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ ﻟﻮى ﻣﺸﺘﺮک‬
‫ﻗﺎﺳﻢ ﺑﺎﻧﺪې و‪４‬ﺸﻮ د و‪４‬ﺶ ﺣﺎ‪請‬ﻞ د ﮐﻮﭼﻨﻲ ﻣﺸﺘﺮک ﻣﻀﺮب ＇ﺨﻪ ﻋﺒﺎرت دى او ﻳﺎ د دوو ﻋﺪدوﻧﻮ ﮐﻮﭼﻨﻰ‬
‫ﻣﺘﺸﺮک ﻣﻀﺮب ﭘﻴﺪا ﮐﻮو او د ﻋﺪدوﻧﻮ د ﺿﺮب ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﭘﺮ ﮐﻮﭼﻨﻰ ﻣﺸﺘﺮک ﻣﻀﺮب و‪４‬ﺸﻮ د و‪４‬ﺶ ﺣﺎ‪請‬ﻞ‬
‫د دې ﻋﺪدوﻧﻮ ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ ﻟﻮى ﻣﺸﺘﺮک ﻗﺎﺳﻢ دى‪.‬‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫‪ -1‬د دوو ﻋﺪدوﻧﻮ ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ ﻟﻮى ﻣﺸﺘﺮک ﻗﺎﺳﻢ ‪ 29‬او ﮐﻮﭼﻨﻰ ﻣﺸﺘﺮک ﻣﻀﺮب ﻳ‪ 174 ３‬دى‪ ،‬ﮐﻪ ﻳﻮ‬
‫ﻋﺪد ‪ 87‬وي‪ ،‬ﺑﻞ ﻋﺪد ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ؟‬
‫‪ -2‬ﮐﻪ د دوو ﻋﺪدوﻧﻮ د ﺿﺮب ﺣﺎ‪請‬ﻞ ‪ 45000‬وي او د دې ﻋﺪدوﻧﻮ ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ ﻟﻮى ﻣﺸﺘﺮک ﻗﺎﺳﻢ ‪150‬‬
‫وي‪ ،‬ﮐﻮﭼﻨﻰ ﻣﺸﺘﺮک ﻣﻀﺮب ﻳ‪ ３‬ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﮐﻪ د ‪ 45‬او ‪ 35‬ﮐﻮﭼﻨﻰ ﻣﺸﺘﺮک ﻣﻀﺮب ‪ 315‬وي‪ ،‬د ‪ 45‬او ‪ 35‬ﻋﺪدوﻧﻮ ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ ﻟﻮى ﻣﺸﺘﺮک‬
‫ﻗﺎﺳﻢ ﻳ‪ ３‬ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪ -4‬د دوو ﻋﺪدوﻧﻮ ﮐﻮﭼﻨﻰ ﻣﺸﺘﺮک ﻣﻀﺮب ‪ 900‬او ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ ﻟﻮى ﻣﺸﺘﺮک ﻗﺎﺳﻢ ﻳ‪ 75 ３‬دى‪ .‬ﮐﻪ ﻳﻮ‬
‫ﻋﺪد ‪ 225‬وي ﺑﻞ ﻋﺪد ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ؟‬
‫‪ -5‬د دوو ﻋﺪدوﻧﻮ ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ ﻟﻮى ﻣﺸﺘﺮک ﻗﺎﺳﻢ ‪ 10‬او ﮐﻮﭼﻨﻰ ﻣﺸﺘﺮک ﻣﻀﺮب ﻳ‪ 60 ３‬دى‪ .‬ﮐﻪ ﻳﻮ ﻋﺪد‬
‫‪ 30‬وي ﺑﻞ ﻋﺪد ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ؟‬
‫‪ -6‬د دوو ﻋﺪدوﻧﻮ ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ ﻟﻮى ﻣﺸﺘﺮک ﻗﺎﺳﻢ او د ﮐﻮﭼﻨﻲ ﻣﺸﺘﺮک ﻣﻀﺮب د ﺿﺮب ﺣﺎ‪請‬ﻞ ‪486‬‬
‫دى‪ ،‬د دې دوو ﻋﺪدوﻧﻮ د ﺿﺮب ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﻣﺴﺎوي دى ﭘﻪ‪:‬‬
‫‪a) 982‬‬ ‫‪b) 486‬‬ ‫‪c) 243‬‬
‫‪54‬‬
 ‫ﭘﻪ ﻳﻮه وﺧﺖ ﮐ‪ ３‬د ﮐﻮﭼﻨﻲ ﻣﺸﺘﺮک ﻣﻀﺮب او‬
‫ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ ﻟﻮى ﻣﺸﺘﺮک ﻗﺎﺳﻢ ﭘﻴﺪا ﮐﻮل‬
‫اﻳﺎ ﮐﻮﻻى ﺷﺊ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﻳﻮه وﺧﺖ ﮐ‪ ３‬د ‪ 72،45‬او‬
‫‪ 81‬د ﻋﺪدوﻧﻮ ﮐﻮﭼﻨﻰ ﻣﺸﺘﺮک ﻣﻀﺮب او ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ‬
‫ﻟﻮى ﻣﺘﺸﺮک ﻗﺎﺳﻢ ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ؟‬
‫‪72 = 3 ×3 × 2 × 2 × 2 = 32× 23‬‬ ‫د دې ﻋﺪدوﻧﻮ د ﺗﺠﺰﻳ‪ ３‬ﭘﻪ ﭘﺎﻳﻠﻪ ﮐ‪ ３‬ﻟﺮو ﭼ‪:３‬‬
‫‪45 = 5 ×3 × 3 = 5× 32‬‬
‫‪81 = 3 ×3 × 3 × 3 = 34‬‬
‫ﭘﻪ ﭘﺎﻳﻠﻪ ﮐ‪ ３‬د راﮐ‪７‬ل ﺷﻮو ﻋﺪدوﻧﻮ ﮐﻮﭼﻨﻰ ﻣﺸﺘﺮک ﻣﻀﺮب ﻋﺒﺎرت دى ﻟﻪ‪23 × 34 × 5 = 3240 :‬‬
‫او ‪ 32 = 9‬د راﮐ‪７‬ل ﺷﻮو ﻋﺪدوﻧﻮ ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ ﻟﻮى ﻣﺸﺘﺮک ﻗﺎﺳﻢ دى‪ .‬او ﻳﺎ ﻳ‪ ３‬ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول ﭘﻪ ﻳﻮه‬
‫ﺟﺪول ﮐ‪ ３‬ﻫﻢ ﭘﻴﺪا ﮐﻮﻻى ﺷﻮ‪:‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪81‬‬ ‫‪45‬‬ ‫‪72‬‬
‫د دې ﻋﺪدوﻧﻮ ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ ﻟﻮى ﻣﺸﺘﺮک ﻗﺎﺳﻢ ﻋﺒﺎرت دى‬
‫×‬

‫‪3‬‬ ‫‪27‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪24‬‬ ‫ﻟﻪ ‪ 32 = 9‬او ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ ﮐﻮﭼﻨﻰ ﻣﺸﺘﺮک ﻣﻀﺮب ﻳ‪３‬‬
‫‪9‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪8‬‬ ‫د ‪＇ (3 × 3) × (9 × 5 × 8) = 3240‬ﺨﻪ ﻋﺒﺎرت‬
‫×‬ ‫دي‪.‬‬
‫×‬

‫×‬
‫ﻣﺜﺎل‪ :‬د ‪ 225‬او ‪ 100‬ﻋﺪدوﻧﻮ ﮐﻮﭼﻨﻰ ﻣﺸﺘﺮک ﻣﻀﺮب اوﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ ﻟﻮى ﻣﺸﺘﺮک ﻗﺎﺳﻢ ﭘﻪ ﻳﻮ ﺟﺪول‬
‫ﮐ‪ ３‬ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪225‬‬ ‫‪100‬‬
‫ﺣﻞ‪:‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪45‬‬ ‫‪20‬‬
‫‪9‬‬ ‫‪4‬‬
‫×‬
‫×‬
‫ﭘﻪ ﭘﺎﻳﻠﻪ ﮐ‪ ３‬د دې دوو ﻋﺪدوﻧﻮ ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ ﻟﻮى ﻣﺸﺘﺮک ﻗﺎﺳﻢ ﻣﺴﺎوي دى ﭘﻪ‪ 5 × 5 = 25 :‬او ﮐﻮﭼﻨﻰ‬
‫ﻣﺸﺘﺮک ﻣﻀﺮب ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ‪＇ 5 × 5 × 9 × 4 = 900‬ﺨﻪ ﻋﺒﺎرت دى‪.‬‬
‫‪55‬‬
 ‫د ﮐﻮﭼﻨﻰ ﻣﺸﺘﺮک ﻣﻀﺮب او ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ ﻟﻮى ﻣﺸﺘﺮک ﻗﺎﺳﻢ ﭘﺮﺗﻠﻪ ﮐﻮل‬
‫ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ ﻟﻮى ﻣﺸﺘﺮک ﻗﺎﺳﻢ‬ ‫ﮐﻮﭼﻨﻰ ﻣﺸﺘﺮک ﻣﻀﺮب‬
‫ﻫﺮ وﺧﺖ ﻣﺴﺎوي او ﻳﺎ ﻟﻮى ﻟﻪ ﻳﻮ د راﮐ‪７‬ل ﺷﻮو ﻫﺮ وﺧﺖ ﮐﻮﭼﻨﻰ ﻳﺎ ﻣﺴﺎوي ﻟﻪ ﻳﻮ د راﮐ‪７‬ل‬
‫ﺷﻮو ﻋﺪدوﻧﻮ ＇ﺨﻪ وي‪.‬‬ ‫ﻋﺪدوﻧﻮ ＇ﺨﻪ وي‪.‬‬
‫د دوو ﻳﺎ ＇ﻮ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻴﻮ ﻋﺪدوﻧﻮ او ﻳﺎ د ﻫﻐﻪ ﻋﺪدوﻧﻮ ﭼ‪ ３‬د دوو ﻳﺎ ＇ﻮ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻴﻮ ﻋﺪدوﻧﻮ او ﻳﺎد ﻫﻐﻪ‬
‫ﻣﺸﺘﺮک ﻗﺎﺳﻢ و ﻧﻪ ﻟﺮي ﮐﻮﭼﻨﻰ ﻣﺸﺘﺮک ﻣﻀﺮب ﻳ‪ ３‬ﻋﺪدوﻧﻮ ﭼ‪ ３‬ﻣﺸﺘﺮک ﻗﺎﺳﻢ وﻧﻪ ﻟﺮي‪ ،‬ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ‬
‫د دې ﻋﺪدوﻧﻮ ﻟﻪ ﺿﺮب ﺣﺎ‪請‬ﻞ ＇ﺨﻪ ﻋﺒﺎرت دى‬
‫ﻟﻮي ﻣﺸﺘﺮک ﻗﺎﺳﻢ ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ﻳﻮ ＇ﺨﻪ ﻋﺒﺎرت دى‪.‬‬
‫د دوو ﻳﺎ＇ﻮ راﮐ‪７‬ل ﺷﻮو ﻋﺪدﻧﻮﻧﻮ ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ ﻟﻮى‬ ‫د دوو ﻳﺎ ＇ﻮ راﮐ‪７‬ل ﺷﻮو ﻋﺪدوﻧﻮ ﮐﻮﭼﻨﻰ‬
‫ﻣﺸﺘﺮک ﻣﻀﺮب ﭘﻪ راﮐ‪７‬ل ﺷﻮو ﻋﺪدوﻧﻮ ﭘﻮره د ﻣﺸﺘﺮک ﻗﺎﺳﻢ دا ﻋﺪدوﻧﻪ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ‪＄‬ﺎن ﭘﻮره‬
‫و‪４‬ﺸﻲ‪.‬‬ ‫و‪４‬ﺶ وړ وي‪.‬‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫د ‪ 72‬او ‪ 9‬د ﻋﺪدوﻧﻮ ﮐﻮﭼﻨﻰ ﻣﺸﺘﺮک ﻣﻀﺮب او ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ ﻟﻮى ﻣﺸﺘﺮک ﻗﺎﺳﻢ ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫وﭘﻮﻫﻴﺪو ﭼ‪ :３‬د ＇ﻮ راﮐ‪７‬ل ﺷﻮو ﻋﺪدوﻧﻮ ﮐﻮﭼﻨﻰ ﻣﺸﺘﺮک ﻣﻀﺮب او ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ ﻟﻮى ﻣﺸﺘﺮک ﻗﺎﺳﻢ د ﭘﻴﺪاﮐﻮﻟﻮ ﻟﭙﺎره‬
‫راﮐ‪７‬ل ﺷﻮي ﻋﺪدوﻧﻪ ﭘﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻴﻮ ﻋﺪدوﻧﻮ و‪４‬ﺸﻮ ﮐﻪ د ﮐﻴ‪ ０‬ﺳﺘﻮن ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ﻋﺪدوﻧﻪ ﺳﺮه ﺿﺮب ﮐ‪７‬و‪ ،‬د ﺿﺮب ﺣﺎ‪請‬ﻞ د‬
‫دې ﻋﺪدوﻧﻮ ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ ﻟﻮى ﻣﺸﺘﺮک ﻗﺎﺳﻢ دى او ﮐﻪ دا د ﺿﺮب ﺣﺎ‪請‬ﻞ د اﺧﺮي ﮐﺘﺎر )ﺳﻄﺮ( ﻟﻪ ﻋﺪدوﻧﻮ ﺳﺮه ﺿﺮب‬
‫ﮐ‪７‬و د ﺿﺮب ﺣﺎ‪請‬ﻞ د راﮐ‪７‬ل ﺷﻮو ﻋﺪدوﻧﻮ ﮐﻮﭼﻨﻰ ﻣﺸﺘﺮک ﻣﻀﺮب دى‪.‬‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫د ﻻﻧﺪې ﻋﺪدوﻧﻮ ﻟﻮى ﻣﺸﺘﺮک ﻗﺎﺳﻢ او ﮐﻮﭼﻨﻰ ﻣﺸﺘﺮک ﻣﻀﺮب ﭘﻪ ﻳﻮه ﺟﺪول ﮐ‪ ３‬ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪ -1‬د ‪ 20 ، 12‬او ‪ 36‬ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ ﻟﻮى ﻣﺸﺘﺮک ﻗﺎﺳﻢ او ﮐﻮﭼﻨﻰ ﻣﺸﺘﺮک ﻣﻀﺮب ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪ -2‬د ‪ 30‬او ‪ 140‬ﻋﺪدﻧﻮﻧﻮ ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ ﻟﻮى ﻣﺸﺘﺮک ﻗﺎﺳﻢ او ﮐﻮﭼﻨﻰ ﻣﺸﺘﺮک ﻣﻀﺮب ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪ -3‬د ‪ 16 ، 20‬او ‪ 44‬ﻋﺪدوﻧﻮ ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ ﮐﻮﭼﻨﻰ ﻣﺸﺘﺮک ﻣﻀﺮب او ﻟﻮى ﻣﺸﺘﺮک ﻗﺎﺳﻢ ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪-4‬د ‪ 81‬او ‪ 27‬ﻋﺪدوﻧﻮ ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ ﻟﻮى ﻣﺸﺘﺮک ﻗﺎﺳﻢ او ﮐﻮﭼﻨﻰ ﻣﺸﺘﺮک ﻣﻀﺮب ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪56‬‬
 ‫ﻋﺪد ﻣﺮﺑﻊ ﺟﺬر‬
‫د ﻳﻮ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻋﺪد ﻣﺮﺑﻊ او د د‬
‫)‪(Squares and Square roots‬‬
‫ﮐﻪ د ﻳﻮې ﻣﺮﺑﻌ‪＄ ３‬ﻤﮑ‪ ３‬ﻣﺴﺎﺣﺖ ‪ 144‬ﻣﺘﺮ ﻣﺮﺑﻊ‬
‫وي د دې ‪＄‬ﻤﮑ‪ ３‬د ﻳﻮې ＇ﻨ‪６‬ې اوږدواﻟﻰ ﭘﻴﺪا‬
‫ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫ﭘﻮﻫﻴ‪８‬و ﭼ‪ ３‬ﮐﻪ ﻳﻮ ﻋﺪد ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ‪＄‬ﺎن ﮐ‪ ３‬ﺿﺮب ﺷﻲ‪ ،‬د ﺿﺮب ﺣﺎ‪請‬ﻞ د دې ﻋﺪد ﻣﺮﺑﻊ ده‪.‬‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫ﻋﺪد‬ ‫ﻻﻧﺪې ﺟﺪول ﭘﻮره ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪20‬‬
‫د ﻋﺪد ﻣﺮﺑﻊ‬ ‫‪4‬‬
‫ﭘﻪ ﭘﺎﻳﻠﻪ ﮐ‪ ３‬ﮐﻪ د ‪ 15،11،6،2‬او ‪ 20‬ﻋﺪدوﻧﻪ ﻫﺮ ﻳﻮ دوه ‪＄‬ﻠ‪ ３‬ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ‪＄‬ﺎن ﮐ‪ ３‬ﺿﺮب ﺷﻲ‪ ،‬ﭘﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ‬
‫ﺳﺮه ‪ 225،121،36،4‬او د ‪ 400‬ﻋﺪدوﻧﻪ ﻻس ﺗﻪ را‪＄‬ﻲ‪ .‬ﻟﻴﺪل ﮐﻴ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬ﻫﺮ ﻋﺪد دوې ﺿﺮﺑﻲ‬
‫اﺟﺰاوې ﻟﺮي ﭼ‪ ３‬ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي ﻫﻢ دي‪＇ 36 = 6 × 6 = 6 2 ،‬ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ 36 ３‬د ‪ 6‬دوﻳﻢ ﺗﻮان دى‬
‫ﻧﻮ واﻳﻮ ﭼ‪ 6 ３‬د ‪ 36‬د ﻋﺪد دوﻳﻢ ﺟﺬر دى او داﺳ‪ ３‬ﻳ‪＊ ３‬ﮑﺎره ﮐﻮو‪ 36 = 6 :‬د ‪ 36‬ﻋﺪد د ‪6‬‬
‫ﻣﺠﺬور دى‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﻳﺎد وﻟﺮئ ﭼ‪ ３‬د ‪ 2 36‬ﭘﺮ ‪＄‬ﺎى ‪ 36‬ﻟﻴﮑﻼى ﺷﻮ‪.‬‬
‫د ﻳﻮ ﻋﺪد ﻟﻪ دوو ﻣﺴﺎوي ﺿﺮﺑﻲ اﺟﺰاوو ＇ﺨﻪ ﻳﻮ ﺿﺮﺑﻲ ﺟﺰء د دې ﻋﺪد دوﻳﻢ ﻳﺎ ﻣﺮﺑﻊ ﺟﺬر دى‪.‬‬
‫ﻓﻌﺂﻟﻴﺖ‬
‫ﻻﻧﺪې ﺟﺪول ﭘﻮره ﮐ‪７‬ئ‪:‬‬
‫‪7‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪81‬‬ ‫‪49‬‬ ‫‪64‬‬ ‫‪4‬‬
‫ﻣﺠﺬور ﻣﺠﺬور ﻣﺠﺬور ﻣﺠﺬور ﻣﺠﺬور ﻣﺠﺬور‬ ‫ﺟﺬر‬ ‫ﺟﺬر‬ ‫ﺟﺬر‬ ‫ﺟﺬر‬ ‫ﺟﺬر‬ ‫ﺟﺬر‬
‫‪64‬‬ ‫‪36‬‬
‫‪57‬‬
 ‫ﻳﺎدوﻧﻪ‪ :‬د ‪ 1‬د ﻋﺪد دوﻳﻢ ﺟﺬر ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻪ ﻳﻮ دى‪.‬‬
‫وﭘﻮﻫﻴﺪو ﭼ‪ :３‬د ﻳﻮه ﻋﺪد ﻟﻪ دوو ﻣﺴﺎوي ﺿﺮﺑﻲ اﺟﺰاوو ＇ﺨﻪ ﻳﻮه ﻳ‪ ３‬د ﻋﺪد دوﻳﻢ ﺟﺬر دى‪ ،‬ﭘﺎم‬
‫وﮐ‪７‬ئ د ﻫﺮ ﻋﺪد ﻣﺠﺬور د ﻋﺪد دوﻳﻢ ﺗﻮان دى‪.‬‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫‪ -1‬ﻻﻧﺪې ﻣﺴﺎواﺗﻮﻧﻪ ﭘﻮره ﮐ‪７‬ئ‪:‬‬
‫‪64 = ? ,‬‬ ‫‪256 = ? ,‬‬ ‫‪144 = ? ,‬‬ ‫? = ‪121‬‬
‫‪ -2‬ﮐﻪ د ﻳﻮې ﻣﺮﺑﻊ ﻣﺴﺎﺣﺖ ‪ 49‬ﺳﺎﻧﺘﻲ ﻣﺘﺮ ﻣﺮﺑﻊ وي‪ ،‬ددې ﻣﺮﺑﻊ د ﻫﺮې ﺿﻠﻌ‪ ３‬اوږدواﻟﻰ ﺑﻪ ＇ﻮﻣﺮه‬
‫وي؟‬
‫‪ -3‬ﻟﻪ ﻻﻧﺪې ﻋﺪدوﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﻳ‪ ３‬ﮐﻮم ﻳﻮ ﮐﺎﻣﻞ ﻣﺠﺬور دى؟‬
‫‪a) 24 × 72‬‬ ‫‪b) 34 × 73‬‬
‫‪ -4‬د ‪ 225‬ﻋﺪدﻣﺮﺑﻊ ﺟﺬر ﻣﺴﺎوي دى ﭘﻪ‪:‬‬
‫‪a) 16‬‬ ‫‪b) 15‬‬
‫‪ -5‬د ﻻﻧﺪې ﻋﺪدوﻧﻮ ﻣﺠﺬور ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪:‬‬
‫‪a) 9‬‬ ‫‪b) 13‬‬ ‫‪c) 15‬‬ ‫‪d) 21‬‬
‫‪58‬‬
 ‫د ﻳﻮه ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻋﺪد د ﭘﻮره ﻣﺮﺑﻊ ﺟﺬر‬
‫ﭘﻴﺪا ﮐﻮل‬
‫‪ - 1‬د ﺗﺠﺰﻳ‪ ３‬ﭘﻪ ﻃﺮﻳﻘﻪ‪:‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪25‬‬ ‫د ‪ 2 4 × 52‬ﻣﺮﺑﻊ ﺟﺬر ＇ﻮ ﮐﻴ‪８‬ي؟‬
‫ﻓﻌﺂﻟﻴﺖ‬
‫‪ 144،36 t‬او ‪ 64‬ﻋﺪدوﻧﻪ ﺗﺠﺰﻳﻪ ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪ t‬د ﭘﻮرﺗﻨﻴﻮ ﻋﺪدوﻧﻮ ﻣﺮﺑﻊ ﺟﺬر ﭘﻴﺪا او د ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻴﻮ ﺿﺮﺑﻲ اﺟﺰاوو د ﺿﺮب ﭘﻪ ډول ﻳ‪ ３‬وﻟﻴﮑﺊ‪.‬‬
‫‪ t‬د دې ﻋﺪدوﻧﻮ ﻟﻪ ﺗﺠﺰﻳ‪＇ ３‬ﺨﻪ وروﺳﺘﻪ ﻟﻪ دوو ﻣﺴﺎوي ﺿﺮﺑﻲ اﺟﺰاوو ＇ﺨﻪ ﻳﻮ و！ﺎﮐﺊ او د ﺿﺮب ﭘﻪ‬
‫ډول ﻳ‪ ３‬وﻟﻴﮑﺊ‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪ :‬د ﺗﺠﺰﻳ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ د ‪ 400‬او ‪ 3969‬ﻋﺪدوﻧﻮ ﻣﺮﺑﻊ ﺟﺬر ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪:‬‬
‫ﺣﻞ‪:‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪3969‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪400‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪1323‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪200‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪441‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪100‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪147‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪50‬‬
‫‪7‬‬ ‫‪49‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪25‬‬
‫‪7‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪59‬‬
 ‫ﻧﻮ‪:‬‬
‫‪√ 400 = 24 ×52 = 2 2 × 5 = 4 × 5 = 20‬‬
‫‪3969 = 3 × 3 × 3 × 3 × 7 × 7 = 3 × 3 × 7 = 63‬‬
‫‪3969 = 3 × 3 × 3 × 3 × 7 × 7 = 34 × 7 2 = 32 × 7 = 3 × 3 × 7 = 63‬‬ ‫ﻳﺎ‬
‫ﻓﻌﺂﻟﻴﺖ‬
‫‪ t‬د ﺗﺠﺰﻳ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ د ‪ 225،625،81،441‬او ‪ 1225‬ﻋﺪدوﻧﻮ ﻣﺮﺑﻊ ﺟﺬر ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪ t‬ﻟﻪ ﻻﻧﺪې ﻋﺪدوﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﮐﻮم ﻳﻮ ﻳ‪ ３‬ﮐﺎﻣﻞ ﻳﺎ ﭘﻮره ﻣﺠﺬور دى؟‬
‫‪a) 144‬‬ ‫‪b) 180‬‬
‫زده ﻣﻮ ﮐ‪７‬ل ﭼ‪ :３‬د ﺗﺠﺰﻳ‪ ３‬ﭘﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮐ‪ ３‬د ﻳﻮ ﻋﺪد ﻟﻪ دوو ﻣﺴﺎوي ﺿﺮﺑﻲ اﺟﺰاوو ＇ﺨﻪ ﻳﻮه ﻳ‪！ ３‬ﺎﮐﻮ او ﻳﻮ‬
‫ﻟﻪ ﺑﻠﻪ ﺳﺮه ﻳ‪ ３‬ﺿﺮﺑﻮو‪ ،‬د ﺿﺮب ﺣﺎ‪請‬ﻞ د ﻋﺪد دوﻳﻢ ﺟﺬر ﻳﺎ ﻣﺮﺑﻊ ﺟﺬر دى‪ ،‬ﻟﻪ ﺗﺠﺰﻳ‪＇ ３‬ﺨﻪ وروﺳﺘﻪ‬
‫ﮐﻪ د ﻳﻮ ﻋﺪد د ﺿﺮﺑﻲ اﺟﺰاو ﺗﻮاﻧﻮﻧﻪ ﺟﻔﺖ وي‪ ،‬ﻧﻮ دا ﻋﺪد ﮐﺎﻣﻞ ﻣﺠﺬور دى‪ ،‬ﻳﺎ ﭘﻪ ﺑﻞ ﻋﺒﺎرت د ﻳﻮه‬
‫ﻋﺪد د ﻣﺮﺑﻊ ﺟﺬر د ﭘﻴﺪا ﮐﻮﻟﻮ ﻟﭙﺎره ﻫﻤﺪا ﮐﺎﻓﻲ ده ﭼ‪ ３‬د ﻫﺮ ﻳﻮه ﺿﺮﺑﻲ اﺟﺰاوو ﺗﻮاﻧﻮﻧﻪ ﻧﻴﻤﺎﻳﻲ ﮐ‪７‬و او‬
‫ﮐ‪７‬و‪.‬‬
‫ﺿﺮب ‪７‬‬
‫ﺳﺮه ﺮب‬
‫ﻳﻮ ﻟﻪ ﺑﻠﻪ ﺮ‬
‫ﻳ‪ ３‬ﻳﻮ‬
‫ﺑﻴﺎ ‪３‬‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫‪ -1‬د ﺗﺠﺰﻳ‪ ３‬د ﻃﺮﻳﻘ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ د ﻻﻧﺪې ﻋﺪدوﻧﻮ ﻣﺮﺑﻊ ﺟﺬر ﭘﻴﺪ ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪3136 ، 2025 ، 1024‬‬
‫دى‪ ،‬ﻧﻮ د ‪ 810000‬ﺟﺬر ﻣﺴﺎوي دى ﭘﻪ‪:‬‬ ‫‪＇ -2‬ﺮﻧﮕﻪ ﭼ‪81 = 9 ３‬‬
‫‪a) 90‬‬ ‫‪b) 900‬‬ ‫‪c) 9‬‬
‫‪60‬‬
 ‫د ﻳﻮه ﻋﺪد د ﻣﺮﺑﻊ ﺟﺬر د ﭘﻴﺪا ﮐﻮﻟﻮ‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻃﺮﻳﻘﻪ‬
‫د ﺗﺠﺰﻳ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ د ﻟﻮﻳﻮ ﻋﺪدوﻧﻮ د ﻣﺮﺑﻊ ﺟﺬر ﭘﻴﺪا‬
‫ﮐﻮل ډ‪４‬ﺮ وﺧﺖ ﻧﻴﺴﻲ‪ .‬ﮐﻮﻻى ﺷﻮ د ﻟﻮﻳﻮ ﻋﺪدوﻧﻮ‬
‫ﻣﺮﺑﻊ ﺟﺬر د ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻃﺮﻳﻘ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬و‪.‬‬
‫‪5 33 61‬‬
‫ﻟﻮﻣ‪７‬ى ﻣﺜﺎل‪ :‬د ‪ 53361‬ﻋﺪد ﻣﺮﺑﻊ ﺟﺬر د ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻃﺮﻳﻘ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ ﭘﻪ‬
‫ﻻﻧﺪې ډول ﭘﻴﺪا ﮐﻮو‪.‬‬
‫‪- 1‬راﮐ‪７‬ل ﺷﻮى ﻋﺪد د ﺟﺬر ﺗﺮ ﻋﻼﻣ‪ ３‬ﻻﻧﺪې ﻟﻴﮑﻮ‪.‬‬
‫‪- 2‬د ﺟﺬر ﻻﻧﺪې ﻋﺪد دوه‪ ،‬دوه رﻗﻤﻮﻧﻪ ﻟﻪ ＊ﻲ ﺧﻮا ＇ﺨﻪ ﮐﻴ‪ ３２‬ﺧﻮاﺗﻪ ﺟﻼ ﮐﻮو‬
‫ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ اﺧﺮ ﮐ‪ ３‬ﻳﻮ رﻗﻤﻲ او ﻳﺎ دوه رﻗﻤﻲ ﻋﺪد ﭘﺎﺗ‪ ３‬ﮐﻴ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ دې ﻣﺜﺎل ﮐ‪３‬‬
‫‪2‬‬
‫دﻏﻪ ﭘﺎﺗ‪ ３‬ﻋﺪد ‪ 5‬دى‪.‬‬
‫‪2 5 33 61‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪- 3‬اوس داﺳ‪ ３‬ﻳﻮ ﻋﺪد ﭘﻴﺪا ﮐﻮو ﭼ‪ ３‬ﮐﻪ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ‪＄‬ﺎن ﮐ‪ ３‬ﺿﺮب ﺷﻲ ‪ 5‬ﻳﺎ ﻟﻪ ‪5‬‬
‫＇ﺨﻪ ﮐﻢ وي‪ ،‬ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ دې ﻣﺜﺎل ﮐ‪ ３‬دا ﻋﺪد ‪ 2‬دى‪ ،‬د ‪ 2‬ﻋﺪد ﭘﻪ دوو ‪＄‬ﺎﻳﻮﻧﻮ ﮐ‪３‬‬
‫ﻫﻢ د ﺟﺬر د ﻋﻼﻣ‪ ３‬د اﻓﻘﻲ ﺧﻂ ﻟﻪ ﭘﺎﺳﻪ او ﻫﻢ د ‪＇ 5‬ﻨ‪ ，‬ﺗﻪ د ﻋﻤﻮدي ﺧﻂ‬
‫ﮐﻴ‪ ３２‬ﺧﻮاﺗﻪ ﻟﻴﮑﻮ‪.‬‬
‫‪2‬‬
‫‪2 5 33 61‬‬
‫‪- 4‬د ‪ 2‬ﻋﺪد ﭘﻪ ‪ 2‬ﮐ‪ ３‬ﺿﺮﺑﻮو او د ﺿﺮب ﺣﺎ‪請‬ﻞ د ‪ 5‬ﻻﻧﺪې ﻟﻴﮑﻮ او ﻟﻪ ‪＇ 5‬ﺨﻪ‬
‫‪4‬‬ ‫ﻳ‪ ３‬ﺗﻔﺮﻳﻘﻮو ﭼ‪ (1) ３‬ﭘﺎﺗ‪ ３‬ﮐﻴ‪８‬ي‪.‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪- 5‬اوس دوه ﻧﻮر رﻗﻤﻮﻧﻪ ‪ 33‬د )‪＇ (1‬ﻨ‪ ，‬ﺗﻪ ﻟﻴﮑﻮ ﭼ‪ 133 ３‬ﻋﺪد ﭘﻪ ﻻس‬
‫را‪＄‬ﻲ‪ .‬د ‪ 2‬ﻋﺪد ﭼ‪ ３‬د اﻓﻘﻲ ﺧﻂ ﻟﻪ ﭘﺎﺳﻪ ﭘﺮوت دى دوه ﭼﻨﺪه ﮐﻮو او ‪133‬‬
‫د ﻋﺪد ＇ﻨ‪ ，‬ﺗﻪ د ﻋﻤﻮدي ﮐﺮ＊‪ ３‬ﮐﻴ‪２‬ﻰ ﺧﻮاﺗﻪ ﭼ‪ ３‬د ﻟﺴﻴﺰ ﭘﻪ رﻗﻢ ﮐ‪＄ ３‬ﺎى‬
‫‪231‬‬ ‫ﻧﻴﺴﻲ ﻟﻴﮑﻮ‪.‬‬
‫‪2 5 33 61‬‬ ‫‪- 6‬د دې ﻋﺪد د ﻳﻮﻳﺰ رﻗﻢ د ﭘﻴﺪا ﮐﻮﻟﻮ ﻟﭙﺎره ﭘﻪ ﻣﻮﻗﺘﻲ ډول ‪ 133‬د ﻋﺪد ﻳﻮﻳﺰ رﻗﻢ‬
‫‪4‬‬
‫‪43 1 3 3‬‬ ‫ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬ﻧﻪ ﻧﻴﺴﻮ ﭼ‪ ３‬ﭘﺎﺗ‪ ３‬ﻋﺪد ‪ 13‬ﭘﻪ ‪ 4‬و‪４‬ﺸﻮ ﭼ‪ 3 ３‬ﺣﺎ‪請‬ﻠﻴ‪８‬ي‪ ،‬د ‪ 3‬ﻋﺪد د‬
‫‪1 29‬‬ ‫‪＇ 4‬ﻨ‪ ，‬ﺗﻪ ﭘﻪ ﻳﻮﻳﺰ رﻗﻢ ﮐ‪ ３‬او ﻫﻢ ﻳ‪ ３‬د اﻓﻘﻲ ﺧﻂ ﻟﻪ ﭘﺎﺳﻪ د ‪＇ 2‬ﻨ‪ ，‬ﺗﻪ ﻟﻴﮑﻮ‬
‫‪4‬‬
‫او داﺳ‪ ３‬ﻋﻤﻞ ﮐﻮو ﭼ‪ 3 ３‬ﭘﻪ دوه رﻗﻤﻲ ﻋﺪد )‪ (43‬ﮐ‪ ３‬ﺿﺮﺑﻮو‪ ،‬ﺗﺮ ＇ﻮ د ﺿﺮب‬
‫ﺣﺎ‪請‬ﻞ ‪ 133‬او ﻳﺎ ﺗﺮې ﮐﻢ وي‪ ،‬ﭼ‪ ３‬دﻟﺘﻪ د ‪ 3‬او ‪ 43‬د ﺿﺮب ﺣﺎ‪請‬ﻞ ‪129‬‬
‫‪61‬‬
 ‫‪231‬‬
‫ﮐﻴ‪８‬ي‪ 129 ،‬د ‪＇ 133‬ﺨﻪ ﺗﻔﺮﻳﻘﻮو ﭼ‪ 4 ３‬ﭘﺎﺗﻲ ﮐﻴ‪８‬ي‪.‬‬
‫‪2 5 33 61‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪ - 7‬اوس دوه ﻧﻮر رﻗﻤﻮﻧﻪ )‪ (61‬را＊ﮑﺘﻪ ﮐﻮو او د ‪ 4‬د ﻋﺪد ＊ﻲ ＇ﻨ‪ ，‬ﺗﻪ‬
‫‪43 1 3 3‬‬ ‫ﻳ‪ ３‬ﻟﻴﮑﻮ ﭼ‪ 461 ３‬ﺷﻲ‪ .‬اوس ﺑﻴﺎ د ‪ 23‬ﻋﺪد ﭼ‪ ３‬د اﻓﻘﻲ ﮐﺮ＊‪ ３‬ﻟﻪ ﭘﺎﺳﻪ‬
‫‪461‬‬
‫‪1 29‬‬
‫ﭘﺮوت دى دوه ﭼﻨﺪه ﮐﻮو ﭼ‪ 46 ３‬ﺷﻲ د ﭘﻮرﺗﻨﻲ ﭘ‪７‬او ﭘﻪ ﺷﺎن ﻳ‪ ３‬د ﻋﻤﻮدي‬
‫‪461‬‬
‫‪4 61‬‬ ‫ﺧﻂ ﮐﻴ‪２‬ﻰ ﺧﻮا ﺗﻪ ﻟﻴﮑﻮ او د ﭘﻮرﺗﻪ ﭘﻪ ﺷﺎن د ‪ 1‬ﻋﺪد ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬ﻧﻪ ﻧﻴﺴﻮ‪ 46 ،‬ﭘﻪ‬
‫‪0‬‬ ‫‪ 46‬و‪４‬ﺸﻮ‪ :‬ﭼ‪ ３‬ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﻳ‪ (1) ３‬دى او ‪ 1‬د ﭘﻮرﺗﻪ ﭘﻪ ﺷﺎن د ‪ 3‬د ﻋﺪد ＇ﻨ‪ ，‬ﺗﻪ‬
‫ﻟﻴﮑﻮ او )‪ (1‬ﭘﻪ ‪ 461‬ﮐ‪ ３‬ﺿﺮﺑﻮو ﭼ‪ 461 ３‬ﮐﻴ‪８‬ي اوﻟﻪ ‪ 461‬ﻳ‪ ３‬ﺗﻔﺮﻳﻘﻮو ﭼ‪３‬‬
‫د ﺗﻔﺮﻳﻖ ﺣﺎ‪請‬ﻞ ‪請‬ﻔﺮ دى او ﭘﻪ دې ډول د ‪ 53361‬د ﻋﺪد ﺟﺬر ﭼ‪ 231 ３‬دى ﭘﻪ ﻻس را‪＄‬ﻲ ﻳﻌﻨ‪３‬‬
‫‪ 53361 = 231‬دى‪.‬‬
‫دوﻳﻢ ﻣﺜﺎل‪ :‬د ‪ 1024،3364‬او ‪ 4761‬ﻋﺪدوﻧﻮ ﺟﺬر د ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻃﺮﻳﻘ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ؟‬
‫‪58‬‬ ‫‪32‬‬ ‫‪69‬‬ ‫ﺣﻞ‪:‬‬
‫‪5 33 6 4‬‬ ‫‪3 10 2 4‬‬ ‫‪6 47 6 1‬‬
‫‪25‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪36‬‬
‫‪108 8 6 4‬‬ ‫‪62 1 2 4‬‬ ‫‪129 11 6 1‬‬
‫‪8 64‬‬ ‫‪1 24‬‬ ‫‪11 6 1‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪3364 = 58‬‬ ‫‪1024 = 32‬‬ ‫‪4761 = 69‬‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫د ‪ 3600،784‬او ‪ 1444‬ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻋﺪدوﻧﻮ ﻣﺮﺑﻊ ﺟﺬر د ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻃﺮﻳﻘﻲ ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫در‪４‬ﻢ ﻣﺜﺎل‪ :‬ﮐﻪ د ﻳﻮې ﻣﺮﺑﻊ ‪＄‬ﻤﮑ‪ ３‬ﻣﺴﺎﺣﺖ ‪ 441‬ﻣﺘﺮ ﻣﺮﺑﻊ وي‪ ،‬د دې ‪＄‬ﻤﮑ‪ ３‬د ﻳﻮې ＇ﻨ‪６‬ې)ﺿﻠﻌ‪(３‬‬
‫اوږدواﻟﻰ ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪21‬‬
‫‪441‬‬ ‫ﺣﻞ‪ :‬ﻟﻪ ﻫﻨﺪﺳ‪＇ ３‬ﺨﻪ ﭘﻮﻫﻴ‪８‬و ﭼ‪ ３‬د ﻣﺮﺑﻊ ﻣﺴﺎﺣﺖ = ﺿﻠﻌﻪ × ﺿﻠﻌﻪ دى‪.‬‬
‫‪2 4‬‬ ‫د دې ﻣﺮﺑﻊ ﺷﮑﻠﻪ ‪＄‬ﻤﮑ‪ ３‬د ﻳﻮې ﺿﻠﻌ‪ ３‬اوږدواﻟﻰ ‪ 21‬ﻣﺘﺮه دى‪.‬‬
‫‪41 41‬‬
‫‪41‬‬ ‫‪441 = 21‬‬
‫‪0‬‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫‪ -1‬د ﻻﻧﺪې ﻋﺪدوﻧﻮ دو‪４‬ﻢ ﺟﺬروﻧﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ى د ﺗﺠﺰﻳ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ او وروﺳﺘﻪ ﭘﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻃﺮﻳﻘﻪ ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‬
‫او وواﻳﺎﺳﺖ ﭼ‪ ３‬ﮐﻮﻣﻪ ﻃﺮﻳﻘﻪ ＊ﻪ ده‪:‬‬
‫‪2025‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪324‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪225‬‬
‫‪121‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪5184‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪729‬‬
‫‪62‬‬
 ‫د ﻳﻮه ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻋﺪد درﻳﻢ)ﻣﮑﻌﺐ( ﺟﺬر‬
‫ﮐﻪ د ﻳﻮه ﻣﮑﻌﺐ ﺣﺠﻢ ‪ 125cm 3‬وي‪ ،‬د دې ﻣﮑﻌﺐ‬
‫اوږدواﻟﻰ‪ ،‬ﺳﻮر او ﺟ‪／‬ﻮاﻟﻰ ＇ﻮ دى؟‬
‫＇ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ ３‬د ﻳﻮه ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻋﺪد ﻣﺮﺑﻊ ﺟﺬر د ﻋﺪد ﻟﻪ دوو ﻣﺴﺎوي ﺿﺮﺑﻲ اﺟﺰاو ＇ﺨﻪ ﻟﻪ ﻳﻮې ﺿﺮﺑﻲ‬
‫ﺟﺰوې ＇ﺨﻪ ﻋﺒﺎرت دى‪ .‬ﭘﻪ دې اﺳﺎس د ﻳﻮ ﻋﺪد ﻣﮑﻌﺐ ﺟﺬر ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول ﺗﻌﺮﻳﻔﻮو‪:‬‬
‫ﺗﻌﺮﻳﻒ‪ :‬د ﻳﻮ ﻋﺪد د در‪４‬ﻮ ﻣﺴﺎوي ﺿﺮﺑﻲ اﺟﺰاوو ＇ﺨﻪ ﻳﻮ ﺟﺰ ﺗﻪ د ﻋﺪد ﻣﮑﻌﺐ ﺟﺬر واﻳﻲ ﭼ‪ ３‬د‬
‫‪ 3‬ﻋﻼﻣﻪ د ﻳﻮ ﻋﺪد درﻳﻢ ﺟﺬر ＊ﮑﺎره ﮐﻮي‪.‬‬
‫‪3‬‬
‫‪27‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪8‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪64‬‬ ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ى ﻣﺜﺎل‪ :‬د دې ﻋﺪدوﻧﻮ در‪４‬ﻢ ﺟﺬروﻧﻪ ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪:‬‬
‫ﺣﻞ‪:‬‬
‫⇒ ‪27 = 3 × 3 × 3 = 33‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪27 = 3‬‬
‫⇒ ‪8 = 2 × 2 × 2 = 23‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪8=2‬‬
‫‪64 = 4 × 4 × 4 = 43 ⇒ 3 64 = 4‬‬
‫د ﺗﺠﺰﻳ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ د ﻳﻮ ﻋﺪد د درﻳﻢ ﺟﺬر ﭘﻴﺪا ﮐﻮل‪:‬‬
‫ﻋﺪد ﭘﻪ ﻣﺴﺎوي ﺿﺮﺑﻲ اﺟﺰاوو ﺗﺠﺰﻳﻪ ﮐﻮو او د ﻫﺮ درﻳﻮ ﻣﺴﺎوي ﺿﺮﺑﻲ اﺟﺰاوو ＇ﺨﻪ ﻳﻮه ﻳ‪！ ３‬ﺎﮐﻮ او ﻳﻮ‬
‫ﻟﻪ ﺑﻠﻪ ﺳﺮه ﻳ‪ ３‬ﺿﺮﺑﻮو‪ .‬د ﺿﺮب ﺣﺎ‪請‬ﻞ د ﻋﺪد در‪４‬ﻢ ﺟﺬر دى‪.‬‬
‫دوﻳﻢ ﻣﺜﺎل‪ :‬د ﺗﺠﺰﻳ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ د ‪ 8،125‬او ‪ 27000‬ﻋﺪدوﻧﻮ در‪４‬ﻢ ﺟﺬروﻧﻪ ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ؟‬
‫ﺣﻞ‪:‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪125‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪27000‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪13500‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪6750‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3375‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪1125‬‬
‫‪3‬‬
‫‪8=2‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪125 = 5‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪375‬‬
‫‪3‬‬
‫‪27000 = 2 × 3 × 5 = 30‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪125‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪25‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪1‬‬
‫‪63‬‬
 ‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫د ‪ 1331‬او ‪ 8000‬ﻋﺪدوﻧﻮ درﻳﻢ ﺟﺬروﻧﻪ د ﺗﺠﺰﻳ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫د ﻳﻮ ﻋﺪد ﻟﻪ درﻳﻮ ﻣﺴﺎوي ﺿﺮﺑﻲ اﺟﺰاوو ＇ﺨﻪ ﻳﻮه ﺗﻪ ﻳ‪ ３‬د ﻋﺪد در‪４‬ﻢ ﺟﺬر واﻳﻲ‪.‬‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫‪ -1‬د ﺗﺠﺰﻳ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ د ﻻﻧﺪې ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻋﺪدوﻧﻮ ﭘﻮره ﻣﮑﻌﺐ ﺟﺬر ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪:‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪729‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪216‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪125000‬‬
‫‪ -2‬د ﺗﺠﺰﻳ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ د ﻻﻧﺪې ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻋﺪدوﻧﻮ ﭘﻮره ﻣﮑﻌﺐ ﺟﺬر ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪3‬‬
‫‪5832 ,‬‬ ‫‪1331‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪2744‬‬
‫‪ -3‬د ‪ 729000‬در‪４‬ﻢ ﺟﺬر ﻣﺴﺎوي دى ﭘﻪ‪:‬‬
‫‪a) 100‬‬ ‫‪b) 150‬‬ ‫‪c) 90‬‬
‫‪-4‬د ‪ 26 × 33 × 43‬ﻋﺪد درﻳﻢ ﺟﺬر ﻣﺴﺎوي دى ﭘﻪ‪:‬‬
‫‪a) 48‬‬ ‫‪b) 24‬‬ ‫‪c) 12‬‬
‫‪ -5‬د ‪ 10 2 ×10 2 ×10 2‬ﻋﺪد در‪４‬ﻢ ﺟﺬر ﻣﺴﺎوي دى ﭘﻪ‪:‬‬
‫‪a) 10‬‬ ‫‪b) 100‬‬ ‫‪c) 1000‬‬ ‫‪d) 103‬‬
‫‪ -6‬د ‪ 343‬ﻋﺪد در‪４‬ﻢ ﺟﺬر ﻣﺴﺎوې دى ﭘﻪ‪:‬‬
‫‪a) 8‬‬ ‫‪b) 7‬‬
‫‪ -7‬د ‪ 1728‬ﻋﺪد در‪４‬ﻢ ﺟﺬر ﻣﺴﺎوي دى ﭘﻪ‪:‬‬
‫‪a) 12‬‬ ‫‪b) 11‬‬
‫‪ -8‬د ‪ 512‬ﻋﺪد در‪４‬ﻢ ﺟﺬر ﻣﺴﺎوي دى ﭘﻪ‪:‬‬
‫‪a) 7‬‬ ‫‪b) 8‬‬
‫‪64‬‬
 ‫د دوﻳﻢ ＇ﭙﺮﮐﻰ ﻟﻨ‪６‬ﻳﺰ‬
‫‪ t‬د ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻋﺪدوﻧﻮ د ﺟﻤﻌ‪ ３‬او ﺿﺮب ﭘﻪ ﻋﻤﻠﻴﻮ ﮐ‪ ３‬اﺗﺤﺎدي او ﺗﺒﺪﻳﻠﻲ ﺧﺎ‪請‬ﻴﺘﻮﻧﻪ ‪請‬ﺪق ﮐﻮي‪ ،‬د‬
‫ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻋﺪدوﻧﻮ د ﺟﻤﻌ‪ ３‬ﭘﻪ ﻋﻤﻠﻴﻪ ﮐ‪請 ３‬ﻔﺮ اود ﺿﺮب ﭘﻪ ﻋﻤﻠﻴﻪ ﮐ‪ (1)３‬د ﻋﻴﻨﻴﺖ ﻋﻨﺼﺮ دى‪.‬‬
‫‪ t‬ﻫﻐﻪ ﻋﺪدوﻧﻪ ﭼ‪ ３‬د ﻳﻮﻳﺰ رﻗﻤﻮﻧﻪ ﻳ‪請 ３‬ﻔﺮ وي ﭘﺮ ‪ 2،5‬او ‪ 10‬ﭘﻮره د و‪４‬ﺶ وړ دي‪.‬‬
‫‪ t‬ﻫﻐﻪ ﻋﺪدوﻧﻪ ﭼ‪ ،３‬د ﻳﻮﻳﺰ رﻗﻢ ﻳ‪請 ３‬ﻔﺮ ﻳﺎ ﺟﻔﺖ وي‪ ،‬ﭘﺮ ‪ 2‬ﭘﻮره د و‪４‬ﺶ وړ دي‪.‬‬
‫‪ t‬ﻫﻐﻪ ﻋﺪدوﻧﻪ ﭼ‪ ،３‬د ﻳﻮﻳﺰ رﻗﻢ ﻳ‪請 ３‬ﻔﺮ ﻳﺎ ‪ 5‬وي‪ ،‬ﭘﺮ ‪ 5‬ﭘﻮره د و‪４‬ﺶ وړ دى‪.‬‬
‫‪ t‬ﻫﻐﻪ ﻋﺪدوﻧﻪ ﭼ‪ ３‬د رﻗﻤﻮﻧﻮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻳ‪ ３‬ﭘﺮ ‪ 3‬ﭘﻮره د و‪４‬ﺶ وړ وي‪ ،‬ﭘﺮ ‪ 3‬ﭘﻮره و‪４‬ﺸﻞ ﮐﻴ‪８‬ي‪.‬‬
‫‪ t‬ﻫﻐﻪ ﻋﺪدوﻧﻪ ﭼ‪ ３‬ﻫﻢ ﭘﺮ ‪ 2‬او ﻫﻢ ﭘﺮ ‪ 3‬ﭘﻮره د و‪４‬ﺶ وړ وي‪ ،‬ﭘﻪ ‪ 6‬ﻫﻢ ﭘﻮره و‪４‬ﺸﻞ ﮐﻴ‪８‬ي‪.‬‬
‫‪ t‬ﻫﻐﻪ ﻋﺪدوﻧﻪ ﭼ‪ ３‬ﻫﻢ ﭘﺮ ‪ 2‬او ﻫﻢ ﭘﺮ ‪ 6‬ﭘﻮره د و‪４‬ﺶ وړ وي‪ ،‬ﭘﺮ ‪ 12‬ﻫﻢ ﭘﻮره و‪４‬ﺸﻞ ﮐ‪８５‬ي‪.‬‬
‫‪ t‬ﻫﻐﻪ ﻋﺪدوﻧﻪ ﭼ‪ ３‬ﻳﻮازې ﭘﻪ ﻳﻮ او ﺧﭙﻞ ‪＄‬ﺎن ﭘﻮره د و‪４‬ﺶ وړ وي‪ ،‬ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ﻋﺪدوﻧﻪ دي‪.‬‬
‫‪ t‬ﻫﻐﻪ ﻋﺪد ﭼ‪ ３‬د ﺧﭙﻞ ‪＄‬ﺎن او ﻳﻮ ＇ﺨﻪ ﻋﻼوه ﭘﻪ ﻧﻮرو ﻋﺪدوﻧﻮ ﻫﻢ ﭘﻮره د و‪４‬ﺶ وړ وي‪ ،‬ﻣﺮﮐﺐ ) د‬
‫ﺗﺠﺰﻳ‪ ３‬وړ( ﻋﺪد دى‪.‬‬
‫‪ t‬ﻫﺮ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻰ ﻋﺪد ﻳﻮازې دوه ﻗﺎﺳﻤﻮﻧﻪ ﻟﺮي ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ ﻳﻮ او ﺧﭙﻞ ‪＄‬ﺎن ＇ﺨﻪ ﻳ‪ ３‬ﻋﺒﺎرت دي‪.‬‬
‫‪ t‬ﻳﻮازﻧﻰ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻰ ﻋﺪد ﭼ‪ ３‬ﺟﻔﺖ دى‪ ،‬د )‪ (2‬ﻋﺪد دى‪.‬‬
‫‪ t‬ﻳﻮ ﻣﺮﮐﺐ ﻋﺪد ﻟ‪ ８‬ﺗﺮ ﻟ‪８‬ه ‪ 3‬ﺿﺮﺑﻲ اﺟﺰاوې ﻟﺮي‪.‬‬
‫‪ t‬د ﻳﻮ ﻣﺮﮐﺐ ﻋﺪد د ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻴﻮ ﺿﺮﺑﻲ اﺟﺰاوو ﭘﻴﺪا ﮐﻮﻟﻮ ﺗﻪ ﭘﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻴﻮ ﻋﺪدوﻧﻮ ﺗﺠﺰﻳﻪ واﻳﻲ او دا ﺗﺠﺰﻳﻪ‬
‫ﻳﻮازﻳﻨ‪ ９‬ده‪.‬‬
‫‪ t‬ﭘﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻴﻮ ﻋﺪدوﻧﻮ د ﺗﺠﺰﻳ‪ ３‬د اﺳﺘﻌﻤﺎل ‪＄‬ﺎﻳﻮﻧﻪ زﻳﺎت دي ﭼ‪ ３‬ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ زﻳﺎت د ﮐﻮﭼﻨﻲ ﻣﺸﺘﺮک‬
‫ﻣﻀﺮب‪ ،‬ﺗﺮ！ﻮﻟﻮ ﻟﻮى ﻣﺸﺘﺮک ﻳﺎ ﮔ‪ ６‬ﻗﺎﺳﻢ او د ﻋﺪدوﻧﻮ دو‪４‬ﻢ او در‪４‬ﻢ ﺟﺬر ﭘﻪ ﭘﻴﺪا ﮐﻮﻟﻮ ﮐ‪ ３‬ﺗﺮې ﮐﺎر‬
‫اﺧﻴﺴﺘﻞ ﮐﻴ‪８‬ي‪.‬‬
‫‪ t‬د ﻳﻮ ﻋﺪد د ＇ﻮ ‪＄‬ﻠﻲ ﺿﺮﺑﻮﻟﻮ د ﻟﻴﮑﻠﻮ ﻟﻨ‪６‬ې ﻃﺮﻳﻘ‪ ３‬ﺗﻪ ﻃﺎﻗﺖ ﻳﺎ ﺗﻮان ﻟﺮوﻧﮑﻰ ﻋﺪد واﻳﻲ‪.‬‬
‫‪ t‬د ‪ 53‬ﻋﺪد ﮐ‪ 5 ３‬ﺗﻪ ﻗﺎﻋﺪه د ‪ 3‬ﻋﺪد ﺗﻪ ﺗﻮان ＊ﻮدوﻧﮑﻰ او ‪ 53‬ﺗﻪ ﻃﺎﻗﺖ واﻳﻲ‪.‬‬
‫‪ t‬د ﻃﺎﻗﺘﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﺿﺮب ﮐ‪ ３‬ﭼ‪ ３‬ﻣﺴﺎوي ﻗﺎﻋﺪې او ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﻮاﻧﻮﻧﻪ وﻟﺮي‪ ،‬ﻗﺎﻋﺪه ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣﺴﺎوي ﻗﺎﻋﺪو‬
‫＇ﺨﻪ ﻳﻮه ﻗﺎﻋﺪه او ﺗﻮان ﻳ‪ ３‬د ﺗﻮاﻧﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋ‪＇ ３‬ﺨﻪ ﻋﺒﺎرت دى‪.‬‬
‫‪ t‬د ﻃﺎﻗﺘﻮﻧﻮ ﭘﻪ و‪４‬ﺶ ﮐ‪ ３‬ﭼ‪ ３‬ﻣﺴﺎوي ﻗﺎﻋﺪې او ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﻮاﻧﻮﻧﻪ وﻟﺮي‪ .‬ﻗﺎﻋﺪه ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣﺴﺎوي ﻗﺎﻋﺪو‬
‫＇ﺨﻪ ﻳﻮه ﻗﺎﻋﺪه او ﺗﻮان ﻳ‪ ３‬د ‪請‬ﻮرت او ﻣﺨﺮج د ﺗﻮاﻧﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﺗﻔﺮﻳﻖ ﮐﻮﻟﻮ ＇ﺨﻪ ﭘﻪ ﻻس را‪＄‬ﻲ‪ ،‬ﭘﻪ دې‬
‫ﺷﺮط ﭼ‪ ３‬ﻗﺎﻋﺪه ﻳ‪請 ３‬ﻔﺮ ﻧﻪ وي‪.‬‬
‫‪
t‬ﮐﻪ ﻳﻮ ﺗﻮان ﻟﺮوﻧﮑﻰ ﻋﺪد ﭘﻪ ﺗﻮان ﭘﻮرﺗﻪ ﺷﻲ‪ ،‬ﻗﺎﻋﺪه د دواړو ﺗﻮاﻧﻮﻧﻮ د ﺿﺮب د ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﭘﻪ ﺗﻮان ﻟﻴﮑﻞ‬
‫‪65‬‬
 ‫ﮐ‪８５‬ي‪.‬‬
‫‪ t‬د ﻃﺎﻗﺘﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﺿﺮب ﮐ‪ ３‬ﻫﻐﻪ ﻃﺎﻗﺘﻮﻧﻪ ﭼ‪ ３‬ﺗﻮاﻧﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ﻣﺴﺎوي او ﻗﺎﻋﺪې ﻳ‪ ３‬ﻣﺨﺘﻠﻔ‪ ３‬وي ﻗﺎﻋﺪې ﻳﻮ ﻟﻪ‬
‫ﺑﻠﻪ ﺳﺮه ﺿﺮﺑﻴ‪８‬ي او ﻟﻪ ﻣﺴﺎوي ﺗﻮاﻧﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ د ﻳﻮ ﭘﻪ ﺗﻮان ﻟﻴﮑﻞ ﮐﻴ‪８‬ي‪.‬‬
‫‪ t‬د ﻃﺎﻗﺘﻮﻧﻮ ﭘﻪ و‪４‬ﺶ ﮐ‪ ３‬ﭼ‪ ３‬ﺗﻮاﻧﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ﻣﺴﺎوي او ﻗﺎﻋﺪې ﻳ‪ ３‬ﺗﻮﭘﻴﺮ وﻟﺮي‪ ،‬د ‪請‬ﻮرت ﻗﺎﻋﺪه د ﻣﺨﺮج‬
‫ﭘﺮ ﻗﺎﻋﺪه و‪４‬ﺸﻮ او د و‪４‬ﺶ ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﻟﻪ ﻣﺴﺎوي ﺗﻮاﻧﻮ ＇ﺨﻪ د ﻳﻮه ﭘﻪ ﺗﻮان ﻳ‪ ３‬ﻟﻴﮑﻮ‪.‬‬
‫‪ t‬ﮐﻮﻻى ﺷﻮ ﭼ‪ ３‬ﻟﻮى ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻋﺪدوﻧﻪ د ﻋﺪد ﻟﻴﮑﻠﻮ د ﻋﻠﻤﻲ ﻃﺮﻳﻘ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ وﻟﻴﮑﻮ‪.‬‬
‫‪ t‬د دوو ﻳﺎ ＇ﻮ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻋﺪدوﻧﻮ ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ ﻟﻮى ﻣﺸﺘﺮک ﻗﺎﺳﻢ د دوى ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ ﻟﻮى ﻣﺸﺘﺮک ﺿﺮﺑﻲ ﺟﺰوې‬
‫＇ﺨﻪ ﻋﺒﺎرت دى‪.‬‬
‫‪ t‬د دوو ﻳﺎ ＇ﻮ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻋﺪدوﻧﻮ ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ ﻟﻮى ﻣﺸﺘﺮک ﻗﺎﺳﻢ د ﻗﺎﺳﻤﻮﻧﻮ د ﺳ＀ او ﺗﺠﺰﻳ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ ﭘﻴﺪا‬
‫ﮐﻮﻻى ﺷﻮ‪.‬‬
‫‪
t‬د دوو ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻋﺪدوﻧﻮ ﻟﻮى ﻣﺸﺘﺮک ﻗﺎﺳﻢ ﭘﻪ ﻳﻮ د دې ﻋﺪدوﻧﻮ ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي او ﻳﺎ ﺗﺮې ﮐﻮﭼﻨﻰ وي‪.‬‬
‫‪ t‬د دوو ﻳﺎ زﻳﺎﺗﻮ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻋﺪدوﻧﻮ ﮐﻮﭼﻨﻰ ﻣﺸﺘﺮک ﻣﻀﺮب ﻟﻪ ﻫﻐﻪ ﮐﻮﭼﻨﻲ ﻋﺪد ＇ﺨﻪ ﻋﺒﺎرت دى ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﻋﻴﻦ‬
‫وﺧﺖ ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ دې دوو ﻳﺎ ＇ﻮ ﻋﺪدوﻧﻮ ﭘﻮره د و‪４‬ﺶ وړ وي او دا ﻋﺪد ﻳﻮازﻳﻨ‪ ９‬ﻋﺪد دى‪.‬‬
‫‪ t‬د ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻋﺪدوﻧﻮ ﮐﻮﭼﻨﻰ ﻣﺸﺘﺮک ﻣﻀﺮب د ﻣﻀﺮﺑﻮﻧﻮ د ﺳ＂ﻮﻧﻮ او ﺗﺠﺰﻳ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ ﭘﻴﺪا ﮐﻮﻻى ﺷﻮ‪.‬‬
‫‪ t‬د ‪ a‬او ‪ b‬د دوو ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻋﺪدوﻧﻮ او د دې ﻋﺪدوﻧﻮ د ﮐﻮﭼﻨﻰ ﻣﺸﺘﺮک ﻣﻀﺮب )‪ (L.C.M‬او ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ‬
‫ﻟﻮى ﻣﺸﺘﺮک ﻗﺎﺳﻢ )‪ (G.C.D‬ﺗﺮﻣﻨ‪ ＃‬ﻻﻧﺪې اړﻳﮑﻪ ﻣﻮﺟﻮده ده‪:‬‬
‫‪a×b‬‬ ‫‪a×b‬‬
‫= ‪ G.C.D‬ﻳﺎ ‪G × L = a × b‬‬ ‫= ‪L.C.M‬‬
‫‪L.C.M‬‬ ‫‪G.C.D‬‬
‫‪ t‬د دوو ﻳﺎ ＇ﻮ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻴﻮ ﻋﺪدوﻧﻮ ﮐﻮﭼﻨﻰ ﻣﺸﺘﺮک ﻣﻀﺮب او ﻳﺎ د داﺳ‪ ３‬دوو ﻋﺪدوﻧﻮ ﭼ‪ ３‬ﻣﺸﺘﺮک ﻗﺎﺳﻢ‬
‫ﻳ‪ ３‬ﻳﻮ وي د دې ﻋﺪدوﻧﻮ د ﺿﺮب ﻟﻪ ﺣﺎ‪請‬ﻞ ＇ﺨﻪ ﻋﺒﺎرت دى‪.‬‬
‫‪ t‬د ﻳﻮ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻋﺪد ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ ﮐﻮﭼﻨﻰ ﻣﻀﺮب ﻫﺮ وﺧﺖ ﻟﻪ ﻋﺪد ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي او ﻳﺎ ﺗﺮې ﻟﻮى دى‪.‬‬
‫‪
t‬د ﻳﻮ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻋﺪد ﻣﻀﺮب ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻪ ﻋﺪد ﭘﻮره و‪４‬ﺸﻞ ﮐ‪８５‬ي‪.‬‬
‫‪ t‬د ﻳﻮ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻋﺪد ﻣﻀﺮﺑﻮﻧﻪ د ﺷﻤ‪５‬ﺮﻟﻮ وړ ﻧﻪ دي‪.‬‬
‫‪ t‬د ﻳﻮ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻋﺪد ﻟﻪ دوو ﻣﺴﺎوي ﺿﺮﺑﻲ اﺟﺰاوو ＇ﺨﻪ ﻳﻮه ﺗﻪ ﻳ‪ ３‬د ﻋﺪد ﻣﺮﺑﻊ ﺟﺬر واﻳﻲ‪.‬‬
‫‪
t‬د ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻋﺪدوﻧﻮ ﻣﺮﺑﻊ ﺟﺬر د ﺗﺠﺰﻳ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ او د ﻣﺮﺑﻊ ﺟﺬر د ﭘﻴﺪا ﮐﻮﻟﻮ د ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻃﺮﻳﻘ‪ ３‬ﭘﻪ‬
‫ﻣﺮﺳﺘﻪ ﻻﺳﺘﻪ راوړﻻى ﺷﻮ‪.‬‬
‫‪ t‬د ﻳﻮ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻋﺪد ﻟﻪ در‪４‬ﻮ ﻣﺴﺎوي ﺿﺮﺑﻲ اﺟﺰاوو ＇ﺨﻪ ﻳﻮه ﺗﻪ ﻳ‪ ３‬د ﻋﺪد در‪４‬ﻢ )ﻣﮑﻌﺐ( ﺟﺬر واﻳﻲ‪.‬‬
‫‪66‬‬
 ‫د دوﻳﻢ ＇ﭙﺮﮐﻲ ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫‪-1‬ﻻﻧﺪې ﻋﺪدوﻧﻪ ﭘﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻴﻮ ﺿﺮﺑﻲ اﺟﺰاو ﺗﺠﺰﻳﻪ ﮐ‪７‬ئ‪:‬‬
‫‪168 ، 858 ، 1122 ، 1024 ، 1656 ، 8000 ، 3206‬‬ ‫‪30030‬‬
‫‪، 38 ، 54 ، 116 ، 66‬‬
‫‪ -2‬ﻻﻧﺪې د ﺿﺮب ﺣﺎ‪請‬ﻠﻮﻧﻪ د ﻳﻮ ﻃﺎﻗﺖ )ﺗﻮان ﻟﺮوﻧﮑﻲ ﻋﺪد( ﭘﻪ ډول وﻟﻴﮑﺊ‪:‬‬
‫‪4 2 × 43 × 4 4‬‬ ‫‪،‬‬ ‫‪5 × 5 2 × 53 × 5 4‬‬ ‫‪،‬‬ ‫‪2 4 × 34 × 4 4‬‬
‫‪ -3‬ﻻﻧﺪې د و‪４‬ﺶ ﺣﺎ‪請‬ﻠﻮﻧﻪ د ﻳﻮ ﻃﺎﻗﺖ )ﺗﻮان ﻟﺮوﻧﮑﻲ ﻋﺪد( ﭘﻪ ډول وﻟﻴﮑﺊ‪:‬‬
‫‪811‬‬ ‫‪(36)8‬‬ ‫‪(121)9‬‬ ‫‪911‬‬
‫‪،‬‬ ‫‪،‬‬ ‫‪،‬‬
‫‪211‬‬ ‫‪98‬‬ ‫‪(11)9‬‬ ‫‪93‬‬
‫‪-4‬ﻻﻧﺪې ﻋﺪدوﻧﻪ د ﻋﺪدﻟﻴﮑﻠﻮ ﭘﻪ ﻋﻠﻤﻲ ﻃﺮﻳﻘﻪ وﻟﻴﮑﺊ‪:‬‬
‫‪112.2 × 103 ، 25.48‬‬ ‫‪،‬‬ ‫‪1001‬‬ ‫‪، 350‬‬ ‫‪، 4000‬‬
‫‪- 5‬دﻻﻧﺪې ﻋﺪدوﻧﻮ ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ ﻟﻮى ﻣﺸﺘﺮک ﻗﺎﺳﻢ ﭘﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻴﻮ ﻋﺪدوﻧﻮ د ﺗﺠﺰﻳ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪:‬‬
‫‪36 , 162‬‬ ‫‪، 580 , 1160 ، 405 , 495‬‬
‫‪ – 6‬د ﺗﺠﺰﻳ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ د ﻻﻧﺪې ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻋﺪدوﻧﻮ ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ ﻟﻮى ﻣﺸﺘﺮک ﻗﺎﺳﻢ ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪-724,96,48‬‬ ‫‪175,315‬‬ ‫‪324,225‬‬
‫‪-7‬ﭘﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻴﻮ ﺿﺮﺑﻲ اﺟﺰاو ﺑﺎﻧﺪې د ﺗﺠﺰﻳ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ د ﻻﻧﺪې ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻋﺪدوﻧﻮ ﮐﻮﭼﻨﻰ ﻣﺸﺘﺮک ﻣﻀﺮب ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪12,32,40,45,72,75 ، 175,200,225,250,300 ، 132,165,198,220‬‬
‫‪ -8‬د دوو ﻋﺪوﻧﻮ ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ ﻟﻮى ﻣﺸﺘﺮک ﻗﺎﺳﻢ ‪ 4‬او ﮐﻮﭼﻨﻰ ﻣﺸﺘﺮک ﻣﻀﺮب ﻳ‪ 2920 ３‬دى‪ .‬ﮐﻪ ﻳﻮ ﻋﺪد‬
‫‪ 40‬وي ﺑﻞ ﻋﺪد ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪ -9‬ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ داﺳ‪ ３‬ﮐﻮﭼﻨﻰ ﻋﺪد ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ ﭼ‪ ３‬ﮐﻪ ﭘﻪ ‪ 16،12‬او ‪ 18‬وو‪４‬ﺸﻞ ﺷﻲ‪ ،‬ﭘﻪ ﻫﺮ ﺣﺎﻟﺖ ﮐ‪３‬‬
‫‪ 8‬ﺑﺎﻗﻲ ﺷﻲ‪.‬‬
‫‪ -10‬ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ داﺳ‪ ３‬ﮐﻮﭼﻨﻰ ﻋﺪد ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ ﭼ‪ ３‬ﭘﺮ ‪ 28،21،15‬او ‪ 49‬وو‪４‬ﺸﻞ ﺷﻲ‪ ،‬ﭘﻪ ﻫﺮ ﺣﺎﻟﺖ‬
‫ﮐ‪ 4 ３‬ﺑﺎﻗﻲ ﭘﺎﺗ‪ ３‬ﺷﻲ‪.‬‬
‫‪ -11‬د ‪ 2809‬او ‪ 5329‬ﻣﺮﺑﻊ ﺟﺬر ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪ -12‬د ﻳﻮه ﺑﺎغ ﭘﻪ ﻫﺮ ﮐﺘﺎر ﮐ‪ ３‬د ﮐﺘﺎروﻧﻮ ﭘﻪ ﺷﻤ‪５‬ﺮ وﻧ‪ ３‬وﻻړې دي‪ .‬ﮐﻪ ﭘﻪ ﺑﺎغ ﮐ‪！ ３‬ﻮﻟ‪ 1369 ３‬وﻧ‪ ３‬وي‪،‬‬
‫ﭘﻪ ﻫﺮ ﮐﺘﺎر ﮐ‪ ３‬د وﻧﻮ ﺷﻤ‪５‬ﺮ او ﻫﻢ د ﮐﺘﺎروﻧﻮ ﺷﻤ‪５‬ﺮ ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪ -13‬ﮐﻪ د ﻳﻮې ﻣﺮﺑﻌ‪＄ ３‬ﻤﮑ‪ ３‬ﻣﺴﺎﺣﺖ ‪ 9216‬ﻣﺘﺮ ﻣﺮﺑﻊ وي د دې ‪＄‬ﻤﮑ‪ ３‬د ﻫﺮې ＇ﻨ‪６‬ې اوږدواﻟ‪ ３‬ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪ -14‬ﮐﻪ د ﻳﻮې ﻣﺮﺑﻊ ‪＄‬ﻤﮑ‪ ３‬ﻣﺴﺎﺣﺖ ‪ 1444‬ﻣﺘﺮ ﻣﺮﺑﻊ وي‪ .‬ددې ‪＄‬ﻤﮑ‪ ３‬د ﻫﺮې ＇ﻨ‪６‬ې اوږدواﻟﻰ‬
‫ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪67‬‬
 ‫‪ -15‬ﭘﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻃﺮﻳﻘﻪ ﺳﺮه د ‪ 10201 ، 1002001‬او ‪ 42025‬ﻋﺪدوﻧﻮ ﻣﺮﺑﻊ ﺟﺬر ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪ -16‬ﮐﻪ ‪ 6561‬ﻣﻮ！ﺮې ﭘﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﻮ ﮐﺘﺎروﻧﻮ ﮐ‪ ３‬داﺳ‪ ３‬ودرﻳ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬د ﻣﻮ！ﺮو ﺷﻤ‪５‬ﺮ ﭘﻪ ﻫﺮ ﮐﺘﺎر ﮐ‪ ３‬د‬
‫ﮐﺘﺎروﻧﻮ ﻟﻪ ﺷﻤ‪５‬ﺮ ﺳﺮه ﺑﺮاﺑﺮ وي‪ ،‬د ﻣﻮ！ﺮو ﺷﻤ‪５‬ﺮ ﭘﻪ ﻫﺮ ﮐﺘﺎر ﮐ‪ ３‬او د ﮐﺘﺎروﻧﻮ ﺷﻤ‪５‬ﺮ ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪ -17‬د ﻳﻮه ﺑﺎغ ﭘﻪ ﻫﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﮐﺘﺎر ﮐ‪ ３‬د وﻧﻮ ﺷﻤ‪５‬ﺮ د ﮐﺘﺎروﻧﻮ ﻟﻪ ﺷﻤ‪５‬ﺮ ﺳﺮه ﺑﺮاﺑﺮ دی‪ ،‬ﮐﻪ ﭘﻪ ﺑﺎغ ﮐ‪！ ３‬ﻮﻟ‪1936 ３‬‬
‫وﻧ‪ ３‬وي‪ ،‬ﭘﻪ ﻫﺮ ﮐﺘﺎر ﮐ‪ ３‬د وﻧﻮ ﺷﻤ‪５‬ﺮ او ﻫﻢ د ﮐﺘﺎروﻧﻮ ﺷﻤ‪５‬ﺮ ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ؟‬
‫‪ -18‬د ﻻﻧﺪې ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻋﺪدوﻧﻮ ﻣﺮﺑﻊ ﺟﺬر ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪324‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪1296‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪3364‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪1024‬‬
‫‪14161‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪9025‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪4761‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪996004‬‬
‫‪ -19‬د ﻻﻧﺪې ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻋﺪدوﻧﻮ ﻣﮑﻌﺐ ﺟﺬر ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪:‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪8000‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪2197‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪1000‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪1000000‬‬
‫‪3‬‬
‫‪64000000‬‬
‫‪ -20‬د ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻴﻮ ﻋﺪدوﻧﻮ ﺷﺎوﺧﻮا داﻳﺮه وﮐﺎږئ‪ ،‬د ﻫﺮ ﻋﺪد ﭘﻪ ﻻﻧﺪې داﻳﺮه ﮐ‪ ３‬د ﻫﺮ ﻋﺪد ﻳﻮ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪９‬‬
‫ﺿﺮﺑﻲ ﺟﺰو وﻟﻴﮑﺊ‪.‬‬
‫‪7‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪19‬‬ ‫‪28‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪23‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪37‬‬
‫‪ -21‬د ‪ 26 × 32‬ﻣﺮﺑﻊ ﺟﺬر ﻣﺴﺎوي دى ﭘﻪ‪:‬‬
‫‪a) 24‬‬ ‫‪b) 64‬‬ ‫‪c) 9‬‬ ‫‪d) 20‬‬
‫‪ -22‬د ‪ 140‬او ‪ 112‬ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ ﻟﻮى ﻣﺸﺘﺮک ﻗﺎﺳﻢ ﻣﺴﺎوي دى ﭘﻪ‪:‬‬
‫‪a) 28‬‬ ‫‪b) 14‬‬ ‫‪c) 54‬‬ ‫‪d) 7‬‬
‫‪ -23‬د ‪ 5،9،15‬او ‪ 20‬ﻋﺪدوﻧﻮ ﮐﻮﭼﻨﻰ ﻣﺸﺘﺮک ﻣﻀﺮب ﻣﺴﺎوي دى ﭘﻪ‪:‬‬
‫‪a) 90‬‬ ‫‪b) 180‬‬ ‫‪c) 360‬‬ ‫‪d) 720‬‬
‫‪ -24‬د ‪ 23 × 3‬ﻋﺪد ﻣﺠﺬور ﻣﺴﺎوي دى ﭘﻪ‪:‬‬
‫‪a) 24 × 32‬‬ ‫‪b) 26 × 3‬‬ ‫‪c) 26 × 32‬‬ ‫‪d) 26 × 33‬‬
‫‪ -25‬د ‪ 2 × 3 × 5 ، 2 × 7‬او ‪ 2 × 5 × 7‬ﻋﺪدوﻧﻮ ﮐﻮﭼﻨﻰ ﻣﺸﺘﺮک ﻣﻀﺮب ﻣﺴﺎوي دى ﭘﻪ‪:‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪a ) 12600‬‬ ‫‪b) 23 × 52 × 32 × 7‬‬ ‫دواړه ﺳﻢ دي )‪c‬‬
‫‪ -26‬د ‪ 2 4 × 32 × 7 3‬او ‪ 25 × 3‬د ﻋﺪدوﻧﻮ ﮐﻮﭼﻨﻰ ﻣﺸﺘﺮک ﻣﻀﺮب ﻣﺴﺎوي دى ﭘﻪ‪:‬‬
‫‪a ) 2 5 × 32 × 7 3‬‬ ‫‪b) 2 4 × 3‬‬
‫‪68‬‬
‫درﻳﻢ ＇ﭙﺮﮐﻰ‬
‫ﺗﺎم ﻋﺪدوﻧﻪ‬
‫د ‪＄‬ﻴﻨﻮ وﻧﻮ د رﻳ‪＋‬ﻮ اوږدواﻟﻰ ان د وﻧ‪ ３‬د‬
‫ﺗﻨ‪ ３‬د ﻟﻮړواﻟﻲ ﭘﻪ اﻧﺪازه وي‪.‬‬
 ‫ﻣﺜﺒﺖ او ﻣﻨﻔﻲ ﻋﺪدوﻧﻪ‬
‫‪15‬‬ ‫ﮔﺮﻣﺘﺮ‬
‫‪100‬‬
‫‪90‬‬
‫?=‪5–7‬‬
‫‪80‬‬
‫‪10‬‬
‫‪70‬‬
‫‪5‬‬
‫‪60‬‬ ‫‪60°C‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪50‬‬
‫‪–4°C‬‬
‫‪–5‬‬ ‫‪40‬‬
‫‪30‬‬
‫‪20‬‬
‫‪15‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪10°C‬‬
‫‪10‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪10°C‬‬ ‫‪–10‬‬ ‫‪–10°C‬‬
‫‪0‬‬ ‫ﺳﺮﺩﺗﺮ‬ ‫‪–20‬‬
‫‪–30‬‬ ‫‪–30°C‬‬
‫‪–5‬‬
‫ﭘﻪ ﺗﻴﺮو ﻟﻮﺳﺘﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﻟﻪ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻋﺪدوﻧﻮ ﺳﺮه ﭼ‪ ３‬د ﺷﻴﺎﻧﻮ د ﺷﻤ‪５‬ﺮﻟﻮ ﻟﭙﺎره ﮐﺎرول ﮐﻴﺪل او ﻫﻢ ﻟﻪ ﻣﮑﻤﻠﻮ ﻋﺪدوﻧﻮ‬
‫ﺳﺮه ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻋﺪدوﻧﻮ او ‪請‬ﻔﺮ ＇ﺨﻪ ﺟﻮړ ﺷﻮي دي اﺷﻨﺎ ﺷﻮي ﻳﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﻮرﺗﻨﻰ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ دا را＇ﺮﮔﻨﺪوي ﭼ‪ ３‬ﻃﺒﻴﻌﻲ او ﻣﮑﻤﻞ ﻋﺪدوﻧﻪ ﭘﻪ ﻋﻤﻞ ﮐ‪ ３‬د ﻣﺴﺎﻳﻠﻮ د ﺣﻠﻮﻟﻮ ﻟﭙﺎره ﮐﺎﻓﻲ ﻧﻪ‬
‫دي‪ ،‬د ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﻪ اوږدوﮐ‪ ３‬ﺑﺸﺮ ﺗﻞ ﻟﻪ دې ډول ﺳﺘﻮﻧﺰو ﺳﺮه ﻣﺨﺎﻣﺦ ﺷﻮى دى‪ .‬ددې اړﺗﻴﺎوو ﭘﺮ ﺑﻨﺴ＀ ﺗﺎم‬
‫ﻋﺪدوﻧﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ﺗﻪ راﻏﻠﻞ‪ .‬ﺗﺎﺳﻮ د ﺗﺮﻣﺎﻣﻴ＂ﺮ ﭘﺮ ﻣﺦ ﭘﻪ ﺷﮑﻞ ﮐ‪ ３‬داﻋﺪدوﻧﻪ وﻳﻨﺊ‪ .‬او ＇ﺮﻧﮕﻪ ﭼ‪ ３‬ﭘﻮﻫﻴ‪８‬ئ‪ ،‬ﺗﺮﻣﺎﻣﻴ＂ﺮ‬
‫ﻫﻐﻪ ﺁﻟﻪ ده ﭼ‪ ３‬د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬د درﺟ‪ ３‬د اﻧﺪازه ﮐﻮﻟﻮ ﻟﭙﺎره ﮐﺎرول ﮐﻴ‪８‬ي‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﺗﺮﻣﺎﻣﻴ＂ﺮ ﺑﺎﻧﺪې ﻟﻪ ‪請‬ﻔﺮه ﭘﻮرﺗﻪ ﻋﺪدوﻧﻪ )ﻟﻪ ‪請‬ﻔﺮه ﻟﻮى(‪ ،‬ﻣﺜﺒﺖ ﻋﺪدوﻧﻪ او ﻟﻪ ‪請‬ﻔﺮه ＊ﮑﺘﻪ ﻋﺪدوﻧﻪ‪،‬‬
‫)ﻟﻪ ‪請‬ﻔﺮه ﮐﻮﭼﻨﻲ( ﻣﻨﻔﻲ ﻋﺪدوﻧﻪ او د ‪請‬ﻔﺮ ﻋﺪد ﻟﻴﮑﻞ ﺷﻮي دي‪.‬‬
‫ﻟﻪ ‪請‬ﻔﺮ ＇ﺨﻪ ﻟﻮى ﻋﺪدوﻧﻪ د ﻣﺜﺒﺖ )‪ (+‬ﭘﻪ ﻋﻼﻣ‪ ３‬او ﻟﻪ ‪請‬ﻔﺮ ＇ﺨﻪ ﮐﻮﭼﻨﻰ ﻋﺪدوﻧﻪ د ﻣﻨﻔﻲ ) ( ﭘﻪ ﻋﻼﻣ‪３‬‬
‫–‬
‫ﺳﺮه ＊ﻮدل ﮐﻴ‪８‬ي‪ .‬د ﺁﺳﺎﻧﺘﻴﺎ ﻟﭙﺎره ﻫﺮ ﻋﺪد ﭼ‪ ３‬ﻋﻼﻣﻪ و ﻧﻪ ﻟﺮي‪ ،‬ﻣﺜﺒﺖ ﻋﺪد دى‪.‬‬
‫آﻳﺎ ﺗﺎﺳﻮ ﮐﻠﻪ دا ﻓﮑﺮ ﮐ‪７‬ى دى ﭼ‪ ３‬د ﺗﺮﻣﺎﻣﻴ＂ﺮ ﭘﺮ ﻣﺦ ﻣﺜﺒﺖ او ﻣﻨﻔﻲ ﻋﺪدوﻧﻪ د ＇ﻪ ﺷﻰ ＊ﮑﺎرﻧﺪوى دي؟‬
‫د ﻣﺜﺎل ﭘﻪ ډول‪ :‬ﮐﻪ ﭼﻴﺮې د ژﻣ‪ ３‬ﭘﻪ ﭘﻴﻞ ﮐ‪ ３‬د ﻫﻮا ﭘﻴﮋﻧﺪﻧﻰ اداره د راډﻳﻮ ﭘﻪ وﺳﻴﻠﻪ داﺳ‪ ３‬ﺧﺒﺮ ﺧﭙﻮر ﮐ‪７‬ي‬
‫ﭼ‪ ３‬ﮐﺎﺑﻞ د ‪請‬ﻔﺮ ﻧﻪ ﭘﻮرﺗﻪ د ﺳﺎ ﻧﺘﻲ ﮔﺮﻳ‪ 5 ６‬درﺟ‪ ،３‬ﺑﺎﻣﻴﺎن ﻟﻪ ‪請‬ﻔﺮ ﻧﻪ ＊ﮑﺘﻪ ‪ 8‬درﺟ‪ ،３‬ﺟﻼل اﺑﺎد ﻟﻪ ‪請‬ﻔﺮ‬
‫ﻧﻪ ﭘﻮرﺗﻪ ‪ 10‬درﺟ‪ ،３‬ﻫﺮات ‪請‬ﻔﺮ درﺟﻪ‪ ،‬ﻗﻨﺪﻫﺎر د ‪請‬ﻔﺮ ＇ﺨﻪ ﭘﻮرﺗﻪ ‪ 9‬درﺟ‪ ،３‬ﻏﺰﻧﻲ د ‪請‬ﻔﺮ ﻧﻪ ＊ﮑﺘﻪ‪5‬‬
‫درﺟ‪ ،３‬ﻣﺰار ﺷﺮﻳﻒ د ‪請‬ﻔﺮ ﻧﻪ ﭘﻮرﺗﻪ ‪ 2‬درﺟ‪ ３‬او ﺷﻤﺎﻟﻲ ﺳﺎﻟﻨﮓ د ‪請‬ﻔﺮ ﻧﻪ ＊ﮑﺘﻪ ‪ 9‬درﺟ‪ ３‬وي‪ .‬ﭘﻪ دې‬
‫‪請‬ﻮرت ﮐ‪ ３‬ددې ﻋﺪدوﻧﻮ د ＊ﻮدﻧ‪ ３‬ﻟﭙﺎره ﻟﻪ ﻋﻼﻣﻪ ﻟﺮوﻧﮑﻮ ﻋﺪدوﻧﻮ )ﺗﺎم ﻋﺪدوﻧﻪ( ＇ﺨﻪ ﮔ＂ﻪ اﺧﻴﺴﺘﻞ ﮐﻴ‪８‬ي‪.‬‬
‫ﻼ‪ :‬د ﭘﻮرﺗﻨﻲ ﻣﺜﺎل د ارﻗﺎﻣﻮ ﭘﻪ ＊ﻮدﻟﻮ ﮐ‪ ３‬د ﺑﺎﻣﻴﺎﻧﻮ د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬درﺟ‪ ３‬د ＊ﻮدﻟﻮ ﻟﭙﺎره د ‪ –8‬او د ﮐﺎﺑﻞ د‬ ‫ﻣﺜ ً‬
‫ﺗﻮدﺧ‪ ３‬درﺟ‪ ３‬د ＊ﻮدﻟﻮ ﻟﭙﺎره ‪ +5‬ﮐﺎرول ﮐﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﭼ‪ ３‬د ﻧﻤﻮﻧ‪ ３‬ﭘﻪ ډول ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ﺟﺪول ﮐ‪＊ ３‬ﻮدل ﺷﻮي دي‪.‬‬
‫د ﻋﺪدوﻧﻮ د ﭘﻮرﺗﻨﻴﻮ ＊ﻮدﻧﻮ ﭘﻪ ﺑﻨﺴ＀ ﻻﻧﺪې ﺟﺪول ډک ﮐ‪７‬ئ‪:‬‬
‫ﺷﻤﺎﻟﻲ ﺳﺎﻟﻨﮓ‬ ‫ﻏﺰﻧﻰ‬ ‫ﻣﺰﺍﺭ ﺷﺮﻳﻒ‬ ‫ﻗﻨﺪﻫﺎﺭ‬ ‫ﻫﺮﺍﺕ‬ ‫ﺑﺎﻣﻴﺎﻥ‬ ‫ﺟﻼﻝ ﺁﺑﺎﺩ‬ ‫ﻛﺎﺑﻞ‬
‫‪− 8o C‬‬ ‫‪+ 5o C‬‬
‫‪71‬‬
 ‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫‪10‬‬
‫‪－‬ﺮم)ﺗﻮد(‬ ‫د ﺗ‪５‬ﺮ ﺟﺪول د ډﮐﻮﻟﻮ ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬ﻧﻴﻮﻟﻮ ﺳﺮه د ﺗﺮﻣﺎﻣﻴ＂ﺮ ﭘﺮ ﻣﺦ د‬
‫راﮐ‪７‬ل ﺷﻮو ﻋﺪدوﻧﻮ ‪＄‬ﺎى )ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ( و＊ﺎﻳﺊ‪.‬‬
‫‪5‬‬
‫‪0‬‬
‫ﻟﻪ ﻣﻌﻤﻮل ﺳﺮه ﺳﻢ ﻟﻪ ‪請‬ﻔﺮ ＇ﺨﻪ ‪ 4‬درﺟ‪＊ ３‬ﮑﺘﻪ ﭘﻪ )‪ (-4‬او ﻟﻪ‬
‫‪請‬ﻔﺮ ＇ﺨﻪ ‪ 4‬درﺟ‪ ３‬ﭘﻮرﺗﻪ د )‪ (+4‬ﭘﻪ ﺷﮑﻞ ＊ﻮدل ﮐﻴ‪８‬ي‪.‬‬
‫‪–5‬‬ ‫د )‪ (-4‬ﻋﻼﻣﻪ ﻟﺮوﻧﮑﻰ ﻋﺪد دﻣﻨﻔﻲ ＇ﻠﻮرو او د )‪ (+4‬ﻋﺪد‬
‫ﻣﺜﺒﺖ ＇ﻠﻮر ﻟﻮﺳﺘﻞ ﮐﻴ‪８‬ي‪.‬‬
‫‪–10‬‬
‫ﺳﻮړ‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫‪–1‬ﮐﻪ ﭼﻴﺮې ﭘﻪ ﮐﺎﺑﻞ ﮐ‪ ３‬د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬درﺟﻪ ‪ +6‬درﺟ‪ ３‬د ﺳﺎﻧﺘﻲ ﮔﺮﻳ‪ ６‬او ﭘﻪ ﺳﺎﻟﻨﮓ ﮐ‪ ３‬د ﺗﻮدوﺧ‪３‬‬
‫درﺟﻪ ‪ -6‬درﺟ‪ ３‬د ﺳﺎﻧﺘﻲ ﮔﺮﻳ‪ ６‬وي‪！ .‬ﺮﻣﺎﻣﻴ＂ﺮ ﺗﻪ وﮔﻮرئ ﭼ‪ ３‬د دې دوو ＊ﺎروﻧﻮ د ﺣﺮارت د درﺟﻮ‬
‫ﺗﺮﻣﻨ‪ ＃‬ﺗﻮﭘﻴﺮ ＇ﻮﻣﺮه دى؟‬
‫‪ –2‬ﻳﻮ ﻋﻤﻮد ﺧﻂ رﺳﻢ ﮐ‪７‬ئ‪ .‬د ！ﺮﻣﺎﻣﻴ＂ﺮ ﭘﻪ ﺷﺎن داﺳ‪ ３‬درﺟ‪ ３‬ﭘﺮې وﻟﻴﮑﺊ ﭼ‪ ３‬ﻣﺜﺒﺖ ﻋﺪدوﻧﻪ‪請 ،‬ﻔﺮ‬
‫او ﻣﻨﻔﻲ ﻋﺪدوﻧﻪ وﻟﺮي‪.‬‬
‫‪ –3‬ﮐﻪ د ژﻣ‪ ３‬ﭘﻪ ﻳﻮه ورځ ﮐ‪ ３‬د اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن د ＇ﻮ ＊ﺎروﻧﻮ دﺣﺮارت درﺟ‪ ３‬ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول اﻋﻼن ﺷﻮي‬
‫وي‪.‬‬
‫د ﮐﺎﺑﻞ د ﺣﺮارت درﺟﻪ د ‪請‬ﻔﺮ ﻟﻪ ﭘﺎﺳﻪ ‪ 5‬درﺟ‪ ،３‬د ﻫﺮات د ﺣﺮارت درﺟﻪ ‪請‬ﻔﺮ‪ .‬د ﮐﻨﺪﻫﺎر د ﺣﺮارت‬
‫درﺟﻪ د ‪請‬ﻔﺮ ﻟﻪ ﭘﺎﺳﻪ ‪ 16‬درﺟ‪ ،３‬ﺑﺎﻣﻴﺎن ﻟﻪ ‪請‬ﻔﺮ ＇ﺨﻪ ‪ 5‬درﺟ‪＊ ３‬ﮑﺘﻪ‪ ،‬ﻏﺰﻧﻲ ‪ 4‬درﺟ‪ ３‬ﻟﻪ ‪請‬ﻔﺮ‬
‫ﻻﻧﺪې او ﺟﻨﻮﺑﻲ ﺳﺎﻟﻨﮓ ﻟﻪ ‪請‬ﻔﺮ ﻻﻧﺪې ‪ 8‬درﺟ‪ ３‬د ﺳﺎﻧﺘﻲ ﮔﺮﻳ‪ ６‬وي‪ ،‬ﭘﻪ دې ﺣﺎﻟﺖ ﮐ‪ ３‬ﻧﻮﻣﻮړو‬
‫＊ﺎروﻧﻮد ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬درﺟ‪ ３‬ﻟﻪ ﺳﺎړه ＊ﺎر ＇ﺨﻪ د ‪－‬ﺮم ﭘﻪ ﻟﻮر ﻟﻪ ﮐﻴ‪ ３２‬ﺧﻮا ＊ﻴﻲ ﺧﻮا ﺗﻪ ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ﺟﺪول‬
‫ﮐ‪ ３‬ﺗﺮﺗﻴﺐ ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫＊ﺎروﻧﻪ‬
‫د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬درﺟﻪ‬
‫‪72‬‬
 ‫ﺗﺎم ﻋﺪدوﻧﻪ او د ﻋﺪدوﻧﻮ ﭘﺮ ﻣﺤﻮر ﺑﺎﻧﺪې‬
‫د ﺗﺎﻣﻮ ﻋﺪدوﻧﻮ ＊ﻮدﻧﻪ‪:‬‬
‫?‬ ‫?‬ ‫?‬
‫‪... ,‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪0 ,+ 1 , + 2 , + 3 , + 4 , ...‬‬
‫＇ﺮﻧﮕﻪ ﭼ‪ ３‬ﻟﻴﺪل ﮐﻴ‪８‬ي ﭘﻮرﺗﻨﻲ ﻋﺪدوﻧﻪ ﻟﻪ ﮐﻴ‪＇ ３２‬ﺨﻪ‬
‫＊‪ ９‬ﺧﻮاﺗﻪ ﻳﻮ‪ ،‬ﻳﻮ واﺣﺪ زﻳﺎﺗﻴ‪８‬ي او ﻟﻪ ＊‪＇ ９‬ﺨﻪ ﮐﻴ‪３２‬‬
‫ﺧﻮاﺗﻪ ﻳﻮ‪ ،‬ﻳﻮ واﺣﺪ ﮐﻤ‪８５‬ي‪.‬‬
‫آﻳﺎ ﺗﺎﺳﻮ ﮐﻮﻻى ﺷﺊ د ﭘﻮرﺗﻨﻲ ﺟﺪول د ﭘﻮ＊ﺘﻨﻴﺰو‬
‫ﻋﻼﻣﻮ ﻻﻧﺪې ﺗﺶ ‪＄‬ﺎﻳﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﻮ ﻋﺪدوﻧﻮ ﺳﺮه ډک‬
‫ﮐ‪７‬ئ؟‬
‫ﺗﺮ اوﺳﻪ ﭘﻮرې د ﻋﻼﻣﻪ ﻟﺮوﻧﮑﻮ ﻋﺪدوﻧﻮ)ﻣﺜﺒﺘﻮ ﻋﺪدوﻧﻮ او ﻣﻨﻔﻲ ﻋﺪدوﻧﻮ( ﭘﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﭘﻮه ﺷﻮئ‪ .‬ددې‬
‫ﻋﻼﻣﻪ ﻟﺮوﻧﮑﻮ ﻋﺪدوﻧﻮ د ﭘﻮﻫﻴﺪو ﭘﺮ ﺑﻨﺴ＀ ﮐﻮﻻى ﺷﻮ‪ ،‬ﺗﺎم ﻋﺪدوﻧﻪ ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول وﭘﻴﮋﻧﻮ‪.‬‬
‫ﺗﺎم ﻋﺪدوﻧﻪ ) ‪: ( Integers numbers‬‬
‫‪. . . ,–5 ,–4 ,–3 ,–2 ,–1 ,0 ,+1 ,+2 ,+3 ,+4 ,+5 , . . .‬‬
‫ﭘﻮرﺗﻨﻲ ﻋﺪدوﻧﻪ د ﺗﺎﻣﻮ ﻋﺪدوﻧﻮ ﭘﻪ ﻧﻮم ﻳﺎدﻳ‪８‬ي‪.‬‬
‫د ﺗﺎﻣﻮ ﻋﺪدوﻧﻮ ﺳ＀ )ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ( ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول ＊ﻮدل ﮐﻴ‪８‬ي‪:‬‬
‫}‪I = {. . . ,–5 ,–4 ,–3 ,–2 ,–1 ,0 ,+1 ,+2 ,+3 ,+4 ,+5 , . . .‬‬
‫د ﻋﺪدوﻧﻮ ﭘﺮ ﻣﺤﻮر ﺑﺎﻧﺪې د ﺗﺎﻣﻮ ﻋﺪدوﻧﻮ ＊ﻮدﻧﻪ‪:‬‬
‫د ﮐﺎر د اﺳﺎﻧﺘﻴﺎ ﻟﭙﺎره د ﺗﺎﻣﻮ ﻋﺪدوﻧﻮ ﺳ＀ ﭘﺮ ﻳﻮه ﻣﺤﻮر ＊ـﻮدل ﮐﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻟﻮﻣ‪７‬ى ﻳﻮه ﮐﺮ＊ﻪ)ﺧﻂ( رﺳﻢ ﮐﻮو‬
‫او ﭘﻪ دې ﮐﺮ＊ﻪ ﺑﺎﻧﺪې ﻳﻮ اﺧﺘﻴﺎري ！ﮑ‪ ３‬د ﻣﺒﺪآ ﭘﻪ ﺣﻴﺚ ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬ﻧﻴﺴﻮ‪ ،‬د ‪請‬ﻔﺮ ﭘﻪ ﻋﺪد ﻳ‪＊ ３‬ﮑﺎره‬
‫ﮐﻮو‪ .‬اوس ددې ！ﮑﻲ دواړو ﺧﻮاو)＊ﻲ او ﮐﻴ‪ ３２‬ﺧﻮا( ﺗﻪ اﻣﺘﺪاد زﻣﻮﻧ‪ ８‬ﭘﻪ ا ﺧﺘﻴﺎر ﮐ‪ ３‬دى‪.‬‬
‫د ﻣﺒﺪا )‪請‬ﻔﺮ( ＊ﻰ ﺧﻮاﺗﻪ ﻋﺪدوﻧﻪ د ﻣﺜﺒﺖ)‪ (+‬ﭘﻪ ﻋﻼﻣ‪ ３‬او د ﻣﺒﺪآ ﮐﻴ‪ ３２‬ﺧﻮاﺗﻪ ﻋﺪدوﻧﻪ د ﻣﻨﻔﻲ)_( ﭘﻪ‬
‫ﻋﻼﻣ‪ ３‬ﺳﺮه ＊ﮑﺎره ﮐﻮو‪ .‬ﻧﻮ ‪＄‬ﮑﻪ ﭘﻪ دې ﮐﺮ＊ﻪ ﺑﺎﻧﺪې د ﻣﺒﺪآ ＊‪ ９‬ﺧﻮاﺗﻪ ﻣﺜﺒﺖ)‪ (+‬ﻋﺪدوﻧﻪ او د ﻣﺒﺪآ‬
‫ﮐﻴ‪ ３２‬ﺧﻮاﺗﻪ ﻣﻨﻔﻲ ﻋﺪدوﻧﻪ ＊ﮑﺎره ﮐﻮو‪ ،‬ﭘﺨﭙﻠﻪ ﻣﺒﺪا)‪請‬ﻔﺮ(ده‪ ،‬ﭼ‪ ３‬ﻧﻪ ﻣﺜﺒﺖ ده او ﻧﻪ ﻣﻨﻔﻲ ده‪ ،‬دې‬
‫ﮐﺮ＊‪ ３‬ﺗﻪ د ﻋﺪدوﻧﻮ ﻣﺤﻮر وﻳﻞ ﮐﻴ‪８‬ي‪.‬‬
‫‪73‬‬
 ‫ﻣﻨﻔﻲ ﺟﻬﺖ‬ ‫ﻣﺜﺒﺖ ﺟﻬﺖ‬
‫–‬ ‫‪+‬‬
‫‪· · · –6 –5 –4 –3 –2 –1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫· · · ‪+1 +2 +3 +4 +5 +6‬‬
‫ﻣﻨﻔﻲ ﺗﺎم ﻋﺪدوﻧﻪ‬ ‫ﻣﺜﺒﺖ ﺗﺎم ﻋﺪدوﻧﻪ‬
‫‪請‬ﻔﺮ ﻧﻪ ﻣﺜﺒﺖ دى او ﻧﻪ ﻣﻨﻔﻲ‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫ﭘﻪ ﻋﻤﻮدي ډول د ﻋﺪدوﻧﻮ ﻣﺤﻮر رﺳﻢ ﮐ‪７‬ئ‪ ،‬د ﻣﺤﻮر ﭘﺮ ﻣﺦ ﻳﻮ ！ﮑﻰ دﻣﺒﺪآ ﭘﻪ ﺣﻴﺚ ﻓﺮﺿﻮو‪ ،‬د ﻣﺒﺪآ ﻟﻪ‬
‫！ﮑﻲ ＇ﺨﻪ ﭘﻮرﺗﻪ ﺧﻮا د ) ‪ ( +‬ﭘﻪ ﻋﻼﻣﻪ او ＊ﮑﺘﻪ ﺧﻮا ﻳ‪ ３‬د ) ‪ ( −‬ﭘﻪ ﻋﻼﻣ‪ ３‬ﺳﺮه ﭘﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ﮐ‪７‬ئ‪ .‬د ‪− 6‬‬
‫＇ﺨﻪ ﺗﺮ ‪ + 6‬ﭘﻮرې ﺗﺎم ﻋﺪدوﻧﻪ ددې ﻣﺤﻮر ﭘﺮ ﻣﺦ و＊ﺎﻳﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫زده ﻣﻮ ﮐ‪７‬ه ﭼ‪ :３‬د ﻋﺪدوﻧﻮ ﻣﺤﻮر د ﻳﻮ ﺟﻬﺖ ﻟﺮوﻧﮑﻲ ﺧﻂ ＇ﺨﻪ ﻋﺒﺎرت دى ﭼ‪ ３‬ﮐﻮﻻى ﺷﻮ د‬
‫دې ﺧﻂ ﭘﺮ ﻣﺦ ﻣﺜﺒﺖ ﺗﺎم ﻋﺪدوﻧﻪ‪請 ،‬ﻔﺮ او ﻣﻨﻔﻲ ﺗﺎم ﻋﺪدوﻧﻪ و＊ﺎﻳﻮ ﭼ‪ ３‬دا ﺧﻂ دوې ﺧﻮاوې ﻳﺎ ﺟﻬﺘﻮﻧﻪ‬
‫ﻟﺮي ﭼ‪ ９＊ ３‬ﺧﻮاﻳ‪ ３‬ﻣﺜﺒﺖ ﺟﻬﺖ او ﮐﻴ‪２‬ﻪ ﺧﻮا ﻳ‪ ３‬ﻣﻨﻔﻲ ﺟﻬﺖ ！ﺎﮐﻞ ﺷﻮى دى‪.‬‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫‪ –1‬ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ﺧﻂ ﺑﺎﻧﺪې د ﻫﺮې ﻧ‪ ３＋‬ﻟﭙﺎره ﻳﻮ ﻋﻼﻣﻪ ﻟﺮوﻧﮑﻰ ﻋﺪد وﻟﻴﮑﺊ‪.‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪ –2‬ﻳﻮ ﻣﺤﻮر رﺳﻢ ﮐ‪７‬ئ او د ﻣﺤﻮر ﭘﺮ ﻣﺦ د ‪＇ − 5‬ﺨﻪ ﺗﺮ ‪ + 5‬ﭘﻮرې ﺗﺎم ﻋﺪدوﻧﻪ و＊ﺎﻳﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ –3‬د ﻣﺤﻮر ﭘﺮ ﻣﺦ د ‪ –1 ،0 + 5 ، − 3 ، + 3‬او ‪ + 8‬ﺗﺎم ﻋﺪدوﻧﻪ و＊ﺎﻳﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫‪74‬‬
 ‫د ﻳﻮه ﻋﺪد ﻣﻄﻠﻘﻪ ﻗﻴﻤﺖ‬
‫ﺁﻳﺎ ﮐﻮﻻى ﺷﺊ ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ﺷﮑﻞ ﮐ‪ ３‬ﻫﻐﻪ ！ﮑﻲ ﭘﻪ‬
‫‪3‬‬
‫ﻧ‪＋‬ﻪ ﮐ‪７‬ئ ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣﺒﺪآ ＇ﺨﻪ د ‪ 3‬واﺣﺪوﻧﻮ ﭘﻪ اﻧﺪازه‬
‫ﻓﺎ‪請‬ﻠﻪ وﻟﺮي؟‬
‫‪0‬‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ‪＇ :‬ﻪ ﻓﮑﺮ ﮐﻮئ ﮐﻪ د ﺑﺎﻣﻴﺎﻧﻮ د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬درﺟﻪ ‪ − 5‬او د ﺷﻤﺎﻟﻲ ﺳﺎﻟﻨﮓ د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬درﺟﻪ د‬
‫ﺳﺎﻧﺘﻲ ﮔﺮﻳ‪ − 8 ６‬درﺟ‪ ３‬وي‪ ،‬ﮐﻮم ﻳﻮ ډﻳﺮ ﺳﻮړ دى؟ ﮐﻪ د ﮐﺎﺑﻞ د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬درﺟﻪ ‪ + 8‬او د ﻗﻨﺪﻫﺎر د‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫ﺳﺎﻧﺘﻲ ﮔﺮﻳ‪ ６‬وي‪ ،‬ﮐﻮم ＊ﺎر ډﻳﺮ ﮔﺮم دى؟‬ ‫ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬درﺟﻪ ‪ + 16‬درﺟ‪ ３‬د‬
‫ﭘﻪ دوو ﺗﺎﻣﻮ ﻋﺪدوﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﻫﻐﻪ ﻋﺪد ﻟﻮى دى ﭼ‪ ３‬د ﻋﺪدوﻧﻮ د ﻣﺤﻮر ﭘﺮ ﻣﺦ ＊ﻲ ﺧﻮاﺗﻪ ﭘﺮوت وي‪.‬‬
‫دﻣﺜﺎل ﭘﻪ ډول‪ :‬دﻣﺤﻮر ﭘﺮ ﻣﺦ د ‪ 3‬ﻋﺪد د ‪ 2‬د ﻋﺪد ＊‪ ９‬ﺧﻮاﺗﻪ ﭘﺮوت دى‪ ،‬ﻧﻮ ‪ 3‬د ‪ 2‬ﻟﻪ ﻋﺪد ＇ﺨﻪ ﻟﻮى‬
‫دى او ﻳﺎ ‪ 2‬د ‪ 3‬ﻟﻪ ﻋﺪد ＇ﺨﻪ ﮐﻮﭼﻨﻰ دى او داﺳ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻟﻴﮑﻮ‪:‬‬
‫‪2<3‬‬ ‫ﻳﺎ‬ ‫‪3>2‬‬
‫ﭘﻪ ﻫﻤﺪې ډول د)‪ (–1‬ﻋﺪد د)‪＊ (–3‬ﻲ ﺧﻮاﺗﻪ ﭘﺮوت دى‪ ،‬ﻧﻮ د )‪ (–1‬ﻋﺪد د )‪＇ (–3‬ﺨﻪ ﻟﻮى دى او‬
‫ﻳﺎ ﭘﻪ ﺑﻞ ﻋﺒﺎرت د )‪ (–3‬ﻋﺪد د )‪ (–1‬ﻟﻪ ﻋﺪد ＇ﺨﻪ ﮐﻮﭼﻨﻰ دى او ﭘﻪ دې ډول ﻳ‪ ３‬ﻟﻴﮑﻮ‪:‬‬
‫‪–3 < –1‬‬ ‫ﻳﺎ‬ ‫‪− 1 > −3‬‬
‫ﻣﺜﺒﺖ ﺗﺎم ﻋﺪدوﻧﻪ‪請 ،‬ﻔﺮ او ﻣﻨﻔﻲ ﺗﺎم ﻋﺪدوﻧﻪ ﻣﻮ ﻣﺨﮑ‪ ３‬د ﻣﺤﻮر ﭘﺮ ﻣﺦ ﭘﻪ دې ډول ＊ﻮدﻟﻲ دي‪:‬‬
‫–‬ ‫‪+‬‬
‫‪–3‬‬ ‫‪–2‬‬ ‫‪–1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪+1‬‬ ‫‪+2‬‬ ‫‪+3‬‬
‫ﮐﻪ ﭘﻮرﺗﻨﻲ ﻣﺤﻮر ﺗﻪ ﭘﺎم وﮐ‪７‬و ﻟﻴﺪل ﮐﻴ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬د ‪ 1‬او ‪ –1‬ﻋﺪدوﻧﻪ ﻟﻪ ﻣﺒﺪآ ＇ﺨﻪ ﭘﻪ ﻣﺴﺎوي‬
‫وا！ﻨﻮ)ﻓﺎ‪請‬ﻠﻮ( ﮐ‪ ３‬ﭘﺮاﺗﻪ دي‪ .‬ﭘﻪ دې ﻣﻌﻨﺎ ﭼ‪ ３‬دا دواړه ﻋﺪدوﻧﻪ ﻟﻪ ﻣﺒﺪآ)‪請‬ﻔﺮ( ＇ﺨﻪ د ﻳﻮه واﺣﺪ‬
‫ﭘﻪ اﻧﺪازه ﻟﺮې ﭘﺮاﺗﻪ دي‪ .‬دا دواړه ﻋﺪدوﻧﻪ ﻳﻮ د ﺑﻞ ﺟﻤﻌ‪ ３‬ﻣﻌﮑﻮس )ﻣﺘﻀﺎد( دي‪ ،‬ﭘﻪ ﻫﻤﺪې‬
‫ډول ‪ +2‬او ‪ -2‬ﻳﺎ ‪ +3‬او ‪ –3‬ﻳﻮ د ﺑﻞ ﺟﻤﻌ‪ ３‬ﻣﻌﮑﻮﺳﻮﻧﻪ)ﻣﺘﻀﺎد( دي‪.‬‬
‫ﻧﻮ ﻫﺮ ﺗﺎم ﻋﺪد او ﺟﻤﻌ‪ ３‬ﻣﻌﮑﻮس ﻳ‪ ３‬د ﻋﺪدوﻧﻮ ﭘﺮ ﻣﺤﻮر ﻟﻪ ‪請‬ﻔﺮ ＇ﺨﻪ ﭘﻪ ﻣﺴﺎوي ﻓﺎ‪請‬ﻠﻮ ﮐ‪ ３‬ﭘﺮاﺗﻪ دي او‬
‫ﻋﻼﻣ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻣﺨﺘﻠﻔ‪ ３‬دي‪ ،‬د ﻳﻮ ﻋﺪد ﻓﺎ‪請‬ﻠﻪ ﻟﻪ ﻣﺒﺪ ْا ＇ﺨﻪ د ﻋﺪد د ﻣﻄﻠﻘﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﭘﻪ ﻧﻮم ﻳﺎدﻳ‪８‬ي‪.‬‬
‫‪75‬‬
‫د ﻣﺜﺎل ﭘﻪ ډول‪ :‬د ‪ +3‬او ‪ –3‬دواړه ﻋﺪدوﻧﻪ ﻟﻪ ‪請‬ﻔﺮ ＇ﺨﻪ د ‪ 3‬واﺣﺪوﻧﻮ ﭘﻪ اﻧﺪازه ﻟ‪５‬ﺮې ﭘﺮاﺗﻪ دي‪ ،‬ﻧﻮ د‬
‫‪ +3‬او ‪ –3‬ﻋﺪدوﻧﻮ ﻣﻄﻠﻘﻪ ﻗﻴﻤﺖ ‪ 3‬دى‪ .‬د ﻳﻮه ﻋﺪد ﻣﻄﻠﻘﻪ ﻗﻴﻤﺖ د ＊ﻮدﻟﻮ ﻟﭙﺎره ﻋﺪد د دوو ﻋﻤﻮدي‬
‫ﺧﻄﻮﻧﻮ) | | ( ﺗﺮ ﻣﻨ‪ ＃‬ﻟﻴﮑﻞ ﮐﻴ‪８‬ي‪.‬‬
‫‪|0|= 0‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪| + 3| = 3‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪| - 3| = 3‬‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫‪–6 , –12 , –20 , +13 , –15 , 8‬‬ ‫– د ﻣﺨﺎﻣﺦ ﻋﺪدوﻧﻮ ﺟﻤﻌ‪ ３‬ﻣﻌﮑﻮﺳﻮﻧﻪ وﻟﻴﮑﺊ‪:‬‬
‫– د ﻣﺨﺎﻣﺦ ﻋﺪدوﻧﻮ ﻣﻄﻠﻘﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪-8, 3 , 5 , –11 , –1 , –14 , +17 , 19 :‬‬
‫زده ﻣﻮ ﮐ‪７‬ل ﭼ‪:３‬‬
‫‪
t‬ﻫﺮ ﻋﺪد ﭼ‪請 ３‬ﻔﺮ ﻧﻪ وي)ﻣﺜﺒﺖ ﻳﺎ ﻣﻨﻔﻲ( ﻣﻄﻠﻘﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﻳ‪ ３‬ﻳﻮ ﻣﺜﺒﺖ ﻋﺪد دى‪ ،‬د ‪請‬ﻔﺮ ﻣﻄﻠﻘﻪ ﻗﻴﻤﺖ‬
‫‪請‬ﻔﺮ دى ﻳﻌﻨ‪| 0 | = 0 :３‬‬
‫‪
t‬د ﻳﻮ ﻋﺪد او د ﻋﺪد د ﺟﻌﻤ‪ ３‬ﻣﻌﮑﻮس ﻣﻄﻠﻘﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي دي‪:‬‬
‫‪| –7 | = | +7 | = 7‬‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫‪ –1‬ﻻﻧﺪې ﺗﺎم ﻋﺪدوﻧﻪ ﭘﻪ داﺳ‪ ３‬ډول ﻟﻪ ﮐﻴ‪＇ ３２‬ﺨﻪ ＊‪ ３‬ﺧﻮا ﺗﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﮐ‪７‬ئ ﭼ‪ ３‬ﮐﻮﭼﻨﻰ ﻋﺪد ﮐﻴ‪３２‬‬
‫ﺧﻮاﺗﻪ وي‪:‬‬
‫‪–5‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪+6‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪–8‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪–3‬‬ ‫‪+12‬‬‫‪,‬‬
‫‪ –2‬د ‪ –6‬او ‪ –9‬ﭘﻪ ﻋﺪدوﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﮐﻮم ﻳﻮ ﻟﻮى دى؟ او ﭘﻪ ‪ –7‬او ‪請‬ﻔﺮ ﮐ‪ ３‬ﮐﻮم ﻋﺪد ﮐﻮﭼﻨﻰ دى؟‬
‫‪ –3‬دﻻﻧﺪې ﻋﺪدوﻧﻮ ﻣﻄﻠﻘﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪:‬‬
‫‪+5‬‬ ‫‪, –5‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪, 3‬‬
‫‪–3‬‬ ‫‪, –7‬‬
‫‪+16‬‬ ‫‪, –10‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪, +12 , –12‬‬
‫‪10‬‬
‫‪+132‬‬ ‫‪, –132‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪+200‬‬ ‫‪a‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪, –200‬‬
‫‪ –4‬ﻳﻮ ﻣﺤﻮر رﺳﻢ ﮐ‪７‬ي او د ‪ +2 ،–5‬او ‪ –3‬ﻋﺪدوﻧﻪ د ﻣﺤﻮر ﭘﺮ ﻣﺦ و！ﺎﮐﺊ او ددې ﻋﺪدوﻧﻮ د ﻫﺮ‬
‫ﻳﻮ ﺟﻤﻌ‪ ３‬ﻣﻌﮑﻮس)ﻣﺘﻀﺎد( ﻫﻢ ﭘﺮ ﻫﻤﺪې ﻣﺤﻮر و＊ﺎﻳﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫‪76‬‬
 ‫د ﻫﻢ ﻋﻼﻣﻪ ﺗﺎﻣﻮ ﻋﺪدوﻧﻮ د‬
‫ﺟﻤﻌ‪ ３‬ﻋﻤﻠﻴﻪ‬
‫ﮐﻪ ﻳﻮ ＇ﻮک د ﻋﺪدوﻧﻮ ﭘﺮ ﻣﺤﻮر ‪ 9‬واﺣﺪه ﮐﻴ‪ ３２‬ﺧﻮاﻮا‬
‫)‪(–3‬‬ ‫)‪(–9‬‬ ‫ﺗﻪ او ﺑﻴﺎ ‪ 3‬واﺣﺪه ﻧﻮر ﻫﻢ ﮐﻴ‪ ３２‬ﺧﻮاﺗﻪ ﺗﻠﻠﻰ وي‪ ،‬دهه‬
‫–‬
‫‪–12‬‬ ‫‪–11 –10 –9‬‬ ‫‪–8‬‬ ‫‪–7‬‬ ‫‪–6‬‬ ‫‪–5‬‬ ‫‪–4‬‬ ‫‪–3‬‬ ‫‪–2‬‬ ‫‪–1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪+1‬‬
‫‪+‬‬
‫＇ﻮ واﺣﺪه ﻓﺎ‪請‬ﻠﻪ وﻫﻠ‪ ３‬ده؟‬
‫)?(‬
‫ﭘﻪ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻋﺪدوﻧﻮ ﮐ‪ ３‬د ﺟﻤﻊ ﭘﻪ ﻋﻤﻠﻴﻪ ﭘﻮﻫﻴ‪８‬ئ د ﻣﺜﺎل ﭘﻪ ډول ‪ 3 + 4 = 7‬ﻫﺮ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻋﺪد ﭘﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ‬
‫ﮐ‪ ３‬ﻳﻮ ﺗﺎم ﻣﺜﺒﺖ ﻋﺪد دى‪ ،‬ﻧﻮ ﮐﻮﻻى ﺷﻮ د ﺟﻤﻌ‪ ３‬ﭘﻮرﺗﻨﻰ ﻋﻤﻠﻴﻪ ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول وﻟﻴﮑﻮ‪:‬‬
‫) ‪(+3) + (+4) = (+7‬‬
‫د ﺗﺎﻣﻮ ﻋﺪدوﻧﻮ د ﺟﻤﻊ ﮐﻮﻟﻮ ﻟﭙﺎره ﻳﻮه ﻃﺮﻳﻘﻪ دا ﻫﻢ ده ﭼ‪ ３‬د ﻋﺪدوﻧﻮ ﻟﻪ ﻣﺤﻮر ＇ﺨﻪ ﮔ＂ﻪ واﺧﻠﻮ‪.‬‬
‫د ﻣﺜﺒﺘﻮ ﻋﺪدوﻧﻮ ﺟﻤﻊ‬
‫د )‪ (+3) + (+4‬ﻋﺪدوﻧﻮ د ﻣﺤﻮر ﭘﺮ ﻣﺦ د ＊ﻮدﻟﻮ ﻟﭙﺎره ﻻﻧﺪې ﻣﺤﻮر ﺗﻪ ﭘﺎﻣﻠﺮﻧﻪ وﮐ‪７‬ئ‪:‬‬
‫)‪(+3‬‬ ‫)‪(+4‬‬
‫–‬ ‫‪+‬‬
‫‪–2‬‬ ‫‪–1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪+1‬‬ ‫‪+2‬‬ ‫‪+3‬‬ ‫‪+4‬‬ ‫‪+5‬‬ ‫‪+6‬‬ ‫‪+7‬‬
‫)‪(+7‬‬
‫د ﺷﮑﻞ ﻟﻪ ﻣﺨ‪ ３‬ﻟﻴﺪل ﮐﻴ‪８‬ي ﭼ‪:３‬‬
‫) ‪( +3 ) + (+4 ) = (+7‬‬
‫‪3 + 4 = 7‬‬ ‫ﻳﺎ‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫د ‪ +5‬ﻋﺪد د ‪+2‬ﻟﻪ ﻋﺪد ﺳﺮه ﺟﻤﻊ ﮐ‪７‬ئ او ﭘﺮ ﻣﺤﻮر ﻳ‪ ３‬و＊ﺎﻳﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫‪77‬‬
 ‫د ﻣﻨﻔﻲ ﻋﺪدوﻧﻮ ﺟﻤﻊ‬
‫ﮐﻪ ﭼﻴﺮې ﻟﻪ ﻣﺒﺪآ ＇ﺨﻪ ﮐﻴ‪ ３２‬ﺧﻮاﺗﻪ ‪ 5‬واﺣﺪه )‪ (-5‬او ﺑﻴﺎ ‪ 3‬واﺣﺪه ﻧﻮر ﻫﻢ ﮐﻴ‪ ３２‬ﺧﻮاﺗﻪ )‪ (-3‬ﭘﻪ‬
‫اﻧﺪازه ﺣﺮﮐﺖ وﮐ‪７‬و‪ ،‬ﭘﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﮐ‪ ３‬ﮐﻴ‪ ３２‬ﺧﻮاﺗﻪ د )‪！ (-8‬ﮑ‪ ３‬ﺗﻪ رﺳﻴ‪８‬و‪ .‬ﻻﻧﺪې ﺷﮑﻞ و‪－‬ﻮرئ‪.‬‬
‫)‪(–3‬‬ ‫)‪(–5‬‬
‫–‬ ‫‪+‬‬
‫‪–8‬‬ ‫‪–7‬‬ ‫‪–6‬‬ ‫‪–5‬‬ ‫‪–4‬‬ ‫‪–3‬‬ ‫‪–2‬‬ ‫‪–1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪+1‬‬
‫)‪(–8‬‬
‫) ‪(–5 ) + ( – 3 ) = ( –8‬‬ ‫ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ ‪:‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪ :‬ﮐﻪ ﻳﻮ ﮐﺲ د ﻣﺤﻮر ﭘﺮ ﻣﺦ ‪ 8‬واﺣﺪه ﮐﻴ‪ ３２‬ﺧﻮاﺗﻪ ﺣﺮﮐﺖ وﮐ‪７‬ي او ﺑﻴﺎ ‪ 4‬واﺣﺪه ﻧﻮر ﻫﻢ ﮐﻴ‪３２‬‬
‫ﺧﻮاﺗﻪ ﻻړ ﺷﻲ ﻧﻮﻣﻮړى ﮐﻮم ！ﮑ‪ ３‬ﺗﻪ رﺳﻴﺪﻟﻰ دى؟‬
‫)‪(–4‬‬ ‫)‪(–8‬‬
‫ﺣﻞ‪:‬‬
‫–‬ ‫‪+‬‬
‫‪–12‬‬ ‫‪–11 –10‬‬ ‫‪–9‬‬ ‫‪–8‬‬ ‫‪–7‬‬ ‫‪–6‬‬ ‫‪–5‬‬ ‫‪–4‬‬ ‫‪–3‬‬ ‫‪–2‬‬ ‫‪–1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪+1‬‬
‫)‪(–12‬‬
‫‪(–8 ) + (–4 ) = –12‬‬
‫زده ﻣﻮ ﮐ‪７‬ل ﭼ‪ :３‬د دوو ﻫﻢ ﻋﻼﻣﻪ ﻋﺪدوﻧﻮ د ﺟﻤﻌ‪ ３‬ﺣﺎ‪請‬ﻞ ددې دواړو ﻋﺪدوﻧﻮ د ﻣﻄﻠﻘﻪ ﻗﻴﻤﺘﻮﻧﻮ‬
‫ﻟﻪ ﺟﻤﻌ‪ ３‬ﺳﺮه ﺑﺮاﺑﺮ دى او ﺷﺮﻳﮑﻪ ﻋﻼﻣﻪ ﻳ‪ ３‬د ﺟﻤﻌ‪ ３‬د ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﻋﻼﻣﻪ ده‪.‬‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫‪ –1‬ﻻﻧﺪې ﻋﺪدوﻧﻪ ﺟﻤﻊ ﮐ‪７‬ئ‪:‬‬
‫?=)‪(–12)+(–3‬‬ ‫?=)‪(–7)+(–6‬‬ ‫?=‪37+47‬‬
‫‪ –2‬زﻳﻨﺐ ﺧﭙﻠ‪ ３‬ﮔﻮﺗ‪ ３‬ﺗﻪ د ‪ 3‬واﺣﺪوﻧﻮ ﭘﻪ اﻧﺪازه د ﻋﺪدوﻧﻮ ﭘﺮ ﻣﺤﻮر د ﻣﺤﻮر ﻟﻪ ﻣﺒﺪآ)‪請‬ﻔﺮ( ＇ﺨﻪ‬
‫＊ﻲ ﺧﻮاﺗﻪ او ﺑﻴﺎ ‪ 4‬واﺣﺪه ﻧﻮر ﻫﻢ ＊‪ ９‬ﺧﻮاﺗﻪ ﺣﺮﮐﺖ ورﮐﻮي او ﭘﻪ دې ！ﮑﻲ ﮔﻮﺗﻪ ږدي د زﻳﻨﺐ ﮔﻮﺗﻪ‬
‫ﮐﻮم ﻋﺪد ﺗﻪ رﺳﻴﺪﻟﻲ ده؟‬
‫‪ –3‬ﭘﻪ ﻋﻤﻮدې ډول ﻳﻮ ﻣﺤﻮر رﺳﻢ او د ﻣﺤﻮر ﭘﺮ ﻣﺦ د ﻣﺒﺪا ！ﮑﻰ و ！ﺎﮐﺊ‪ ،‬د ﻳﻮ ﻣﻴ‪８‬ى ﺣﺮﮐﺖ ‪4‬‬
‫واﺣﺪه ﻟﻪ ﻣﺒﺪآ ＊ﮑﺘﻪ ﺧﻮاﺗﻪ ا و ﺑﻴﺎ ‪ 6‬واﺣﺪه ﻧﻮر ﻫﻢ د ﻣﺤﻮر ＊ﮑﺘﻪ ﺧﻮا ﺗﻪ ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬وﻧﻴﺴﺊ دﻣﻴ‪８‬ي‬
‫اﺧﻴﺮﻧﻰ ‪＄‬ﺎى دﻣﺤﻮر ﭘﺮ ﻣﺦ و＊ﺎﻳﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫‪78‬‬
 ‫د ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻟﻌﻼﻣﻪ ﺗﺎﻣﻮ ﻋﺪدوﻧﻮ ﺟﻤﻊ‬
‫اﺣﻤﺪ ﻟﻪ ﻳﻮه دوﮐﺎﻧﺪاره ‪ 7‬اﻓﻐﺎﻧﻰ ﭘﻮره وړى و )ﭘﻮر‬
‫ﭘﻪ ﻣﻨﻔﻲ ﻋﻼﻣﻪ ＊ﮑﺎره ﮐﻮو(‪＇ ،‬ﻮ ور‪ ３＄‬وروﺳﺘﻪ‬
‫اﺣﻤﺪ دوﮐﺎﻧﺪار ﺗﻪ ‪ 5‬اﻓﻐﺎﻧﻰ ورﮐ‪７‬ي‪ ،‬اوس اﺣﻤﺪ‬
‫＇ﻮ اﻓﻐﺎﻧ‪ ９‬ﭘﻮره وړى دى؟‬
‫ﮐﻪ ﭼﻴﺮې د ﻣﺤﻮر ﭘﺮ ﻣﺦ ﻟﻪ ﻣﺒﺪآ ＇ﺨﻪ ﭘﻪ ﺣﺮﮐﺖ ﺷﺮوع وﮐ‪７‬و ﻟﻮﻣ‪７‬ى د ‪ 2‬واﺣﺪوﻧﻮ ﭘﻪ اﻧﺪازه ﮐﻴ‪３２‬‬
‫ﺧﻮاﺗﻪ او ﺑﻴﺎ ﻟﻪ ﻫﻤﺪې ！ﮑﻲ ＇ﺨﻪ د ‪ 6‬واﺣﺪوﻧﻮ ﭘﻪ اﻧﺪازه ＊ـ‪ ９‬ﺧﻮاﺗﻪ ﺣﺮﮐﺖ وﮐ‪７‬و‪ ،‬ﭘﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﮐ‪ ３‬د‬
‫‪！ +4‬ﮑﻲ)ﻧﻘﻄ‪ (３‬ﺗﻪ رﺳﻴﺪﻟﻲ ﻳﻮ‪ .‬ﻻﻧﺪې ﺷﮑﻞ ﺗﻪ وﮔﻮرئ‪:‬‬
‫)‪(+6‬‬
‫)‪(–2‬‬
‫–‬ ‫‪+‬‬
‫‪–3‬‬ ‫‪–2‬‬ ‫‪–1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪+1‬‬ ‫‪+2‬‬ ‫‪+3‬‬ ‫‪+4‬‬ ‫‪+5‬‬ ‫‪+6‬‬
‫)‪(+4‬‬
‫د ﭘﻮرﺗﻪ ﺷﮑﻞ ﻟﻪ ﻣﺨ‪ ３‬ﻟﻴﺪل ﮐﻴ‪８‬ي ﭼ‪ –2 + (+6 ) = (+4 ) :３‬ﻳﺎ ‪–2 + 6 = 4‬‬
‫ﻟﻮﻣ‪７‬ى ﻣﺜﺎل‪ :‬د )‪ (–8‬ﻋﺪد د )‪ (+3‬ﻟﻪ ﻋﺪد ﺳﺮه ﺟﻤﻊ ﮐﻮو‪:‬‬
‫)‪(–8‬‬ ‫ﺣﻞ‪:‬‬
‫)‪(+3‬‬
‫–‬ ‫‪+‬‬
‫‪–8‬‬ ‫‪–7‬‬ ‫‪–6‬‬ ‫‪–5‬‬ ‫‪–4‬‬ ‫‪–3‬‬ ‫‪–2‬‬ ‫‪–1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬
‫)‪(–5‬‬
‫‪(–8) + (+3) = –8+ 3 = –5‬‬
‫دوﻳﻢ ﻣﺜﺎل‪ :‬ددې ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ ﭘﻴﻞ ﮐ‪ ３‬ﭼ‪ ３‬ﮐﻮﻣﻪ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ راﮐ‪７‬اې ﺷﻮې وه د ﻋﺪدوﻧﻮ ﻟﻪ ﻣﺤﻮر ＇ﺨﻪ ﭘﻪ‬
‫ﮔ＂ﻪ اﺧﻴﺴﺘﻠﻮ ﻳ‪ ３‬ﺣﻠﻮو‪:‬‬
‫)‪(–7‬‬
‫ﺣﻞ‪:‬‬
‫–‬ ‫‪+‬‬
‫‪–7‬‬ ‫‪–6‬‬ ‫‪–5‬‬ ‫‪–4‬‬ ‫‪–3‬‬ ‫‪–2‬‬ ‫‪–1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪+1‬‬ ‫‪+2‬‬
‫)‪(+5‬‬ ‫)‪(–2‬‬
‫‪(–7) + (+5) = –2‬‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ‪ :‬د )–( ﻋﻼﻣﻪ د )‪ (–2‬ﭘﻪ ﻋﺪد ﮐ‪＇ ３‬ﻪ ﺷﻰ ＊ﮑﺎره ﮐﻮي؟‬
‫‪79‬‬
 ‫ﻓﻌﺂﻟﻴﺖ‬
‫ﺣﻞ ﮐ‪７‬ئ‪:‬‬
‫ﺑﻴﺎ ﻳ‪ ３‬ﻞ‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ ﺟﻮړه ااو ﺎ‬
‫ﻣﺨ‪ ３‬ﻳﻮه ＊ﺘﻨﻪ‬
‫ﺷﮑﻞ ﻟﻪ ﺨ‬
‫ﻻﻧﺪې ﺷﮑﻞ‬
‫ﻻﻧﺪې‬
‫د ﻻﻧﺪ‬
‫–‬ ‫‪+‬‬
‫‪–4‬‬ ‫‪–3‬‬ ‫‪–2‬‬ ‫‪–1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪+1‬‬ ‫‪+2‬‬ ‫‪+3 +4‬‬ ‫‪+5‬‬ ‫‪+6‬‬
‫درﻳﻢ ﻣﺜﺎل‪ :‬د ژﻣ‪ ３‬ﭘﻪ ﻳﻮه ورځ ﮐ‪ ３‬د ﮐﺎﺑﻞ د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬درﺟﻪ ﻟﻪ ‪請‬ﻔﺮ ＇ﺨﻪ ‪ 5‬درﺟ‪ ３‬د ﺳﺎﻧﺘﻲ ‪－‬ﺮﻳ‪６‬‬
‫ﭘﻮرﺗﻪ ده ﮐﻪ د ﺷﭙ‪ ３‬ﻟﻪ ﺧﻮا د ﮐﺎﺑﻞ د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬درﺟﻪ د )‪ (–3‬ﭘﻪ اﻧﺪازه ﺗﻐﻴﺮ وﮐ‪７‬ي ﭘﻪ ﺷﭙﻪ ﮐ‪ ３‬د ﮐﺎﺑﻞ د‬
‫ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬درﺟﻪ ＇ﻮﻣﺮه ده؟‬
‫)‪(+5‬‬
‫ﺣﻞ‪:‬‬
‫–‬ ‫)‪(–3‬‬
‫‪+‬‬
‫‪–4‬‬ ‫‪–3‬‬ ‫‪–2‬‬ ‫‪–1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪+1‬‬ ‫‪+2‬‬ ‫‪+3 +4‬‬ ‫‪+5‬‬ ‫‪+6‬‬
‫)‪(+2‬‬
‫)‪(+5) + (–3) = (+2‬‬
‫ﻧﻮ د ﮐﺎﺑﻞ ﻫﻮا ﭘﻪ ﺷﭙﻪ ﮐ‪ 2 ３‬درﺟ‪ ３‬د ﺳﺎﻧﺘﻲ ‪－‬ﺮﻳ‪ ６‬ﻟﻪ ‪請‬ﻔﺮه ﭘﻮرﺗﻪ ﻳﺎ ‪ +2‬درﺟ‪ ３‬د ﺳﺎﻧﺘﻲ ‪－‬ﺮﻳ‪ ６‬ده‪.‬‬
‫ﭘﺎﻣﻠﺮﻧﻪ‪ :‬د ور‪ ３＄‬ﻟﻪ ﺧﻮا دﮐﺎﺑﻞ د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬درﺟﻪ ‪ 5) +5‬درﺟ‪ ３‬ﻟﻪ ‪請‬ﻔﺮ ＇ﺨﻪ ﭘﻮرﺗﻪ( او ﭘﻪ ﺷﭙﻪ ﮐ‪ ３‬ﭼ‪３‬‬
‫ﻫﻮا ﺳ‪７‬ﻳ‪８‬ي‪ ،‬ﻧﻮ د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬درﺟﻪ د ‪ 3‬درﺟﻮ ﭘﻪ اﻧﺪازه ﺗﻐﻴﻴﺮ ﮐﻮي او د ‪ 3‬درﺟﻮ ﭘﻪ اﻧﺪازه ﻧﺴﺒﺖ ور‪ ３＄‬ﺗﻪ‬
‫ﺳ‪７‬ﻳ‪８‬ي‪.‬‬
‫زده ﻣﻮ ﮐ‪７‬ل ﭼ‪ :３‬د دوو ﺗﺎﻣﻮ ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻟﻌﻼﻣﻪ ﻋﺪدوﻧﻮ د ﺟﻤﻊ ﮐﻮﻟﻮ ﻟﭙﺎره‪:‬‬
‫ﻟﻪ ﻫﻐﻪ ﻋﺪد ＇ﺨﻪ ﭼ‪ ３‬ﻣﻄﻠﻘﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﻳ‪ ３‬ﻟﻮي وي‪ ،‬ﻫﻐﻪ ﻋﺪد ﭼ‪ ３‬ﻣﻄﻠﻘﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﻳ‪ ３‬ﮐﻮﭼﻨﻰ وي‪،‬‬
‫ﺗﻔﺮﻳﻘﻮو او د ﻫﻫﻐﻪ ﻋﺪد ﻋﻼﻣﻪ دﺗﻔﺮﻳﻖ د ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﻋﻼﻣﻪ ده ﭼ‪ ３‬ﻣﻄﻠﻘﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﻳ‪ ３‬ﻟﻮى وي‪.‬‬‫ﻮو‬
‫ﻔﺮﻳﻘﻮو‬
‫ﺗﻔﻔﺮﻳﻘﻮ‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫راﮐ‪７‬ل ﺷﻮي ﺗﺎم ﻋﺪدوﻧﻪ ﺳﺮه ﺟﻤﻊ ﮐ‪７‬ئ‪:‬‬
‫ﻻﻧﺪې اﮐ‬
‫ﻻﻧﻧﺪې‬
‫–ﻻ‬‫‪–1‬‬
‫=)‪(–6)+(+5‬‬ ‫‪,‬‬ ‫=)‪(+3)+(–5‬‬ ‫‪,‬‬ ‫=)‪(–3)+(+7)+(–4)+(–9‬‬
‫‪ –2‬د ) ‪ ( − 4‬ﻋﺪد د ) ‪ ( − 3‬ﻟﻪ ﺗﺎم ﻋﺪد ﺳﺮه ﺟﻤﻊ ﮐ‪７‬ئ او د ﻣﺤﻮر ﭘﺮ ﻣﺦ ﻳ‪ ３‬و＊ﺎﻳﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ –3‬ﮐﻪ د ﻫﺮات د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬درﺟﻪ ‪ 8‬درﺟ‪ ３‬د ﺳﺎﻧﺘﻲ ﮔﺮﻳ‪ ６‬ﻟﻪ ‪請‬ﻔﺮه ＊ﮑﺘﻪ او ﺑﺎﻣﻴﺎن ﻟﻪ ﻫﺮات ＇ﺨﻪ ‪3‬‬
‫درﺟ‪ ３‬ﺳﻮړ دى د ﺑﺎﻣﻴﺎﻧﻮ د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬درﺟﻪ ＇ﻮﻣﺮه ده؟ ﭘﺮ ﻣﺤﻮر ﻳ‪ ３‬و＊ﺎﻳﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ –4‬د ) ‪ ( + 8 ) ، ( − 6‬او ) ‪ ( − 10‬درې ﺗﺎم ﻋﺪدوﻧﻪ ﺳﺮه ﺟﻤﻊ ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪80‬‬
 ‫د ﺗﺎﻣﻮ ﻋﺪدوﻧﻮ ﺗﻔﺮﻳﻖ‬
‫＇ﺮﻧﮕﻪ ﮐﻮﻻى ﺷﻮ ﭼ‪ ３‬د ‪ 7‬ﻋﺪد د ‪ 5‬ﻟﻪ ﻋﺪد‬
‫＇ﺨﻪ ﺗﻔﺮﻳﻖ ﮐ‪７‬و؟‬
‫ﭘﻪ ﻣﺨﮑﻨﻴﻮ ﻟﻮﺳﺘﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﻣﻮ وﻟﻴﺪل ﭼ‪ ３‬د ﺗﺎﻣﻮ ﻋﺪدوﻧﻮ د ﺟﻤﻌ‪ ３‬د ﻋﻤﻠﻴ‪ ３‬د ＊ﻪ ﭘﻮﻫ‪５‬ﺪو ﻟﭙﺎره د ﻋﺪدوﻧﻮ‬
‫ﻣﺤﻮر ﻟﻪ ﻣﻮﻧ‪ ８‬ﺳﺮه ﻣﺮﺳﺘﻪ وﮐ‪７‬ه‪.‬‬
‫دﻟﺘﻪ دﻣﺤﻮر ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ د ﺗﺎﻣﻮ ﻋﺪدوﻧﻮ د ﺗﻔﺮﻳﻖ ﻋﻤﻠﻴﻪ ＇ﻴ‪７‬و‪:‬‬
‫ﻓﻌﺂﻟﻴﺖ‬
‫)‪(+5‬‬
‫–‬ ‫‪+‬‬
‫‪–2‬‬ ‫‪–1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪+1‬‬ ‫‪+2‬‬ ‫‪+3‬‬ ‫‪+4‬‬ ‫‪+5‬‬ ‫‪+6‬‬ ‫‪+7‬‬
‫)‪(+1‬‬ ‫)‪( - 4‬‬
‫‪ -‬ﺷﮑﻞ ﺗﻪ ﭘﻪ ﭘﺎﻣﻠﺮﻧﻪ ＊ﮑﺎره ﮐ‪７‬ئ ﭼ‪＇ 5 − 4 ３‬ﺮﻧﮕﻪ ﭘﻴﺪا ﮐﻮو؟‬
‫‪ -‬ﭘﻪ ﻫﻤﺪې ډول ‪ 4 − 5‬ﭘﺮ ﻣﺤﻮر و＊ﺎﻳﺎﺳﺖ او ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﻳ‪ ３‬ﭘﻪ ﻻس راوړئ‪.‬‬
‫‪ -‬د ﻳﻮه ﻣﺤﻮر ﭘﺮ ﻣﺦ )‪ 4 + (−5‬و＊ﺎﻳﺎﺳﺖ او ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﻳ‪ ３‬ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪ -‬ﭘﻪ ﭘﺎي ﮐ‪ 4 − 5 ３‬او )‪ 4 + (−5‬ﻳﻮ ﻟﻪ ﺑﻠﻪ ﺳﺮه ﭘﺮﺗﻠﻪ ﮐ‪７‬ئ‪＇ .‬ﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻻﺳﺘﻪ را‪＄‬ﻲ‬
‫د ﭘﻮرﺗﻨﻲ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﭘﺎﻳﻠﻪ ﻣﻮﻧ‪ ８‬ﺗﻪ ＊ﮑﺎره ﮐﻮي‪ ،‬ﮐﻪ ﭼﻴﺮې د ‪ 4‬ﻟﻪ ﻋﺪد ＇ﺨﻪ د ‪ 5‬ﻋﺪد ﺗﻔﺮﻳﻖ ﮐ‪７‬و‪ ،‬ﭘﻪ‬
‫ﺣﻘﻴﻘﺖ ﮐ‪ ３‬د ‪ -5‬ﻋﺪد ﻟﻪ ‪ 4‬ﺳﺮه ﺟﻤﻊ ﮐﻮو‪ .‬ﻳﺎ ﭘﻪ ﺑﻞ ﻋﺒﺎرت ﮐﻮﻻى ﺷﻮ ﭼ‪ ３‬د ﺗﻔﺮﻳﻖ ﻋﻤﻠﻴﻪ د ﺟﻤﻌ‪３‬‬
‫ﭘﻪ ﻋﻤﻠﻴﻪ ﺑﺪﻟﻪ ﮐ‪７‬و‪:‬‬
‫‪4 – 5 = (+4) + (–5) = –1‬‬
‫ﻟﻴﺪل ﮐﻴ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬د ﺗﻔﺮﻳﻖ ﭘﻪ ﻋﻤﻠﻴﻪ ﮐ‪ ３‬د ﻣﻔﺮوق ﻋﻼﻣﻪ ﺑﺪﻟﻮن ﮐﻮي‪ ،‬ﭘﻪ دې ﻣﻌﻨﺎ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﮐ‪３‬‬
‫د ﺗﻔﺮﻳﻖ ﭘﻪ ﻋﻤﻠﻴﻪ ﮐ‪ ３‬د ﻣﻔﺮوق ﺟﻤﻌ‪ ３‬ﻣﻌﮑﻮس)‪ (Additive inverse‬ﻟﻪ ﻣﻔﺮوق ﻣﻨﻪ ﺳﺮه ﺟﻤﻊ‬
‫ﮐﻮو‪.‬‬
‫‪81‬‬
 ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ى ﻣﺜﺎل‪ :‬د ‪ − 5‬ﻋﺪد د ‪ 7‬ﻟﻪ ﻋﺪد ＇ﺨﻪ ﺗﻔﺮﻳﻖ ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫ﺣﻞ‪ :‬د ﻣﻔﺮوق ﺟﻤﻌ‪ ３‬ﻣﻌﮑﻮس )ﻣﺘﻀﺎد( ﻳﺎ د ‪ − 5‬ﺟﻤﻌ‪ ３‬ﻣﻌﮑﻮس ﭼ‪ + 5 ３‬دى ﻟﻪ ﻣﻔﺮوق ﻣﻨﻪ )‪(7‬‬
‫‪7 – (–5) = 7 + (+5) = 7+5 =12‬‬ ‫ﺳﺮه ﺟﻤﻊ ﮐﻮو‪:‬‬
‫دوﻳﻢ ﻣﺜﺎل‪ :‬د ‪ 9‬ﻋﺪد د ‪ –3‬ﻟﻪ ﻋﺪد ＇ﺨﻪ ﺗﻔﺮﻳﻖ ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫دﻟﺘﻪ د ‪ 9‬ﻋﺪد ﻣﻔﺮوق دى‪ ،‬ﻧﻮ د ‪ 9‬ﺟﻤﻌ‪ ３‬ﻣﻌﮑﻮس) ‪ ( − 9‬د ﻣﻔﺮوق ﻣﻨﻪ) ‪ ( − 3‬ﺳﺮه ﺟﻤﻊ ﮐﻮو‪.‬‬
‫‪(–3) – (+9) = (–3) + (–9) = – 12‬‬
‫درﻳﻢ ﻣﺜﺎل‪ :‬د ‪ − 4‬ﻋﺪد د ‪ − 2‬ﻟﻪ ﻋﺪد ﺳﺮه ﺟﻤﻊ ﮐ‪７‬ئ او ﺑﻴﺎ د ﺟﻤﻌ‪ ３‬ﻟﻪ ﺣﺎ‪請‬ﻞ ＇ﺨﻪ د ‪ − 9‬ﻋﺪد‬
‫ﺗﻔﺮﻳﻖ ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫ﺣﻞ‪ :‬ﻟﻮﻣ‪７‬ى د ‪ − 4‬او ‪ − 2‬ﻋﺪدوﻧﻪ ﺳﺮه ﺟﻤﻊ ﮐﻮو‪ ،‬ﺑﻴﺎ د ﻣﻔﺮوق ) ‪ ( − 9‬د ﻋﺪد ﻋﻼﻣﻪ ﺑﺪﻟﻮو ﭼ‪３‬‬
‫‪ + 9‬ﺷﻲ‪ ،‬ﭘﻪ ﭘﺎى ﮐ‪ ３‬ﻣﻔﺮوق ﻣﻨﻪ او ﻣﻔﺮوق ﺳﺮه ﺟﻤﻊ ﮐﻮو‪:‬‬
‫‪(–4) + (–2) = –6 ,‬‬ ‫‪(–6) –(–9) =–6 +9 = +3 = 3‬‬
‫زده ﻣﻮ ﮐ‪７‬ل ﭼ‪:３‬‬
‫د دوو ﺗﺎﻣﻮ ﻋﺪدوﻧﻮ د ﺗﻔﺮﻳﻖ ﭘﻪ ﻋﻤﻠﻴﻪ ﮐ‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ى د ﻣﻔﺮوق ﻋﻼﻣﻪ ﺑﺪﻟﻮو او ﺑﻴﺎ ﻳ‪ ３‬ﻣﻔﺮوق ﻟﻪ ﻣﻔﺮوق ﻣﻨﻪ‬
‫ﺳﺮه ﺟﻤﻊ ﮐﻮو‪ .‬ﻳﺎ ﭘﻪ ﺑﻞ ﻋﺒﺎرت د ﻣﻔﺮوق ﺟﻤﻌ‪ ３‬ﻣﻌﮑﻮس ﻟﻪ ﻣﻔﺮوق ﻣﻨﻪ ﺳﺮه ﺟﻤﻊ ﮐﻮو‪.‬‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫‪ –1‬ﻻﻧﺪې ﻋﻤﻠﻴ‪ ３‬ﺳﺮﺗﻪ ورﺳﻮئ‪:‬‬
‫‪(–12) –(–20) , (–3) – (9) , (–3) – (–9) , (–8) – (–4) , 0 – 5‬‬
‫‪(–25) – (–12) , –13 – (–3) , 8 – 12‬‬ ‫‪, – 20 – 12‬‬ ‫‪, 5–0‬‬
‫‪ –2‬ﮐﻪ وﻏﻮاړو د ‪ 6‬ﻟﻪ ﺗﺎم ﻋﺪد ＇ﺨﻪ ﭼ‪ ３‬ﻣﻔﺮوق ﻣﻨﻪ دى‪ ،‬د ‪ 4‬ﺗﺎم ﻋﺪد ﺗﻔﺮﻳﻖ ﮐ‪７‬و‪＇ ،‬ﺮﻧﮕﻪ ﮐﻮﻻى‬
‫ﺷﻮ ﭼ‪ ３‬دا ﻋﻤﻠﻴﻪ د ﻋﺪدوﻧﻮ ﭘﺮ ﻣﺤﻮر و＊ﺎﻳﻮ؟‬
‫‪ –3‬د ‪ − 6‬ﻋﺪد د ‪ + 8‬ﺳﺮه ﺟﻤﻊ ﮐ‪７‬ئ او د ﺟﻤﻌ‪ ３‬ﻟﻪ ﺣﺎ‪請‬ﻞ ＇ﺨﻪ د ‪ − 14‬ﻋﺪد ﺗﻔﺮﻳﻖ ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪82‬‬
 ‫د ﻣﺨﺘﻠﻔﻮ اﻟﻌﻼﻣﻪ ﻋﺪدوﻧﻮ ﺿﺮب‬
‫ﮐﻪ ﭼﻴﺮې دوه ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻟﻌﻼﻣﻪ ﺗﺎم ﻋﺪدوﻧﻪ ﺳــﺮه‬
‫ﺿﺮب ﺷــﻲ‪ ،‬دﺿﺮب د ﺣﺎ‪請‬ــﻞ ﻋﻼﻣﻪ ﺑﻪ ＇ﻪ‬
‫وي؟‬
‫ﻓﻌﺂﻟﻴﺖ‬
‫ﮐﻪ ﭼﻴﺮې د ﺿﺮب ﭘﻪ ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﮐ‪ ３‬ﻟﻪ ﻳﻮ ﺿﺮﺑﻲ ﻋﺎﻣﻞ ＇ﺨﻪ ﻳﻮ‪ ،‬ﻳﻮ واﺣﺪ ﮐﻢ ﮐ‪７‬و‪ ،‬د ﺿﺮب ﭘﻪ ﺣﺎ‪請‬ﻞ‬
‫ﮐ‪ ３‬ﺑﻪ ＇ﻪ ﺗﻮﭘﻴﺮ راﺷﻲ؟‬
‫‪4 × 4 = 16‬‬ ‫‪3× 2 = 6‬‬ ‫ﻣﺨﺎﻣﺦ ﺿﺮﺑﻮﻧﻮ ﺗﻪ ﭘﺎﻣﻠﺮﻧﻪ وﮐ‪７‬ئ‪:‬‬
‫‪3 × 4 = 12‬‬ ‫‪2× 2 = 4‬‬
‫‪2× 4 = 8‬‬ ‫‪1× 2 = 2‬‬
‫‪1× 4 = 4‬‬ ‫‪0× 2 = 0‬‬
‫‪0× 4 = 0‬‬ ‫‪− 1 × 2 = −2‬‬
‫‪− 1 × 4 = −4‬‬ ‫‪− 2 × 2 = −4‬‬
‫‪− 2 × 4 = −8‬‬ ‫‪− 3 × 2 = −6‬‬
‫د ﭘﻮرﺗﻨﻴﻮ د ﺿﺮب ﻟﻪ ﺣﺎ‪請‬ﻠﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ راﻏﻠﻲ ﺑﺪﻟﻮن ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪− 3 × 4 = −12‬‬ ‫‪− 4 × 2 = −8‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪ -‬د دوو ﻣﺜﺒﺘﻮ ﻋﺪدوﻧﻮ د ﺿﺮب د ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﻋﻼﻣﻪ ＇ﻪ ده؟‬
‫‪00‬‬ ‫‪00‬‬ ‫‪ -‬د ﻳﻮ ﻣﻨﻔﻲ ﻋﺪد او ﻳﻮ ﻣﺜﺒﺖ ﻋﺪد د ﺿﺮب د ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﻋﻼﻣﻪ ＇ﻪ ده؟‬
‫ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول ﻫﻢ ﮐﻮﻻى ﺷﻮ‪ ،‬ﭼ‪ ３‬ﻫﻤﺪا ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻻس ﺗﻪ راوړو‪.‬‬
‫ﮐﻪ ﭼﻴﺮې ﻳﻮ ﺗﺎم ﻣﺜﺒﺖ ﻋﺪد‪ ،‬د ﻣﺜﺎل ﭘﻪ ډول ‪ +2‬درې ‪＄‬ﻠ‪ ３‬ﺳﺮه ﺟﻤﻊ ﮐ‪７‬و‪ ،‬ﻧﻮ ﻟﻴﺪل ﮐﻴ‪８‬ي ﭼ‪:３‬‬
‫‪(+2) + (+2) + (+2) = +6‬‬
‫ﭘﻪ دې ‪＄‬ﺎى ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﮐ‪ ３‬د ‪ +2‬ﻋﺪد درې ﭼﻨﺪه ﺷﻮى دى‪ ،‬ﭘﻪ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻋﺪدوﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﻣﻮ درﻟﻮدل‬
‫‪3× 2 = 6‬‬ ‫ﭼ‪:３‬‬
‫ﭘﻮرﺗﻨ‪ ９‬ﻋﻤﻠﻴﻪ د ﻋﺪدوﻧﻮ د ﻣﺤﻮر ﭘﺮ ﻣﺦ داﺳ‪＊ ３‬ﮑﺎره ﮐﻮو‪:‬‬
‫)‪(+2‬‬ ‫)‪(+2‬‬ ‫)‪(+2‬‬
‫–‬ ‫‪+‬‬
‫‪–2‬‬ ‫‪–1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪+1‬‬ ‫‪+2‬‬ ‫‪+3‬‬ ‫‪+4‬‬ ‫‪+5‬‬ ‫‪+6‬‬ ‫‪+7‬‬
‫ﭘﻪ ﻫﻤﺪې ډول ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ﺷﮑﻞ ﮐ‪ ３‬د ‪ –2‬ﻋﺪد درې ‪＄‬ﻠ‪ ３‬راﻏﻠﻰ دى‪:‬‬
‫‪83‬‬
 ‫)‪( –2‬‬ ‫)‪( –2‬‬ ‫)‪( –2‬‬
‫–‬ ‫‪+‬‬
‫‪–9‬‬ ‫‪–8‬‬ ‫‪–7‬‬ ‫‪–6‬‬ ‫‪–5‬‬ ‫‪–4‬‬ ‫‪–3‬‬ ‫‪–2‬‬ ‫‪–1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪+1‬‬
‫‪(–2) +(–2) +(–2) = 3 ×(–2) = –6‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪ :‬د ‪ − 4‬ﻋﺪد ﭘﻪ ‪ 3‬ﮐ‪ ３‬ﺿﺮب ﮐ‪７‬ئ‪:‬‬
‫‪3 × (–4) = (–4) + (–4) + (–4) = –12‬‬ ‫ﺣﻞ‪:‬‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ‪:‬ﻻﻧﺪې ﺗﺶ ‪＄‬ﺎﻳﻮﻧﻪ ډک ﮐ‪７‬ئ‪:‬‬
‫) ( = ‪(–6) × 2‬‬ ‫‪, ( ) × 5 = –25‬‬ ‫‪, (–3)× ( ) = –3‬‬
‫ﻓﻌﺂﻟﻴﺖ‬
‫ﻟﻪ ‪＇ 7‬ﺨﻪ ﺗﺮ ‪ –7‬ﭘﻮرې د ﻋﺪدوﻧﻮ د ﺿﺮب ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﻟﻪ ‪ 2‬ﺳﺮه د دې ﻟﻮﺳﺖ د ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﭘﻪ ﺷﺎن‬
‫وﻟﻴﮑﺊ‪.‬‬
‫زده ﻣﻮ ﮐ‪７‬ه ﭼ‪:３‬‬
‫‪ -‬ﮐﻪ ﭼﻴﺮې دوه ﻣﺜﺒﺖ ﻋﺪدوﻧﻪ ﻳﻮﻟﻪ ﺑﻠﻪ ﺳﺮه ﺿﺮب ﺷﻲ د ﺿﺮب د ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﻋﻼﻣﻪ ﻣﺜﺒﺖ ده‪.‬‬
‫‪ -‬ﮐﻪ ﭼﻴﺮې ﻳﻮ ﻣﻨﻔﻲ ﻋﺪد ﻟﻪ ﻣﺜﺒﺖ ﻋﺪد ﺳﺮه او ﻳﺎ ﻳﻮ ﻣﺜﺒﺖ ﻋﺪد ﻟﻪ ﻣﻨﻔﻲ ﻋﺪد ﺳﺮه ﺿﺮب ﺷﻲ‪ ،‬د‬
‫ﺿﺮب د ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﻋﻼﻣﻪ ﻣﻨﻔﻲ ده‪.‬‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫ﺿﺮب ﻪﭘﻪ ﺷﺷﮑﻞ ﻳ‪ ３‬وﻟﻴﮑﺊ‪.‬‬
‫وﻳﻨﺊ؟ د ﺿ‬
‫＇ﻪ ﻨ ؟‬‫ﻣﺦ ＇‬
‫ﻻﻧﺪې ﻣﺤﻮر ﭘﺮ ﺦ‬
‫ﻻﻧﺪ‬
‫‪ –1‬د ﻻ‬
‫‪–1‬‬
‫‪-1‬‬ ‫‪-1‬‬ ‫‪-1‬‬
‫‪-4‬‬ ‫‪-3‬‬ ‫‪-2‬‬ ‫‪-1‬‬ ‫‪0‬‬
‫ﭘﻮرې ﺗﺎم ﻋﺪدوﻧﻪ ﭘﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺳﺮه ﭘﻪ ‪ 2‬ﮐ‪ ３‬ﺿﺮب ﮐ‪７‬ئ او د ﺿﺮب ﺣﺎ‪請‬ﻠﻮﻧﻪ دوه ﭘﻪ‬ ‫‪−‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪ –2‬ﻟﻪ ‪＇ + 5‬ﺨﻪ ﺗﺮ‬
‫دوه ﺳﺮه ﭘﺮﺗﻠﻪ ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪ –3‬ﮐﻪ ﭼﻴﺮې د دووﺗﺎﻣﻮ ﻋﺪدوﻧﻮ د ﺿﺮب ﺣﺎ‪請‬ﻞ ‪ +8‬وي‪ ،‬ﮐﻪ ﻳﻮ ﻋﺪد ‪ +4‬وي‪ ،‬ﺑﻞ ﻋﺪد ﺑﻪ ＇ﻮ وي؟‬
‫‪ –4‬ﮐﻪ ﭼﻴﺮې د دوو ﺗﺎﻣﻮ ﻋﺪدوﻧﻮ د ﺿﺮب ﺣﺎ‪請‬ﻞ ‪ _ 8‬دى‪ ،‬ﮐﻪ ﻳﻮ ﻋﺪد ‪ _ 4‬وي ﺑﻞ ﻋﺪد ﺑﻪ ＇ﻮ وي؟‬
‫‪ –5‬ﻻﻧﺪې د ﺿﺮب ﻋﻤﻠﻴ‪ ３‬ﺳﺮﺗﻪ ورﺳﻮئ؟‬
‫=‪4×7‬‬ ‫‪,‬‬ ‫= ‪(–4) × 5‬‬ ‫‪,‬‬ ‫= ‪(–5) × 3‬‬
‫‪(–2) × (+3) = ,‬‬ ‫= )‪(–3) × (+1‬‬ ‫‪,‬‬ ‫= )‪(–1) × (+1‬‬
‫= ‪(–1) × 0‬‬ ‫‪,‬‬ ‫= )‪(–7) × (+10‬‬ ‫‪,‬‬ ‫= )‪(–9) × (100‬‬
‫‪ –6‬ﻟﻪ ‪ +7‬ﺳﺮه ﮐﻮم ﻋﺪد ﺿﺮب ﮐ‪７‬و ﺗﺮ ＇ﻮ د ﺿﺮب ﺣﺎ‪請‬ﻞ ) ‪ ( − 56‬ﺷﻲ؟‬
‫‪84‬‬
 ‫د ﻣﻨﻔﻲ ﺗﺎم ﻋﺪد ﺿﺮب ﭘﻪ ﻣﻨﻔﻲ‬
‫ﺗﺎم ﻋﺪد ﮐ‪３‬‬
‫‪3 × (–2) = – 6‬‬ ‫‪3 × (–5) = – 15‬‬ ‫ﮐﻪ ﭼﻴﺮې ﻳﻮ اﺧﺘﻴﺎري ﺗﺎم ﻋﺪد ﻟﮑﻪ )د ‪ − 2‬ﻳﺎ ‪− 5‬‬
‫‪2 × (–2) = –4‬‬ ‫‪2 × (–5) = –10‬‬ ‫ﺗﺎم ﻋﺪدوﻧﻪ( ﭘﻪ ﻧﻮرو ﺗﺎﻣﻮ ﻋﺪدوﻧﻮ)ﻣﺜﺒﺖ‪請 ،‬ﻔﺮ او‬
‫ﻣﻨﻔﻲ ﺗﺎﻣﻮ ﻋﺪدوﻧﻮ( ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ﭘﺮﻟﻪ ﭘﺴ‪ ３‬ډول ﭘﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ‬
‫‪1 × (–2) = –2‬‬ ‫‪1 × (–5) = –5‬‬
‫‪0 × (–2) = 0‬‬ ‫‪0 × (–5) = 0‬‬
‫‪–1 × (–2) = 2‬‬ ‫‪–1 × (–5) = 5‬‬ ‫ﺳﺮه ﺿﺮب ﮐ‪７‬و د ‪ − 2‬او ‪ − 5‬د اړوﻧﺪو د ﺿﺮب‬
‫‪–2 × (–2) = 4‬‬ ‫‪–2 × (–5) = 10‬‬
‫ﻟﻪ ﺣﺎ‪請‬ﻠﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﺑﻪ ＇ﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﭘﻪ ﻻس راړو؟‬
‫‪–3 × (–2) = 6‬‬ ‫‪–3 × (–5) = 15‬‬
‫ﻓﻌﺂﻟﻴﺖ‬
‫د ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ﺿﺮﺑﻲ ﻋﺎﻣﻞ ﭘﻪ ﮐﻤﻮﻟﻮ ﺳﺮه د ﺿﺮب ﭘﻪ ﺣﺎ‪請‬ﻠﻮﻧﻮ ﮐ‪＇ ３‬ﻪ ﺗﻮﭘﻴﺮ وﻳﻨﺊ؟ ددې ﺗﻮﭘﻴﺮ ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪３‬‬
‫ﻧﻴﻮﻟﻮ ﺳﺮه ﻻﻧﺪې د ﺿﺮب ﺣﺎ‪請‬ﻠﻮﻧﻪ ﭘﻮره ﮐ‪７‬ئ‪:‬‬
‫‪.‬‬ ‫‪...‬‬
‫‪..‬‬
‫‪5 × (–2) = –10‬‬ ‫‪5 × (–5) = –25‬‬
‫‪4 × (–2) = –8‬‬ ‫‪4 × (–5) = –20‬‬
‫‪3 × (–2) = –6‬‬ ‫‪3 × (–5) = –15‬‬
‫‪2 × (–2) = –4‬‬ ‫‪2 × (–5) = –10‬‬
‫‪1 × (–2) = –2‬‬ ‫‪1 × (–5) = –5‬‬
‫‪0 × (–2) = 0‬‬ ‫‪0 × (–5) = 0‬‬
‫‪–1 × (–2) = +2‬‬ ‫‪–1 × (–5) = +5‬‬
‫‪–2 × (–2) = +4‬‬ ‫‪–2 × (–5) = +10‬‬
‫‪–3 × (–2) = +6‬‬ ‫‪–3 × (–5) = +15‬‬
‫= )‪–4 × (–2‬‬ ‫= )‪–4 × (–5‬‬
‫= )‪–5 × (–2‬‬ ‫= )‪–5 × (–5‬‬
‫‪.‬‬ ‫‪..‬‬
‫‪..‬‬ ‫‪.‬‬
‫د دوو ﻣﻨﻔﻲ ﺗﺎﻣﻮ ﻋﺪدوﻧﻮ ﭘﻪ ﺿﺮﺑﻮﻟﻮ ﮐ‪ ３‬ددې ﻟﻮﺳﺖ د ﭘﻴﻞ ﭘﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﮐ‪ ３‬ﻣﻮ وﻟﻴﺪل ﭼ‪:３‬‬
‫ﮐﻪ ﭼﻴﺮې ﻳﻮ ﻣﻨﻔﻲ ﻋﺪدﭘﻪ ﺑﻞ ﻣﻨﻔﻲ ﻋﺪد ﮐ‪ ３‬ﺿﺮب ﺷﻲ‪ ،‬ﻟﮑﻪ‪ (−4) × (−5) :‬ﻧﻮ د ﺿﺮب ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﻳﻮ‬
‫ﻣﺜﺒﺖ ﻋﺪد دى‪.‬‬
‫‪85‬‬
 ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ى ﻣﺜﺎل‪ :‬د ‪ − 6‬ﻋﺪد د ‪ − 2‬ﭘﻪ ﻋﺪد ﮐ‪ ３‬ﺿﺮب ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫ﺣﻞ‪ :‬ﻟﮑﻪ ＇ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ ３‬ددې ﻟﻮﺳﺖ د ﭘﻴﻞ ﭘﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﮐ‪ ３‬ﻣﻮوﻟﻴﺪل‪ ،‬ﮐﻪ ﭼﻴﺮې دوام ورﺗﻪ ورﮐ‪７‬و ﻻﻧﺪې‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻻس ﺗﻪ را‪＄‬ﻲ‪:‬‬
‫‪(–6) × (–2) = +12‬‬
‫دوﻳﻢ ﻣﺜﺎل‪ :‬د )‪ (−2) × (+3) × (−10‬د ﺿﺮب ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﭘﻪ ﻻس راوړئ‪.‬‬
‫ﺣﻞ‪ :‬ﻟﻮﻣ‪７‬ى د ﮐﻴ‪ ３２‬ﺧﻮا دوه ﻋﺪدوﻧﻪ ﺳﺮه ﺿﺮﺑﻮو‪ ،‬ﺑﻴﺎ د ﺿﺮب ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﻟﻪ در‪４‬ﻢ ﻋﺪد ﺳﺮه ﺿﺮﺑﻮو‪:‬‬
‫‪(–2) × (+3) = –6‬‬
‫اوس ﭘﻪ ﻻس راﻏﻠﻰ د ﺿﺮب ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﭘﻪ ) ‪ ( − 10‬ﮐ‪ ３‬ﺿﺮﺑﻮو‪ ،‬ﻧﻮ ﻟﺮو ﭼ‪:３‬‬
‫‪(–6) × (–10) = +60‬‬
‫زده ﻣﻮ ﮐ‪７‬ل ﭼ‪:３‬‬
‫‪ -1‬د ﻳﻮ ﻣﺜﺒﺖ او ﻳﻮ ﻣﻨﻔﻲ ﻋﺪد د ﺿﺮب ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﻳﻮ ﻣﻨﻔﻲ ﻋﺪد دى‪.‬‬
‫‪ -2‬ددوو ﻣﻨﻔﻲ ﻋﺪدوﻧﻮ د ﺿﺮب ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﻳﻮ ﻣﺜﺒﺖ ﻋﺪد دى‪.‬‬
‫‪ -3‬ﭘﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ډول د دوو ﻫﻢ ﻋﻼﻣﻪ ﻋﺪدوﻧﻮ د ﺿﺮب ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﻳﻮ ﻣﺜﺒﺖ ﻋﺪد او د دوو ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻟﻌﻼﻣﻪ‬
‫ﻋﺪدوﻧﻮ د ﺿﺮب ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﻳﻮ ﻣﻨﻔﻲ ﻋﺪد دى‪.‬‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫‪ –1‬ﻻﻧﺪې د ﺿﺮب ﻋﻤﻠﻴ‪ ３‬ﺳﺮﺗﻪ ورﺳﻮئ‪:‬‬
‫= )‪(–6) × (–1‬‬ ‫‪,‬‬ ‫= )‪(+3) × (–3‬‬ ‫‪,‬‬ ‫= )‪(–1) × (–1‬‬
‫= )‪(–12) × (–3‬‬ ‫‪,‬‬ ‫= )‪(–2) × (+5‬‬ ‫‪,‬‬ ‫= )‪(–4) × (–8‬‬
‫‪ –2‬ﻟﻪ ‪＇ + 2‬ﺨﻪ ﺗﺮ ‪ − 6‬ﭘﻮرې ﻋﺪدوﻧﻪ ﭘﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺳﺮه د ‪ − 3‬ﭘﻪ ﻋﺪد ﮐ‪ ３‬ﺿﺮب ﮐ‪７‬ئ او د ﺿﺮب‬
‫ﺣﺎ‪請‬ﻠﻮﻧﻪ دوه ﭘﻪ دوه ﺳﺮه ﭘﺮﺗﻠﻪ ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪ –3‬ﭘﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﻮ ﻋﺪدوﻧﻮ ﺳﺮه ﻻﻧﺪې ﺗﺶ ‪＄‬ﺎﻳﻮﻧﻪ ډک ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪(–4) × ( ) = +8 ,‬‬ ‫) ( = )‪(–2) × (–5‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪(–3) × ( ) = +21‬‬
‫‪( ) × (–9) = +27 ,‬‬ ‫‪(–3) × ( ) = –6‬‬ ‫‪,‬‬ ‫) ( = )‪(–1) × (–11‬‬
‫‪ –4‬ﻻﻧﺪې د ﺿﺮب ﺣﺎ‪請‬ﻠﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﻻس راوړئ‬
‫= )‪(–2) × (+3) × (–4‬‬ ‫‪,‬‬ ‫= )‪(–3) × (+2) × (–5‬‬
‫= )‪(+7) × (–4) × (–2‬‬ ‫‪,‬‬ ‫= )‪(–6) × (–4) × (–2‬‬
‫= )‪(–1) × (–1) × (–1‬‬ ‫‪,‬‬ ‫= )‪(–10) × (–2) × (+1‬‬
‫‪86‬‬
 ‫د ﺗﺎﻣﻮ ﻋﺪدوﻧﻮ و‪４‬ﺶ‬
‫×‬ ‫? = )‪(+18) ÷(–6‬‬
‫‪(+1 8 ) ÷ ( – 6 ) = – 3‬‬ ‫? = )‪(–18) ÷ (–6‬‬
‫‪? × (+6) = –18‬‬
‫×‬
‫‪(– 1 8 ) ÷ ( – 6 ) = + 3‬‬
‫ﻟﮑﻪ ＇ﺮﻧﮕﻪ ﭼ‪ ３‬د ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻋﺪدوﻧﻮ ﻟﻪ ﺑﺤﺚ ＇ﺨﻪ ﭘﻮﻫﻴ‪８‬و‪ ،‬د و‪４‬ﺶ ﻋﻤﻠﻴﻪ د ﺿﺮب ﻟﻪ ﻋﻤﻠﻴ‪ ３‬ﺳﺮه‬
‫ﻣﻌﮑﻮﺳﻪ اړﻳﮑﻪ ﻟﺮي‪ ،‬ﭘﻪ دې ﻣﻌﻨﺎ‪:‬‬
‫ﮐﻪ ﭼﻴﺮې د ﺿﺮب ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﭘﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ﺿﺮﺑﻲ ﺟﺰوه وو‪４‬ﺸﻞ ﺷﻲ‪ ،‬دوﻳﻤﻪ ﺿﺮﺑﻲ ﺟﺰوه ﭘﻪ ﻻس را‪＄‬ﻲ‪ ،‬ﭘﻪ ﻫﻤﺪې‬
‫ډول ﮐﻪ د ﺿﺮب ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﭘﻪ دوﻳﻤﻪ ﺿﺮﺑﻲ ﺟﺰوه ووﻳﺸﻞ ﺷﻲ‪ ،‬ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ﺿﺮﺑﻲ ﺟﺰوه ﭘﻪ ﻻس را‪＄‬ﻲ‪.‬‬
‫ﻻﻧﺪې ﺟﺪول ﺗﻪ وﮔﻮرئ!‬
‫د ﺿﺮب ﻋﻤﻠﻴﻪ‬ ‫د و‪４‬ﺶ ﻋﻤﻠﻴﻪ‬
‫‪(+6) × (+3) = +18‬‬ ‫‪(+18) ÷ (+6) = +3‬‬
‫‪(–6) × (–3) = +18‬‬ ‫‪(+18) ÷ (–6) = –3‬‬
‫‪(+6) × (–3) = –18‬‬ ‫‪(–18) ÷ (+6) = –3‬‬
‫‪(–6) × (+3) = –18‬‬ ‫‪(–18) ÷ (–6) = +3‬‬
‫ﻓﻌﺂﻟﻴﺖ‬
‫ﻋﻤﻠﻴ‪＇ ３‬ﺨﻪ د ﭘﻮرﺗﻪ ﺟﺪول ﭘﻪ ﺷﺎن ﻳﻮ ﺟﺪول ﺟﻮړ ﮐ‪７‬ئ ﭼ‪ ３‬د ﺗﺎﻣﻮ ﻋﺪدوﻧﻮ د‬
‫ﻻﻧﺪې ﻠ‬ ‫د ﺿﺮب ﻟﻟﻪ ﻻ‬
‫ﺿﺮب او وﻳﺶ ﺗﺮ ﻣﻨ‪ ＃‬اړﻳﮑﻪ ＊ﮑﺎره ﮐ‪７‬ئ‪:‬‬
‫‪1) 6 × 2 = 12‬‬
‫‪2) (–6) × 2 = –12‬‬
‫‪3) 6 × (–2) = –12‬‬
‫‪ t‬واﺿﺢ ﮐ‪７‬ئ ﭼ‪ ３‬دوه ﺗﺎم ﻋﺪدوﻧﻪ ＇ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﻳﻮ ﭘﺮ ﺑﻞ و‪４‬ﺸﻮ؟‬
‫‪4) (–6) × (–2) = 12‬‬
‫‪87‬‬
 ‫ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ :‬د ﺿﺮب او و‪４‬ﺶ ﺳﺮﺗﻪ رﺳﻴﺪﻟﻮ ﻋﻤﻠﻴﻮ ﺗﻪ ﻣﻮ ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐﻮﻟﻮ ﺳﺮه وﻟﻴﺪل ﭼ‪:３‬‬
‫_ ﮐﻪ ﻳﻮ ﻣﻨﻔﻲ ﻋﺪد ﭘﺮ ﻣﺜﺒﺖ ﻋﺪد وو‪４‬ﺸﻞ ﺷﻲ‪ ،‬د و‪４‬ﺶ د ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﻋﻼﻣﻪ ﻣﻨﻔﻲ ده‪.‬‬
‫_ ﮐﻪ ﻳﻮ ﻣﻨﻔﻲ ﻋﺪد ﭘﺮ ﺑﻞ ﻣﻨﻔﻲ ﻋﺪد وو‪４‬ﺸﻞ ﺷﻲ‪ ،‬د و‪４‬ﺶ د ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﻋﻼﻣﻪ ﻣﺜﺒﺖ ده‪.‬‬
‫_ ﮐﻪ ﻳﻮ ﻣﺜﺒﺖ ﻋﺪد ﭘﺮ ﻣﻨﻔﻲ ﻋﺪد وو‪４‬ﺸﻞ ﺷﻲ‪ ،‬د و‪４‬ﺶ د ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﻋﻼﻣﻪ ﻣﻨﻔﻲ ده‪.‬‬
‫ﻟﻮﻣ‪７‬ى ﻣﺜﺎل‪ :‬ﻟﻮﻣ‪７‬ى د ‪請‬ﻮرﺗﻮﻧﻮ او ﻣﺨﺮﺟﻮﻧﻮ ﻋﻼﻣ‪ ３‬و！ﺎﮐﺊ او ﺑﻴﺎ د و‪４‬ﺶ ﺣﺎ‪請‬ﻠﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﻻس‬
‫راوړئ‪:‬‬
‫)‪(−4) × (−3‬‬ ‫)‪(+6) × (−5‬‬ ‫)‪(+5) × (−8‬‬
‫=‬ ‫‪,‬‬ ‫=‬ ‫‪,‬‬ ‫=‬ ‫ﺣﻞ‪:‬‬
‫)‪(−2 )× (−1‬‬ ‫)‪(+2) × (−15‬‬ ‫)‪(−10) × (+1‬‬
‫د ﺗﺎﻣﻮ ﻋﺪدوﻧﻮ ﭘﻪ و‪４‬ﺶ ﮐ‪ ３‬ﻟﮑﻪ د ﺗﺎﻣﻮ ﻋﺪدوﻧﻮ د ﺿﺮب ﭘﻪ ﺷﺎن ﻟﻮﻣ‪７‬ى د و‪４‬ﺶ د ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﻋﻼﻣﻪ ﭘﻴﺪا‬
‫ﮐﻮو‪ ،‬ﺑﻴﺎ د و‪４‬ﺶ ﻋﻤﻠﻴﻪ ﺳﺮﺗﻪ رﺳﻮو‪:‬‬
‫)‪(−4) × (−3) (+12‬‬ ‫)‪(+6) × (−5) (−30‬‬ ‫)‪(+5) × (−8) (−40‬‬
‫=‬ ‫‪=+6 ,‬‬ ‫=‬ ‫‪= +1 ,‬‬ ‫=‬ ‫‪=+ 4‬‬
‫)‪(−2 )× (−1) (+2‬‬ ‫)‪(+2) × (−15) (−30‬‬ ‫)‪(−10) × (+1) (−10‬‬
‫ﭘﻪ ﻳﺎد وﻟﺮئ ﭼ‪:３‬‬
‫د و‪４‬ﺶ ﭘﻪ ﻋﻤﻠﻴﻪ ﮐ‪ ،３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ى د و‪４‬ﺶ دﺣﺎ‪請‬ﻞ ﻋﻼﻣﻪ ！ﺎﮐﻮ او ﺑﻴﺎ د ﻣﻘﺴﻮم ﻣﻄﻠﻘﻪ ﻗﻴﻤﺖ د ﻣﻘﺴﻮم ﻋﻠﻴﻪ‬
‫ﭘﻪ ﻣﻄﻠﻘﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﺑﺎﻧﺪې و‪４‬ﺸﻮ‪.‬‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫‪ –1‬ﻟﻮﻣ‪７‬ى د ﮐﻴ‪ ３２‬ﺧﻮا ﺗﺶ ‪＄‬ﺎﻳﻮﻧﻪ ډک او ﺑﻴﺎ د ＊‪ ９‬ﺧﻮا د و‪４‬ﺶ ﺣﺎ‪請‬ﻠﻮﻧﻪ وﻟﻴﮑﺊ‪:‬‬
‫‪(−5) × ( ) = +20‬‬ ‫‪,‬‬ ‫= )‪(20) ÷ (−5‬‬
‫‪(+7) × ( ) = −56‬‬ ‫‪,‬‬ ‫= )‪(−56) ÷ (+7‬‬
‫‪( ) × (+8) = −40‬‬ ‫‪,‬‬ ‫= )‪(−40) ÷ (+8‬‬
‫‪( ) × (−5) = −35‬‬ ‫‪,‬‬ ‫= )‪(−35) ÷ (−5‬‬
‫‪ –2‬د )‪ (+6) − (−18‬ﺣﺎ‪請‬ﻞ د )‪ (−8) + (−4‬اﻓﺎدې د ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﭘﺮ و‪４‬ﺸﻠﻮ ﮐ‪ ３‬ﺑﺎﻳﺪ ＇ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﻋﻤﻞ وﮐ‪７‬و‪.‬‬
‫‪ –3‬ﻻﻧﺪې ﻋﻤﻠﻴ‪ ３‬ﭘﻮره‪ ،‬د ﺿﺮب او و‪４‬ﺶ اړوﻧﺪه ﺟﺪول ﻳ‪ ３‬ﺟﻮړ ﮐ‪７‬ئ‪:‬‬
‫( = )‪(–8) × (+4‬‬ ‫)‬ ‫‪,‬‬ ‫( = )‪(–42) ÷ (+6‬‬ ‫)‬
‫‪(+50) × ( ) = –200‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪( ) × (–2) = –72‬‬
‫(‬ ‫‪) ÷ ( –4) =+20‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪(–100) ÷ ( ) = +100‬‬
‫( = )‪(–12) × (+3‬‬ ‫)‬ ‫‪,‬‬ ‫)‪(+60) ÷ ( ) = (–20‬‬
‫‪88‬‬
 ‫د ﺣﺴﺎﺑﻲ اﻓﺎدو د ﻗﻴﻤﺘﻮﻧﻮ ﭘﻴﺪا ﮐﻮل‬
‫]})‪-3[2-(4-3)-{-1+1-(-1-1‬‬
‫ﮐﻪ ﭘﻪ ﻳﻮه ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ ﮐ‪＇ ３‬ﻮ ﻋﻤﻠﻴ‪)３‬ﺟﻤﻊ‪ ،‬ﺗﻔﺮﻳﻖ‪ ،‬ﺿﺮب‬
‫]}‪-3[2-4+3-{-1+1+1+1‬‬ ‫او و‪４‬ﺶ( وي ＇ﻪ ﺑﺎﻳﺪ وﮐ‪７‬و؟‬
‫اﻳﺎ ﻻﻧﺪې ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ د ＇ﻠﻮرو اﺳﺎﺳﻲ ﻋﻤﻠﻴﻮ ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ ﭼ‪３‬‬
‫]‪-3[2-4+3+1-1-1-1‬‬
‫ﺗﺮ اوﺳﻪ ﻣﻮ زده ﮐ‪７‬ى دي ﺣﻠﻮﻻى ﺷﺊ؟‬
‫‪-3[-1]=3‬‬ ‫? = }) ‪( 5) – {( –4 ) × ( –7 )} – {( –6 ) ÷ ( +2‬‬
‫ﭘﻪ ﻳﺎد وﻟﺮئ ﭼ‪:３‬‬
‫دې) ( ﻗﻮس ﺗﻪ ﮐﻮﭼﻨﻰ ﻗﻮس‪ ،‬دې } { ﻗﻮس ﺗﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻨﻰ او دې ] [ ﻗﻮس ﺗﻪ ﻟﻮى ﻗﻮس واﻳﻲ‪.‬‬
‫د ﻗﻮﺳﻮﻧﻮ ﭘﻪ رﻓﻊ ﮐﻮﻟﻮ ﮐ‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ى ﮐﻮﭼﻨﻰ ﻗﻮس ﺑﻴﺎ ﻣﻨ‪％‬ﻨﻰ او ﭘﻪ ﭘﺎى ﮐ‪ ３‬ﻟﻮى ﻗﻮس ﺧﻼ‪請‬ﻴ‪８‬ي‪.‬‬
‫د ﻳﻮې ﺣﺴﺎﺑﻲ اﻓﺎدې د ﻣﺤﺎﺳﺒ‪ ３‬او ﻳﺎ ﺳﺎده ﮐﻮﻟﻮ ﻟﭙﺎره ﻻﻧﺪې ﭘ‪７‬اووﻧﻪ ﭘﻪ‬
‫ﮐﺎروو‪:‬‬
‫ﻟﻮﻣ‪７‬ى‪ :‬ﮐﻪ ﭘﻪ ﺣﺴﺎﺑﻲ اﻓﺎدو ﮐ‪ ３‬ﻃﺎﻗﺖ او ﺟﺬر وي‪ ،‬ﻟﻮﻣ‪７‬ى ﺑﺎﻳﺪ ﻫﻐﻪ ﺳﺎده ﮐ‪７‬و‪.‬‬
‫دوﻳﻢ‪ :‬ﮐﻪ ﭘﻪ ﺣﺴﺎﺑﻲ اﻓﺎدو ﮐ‪ ３‬ﻗﻮﺳﻮﻧﻪ وي‪ ،‬ﻟﻮﻣ‪７‬ى ﻗﻮﺳﻮﻧﻪ ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ وړو‪.‬‬
‫در‪４‬ﻢ‪ :‬د ﺿﺮب او و‪４‬ﺶ ﻋﻤﻠﻴ‪ ３‬ﻟﻪ ﮐﻴ‪ ３２‬ﺧﻮا ＇ﺨﻪ ＊‪ ９‬ﺧﻮاﺗﻪ ﺳﺮ ﺗﻪ رﺳﻮو‪.‬‬
‫＇ﻠﻮرم‪ :‬د ﺟﻤﻊ او ﺗﻔﺮﻳﻖ ﻋﻤﻠﻴ‪ ３‬ﻟﻪ ﮐﻴ‪ ３２‬ﺧﻮا ＇ﺨﻪ ＊‪ ９‬ﺧﻮاﺗﻪ ﺳﺮﺗﻪ رﺳﻮو‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪ :‬ﻻﻧﺪې ﺣﺴﺎﺑﻲ اﻓﺎده ﺳﺎده ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫ﺣﻞ‪:‬‬
‫‪(−6 × 4) × 23 − 5 + 49 ÷ 7 −10‬‬
‫‪ : (–6 × 4) × 8 –5 + 7 ÷ 7 – 10‬ﻟﻮﻣ‪７‬ى‬
‫‪ : –24 × 8 –5 +7 ÷ 7 –10‬دوﻳﻢ‬
‫‪ : –192 – 5 + 7 ÷ 7 –10‬درﻳﻢ‬
‫‪＇ : –192 –5 + 1 – 10‬ﻠﻮرم‬
‫‪ : –197 + 1 – 10‬ﭘﻨ‪％‬ﻢ‬
‫‪ : –196 – 10‬ﺷﭙ‪８‬م‬
‫‪ : –206‬اووم‬
‫‪89‬‬
 ‫د ﻋﻤﻠﻴﻮ ﺧﺎ‪請‬ﻴﺘﻮﻧﻪ‪:‬‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫ﻻﻧﺪې ﻋﻤﻠﻴ‪ ３‬ﺳﺮﺗﻪ ورﺳﻮئ‪:‬‬
‫)‪1‬‬ ‫= ‪− 7 + 18‬‬ ‫‪,‬‬ ‫= )‪18 + (−7‬‬
‫)‪2‬‬ ‫= )‪− 3 + (−7 + 2‬‬ ‫‪,‬‬ ‫= ‪{( −3)} + {( −7)} + 2‬‬
‫)‪3‬‬ ‫= )‪2 × (−3‬‬ ‫‪,‬‬ ‫= ‪(−3) × 2‬‬
‫)‪4‬‬ ‫= )‪(−4) × (5 × 7‬‬ ‫‪,‬‬ ‫= ‪{( −4) × 5} × 7‬‬
‫)‪5‬‬ ‫= )‪(−4) × (7 + 9‬‬ ‫‪,‬‬ ‫= }‪{( −4 × 7)} + {( −4) × 9‬‬
‫‪ -6‬اﻳﺎ ﻟﮑﻪ د ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻋﺪدوﻧﻮ ﭘﻪ ﺷﺎن د ﺿﺮب او ﺟﻤﻌ‪ ３‬د ﻋﻤﻠﻴﻮ د ﺗﺒﺪﻳﻠ‪ ９‬ﺧﺎ‪請‬ﻴﺘﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﺗﺎﻣﻮ ﻋﺪدوﻧﻮ‬
‫ﮐ‪ ３‬ﻫﻢ ‪請‬ﺪق ﮐﻮي؟‬
‫‪ -7‬اﻳﺎ ﻟﮑﻪ د ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻋﺪدوﻧﻮ ﭘﻪ ﺷﺎن د ﺿﺮب او ﺟﻤﻌ‪ ３‬د ﻋﻤﻠﻴﻮ اﺗﺤﺎدي ﺧﺎ‪請‬ﻴﺖ ﭘﻪ ﺗﺎﻣﻮ ﻋﺪدوﻧﻮ‬
‫ﮐ‪ ３‬ﻫﻢ ‪請‬ﺪق ﮐﻮي؟‬
‫‪ -8‬اﻳﺎ د ﺗﺎﻣﻮ ﻋﺪدوﻧﻮ د ﺗﻔﺮﻳﻖ ﭘﻪ ﻋﻤﻠﻴﻪ ﮐ‪ ３‬د ﺗﺒﺪﻳﻠ‪ ９‬ﺧﺎ‪請‬ﻴﺖ ‪請‬ﺪق ﮐﻮي ﮐﻪ ﻧﻪ؟ ﻟﻪ ﻣﺜﺎل ﺳﺮه ﻳ‪３‬‬
‫و＊ﺎﻳﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫زده ﻣﻮ ﮐ‪７‬ل ﭼ‪:３‬‬
‫د ﺗﺎﻣﻮ ﻋﺪدوﻧﻮ د ﺟﻤﻌ‪ ３‬او ﺿﺮب ﭘﻪ ﻋﻤﻠﻴﻮ ﮐ‪ ３‬ﻟﮑﻪ ﭘﻪ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻋﺪدوﻧﻮ ﮐ‪ ３‬د ﺗﺒﺪﻳﻠ‪ ９‬او اﺗﺤﺎدي‬
‫ﺧﺎ‪請‬ﻴﺘﻮﻧﻪ ‪請‬ﺪق ﮐﻮي‪.‬‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫ﻻﻧﺪې اﻓﺎدې ﺳﺎده ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫)‪1‬‬ ‫‪{(–6 × 4 ) × 2} – {5 × (–5 + 3)} + 20‬‬
‫)‪2‬‬ ‫‪[9 ÷ {– (–3) × (5 – 8 )}] +10‬‬
‫)‪3‬‬ ‫‪10 × 24 ÷ {– (–4) × (5 – 7 )} –6‬‬
‫)‪4‬‬ ‫‪[{5 × (–4)} – {(–5) × (–1)}] – 10‬‬
‫)‪5‬‬ ‫‪2×{(–3) + (–2)} + 8 – 2‬‬
‫‪90‬‬
 ‫د درﻳﻢ ＇ﭙﺮﮐﻲ ﻟﻨ‪６‬ﻳﺰ‬
‫‪ ... − 5, − 4, − 3, − 2, − 1, 0,1, 2, 3, 4, 5 , ... t‬ﻋﺪدوﻧﻪ د ﺗﺎﻣﻮ ﻋﺪدوﻧﻮ ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻳﺎدﻳ‪８‬ي‪.‬‬
‫‪ t‬د ﺗﺎﻣﻮ ﻋﺪدوﻧﻮ ﺳ＀ )ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ( ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول ＊ﻮدل ﮐﻴ‪８‬ي‪:‬‬
‫} ‪I = { . . . , –5, –4, –3, –2, –1, 0, +1, +2, +3, +4,+5, . . .‬‬
‫‪ t‬د ﻋﺪدوﻧﻮ ﻣﺤﻮر ﻳﻮه ﺟﻬﺖ ﻟﺮوﻧﮑ‪ ３‬ﺧﻂ ﻳﺎ ﮐﺮ＊ﻪ ده ﭼ‪ ３‬د ﻫﻐ‪ ３‬ﭘﺮ ﻣﺦ ﮐﻮﻻى ﺷﻮ ﭼ‪ ３‬ﻣﺜﺒﺖ‬
‫ﻋﺪدوﻧﻪ‪請 ،‬ﻔﺮ او ﻣﻨﻔﻲ ﻋﺪدوﻧﻪ و＊ﻴﻮ‪.‬‬
‫‪ t‬ﻫﺮ ﺗﺎم ﻋﺪد او د ﻫﻐﻪ ﺟﻤﻌ‪ ３‬ﻣﻌﮑﻮس)ﻣﺘﻀﺎد( دﻣﺤﻮر ﭘﺮ ﻣﺦ ﻟﻪ ‪請‬ﻔﺮه ＇ﺨﻪ ﻣﺴﺎوي ﻓﺎ‪請‬ﻠ‪３‬‬
‫ﻟﺮي او ﻋﻼﻣ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻣﺨﺘﻠﻔ‪ ３‬وي ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣﺒﺪآ )‪請‬ﻔﺮ( ＇ﺨﻪ دې ﻓﺎ‪請‬ﻠ‪ ３‬ﺗﻪ ددې ﻋﺪدوﻧﻮ ﻣﻄﻠﻘﻪ‬
‫ﻗﻴﻤﺖ واﻳﻲ‪.‬‬
‫‪ t‬ﻣﻌﻤﻮ ًﻻ ﭘﻪ ﻣﺜﺒﺘﻮ ﻋﺪدوﻧﻮ ﮐ‪ ３‬د ﻋﻼﻣ‪ ３‬ﻟﻴﮑﻠﻮ ﺗﻪ اړﺗﻴﺎ ﻧﺸﺘﻪ‪.‬‬
‫‪ t‬د ﺗﺎﻣﻮ ﻋﺪدوﻧﻮ د ﺗﻔﺮﻳﻖ ﭘﻪ ﻋﻤﻠﻴﻪ ﮐ‪ ،３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ى د ﻣﻔﺮوق ﻋﻼﻣﻪ ﺑﺪﻟﻮو او ﺑﻴﺎ ﻧﻮر د ﺟﻤﻌ‪ ３‬د‬
‫ﻋﻤﻠﻴ‪ ３‬ﭘﻪ ﺷﺎن ﻋﻤﻞ ﮐﻮو‪ ،‬ﻳﺎ ﭘﻪ ﺑﻞ ﻋﺒﺎرت د ﻣﻔﺮوق ﺟﻤﻌ‪ ３‬ﻣﻌﮑﻮس)ﻣﺘﻀﺎد( ﻟﻪ ﻣﻔﺮوق ﻣﻨﻪ‬
‫ﺳﺮه ﺟﻤﻊ ﮐﻮو‪.‬‬
‫‪ t‬د دوو ﻫﻢ ﻋﻼﻣﻮ ﻋﺪدوﻧﻮ دﺿﺮب ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﻣﺜﺒﺖ دى‪.‬‬
‫‪ t‬د دوو ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻟﻌﻼﻣﻪ ﻋﺪدوﻧﻮ د ﺿﺮب ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﻣﻨﻔﻲ دى‪.‬‬
‫‪ t‬د ﺗﺎﻣﻮ ﻋﺪدوﻧﻮ د و‪４‬ﺶ ﭘﻪ ﻋﻤﻠﻴﻪ ﮐ‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ى د و‪４‬ﺶ د ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﻋﻼﻣﻪ ﭘﻴﺪا ﮐﻮو او ﺑﻴﺎ د ﻣﻘﺴﻮم‬
‫ﻣﻄﻠﻘﻪ ﻗﻴﻤﺖ د ﻣﻘﺴﻮم ﻋﻠﻴﻪ ﭘﺮ ﻣﻄﻠﻘﻪ ﻗﻴﻤﺖ و‪４‬ﺸﻮ‪.‬‬
‫[ ﻟﻮى ﻗﻮس دى‪.‬‬ ‫{ ﻣﻨ‪％‬ﻨﻰ ﻗﻮس او ]‬ ‫‪ t‬دا ) ( ﮐﻮﭼﻨﻰ ﻗﻮس‪ ،‬دا }‬
‫‪91‬‬
‫‪ t‬د ﻗﻮﺳﻮﻧﻮ د رﻓﻊ ﮐﻮﻟﻮ ﻟﭙﺎره‪ ،‬ﻟﻮﻣ‪７‬ى ﮐﻮﭼﻨﻰ‪ ،‬ﺑﻴﺎ ﻣﻨ‪％‬ﻨﻰ‪ ،‬او ﭘﻪ ﭘﺎى ﮐ‪ ３‬ﻟﻮى ﻗﻮس ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ‬
‫وړل ﮐ‪８５‬ي‪ .‬ﮐﻪ د ﻗﻮس د ﺑﺎﻧﺪې ﻋﻼﻣﻪ ﻣﻨﻔﻲ وي‪ ،‬د ﻗﻮس د ﻧﻨﻲ ﻋﻼﻣ‪ ３‬ﺑﺪﻟﻴ‪８‬ي او ﮐﻪ د ﻗﻮس‬
‫د ﺑﺎﻧﺪې ﻋﻼﻣﻪ ﻣﺜﺒﺖ وي‪ ،‬ﻧﻮ د ﻗﻮس ﭘﻪ د ﻧﻨﻴﻮ ﻋﻼﻣﻮ ﮐ‪ ３‬ﺑﺪﻟﻮن ﻧﻪ را‪＄‬ﻲ‪.‬‬
‫‪
t‬د ﺟﻤﻌ‪ ３‬او ﺿﺮب د ﻋﻤﻠﻴﻮ ﺗﺒﺪﻳﻠﻲ او اﺗﺤﺎدي ﺧﺎ‪請‬ﻴﺘﻮﻧﻪ د ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻋﺪدوﻧﻮ ﭘﻪ ﺷﺎن ﭘﻪ ﺗﺎﻣﻮ‬
‫ﻋﺪدوﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﻫﻢ ‪請‬ﺪق ﮐﻮي‪.‬‬
‫‪92‬‬
 ‫درﻳﻢ ＇ﭙﺮﮐﻰ ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫‪ –1‬د ‪ 6,−4,+7,−3‬او ‪ + 10‬ﺗﺎم ﻋﺪدوﻧﻪ او د دوى ﺟﻤﻌ‪ ３‬ﻣﻌﮑﻮﺳﻮﻧﻪ د اﻋﺪادو ﭘﺮ ﻣﺤﻮر‬
‫و＊ﺎﻳﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ –2‬د ‪ 0, − 10, + 8, − 8‬او ‪ − 12‬د ﻋﺪدوﻧﻮ ﻣﻄﻠﻘﻪ ﻗﻴﻤﺘﻮﻧﻪ وﻟﻴﮑﺊ‪.‬‬
‫‪ –3‬ﻻﻧﺪې ﻣﺴﺎواﺗﻮﻧﻪ ﭘﻮره ﮐ‪７‬ئ‪:‬‬
‫)‪a‬‬ ‫= ‪(–6) + 4‬‬ ‫)‪b‬‬ ‫= )‪5 – (–3‬‬
‫)‪c‬‬ ‫= ‪8+0‬‬ ‫)‪d‬‬ ‫= ‪(–8) + 0‬‬
‫‪ –4‬د )‪ (+2) , (−4‬او )‪ (−1‬در‪４‬ﻮ ﺗﺎﻣﻮ ﻋﺪدوﻧﻮ د ﺟﻤﻌ‪ ３‬ﺣﺎ‪請‬ﻞ د ﻳﻮ ﻣﺤﻮر ﭘﺮ ﻣﺦ‬
‫و＊ﺎﻳﺎﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ –5‬ﻻﻧﺪې ﺗﺶ ‪＄‬ﺎﻳﻮﻧﻪ ډک ﮐ‪７‬ئ‪:‬‬
‫)‪a‬‬ ‫( ‪(+20) + (13) = +13 +‬‬ ‫)‬
‫)‪b‬‬ ‫( ‪(–8 + 3 +0 ) – (–5 +0 ) = (–5) +‬‬ ‫)‬
‫)‪c‬‬ ‫( ‪+4 – (–2) + (3–7) = (–20) +‬‬ ‫)‬
‫‪ –6‬د ﻋﺪدوﻧﻮ ﭘﺮ ﻣﺤﻮر د ﻻﻧﺪې ﺷﮑﻞ ﭘﻪ ﺷﺎن ﺣﺮﮐﺖ د ﻏﺸ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ ＊ﻮدل ﺷﻮي دی دا‬
‫ﻋﺪدوﻧﻪ ﺟﻤﻊ ﮐ‪７‬ئ او ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻳ‪ ３‬ﭘﻪ ﻻس راوړئ‪.‬‬
‫–‬ ‫‪+‬‬
‫‪–4‬‬ ‫‪–3‬‬ ‫‪–2‬‬ ‫‪–1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪+1‬‬ ‫‪+2‬‬ ‫‪+3 +4‬‬ ‫‪+5‬‬ ‫‪+6‬‬
‫‪ –7‬د ﮐﺎﺑﻞ د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬درﺟﻪ ﻟﻪ ‪請‬ﻔﺮ ﻧﻪ ﭘﻮرﺗﻪ د ﺳﺎﻧﺘﻲ ﮔﺮﻳ‪ 30 ６‬درﺟ‪ ３‬ده او ﺑﻐﻼن ﻟﻪ ﮐﺎﺑﻠﻪ ‪7‬‬
‫درﺟ‪ ３‬ﺳﻮړ دى‪ ،‬د ﺑﻐﻼن د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬درﺟﻪ ＇ﻮ ده؟‬
‫‪93‬‬
‫‪ –8‬د ﻗﻼت د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬درﺟﻪ ﻟﻪ ‪請‬ﻔﺮه ﻻﻧﺪې ‪ 5‬درﺟ‪ ３‬د ﺳﺎﻧﺘﻲ ﮔﺮﻳ‪ ６‬ده او ﻫﺮات ﻟﻪ ﻗﻼﺗﻪ ‪7‬‬
‫درﺟ‪ ３‬د ﺳﺎﻧﺘﻲ ﮔﺮﻳ‪ ６‬ﮔﺮم دى‪ ،‬د ﻫﺮات د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬درﺟﻪ ＇ﻮ ده؟‬
‫‪ –9‬ﻟﻪ ‪ − (−7) + 10‬ﺗﺎم ﻋﺪد ＇ﺨﻪ د)‪ – ( –6 +10 – 4‬ﺗﺎم ﻋﺪد ﺗﻔﺮﻳﻖ ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪ –10‬ﻻﻧﺪې د ﺿﺮب ﺣﺎ‪請‬ﻠﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﻻس راوړئ‪:‬‬
‫= )‪a) (– 8 + 2 – 4) × ( –5 +2 –1‬‬
‫= ) ‪b) – (– 4+ 6 –3) × ( –5 + 0‬‬
‫= )‪c) (6 – 10 ) × ( –7 + 3 × 2‬‬
‫‪ –11‬ﮐﻪ ﭼﻴﺮې ﻳﻮ ﻣﻨﻔﻲ ﻋﺪد ﭘﺮ ﺑﻞ ﻣﻨﻔﻲ ﻋﺪد ووﻳﺸﻞ ﺷﻲ‪ ،‬د و‪４‬ﺶ د ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﻋﻼﻣﻪ‪:‬‬
‫د‪ :‬ﻫﻴ＆ ﻳﻮ‬ ‫ج‪ :‬ﻫﻢ ﻣﺜﺒﺖ او ﻫﻢ ﻣﻨﻔﻲ ده‬ ‫اﻟﻒ‪ :‬ﻣﺜﺒﺖ ده ب‪ :‬ﻣﻨﻔﻲ ده‬
‫‪ –12‬ﻻﻧﺪې د و‪４‬ﺶ ﺣﺎ‪請‬ﻠﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﻻس راوړئ‪:‬‬
‫= )‪a) – (–10) ÷ ( –2‬‬
‫= )‪b) (–16 +4 ) ÷ (–2) × (3‬‬
‫= )‪c) – (+10 +8 ) ÷ (– 6 ÷ 2‬‬
‫‪ –13‬ﻻﻧﺪې اﻓﺎده ﺳﺎده ﮐ‪７‬ئ‪:‬‬
‫= ‪( –6 ) ÷ ( –2 ) – [(10) ÷ {(–2) + (+22×3)}] – 2‬‬
‫‪ –14‬ﻻﻧﺪې اﻓﺎده ﺳﺎده ﮐ‪７‬ئ‪:‬‬
‫= }) ‪(–2 ) × 23 + (–5 + 3) + 20 – 18 ÷{– (–3) × (5 – 8‬‬
‫‪94‬‬
 ‫＇ﻠﻮرم ＇ﭙﺮﮐﻰ‬
‫ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻋﺪدوﻧﻪ‬
 ‫‪53‬‬
‫ﭘﺎﺳﻨﻰ ﻣﺮﻏ‪ 500 kg ９‬وزن ﻟﺮي‪.‬‬
‫د دې اﻟﻮﺗﻮﻧﮑﻲ وزن ﭘﻪ ﻳﻮ ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻋﺪد ﺳﺮه ＊ﻮدل ﮐ‪８５‬ي‪.‬‬
 ‫ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻋﺪدوﻧﻪ‬
‫اﻳﺎ ﮐﻠﻪ ﻣﻮ ﻓﮑﺮ ﮐ‪７‬ى دى ＇ﺮﻧﮕﻪ ﮐﻮﻻى ﺷﻮ ﭼ‪ ３‬دوې‬
‫ﻣ‪ ３２‬ﭘﻪ در‪４‬ﻮ ﺗﻨﻮ ﭘﻪ ﻣﺴﺎوي ډول ووﻳﺸﻮ؟‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫‪ -1‬ﻳﻮ ﺳﭙ‪２‬ﺴﻲ)ﺗﺎر( د ‪ 10cm‬ﭘﻪ اوږدواﻟﻰ راواﺧﻠ‪.３‬‬
‫‪ -2‬ﺳﭙ‪２‬ﺴﻰ ﭘﻪ در‪４‬ﻮ ﻣﺴﺎوي ﺑﺮﺧﻮ ووﻳﺸﺊ‪.‬‬
‫‪ -3‬د ﺧﻂ ﮐﺶ ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ د درې واړو ﺑﺮﺧﻮ اوږدواﻟﻰ ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫د ﭘﻮرﺗﻨﻲ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ＇ﺨﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﻴ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﻻس راﻏﻠﻰ اوږدواﻟﻰ د ‪ 3‬ﺳﺎﻧﺘﻲ ﻣﺘﺮو ＇ﺨﻪ ﻟﻮى او د‬
‫‪ 4‬ﺳﺎﻧﺘﻲ ﻣﺘﺮو ＇ﺨﻪ ﮐﻮﭼﻨﻰ دى‪ ،‬ﻧﻮ‪＄‬ﮑﻪ ﻧﺸﻮ ﮐﻮﻻى ﭼ‪ ３‬د ﺗﺎر اوږدواﻟﻰ د ﺗﺎم )ﭘﻮره( ﻋﺪد ﭘﻪ ﺷﮑﻞ‬
‫＊ﮑﺎره ﮐ‪７‬و‪ ،‬ﻧﻮ د ﻋﺪدوﻧﻮ ﻳﻮ ﺑﻞ ﺳ＀ ﺗﻪ اړﺗﻴﺎ ده ﭼ‪ ３‬د ﻫﻐﻮ ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ ﭘﻮرﺗﻨﻰ ﻋﺪد و＊ﻴﻮ‪ .‬ﭘﻪ دې ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫ﭘﻪ ﺷﮑﻞ‬ ‫‪10‬‬ ‫ﮐ‪＇ ３‬ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ ３‬ﻟﺲ )‪ (10‬ﭘﻪ در‪４‬ﻮ ﻣﺴﺎوي ﺑﺮﺧﻮ وﻳﺸﻞ ﺷﻮي دي‪ ،‬ﻧﻮ ﮐﻮﻻى ﺷﻮ ﭼ‪ ３‬د‬
‫‪3‬‬
‫ﻳ‪ ３‬و＊ﺎﻳﻮ دا ډول ﻧﻮى ﻋﺪدوﻧﻪ د ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻋﺪددوﻧﻮ ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻳﺎد‪８４‬ي‪.‬‬
‫ﻋﺪد و＊ﺎﻳﻮ‪.‬‬ ‫‪10‬‬ ‫اوس ﻏﻮاړو ﭼ‪ ３‬د ﻋﺪدوﻧﻮ د ﻣﺤﻮر ﭘﻪ واﺳﻄﻪ د‬
‫‪3‬‬
‫‪10‬‬ ‫‪10‬‬
‫—–‬ ‫—‬
‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬
‫–‬ ‫‪+‬‬
‫‪–4 –3 –2 –1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪+1 +2 +3 +4 +5 +6 +7 +8 +9 +10‬‬
‫ﻟﮑﻪ ＇ﻨ‪／‬ﻪ ﭼ‪ ３‬ﻫﺮ ﺗﺎم ﻋﺪد ﺟﻤﻌ‪ ３‬ﻣﻌﮑﻮس ﻟﺮي‪ ،‬ﻧﻮ ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻋﺪد ﻫﻢ ﺟﻤﻌ‪ ３‬ﻣﻌﮑﻮس ﻟﺮي‪.‬‬
‫د ﺑﻴﻠﮕ‪ ３‬ﭘﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ د ‪ 10‬ﻋﺪد ﺟﻤﻌ‪ ３‬ﻣﻌﮑﻮس د ‪ − 10‬ﻋﺪد دى ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﭘﻮرﺗﻪ ﺷﮑﻞ ﮐ‪＊ ３‬ﻮدل ﺷﻮي دى‪.‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪7 3‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪ :‬د ‪ − 11 ، ،‬ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻋﺪدوﻧﻪ او د دوې ﺟﻤﻌ‪ ３‬ﻣﻌﮑﻮﺳﻮﻧﻪ)ﻣﺘﻀﺎد( د ﻋﺪدوﻧﻮ ﭘﺮ ﻣﺤﻮر‬
‫‪5 5 5‬‬
‫و＊ﺎﻳﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫‪97‬‬
 ‫ﺣﻞ‪:‬‬
‫(‬ ‫ﺟﻤﻌﻲ ﻣﻌﮑﻮس)‬
‫‪11‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪11‬‬
‫—–‬ ‫—–‬ ‫—–‬ ‫—‪+‬‬ ‫—‪+‬‬ ‫—‪+‬‬
‫–‬ ‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪+‬‬
‫‪–2‬‬ ‫‪–1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪+1‬‬ ‫‪+2‬‬
‫ﻳﻮد ﺑﻞ ﺟﻤﻌﻲ ﻣﻌﮑﻮس)ﻣﺘﻀﺎد( دي‬
‫ﻳﻮد ﺑﻞ ﺟﻤﻌﻲ ﻣﻌﮑﻮس)ﻣﺘﻀﺎد( دي‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫‪ -1‬ﻟﻮﻣ‪７‬ى د ﻋﺪدوﻧﻮ ﭘﺮ ﻣﺤﻮر درې واﺣﺪه ﺟﻼ ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪ -2‬دا درې واﺣﺪه ﭘﻪ ＇ﻠﻮرو ﻣﺴﺎوي ﺑﺮﺧﻮ ووﻳﺸﺊ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻫﺮه ﺑﺮﺧﻪ د ﮐﻮم ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻋﺪد ＊ﻮدوﻧﮑ‪ ３‬ده؟‬
‫‪3‬‬
‫‪ -4‬ﻳﻮ واﺣﺪ ﭘﻪ ＇ﻠﻮرو ﻣﺴﺎوي ﺑﺮﺧﻮ ووﻳﺸﺊ او د ﻋﺪد و＊ﺎﻳﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫‪4‬‬
‫‪ -5‬د دې ﻋﺪد ﺟﻤﻌ‪ ３‬ﻣﻌﮑﻮس ﮐﻮم ﻋﺪد دي؟ د ﻣﺤﻮر ﭘﺮ ﻣﺦ ﻳ‪ ３‬و＊ﺎﻳﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫ﮐﺴﺮ د ﻋﺪدوﻧﻮ ﭘﺮ ﻣﺤﻮر و＊ﻴﻮ او د ﭘﻮرﺗﻨﻲ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻧﺘﻴﺠﻪ ورﺳﺮه ﭘﺮﺗﻠﻪ ﮐ‪７‬و ﻟﻴﺪل ﮐﻴ‪８‬ي‬ ‫‪3‬‬ ‫ﮐﻪ ﭼﻴﺮې د‬
‫‪4‬‬
‫ﻋﺎم ﮐﺴﺮ دى‪ ،‬ﻧﻮ ﻳﻮ ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻋﺪد ﻟﻪ ﻫﻐﻪ ﻋﺪد ＇ﺨﻪ ﻋﺒﺎرت دى‬ ‫‪3‬‬ ‫ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻋﺪد ﻫﻤﺪا د‬ ‫ﭼ‪ ３‬د ‪3‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬
‫ﭘﻪ ﺷﮑﻞ وﻟﻴﮑﻞ ﺷﻲ‪ ،‬د ‪ n‬او ‪ d‬ﻋﺪدوﻧﻪ ﺗﺎم ﻋﺪدوﻧﻪ دي ﭼ‪ d ≠ 0 ３‬دى‪.‬‬ ‫ﭼ‪ ３‬د ‪n‬‬
‫‪d‬‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫‪7 5 2‬‬
‫‪ -1‬د ﻋﺪدوﻧﻮ ﭘﺮ ﻳﻮه ﻣﺤﻮر ﺑﺎﻧﺪې ﻳﻮ واﺣﺪ ﭘﻪ در‪４‬ﻮ ﻣﺴﺎوي ﺑﺮﺧﻮ وو‪４‬ﺸﺊ او د ‪ − , ,‬ﻋﺪدوﻧﻪ‬
‫‪3 3 3‬‬
‫او د ﻫﻐﻮې ﺟﻤﻌ‪ ３‬ﻣﻌﮑﻮﺳﻮﻧﻪ د ﻣﺤﻮر ﭘﺮ ﻣﺦ و＊ﺎﻳﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫‪−‬‬
‫‪5‬‬
‫‪ -2‬د ﻣﺤﻮر ﭘﺮ ﻣﺦ ﻫﺮ واﺣﺪ ﭘﻪ ＇ﻠﻮرو ﻣﺴﺎوي ﺑﺮﺧﻮ وو‪４‬ﺸﺊ او ﻫﺮې ﺑﺮﺧ‪ ３‬ﺗﻪ ﻳ‪ a ３‬وواﻳﺊ‪ ،‬ﺑﻴﺎ د‬
‫‪4‬‬
‫ﻋﺪد‬ ‫‪3‬‬ ‫ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻋﺪد او ﺟﻤﻌﻲ ﻣﻌﮑﻮس ﻳ‪ ３‬د ﻣﺤﻮر ﭘﺮ ﻣﺦ ﭘﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ﮐ‪７‬ئ‪ ،‬ﻫﻤﺪارﻧﮕﻪ وواﻳﺎﺳﺖ ﭼ‪ ３‬د‬
‫‪4‬‬
‫ﻟﻪ ﻋﺪد ＇ﺨﻪ ﻟﺮې ﭘﺮوت دى‪.‬‬ ‫‪−‬‬
‫‪5‬‬ ‫د ＇ﻮ ‪ a‬ﭘﻪ اﻧﺪازه د‬
‫‪4‬‬
‫‪6 7‬‬ ‫‪4 3‬‬
‫‪ -3‬ﻳﻮ ﻣﺤﻮر داﺳ‪ ３‬وو‪４‬ﺸﺊ ﭼ‪ ３‬د ‪ , − ,‬او ‪ −‬ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻋﺪدوﻧﻪ ﭘﻪ ＊ﮑﺎره ډول ﭘﺮ ﻣﺤﻮر‬
‫‪5 5‬‬ ‫‪5 5‬‬
‫＊ﻮدل ﺷﻮي وي‪.‬‬
‫‪98‬‬
 ‫د ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻋﺪدوﻧﻮ ﭘﺮﺗﻠﻪ ﮐﻮل‬
‫ﭘﻪ ﮐﻮم ﺗﺼﻮﻳﺮ ﮐ‪－ ３‬ﻠﻮﻧﻮ ډ‪４‬ﺮ ‪＄‬ﺎى ﭘﻮ＊ﻠﻰ دى؟‬
‫‪1‬‬
‫<‬ ‫‪5‬‬
‫‪2‬‬
‫‪5‬‬
‫‪9‬‬
‫<‬ ‫‪7‬‬
‫‪9‬‬ ‫اﻳﺎ وﻳﻶى ﺷﺊ ﭘﻪ ﭘﻮرﺗﻨﻴﻮ ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻋﺪدوﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﮐﻮم‬
‫‪5‬‬
‫ﻳﻮ ﻟﻮى دى؟‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻋﺪد د )اﻟﻒ( د ﺷﮑﻞ ﭘﺮ ﻣﺤﻮر و＊ﺎﻳﺎﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪ -1‬د‬
‫‪3‬‬
‫ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻋﺪد د )ب( د ﺷﮑﻞ ﭘﺮ ﻣﺤﻮر و＊ﺎﻳﺎﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪ -2‬د‬
‫‪6‬‬
‫ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻋﺪد د )پ( د ﺷﮑﻞ ﭘﺮ ﻣﺤﻮر و＊ﺎﻳﺎﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪ -3‬د‬
‫‪9‬‬
‫‪ -4‬د ﭘﻮرﺗﻨﻴﻮ در‪４‬ﻮ ﻋﺪدوﻧﻮ د ﭘﺮﺗﻠﻪ ﮐﻮﻟﻮ ＇ﺨﻪ ＇ﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻻس ﺗﻪ را‪＄‬ﻲ؟‬
‫–‬ ‫‪+‬‬
‫‪–2‬‬ ‫‪–1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪+1‬‬ ‫‪+2‬‬
‫)ﺍﻟﻒ( ﺷﻜﻞ‬
‫–‬ ‫‪+‬‬
‫‪–2‬‬ ‫‪–1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪+1‬‬ ‫‪+2‬‬
‫)ﺏ( ﺷﻜﻞ‬
‫–‬ ‫‪+‬‬
‫‪–2‬‬ ‫‪–1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪+1‬‬ ‫‪+2‬‬
‫)پ( ﺷﻜﻞ‬
‫ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻋﺪدوﻧﻪ ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي دي‪.‬ﻳﺎ دا‬ ‫‪3‬‬ ‫او‬ ‫‪2‬‬ ‫‪،1‬‬ ‫ﻟﮑﻪ ＇ﻨ‪／‬ﻪ ﭼ‪ ３‬ﻟﻴﺪل ﮐﻴ‪８‬ي ﭘﻪ ﭘﻮرﺗﻨﻴﻮ ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻮﻧﻮ ﮐ‪３‬‬
‫‪9‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪3‬‬
‫ﮐﺴﺮوﻧﻪ‬
‫ﺮوﻧﻪ دي‪.‬‬ ‫ﻋﺎم ﮐﺴﺮ‬
‫ﺳﺮه ﻣﻌﺎدل ﻋﺎم‬
‫ﺑﻞ ﺳﺮﺮه‬
‫ﻳﻮ ﻟﻪ ﺑﻞ‬
‫واړه ﻳﻮ‬
‫درې وواړړه‬
‫ددررې‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫‪3‬‬
‫ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻋﺪد و＊ﺎﻳﺎﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ -1‬د ﻋﺪدوﻧﻮ ﭘﺮ ﻣﺤﻮر د‬
‫‪4‬‬
‫‪5‬‬
‫ﻋﺪد ﻫﻢ و＊ﺎﻳﺎﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ -2‬ﻫﻤﺪارﻧﮕﻪ ﭘﻪ ﻫﻤﺪې ﻣﺤﻮر ﺑﺎﻧﺪې د‬
‫‪4‬‬
‫‪99‬‬
 ‫‪3 5‬‬
‫ﻋﺪدوﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﮐﻮم ﻳﻮ ﻟﻮى دى؟‬ ‫‪ -3‬ﭘﻪ او‬
‫‪4 4‬‬
‫‪ -4‬د ﭘﻮرﺗﻨﻴﻮ ﻋﺪدوﻧﻮ ﭘﻪ ﭘﺮﺗﻠﻪ ﮐﻮﻟﻮ ﮐ‪ ３‬وواﻳﺎﺳﺖ ﭼ‪ ３‬ﮐﻮم ﻋﺪد د ﺑﻞ ﻋﺪد ＊ﻰ ﺧﻮاﺗﻪ ﭘﺮوت دى‪.‬‬
‫ﻟﻪ ﭘﻮرﺗﻨﻴﻮ ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ داﺳ‪ ３‬ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻻس ﺗﻪ را‪＄‬ﻲ ﭼ‪ ３‬د ﻋﺪدوﻧﻮ ﭘﺮ ﻣﺤﻮر ﻫﻐﻪ ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻋﺪد ﭼ‪ ３‬د ﺑﻞ‬
‫ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻋﺪد ＊ﻲ ﺧﻮاﺗﻪ ﭘﺮوت وي‪ ،‬ﻟﻪ ﻫﻐﻪ ﻋﺪد ＇ﺨﻪ ﭼ‪ ３‬ﮐﻴ‪ ３２‬ﺧﻮاﺗﻪ ﭘﺮوت وي‪ ،‬ﻟﻮى دى ﻟﮑﻪ ＇ﻨ‪／‬ﻪ ﭼ‪３‬‬
‫ﭘﻪ ﺗﺎﻣﻮ ﻋﺪدوﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﻣﻮ ﻫﻢ وﻟﻴﺪل‪.‬‬
‫‪3 3‬‬
‫ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻋﺪدوﻧﻪ ﺳﺮه ﭘﺮﺗﻠﻪ او وواﻳﺎﺳﺖ ﭼ‪ ３‬ﮐﻮم ﻳﻮ ﻟﻮى دى؟‬ ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ى ﻣﺜﺎل‪ :‬د او‬
‫‪5 4‬‬
‫ﺣﻞ‪＇ :‬ﺮﻧﮕﻪ ﭼ‪請 ３‬ﻮرﺗﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي دي) ‪ ( 3 = 3‬د ﮐﻮم ﮐﺴﺮ ﻣﺨﺮج ﭼ‪ ３‬ﻟﻮى دى ﻫﻐﻪ ﮐﺴﺮ ﮐﻮﭼﻨﻰ‬
‫‪3 3‬‬
‫دى‪.‬‬ ‫دى ﭘﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮐ‪> ３‬‬
‫‪4 5‬‬
‫اوس داﺳ‪ ３‬دوه ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻋﺪدوﻧﻪ ﭼ‪ ３‬ﻧﻪ ﻳ‪請 ３‬ﻮرﺗﻮﻧﻪ او ﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ﻣﺨﺮﺟﻮﻧﻪ ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي وي ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬ﻧﻴﺴﻮ ﻟﮑﻪ‬
‫‪4‬‬
‫ﻋﺪدوﻧﻪ ﺳﺮه ﭘﺮﺗﻠﻪ ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬ ‫د ‪ 3‬او‬
‫‪7‬‬ ‫‪5‬‬
‫د داﺳ‪ ３‬ﻋﺪدوﻧﻮ د ﭘﺮﺗﻠﻪ ﮐﻮﻟﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره‪ ،‬ﻟﻮﻣ‪７‬ى ددې ﻋﺪدوﻧﻮ ﻣﺸﺘﺮک ﻣﺨﺮج ﭘﻴﺪا ﮐﻮو‪:‬‬
‫‪3 7 21‬‬ ‫‪4 5 20‬‬
‫= ×‬ ‫‪,‬‬ ‫= ×‬
‫‪5 7 35‬‬ ‫‪7 5 35‬‬ ‫‪3 4‬‬ ‫ﻟﻴﺪل ﮐﻴ‪８‬ي ﭼ‪21 20 :３‬‬
‫ﭘﻪ دې ﺳﺒﺐ >‬ ‫>‬
‫‪5 7‬‬ ‫‪35 35‬‬
‫‪7‬‬ ‫‪4‬‬
‫دوﻳﻢ ﻣﺜﺎل‪ :‬د او‬
‫ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻋﺪدوﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﮐﻮم ﻳﻮ ﻟﻮى دى؟‬
‫‪4 12‬‬ ‫‪48‬‬ ‫‪7 9‬‬ ‫‪63‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪9‬‬
‫= ) (×‬ ‫‪,‬‬ ‫= ) (×‬ ‫ﺣﻞ‪:‬‬
‫‪9 12 108‬‬ ‫‪12 9‬‬ ‫‪108‬‬
‫‪7‬‬ ‫‪4‬‬
‫او ﻟﻪ دې ‪＄‬ﺎﻳﻪ داﺳ‪ ３‬ﭘﺎﻳﻠﻪ ﭘﻪ ﻻس را‪＄‬ﻲ ﭼ‪ ３‬د ‪> .‬‬ ‫ﻧﻮ ﻟﻴﮑﻼى ﺷﻮ ﭼ‪３‬‬
‫‪63‬‬ ‫‪48‬‬
‫>‬
‫‪12 9‬‬ ‫‪108 108‬‬
‫د ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻋﺪدوﻧﻮ ﭘﻪ ﭘﺮﺗﻠﻪ ﮐﻮﻟﻮ ﮐ‪ ３‬ﭼ‪ ３‬ﻣﺨﺮﺟﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي وي‪ ،‬ﻫﻐﻪ ﻋﺪد ﻟﻮى دى ﭼ‪請 ３‬ﻮرت‬
‫ﻳ‪ ３‬ﻟﻮى وي او ﮐﻪ ‪請‬ﻮرﺗﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي وي ﻫﻐﻪ ﻋﺪد ﻟﻮى دى ﭼ‪ ３‬ﻣﺨﺮج ﻳ‪ ３‬ﮐﻮﭼﻨﻰ وي‪ ،‬د دوو‬
‫او ﻳﺎ زﻳﺎﺗﻮ داﺳ‪ ３‬ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻋﺪدوﻧﻮ د ﭘﺮﺗﻠﻪ ﮐﻮﻟﻮ ﻟﭙﺎره ﭼ‪請 ３‬ﻮرﺗﻮﻧﻪ او ﻣﺨﺮﺟﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي ﻧﻪ وي‪،‬‬
‫ﻟﻮﻣ‪７‬ى د دې ﻋﺪدوﻧﻮ ﻣﺸﺘﺮک ﻣﺨﺮج)ﮐﻮﭼﻨﻰ ﻣﺸﺘﺮک ﻣﻀﺮب( ﭘﻴﺪا ﮐﻮو او ﺑﻴﺎﻳ‪ ３‬ﺳﺮه ﭘﺮﺗﻠﻪ ﮐﻮو‪.‬‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫ﻻﻧﺪې ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻋﺪدوﻧﻪ ﺳﺮه ﭘﺮﺗﻠﻪ ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪3 4‬‬ ‫‪5 −6‬‬ ‫‪1 −1‬‬ ‫‪−8 −11‬‬ ‫‪5 3 1‬‬
‫)‪a‬‬ ‫‪,‬‬ ‫)‪b‬‬ ‫‪,‬‬ ‫)‪c‬‬ ‫‪,‬‬ ‫)‪d‬‬ ‫‪,‬‬ ‫)‪e‬‬ ‫‪, ,‬‬
‫‪5 7‬‬ ‫‪7 11‬‬ ‫‪2 2‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪9 7 3‬‬
‫‪100‬‬
 ‫د ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻋﺪدوﻧﻮ د ﺟﻤﻌ‪ ３‬او‬
‫ﺗﻔﺮﻳﻖ ﻋﻤﻠﻴ‪３‬‬
‫‪1‬‬
‫د ﻳﻮه ＇ﺎدر د ﺟﻮړوﻟﻮ ﻟﭙﺎره ‪ 5‬ﻣﺘﺮه ！ﻮﮐﺮ ﭘﻪ ﮐﺎر دى‬
‫‪3‬‬
‫‪2‬‬
‫او د ﻏﺎړې د ＇ﺎدر ﻟﭙﺎره ‪ 2‬ﻣﺘﺮه ﻟﻪ ﻫﻤﺪې ！ﻮﮐﺮ ﺗﻪ‬
‫‪5‬‬
‫اړﺗﻴﺎ ده‪ .‬ﮐﻪ دا د اړﺗﻴﺎوړ ！ﻮﮐﺮ د ‪ 15 1‬ﻣﺘﺮو ！ﻮﮐﺮ ＇ﺨﻪ‬
‫‪2‬‬
‫ﭘﺮﻳﮑ‪７‬و ＇ﻮﻣﺮه ！ﻮﮐﺮ ﺑﻪ ﭘﺎﺗ‪ ３‬ﺷﻲ؟‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫‪ -1‬ﻟﻮﻣ‪７‬ى د ‪ − 1‬ﻋﺪد د ﻋﺪدوﻧﻮ ﭘﺮ ﻣﺤﻮر و＊ﺎﻳﺎﺳﺖ او د ‪！ A‬ﮑﻰ ورﺗﻪ وواﻳﺊ‪.‬‬
‫‪2‬‬
‫‪ -2‬د ‪ A‬ﻟﻪ ！ﮑﻲ ＇ﺨﻪ د ‪ 13‬ﭘﻪ اﻧﺪازه ＊ﻲ ﺧﻮاﺗﻪ ﺣﺮﮐﺖ وﮐ‪７‬ئ او ‪ B‬ورﺗﻪ وواﻳﺊ‪.‬‬
‫‪10‬‬
‫‪ -3‬د ‪！ B‬ﮑﻰ د ﮐﻮم ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻋﺪد ﺳﺮه ﺑﺮاﺑﺮ دى‪.‬‬
‫‪ -4‬د دې ﻋﺪدوﻧﻮ د ﻣﺸﺘﺮک ﻣﺨﺮج ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ د ‪ − 1 + 13‬د ﺟﻤﻌ‪ ３‬ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪2 10‬‬
‫‪5 4‬‬
‫د ﺗﻔﺮﻳﻖ ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪−‬‬ ‫د ﺟﻤﻌ‪ ３‬ﺣﺎ‪請‬ﻞ او د‬ ‫‪2 3‬‬
‫‪+‬‬ ‫‪ -5‬د‬
‫‪6 6‬‬ ‫‪6 6‬‬
‫ﻟﻮﻣ‪７‬ى ﻣﺜﺎل‪ :‬ﻻﻧﺪې ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻋﺪدوﻧﻪ د ﮐﻮﭼﻨﻲ ﻣﺸﺘﺮک ﻣﺨﺮج او ﻳﺎ د ﻣﺨﺮﺟﻮﻧﻮ د ﮐﻮﭼﻨﻲ ﻣﺸﺘﺮک‬
‫ﻣﻀﺮب د ﭘﻴﺪا ﮐﻮﻟﻮ ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ ﺟﻤﻊ ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪5 7 60 + 126 186 93 31‬‬ ‫ﺣﻞ‪:‬‬
‫= ‪+‬‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫=‬
‫‪18 12‬‬ ‫‪216‬‬ ‫‪216 108 36‬‬
‫ﮐﻪ اوس ﭘﻪ دې ﻣﺜﺎل ﮐ‪ ３‬د ﻣﺨﺮﺟﻮﻧﻮ ﮐﻮﭼﻨﻰ ﻣﺸﺘﺮک ﻣﻀﺮب ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬و‪ ،‬ﮐﻮﻻى ﺷﻮ د ﺟﻤﻌ‪ ３‬ﻋﻤﻠﻴﻪ‬
‫‪18 = 2 × 3 × 3 = 2 × 32‬‬ ‫ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول ﺳﺮﺗﻪ ورﺳﻮو‪:‬‬
‫‪12 = 3 × 2 × 2 = 3 × 2 2‬‬
‫ﻟﻴﺪل ﮐ‪８５‬ي‪ ،‬ﭼ‪ ３‬د ‪ 18‬او ‪ 12‬ﻋﺪدوﻧﻮ ﮐﻮﭼﻨﻰ ﻣﺸﺘﺮک ﻣﻀﺮب ﻟﻪ ‪＇ 32 × 22 = 36‬ﺨﻪ ﻋﺒﺎرت‬
‫دى‪ ،‬ﻧﻮ ﻟﺮو ﭼ‪:３‬‬
‫‪5 7 10 + 21 31‬‬
‫= ‪+‬‬ ‫=‬
‫‪18 12‬‬ ‫‪36‬‬ ‫‪36‬‬
‫‪101‬‬
 ‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫‪5‬‬
‫ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻋﺪد د ﻣﺤﻮر ﭘﻪ ﻣﺦ و＊ﺎﻳﺎﺳﺖ او دې ！ﮑ‪ ３‬ﺗﻪ ‪ A‬وواﻳﺊ‪.‬‬ ‫‪ -1‬ﻟﻮﻣ‪７‬ى د‬
‫‪6‬‬
‫‪1‬‬
‫ﭘﻪ اﻧﺪازه د ﻣﺤﻮر ﮐﻴ‪ ３２‬ﺧﻮاﺗﻪ ﻻړ ﺷﺊ‪ ،‬ﮐﻮم ！ﮑﻲ ﺗﻪ رﺳﻴ‪８‬ئ؟‬ ‫‪ -2‬د ‪ A‬ﻟﻪ ！ﮑﻰ ＇ﺨﻪ د‬
‫‪4‬‬
‫‪5 1‬‬
‫د ﺗﻔﺮﻳﻖ ﺣﺎ‪請‬ﻞ د ﮐﻮﭼﻨﻲ ﻣﺸﺘﺮک ﻣﻀﺮب د ﭘﻴﺪا ﮐﻮﻟﻮ ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ ﭘﻪ ﻻس راوړئ‪.‬‬ ‫‪ -3‬د ‪−‬‬
‫‪6 4‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪5‬‬
‫ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻋﺪد ﺗﻔﺮﻳﻖ ﮐ‪７‬ئ‪:‬‬ ‫دوﻳﻢ ﻣﺜﺎل‪ :‬د ﻟﻪ ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻋﺪد ＇ﺨﻪ د‬
‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬
‫ﺣﻞ‪:‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪15 − 8‬‬ ‫‪7‬‬
‫= ) (‪−‬‬ ‫=‬
‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪12‬‬
‫د ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻋﺪدوﻧﻮ د ﺟﻤﻌ‪ ３‬ﻳﺎ ﺗﻔﺮﻳﻖ ﭘﻪ ﻋﻤﻠﻴﻮ ﮐ‪ ３‬ﻫﻢ دوﻣﺮه ﺑﺲ دى ﭼ‪ ３‬ﻣﺸﺘﺮک ﻣﺨﺮج ﻳ‪ ３‬ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬و‬
‫او ‪請‬ﻮرﺗﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ﺳﺮه ﺟﻤﻊ ﻳﺎ ﺗﻔﺮﻳﻖ ﮐ‪７‬و‪.‬‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫‪ -1‬ﻻﻧﺪې ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻋﺪدوﻧﻪ ﺟﻤﻊ ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪4 −6‬‬ ‫‪7 3‬‬ ‫‪−5 −7‬‬ ‫‪−9 3‬‬
‫)‪a‬‬ ‫‪+‬‬ ‫)‪= , b) + = , c‬‬ ‫‪+‬‬ ‫)‪= , d‬‬ ‫= ‪+‬‬
‫‪5 5‬‬ ‫‪3 4‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪16 8‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪5‬‬
‫ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻋﺪد د ﻣﺤﻮر ﭘﺮ ﻣﺦ و＊ﺎﻳﺎﺳﺖ او ﻟﻪ دې ﻋﺪد ＇ﺨﻪ د ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻋﺪد ﺗﻔﺮﻳﻖ ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -2‬د‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪ -3‬ﻳﻮ زده ﮐﻮوﻧﮑﻰ ﭘﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ورځ د ﻳﻮ ﮐﺘﺎب ﺑﺮﺧﻪ او ﭘﻪ دوﻳﻤﻪ ورځ ﻳ‪ ３‬د ﻫﻤﺪې ﮐﺘﺎب ﺑﺮﺧﻪ‬
‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬
‫وﻟﻮﺳﺘﻠﻪ د ﮐﺘﺎب ﮐﻮﻣﻪ ﺑﺮﺧﻪ ﻻ ﻟﻮﺳﺘﻞ ﺷﻮی ﻧﻪ ده؟‬
‫‪102‬‬
 ‫د ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻋﺪدوﻧﻮ ﺿﺮب او ﺗﻘﺴﻴﻢ )و‪４‬ﺶ(‬
‫ﻣﺨﺎﻣﺦ ﺷﮑﻞ د ﻣﺴﺘﻄﻴﻠﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ﮐ‪ ３‬د ﮐﻮﻣ‪３‬‬
‫?‬ ‫اړﻳﮑ‪＊ ３‬ﻮدوﻧﮑﻰ دى؟‬
‫=‬
‫ﻓﻌﺂﻟﻴﺖ‬
‫‪ -1‬ﻳﻮ ﺳﭙ‪２‬ﺴﻲ )ﺗﺎر( د ﻳﻮ واﺣﺪ ﭘﻪ اﻧﺪازه ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬وﻧﻴﺴﺊ ﺑﻴﺎ ﻳ‪ ３‬ﻧﻴﻢ ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻫﺮه ﻧﻴﻤﺎﻳﻲ ﺑﺮﺧﻪ ﭘﻪ در‪４‬ﻮ ﻣﺴﺎوي ﺑﺮﺧﻮ ووﻳﺸﺊ‪.‬‬
‫‪ -3‬دا ﻫﺮه ﻳﻮه ﺑﺮﺧﻪ د واﺣﺪ ＇ﻮوﻣﻪ ﺑﺮﺧﻪ ده؟‬
‫‪1 1‬‬
‫‪ -4‬د ‪ ،‬او ‪ 1‬ﭘﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ﮐ‪＇ ３‬ﻪ اړﻳﮑﻪ ﻟﻴﺪﻻى ﺷﺊ‪.‬‬
‫‪6‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬
‫د دوو ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻋﺪدوﻧﻮ د ﺿﺮب ﻟﭙﺎره ‪請‬ﻮرت ﭘﻪ ‪請‬ﻮرت ﮐ‪ ３‬او ﻣﺨﺮج ﭘﻪ ﻣﺨﺮج ﮐ‪ ３‬ﻳﻮ ﻟﻪ ﺑﻠﻪ ﺳﺮه‬
‫ﺿﺮﺑﻮو‪.‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬
‫ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻋﺪد ﭘﻪ ) ‪ ( −‬ﮐ‪ ３‬ﺿﺮب ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬ ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ى ﻣﺜﺎل‪ :‬د‬
‫‪4‬‬ ‫‪7‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬
‫× = ) ‪( ) × (−‬‬
‫‪2 (−3) (−6) −3‬‬
‫=‬ ‫=‬ ‫= ‪=−‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫ﺣﻞ‪:‬‬
‫‪7‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪28 14‬‬ ‫‪14 − 14‬‬
‫‪3‬‬
‫دوﻳﻢ ﻣﺜﺎل‪ :‬د ) ‪ ( 8‬ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻋﺪد د ) ‪ ( −‬ﭘﻪ ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻋﺪد ﮐ‪ ３‬ﺿﺮب ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪−‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪15‬‬
‫‪8‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪−8 −3 (−8) × (−3) 24 2‬‬ ‫ﺣﻞ ‪:‬‬
‫‪(−‬‬ ‫= ) × ( = ) ‪) (−‬‬ ‫=‬ ‫=‬
‫‪15‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪15 4‬‬ ‫‪15 × 4‬‬ ‫‪60 5‬‬
‫اوس د دوو ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻋﺪدوﻧﻮ و‪４‬ﺶ ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ﻣﺜﺎﻟﻮﻧﻮ ﮐ‪＇ ３‬ﻴ‪７‬و‪.‬‬
‫‪3 7‬‬
‫‪7 3 7 5 35 7‬‬ ‫ﭘﺮ ووﻳﺸﺊ‪.‬‬ ‫درﻳﻢ ﻣﺜﺎل‪:‬‬
‫= × = ÷‬ ‫=‬ ‫‪5 10‬‬
‫ﺣﻞ ‪:‬‬
‫‪10 5 10 3 30 6‬‬
‫‪103‬‬
 ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬
‫＇ﻠﻮرم ﻣﺜﺎل‪ :‬د ) ‪ ( − 3‬ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻋﺪد د ) ‪ ( −‬ﭘﺮ ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻋﺪد وو‪４‬ﺸﺊ‪.‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪21‬‬ ‫ﺣﻞ‪:‬‬
‫= ) ‪(−3 ) ÷ (− ) = (− ) ÷ (− ) = (− ) × (−‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬
‫د ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻋﺪدوﻧﻮ د ﺿﺮب ﭘﻪ ﻋﻤﻠﻴﻪ ﮐ‪請 ３‬ﻮرت ﭘﻪ ‪請‬ﻮرت او ﻣﺨﺮج ﭘﻪ ﻣﺨﺮج ﮐ‪ ３‬ﺿﺮﺑﻮو‪ ،‬د ﺗﻘﺴﻴﻢ‬
‫ﭘﻪ ﻋﻤﻠﻴﻪ ﮐ‪ ３‬دوﻳﻢ ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻋﺪد)ﻣﻘﺴﻮم ﻋﻠﻴﻪ( ﺳﺮﭼﭙﻪ ﮐﻮو او ﻧﻮر د ﺿﺮب ﭘﻪ ﺷﺎن ﻋﻤﻞ ﮐﻮو‪.‬‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫‪-1‬ﻻﻧﺪې ﻋﺪدوﻧﻪ ﻳﻮ ﭘﻪ ﺑﻞ ﮐ‪ ３‬ﺿﺮب او ‪＄‬ﻮاب ﻳ‪ ３‬ﭘﻪ ﺳﺎده ډول وﻟﻴﮑﺊ‪:‬‬
‫‪41 13‬‬ ‫‪−12 −5‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪12‬‬
‫)‪a‬‬ ‫×‬ ‫‪,‬‬ ‫( )‪b‬‬ ‫) ×‬ ‫)‪, c‬‬ ‫) ‪× (−‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪7‬‬ ‫‪−13‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬
‫( )‪d‬‬ ‫(×)‬ ‫‪) ,‬‬ ‫‪e) ( −‬‬ ‫×)‬ ‫) ‪, f ) (− ) × × (−‬‬
‫‪−11‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪2‬‬
‫ﺑﺮﺧﻪ ＇ﻮ ﮐ‪８５‬ي؟‬ ‫‪ - 2‬د ‪ 111‬د ﻋﺪد‬
‫‪1‬‬ ‫‪3‬‬
‫دﻳﺴﻲ ﻟﻴﺘﺮه اوﺑﻪ‬ ‫‪-3‬اﻧﺴﺎﻧﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﻟ‪ ８‬ﺗﺮ ﻟ‪８‬ه د ﺧﭙﻞ ﺑﺪن د ﻫﺮ ﮐﻴﻠﻮ ‪－‬ﺮام وزن ﻟﭙﺎره ﻫﺮه ورځ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً‬
‫‪2‬‬
‫و＇‪＋‬ﻲ‪ .‬ﻳﻮ ﺳ‪７‬ى ﭼ‪ 70 ３‬ﮐﻴﻠﻮ ‪－‬ﺮاﻣﻪ وزن ﻟﺮي ﻫﺮه ورځ ＇ﻮﻣﺮه اوﺑﻮ ﺗﻪ اړﺗﻴﺎ ﻟﺮي؟‬
‫‪104‬‬
 ‫د ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻋﺪدوﻧﻮ د ﻋﻤﻠﻴﻮ ﺧﺎ‪請‬ﻴﺘﻮﻧﻪ‬
‫اﺣﻤﺪ اوﻣﺤﻤﻮد ﻏﻮاړي ﭼ‪ ３‬ﻳﻮه ﮐﻮ！ﻪ رﻧ‪ ，‬ﮐ‪７‬ي‪،‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬
‫ﺑﺮﺧﻪ ﮐﺎر ﮐ‪７‬ﻳﺪى‪.‬‬ ‫ﺑﺮﺧﻪ او ﻣﺤﻤﻮد‬ ‫اﺣﻤﺪ‬
‫‪3‬‬ ‫‪5‬‬
‫اﺣﻤﺪ ووﻳﻞ د دې ﻟﭙﺎره ﭼ‪ ３‬و‪－‬ﻮرو ＇ﻮﻣﺮه ﮐﺎر ﺳﺮﺗﻪ‬
‫‪2 1‬‬
‫ﺟﻤﻊ ﮐ‪７‬و‪ ،‬ﻣﺤﻤﻮد‬ ‫رﺳﻴﺪﻟﻰ دى‪ ،‬ﻧﻮ ﺑﺎﻳﺪ ‪+‬‬
‫‪5 3‬‬
‫‪1 2‬‬
‫د ﺟﻤﻌ‪ ３‬ﺣﺎ‪請‬ﻞﭘﻪ ﻻس‬ ‫ووﻳﻞ ﻧﻪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ‪+‬‬
‫‪3 5‬‬
‫راوړو‪ ،‬اﻳﺎ دا د ﺟﻤﻌ‪ ３‬ﺣﺎ‪請‬ﻠﻮﻧﻪ ﺳﺮه ﺗﻮﭘﻴﺮ ﻟﺮي؟‬
‫ﻓﻌﺂﻟﻴﺖ‬
‫‪ - 1‬ﮐﻪ ﻳﻮ ﻣﺘﺮ ﺳﭙ‪２‬ﺴﻰ وﻟﺮئ او ﻧﻴﻤﺎﻳﻲ ﻳ‪ ３‬ﮐ‪７‬ئ او ﺑﻴﺎ ﻫﺮه ﻧﻴﻤﺎﻳﻲ ﺑﺮﺧﻪ ﭘﻪ در‪４‬ﻮ ﻣﺴﺎوي ﺑﺮﺧﻮ وو‪４‬ﺸﺊ‬
‫د ﻫﺮې ﺑﺮﺧ‪ ３‬اوږدواﻟﻰ ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪ - 2‬ﮐﻪ ﻳﻮ ﺑﻞ ﺳﭙ‪２‬ﺴﻰ د ﻳﻮ ﻣﺘﺮ ﭘﻪ اوږدواﻟﻰ وﻟﺮئ‪ ،‬ﻟﻮﻣ‪７‬ى ﻳ‪ ３‬ﭘﻪ در‪４‬ﻮ ﻣﺴﺎوي ﺑﺮﺧﻮ وو‪４‬ﺸﺊ او ﺑﻴﺎ ﻫﺮه‬
‫ﺑﺮﺧﻪ ﻧﻴﻤﺎﻳﻲ ﮐ‪７‬ئ د ﻫﺮې ﻧﻴﻤﺎﻳﻲ ﺑﺮﺧ‪ ３‬اوږدواﻟﻰ ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪ - 3‬ددې دواړو ﺳﭙ‪２‬ﺴﻴﻮ اوږدواﻟﻰ ＇ﻪ اړﻳﮑﻪ ﺳﺮه ﻟﺮي‪.‬‬
‫ﻟﻪ ﭘﻮرﺗﻨﻲ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ＇ﺨﻪ داﺳ‪ ３‬ﭘﺎﻳﻠﻪ ﭘﻪ ﻻس را‪＄‬ﻲ ﭼ‪ ３‬د ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻋﺪدوﻧﻮ ﭘﻪ ﺿﺮب ﮐ‪ ３‬د ﺗﺒﺪﻳﻠ‪９‬‬
‫ﺧﺎ‪請‬ﻴﺖ ﻫﻢ ‪請‬ﺪق ﮐﻮي‪.‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪7‬‬
‫او ) ‪ ( −‬ﻋﺪدوﻧﻮ ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ د ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻋﺪدوﻧﻮ د ﺟﻤﻌ‪ ３‬او ﺿﺮب ﭘﻪ ﻋﻤﻠﻴﻮ‬ ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ى ﻣﺜﺎل‪ :‬د‬
‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬
‫ﮐ‪ ３‬د ﺗﺒﺪﻳﻠﻲ ﺧﺎ‪請‬ﻴﺖ و＊ﺎﻳﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫‪3 7 −15 + 28 13‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪28 − 15 13‬‬
‫= ‪(− ) +‬‬ ‫=‬ ‫‪,‬‬ ‫= ) ‪+ (−‬‬ ‫=‬
‫‪4 5‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪20‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪7 7‬‬ ‫‪3‬‬
‫) ‪(− ) + = + (−‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪5 5‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪−21‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪−3‬‬ ‫‪−21‬‬ ‫ﭘﻪ ﻫﻤﺪې ډول ﻟﺮو ﭼ‪:３‬‬
‫= ) ( × ) ‪(−‬‬ ‫‪,‬‬ ‫=) (×) (‬
‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪20‬‬
‫‪−3‬‬ ‫‪7 7‬‬ ‫‪3‬‬
‫(‬ ‫) ‪) × = × (−‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪5 5‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪105‬‬
 ‫‪5‬‬ ‫‪3‬‬
‫ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻋﺪد ＇ﺨﻪ ﺗﻔﺮﻳﻖ ﮐ‪７‬ئ او د ﺗﺒﺪﻳﻠ‪ ９‬ﺧﺎ‪請‬ﻴﺖ ﭘﻪ ﮐ‪ ３‬و＇ﻴ‪７‬ى‪.‬‬ ‫دوﻳﻢ ﻣﺜﺎل‪ :‬د ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻋﺪد ﻟﻪ‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪5 3 5−3 2‬‬ ‫ﺣﻞ‪:‬‬
‫= ‪−‬‬ ‫‪= =1‬‬
‫‪2 2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪3 5 3 − 5 −2‬‬
‫= ‪−‬‬ ‫=‬ ‫‪= −1‬‬
‫‪2 2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪5 3 3 5‬‬
‫‪ − ≠ −‬دى ﻧﻮ د ﺗﻔﺮﻳﻖ ﭘﻪ ﻋﻤﻠﻴﻪ ﮐ‪ ３‬د ﺗﺒﺪﻳﻠ‪ ９‬ﺧﺎ‪請‬ﻴﺖ ‪請‬ﺪق ﻧﻪ ﮐﻮي‪.‬‬
‫‪2 2 2 2‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬
‫ﭘﺮ ﻋﺪد وو‪４‬ﺸﺊ او د ﺗﺒﺪﻳﻠ‪ ９‬ﺧﺎ‪請‬ﻴﺖ ﭘﻪ ﮐ‪ ３‬و＇ﻴ‪７‬ئ‪.‬‬ ‫ﻋﺪد د‬ ‫درﻳﻢ ﻣﺜﺎل‪ :‬د‬
‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪4 2 4 3 12‬‬
‫ﺣﻞ‪:‬‬
‫‪÷ = × = =2‬‬
‫‪3 3 3 2 6‬‬
‫‪2 4 2 3 6 1‬‬
‫= = × = ÷‬
‫‪3 3 3 4 12 2‬‬
‫‪2 4 4 2‬‬
‫÷ ≠ ÷‬
‫‪3 3 3 3‬‬ ‫ﻟﻴﺪل ﮐﻴ‪８‬ي ﭼ‪:３‬‬
‫د ﺗﺒﺪﻳﻠ‪ ９‬ﺧﺎ‪請‬ﻴﺖ د ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻋﺪدوﻧﻮ د و‪４‬ﺶ ﭘﻪ ﻋﻤﻠﻴﻪ ﮐ‪ ３‬ﻫﻢ ‪請‬ﺪق ﻧﻪ ﮐﻮي د ﺗﺒﺪﻳﻠ‪ ９‬ﺧﺎ‪請‬ﻴﺖ ﻳﻮازې‬
‫د ﺟﻤﻌ‪ ３‬او ﺿﺮب ﭘﻪ ﻋﻤﻠﻴﻮ ﮐ‪請 ３‬ﺪق ﮐﻮي‪.‬‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫‪1 17‬‬ ‫‪1‬‬ ‫ﭘﻪ ﺗﺸﻮ ‪＄‬ﺎﻳﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻋﺪد وﻟﻴﮑﺊ‪:‬‬
‫)‪a‬‬ ‫× ‪−‬‬ ‫) ‪= ( ) × (−‬‬
‫‪5 2‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪8‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪8‬‬
‫)‪b‬‬ ‫) ‪(− ) + ( ) = + (−‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪8‬‬
‫)‪c‬‬ ‫) ( × )‪× (−5) = (−5‬‬
‫‪2‬‬
‫‪−2‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬
‫)‪d‬‬ ‫(×‬ ‫) ( × ) ‪) = (−‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪−6‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪−3‬‬
‫‪9‬‬ ‫‪9‬‬
‫)‪e‬‬ ‫) ( × )‪× ( 5 + 6) = (11‬‬
‫‪2‬‬
‫‪106‬‬
 ‫اﺗﺤﺎدي ﺧﺎ‪請‬ﻴﺖ‪:‬‬
‫‪1‬‬
‫ﮐــﻪ ﻟﻪ ﻋــﺪد ﺳــﺮه د ‪ 2‬او ‪ 3‬د ﻋﺪدوﻧﻮ د‬
‫‪4 5‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪1‬‬
‫ﺟﻤﻌ‪ ３‬ﺣﺎ‪請‬ــﻞ ﺟﻤﻊ ﮐ‪７‬و او ﻳﺎ داﭼ‪ ３‬ﮐﻪ د‬
‫‪5‬‬
‫‪3‬‬ ‫د‬ ‫ﺳــﺮه‬ ‫ﺣﺎ‪請‬ﻞ‬ ‫ﻟﻪ‬ ‫ﺟﻤﻌ‪３‬‬ ‫ﻋﺪدوﻧﻮد‬ ‫د‬ ‫او ‪2‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬
‫ﻋﺪد ﺟﻤﻊ ﮐــ‪７‬و اﻳﺎ د ﺟﻤﻌ‪ ３‬دا دواړه ﺣﺎ‪請‬ﻠﻮﻧﻪ‬
‫ﻳﻮ ﻟﻪ ﺑﻠﻪ ﺳﺮه ﺗﻮﭘﻴﺮ ﻟﺮي؟ ﮐﻪ ﻧﻪ؟‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫‪4‬‬ ‫‪2‬‬
‫دوه ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻋﺪدوﻧﻪ ﺳﺮه ﺟﻤﻊ ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬ ‫او‬ ‫اﻟﻒ( ﻟﻮﻣ‪７‬ى د‬
‫‪6‬‬ ‫‪5 3‬‬
‫ب( د اﻟﻒ د ﺑﺮﺧ‪ ３‬د ﺟﻤﻌ‪ ３‬ﺣﺎ‪請‬ﻞ د ﻟﻪ ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻋﺪد ﺳﺮه ﺟﻤﻊ ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪7‬‬ ‫‪6 4‬‬
‫ﻋﺪدوﻧﻪ ﺳﺮه ﺟﻤﻊ ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬ ‫او‬ ‫پ( د‬
‫‪2‬‬ ‫‪7 5‬‬
‫ﻟﻪ ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻋﺪد ﺳﺮه ﺟﻤﻊ ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬ ‫ت( د پ د ﺑﺮﺧ‪ ３‬د ﺟﻤﻌ‪ ３‬ﺣﺎ‪請‬ﻞ د‬
‫‪3‬‬
‫ث( اوس د )ب( او )ت( د ﺑﺮﺧﻮ د ﺟﻤﻌ‪ ３‬ﺣﺎ‪請‬ﻠﻮﻧﻪ ﺳﺮه ﭘﺮﺗﻠﻪ ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪2 4 6 2 4 6‬‬
‫) ‪( + )+ = +( +‬‬ ‫ﭘﻪ ﭘﻮرﺗﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﻟﻴﺪل ﮐﻴ‪８‬ي ﭼ‪:３‬‬
‫‪3 5 7 3 5 7‬‬
‫دې ﺧﺎ‪請‬ﻴﺖ ﺗﻪ اﺗﺤﺎدي ﺧﺎ‪請‬ﻴﺖ واﻳﻲ ﭼ‪ ３‬د ﺟﻤﻌ‪ ３‬ﭘﻪ ﻋﻤﻠﻴﻪ ﮐ‪請 ３‬ﺪق ﮐﻮي‪.‬‬
‫ﻟﻮﻣ‪７‬ى ﻣﺜﺎل‪ :‬اﻳﺎ ) ‪ ( 3 + 2 ) + 3 = 3 + ( 2 + 3‬دى؟‬
‫‪2‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬
‫ﺳﺮه ﺟﻤﻊ ﮐ‪７‬و ﮐﺎرﻣﻮ اﺳﺎﻧﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻧﻮ د ﺟﻤﻌ‪ ３‬د اﺗﺤﺎدي‬ ‫‪2‬‬ ‫او‬ ‫‪3‬‬ ‫ﺣﻞ‪ :‬ﭘﻪ ﻟ‪８‬ه ﭘﺎﻣﻠﺮﻧﻪ ﺳﺮه وﻳﻨﻮ ﭼ‪ ３‬ﮐﻪ‬
‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪3 2 3 3‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪+ ( + ) = +1 = 1 +1 = 2‬‬ ‫ﺧﺎ‪請‬ﻴﺖ ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ ﻟﺮو ﭼ‪:３‬‬
‫‪2 5 5 2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪3 2 15 + 4 19‬‬
‫= ‪+‬‬ ‫=‬
‫‪2 5‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪10‬‬
‫‪19 3 19 + 6 25‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫= ‪+‬‬ ‫=‬ ‫⇒‪= 2 ⇒ 2 1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪=22‬‬ ‫‪=2‬‬
‫‪10 5‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫دوﻳﻢ ﻣﺜﺎل‪ :‬د ‪ 2 × ( 4 × 6 ) = ( 2 × 4 ) × 6‬ددې ﻣﺴﺎوات ‪請‬ﺤﺖ ＊ﮑﺎره ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪5 7‬‬ ‫‪3 5‬‬ ‫‪7‬‬
‫‪107‬‬
 ‫‪2 4 6‬‬ ‫‪2 24‬‬ ‫‪48 16‬‬ ‫‪2 4 6‬‬ ‫‪8 6 48 16‬‬
‫= ) (× = ) × (×‬ ‫=‬ ‫‪,‬‬ ‫= ×) ( = ×) × (‬ ‫=‬
‫‪3 5 7‬‬ ‫‪3 35 105 35‬‬ ‫‪3 5 7 15 7 105 35‬‬
‫‪2 4 6‬‬ ‫‪2 4 6 16‬‬
‫= ×) × ( = ) × (×‬ ‫ﻧﻮ ﻟﺮو ﭼ‪:３‬‬
‫‪3 5 7‬‬ ‫‪3 5 7 35‬‬
‫ﭘﻪ دې اﺳﺎس د ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻋﺪدوﻧﻮ د ﺿﺮب ﭘﻪ ﻋﻤﻠﻴﻪ ﮐ‪ ３‬ﻫﻢ اﺗﺤﺎدي ﺧﺎ‪請‬ﻴﺖ ‪請‬ﺪق ﮐﻮي‪.‬‬
‫درﻳﻢ ﻣﺜﺎل‪ :‬د ﺗﻔﺮﻳﻖ اﺗﺤﺎدي ﺧﺎ‪請‬ﻴﺖ ﭘﻪ ) ‪ 4 − ( 1 − 1‬ﮐ‪ ３‬و＇ﻴ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪3 2 5‬‬
‫‪4 1 1 4 5−2‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪40 − 9 31‬‬
‫(‪−( − ) = −‬‬ ‫= ) (‪) = −‬‬ ‫=‬
‫‪3 2 5 3‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪3 10‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪30‬‬
‫‪4 1 1 8 − 3 1 5 1 25 − 6 19‬‬
‫(= ‪( − )−‬‬ ‫= ‪)− =( )−‬‬ ‫=‬
‫‪3 2 5‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪5 6 5‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪30‬‬
‫‪4 1 1‬‬ ‫‪4 1 1‬‬ ‫ﻧﻮ ﭘﻪ ﻻس را‪＄‬ﻲ‪:‬‬
‫‪−( − ) ≠ ( − )−‬‬
‫‪3 2 5‬‬ ‫‪3 2 5‬‬
‫دا )≠( د ﻏﻴﺮ ﻣﺴﺎوات ﻋﻼﻣﻪ ده ＊ﮑﺎره ﮐﻮي ﭼ‪ ３‬د ﺗﻔﺮﻳﻖ ﭘﻪ ﻋﻠﻤﻴﻪ ﮐ‪ ３‬اﺗﺤﺎدي ﺧﺎ‪請‬ﻴﺖ ‪請‬ﺪق ﻧﻪ‬
‫ﮐﻮي‪.‬‬
‫＇ﻠﻮرم ﻣﺜﺎل‪ :‬د ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻋﺪدوﻧﻮ د و‪４‬ﺶ ﭘﻪ ﻋﻠﻤﻴﻪ ﮐ‪ ３‬اﺗﺤﺎدي ﺧﺎ‪請‬ﻴﺖ د در‪４‬ﻮ ﻋﺪدوﻧﻮ ﻟﭙﺎره‬
‫‪4 1 1 4 1 5 4 5 4 2 8‬‬
‫= × = ÷ = ) × (÷ = ) ÷ (÷‬ ‫و＇ﻴ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪3 2 5 3 2 1 3 2 3 5 15‬‬
‫‪4 1 1 4 2 1 8 1 8 5 40‬‬
‫= × = ÷) (= ÷) × (= ÷) ÷ (‬
‫‪3 2 5 3 1 5 3 5 3 1 3‬‬
‫‪4 1 1‬‬ ‫‪4 1 1‬‬
‫÷) ÷ ( ≠ ) ÷ (÷‬
‫‪3 2 5‬‬ ‫‪3 2 5‬‬ ‫ﻧﻮ‪:‬‬
‫اﺗﺤﺎدي ﺧﺎ‪請‬ﻴﺖ د ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻋﺪدوﻧﻮ د ﺟﻤﻌ‪ ３‬او ﺿﺮب ﭘﻪ ﻋﻤﻠﻴﻮ ﮐ‪請 ３‬ﺪق ﮐﻮي ﻟﻴﮑﻦ د ﺗﻔﺮﻳﻖ او و‪４‬ﺶ‬
‫ﭘﻪ ﻋﻤﻠﻴﻮ ﮐ‪請 ３‬ﺪق ﻧﻪ ﮐﻮي‪.‬‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫ﭘﻪ دې ﻋﻤﻠﻴﻮ ﮐ‪ ３‬اﺗﺤﺎدي ﺧﺎ‪請‬ﻴﺖ و＇ﻴ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪4 2 5‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪2 4‬‬
‫= ‪a) ( + ) +‬‬ ‫= ) ‪c) − ( +‬‬
‫‪3 5 7‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪3 9‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪4 3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5 2‬‬
‫)‪b‬‬ ‫=) × (×‬ ‫)‪d‬‬ ‫= ) ÷ (÷‬
‫‪7‬‬ ‫‪9 5‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3 5‬‬
‫‪1 8‬‬
‫‪108‬‬
 ‫ﺗﻮزﻳﻌﻲ ﺧﺎ‪請‬ﻴﺖ‬
‫ﭘﻪ ﺗﺎﻣﻮ ﻋﺪدوﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﻣﻮ د ﺿﺮب ﺗﻮزﻳﻌﻲ ﻗﺎﻧﻮن ﭘﺮ‬
‫ﺟﻤﻊ ﺑﺎﻧﺪې وﻟﻴﺪه‪ .‬اﻳﺎ دا ﺧﺎ‪請‬ﻴﺖ ﭘﻪ ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻋﺪدوﻧﻮ‬
‫ﮐ‪ ３‬ﻫﻢ ‪請‬ﺪق ﮐﻮي‪.‬‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫‪A‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪E‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪B‬‬
‫ﻣﺨﺎﻣﺦ د ﻣﺴﺘﻄﻴﻞ ﺷﮑﻞ ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬وﻧﻴﺴﺊ‪.‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪ t‬د ‪ AEFD‬د ﻣﺴﺘﻄﻴﻞ ﻣﺴﺎﺣﺖ ＇ﻮﻣﺮه دى؟‬
‫‪ t‬د ‪ EBCF‬د ﻣﺴﺘﻄﻴﻞ ﻣﺴﺎﺣﺖ ＇ﻮﻣﺮه دى؟‬
‫‪ t‬د ‪ ABCD‬د ﻣﺴﺘﻄﻴﻞ ﻣﺴﺎﺣﺖ ＇ﻮﻣﺮه دى؟‬
‫‪D‬‬ ‫‪F‬‬ ‫‪C‬‬
‫‪ t‬اﻳﺎ ﮐﻮﻻى ﺷﻮ ﭼ‪ ３‬وواﻳﻮ‪ EBCF :‬ﻣﺴﺎﺣﺖ ‪ AEFD +‬ﻣﺴﺎﺣﺖ = ‪ ABCD‬ﻣﺴﺎﺣﺖ‪.‬‬
‫)‪3(2 + 4) = (3 × 2) + (3 × 4‬‬ ‫‪ t‬اﻳﺎ ﮐﻮﻻى ﺷﻮ ﭼ‪ ３‬وﻟﻴﮑﻮ‪:‬‬
‫ﮐﻠﻪ ﭼ‪ ３‬ﻳﻮ ﻋﺪد د دوو ﻋﺪدوﻧﻮ د ﺟﻤﻌ‪ ３‬ﭘﻪ ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﮐ‪ ３‬ﺿﺮب ﺷﻲ‪ ،‬ﮐﻮﻻى ﺷﻮ دا ﻋﺪد ﭘﻪ ﻫﺮ ﻳﻮ د‬
‫دې ﻋﺪدوﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﺿﺮب ﮐ‪７‬و او ﺑﻴﺎ د ﺿﺮب ﺣﺎ‪請‬ﻠﻮﻧﻪ ﺳﺮه ﺟﻤﻊ ﮐ‪７‬و‪ ،‬ﭼ‪ ３‬دې ﺧﺎ‪請‬ﻴﺖ ﺗﻪ د ﺿﺮب‬
‫ﺗﻮزﻳﻌﻲ ﺧﺎ‪請‬ﻴﺖ ﭘﺮ ﺟﻤﻌ‪ ３‬ﺑﺎﻧﺪې واﻳﻲ‪.‬‬
‫ﻟﻮﻣ‪７‬ى ﻣﺜﺎل‪ :‬د ﺿﺮب ﺗﻮزﻳﻌﻲ ﺧﺎ‪請‬ﻴﺖ ﭘﻪ ﺟﻤﻊ ﺑﺎﻧﺪې و＇ﻴ‪７‬ئ‪.‬‬
‫ﺣﻞ‪ :‬ﻟﻮﻣ‪７‬ى ﭘﻪ ﻋﺎدي ډول ﻋﻤﻠﻴ‪ ３‬ﺳﺮﺗﻪ رﺳﻮو‪:‬‬
‫‪15 4 2 15 20 + 6 15 26 390 39 13‬‬ ‫‪1‬‬
‫(× = ) ‪×( +‬‬ ‫= ) (× = )‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫‪=3‬‬
‫‪8‬‬ ‫‪3 5‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪8 15‬‬ ‫‪120 12 4‬‬ ‫‪4‬‬
‫اوس ﺗﻮزﻳﻌﻲ ﺧﺎ‪請‬ﻴﺖ ﭘﺮې ﺗﻄﺒﻴﻘﻮو‪:‬‬
‫‪15 4 2 15 4 15 2 60 30 5 3 10 + 3 13‬‬ ‫‪1‬‬
‫= × ‪×( + ) = × +‬‬ ‫‪+‬‬ ‫= ‪= +‬‬ ‫‪= =3‬‬
‫‪8‬‬ ‫‪3 5‬‬ ‫‪8 3 8 5 24 40 2 4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪109‬‬
 ‫د ﭘﻮرﺗﻨﻴﻮ دواړو ﺣﻠﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﭘﺮﺗﻠﻪ ﮐﻮﻟﻮ ＇ﺨﻪ ﭘﻪ ﻻس را‪＄‬ﻲ ﭼ‪:３‬‬
‫‪15 4 2‬‬ ‫‪15 4‬‬ ‫‪15 2 13‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪×( + ) = ( × ) + ( × ) = = 3‬‬
‫‪8‬‬ ‫‪3 5‬‬ ‫‪8 3‬‬ ‫‪8 5‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬
‫دوﻳﻢ ﻣﺜﺎل‪ :‬د ) ‪ 2 ÷ ( − 4 + 7‬ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﭘﺮﺗﻪ د ﺗﻮزﻳﻌﻲ ﺧﺎ‪請‬ﻴﺖ ﻟﻪ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﮐﻮﻟﻮ او ﺑﻴﺎ ﻳ‪ ３‬د ﺗﻮزﻳﻌﻲ‬
‫‪3‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪2‬‬
‫ﺧﺎ‪請‬ﻴﺖ د ﺗﻄﺒﻴﻖ ﭘﻪ ‪請‬ﻮرت ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ﻻس راوړئ‪ ،‬دواړه ﻧﺘﻴﺠ‪ ３‬ﺳﺮه ﭘﺮﺗﻠﻪ ﮐ‪７‬ئ ﭼ‪ ３‬اﻳﺎ ﺗﻮزﻳﻌﻲ ﺧﺎ‪請‬ﻴﺖ‬
‫د و‪４‬ﺶ د ﻋﻤﻠﻴ‪ ３‬د ﺟﻤﻌ‪ ３‬ﭘﻪ ﻋﻤﻠﻴ‪ ３‬ﺑﺎﻧﺪې ‪請‬ﺪق ﮐﻮي‪.‬‬
‫‪2 −4 7‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪−8 + 35‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪27‬‬ ‫‪2 10‬‬ ‫‪20‬‬ ‫ﺣﻞ‪:‬‬
‫( ÷ = ) ‪÷( +‬‬ ‫= ) (× = ) ( ÷ = )‬
‫‪3‬‬ ‫‪5 2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪27‬‬ ‫‪81‬‬
‫اوس ﭘﺮې ﺗﻮزﻳﻌﻰ ﺧﺎ‪請‬ﻴﺖ ﺗﻄﺒﻴﻘﻮو‪:‬‬
‫‪2 −4 7‬‬ ‫‪2 −4 2 7 2‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪2 2 10‬‬ ‫‪4 −70 + 16 −54 −9‬‬
‫= × ‪÷( + ) = ÷( ) + ÷ = ×( ) +‬‬ ‫= ‪+‬‬ ‫=‬ ‫=‬
‫‪3‬‬ ‫‪5 2 3‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪3 2 3 −4 3 7 −12 21‬‬ ‫‪84‬‬ ‫‪84 14‬‬
‫‪2 −4 7‬‬ ‫‪2 −4‬‬ ‫‪2 7‬‬
‫) ÷ ( ‪÷ ( + ) ≠ [ ÷ ( )] +‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪5 2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪3 2‬‬
‫ﻟﻪ دې ‪＄‬ﺎﻳﻪ داﺳ‪ ３‬ﻧﺘﻴﺠﻪ ﭘﻪ ﻻس را‪＄‬ﻲ‪:‬‬
‫‪20 − 9‬‬
‫≠‬
‫‪81 14‬‬
‫ﺗﻮزﻳﻌﻲ ﺧﺎ‪請‬ﻴﺖ د ﺿﺮب ﭘﻪ ﺟﻤﻊ ﺑﺎﻧﺪې ‪請‬ﺪق ﮐﻮي‪ ،‬ﻟﻴﮑﻦ ﺗﻮزﻳﻌﻲ ﺧﺎ‪請‬ﻴﺖ د و‪４‬ﺶ ﭘﺮ ﺟﻤﻊ ﺑﺎﻧﺪې‬
‫‪請‬ﺪق ﻧﻪ ﮐﻮي‪.‬‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫‪ -1‬ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ﻋﻤﻠﻴﻮ ﮐ‪ ３‬ﺗﻮزﻳﻌﻲ ﺧﺎ‪請‬ﻴﺖ و＇ﻴ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪3 1‬‬ ‫‪−5‬‬ ‫‪−5‬‬ ‫‪−2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬
‫)‪a‬‬ ‫) ‪×( +‬‬ ‫‪,‬‬ ‫)‪b‬‬ ‫( ×‬ ‫‪−‬‬ ‫)‬ ‫‪,‬‬ ‫)‪c‬‬ ‫) ‪×( +‬‬
‫‪7‬‬ ‫‪2 4‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪−3 −2‬‬
‫‪-2‬ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ ﮐ‪ ３‬ﺗﻮزﻳﻌﻲ ﺧﺎ‪請‬ﻴﺖ و＇ﻴ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪6 4‬‬ ‫‪3‬‬
‫(‬ ‫×) ‪+‬‬
‫‪5 3‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪ -3‬ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ﻋﻤﻠﻴﻮ ﮐ‪ ３‬ﺗﻮزﻳﻌﻲ ﺧﺎ‪請‬ﻴﺖ و＇ﻴ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪6‬‬ ‫‪3 1‬‬ ‫‪−6‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪3 −3‬‬
‫)‪a‬‬ ‫) ‪÷ ( +‬‬ ‫‪,‬‬ ‫)‪b‬‬ ‫) ‪÷ ( −‬‬ ‫‪,‬‬ ‫)‪c‬‬ ‫‪÷ ( +‬‬ ‫)‬
‫‪7‬‬ ‫‪2 2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪−5‬‬ ‫‪2 4‬‬
‫‪110‬‬
 ‫د ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻋﺪد ﺑﺪﻟﻮل ﭘﻪ اﻋﺸﺎري ﻋﺪد ﺑﺑﺎﻧﺪې‬
‫ې‬
‫اﺣﻤﺪ او ورور ﻳ‪ ３‬ﻏﻮاړي ﭼ‪ ３‬ﻳﻮ ﮐﺎر ﭘﻪ ＇ﻠﻮرو‬
‫ور‪＄‬ﻮ ﮐ‪ ３‬ﺳﺮﺗﻪ ورﺳﻮي‪ ،‬د ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ور‪ ３＄‬ﭘﻪ ﭘﺎى‬
‫ﮐ‪ ３‬اﺣﻤﺪ ﻟﻪ وروره ﭘﻮ＊ﺘﻪ وﮐ‪７‬ه ﭼ‪ ３‬ﺗﺮ اوﺳﻪ ＇ﻮ‬
‫ﻓﻴﺼﺪه ﮐﺎر ﺳﺮﺗﻪ رﺳﻴﺪﻟﻰ دى؟‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫ﭘﻪ ﻣﺨﺎﻣﺦ ﺷﮑﻞ ﮐ‪＇ ３‬ﻮ ﻣﺮﺑﻊ ﮔﺎﻧ‪３‬‬ ‫‪t‬‬
‫رﻧﮕﻪ ﺷﻮي دي‪.‬‬
‫‪ t‬د دې ﻣﺮﺑﻊ ﮔﺎﻧﻮ ﮐﻮم ﮐﺴﺮ اﺑﻲ رﻧﮓ ﻟﺮي‬
‫دا ﻋﺪد ﭘﻪ اﻋﺸﺎري ﻋﺪد ﺳﺮه و＊ﺎﻳﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ t‬د دې ﻣﺮﺑﻊ ﮔﺎﻧﻮ ﮐﻮم ﮐﺴﺮ ﺷﻴﻦ رﻧﮓ ﻟﺮي‬
‫دا ﻋﺪد ﭘﻪ اﻋﺸﺎري ﻋﺪد ﺳﺮه و＊ﺎﻳﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ t‬د دې ﻣﺮﺑﻊ ﮔﺎﻧﻮ ﮐﻮم ﮐﺴﺮ رﻧﮕﻪ ﺷﻮي‬
‫دي؟ د ﻳﻮ اﻋﺸﺎري ﻋﺪد ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ ﻳ‪３‬‬
‫و＊ﺎﻳﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻟﻮﻣ‪７‬ى ﻣﺜﺎل‪ :‬د ‪ 257363‬ﻧﺴﺒﺘﻲ )‪－‬ﻮﻳﺎ( ﻋﺪد د اﻋﺸﺎري ﻋﺪد ﭘﻪ ډول و＊ﺎﻳﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫‪257363‬‬ ‫‪63‬‬ ‫‪63‬‬ ‫‪100‬‬ ‫ﺣﻞ‪:‬‬
‫‪= 2573‬‬ ‫‪= 2573 +‬‬
‫‪100‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪100‬‬
‫‪60‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪= 2573 +‬‬ ‫‪+‬‬
‫‪100 100‬‬
‫‪6‬‬ ‫‪3‬‬ ‫ﭘﻪ دې ﺣﺎﻟﺖ ﮐ‪ 2573 ３‬ﺗﻪ د ﻋﺪد ‪請‬ﺤﻴﺢ ﺑﺮﺧﻪ او‬
‫‪= 2573 +‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪= 2573.63‬‬
‫‪10 100‬‬ ‫‪ 0.63‬ﺗﻪ د ﻋﺪد اﻋﺸﺎري ﺑﺮﺧﻪ واﻳﻲ‪.‬‬
‫‪111‬‬
 ‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫د ‪ 2.3125‬او ‪ 0.412‬اﻋﺸﺎري ﻋﺪدوﻧﻪ د ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻋﺪدوﻧﻮ ﭘﻪ ﺷﮑﻞ وﻟﻴﮑﺊ‪.‬‬
‫(‬ ‫)‬ ‫(‬ ‫)‬ ‫(‬ ‫)‬ ‫(‬ ‫)‬ ‫(‬ ‫)‬
‫‪2.3125 = 2 +‬‬
‫‪2.3157‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫=‬
‫‪10‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪1000‬‬ ‫‪10000‬‬ ‫‪10000‬‬
‫(‬ ‫)‬ ‫(‬ ‫)‬ ‫(‬ ‫)‬ ‫(‬ ‫)‬
‫‪0.412 = 0 +‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫=‬
‫‪10‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪1000‬‬ ‫‪1000‬‬
‫دوﻳﻢ ﻣﺜﺎل‪ :‬د ‪ 2.32‬ﻋﺪد د ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻋﺪد ﭘﻪ ﺷﮑﻞ وﻟﻴﮑﺊ‬
‫‪200 30‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪232‬‬ ‫ﺣﻞ‪:‬‬
‫= ‪2.32 = 2 + 0.3 + 0.02‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫=‬
‫‪100 100 100 100‬‬
‫ﮐﻮﻻى ﺷﻮ ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻋﺪدوﻧﻪ د اﻋﺸﺎري ﻋﺪدوﻧﻮ ﭘﻪ ﺷﮑﻞ او اﻋﺸﺎري ﻋﺪدوﻧﻪ د ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻋﺪدوﻧﻮﭘﻪ ﺷﮑﻞ‬
‫ﺗﺒﺪﻳﻞ ﮐ‪７‬و‪.‬‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫‪ -1‬د ‪ 0.420 ، 0.212‬او ‪ 5.215‬اﻋﺸﺎري ﻋﺪدوﻧﻪ د ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻋﺪدوﻧﻮ ﭘﻪ ډول و＊ﺎﻳﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫‪235 4250‬‬
‫او ‪ 2410‬ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻋﺪدوﻧﻪ د اﻋﺸﺎري ﻋﺪدوﻧﻮ ﭘﻪ ﺷﮑﻞ وﻟﻴﮑﺊ‪.‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪ -2‬د‬
‫‪10000‬‬ ‫‪100 1000‬‬
‫‪ -3‬د ‪ − 1.5 , 0.5‬او ‪ 1.25‬اﻋﺸﺎري ﻋﺪدوﻧﻪ دﻣﺤﻮر ﭘﺮ ﻣﺦ و＊ﺎﻳﺎﺳﺖ‬
‫‪ - 4‬ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ﺟﺪول ﮐ‪ ３‬د ﻫﺮ ﻋﺪد ‪請‬ﺤﻴﺢ او اﻋﺸﺎري ﺑﺮﺧﻪ ﭘﻪ ！ﺎﮐﻠﻮ ‪＄‬ﺎﻳﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬وﻟﻴﮑﺊ‪.‬‬
‫اﻋﺸﺎري ﻋﺪدوﻧﻪ‬ ‫‪請‬ﺤﻴﺢ ﺑﺮﺧﻪ‬ ‫اﻋﺸﺎري ﺑﺮﺧﻪ‬
‫‪12.1‬‬
‫‪13.25‬‬
‫‪1.7394‬‬
‫‪0.16‬‬
‫‪112‬‬
 ‫د ＇ﻠﻮرم ＇ﭙﺮﮐﻰ ﻟﻨ‪６‬ﻳﺰ‬
‫‪n‬‬
‫"‪ t‬ﻳﻮ ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻋﺪد ﻫﻐﻪ ﻋﺪد دې ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﺷﮑﻞ وﻟﻴﮑﻞ ﺷﻲ ﭘﻪ داﺳ‪ ３‬ﺣﺎل ﮐ‪ ３‬ﭼ‪ n ３‬او ‪ d‬ﺗﺎم ﻋﺪدوﻧﻪ او‬
‫‪d‬‬
‫) ‪ ( d ≠ 0‬دى‪.‬‬
‫ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻋﺪدوﻧﻪ د ‪－‬ﻮﻳﺎ ﻳﺎ ﻧﺎﻃﻘﻮ ﻋﺪدوﻧﻮ )‪ (Rational numbers‬ﭘﻪ ﻧﻮم ﻫﻢ ﻳﺎدﻳ‪８‬ي‪.‬‬
‫‪ t‬ﻟﮑﻪ ＇ﻨ‪／‬ﻪ ﭼ‪ ３‬ﻫﺮ ﺗﺎم ﻋﺪد )ﭘﺮﺗﻪ ﻟﻪ ‪請‬ﻔﺮه( ﻳﻮ ﺟﻤﻌ‪ ３‬ﻣﻌﮑﻮس ﻟﺮي‪ ،‬ﻫﺮ ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻋﺪد)ﭘﺮﺗﻪ ﻟﻪ ‪請‬ﻔﺮ(‬
‫ﻫﻢ ﻳﻮ ﺟﻤﻌﻲ ﻣﻌﮑﻮس ﻟﺮي‪.‬‬
‫‪ t‬د ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻋﺪدوﻧﻮ ﺳﺎده ﮐﻮل‪ ،‬ﻟﮑﻪ د ﻋﺎم ﮐﺴﺮ ﭘﻪ ﺷﺎن ﮐﻪ ‪請‬ﻮرت او ﻣﺨﺮج ﭘﺮ ﻳﻮه ﻋﺪد د و‪４‬ﺶ وړ وي‬
‫ﻧﻮ ﭘﺮ ﻫﻐﻪ ﻋﺪد ﻳ‪ ３‬و‪４‬ﺸﻮ‪ ،‬ﺗﺮ ﻫﻐ‪ ３‬ﭼ‪請 ３‬ﻮرت او ﻣﺨﺮج ﺷﺮﻳﮏ ﻗﺎﺳﻢ و ﻧﻪ ﻟﺮي‪.‬‬
‫‪ t‬ﭘﻪ دوو ﻧﺴﺒﺘ‪ ３‬ﻋﺪدوﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﻫﻐﻪ ﻋﺪد ﻟﻮى دى ﭼ‪ ３‬د ﻋﺪدوﻧﻮ ﭘﺮ ﻣﺤﻮر ﻧﻈﺮ ﺑﻞ ﻋﺪد ﺗﻪ ＊‪ ９‬ﺧﻮاﺗﻪ‬
‫ﭘﺮوت وي‪ ،‬ﻟﮑﻪ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﺗﺎﻣﻮ ﻋﺪدو ﮐ‪ ３‬ﻣﻮ ﻫﻢ وﻟﻴﺪل‪.‬‬
‫‪ t‬د دوو ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻋﺪدوﻧﻮ د ﭘﺮﺗﻠﻪ ﮐﻮﻟﻮ ﻟﭙﺎره ﭼ‪請 ３‬ﻮرﺗﻮﻧﻪ او ﻣﺨﺮﺟﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي ﻧﻪ وي ﻟﻮﻣ‪７‬ى دا‬
‫ﻋﺪدوﻧﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻫﻢ ﻣﺨﺮج ﮐ‪７‬و او ﺑﻴﺎ ﻳ‪ ３‬ﺳﺮه ﭘﺮﺗﻠﻪ ﮐ‪７‬و‪.‬‬
‫‪ t‬د دوو ﻳﺎ ＇ﻮ ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻋﺪدوﻧﻮ ﭘﻪ ﺟﻤﻊ ﮐﻮﻟﻮ ﮐ‪ ３‬د ﻋﺎم ﮐﺴﺮ دﺟﻤﻌ‪ ３‬ﭘﻪ ﺷﺎن ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ ﮐﻮﭼﻨﻰ ﻣﺸﺘﺮک‬
‫ﻣﺨﺮج ﻳ‪ ３‬ﭘﻴﺪا ﮐﻮو او ‪請‬ﻮرﺗﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬د ﺗﺎﻣﻮ ﻋﺪدوﻧﻮ ﭘﻪ ﺷﺎن ﺟﻤﻊ ﮐﻮو‪.‬‬
‫‪ t‬د ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻋﺪدوﻧﻮ د ﺗﻔﺮﻳﻖ ﻋﻤﻠﻴﻪ دﺟﻤﻌ‪ ３‬د ﻋﻤﻠﻴ‪ ３‬ﭘﻪ ﺷﺎن ده ﻳﻮازې دا ﺗﻮﭘﻴﺮ ﻟﺮي ﭼ‪ ３‬د ﻣﻔﺮوق‬
‫ﻋﻼﻣﻪ ﺑﺪﻟﻮن ﻣﻮﻣﻲ او ﺑﻴﺎ ﻧﻮر د ﺟﻤﻌ‪ ３‬ﭘﻪ ﺷﺎن ﻋﻤﻞ ﮐﻮو‪.‬‬
‫‪ t‬ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻋﺪدوﻧﻪ‪ ،‬ﻟﮑﻪ د ﺗﺎﻣﻮ ﻋﺪدوﻧﻮ ﭘﻪ ﺷﺎن د ﻋﺪدوﻧﻮ د ﻣﺤﻮر ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ ﻫﻢ ﺟﻤﻊ او ﻳﺎ ﺗﻔﺮﻳﻖ ﮐﻮﻻى‬
‫ﺷﻮ‪.‬‬
‫‪ t‬د ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻋﺪدوﻧﻮ د ﺿﺮب ﭘﻪ ﻋﻤﻠﻴﻪ ﮐ‪請 ３‬ﻮرت ﭘﻪ ‪請‬ﻮرت ﮐ‪ ３‬او ﻣﺨﺮج ﭘﻪ ﻣﺨﺮج ﮐ‪ ３‬ﺿﺮﺑﻮو‪ ،‬ﺧﻮ‬
‫د و‪４‬ﺶ ﭘﻪ ﻋﻤﻠﻴﻪ ﮐ‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ى ﻣﻘﺴﻮم ﻋﻠﻴﻪ ﻣﻌﮑﻮس ﮐﻮواو ﻧﻮر د ﺿﺮب ﭘﻪ ﺷﺎن ﻋﻤﻞ ﺳﺮﺗﻪ رﺳﻮو‪.‬‬
‫‪ t‬د ﺗﺒﺪﻳﻠ‪ ９‬ﺧﺎ‪請‬ﻴﺖ د ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻋﺪدوﻧﻮ د ﺟﻤﻌ‪ ３‬او ﺿﺮب ﭘﻪ ﻋﻤﻠﻴﻮ ﮐ‪請 ３‬ﺪق ﮐﻮي‪ ،‬ﺧﻮ د ﺗﻔﺮﻳﻖ او‬
‫و‪４‬ﺶ ﭘﻪ ﻋﻤﻠﻴﻮ ﮐ‪請 ３‬ﺪق ﻧﻪ ﮐﻮي‪.‬‬
‫‪113‬‬
 ‫‪ t‬د ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻋﺪدوﻧﻮ د ﺟﻤﻌ‪ ３‬او ﺿﺮب ﭘﻪ ﻋﻤﻠﻴﻮ ﮐ‪ ３‬اﺗﺤﺎدي ﺧﺎ‪請‬ﻴﺖ ‪請‬ﺪق ﮐﻮي‪ ،‬ﺧﻮ دا ﺧﺎ‪請‬ﻴﺖ د‬
‫ﺗﻔﺮﻳﻖ او و‪４‬ﺶ ﭘﻪ ﻋﻤﻠﻴﻮ ﮐ‪請 ３‬ﺪق ﻧﻪ ﮐﻮي‪.‬‬
‫‪ t‬ﭘﻪ ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻋﺪدوﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﺗﻮزﻳﻌﻲ ﺧﺎ‪請‬ﻴﺖ ﭘﺮ ﺟﻤﻊ او ﺗﻔﺮﻳﻖ ﺑﺎﻧﺪې ‪請‬ﺪق ﮐﻮي او ﺑﺲ‪.‬‬
‫‪ t‬د ﻋﺎم ﮐﺴﺮ ﭘﻪ ﺷﺎن ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻋﺪدوﻧﻪ د اﻋﺸﺎري ﻋﺪدوﻧﻮ او اﻋﺸﺎري ﻋﺪدوﻧﻪ د ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻋﺪدوﻧﻮ ﭘﻪ ﺷﮑﻞ‬
‫ﻟﻴﮑﻼى ﺷﻮو‪.‬‬
‫‪114‬‬
 ‫د ＇ﻠﻮرم ＇ﭙﺮﮐﻰ ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫‪ -1‬ﻻﻧﺪې ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻋﺪدوﻧﻪ د ﻋﺪدوﻧﻮ ﭘﺮ ﻣﺤﻮر و＊ﺎﻳﺎﺳﺖ‪:‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪−7‬‬ ‫‪−1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪7‬‬
‫‪a) −‬‬ ‫‪,‬‬ ‫)‪b‬‬ ‫‪,‬‬ ‫)‪c‬‬ ‫‪,‬‬ ‫)‪d‬‬ ‫‪,‬‬ ‫)‪e‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪ -2‬د ﻋﺪدوﻧﻮ ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ﻣﺤﻮر ﺑﺎﻧﺪې ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻋﺪدوﻧﻪ ﭼ‪ ３‬ﺳﺮه ﺟﻤﻊ ﺷﻮي دي د ﻋﺪدوﻧﻮ ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ ﻳ‪３‬‬
‫وﻟﻴﮑﺊ‪.‬‬
‫–‬ ‫‪+‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪–1‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪–2‬‬ ‫—–‬
‫‪2‬‬
‫—–‬
‫‪8‬‬
‫—‪+‬‬
‫‪2‬‬
‫‪+1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪5‬‬
‫ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻋﺪد ﺗﻔﺮﻳﻖ او د ﻋﺪدوﻧﻮ ﭘﺮ ﻣﺤﻮر ﻳ‪ ３‬و＊ﺎﻳﺎﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ -3‬د ﻟﻪ ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻋﺪد ＇ﺨﻪ د‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪ -4‬ﻻﻧﺪې ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻋﺪدوﻧﻪ ﺟﻤﻊ او د ﺗﺒﺪﻳﻠ‪ ９‬ﺧﺎ‪請‬ﻴﺖ ﭘﻪ ﮐ‪ ３‬و＇‪７５‬ئ‪:‬‬
‫‪5 1‬‬ ‫‪3 1‬‬ ‫‪−6‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪+‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪−‬‬ ‫‪,‬‬ ‫) (‪+‬‬
‫‪2 3‬‬ ‫‪5 7‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪ -5‬د ﺿﺮب ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ﻋﻤﻠﻴﻮ ﮐ‪ ３‬اﺗﺤﺎدي ﺧﺎ‪請‬ﻴﺖ و＇ﻴ‪７‬ئ‪:‬‬
‫‪8‬‬ ‫‪4 6‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪3 5‬‬ ‫‪−5‬‬ ‫‪3 3‬‬
‫) × (×‬ ‫‪,‬‬ ‫) × (×‬ ‫‪,‬‬ ‫) × (×‬
‫‪5‬‬ ‫‪3 10‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪5 3‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪2 5‬‬
‫‪ -6‬ﺗﺶ ‪＄‬ﺎﻳﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﻮ ﻋﺪدوﻧﻮ ﺳﺮه ډک ﮐ‪７‬ئ‪:‬‬
‫‪1 1‬‬ ‫‪3 −2‬‬
‫( × ) ‪a) ( +‬‬ ‫‪) =1‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪b) ( +‬‬ ‫‪)×( ) =1‬‬
‫‪2 3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪9‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1 4‬‬
‫( )‪c‬‬ ‫× )‬ ‫‪=1‬‬ ‫‪,‬‬ ‫( )‪d‬‬ ‫(‪+ )× =( × )+‬‬ ‫)‬
‫‪3‬‬ ‫‪−2 5‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2 5‬‬
‫‪115‬‬
 ‫‪ -7‬ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﮐ‪ ３‬ﺗﻮزﻳﻌﻲ ﺧﺎ‪請‬ﻴﺖ و＇‪７５‬ئ‪:‬‬
‫‪6‬‬ ‫‪−3 2‬‬ ‫‪−5‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪−4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪−3 2‬‬
‫(×‬ ‫) ‪+‬‬ ‫‪,‬‬ ‫(×‬ ‫‪+‬‬ ‫)‬ ‫‪,‬‬ ‫(×‬ ‫) ‪−‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪−2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪−9‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪ -8‬د ﻧﺴﺘﺒﻲ ﻋﺪدوﻧﻮ اﺗﺤﺎدي ﺧﺎ‪請‬ﻴﺖ ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ﮐﻮﻣﻮ ﻋﻤﻠﻴﻮ ﮐ‪請 ３‬ﺪق ﻧﻪ ﮐﻮي؟‬
‫‪ (e‬ﻫﻴ＆ ﻳﻮ‬ ‫‪ (d‬ﺗﻘﺴﻴﻢ‬ ‫‪ (c‬ﺗﻔﺮﻳﻖ‬ ‫‪ (b‬ﺿﺮب‬ ‫‪ (a‬ﺟﻤﻊ‬
‫‪ -9‬د ‪ − 6‬ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻋﺪد ﭘﻪ اﻋﺸﺎري ﻋﺪد ﺗﺒﺪﻳﻞ د ﻣﺤﻮر ﭘﺮ ﻣﺦ ﻳ‪ ３‬و＊ﺎﻳﺎﺳﺖ او ﻫﻢ د دې ﻋﺪد‬
‫‪5‬‬
‫ﺟﻤﻌ‪ ３‬ﻣﻌﮑﻮس ﭘﻪ اﻋﺸﺎري ډول وﻟﻴﮑﺊ‪.‬‬
‫‪ -10‬ﻻﻧﺪې اﻋﺸﺎري ﻋﺪدوﻧﻪ د ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻋﺪدوﻧﻮ ﭘﻪ ﺷﮑﻞ وﻟﻴﮑﺊ‪.‬‬
‫‪0.340‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪2.342‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪5.2345‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪1.23412‬‬
‫‪ -11‬د ‪ 3.234‬او ‪ 4.543‬دوه اﻋﺸﺎري ﻋﺪدوﻧﻪ د ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻋﺪدوﻧﻮ ﭘﻪ ﺷﮑﻞ و＊ﺎﻳﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -12‬د ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻋﺪدوﻧﻮ د ﺗﺒﺪﻳﻠ‪ ９‬ﺧﺎ‪請‬ﻴﺖ ﭘﻪ ﮐﻮﻣﻮ ﻻﻧﺪې ﻋﻤﻠﻴﻮ ﮐ‪請 ３‬ﺪق ﻧﻪ ﮐﻮي‪.‬‬
‫‪ (d‬ﺗﻘﺴﻴﻢ‬ ‫‪ (c‬ﺗﻔﺮﻳﻖ‬ ‫‪ (b‬ﺿﺮب‬ ‫‪ (a‬ﺟﻤﻊ‬
‫‪ -13‬د ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻋﺪدوﻧﻮ ﺗﻮزﻳﻌﻲ ﺧﺎ‪請‬ﻴﺖ ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ﮐﻮﻣﻮ ﻋﻤﻠﻴﻮ ﮐ‪請 ３‬ﺪق ﮐﻮي‬
‫‪ (c‬دواړه ﺳﻢ دي‬ ‫‪ (b‬ﺿﺮب ﭘﻪ ﺗﻔﺮﻳﻖ ﺑﺎﻧﺪې‬ ‫‪ (a‬ﺿﺮب ﭘﻪ ﺟﻤﻊ ﺑﺎﻧﺪې‬
‫‪ -14‬د ‪ 1.25‬او ‪ 2.5‬اﻋﺸﺎري ﻋﺪدوﻧﻪ د ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻋﺪدوﻧﻮ ﭘﻪ ډول و＊ﺎﻳﺎﺳﺖ او ﻫﻢ ﺟﻤﻌ‪ ３‬ﻣﻌﮑﻮﺳﻮﻧﻪ‬
‫ﻳ‪ ３‬د ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻋﺪدوﻧﻮ ﭘﻪ ﺷﮑﻞ د ﻋﺪدوﻧﻮ ﭘﺮ ﻣﺤﻮر و＊ﺎﻳﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫‪116‬‬
 ‫ﭘﻨ‪％‬ﻢ ＇ﭙﺮﮐﻰ‬
‫ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻪ آو ＇ﻮ ﺿﻠﻌﻲ ﮔﺎﻧ‪３‬‬
‫)ﻣﻀﻠﻊ ﮔﺎﻧ‪(３‬‬
‫ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻪ زﻣﻮږ ﭘﻪ ﭼﺎﭘﻴﺮﻳﺎل ﮐ‪ ３‬ﺷﺘﻪ‪.‬‬
 ‫د ﺿﻠﻌﻮ ﻟﻪ ﭘﻠﻮه د ﻣﺜﻠﺚ ډوﻟﻮﻧﻪ‬
‫ﭘﻪ ﻣﺨﺎﻣﺦ ﺷﮑﻞ ﮐ‪ ３‬ﮐﻮم ﻫﻨﺪﺳﻲ ﺷﮑﻠﻮﻧﻪ وﻳﻨﺊ؟‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫‪ t‬ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ﺷﮑﻠﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬د ﻫﺮې ﺿﻠﻌ‪ ３‬اوږدواﻟﻰ ﭘﻴﺪا او وﻳ‪ ３‬ﻟﻴﮑﺊ‪.‬‬
‫‪ t‬ﮐﻪ وﻏﻮاړو ﭼ‪ ３‬دا ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻪ ﭘﻪ ډوﻟﻮﻧﻮ وو‪４‬ﺸﻮ‪ ،‬ﮐﻮم ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﻳﻮه ډول ﮐ‪ ３‬دي؟‬
‫)‪a‬‬ ‫)‪c‬‬
‫)‪b‬‬
‫)‪f‬‬
‫)‪d‬‬ ‫)‪e‬‬
‫‪ t‬ددې ﻟﭙﺎره ﭼ‪ ３‬ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﺑ‪５‬ﻼ ﺑ‪５‬ﻠﻮ ډوﻟﻮ ووﻳﺸﺊ ﮐﻮم ﺧﺎ‪請‬ﻴﺘﻮﻧﻪ ﻣﻮ ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬ﻧﻴﻮﻟﻲ دي؟‬
‫‪ t‬د ﻫﻐﻪ ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻮ زاوﻳ‪ ３‬ﭼ‪ ３‬ﺿﻠﻌ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي دي‪ ،‬ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ ＇ﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﻪ ﻻس ﺗﻪ راوړئ؟‬
‫‪ t‬د ﻫﻐﻪ ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻮ زاوﻳ‪ ３‬ﭼ‪ ３‬دوې ﺿﻠﻌ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي وي ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪＇ ،‬ﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﻪ ﻻس ﺗﻪ‬
‫راوړئ؟‬
‫د ﭘﻮرﺗﻨﻲ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ＇ﺨﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ اﺧﻠﻮ ﭼ‪ ３‬ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻪ د ﺿﻠﻌﻮ د اوږدواﻟﻲ ﻟﻪ ﭘﻠﻮه ﮐﻮﻻى ﺷﻮ ﭘﻪ درې ډوﻟﻮ‬
‫ووﻳﺸﻮ‪:‬‬
‫_ ﻫﻐﻪ ﻣﺜﻠﺚ ﭼ‪ ３‬درې واړه ﺿﻠﻌ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي وي‪ ،‬ﻣﺘﺴﺎوي اﻻﺿﻼع ﻣﺜﻠﺚ ﻧﻮﻣ‪８５‬ي‪ .‬ﭘﻪ ﻫﺮ‬
‫ﻣﺘﺴﺎوي اﻻﺿﻼع ﻣﺜﻠﺚ ﮐ‪ ３‬درې واړه زاوﻳ‪ ３‬ﻫﻢ ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي دي‪.‬‬
‫‪119‬‬
 ‫_ ﻫﻐﻪ ﻣﺜﻠﺚ ﭼ‪ ３‬دوې ﺿﻠﻌ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي وي‪ ،‬ﻣﺘﺴﺎوي اﻟﺴﺎﻗﻴﻦ ﻣﺜﻠﺚ ﻧﻮﻣ‪８５‬ي‪ ،‬ﭘﻪ ﻣﺘﺴﺎوي‬
‫اﻟﺴﺎﻗﻴﻦ ﻣﺜﻠﺚ ﮐ‪ ３‬د دواړو ﻣﺴﺎوي ﺿﻠﻌﻮ ＇ﺨﻪ ﻫﺮې ﻳﻮې ﺗﻪ د ﻣﺜﻠﺚ ﺳﺎق او درﻳﻤ‪ ３‬ﺿﻠﻌ‪ ３‬ﺗﻪ ﻳ‪３‬‬
‫ﻗﺎﻋﺪه واﻳ‪ ،３‬ﭘﻪ ﻣﺘﺴﺎوي اﻟﺴﺎﻗﻴﻦ ﻣﺜﻠﺚ ﮐ‪ ３‬د ﺳﺎﻗﻮﻧﻮ ﻣﺠﺎورې زاوﻳ‪ ３‬ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي وي‪.‬‬
‫_ ﻫﻐﻪ ﻣﺜﻠﺚ ﭼ‪ ３‬د درې واړو ﺿﻠﻌﻮ اوږدواﻟﻰ ﻳ‪ ３‬ﺳﺮه ﺗﻮﭘﻴﺮ وﻟﺮي‪ ،‬ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻻﺿﻼع ﻣﺜﻠﺚ ور ﺗﻪ‬
‫واﻳ‪.３‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪ :‬ﻻﻧﺪې ﻫﺮ ﻳﻮ ﻣﺜﻠﺚ د ﺿﻠﻌﻮ ﻟﻪ ﭘﻠﻮه وﻧﻮﻣﻮئ‪.‬‬
‫)‪(c‬‬ ‫)‪(b‬‬ ‫)‪(a‬‬
‫ﺣﻞ‪ :‬ﻟﻮﻣ‪７‬ى د ﻫﺮې ﺿﻠﻌ‪ ３‬اوږدواﻟﻰ ﭘﻴﺪا ﮐﻮو او ﺑﻴﺎ ﭘﺮې ﻧﻮم ږدو‪ .‬د )‪ (a‬دﺷﮑﻞ ﻣﺜﻠﺚ ﭼ‪ ３‬درې‬
‫ﻣﺴﺎوي ﺿﻠﻌ‪ ３‬ﻟﺮي‪ ،‬ﻣﺘﺴﺎوي اﻻﺿﻼع ﻣﺜﻠﺚ دى‪ .‬د )‪ (b‬دﺷﮑﻞ ﻣﺜﻠﺚ ﭼ‪ ３‬دوې ﻣﺴﺎوي ﺿﻠﻌ‪ ３‬ﻟﺮي‬
‫ﻣﺘﺴﺎوي اﻟﺴﺎﻗﻴﻦ ﻣﺜﻠﺚ دى او د )‪ (c‬د ﺷﮑﻞ ﻣﺜﻠﺚ ﭼ‪ ３‬د درې واړو ﺿﻠﻌﻮ اوږدواﻟﻰ ﻳ‪ ３‬ﺳﺮه ﺗﻮﭘﻴﺮ‬
‫ﻟﺮي‪ ،‬ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻻﺿﻼع ﻣﺜﻠﺚ دى‪.‬‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫‪ -1‬ﻳﻮ ﻣﺘﺴﺎوي اﻻﺿﻼع ﻣﺜﻠﺚ رﺳﻢ ﮐ‪７‬ئ‪ ،‬ﭼ‪ ３‬ﻫﺮه ﺿﻠﻌﻪ ﻳ‪ 4cm ３‬وي‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻳﻮ ﻣﺘﺴﺎوي اﻟﺴﺎﻗﻴﻦ ﻣﺜﻠﺚ رﺳﻢ ﮐ‪７‬ئ‪ ،‬ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ دوو ﻣﺴﺎوي ﺿﻠﻌﻮ ＇ﺨﻪ ﻫﺮه ﻳﻮه ﻳ‪ 3cm ３‬وي او‬
‫د ﻗﺎﻋﺪې اوږدواﻟﻰ ﻳ‪ ３‬اﺧﺘﻴﺎري وي‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻳﻮ ﻣﺘﺴﺎوي اﻟﺴﺎﻗﻴﻦ ﻣﺜﻠﺚ رﺳﻢ ﮐ‪７‬ئ‪ ،‬ﭼ‪ ３‬ﻳﻮه زاوﻳﻪ ﻳ‪ 90 ３‬وي‪.‬‬
‫‪ -4‬ﮐﻪ د ﻳﻮ ﻣﺜﻠﺚ د ﺿﻠﻌﻮ اوږدواﻟﻰ ‪ 4cm ،5cm‬او ‪ 8cm‬وي دا ﻣﺜﻠﺚ ﭘﻪ ﮐﻮم ﻧﻮم ﻳﺎد‪８４‬ي؟‬
‫‪120‬‬
 ‫د زاوﻳﻮ ﻟﻪ ﭘﻠﻮه د ﻣﺜﻠﺚ ډوﻟﻮﻧﻪ‬
‫‪D‬‬ ‫‪A‬‬ ‫ﮐﻪ وﻏﻮاړئ ﭼــ‪ ３‬د زاوﻳﻮ ﻟﻪ ﭘﻠﻮه ﭘﻪ ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻮ ﺑﺎﻧﺪې‬
‫ﻧــﻮم ﮐ‪８５‬دئ د ﻣﺜﻠﺚ زاوﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ﮐﻮﻣ‪ ３‬زاوﻳ‪ ３‬ﺳــﺮه‬
‫ﭘﺮﺗﻠﻪ ﮐﻮئ؟‬
‫‪H‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪C‬‬
‫‪I‬‬
‫‪E‬‬
‫‪G‬‬
‫‪F‬‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫ﻻﻧﺪې ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬وﻧﻴﺴﺊ‪.‬‬
‫‪a‬‬ ‫‪b‬‬ ‫‪c‬‬ ‫‪d‬‬ ‫‪e‬‬ ‫‪f‬‬
‫‪ t‬ﻟﻮﻣ‪７‬ى د ﻫﺮ ﻣﺜﻠﺚ زاوﻳ‪ ３‬اﻧﺪازه ﮐ‪７‬ئ ﭼ‪＇ ３‬ﻮ درﺟ‪ ３‬دي؟‬
‫‪ t‬د ﻫﺮ ﻳﻮه ﻣﺜﻠﺚ زاوﻳ‪ ３‬د ﻗﺎﻳﻤﻰ زاوﻳ‪ ３‬ﺳﺮه ﭘﺮﺗﻠﻪ ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪ t‬ﭘﻪ ﮐﻮﻣﻮ ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻮ ﮐ‪！ ،３‬ﻮﻟ‪ ３‬زاوﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ﻗﺎﻳﻤ‪ ３‬زاوﻳ‪＇ ３‬ﺨﻪ ﮐﻮﭼﻨ‪ ９‬دي؟‬
‫‪ t‬ﮐﻮم ﻳﻮ ﻟﻪ د دې ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﻗﺎﻳﻤﻪ زاوﻳﻪ ﻟﺮي؟‬
‫‪ t‬ﮐﻮم ﻳﻮ ﻟﻪ ددې ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﻟﻪ ﻗﺎﻳﻤﻰ زاوﻳ‪＇ ３‬ﺨﻪ ﻟﻮﻳﻪ زاوﻳﻪ ﻟﺮي؟‬
‫‪ t‬ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ﺟﺪول ﮐ‪ ３‬د ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ وﻟﻴﮑﺊ‪.‬‬
‫ﻫﻐﻪ ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻪ ﭼ‪ ３‬ﻳﻮه زاوﻳﻪ ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ﻗﺎﻳﻤ‪３‬‬ ‫ﻫﻐﻪ ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻪ ﭼ‪ ３‬زاوﻳ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ﻗﺎﻳﻤ‪３‬‬
‫ﻫﻐﻪ ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻪ ﭼ‪ ３‬ﻳﻮه زاوﻳﻪ ﻳ‪ ３‬ﻗﺎﻳﻤﻪ وي‬
‫＇ﺨﻪ ﻟﻮﻳﻪ وي‬ ‫＇ﺨﻪ ﮐﻮﭼﻨﻰ وي‬
‫‪121‬‬
 ‫ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬د زاوﻳﻮ ﻟﻪ ﭘﻠﻮه ﻫﻢ ﭘﻪ درﻳﻮ ډوﻟﻮ وﻳﺸﻠﻲ دي‪.‬‬
‫_ ﻫﻐﻪ ﻣﺜﻠﺚ ﭼ‪ ３‬ﻳﻮه زاوﻳﻪ ﻳ‪ ３‬ﻗﺎﻳﻤﻪ وي‪ ،‬ﻗﺎﻳﻢ اﻟﺰاوﻳﻪ ﻣﺜﻠﺚ ﻧﻮﻣ‪８５‬ي‪.‬‬
‫_ ﻫﻐﻪ ﻣﺜﻠﺚ ﭼ‪ ３‬ﻳﻮه زاوﻳﻪ ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ﻗﺎﻳﻤ‪ ３‬زاوﻳ‪＇ ３‬ﺨﻪ ﻟﻮﻳﻪ وي‪ ،‬ﻣﻨﻔﺮج اﻟﺰاوﻳﻪ ﻣﺜﻠﺚ ﻧﻮﻣ‪８５‬ي‪.‬‬
‫_ ﻫﻐﻪ ﻣﺜﻠﺚ ﭼ‪ ３‬درې واړه زاوﻳ‪ ،３‬ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ‪＇ 90‬ﺨﻪ ﮐﻮﭼﻨ‪ ９‬وي‪ ،‬ﺣﺎده اﻟﺰاوﻳﻪ ﻣﺜﻠﺚ ﻧﻮﻣ‪８５‬ي‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪ :‬ﻟﻪ ﻻﻧﺪې ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﮐﻮم ﻳﻮ ﻳ‪ ３‬ﺣﺎده اﻟﺰاوﻳﻪ‪ ،‬ﻗﺎﻳﻢ اﻟﺰاوﻳﻪ او ﻣﻨﻔﺮج اﻟﺰاوﻳﻪ ﻣﺜﻠﺚ دى؟‬
‫‪D‬‬ ‫‪B‬‬
‫‪E‬‬
‫‪G‬‬
‫‪H‬‬ ‫‪I‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪C F‬‬
‫ﺣﻞ‪ :‬ﻟﻮﻣ‪７‬ى د ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻮ زاوﻳ‪ ３‬اﻧﺪازه ﮐﻮو‪:‬‬
‫‪ -‬د ‪ BAC‬ﻣﺜﻠﺚ ﭼ‪ ３‬ﻳﻮه زاوﻳﻪ ﻳ‪ 90 ３‬ده‪ ،‬ﻗﺎﻳﻢ اﻟﺰاوﻳﻪ ﻣﺜﻠﺚ دى‪.‬‬
‫‪ -‬د ‪ EGF‬ﻣﺜﻠﺚ ﭼ‪ ３‬ﻳﻮه زاوﻳﻪ ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ‪＇ 90‬ﺨﻪ ﻟﻮﻳﻪ ده‪ ،‬ﻣﻨﻔﺮج اﻟﺰاوﻳﻪ ﻣﺜﻠﺚ دى‪.‬‬
‫‪ -‬د ‪ DHI‬ﻣﺜﻠﺚ ﭼ‪！ ３‬ﻮﻟ‪ ３‬زاوﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ‪＇ 90‬ﺨﻪ ﮐﻮﭼﻨ‪ ９‬دي‪ ،‬ﺣﺎده اﻟﺰاوﻳﻪ ﻣﺜﻠﺚ دى‪.‬‬
‫د زاوﻳﻮ ﻟﻪ ﺣﻴﺜﻪ)ﭘﻠﻮه( د ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻮ ﭘﻪ ډوﻟﻮﻧﻮ د وﻳﺸﻠﻮ ﻟﭙﺎره ﻗﺎﻳﻤﻪ زاوﻳﻪ ﻣﻌﻴﺎر ！ﺎﮐﻞ ﮐ‪８５‬ي‪.‬‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫او د دې ﺿﻠﻌ‪ ３‬ﻫﺮه ﻣﺠﺎوره زاوﻳﻪ ﻳ‪ 60 ３‬وي‪ ،‬دا‬ ‫‪3‬‬‫‪cm‬‬ ‫‪ -1‬ﻳﻮ ﻣﺜﻠﺚ رﺳﻢ ﮐ‪７‬ئ ﭼ‪ ３‬ﻳﻮه ﺿﻠﻌﻪ ﻳ‪３‬‬
‫ﮐﻮم ډول ﻣﺜﻠﺚ دى؟‬
‫‪ -2‬ﻫﻐﻪ ﻣﺜﻠﺚ ﭼ‪ ３‬دوې ﺿﻠﻌ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي او ددې ﺿﻠﻌﻮ ﺗﺮ ﻣﻨ‪ ＃‬زاوﻳﻪ ﻳ‪ 90 ３‬وي‪ ،‬د ﺿﻠﻌﻮ‬
‫او زاوﻳﻮ ﻟﻪ ﭘﻠﻮه ﮐﻮم ډول ﻣﺜﻠﺚ دى؟‬
‫وي‬ ‫‪4‬‬ ‫‪cm‬‬ ‫‪ -3‬ﻳﻮ داﺳ‪ ３‬ﻣﺜﻠﺚ رﺳﻢ ﮐ‪７‬ئ ﭼ‪ ３‬ﻳﻮه زاوﻳﻪ ﻳ‪ 120 ３‬او د دې زاوﻳ‪ ３‬ﻳﻮه ﻣﺠﺎوره ﺿﻠﻊ ﻳ‪３‬‬
‫ﭘﻪ دې ډول ＇ﻮ ﻧﻮر ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻪ رﺳﻤﻮﻻى ﺷﺊ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﻳﻮ ﻣﻨﻔﺮج اﻟﺰاوﻳﻪ ﻣﺜﻠﺚ رﺳﻢ ﮐ‪７‬ئ ﭼ‪ ３‬ﻣﻨﻔﺮﺟﻪ زاوﻳﻪ ﻳ‪ 100 ３‬وي او د دې زاوﻳ‪ ３‬دوې ﻣﺠﺎورې‬
‫ﺿﻠﻌ‪ 4cm ３‬او ‪ 6cm‬وي‪.‬‬
‫‪122‬‬
 ‫د ﻳﻮه ﻣﺜﻠﺚ ﺟﮕﻮاﻟﻰ)ارﺗﻔﺎع(‪ ،‬ﻣﻴﺎﻧﻪ‬
‫ﺍﻭ ﻧﺎﺻﻒ ﺍﻟﺰﺍﻭﻳﻪ‬
‫اﻳﺎ ﺗﺮاوﺳﻪ ﻣﻮ ﮐﻮ＊） ﮐ‪７‬ئ دى ﭼ‪ ３‬ﭘﺮ ﻋﻤﻮدا ً وﻻړ‬
‫ﭘﻨﺴﻞ ﮐﻮم ﻣﺜﻠﺚ ډوﻟﻪ ﺷﻰ ودروئ؟‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫‪Δ‬‬
‫• د ‪ ABC‬ﻳﻮ ﮐﻴﻔﻲ )اﺧﺘﻴﺎري( ﻣﺜﻠﺚ رﺳﻢ ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪ t‬د دې ﻣﺜﻠﺚ درې واړه ارﺗﻔﺎع ﮔﺎﻧ‪ ３‬رﺳﻢ ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪ t‬اﻳﺎ داﺳ‪ ３‬ﻧﻘﻄﻪ)！ﮑﻰ( ﭘﻴﺪا ﮐﻮﻻى ﺷﺊ ﭼ‪ ３‬د ﻣﺜﻠﺚ درې واړه ارﺗﻔﺎع ﮔﺎﻧ‪ ３‬ﭘﻪ ﮐ‪ ３‬ﻗﻄﻊ ﮐ‪７‬ى وي؟‬
‫‪ t‬د دې ﻣﺜﻠﺚ درې واړه ﻣﻴﺎﻧ‪ ３‬رﺳﻢ ﮐ‪７‬ئ‪ ،‬اﻳﺎ دا درې واړه ﻣﻴﺎﻧ‪ ３‬ﭘﻪ ﻳﻮه ！ﮑﻰ ﮐ‪ ３‬ﻳﻮ ﻟﻪ ﺑﻠ‪ ３‬ﺳﺮه ﻗﻄﻊ‬
‫ﮐﻮي؟‬
‫‪ t‬د دې ﻣﺜﻠﺚ درې واړه ﻧﺎ‪請‬ﻒ اﻟﺰاوﻳﻪ رﺳﻢ ﮐ‪７‬ئ اﻳﺎ درې واړه ﻧﺎ‪請‬ﻒ اﻟﺰاوﻳﻪ ﭘﻪ ﻳﻮه ！ﮑﻰ ﮐ‪ ３‬ﻗﻄﻊ‬
‫ﮐﻮي؟‬
‫ﭘﻮرﺗﻨﻰ ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻮﻧﻪ ＊ﮑﺎره ﮐﻮي ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﻳﻮه ﻣﺜﻠﺚ ﮐ‪ ３‬درې واړه ارﺗﻔﺎع ﮔﺎﻧ‪ ３‬درې واړه ﻣﻴﺎﻧﻲ او درې واړه‬
‫ﻧﺎ‪請‬ﻒ اﻟﺰاوﻳﻪ ﻳﻮ ﺑﻞ ﭘﻪ ﻳﻮه ﻧﻘﻄﻪ ﮐ‪ ３‬ﻗﻄﻊ ﮐﻮي‪.‬‬
‫‪2 1‬‬
‫‪2‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪1‬‬
‫‪123‬‬
‫‪B‬‬ ‫‪Δ‬‬
‫‪H‬‬ ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ى ﻣﺜﺎل‪ :‬د ‪ ABC‬ﻳﻮ ﻣﻨﻔﺮج اﻟﺰاوﻳﻪ ﻣﺜﻠﺚ رﺳﻢ ﮐ‪７‬ئ‬
‫او ﻫﻐﻪ ！ﮑﻰ ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ ﭼ‪ ３‬درې واړه ارﺗﻔﺎع ﮔﺎﻧ‪ ３‬ﻳﻮ ﺑﻞ ﺳﺮه ﭘﻪ ‪C‬‬
‫‪A‬‬
‫ﮐ‪ ３‬ﻗﻄﻊ ﮐﻮي‪.‬‬
‫‪D‬‬
‫ﺣﻞ‪＇ :‬ﺮﻧﮕﻪ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﻳﻮه ﻣﻨﻔﺮج اﻟﺰاوﻳﻪ ﻣﺜﻠﺚ ﮐ‪＄ ３‬ﻴﻨ‪ ３‬ارﺗﻔﺎع‬
‫‪N‬‬ ‫ﮔﺎﻧ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣﺜﻠﺚ ＇ﺨﻪ د ﺑﺎﻧﺪې ﭘﺮﺗ‪ ３‬دي‪ ،‬ﻧﻮ ﻟﻪ ﻫﻤﺪې ﮐﺒﻠﻪ د ارﺗﻔﺎع‬
‫ﮔﺎﻧﻮ د ﺗﻘﺎﻃﻊ ！ﮑﻲ ﻫﻢ ﻟﻪ ﻣﺜﻠﺚ ＇ﺨﻪ د ﺑﺎﻧﺪې ﭘﺮوت دى‪.‬‬
‫‪M‬‬
‫‪Δ‬‬
‫‪A‬‬ ‫دوﻳﻢ ﻣﺜﺎل‪ :‬د ‪ ABC‬ﻳﻮ ﮐﻴﻔﻲ ﺣﺎده اﻟﺰاوﻳﻪ ﻣﺜﻠﺚ رﺳﻢ ﮐ‪７‬ئ‬
‫او د ﻣﻴﺎﻧﻮ د ﺗﻘﺎﻃﻊ ！ﮑﻰ ﻳ‪ ３‬ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫ﺣﻞ‪ :‬ﻟﻮﻣ‪７‬ی ﻳﻮ ﮐﻴﻔﻲ ﺣﺎده اﻟﺰاوﻳﻪ ﻣﺜﻠﺚ او ﺑﻴﺎ ﻳ‪ ３‬ﻣﻴﺎﻧ‪ ３‬رﺳﻤﻮو‬
‫ﻟﻴﺪل ﮐ‪８５‬ي‪ ،‬ﭼ‪ ３‬د ﻣﺜﻠﺚ ﭘﻪ دﻧﻨﻪ ﮐ‪ ３‬درې واړه ﻣﻴﺎﻧ‪ ３‬ﭘﻪ ﻳﻮه ！ﮑﻲ‬
‫ﮐ‪ ３‬ﻗﻄﻊ ﮐﻮي‪.‬‬
‫‪O‬‬
‫‪B‬‬ ‫دا ﻫﻤﺎﻏﻪ ！ﮑﻰ دى‪ ،‬ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ دې ！ﮑﻲ ﮐ‪ ３‬ﻣﺜﻠﺚ ډوﻟﻪ ﺷﻰ د ﭘﻨﺴﻞ‬
‫ﭘﻪ ＇ﻮﮐﻪ د ﺗﻌﺎدل ﭘﻪ ﺣﺎل ﮐ‪ ３‬دى‪ ،‬ﻧﻮ ﻟﻪ ﻫﻤﺪې ﮐﺒﻠﻪ وﻳﻼى ﺷﻮ ‪C‬‬
‫د ﻳﻮه ﻣﺜﻠﺚ د ﺛﻘﻞ ﻣﺮﮐﺰ د ﻣﺜﻠﺚ د درې واړو ﻣﻴﺎﻧﻮ د ﺗﻘﺎﻃﻊ ！ﮑﻰ‬
‫دى‪.‬‬
‫د ﻳﻮه ﻣﺜﻠﺚ ﻣﻴﺎﻧ‪ ،３‬ارﺗﻔﺎع ﮔﺎﻧ‪ ３‬او ﻧﺎ‪請‬ﻒ اﻟﺰاوﻳﻪ درې واړه ﭘﻪ ﻳﻮه ！ﮑﻲ ﮐ‪ ３‬ﻗﻄﻊ ﮐﻮي‪.‬‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫‪ -1‬ﻳﻮ ﻗﺎﻳﻢ اﻟﺰاوﻳﻪ ﻣﺜﻠﺚ رﺳﻢ ﮐ‪７‬ئ او د ﻣﻴﺎﻧﻮ د ﺗﻘﺎﻃﻊ ！ﮑﻰ ﭘﻪ ﮐ‪ ３‬و＊ﺎﻳﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬د ﻫﻐﻪ ﻣﺜﻠﺚ ارﺗﻔﺎع ﮔﺎﻧ‪ ３‬رﺳﻢ ﮐ‪７‬ئ ﭼ‪ ３‬ﺿﻠﻌ‪＇)３‬ﻨ‪６‬ې( ﻳ‪ 3cm , 5cm ３‬او ‪ 6cm‬وي‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻳﻮ ﻣﺘﺴﺎوي اﻟﺴﺎﻗﻴﻦ ﻣﺜﻠﺚ رﺳﻢ ﮐ‪７‬ئ ﭼ‪ ３‬د ﻫﺮ ﺳﺎق اوږدواﻟﻰ ﻳ‪ 4cm ３‬او ﻗﺎﻋﺪه ﻳ‪ 6cm ３‬وي‬
‫د زاوﻳﻮ د ﻧﺎ‪請‬ﻔﻮﻧﻮ د ﺗﻘﺎﻃﻊ ！ﮑﻰ ﻳ‪ ３‬ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﻳﻮ ﻣﺘﺴﺎوي اﻻﺿﻼع ﻣﺜﻠﺚ رﺳﻢ ﮐ‪７‬ئ ﻣﻴﺎﻧﻰ‪ ،‬ارﺗﻔﺎع ﮔﺎﻧ‪ ３‬او د زاوﻳﻮ ﻧﺎ‪請‬ﻔﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ﭘﻪ ﺷﮑﻞ ﮐ‪３‬‬
‫و＊ﺎﻳﺎﺳﺖ ＇ﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﻪ ﭘﻪ ﮐ‪ ３‬ووﻳﻨﺊ؟‬
‫‪124‬‬
 ‫د ﻳﻮه ﻣﺜﻠﺚ د داﺧﻠﻲ زاوﻳﻮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬
‫اﻳﺎ د ！ﻮﻟﻮ ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻮ د داﺧﻠﻲ زاوﻳﻮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺳﺮه‬
‫˚‪60‬‬ ‫ﻣﺴﺎوي ده؟‬
‫˚‪60‬‬
‫˚‪90‬‬ ‫˚‪30‬‬ ‫˚‪60‬‬ ‫˚‪60‬‬
‫˚‪60˚ + 90˚ + 30˚ = 60˚ + 60˚ + 60‬‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫‪A‬‬ ‫‪Δ‬‬
‫‪ t‬د ﮐﺎﻏﺬ ﭘﺮ ﻣﺦ د ‪ ABC‬ﻳﻮ ﮐﻴﻔﻲ )اﺧﺘﻴﺎري( ﻣﺜﻠﺚ رﺳﻢ ﮐ‪７‬ئ او ﺑﻴﺎ ﻳ‪ ３‬د‬
‫ﻗﻴﭽﻲ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﭘﺮې ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪ t‬د ‪ A‬ﻟﻪ راس ＇ﺨﻪ ﭘﺮ ﻗﺎﻋﺪه ارﺗﻔﺎع رﺳﻢ‪ ،‬د ارﺗﻔﺎع او ﻗﺎﻋﺪې د ﺗﻘﺎﻃﻊ ！ﮑﻲ‬
‫‪1‬‬ ‫ﺗﻪ ‪ H‬وواﻳﺊ‪.‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪B‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪ t‬ﻣﺜﻠﺚ داﺳ‪ ３‬ﻗﺎت ﮐ‪７‬ئ ﭼ‪ ３‬د ‪！ A‬ﮑﻰ د ‪ H‬ﭘﺮ ！ﮑ‪ ３‬ﺑﺎﻧﺪې واﻗﻊ ﺷﻲ )！ﮑﻰ ‪C‬‬
‫！ﮑﻰ ‪＄‬ﺎﻳﻮﻧﻪ د ﻗﺎت ﮐﻴﺪو ‪＄‬ﺎى را＊ﻴﻲ(‪.‬‬
‫‪ t‬دا وار ﻣﺜﻠﺚ داﺳ‪ ３‬ﻗﺎت ﮐ‪７‬ئ ﭼ‪ ３‬د ‪ B‬او ‪ C‬راﺳﻮﻧﻪ ﻫﻢ ﭘﺮ ‪ H‬ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺷﻲ‪.‬‬
‫‪ t‬د ﻗﺎت ﮐﻮﻟﻮ ﻟﻪ ﻣﺨ‪ ３‬د ﻻﻧﺪې ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬
‫? = ‪H1 + H 2 + H 3‬‬ ‫‪,‬‬ ‫?=‪A‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪B=? ,‬‬ ‫?=‪C‬‬
‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬
‫ﻧﻮ ﻟﺮو ﭼ‪H1 + H 2 + H 3 = A + B+ C = 180o :３‬‬
‫‪＄‬ﮑﻪ ﭼ‪ ３‬د ﻳﻮه ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺧﻂ ﻳﻮې ﺧﻮا ﺗﻪ د زاوﻳﻮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ‪ 180o‬ده‪.‬‬
‫‪ t‬د ﻣﺜﻠﺚ زاوﻳ‪ ３‬د ﻧﻘﺎﻟ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ اﻧﺪازه ﮐ‪７‬ئ او ﭘﻮرﺗﻨ‪ ９‬ﻧﺘﻴﺠ‪ ３‬و＇ﻴ‪７‬ئ‪.‬‬
‫ﻟﻪ ﭘﻮرﺗﻨﻲ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ＇ﺨﻪ وﻳﻼى ﺷﻮ ﭼ‪:３‬‬
‫د ﻫﺮ ﻣﺜﻠﺚ د داﺧﻠﻲ زاوﻳﻮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ‪ 180o‬ده او د ﻣﺜﻠﺚ ﻫﺮ ﻳﻮې داﺧﻠﻲ زاوﻳ‪ ３‬ﺗﻪ ﭘﻪ ﻟﻨ‪ ６‬ډول د ﻣﺜﻠﺚ‬
‫زاوﻳﻪ واﻳﻲ‪.‬‬
‫‪Δ‬‬
‫ﻟﻮﻣ‪７‬ى ﻣﺜﺎل‪ :‬د ‪ ABC‬د ﻳﻮ ه ﻣﺘﺴﺎوي اﻟﺴﺎﻗﻴﻦ ﻣﺜﻠﺚ درﻳﻤﻪ زاوﻳﻪ ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ ﭼ‪ ３‬ﮐﻪ ﻟﻪ دوو ﻣﺴﺎوي‬
‫زاوﻳﻮ ＇ﺨﻪ ﻳﻮه ﻳ‪ 70o ３‬وي‪.‬‬
‫‪125‬‬
 ‫ﺣﻞ‪＇ :‬ﺮﻧﮕﻪ ﭼ‪ ３‬ﻣﺜﻠﺚ ﻣﺘﺴﺎوي اﻟﺴﺎﻗﻴﻦ دى د ﺳﺎﻗﻮﻧﻮ ﻣﺠﺎورې زاوﻳ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي دي‪،‬‬
‫∧‬ ‫∧‬
‫‪B = C = 70o‬‬ ‫ﻧﻮ‪:‬‬
‫＇ﺮﻧﮕﻪ ﭼ‪ ３‬د ﻣﺜﻠﺚ د داﺧﻠﻲ زاوﻳﻮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ‪ 180o‬ده‪ ،‬ﻧﻮ ﻟﻴﮑﻠﻰ ﺷﻮ ﭼ‪:３‬‬
‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬
‫‪A + B+ C = 180 o‬‬ ‫‪, 70 o + 70 o + A = 180 o‬‬ ‫‪, 140 o + A = 180 o‬‬
‫∧‬
‫ﻟﻪ دې ‪＄‬ﺎﻳﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣ‪８５‬ي ﭼ‪ A = 40o ３‬ده‪.‬‬
‫دوﻳﻢ ﻣﺜﺎل‪ :‬د ﻳﻮه ﻗﺎﻳﻢ اﻟﺰاوﻳﻪ ﻣﺘﺴﺎوي اﻟﺴﺎﻗﻴﻦ ﻣﺜﻠﺚ ﺣﺎدې زاوﻳ‪＇ ３‬ﻮ درﺟ‪ ３‬دي؟‬
‫ﺣﻞ‪＇ :‬ﺮﻧﮕﻪ ﭼ‪ ３‬ﻣﺜﻠﺚ ﻗﺎﻳﻤﻪ زاوﻳﻪ دى‪ ،‬ﻧﻮ ﻳﻮه زاوﻳﻪ ﻳ‪ 90o ３‬ده او ﻧﻮرې دوې زاوﻳ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﺣﺎده دي‬
‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬ ‫ﻟﮑﻪ ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ﺷﮑﻞ ﮐ‪:３‬‬
‫‪B‬‬ ‫‪A + B + C = 180o‬‬
‫∧‬ ‫∧‬
‫‪90o + B + C = 180o‬‬
‫∧‬ ‫∧‬
‫‪B + C = 90o‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪C‬‬ ‫＇ﺮﻧﮕﻪ ﭼ‪ ３‬ﻣﺜﻠﺚ ﻣﺘﺴﺎوي اﻟﺴﺎﻗﻴﻦ دى‪ ،‬ﻧﻮ‪:‬‬
‫∧‬ ‫∧‬
‫‪B = C = 90o ÷ 2‬‬
‫ﻧﻮ ﻫﺮه ﺣﺎده زاوﻳﻪ ﻳ‪ 45 o ３‬ده‪.‬‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫ﻳﻮ ﻗﺎﻳﻤﻪ زاوﻳﻪ ﻣﺜﻠﺚ رﺳﻢ ﮐ‪７‬ئ ﭼ‪ ３‬ﻫﺮه ﻗﺎﻳﻤﻪ ＇ﻨ‪６‬ه ﻳ‪ 5cm ３‬وي‪ ،‬د دې ﻣﺜﻠﺚ دوې ﻧﻮرې زاوﻳ‪３‬‬
‫＇ﻮ درﺟ‪ ３‬دي؟ ﻟﻮﻣ‪７‬ى ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ اﻧﺪازه ﮐﻮﻟﻮ ＇ﺨﻪ ﭘﺮﺗﻪ ﭘﻴﺪا او ﺑﻴﺎ ﻳ‪ ３‬د ﻧﻘﺎﻟ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ‪ ،‬اﻧﺪازه ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪ -‬د ﻫﺮ ﻣﺜﻠﺚ د داﺧﻠﻲ زاوﻳﻮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ‪ 180o‬ده او د ﻣﺜﻠﺚ ﭘﻪ ډول ﭘﻮرې اړه ﻧﻪ ﻟﺮي‪.‬‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫‪ -1‬ﮐﻪ ﭘﻪ ﻳﻮه ﻣﺘﺴﺎوي اﻟﺴﺎﻗﻴﻦ ﻣﺜﻠﺚ ﮐ‪ ３‬د دوو ﺳﺎﻗﻮﻧﻮ ﺗﺮ ﻣﻨ‪ ＃‬زاوﻳﻪ ‪ 50 o‬وي ددې ﻣﺜﻠﺚ ﻟﻪ دوو ﻧﻮرو‬
‫زاوﻳﻮ ＇ﺨﻪ ﻳﻮه ﺑﻪ ﻳ‪＇ ３‬ﻮ درﺟ‪ ３‬وي؟‬
‫‪ -2‬ﭘﻪ ﻳﻮه ﻣﺘﺴﺎوي اﻻﺿﻼع ﻣﺜﻠﺚ ﮐ‪ ３‬ﻫﺮه زاوﻳﻪ ＇ﻮ درﺟ‪ ３‬ده؟‬
‫‪ -3‬ﮐﻪ ﭘﻪ ﻳﻮه ﻣﺘﺴﺎوي اﻟﺴﺎﻗﻴﻦ ﻣﺜﻠﺚ ﮐ‪ ،３‬د دوو ﺳﺎﻗﻮﻧﻮ ﺗﺮ ﻣﻨ‪ ＃‬زاوﻳﻪ ‪ 70 o‬وي دوې ﻧﻮرې زاوﻳ‪３‬‬
‫ﻫﺮه ﻳﻮه ﺑﻪ ﻳ‪＇ ،３‬ﻮ درﺟ‪ ３‬وي؟‬
‫‪126‬‬
 ‫د ﻳﻮه ﻣﺜﻠﺚ ﺧﺎرﺟﻲ زاوﻳ‪３‬‬
‫ﭘﻪ ﺷﮑﻞ ﮐ‪ ３‬ﮐﻮم ډول زاوﻳ‪ ３‬وﻳﻨﺊ؟‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫‪Δ‬‬
‫‪ t‬د ‪ ABC‬ﻣﺜﻠﺚ ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬وﻧﻴﺴﺊ د ‪ BC‬ﺿﻠﻌ‪ ３‬ﺗﻪ د ‪ C‬ﭘﻪ ！ﮑﻲ ﮐ‪ ３‬اﻣﺘﺪاد ورﮐﻮو‪ ،‬ﺗﺮ ＇ﻮ ﭼ‪３‬‬
‫∧‬
‫د ‪ C 2‬زاوﻳﻪ ﺟﻮړه ﺷﻲ‪.‬‬
‫‪A‬‬ ‫∧‬ ‫∧‬
‫‪ t‬ﻻﻧﺪې ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺗﻪ ‪＄‬ﻮاب ورﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫? = ‪C1+ C 2‬‬
‫‪2‬‬ ‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬
‫‪1‬‬ ‫? = ‪C 1 + A+ B‬‬
‫‪B‬‬
‫‪C‬‬
‫‪ t‬ﻟﻪ ﭘﻮرﺗﻨﻴﻮ دوو ﻣﺴﺎواﺗﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﮐﻮﻣﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻻس ﺗﻪ را‪＄‬ﻲ؟‬
‫ﻳﻪ ﻫﺮ ﻣﺜﻠﺚ ﮐ‪ ３‬ﻫﻐ‪ ３‬زاوﻳ‪ ３‬ﺗﻪ ﭼ‪ ３‬د ﻣﺜﻠﺚ د ﻳﻮې ﺿﻠﻌ‪ ３‬ﻟﻪ اﻣﺘﺪاد ＇ﺨﻪ د ﻣﺜﻠﺚ ﻟﻪ ﺑﻠ‪ ３‬ﺿﻠﻌ‪ ３‬ﺳﺮه‬
‫ﺟﻮړ‪８４‬ي‪ ،‬د ﻣﺜﻠﺚ ﺧﺎرﺟﻲ زاوﻳﻪ واﻳ‪ ３‬او ﭘﻪ ﻳﻮه ﻣﺜﻠﺚ ﮐ‪ ３‬د ﻫﺮې ﺧﺎرﺟﻲ زاوﻳ‪ ３‬اﻧﺪازه د ﻣﺜﻠﺚ د دوو‬
‫ﻧﻮرو ﻏﻴﺮو ﻣﺠﺎورو داﺧﻠﻲ زاوﻳﻮ ﻟﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋ‪ ３‬ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي ده‪.‬‬
‫ﻟﻮﻣ‪７‬ى ﻣﺜﺎل‪ :‬ﭘﻪ ﻳﻮه ﻗﺎﻳﻢ اﻟﺰاوﻳﻪ ﻣﺘﺴﺎوي اﻟﺴﺎﻗﻴﻦ ﻣﺜﻠﺚ ﮐ‪ ３‬ﻏﻮاړو ﭼ‪ ３‬ﻫﻐﻪ ﺧﺎرﺟﻲ زاوﻳﻪ ﭼ‪３‬‬
‫د وﺗﺮ ﻟﻪ اﻣﺘﺪاد ورﮐﻮﻟﻮ ＇ﺨﻪ ﺟﻮړ‪８４‬ي‪ ،‬اﻧﺪازه ﮐ‪７‬و‪ .‬اﻳﺎ دا ﺑﻪ ﺗﻮﭘﻴﺮ وﻟﺮي ﭼ‪ ３‬وﺗﺮ ﺗﻪ ﮐﻮﻣﻪ ﺧﻮا اﻣﺘﺪاد‬
‫‪B‬‬ ‫ورﮐ‪７‬و؟‬
‫ﺣﻞ‪＇ :‬ﺮﻧﮕﻪ ﭼ‪ ３‬ﻣﺜﻠﺚ ﻗﺎﻳﻢ اﻟﺰاوﻳﻪ دى‪ ،‬ﻧﻮ ﻳﻮه زاوﻳﻪ ﻳ‪ 90 o ３‬ده او ﻫﻢ‬
‫＇ﺮﻧﮕﻪ ﭼ‪ ３‬ﻣﺜﻠﺚ ﻣﺘﺴﺎوي اﻟﺴﺎﻗﻴﻦ دى‪ ،‬ﻧﻮ ﻫﺮه ﻳﻮه ﺣﺎده اﻟﺰاوﻳﻪ ﻳ‪45 o ３‬‬
‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬
‫‪A‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪C2 = A + B‬‬ ‫ده‪، C∧ 2 = 90 o+ 45 o= 135 o .‬‬
‫‪2‬‬ ‫＇ﺮﻧﮕﻪ ﭼ‪ ３‬دواړه ﺣﺎده زاوﻳ‪ ３‬ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي دي‪:‬‬
‫‪127‬‬
 ‫ﻧﻮ ﺧﺎرﺟﻲ زاوﻳ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي دي‪ .‬دا ﺗﻮﭘﻴﺮ ﻧﻪ ﻟﺮي ﭼ‪ ３‬ﺧﺎرﺟﻲ زاوﻳﻪ د وﺗﺮ ﮐﻮﻣ‪ ３‬ﺧﻮاﺗﻪ ﭘﺮﺗﻪ‬
‫∧‬ ‫∧‬
‫وي‪.‬‬
‫∧‬
‫دوﻳﻢ ﻣﺜﺎل‪ :‬د ‪ ABC‬ﭘﻪ ﻳﻮه ﻣﺜﻠﺚ ﮐ‪ ３‬ﮐﻪ ‪ A = 50 o‬او ‪ B = 70 o‬وي‪ ،‬د ‪ C‬ﺧﺎرﺟﻲ زاوﻳﻪ‬
‫ﺑﻪ ＇ﻮ درﺟ‪ ３‬وي؟‬
‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬
‫‪C2 = A + B = 50 o + 70 o = 120 o‬‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫‪C‬‬ ‫ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ﺷﮑﻞ ﮐ‪ ３‬ﻳﻮ ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻻﺿﻼع ﻣﺜﻠﺚ راﮐ‪７‬ل ﺷﻮى دى‪.‬‬
‫‪50o‬‬
‫د درې واړو ﺧﺎرﺟﻲ زاوﻳﻮ اﻧﺪازه ﻳ‪ ３‬ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪100o‬‬ ‫‪30o‬‬
‫‪A‬‬
‫‪B‬‬
‫د ﻳﻮه ﻣﺜﻠﺚ ﺧﺎرﺟﻲ زاوﻳﻪ د ﻣﺜﻠﺚ د دوو داﺧﻠﻲ ﻏﻴﺮ ﻣﺠﺎورو زاوﻳﻮ ﻟﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋ‪ ３‬ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي ده‪.‬‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫‪ -1‬ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ﺷﮑﻠﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﻫﻐﻪ زاوﻳ‪ ３‬ﭼ‪ ３‬د ‪ x‬ﭘﻪ ﻋﻼﻣ‪ ３‬ﺳﺮه ＊ﻮدل ﺷﻮي دي‪ ،‬ﭘﻪ ﻻس راوړئ‪:‬‬
‫‪A‬‬
‫‪A‬‬
‫‪x‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪A‬‬
‫‪x‬‬ ‫‪x‬‬
‫‪60° 30°‬‬
‫‪120° 144°‬‬
‫‪60°‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪60°‬‬ ‫‪x‬‬
‫‪B‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪B‬‬
‫‪30°‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪C‬‬
‫‪140°‬‬
‫‪ -2‬د ﻳﻮ ﻣﺘﺴﺎوي اﻻﺿﻼع ﻣﺜﻠﺚ ﺧﺎرﺟﻲ زاوﻳ‪ ３‬ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ﻣﻨ‪ ＃‬ﮐ‪＇ ３‬ﻪ اړﻳﮑﻪ ﻟﺮي؟‬
‫‪ -3‬ﻳﻮ ﻗﺎﻳﻢ اﻟﺰاوﻳﻪ ﻣﺜﻠﺚ رﺳﻢ ﮐ‪７‬ئ ﭼ‪ ３‬ﺿﻠﻌ‪ ３‬ﻳ‪ 4cm , 3cm ３‬او ‪ 5cm‬وي‪ ،‬ﺑﻴﺎ د دې ﻣﺜﻠﺚ د‬
‫ﺧﺎرﺟﻲ زاوﻳﻮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪ -4‬اﻳﺎ د ＇ﻮ ﻣﺜﺎﻟﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ ＊ﻮدﻻى ﺷﺊ ﭼ‪ ３‬د ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻮ د ﺧﺎرﺟﻲ زاوﻳﻮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺛﺎﺑﺘﻪ ده؟‬
‫‪ -5‬د ﻳﻮ ﻣﺜﻠﺚ د ﺧﺎرﺟﻲ زاوﻳﻮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ د ﻣﺜﻠﺚ د داﺧﻠﻲ زاوﻳﻮ د ﻣﺠﻤﻮﻋ‪＇ ３‬ﻮ ﭼﻨﺪه ده؟‬
‫‪128‬‬
 ‫د ﻳﻮ ﻣﺜﻠﺚ د ﺿﻠﻌﻮ ﺗﺮ ﻣﻨ‪＃‬‬
‫اړﻳﮑ‪３‬‬
‫اﻳﺎ ﮐﻮﻻى ﺷﻮ داﺳ‪ ３‬ﻣﺜﻠﺚ وﻟﺮو ﭼ‪ ３‬د دوو ﺿﻠﻌﻮ‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ درﻳﻤ‪ ３‬ﺿﻠﻌ‪＇ ３‬ﺨﻪ ﮐﻮﭼﻨ‪ ９‬وي؟‬
‫ﻓﻌﺂﻟﻴﺖ‬
‫‪ t‬د ‪ AB‬ﻳﻮ ﻗﻄﻌﻪ ﺧﻂ د ‪ 7cm‬ﭘﻪ اوږدواﻟﻰ رﺳﻢ ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪ t‬د ‪ A‬ﻟﻪ ！ﮑﻲ ＇ﺨﻪ ﻳﻮه داﻳﺮه د ‪ 4cm‬ﭘﻪ ﺷﻌﺎع او د ‪ B‬ﻟﻪ ！ﮑﻲ ＇ﺨﻪ ﻳﻮه داﻳﺮه د ‪ 5cm‬ﭘﻪ ﺷﻌﺎع‬
‫رﺳﻢ ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪ t‬د دواړوداﻳﺮو د ﺗﻘﺎﻃﻊ ！ﮑﻲ ﺗﻪ ‪ C‬وواﻳﺊ‪.‬‬
‫‪Δ‬‬
‫‪ t‬د ‪ ABC‬د ﻣﺜﻠﺚ د ‪ AC‬او ‪ BC‬د ﺿﻠﻌﻮ اوږدواﻟﻰ ＇ﻮﻣﺮه دى؟‬
‫‪ t‬ﺑﻞ ‪＄‬ﻞ د ‪ A‬ﻟﻪ ﻧﻘﻄ‪＇ ３‬ﺨﻪ ﻳﻮه داﻳﺮه د ‪ 4cm‬ﭘﻪ ﺷﻌﺎع او د ‪ B‬ﻟﻪ ﻧﻘﻄ‪＇ ３‬ﺨﻪ ﻳﻮه داﻳﺮه د ‪2cm‬‬
‫ﭘﻪ ﺷﻌﺎع رﺳﻢ ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪ t‬اﻳﺎ دا دواړه داﻳﺮې ﻳﻮ ﻟﻪ ﺑﻠﻪ ﺳﺮه ﻗﻄﻊ ﮐﻮي او ﻣﺜﻠﺚ ﺟﻮړ‪８４‬ي؟‬
‫‪ t‬ﮐﻪ د ‪ A‬ﻟﻪ ﻧﻘﻄ‪＇ ３‬ﺨﻪ ﻳﻮه داﻳﺮه د ‪ 4cm‬او د ‪ B‬ﻟﻪ ﻧﻘﻄ‪＇ ３‬ﺨﻪ ﻳﻮه داﻳﺮه د ‪ 3cm‬ﭘﻪ ﺷﻌﺎع رﺳﻢ‬
‫ﮐ‪７‬و‪ .‬اﻳﺎ دا دواړه داﻳﺮې ﻳﻮ ﻟﻪ ﺑﻞ ﺳﺮه ﻗﻄﻊ ﮐﻮي؟‬
‫‪ t‬ﭘﻪ ﭘﻮرﺗﻨﻴﻮ درﻳﻮ ﺣﺎﻟﺘﻮﻧﻮ ﮐ‪＇ ３‬ﻪ ﺗﻮﭘﻴﺮ دى ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﻳﻮه ﺣﺎﻟﺖ ﮐ‪ ３‬ﻣﻮ ﻣﺜﻠﺚ ﺟﻮړ ﮐ‪ ７‬او ﭘﻪ دوو ﻧﻮرو‬
‫ﺣﺎﻟﺘﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﻣﻮ وﻧﺸﻮ ﮐﻮﻟﻰ ﭼ‪ ３‬ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻪ ﺟﻮړ ﮐ‪７‬و‪.‬‬
‫‪A‬‬ ‫ﭘﻪ ﭘﻮرﺗﻨ‪ ３‬ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﮐ‪ ３‬ﻣﻮ وﻟﻴﺪل ﭼ‪ ３‬د ﻣﺜﻠﺚ د دوو ﺿﻠﻌﻮ‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻟﻪ درﻳﻤ‪ ３‬ﺿﻠﻌ‪＇ ３‬ﺨﻪ زﻳﺎﺗﻪ وي‪ .‬ﭘﻪ دې‬
‫‪Δ‬‬
‫ﻣﻌﻨﺎ ﭼ‪ ３‬د ‪ ABC‬ﭘﻪ ﻣﺜﻠﺚ ﮐ‪ ３‬د ‪ BC‬او ‪ AC‬د‬
‫‪B‬‬ ‫‪C‬‬
‫ﺿﻠﻌﻮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ د ‪＇ AB‬ﺨﻪ ﻟﻮﻳﻪ ده‪.‬‬
‫‪129‬‬
 ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ى ﻣﺜﺎل‪ :‬اﻳﺎ ﮐﻮﻻى ﺷﺊ ﭼ‪ ３‬ﻳﻮ داﺳ‪ ３‬ﻣﺜﻠﺚ رﺳﻢ ﮐ‪７‬ئ ﭼ‪ ３‬ﺿﻠﻌ‪ ３‬ﻳ‪ 6cm , 3cm ３‬او ‪ 8cm‬وي؟‬
‫ﺣﻞ‪ :‬ﺑﺎﻳﺪ وﮔﻮرو ﭼ‪ ３‬د ﻣﺜﻠﺚ د ﺿﻠﻌﻮ ﺗﺮ ﻣﻨ‪ ＃‬اړﻳﮑﻪ د ！ﻮﻟﻮ ﺿﻠﻌﻮ ﻟﭙﺎره ﺳﻤﻪ ده او ﮐﻪ ﻧﻪ؟‬
‫‪3+ 6 = 9 , 9 > 8‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪3 + 8 = 11 , 11 > 6‬‬
‫‪8‬‬
‫‪6 + 8 = 14 , 14 > 3‬‬ ‫ﻧﻮ ﮐﻮﻻى ﺷﻮ ﭼ‪ ３‬دا ﻣﺜﻠﺚ رﺳﻢ ﮐ‪７‬و ﺷﮑﻞ ﺗﻪ وﮔﻮرئ‪.‬‬
‫دوﻳﻢ ﻣﺜﺂل‪ :‬اﻳﺎ ﮐﻮﻻى ﺷﻮ ﭼ‪ ３‬ﻳﻮ داﺳ‪ ３‬ﻣﺜﻠﺚ رﺳﻢ ﮐ‪７‬و ﭼ‪ ３‬ﺿﻠﻌ‪ ３‬ﻳ‪ 6cm , 3cm ３‬او ‪2cm‬‬
‫وي؟‬
‫‪3+ 6 = 9 , 9 > 2‬‬
‫ﺣﻞ‪:‬‬
‫‪2 + 6 = 8 , 8> 3‬‬
‫‪3+ 2 = 5 , 5 < 6‬‬
‫د دې ﻟﭙﺎره ﭼ‪ ３‬ﻳﻮ ﻣﺜﻠﺚ رﺳﻢ ﮐ‪７‬و ﺑﺎﻳﺪ درې واړه ﺷﺮﻃﻮﻧﻪ ‪請‬ﺪق ﮐ‪７‬ي‪ .‬ﭘﻪ دې ﻣﻌﻨﺎ ﭼ‪ ３‬د دوو ﺿﻠﻌﻮ‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ درﻳﻤ‪ ３‬ﺿﻠﻌ‪＇ ３‬ﺨﻪ ﻟﻮﻳﻪ وي ﭘﻪ دې ﻣﺜﺎل ﮐ‪ 3 + 2 = 5 < 6 ３‬ده‪ ،‬ﻧﻮ ﻣﺜﻠﺚ ﻧﻪ‬
‫ﺟﻮړ‪８４‬ي‪.‬‬
‫ﮐﻪ د دوو ﺿﻠﻌﻮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻟﻪ درﻳﻤ‪ ３‬ﺿﻠﻌ‪＇ ３‬ﺨﻪ ﮐﻮﭼﻨ‪ ９‬وي ﻣﺜﻠﺚ ﻧﻪ ﺟﻮړ‪８４‬ي‪.‬‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫‪ -1‬اﻳﺎ ﮐﻮﻻى ﺷﻮ داﺳ‪ ３‬ﻳﻮ ﻣﺜﻠﺚ رﺳﻢ ﮐ‪７‬و ﭼ‪ ３‬دوه ﺿﻠﻌ‪ ３‬ﻳ‪ 7cm , 5cm ３‬او درﻳﻤﻪ ﺿﻠﻊ ﻳ‪ ３‬د‬
‫دواړو ﻧﻮرو ﺿﻠﻌﻮ د ﻣﺠﻤﻮﻋ‪ ３‬ﻟﻪ ﻧﻴﻤﺎﻳﻲ ﺳﺮه ﺑﺮاﺑﺮه وي؟‬
‫‪ -2‬د داﺳ‪ ３‬درﻳﻮ ﻗﻄﻌﻪ ﺧﻄﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﭼ‪ ３‬ﻳﻮ ﻗﻄﻌﻪ ﺧﻂ د دوو ﻗﻄﻌﻪ ﺧﻄﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋ‪＇ ３‬ﺨﻪ ﻟﻮى‬
‫وي وﻟ‪ ３‬ﻣﺜﻠﺚ ﻧﻪ ﺷﻮ رﺳﻤﻮﻻى؟‬
‫‪ -3‬ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬د ﺿﻠﻌﻮ د اﻧﺪازه ﮐﻮﻟﻮ ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ د ﺿﻠﻌﻮ ﺗﺮ ﻣﻨ‪ ＃‬اړﻳﮑﻪ ﭘﻪ ﮐ‪ ３‬و＇ﻴ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪A‬‬
‫‪A‬‬
‫‪B‬‬
‫‪B‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪C B‬‬ ‫‪C‬‬
‫)‪(a‬‬ ‫)‪(b‬‬ ‫)‪(c‬‬
‫‪ -4‬اﻳﺎ ﻳﻮ داﺳ‪ ３‬ﻗﺎﻳﻢ اﻟﺰاوﻳﻪ ﻣﺜﻠﺚ رﺳﻤﻮﻻى ﺷﺊ ﭼ‪ ３‬ﻗﺎﻳﻤ‪ ３‬ﺿﻠﻌ‪ ３‬ﻳ‪ 5cm ３‬او ‪ 3cm‬او د وﺗﺮ‬
‫اوږدواﻟﻰ ﻳ‪ 7cm ３‬وي؟‬
‫‪ -5‬اﻳﺎ ﻳﻮ ﻣﺘﺴﺎوي اﻟﺴﺎﻗﻴﻦ ﻣﺜﻠﺚ رﺳﻤﻮﻻى ﺷﺊ ﭼ‪ ３‬د ﻗﺎﻋﺪې اوږدواﻟﻰ ﻳ‪ ３‬د ﻳﻮه ﺳﺎق اوږدواﻟﻰ درې‬
‫ﭼﻨﺪه وي؟‬
‫‪130‬‬
 ‫ﻣﻀﻠﻊ ﮔﺎﻧ‪ ３‬ﻳﺎ ＇ﻮ ﺿﻠﻌ‪３‬‬
‫ﭘﻪ ﻣﺨﺎﻣﺦ ﺷﮑﻞ ﮐ‪ ３‬ﮐﻮﻣ‪ ３‬ﻣﻀﻠﻊ ﮔﺎﻧ‪３‬‬
‫وﻳﻨﺊ؟‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫‪ t‬ﻻﻧﺪې ﺟﺪول ﺗﻪ وﮔﻮرئ او د ﺳﺘﻮﻧﻮﻧﻮ ﺷﮑﻠﻮﻧﻪ ﺳﺮه ﭘﺮﺗﻠﻪ ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫＇ﻮ ﺿﻠﻌﻲ ﻧﻪ دي‬ ‫＇ﻮ ﺿﻠﻌﻲ دي‬ ‫ﻣﻨﻈﻤ‪＇ ３‬ﻮ ﺿﻠﻌﻲ)ﻣﻀﻠﻌ‪ ３‬ﮔﺎﻧ‪(３‬‬
‫• د ﻟﻮﻣ‪７‬ي او دوﻳﻢ ﺳﺘﻮن ﺷﮑﻠﻮﻧﻪ ﻟﻪ ﮐﻴ‪＇ ３２‬ﺨﻪ ＊‪ ３‬ﺧﻮاﺗﻪ ﺳﺮه ﭘﺮﺗﻠﻪ ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪ t‬ﭘﻪ ﮐﻮم ﺣﺎﻟﺖ ﮐ‪ ３‬ﻳﻮ ﺷﮑﻞ ﻣﻀﻠﻊ او ﭘﻪ ﮐﻮم ﺣﺎﻟﺖ ﮐ‪ ３‬ﻳﻮ ﺷﮑﻞ ﻣﻀﻠﻊ ﻧﻪ ده؟‬
‫‪ t‬د ﻳﻮې ﻣﻨﻈﻤ‪ ３‬ﻣﻀﻠﻌ‪ ３‬زاوﻳ‪ ３‬اﻧﺪازه وواﻳﺎﺳﺖ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ﻣﻨ‪ ＃‬ﮐ‪＇ ３‬ﻪ اړﻳﮑﻪ ﻟﺮي؟‬
‫اﻳﺎ دا ﺧﺼﻮ‪請‬ﻴﺖ ﭘﻪ ！ﻮﻟﻮ ﻣﻀﻠﻊ ﮔﺎﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﺷﺘﻪ دى؟‬
‫ﻟﻪ ﭘﻮرﺗﻨﻲ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ＇ﺨﻪ ＇ﺮﮔﻨﺪ‪８４‬ي ﭼ‪ ３‬ﻣﻀﻠﻊ ﻳﻮ ﺗ‪７‬ﻟﻰ ﻣﻨﮑﺴﺮ ﺧﻂ دى ﭼ‪ ３‬ﻳﻮازې ﻳﻮه ﺗ‪７‬ﻟ‪ ３‬ﻧﺎﺣﻴﻪ‬
‫وﻟﺮي‪.‬‬
‫‪131‬‬
 ‫ﮐﻪ د ﻳﻮې ﻣﻀﻠﻊ زاوﻳ‪ ３‬او ﺿﻠﻌ‪ ３‬ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي وي‪ ،‬ﻣﻨﻈﻤﻪ ﻣﻀﻠﻊ ورﺗﻪ واﻳ‪ ،３‬ﻫﻐﻪ ﻣﻀﻠﻊ ﭼ‪ ３‬زاوﻳ‪ ３‬او‬
‫ﺿﻠﻌ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي ﻧﻪ وي‪ ،‬د ﻏﻴﺮ ﻣﻨﻈﻤ‪ ３‬ﻣﻀﻠﻊ ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻳﺎد‪８４‬ي‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪ :‬ﻟﻪ ﻻﻧﺪې ﺷﮑﻠﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﮐﻮم ﻳﻮ‪ ،‬ﻳ‪＇ ３‬ﻮ ﺿﻠﻌﻲ)ﻣﻀﻠﻊ( ده؟‬
‫)‪(a‬‬ ‫)‪(b‬‬ ‫)‪(c‬‬
‫)‪(d‬‬ ‫)‪(e‬‬ ‫)‪(f‬‬
‫ﺣﻞ‪ :‬د )‪ (a‬ﺷﮑﻞ ﻳﻮ ﺗ‪７‬ﻟﻰ ﺷﮑﻞ ﻧﻪ دى‪ ،‬ﻧﻮ ﻳﻮه ﻣﻀﻠﻊ ﻫﻢ ﻧﻪ ده‪.‬‬
‫د )‪ (b‬ﺷﮑﻞ ﺗ‪７‬ﻟﻰ ﺧﻮ ﻣﻨﮑﺴﺮ ﺧﻂ ﻧﻪ دى‪ ،‬ﻧﻮ ﻳﻮه ﻣﻀﻠﻊ ﻧﻪ ده‪.‬‬
‫د )‪ (c‬ﺷﮑﻞ ﻳﻮ ﺗ‪７‬ﻟﻰ ﻣﻨﮑﺴﺮ ﺧﻂ دى‪ ،‬ﻧﻮ ﻳﻮه ﻣﻀﻠﻊ ده‪.‬‬
‫د )‪ (d‬ﺷﮑﻞ ﻳﻮ ﺗ‪７‬ﻟﻰ ﻣﻨﮑﺴﺮ ﺧﻂ دى‪ ،‬ﻧﻮ ﻳﻮه ﻣﻀﻠﻊ)＇ﻮ ﺿﻠﻌﻲ( ده‪.‬‬
‫د )‪ (e‬ﺷﮑﻞ ﻳﻮ ﺗ‪７‬ﻟﻰ ﻣﻨﮑﺴﺮ ﺧﻂ دى‪ ،‬ﻧﻮ ﻳﻮه ﻣﻀﻠﻊ)＇ﻮ ﺿﻠﻌﻲ( ده‪.‬‬
‫د )‪ (f‬ﺷﮑﻞ ﻳﻮ ﺗ‪７‬ﻟﻰ ﻣﻨﮑﺴﺮ ﺧﻂ دى اوﭘﻪ ！ﻮﻟﻮ ﭘﻮرﺗﻨﻴﻮ ﺷﮑﻠﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﻳﻮازﻳﻨﻰ ﺷﮑﻞ دى ﭼ‪ ３‬ﺿﻠﻌ‪３‬‬
‫ﻳ‪ ３‬ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي دي‪ ،‬ﻧﻮ ﻳﻮه ﻣﻨﻈﻤﻪ ﻣﻀﻠﻊ ده او ﻧﻮرې ﭘﻮرﺗﻨ‪ ９‬ﻣﻀﻠﻊ ﮔﺎﻧ‪ ،３‬د ﻏﻴﺮ ﻣﻨﻈﻤﻮ ﻣﻀﻠﻊ ﮔﺎﻧﻮ‬
‫ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻳﺎد‪８４‬ي‪.‬‬
‫ﻣﻀﻠﻊ)＇ﻮﺿﻠﻌﻲ( ﻳﻮه ﺗ‪７‬ﻟ‪ ３‬ﻧﺎﺣﻴﻪ ده ﭼ‪ ３‬د ＇ﻮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﻮ ﻗﻄﻌﻪ ﺧﻄﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﺗﻘﺎﻃﻊ ＇ﺨﻪ ﺟﻮړ‪８４‬ي‪ ،‬ﭼ‪３‬‬
‫ﻫﻴ＆ ﮐﻠﻪ دوه ﺧﻄﻮﻧﻪ د ﻳﻮه ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺧﻂ ﭘﻪ اﻣﺘﺪاد ﻧﻪ وي او د ﻣﻀﻠﻌ‪ ３‬ﻫﺮ رآس ﻳﻮازې او ﻳﻮازې د دوو‬
‫ﻗﻄﻌﻪ ﺧﻄﻮﻧﻮ د ﺗﻘﺎﻃﻊ ！ﮑﻰ وي‪.‬‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫‪！ -1‬ﻮل ﻫﻐﻪ ﺷﮑﻠﻮﻧﻪ ﭼ‪ ３‬ﺗﺮ اوﺳﻪ ﻳ‪ ３‬ﭘﻴﮋﻧﺊ د ＇ﻮ ﺿﻠﻌﻲ ‪－‬ﺎﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬واﺧﻠﺊ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻫﻐﻪ ＇ﻮ ﺿﻠﻌﻲ ﮔﺎﻧ‪ ３‬ﭼ‪ ３‬ﺗﺮ اوﺳﻪ ﻳ‪ ３‬ﭘ‪５‬ﮋﻧﺊ ﮐﻮﻣ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻣﻨﻈﻤ‪＇ ３‬ﻮ ﺿﻠﻌﻲ ﮔﺎﻧ‪ ３‬دي‪ ،‬ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬واﺧﻠﺊ؟‬
‫‪ -3‬اﻳﺎ ﻣﺴﺘﻄﻴﻞ‪ ،‬ذوزﻧﻘﻪ او ﻣﻌﻴﻦ ﻣﻨﻈﻤ‪ ３‬ﻣﻀﻠﻌ‪ ３‬ﮔﺎﻧ‪＇)３‬ﻮ ﺿﻠﻌﻲ ﮔﺎﻧ‪ (３‬دي؟ وﻟ‪３‬؟‬
‫‪ -4‬اﻳﺎ ﻳﻮ ﻗﺎﻳﻢ اﻟﺰاوﻳﻪ ﻣﺘﺴﺎوي اﻟﺴﺎﻗﻴﻦ ﻣﺜﻠﺚ ﻳﻮه ﻣﻨﻈﻤﻪ ＇ﻮ ﺿﻠﻌ‪ ３‬ده؟ وﻟ‪３‬؟‬
‫‪ -5‬اﻳﺎ ﻳﻮ ﻣﺘﺴﺎوي اﻻﺿﻼع ﻣﺜﻠﺚ ﻳﻮه ﻣﻨﻈﻤﻪ ﻣﻀﻠﻊ ده؟ وﻟ‪３‬؟‬
‫‪ -6‬ﮐﻪ درې ﺷﮑﻠﻮﻧﻪ ﻳﻮ ﻣﺴﺘﻄﻴﻞ‪ ،‬ﻳﻮه داﻳﺮه او ﻳﻮه ﻣﺮﺑﻊ ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬وﻧﻴﺴﻮ‪ ،‬ﮐﻮم ﻳﻮ ﻟﻪ دې ﺷﮑﻠﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ‬
‫ﻣﻀﻠﻊ ﻧﻪ ده‪ ،‬ﮐﻮم ﻳﻮ ﻳ‪ ３‬ﻣﻨﻈﻤﻪ ﻣﻀﻠﻊ او ﮐﻮﻣﻪ ﻳﻮ ﻳ‪ ３‬ﻏﻴﺮ ﻣﻨﻈﻤﻪ ﻣﻀﻠﻊ ده؟‬
‫‪132‬‬
 ‫د ﻳﻮې ﻣﻀﻠﻊ د داﺧﻠﻲ زاوﻳﻮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬
‫‪90º‬‬ ‫‪90º‬‬ ‫د ﻣﺨﺎﻣﺦ ﻣﻀﻠﻊ ﮔﺎﻧﻮ د داﺧﻠﻲ زاوﻳﻮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬
‫? = ‪90º + 90º + 90º + 90º‬‬ ‫＇ﻮ درﺟ‪ ３‬ده؟‬
‫‪90º‬‬ ‫‪90º‬‬
‫‪108º‬‬
‫‪108º‬‬ ‫‪108º‬‬
‫‪108º 108º‬‬
‫? = ‪108º + 108º + 108º + 108º + 108º‬‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫‪ t‬ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ﺷﮑﻠﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﻫﺮې ﺿﻠﻌ‪ ３‬ﺗﻪ اﻣﺘﺪاد ورﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫)‪(a‬‬ ‫)‪(b‬‬ ‫)‪(c‬‬ ‫)‪(d‬‬ ‫)‪(e‬‬
‫‪ t‬د )‪ (e‬او )‪ (a‬ﺷﮑﻠﻮﻧﻪ د )‪ (d) ،(b‬او )‪ (c‬ﻟﻪ ﺷﮑﻠﻮﻧﻮ ﺳﺮه ＇ﻪ ﺗﻮﭘﻴﺮ ﻟﺮي؟‬
‫ﻟﻪ ﭘﻮرﺗﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ＇ﺨﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﭘﻪ ﻻس را‪＄‬ﻲ ﭼ‪ ３‬د ‪＄‬ﻴﻨﻮ ﻣﻀﻠﻊ ﮔﺎﻧﻮ د ‪＄‬ﻴﻨﻮ ﺿﻠﻌﻮ اﻣﺘﺪاد د ＇ﻮ ﺿﻠﻌﻲ‬
‫ﮔﺎﻧﻮ ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ ﺗﻴﺮ‪８４‬ي‪ ،‬ﭼ‪ ３‬داﺳ‪＇ ３‬ﻮ ﺿﻠﻌﻲ ﺗﻪ ﻣﻘﻌﺮه ＇ﻮ ﺿﻠﻌﻲ واﻳﻲ‪ .‬او ﻫﻐﻪ ﻣﻀﻠﻊ ﮔﺎﻧ‪ ３‬ﭼ‪ ３‬د ﺿﻠﻌﻮ‬
‫اﻣﺘﺪاد ﻳ‪ ３‬د ﻣﻀﻠﻊ ﻟﻪ ﻣﻨ‪＇ ＃‬ﺨﻪ ﻧﻪ ﺗﻴﺮﻳ‪８‬ي‪ ،‬ﻣﺤﺪﺑﻪ ﻣﻀﻠﻊ ﺑﻠﻞ ﮐ‪８５‬ي‪ .‬ﭘﺎﺗ‪ ３‬دې ﻧﻪ وي ﮐﻪ د ﻣﻀﻠﻊ ﻟﻪ ﻧﻮم‬
‫ﺳﺮه د ﻣﻘﻌﺮې او ﻣﺤﺪﺑ‪ ３‬ﻧﻮم وﻧﻪ وﻳﻞ ﺷﻲ ﻣﻮﺧﻪ)ﻫﺪف( ﺗﺮې ﻣﺤﺪﺑﻪ ﻣﻀﻠﻊ ده‪.‬‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫‪ t‬د ‪＇ ABCD‬ﻠﻮر ﺿﻠﻌﻲ ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬وﻧﻴﺴﺊ‪.‬‬
‫‪ t‬د دې ＇ﻠﻮر ﺿﻠﻌﻲ داﺧﻠﻲ زاوﻳ‪ ３‬د ﻧﻘﺎﻟ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ اﻧﺪازه ﮐ‪７‬ئ او د زاوﻳﻮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻳ‪ ３‬ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪ t‬د ＇ﻠﻮر ﺿﻠﻌﻲ ﻳﻮ ﻗﻄﺮ رﺳﻢ ﮐ‪７‬ئ‪ ،‬دا ﻗﻄﺮ ＇ﻠﻮر ﺿﻠﻌﻲ ﭘﻪ ＇ﻮ ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻮ وﻳﺸﻲ؟‬
‫‪ t‬د داﺧﻠﻲ زاوﻳﻮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ د ﻧﻘﺎﻟ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣﺮﺳﺘ‪ ３‬ﭘﺮﺗﻪ ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪133‬‬
 ‫‪ t‬ﮐﻪ د دې ﻗﻄﺮ ﭘﺮ ‪＄‬ﺎى ﻣﻮ د ＇ﻠﻮر ﺿﻠﻌﻲ ﺑﻞ ﻗﻄﺮ رﺳﻢ ﮐ‪７‬ى‬
‫د ﺿﻠﻌﻮ ﺷﻤ‪５‬ﺮ‬ ‫د داﺧﻠﻲ زاوﻳﻮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬
‫واى اﻳﺎ ﭘﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮐ‪ ３‬ﺑﻪ ﺗﻮﭘﻴﺮ راﻏﻠﻰ واى؟‬
‫‪ t‬ﻳﻮه ﭘﻨ‪％‬ﻪ ﺿﻠﻌﻲ رﺳﻢ ﮐ‪７‬ئ او د دې ﭘﻨ‪％‬ﻪ ﺿﻠﻌﻲ ﻟﻪ ﻳﻮه‬
‫‪3‬‬ ‫˚‪1 × 180‬‬
‫رآس ﻧﻪ دوه اﺧﺘﻴﺎري)ﮐﻴﻔﻲ( ﻗﻄﺮوﻧﻪ رﺳﻢ ﮐ‪７‬ئ‪ ،‬د ﭘﻨ‪％‬ﻪ‬
‫‪4‬‬ ‫˚‪2 × 180‬‬
‫‪5‬‬
‫ﺿﻠﻌﻲ د داﺧﻠﻲ زاوﻳﻮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ؟‬
‫˚‪3 × 180‬‬
‫‪6‬‬ ‫˚‪4 × 180‬‬
‫‪ t‬ﻳﻮه ﺷﭙ‪ ８‬ﺿﻠﻌﻲ رﺳﻢ ﮐ‪７‬ئ‪ ،‬ﻓﮑﺮ وﮐ‪７‬ئ ﭼ‪＇ ３‬ﻮ ﻗﻄﺮوﻧﻪ‬
‫·‬ ‫·‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ رﺳﻢ ﮐ‪７‬و‪ ،‬ﺗﺮ ＇ﻮ د ﺷﭙ‪ ８‬ﺿﻠﻌﻲ د داﺧﻠﻲ زاوﻳﻮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬
‫·‬ ‫·‬ ‫ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬و‪.‬‬
‫·‬ ‫·‬ ‫‪ t‬ﻣﺨﺎﻣﺦ ﺟﺪول ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻮ ﮐﺘﺎﺑﭽﻮ ﮐ‪ ３‬وﻟﻴﮑﺊ او ډک ﻳ‪３‬‬
‫ﮐ‪７‬ئ‪ ،‬د ﺿﻠﻌﻮ د ﻫﺮ ﺷﻤ‪５‬ﺮ ﭘﻪ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﮐ‪ ３‬ﮐﻮم ﻋﺪد ﭘﻪ ‪180 o‬‬
‫ﮐ‪ ３‬ﺿﺮﺑﻴ‪８‬ي‪ ،‬دا ﻋﺪد د ＇ﻮ ﺿﻠﻌ‪ ３‬د ﺿﻠﻌﻮ ﻟﻪ ﺷﻤ‪５‬ﺮ ﺳﺮه‬
‫＇ﻪ اړﻳﮑﻪ ﻟﺮي؟‬
‫‪ t‬اﻳﺎ ا！ﮑﻠﻮﻻى ﺷﺊ ﭼ‪ ３‬د ﻳﻮې اﺗﻪ ﺿﻠﻌﻲ د داﺧﻠﻲ زاوﻳﻮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ＇ﻮ درﺟ‪ ３‬ده؟‬
‫‪t‬د ‪ n‬ﺿﻠﻌﻲ د داﺧﻠﻲ زاوﻳﻮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ＇ﻮﻣﺮه ده؟‬
‫ﻟﻪ ﭘﻮرﺗﻨﻲ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ＇ﺨﻪ ＇ﺮﮔﻨﺪﻳ‪８‬ي ﭼ‪ S = (n − 2)180 o ３‬ده ﭼ‪ ３‬دﻟﺘﻪ ‪ S‬د داﺧﻠﻲ زاوﻳﻮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬
‫او ‪ n‬د ﻣﻀﻠﻊ د ﺿﻠﻌﻮ ﺷﻤ‪５‬ﺮ ＊ﮑﺎره ﮐﻮي‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪ :‬د ﻳﻮې ﻟﺲ ﺿﻠﻌﻲ د داﺧﻠﻲ زاوﻳﻮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ＇ﻮ درﺟ‪ ３‬ده؟ او ﻫﻢ وواﻳﺎﺳﺖ ﭼ‪ ３‬د ﻳﻮې ﻗﺎﻳﻤ‪３‬‬
‫زاوﻳ‪＇ ３‬ﻮ ﺑﺮاﺑﺮه ﮐ‪８５‬ي؟‬
‫‪S = (n − 2) × 180 o = (10 − 2) × 180 o = 8 × 180 o = 1440 o‬‬ ‫ﺣﻞ‪:‬‬
‫ﭼ‪ ３‬د ﻳﻮې ﻗﺎﻳﻤ‪ ３‬زاوﻳ‪ ３‬د )‪(16‬ﭼﻨﺪه ﺳﺮه ﺑﺮاﺑﺮه ده‪.‬‬
‫د ﻳﻮې ﻣﻀﻠﻊ د داﺧﻠﻲ زاوﻳﻮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ د ﻣﻀﻠﻊ د ﺿﻠﻌﻮ ﭘﻪ ﺷﻤ‪５‬ﺮ ﭘﻮرې اړه ﻟﺮي‪.‬‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫‪ -1‬ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ﻣﻀﻠﻊ ﮔﺎﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﻣﺤﺪﺑ‪ ３‬او ﻣﻘﻌﺮې ﻣﻀﻠﻊ ﮔﺎﻧ‪ ３‬و＊ﺎﻳﺎﺳﺖ؟‬
‫)‪(a‬‬ ‫)‪(d‬‬
‫)‪(b‬‬ ‫)‪(c‬‬
‫‪ -2‬د ﻳﻮې دوﻟﺲ ﺿﻠﻌﻲ د داﺧﻠﻲ زاوﻳﻮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ؟‬
‫‪ -3‬د ﻳﻮې اﺗﻪ ﺿﻠﻌﻲ د داﺧﻠﻲ زاوﻳﻮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ د ﻳﻮې ﻗﺎﻳﻤ‪ ３‬زاوﻳ‪＇ ３‬ﻮ ﺑﺮاﺑﺮه ﮐ‪８５‬ي؟‬
‫‪ -4‬د ﻳﻮ ﻣﺜﻠﺚ‪ ،‬ﻳﻮې ﻣﺮﺑﻊ‪ ،‬ﻳﻮ ﻣﺴﺘﻄﻴﻞ او ﻳﻮې ﺷﻞ ﺿﻠﻌﻲ د داﺧﻠﻲ زاوﻳﻮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ د ﭘﻮرﺗﻨﻲ ﻓﻮرﻣﻮل‬
‫ﻟﻪ ﻣﺨ‪ ３‬ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪134‬‬
 ‫د ﻳــﻮې ﻣﻀﻠﻊ)＇ﻮ ﺿﻠﻌﻲ( د‬
‫ﺧﺎرﺟﻲ زاوﻳﻮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬
‫‪72º‬‬
‫‪72º‬‬ ‫اﻳــﺎ ﮐــﻮﻻى ﺷــﺊ ﭼــ‪ ３‬وواﻳــﺊ د ﻳــﻮې‬
‫ﻣﻀﻠﻊ)＇ﻮﺿﻠﻌــﻲ( د ﺧﺎرﺟــﻲ زاوﻳﻮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬
‫‪72º‬‬ ‫＇ﻮ درﺟ‪ ３‬ده؟‬
‫‪72º‬‬
‫‪72º‬‬
‫? = ‪72º + 72º + 72º + 72º + 72º‬‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫‪Δ‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪ t‬د ‪ ABC‬ﻳﻮ ﻣﺜﻠﺚ ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬وﻧﻴﺴﺊ‪.‬‬
‫‪ t‬د ‪ AB‬ﺿﻠﻌﻲ ﺗﻪ ﻟﻪ ‪＇ A‬ﺨﻪ ‪ B‬ﺗﻪ اﻣﺘﺪاد ورﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪ t‬د ‪ BC‬ﺿﻠﻌ‪ ３‬ﺗﻪ ﻟﻪ ‪＇ B‬ﺨﻪ ‪ C‬ﺗﻪ اﻣﺘﺪاد ورﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪B‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪ t‬د ‪ AC‬ﺿﻠﻌ‪ ３‬ﺗﻪ ﻟﻪ ‪＇ C‬ﺨﻪ ‪ A‬ﺗﻪ اﻣﺘﺪاد ورﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪ t‬د دې ﻣﺜﻠﺚ درې ﺧﺎرﺟﻲ زاوﻳ‪ ３‬و＊ﺎﻳﺎﺳﺖ او ﻧﻮم ﭘﺮې ﮐ‪８５‬دئ‪.‬‬
‫‪ t‬ﻻﻧﺪې ﺟﺪول ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻮ ﮐﺘﺎﺑﭽﻮ ﮐ‪ ３‬وﻟﻴﮑﺊ او ډک ﻳ‪ ３‬ﮐ‪７‬ئ‪:‬‬
‫ﻣﻀﻠﻊ ﮔﺎﻧ‪３‬‬ ‫د داﺧﻠﻲ زاوﻳﻮ‬ ‫د ﺧﺎرﺟﻲ زاوﻳﻮ‬ ‫د داﺧﻠﻲ او ﺧﺎرﺟﻲ‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬ ‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬ ‫زاوﻳﻮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬
‫? = ‪............. × 180o‬‬ ‫? = ‪........................... .......... − .........‬‬
‫درې ﺿﻠﻌﻲ‬
‫? = ‪............. × 180o‬‬ ‫? = ‪........................... .......... − .........‬‬
‫＇ﻠﻮر ﺿﻠﻌﻲ‬
‫? = ‪............. × 180o‬‬ ‫? = ‪........................... .......... − .........‬‬
‫ﭘﻨ‪％‬ﻪ ﺿﻠﻌﻲ‬
‫? = ‪............. × 180o‬‬ ‫? = ‪........................... .......... − .........‬‬
‫ﺷﭙ‪ ８‬ﺿﻠﻌﻲ‬
‫‪...‬‬ ‫‪...‬‬ ‫‪...‬‬ ‫‪...‬‬
‫‪ t‬ﻳﻮه ＇ﻠﻮر ﺿﻠﻌﻲ رﺳﻢ او ﺧﺎرﺟﻲ زاوﻳ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬و＊ـﺎﻳﺎﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ t‬ﻳﻮه ﭘﻨ‪％‬ﻪ ﺿﻠﻌﻲ رﺳﻢ او ﺧﺎرﺟﻲ زاوﻳ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬و＊ﺎﻳﺎﺳﺖ‪:‬‬
‫ﭘﻮرﺗﻨﻰ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ＊ﮑﺎره ﮐﻮي ﭼ‪ ３‬د ﻳﻮې ﻣﻀﻠﻊ د ﺧﺎرﺟﻲ زاوﻳﻮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ‪ 360 o‬ده او د ﺿﻠﻌﻮﭘﻪ‬
‫ﺷﻤ‪５‬ﺮ ﭘﻮرې اړه ﻧﻠﺮي‪.‬‬
‫‪135‬‬
 ‫‪A 2‬‬ ‫‪D‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1 2‬‬ ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ى ﻣﺜﺎل‪ :‬د ﻳﻮې ﻣﺮﺑﻊ د ﺧﺎرﺟﻲ زاوﻳﻮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ى د ﺷﮑﻞ ﻟﻪ‬
‫ﻣﺨ‪ ３‬او ﺑﻴﺎ ﻳ‪ ３‬د ﻓﻮرﻣﻮل ﻟﻪ ﻣﺨ‪ ３‬ﭘﻴﺪا او ﺳﺮه ﭘﺮﺗﻠﻪ ﻳ‪ ３‬ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫ﺣﻞ‪＇ :‬ﺮﻧﮕﻪ ﭼ‪ ３‬ﭘﻮﻫ‪８５‬و د ﻳﻮه ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺧﻂ ﻳﻮې ﺧﻮا ﺗﻪ د زاوﻳﻮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬
‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪ 180 o‬ده‪.‬‬
‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬
‫‪B‬‬ ‫‪2 C‬‬ ‫‪A + A = 90 o + 90 o = 180 o‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪B1 + B 2 = 90 o + 90 o = 180 o‬‬
‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬
‫‪C1 + C 2 = 90 o + 90 o = 180 o‬‬ ‫‪D1 + D 2 = 90 o + 90 o = 180 o‬‬
‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬
‫‪A 2 + B 2 + C 2 + D 2 = 90 o + 90 o + 90 o + 90 o = 360 o‬‬ ‫ﻧﻮ د ﻣﺮﺑﻊ د ﺧﺎرﺟﻲ زاوﻳﻮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﺴﺎوي ده ﭘﻪ‪:‬‬
‫دوﻳﻢ ﻣﺜﺎل‪ :‬د ﻳﻮه ﻗﺎﻳﻢ اﻟﺰاوﻳﻪ ﻣﺘﺴﺎوي اﻟﺴﺎﻗﻴﻦ ﻣﺜﻠﺚ د ﺧﺎرﺟﻲ زاوﻳﻮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪Δ‬‬
‫‪A‬‬ ‫ﺣﻞ‪ :‬د ‪ ABC‬ﻳﻮ ﻗﺎﻳﻢ اﻟﺰاوﻳﻪ ﻣﺘﺴﺎوي اﻟﺴﺎﻗﻴﻦ ﻣﺜﻠﺚ رﺳﻢ ﮐ‪７‬ئ‪ ،‬ﺿﻠﻌﻮ ﺗﻪ ﻳ‪３‬‬
‫‪2‬‬ ‫اﻣﺘﺪاد ورﮐ‪７‬ئ‪ ،‬ﺗﺮ ＇ﻮ ﺧﺎرﺟﻲ زاوﻳ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﺟﻮړې ﺷﻲ ﻟﻴﺪل ﮐ‪８５‬ي ﭼ‪:３‬‬
‫‪45°‬‬ ‫∧‬
‫‪A 2 =180o − 45o = 135o‬‬
‫∧‬
‫‪90°‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪B2 = 180o − 90o = 90o‬‬
‫‪45°‬‬
‫‪B‬‬ ‫‪C‬‬
‫∧‬
‫‪2‬‬ ‫‪C2 = 180o − 45o = 135o‬‬
‫ﻧﻮ د ﻣﺜﻠﺚ ﺧﺎرﺟﻲ زاوﻳﻮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻳ‪ ３‬ﻣﺴﺎوي ده ﭘﻪ‪:‬‬
‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬
‫‪A 2 + B2 + C2 =135o + 90o + 135o = 360o‬‬
‫د ﻳﻮې ﻣﻀﻠﻊ د ﺧﺎرﺟﻲ زاوﻳﻮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ‪ 360 o‬ده او د ﻣﻀﻠﻊ د ﺿﻠﻌﻮ ﭘﻪ ﺷﻤ‪５‬ﺮ ﭘﻮرې اړه ﻧﻪ ﻟﺮي‪.‬‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫‪ -1‬د ﻳﻮ ﻣﺘﺴﺎوي اﻻﺿﻼع ﻣﺜﻠﺚ د ﺧﺎر ﺟﻲ زاوﻳﻮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﮐﻪ ﭘﻪ ﻳﻮ ﻣﺘﺴﺎوي اﻟﺴﺎﻗﻴﻦ ﻣﺜﻠﺚ ﮐ‪ ３‬د دوو ﺳﺎﻗﻮﻧﻮ ﺗﺮ ﻣﻨ‪ ＃‬زاوﻳﻪ ‪ o‬وي‪ ،‬ددې ﻣﺜﻠﺚ د ﺧﺎرﺟﻲ‬
‫‪80‬‬
‫زاوﻳﻮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪ -3‬د ﻳﻮې ﻣﻨﻈﻤ‪ ３‬ﻟﺲ ﺿﻠﻌﻲ د ﺧﺎرﺟﻲ زاوﻳﻮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪ -4‬د ﻣﺴﺘﻄﻴﻞ ﻫﺮه ﺧﺎرﺟﻲ زاوﻳﻪ ＇ﻮ درﺟ‪ ３‬ده؟ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻳ‪ ３‬ﭘﻪ ﻻس راوړئ‪.‬‬
‫‪136‬‬
 ‫اﻧﻄﺒﺎق ﻣﻨﻮوﻧﮑﻰ ﺷﮑﻠﻮﻧﻪ‬
‫ﻟﮑﻪ ＇ﻨﮕﻪ ﭼ‪ ３‬ﭘﻮﻫ‪８５‬ئ‪ ،‬زﻳﺎت ﻗﻠﻔﻮﻧﻪ دوه ﻳﺎ درې ﮐﻠﻲ‬
‫ﮔﺎﻧ‪ ３‬ﻟﺮي‪ .‬وﻟ‪３‬؟ دا ﮐﻠﻲ ﮔﺎﻧ‪ ３‬ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ﻣﻨ‪ ＃‬ﮐ‪＇ ３‬ﻪ‬
‫اړﻳﮑﻪ ﻟﺮي ﭼ‪ ３‬ﻗﻠﻒ ﭘﺮې ﺧﻼ‪８５請‬ي‪ ،‬اﻳﺎ ﭘﻪ ﻻﻧﺪې‬
‫‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﺳﻢ ‪＄‬ﻮاب ﺷﺘﻪ دى؟‬
‫اﻟﻒ( ‪＄‬ﮑﻪ ﭼ‪ ３‬دا ﮐﻠﻲ ﮔﺎﻧ‪ ３‬ﻳﻮ رﻧﮓ ﻟﺮي‪.‬‬
‫ب( ‪＄‬ﮑﻪ ﭼ‪ ３‬د دې ﮐﻠﻲ ﮔﺎﻧﻮ اوږدواﻟﻰ ﻳﻮ ﺷﻰ دي‪.‬‬
‫پ( ‪＄‬ﮑﻪ ﭼ‪ ３‬ﻳﻮ ﺷﺎن ﻏﺎ＊ﻮﻧﻪ ﻟﺮي‪.‬‬
‫ت( ‪＄‬ﮑﻪ ﭼ‪ ３‬د دې ﮐﻠﻲ ﮔﺎﻧﻮ ﭘﻨ‪６‬واﻟﻰ ﺑﺮاﺑﺮ دى‪.‬‬
‫ج( د ب‪ ،‬پ او ث ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ﺳﻢ دي‪.‬‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫‪ t‬د ﮐﺎﻏﺬ ﭘﺮ ﻣﺦ ﻳﻮه داﺳ‪ ３‬ﻣﺮﺑﻊ رﺳﻢ ﮐ‪７‬ئ ﭼ‪ ３‬ﻫﺮه ﺿﻠﻊ ﻳ‪ 4cm ３‬وي او اﻟﻒ ورﺗﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬
‫‪ t‬د ﮐﺎﻏﺬ ﭘﺮ ﻣﺦ ﻳﻮه داﺳ‪ ３‬ﻣﺮﺑﻊ رﺳﻢ ﮐ‪７‬ئ ﭼ‪ ３‬ﻫﺮه ﺿﻠﻊ ﻳ‪ 6cm ３‬وي او)ب( ورﺗﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬
‫‪ t‬د ﮐﺎﻏﺬ ﭘﺮ ﻣﺦ ﻳﻮه داﺳ‪ ３‬ﻣﺮﺑﻊ رﺳﻢ ﮐ‪７‬ئ ﭼ‪ ３‬ﻫﺮه ﺿﻠﻊ ﻳ‪ 4cm ３‬وي او)پ( ورﺗﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬
‫‪ t‬دا ﻣﺮﺑﻊ ﮔﺎﻧ‪ ３‬د ﻗﻴﭽﻲ ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ ﺟﻼ ﮐ‪７‬ئ او دوه ﭘﻪ دوه ﻳ‪ ３‬ﻳﻮ ﭘﺮ ﺑﻞ ﮐ‪８５‬دئ او ﺳﺮه ﻳ‪ ３‬ﭘﺮﺗﻠﻪ ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫د دوه اﻧﻄﺒﺎق ﻣﻨﻮوﻧﮑﻮ ﺷﮑﻠﻮ ﺗﺮ ﻣﻨ‪ ＃‬د ≅ ﻋﻼﻣﻪ ﮐﺎرول ﮐ‪８５‬ي‪.‬‬
‫ﻟﻮﻣ‪７‬ى ﻣﺜﺎل‪ :‬ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ﺷﮑﻠﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬اﻧﻄﺒﺎق ﻣﻨﻮوﻧﮑﻲ ﺷﮑﻠﻮﻧﻪ و＊ﺎﻳﺎﺳﺖ)اړوﻧﺪه ﻋﺪدوﻧﻪ ﭘﻪ ﺳﺎﻧﺘﻲ ﻣﺘﺮ‬
‫‪4‬‬ ‫ﺳﺮه د ﺷﮑﻠﻮﻧﻮ د ﺿﻠﻌﻮ اوږدواﻟﻰ ＊ﮑﺎره ﮐﻮي(‪.‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫ﺣﻞ‪ :‬د ‪ a‬او ‪ c‬ﺟﻮړه ﺷﮑﻠﻮﻧﻪ ﻳﻮ ﻟﻪ ﺑﻞ ﺳﺮه‬
‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪4‬‬
‫)‪(a‬‬ ‫اﻧﻄﺒﺎق ﻣﻨﻮوﻧﮑﻲ دي ﻟﻴﮑﻦ د ‪ b‬ﺷﮑﻠﻮﻧﻪ ﻳﻮ‬
‫)‪(b‬‬ ‫ﻟﻪ ﺑﻞ ﺳﺮه اﻧﻄﺒﺎق ﻣﻨﻮوﻧﮑﻲ ﻧﻪ دي‪.‬‬
‫‪2‬‬
‫‪4‬‬
‫‪4‬‬
‫)‪(c‬‬
‫دوﻳﻢ ﻣﺜﺎل‪ :‬ﻳﻮ اﺧﺘﻴﺎري ﻣﺴﺘﻄﻴﻞ رﺳﻢ ﮐ‪７‬ئ‪＇ ،‬ﺮﻧﮕﻪ ﮐﻮﻻى ﺷﻮ‪ ،‬ﭼ‪ ３‬ﻳﻮ ﺑﻞ داﺳ‪ ３‬ﻣﺴﺘﻄﻴﻞ رﺳﻢ ﮐ‪７‬و‬
‫ﭼ‪ ３‬د ﻟﻮﻣ‪７‬ي ﻣﺴﺘﻄﻴﻞ ﺳﺮه ﻣﻨﻄﺒﻖ وي‪ .‬دا ﮐﺎر ＇ﻨﮕﻪ ﺳﺮﺗﻪ رﺳﻮﻻى ﺷﺊ‪.‬‬
‫‪137‬‬
 ‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬ ‫ﺣﻞ‪ :‬ﭘﻪ دوه ډوﻟﻪ دا ﮐﺎر ﺳﺮﺗﻪ رﺳﻮو‪.‬‬
‫‪ -1‬د ‪ ABCD‬ﻳﻮ ﻣﺴﺘﻄﻴﻞ ﭘﻪ ﺗﻴﺰ رﻧﮓ ﺳﺮه رﺳﻤﻮو‪ ،‬ﺑﻴﺎ ﻳﻮ ﻧﺮۍ ﮐﺎﻏﺬ‬
‫ددې ﻣﺴﺘﻄﻴﻞ ﭘﺮ ﻣﺦ ږدو‪ ،‬د ﮐﺎﻏﺬ ﭘﺮ ﻣﺦ ﭘﻨﺴﻞ ﭘﺮې ﮔﺮ‪＄‬ﻮو اود ﮐﺎﻏﺬ ﭘﺮ‬
‫‪D‬‬ ‫ﻣﺦ ﺑﻞ ﻣﺴﺘﻄﻴﻞ رﺳﻤﻮو‪ ،‬اوس ﻧﻮ دا دواړه ﺷﮑﻠﻮﻧﻪ ﻳﻮ ﻟﻪ ﺑﻠﻪ ﺳﺮه ﻣﻨﻄﺒﻖ ‪C‬‬
‫‪E‬‬ ‫‪F‬‬ ‫دي‪.‬‬
‫‪＇ -2‬ﺮﻧﮕﻪ ﭼ‪ ３‬ﭘﻮﻫ‪８５‬و‪ ،‬د ﻣﺴﺘﻄﻴﻞ ﻫﺮه زاوﻳﻪ ‪ 90o‬ده‪ ،‬ﻧﻮ د ﺷﮑﻞ‬
‫∧‬
‫ﻣﻄﺎﺑﻖ د ‪ E‬ﻗﺎﻳﻤﻪ زاوﻳﻪ رﺳﻤﻮو او د ‪ EF‬ﺿﻠﻌﻪ د ‪ AB‬ﭘﻪ اﻧﺪازه او د‬
‫‪H‬‬ ‫‪ EH‬ﺿﻠﻌﻪ د ‪ CD‬ﭘﻪ اﻧﺪازه رﺳﻤﻮو‪ ،‬ﺑﻴﺎ د ﭘﺮﮐﺎر ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ د ‪ FG‬ﺿﻠﻊ ‪G‬‬
‫د ‪ BC‬ﭘﻪ اﻧﺪازه او د ‪ HG‬ﺿﻠﻊ د ‪ DC‬ﭘﻪ اﻧﺪازه رﺳﻤﻮو‪ ،‬اوس ﻧﻮ د‬
‫‪ EFGH‬ﻣﺴﺘﻄﻴﻞ د ‪ ABCD‬ﻟﻪ ﻣﺴﺘﻄﻴﻞ ﺳﺮه اﻧﻄﺒﺎق ﻣﻨﻮوﻧﮑﻲ دي‪.‬‬
‫دوه ﺷﮑﻠﻮﻧﻪ ﭼ‪ ３‬ﭘﻮره ﻳﻮ ﭘﺮ ﺑﻞ ﻣﻨﻄﺒﻖ وي‪ ،‬ﭘﻪ دې ﻣﻌﻨﺎ ﭼ‪ ３‬ﻳﻮ ﺑﻞ وﭘﻮ＊ﻴﻲ‪ ،‬اﻧﻄﺒﺎق ﻣﻨﻮوﻧﮑﻲ ﺷﮑﻠﻮﻧﻪ ورﺗﻪ‬
‫واﻳ‪.３‬‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫‪ -1‬دوې اﻧﻄﺒﺎق ﻣﻨﻮوﻧﮑﻲ ﻣﺮﺑﻊ ﮔﺎﻧ‪ ３‬رﺳﻢ ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪ -2‬دوې ﻟﻮزي ﮔﺎﻧ‪ ３‬راﮐ‪ ７‬ﺷﻮي دي‪＇ ،‬ﺮﻧﮕﻪ ﭘﻮﻫ‪５‬ﺪاى ﺷﻮ‪ ،‬ﭼ‪ ３‬دواړه اﻧﻄﺒﺎق ﻣﻨﻮوﻧﮑﻲ دي؟‬
‫‪ -3‬دوې اﻧﻄﺒﺎق ﻣﻨﻮوﻧﮑﻲ ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻪ رﺳﻢ ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﻳﻮه داﻳﺮه ﭼ‪ 4cm ３‬ﺷﻌﺎع ﻟﺮي رﺳﻢ ﮐ‪７‬ئ‪ ،‬ﻳﻮه ﺑﻠﻪ داﺳ‪ ３‬داﻳﺮه رﺳﻢ ﮐ‪７‬ئ‪ ،‬ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ داﻳﺮې ﺳﺮه‬
‫ﻣﻨﻄﺒﻖ وي‪.‬‬
‫‪138‬‬
 ‫د ﻫﻐﻮ ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻮ اﻧﻄﺒﺎق ﭘﺬﻳﺮي ﭼ‪ ３‬د ﻳﻮه ﻣﺜﻠﺚ‬
‫دوې ﺿﻠﻌ‪ ３‬او د ﻣﻨ‪ ＃‬زاوﻳﻪ ﻳ‪ ３‬د ﺑﻞ ﻣﺜﻠﺚ د‬
‫دوو ﺿﻠﻌﻮ او د ﻣﻨ‪ ＃‬زاوﻳ‪ ３‬ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي وي‬
‫د دې ﻟﭙﺎره ﭼ‪ ３‬ووﻳﻨﻮ اﻳﺎ ﭘﻪ ﺷﮑﻞ ﮐ‪ ３‬دا دواړه‬
‫ﺑﺎﻏﭽ‪ ３‬ﺳﺮه اﻧﻄﺒﺎق ﻣﻨﻮوﻧﮑﻲ دي او ﮐﻪ ﻧﻪ؟‬
‫اﻳﺎ ﮐﻮﻻى ﺷﻮ ﭼ‪ ３‬ﻳﻮ ﺷﮑﻞ راواﺧﻠﻮ او ﭘﺮ ﺑﻞ ﻳ‪３‬‬
‫ﮐ‪８５‬دو؟‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫‪Δ‬‬ ‫‪Δ‬‬
‫‪ t‬ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ﺷﮑﻞ ﮐ‪ ３‬د ‪ ABC‬او '‪ A' B' C‬ﭘﻪ ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻮ ﮐ‪ AB = A' B' ３‬او '‪ AC = A' C‬او‬
‫∧‬ ‫∧‬
‫‪A‬‬ ‫‪A′‬‬ ‫'‪ A = A‬ده‪.‬‬
‫‪B‬‬ ‫‪B′‬‬
‫‪C‬‬ ‫‪C′‬‬
‫‪Δ‬‬ ‫‪Δ‬‬
‫‪ t‬ﻳﻮ ﻧﺮى ﮐﺎﻏﺬ راواﺧﻠﺊ او د ‪ ABC‬د ﻣﺜﻠﺚ ﭘﺮ ﻣﺦ ﻳ‪ ３‬ﮐ‪８５‬دئ او د ‪ ABC‬ﻟﻪ ﻣﺜﻠﺚ ﺳﺮه ﺑﺮاﺑﺮ ﻳ‪３‬‬
‫ﭘﺮې ﮐ‪７‬ئ او د "‪ A" B" C‬ورﺗﻪ وواﻳﺊ‪.‬‬
‫‪ t‬د '‪ A‬رآس ﭘﺮ "‪ A‬ﮐ‪８５‬دئ‪.‬‬
‫‪ t‬آﻳﺎ د '‪ A' B‬ﺿﻠﻊ ﭘﺮ "‪ A" B‬او د ' ‪ A'C‬ﺿﻠﻊ ﭘﺮ "‪ A" C‬ﭘﺮ ﻳﻮزي؟ وﻟ‪３‬؟‬
‫‪ t‬آﻳﺎ د '‪ B‬رآس ﭘﺮ "‪ B‬او ' ‪ C‬ﭘﺮ "‪ C‬ﭘﺮﻳﻮزي؟ وﻟ‪３‬؟‬
‫‪Δ‬‬ ‫‪Δ‬‬
‫‪ t‬د ‪ ABC‬او '‪ A' B' C‬دوه ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻪ ﻳﻮ ﻟﻪ ﺑﻞ ﺳﺮه ＇ﻪ اړﻳﮑﻪ ﻟﺮي؟ وﻟ‪３‬؟‬
‫‪Δ‬‬ ‫‪Δ‬‬
‫‪ t‬د ‪ ABC‬او "‪ A" B" C‬دوه ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻪ ﻳﻮ ﻟﻪ ﺑﻞ ﺳﺮه ＇ﻪ اړﻳﮑﻪ ﻟﺮي؟ وﻟ‪３‬؟‬
‫‪Δ‬‬ ‫‪Δ‬‬
‫‪ t‬د '‪ A' B' C‬او "‪ A" B" C‬دوه ﻣﺜﻠﻮﻧﻪ ﻳﻮ ﻟﻪ ﺑﻞ ﺳﺮه ＇ﻪ اړﻳﮑﻪ ﻟﺮي؟ وﻟ‪３‬؟‬
‫ﮐﻮﻻى ﺷﻮ ﻟﻪ ﭘﻮرﺗﻨﻲ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ＇ﺨﻪ داﺳ‪ ３‬ﻧﺘﻴﺠﻪ واﺧﻠﻮ‪:‬‬
‫ﭼ‪ ３‬ﮐﻪ د ﻳﻮه ﻣﺜﻠﺚ دوې ﺿﻠﻌ‪ ３‬او د ﻣﻨ‪ ＃‬زاوﻳﻪ ﻳ‪ ３‬د ﺑﻞ ﻣﺜﻠﺚ ﻟﻪ دوو ﺿﻠﻌﻮ او ﻟﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬زاوﻳ‪ ３‬ﺳﺮه‬
‫ﻣﺴﺎوي وي دا ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻪ اﻧﻄﺒﺎق ﻣﻨﻮوﻧﮑﻲ دي‪.‬‬
‫‪139‬‬
 ‫∧‬
‫ﻣﺜﺎل‪ :‬ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ﺷﮑﻞ ﮐ‪ AB = BC ３‬او ‪ BH‬د ‪ ABC‬د زاوﻳ‪ ３‬ﻧﺎ‪請‬ﻒ اﻟﺰاوﻳﻪ دى‪ ،‬ﺛﺒﻮت ﮐ‪７‬ئ‬
‫‪Δ‬‬ ‫‪Δ‬‬
‫ﭼ‪ ３‬د ‪ ABH‬او ‪ BCH‬دوه ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻪ اﻧﻄﺒﺎق ﻣﻨﻮوﻧﮑﻲ دي) ‪( ABH ≅ HBC‬‬
‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬ ‫‪Δ‬‬ ‫‪Δ‬‬
‫ﺣﻞ‪ :‬د ‪ ABH‬او ‪ BCH‬ﭘﻪ ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻮ ﮐ‪＄) B1 = B 2 :３‬ﮑﻪ ﭼ‪ ３‬د ‪B‬‬
‫‪B‬‬
‫‪12‬‬ ‫زاوﻳﻪ ﻧﻴﻤﺎﻳ‪ ３‬ﺷﻮې ده( ‪ BA = BC‬دى ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﺜﺎل ﮐ‪ ３‬راﮐ‪７‬ل ﺷﻮى دى‪.‬‬
‫‪Δ‬‬
‫او ‪) BH = BH‬ﻣﺸﺘﺮﮐﻪ ﺿﻠﻌﻪ( ﻟﻪ دې ‪＄‬ﺎﻳﻪ ＇ﺮﮔﻨﺪ‪８４‬ي ﭼ‪ ３‬د ‪ ABH‬او‬
‫‪A‬‬
‫‪ BCH‬ﭘﻪ دوو ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬دوې ﺿﻠﻌﻲ او د ﻣﻨ‪ ＃‬زاوﻳ‪ ３‬ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي دى‪،‬‬
‫‪C‬‬
‫‪H‬‬ ‫ﻧﻮ دا دواړه ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻪ اﻧﻄﺒﺎق ﻣﻨﻮوﻧﮑﻲ دي‪.‬‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫‪A‬‬
‫‪ -1‬ﭘﻪ ﻣﺨﺎﻣﺦ ﺷﮑﻞ ﮐ‪ AE = BD ３‬دى او ﻳﻮ ﺑﻞ د ﺗﻨﺼﻴﻒ ﭘﻪ ！ﮑﻰ)‪ (C‬ﮐ‪３‬‬
‫ﻗﻄﻊ ﮐﻮي او ﻫﻢ د ‪ AE‬او ‪ BD‬دوه ﺧﻄﻮﻧﻪ ﻳﻮ ﭘﺮ ﺑﻞ ﻋﻤﻮد دي ﺛﺒﻮت ﮐ‪７‬ئ‪،‬‬
‫‪B‬‬ ‫‪D‬‬ ‫‪Δ‬‬ ‫‪Δ‬‬
‫‪C‬‬ ‫ﭼ‪ ABC ≅ CDE ３‬دي؟‬
‫‪E‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪ -2‬ﮐﻪ ﭼﻴﺮې د ﻳﻮې داﻳﺮې دوه ﻗﻄﺮوﻧﻪ ﻳﻮ ﭘﺮ ﺑﻞ ﻋﻤﻮد وي او د ﻗﻄﺮوﻧﻮ د‬
‫‪Δ‬‬
‫ﺗﻘﺎﻃﻊ ！ﮑﻲ د داﻳﺮې ﻟﻪ ﻣﺤﻴﻂ ﺳﺮه د ﺷﮑﻞ ﭘﻪ ﺷﺎن وﻧ‪＋‬ﻠﻮو اﻳﺎ د ‪AOB‬‬
‫‪Δ‬‬
‫‪B‬‬ ‫‪O‬‬ ‫‪D‬‬ ‫او ‪ BOC‬ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻪ ﺳﺮه اﻧﻄﺒﺎق ﻣﻨﻮﻧﮑﻲ دي؟‬
‫‪C‬‬
‫‪ -3‬ﻳﻮه ﻣﺴﺘﻄﻴﻞ اﻟﺸﮑﻠﻪ ‪＄‬ﻤﮑﻪ ﭘﻪ ＇ﻪ ډول ﭘﻪ دوه اﻧﻄﺒﺎق ﻣﻨﻮوﻧﮑﻮ ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻮ وﻳﺸﻼى ﺷﺊ؟‬
‫‪140‬‬
 ‫د دوو ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻮ د اﻧﻄﺒﺎق ﻣﻨﻨ‪ ３‬ﺣﺎﻟﺖ‪ ،‬د دوو‬
‫‪A‬‬
‫زاوﻳﻮ او ددې زاوﻳﻮ د ﻣﻨ‪ ＃‬د ﺿﻠﻌ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣﺨ‪３‬‬
‫‪C‬‬
‫‪B‬‬
‫ﮐﻪ ﭼﻴﺮې ﭘﻪ دوو ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬دوې زاوﻳ‪ ３‬او د‬
‫‪A′‬‬
‫ﻣﻨ‪ ＃‬ﺿﻠﻌﻪ ﻳ‪ ３‬ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي وي ＇ﺮﻧﮕﻪ ﮐﻮﻻى‬
‫‪C′‬‬ ‫ﺷﻮ ﺛﺒﻮت ﮐ‪７‬و ﭼ‪ ３‬دا دواړه ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻪ ﺳﺮه اﻧﻄﺒﺎق‬
‫‪B′‬‬ ‫ﻣﻨﻮﻧﮑﻲ دي؟‬
‫‪AB = A′B′‬‬
‫^ ^‬
‫‪A = A′‬‬
‫^ ^‬
‫‪B = B′‬‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫∧‬ ‫∧‬ ‫‪Δ‬‬
‫‪ t‬د ‪ ABC‬ﻳﻮ داﺳ‪ ３‬ﻣﺜﻠﺚ رﺳﻢ ﮐ‪７‬ئ‪ ،‬ﭼ‪ BC = 4cm ３‬د ‪ B = 60 o‬او د ‪ C = 80 o‬وي‪.‬‬
‫∧‬ ‫∧‬ ‫‪Δ‬‬
‫‪ t‬د '‪ A' B' C‬ﻳﻮ داﺳ‪ ３‬ﻣﺜﻠﺚ رﺳﻢ ﮐ‪７‬ئ‪ ،‬ﭼ‪ B' C ' = 4cm ３‬د ‪ B' = 60 o‬او د ‪ C' = 80 o‬وي‪.‬‬
‫‪ t‬ﻳﻮ ﻧﺮى ﮐﺎﻏﺬ د ‪ ABC‬د ﻣﺜﻠﺚ ﭘﺮ ﻣﺦ ﮐ‪８５‬دئ او ﮐﺎﻏﺬ د ‪ ABC‬دﻣﺜﻠﺚ ﺳﺮه ﺑﺮاﺑﺮ ﭘﺮې ﮐ‪７‬ئ دې‬
‫ﻣﺜﻠﺚ ﺗﻪ "‪ A" B" C‬وواﻳﺊ‪.‬‬
‫‪ t‬د "‪ B‬رآس ﭘﻪ '‪ B‬ﮐ‪８５‬دئ اﻳﺎ "‪ C‬ﭘﻪ ' ‪ C‬ﭘﺮﻳﻮزي؟ وﻟ‪３‬؟‬
‫‪ t‬اﻳﺎ د "‪ A" B‬ﺿﻠﻊ ﭘﻪ '‪ A' B‬ﻣﻨﻄﺒﻖ ﮐ‪８５‬ي؟ وﻟ‪３‬؟‬
‫‪ t‬اﻳﺎ د "‪ A"C‬ﺿﻠﻊ ﭘﻪ ' ‪ A'C‬ﻣﻨﻄﺒﻖ ﮐ‪８５‬ي؟ وﻟ‪３‬؟‬
‫‪A′‬‬ ‫ﻟﻪ ﭘﻮرﺗﻨﻲ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ＇ﺨﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﭘﻪ ﻻس را‪＄‬ﻲ ﭼ‪:３‬‬
‫ﮐﻪ د ﻳﻮه ﻣﺜﻠﺚ دوې ﺿﻠﻌ‪ ３‬او د ﻣﻨ‪ ＃‬زاوﻳﻪ ﻳ‪ ３‬د ﺑﻞ ﻣﺜﻠﺚ‬
‫د دوو ﺿﻠﻌﻮ او ﻟﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬زاوﻳ‪ ３‬ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي وي دا دواړه‬
‫‪B′‬‬ ‫‪C′‬‬ ‫ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻪ اﻧﻄﺒﺎق ﻣﻨﻮﻧﮑﻲ دي‪.‬‬
‫‪A‬‬ ‫ﻟﮑﻪ ＇ﻨﮕﻪ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﺨﺎﻣﺦ ﺷﮑﻞ ﮐ‪ ３‬ﻟﺮو ﭼ‪:３‬‬
‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬
‫'‪AB = A' B' , A = A' , B = B‬‬
‫‪Δ‬‬ ‫‪Δ‬‬
‫‪B‬‬ ‫'‪ A' B‬ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻪ ﺳــﺮه اﻧﻄﺒﺎق ﻣﻨﻮوﻧﮑﻲ ‪C‬‬ ‫ﻧﻮ د ‪ ABC‬او '‪C‬‬
‫دي‪.‬‬
‫‪Δ‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪ :‬د ‪ ABC‬ﭘﻪ ﻣﺘﺴﺎوي اﻟﺴﺎﻗﻴﻦ ﻣﺜﻠﺚ ﮐ‪ ３‬د ‪ AH‬ﻧﺎ‪請‬ﻒ اﻟﺰاوﻳﻪ د ‪ BC‬ﭘﺮ ﻗﺎﻋﺪه ﻋﻤﻮد دي‬
‫‪Δ‬‬ ‫‪Δ‬‬
‫ﺛﺒﻮت ﮐ‪７‬ئ ﭼ‪ ３‬د ‪ ABH‬او ‪ ACH‬ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻪ ﺳﺮه اﻧﻄﺒﺎق ﻣﻨﻮﻧﮑﻲ دي‪.‬‬
‫‪141‬‬
 ‫‪Δ‬‬ ‫‪Δ‬‬
‫ﺣﻞ‪ :‬د ‪ ABH‬او ‪ ACH‬ﭘﻪ دوو ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﻟﺮو ﭼ‪:３‬‬
‫∧‬ ‫∧‬
‫‪A‬‬ ‫‪A∧1 = A‬‬ ‫‪2 .....................‬‬ ‫د ‪ A‬زاوﻳﻪ ﻧﻴﻤﺎﻳ‪ ３‬ﺷﻮې ده‬
‫∧‬
‫‪B = C ......................‬‬ ‫ﻣﺜﻠﺚ ﻣﺘﺴﺎوي اﻟﺴﺎﻗﻴﻦ دى‬
‫‪12‬‬ ‫د ﻣﺘﺴﺎوي اﻟﺴﺎﻗﻴﻦ ﻣﺜﻠﺚ ﺳﺎﻗﻮﻧﻪ ‪AB = AC ...................‬‬
‫‪Δ‬‬ ‫‪Δ‬‬
‫د ﭘﻮرﺗﻨﻲ ﻓـﻌــــﺎﻟﻴﺖ ＇ﺨﻪ ﻟـﺮو ﭼ‪ ３‬د ‪ ABH‬او ‪ ACH‬ﭘﻪ دوو‬
‫‪Δ‬‬
‫‪B‬‬ ‫د ﻣﺜﻠــﺚ دوې زاوﻳ‪ ３‬او د ﻣﻨــــ‪ ＃‬ﺿــﻠﻌﻪ د ‪C‬‬ ‫ﻣﺜـﻠﺜـﻮﻧـﻮ ﮐ‪ ３‬د ‪ABH‬‬
‫‪H‬‬ ‫‪Δ‬‬
‫‪ ACH‬د ﻣﺜﻠﺚ ﻟﻪ دوو زاوﻳﻮ او ﻟﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ﺿﻠﻌ‪ ３‬ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي دي ﻧﻮ‪:‬‬
‫‪Δ‬‬ ‫‪Δ‬‬
‫‪ABH ≅ ACH‬‬
‫دوﻳﻢ ﻣﺜﺎل‪ :‬وﻟ‪ ３‬داﺳ‪ ３‬دوه ﻗﺎﻳﻢ اﻟﺰاوﻳﻪ ﻣﺘﺴﺎوي اﻟﺴﺎﻗﻴﻦ ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻪ ﭼ‪ ３‬د دواړو ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻮ ﺳﺎﻗﻮﻧﻪ ﺳﺮه‬
‫ﻣﺴﺎوي وي اﻧﻄﺒﺎق ﻣﻨﻮوﻧﮑﻲ دي؟‬
‫ﺣﻞ‪ :‬د ‪ ABC‬او ' ‪ A' B' C‬ﭘﻪ دوو ﻗﺎﻳﻢ اﻟﺰاوﻳﻪ ﻣﺘﺴﺎوي اﻟﺴﺎﻗﻴﻦ ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﻟﺮو ﭼ‪:３‬‬
‫∧‬ ‫∧‬
‫)ﻗﺎﻳﻤﻪ( ‪B = B′‬‬
‫‪A‬‬ ‫'‪A‬‬ ‫د ﻣﺘﺴﺎوي اﻟﺴﺎﻗﻴﻦ ﺳﺎﻗﻮﻧﻪ ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي دي ‪AB = A′B′ .........‬‬
‫ﻣﺘﺴﺎوي اﻟﺴﺎﻗﻴﻦ ﺳﺎﻗﻮﻧﻪ ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي دي ‪BC = B′C′ .........‬‬
‫＇ﺮﻧﮕﻪ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ دواړو ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻮ د ‪ ABC‬او ' ‪A' B' C‬‬
‫ﮐ‪ ３‬دوه ﺿﻠــــﻌﻲ او د ﻫﻐــــﻮى د ﻣﻨــــ‪ ＃‬زاوﻳ‪ ３‬ﺳـــــﺮه‬
‫‪B‬‬ ‫'‪CB‬‬ ‫'‪C‬‬ ‫ﻣﺴﺎوي دي‪ ،‬ﻧﻮ د ﺗﻴﺮ ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ اﺳﺎس‪:‬‬
‫‪Δ‬‬ ‫‪Δ‬‬
‫‪ABC ≅ A′B′C′‬‬
‫ﮐﻪ ﭘﻪ دوو ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬دوې زاوﻳ‪ ３‬او دﻣﻨ‪ ＃‬ﺿﻠﻌﻲ ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي وي دا ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻪ ﺳﺮه اﻧﻄﺒﺎق ﻣﻨﻮوﻧﮑﻲ‬
‫دي‪.‬‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫‪ -1‬دوه ﻗﺎﻳﻢ اﻟﺰاوﻳﻪ ﻣﺘﺴﺎوي اﻟﺴﺎﻗﻴﻦ ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻪ ﺑﻞ ﮐﻮم ﺷﺮط وﻟﺮي‪ ،‬ﺗﺮ ＇ﻮ اﻧﻄﺒﺎق ﻣﻨﻮوﻧﮑﻲ وي‪.‬‬
‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬
‫‪ -2‬ﮐﻪ ﻟﻪ ﺷﮑﻞ ﺳﺮه ﺳﻢ ﭘﻪ دوو ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻻﺿﻼع ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻮ ﮐ‪ A = A' , B = B' ３‬او '‪AB = A' B‬‬
‫وي اﻳﺎ دا دوه ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻻﺿﻼع ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻪ ﺳﺮه اﻧﻄﺒﺎق ﻣﻨﻮوﻧﮑﻲ دي؟ وﻟ‪３‬؟‬
‫‪A‬‬
‫‪C‬‬
‫‪B‬‬
‫‪142‬‬
 ‫د ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻮ اﻧﻄﺒﺎق ﭘﺬﻳﺮي د در‪４‬ﻮ‬
‫‪A‬‬
‫ﻣﺴﺎوي ﺿﻠﻌﻮ ﻟﻪ ﭘﻠﻮه‬
‫‪C‬‬
‫ﮐﻪ د ﻳﻮ ﻣﺜﻠﺚ درې واړه ﺿﻠﻌ‪ ３‬د ﺑﻞ ﻣﺜﻠﺚ ﻟﻪ درې‬
‫‪B‬‬
‫‪A′‬‬ ‫واړو ﺿﻠﻌﻮ ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي وي‪ ،‬دا دواړه ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻪ ﭘﻪ‬
‫ﺧﭙﻞ ﻣﻨ‪ ＃‬ﮐ‪＇ ３‬ﻪ اړﻳﮑﻪ ﻟﺮي؟‬
‫‪C′‬‬
‫‪B′‬‬
‫‪AB = A′B′‬‬
‫‪AC = A′C′‬‬
‫‪BC = B′C′‬‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫‪ t‬د ‪ A' B' = AB = 5cm‬دوه ﻗﻄﻌﻪ ﺧﻄﻮﻧﻪ رﺳﻢ ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪ t‬ﮐﻪ دا دوه ﻗﻄﻌﻪ ﺧﻄﻮﻧﻪ د دوو ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻮ ﺿﻠﻌ‪ ３‬وي او دوې ﻧﻮرې ﺿﻠﻌ‪ ３‬ﻳ‪AC = A' C' = 7cm ３‬‬
‫او ‪ BC = B' C' = 4cm‬وي دا ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻪ رﺳﻢ ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪Δ‬‬
‫‪ t‬ﻳﻮ ﻧﺮى ﮐﺎﻏﺬ د ‪ ABC‬د ﻣﺜﻠﺚ ﭘﺮ ﻣﺦ ﮐ‪８５‬دئ او ﭘﺮې ﻳ‪ ３‬ﮐ‪７‬ئ ﭼ‪ ３‬د "‪ A" B" C‬ﻣﺜﻠﺚ ﺟﻮړ ﺷﻲ‪.‬‬
‫‪ t‬دا د "‪ A" B" C‬ﻣﺜﻠﺚ د ' ‪ A' B' C‬د ﻣﺜﻠﺚ ﭘﺮ ﻣﺦ ﮐ‪８５‬دئ‪＇ ،‬ﻪ ﺑﻪ وﺷﻲ؟‬
‫ﻟﻪ ﭘﻮرﺗﻨﻲ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ＇ﺨﻪ ＇ﺮﮔﻨﺪ‪８４‬ي‪ ،‬ﭼ‪ ３‬ﮐﻪ د ﻳﻮه ﻣﺜﻠﺚ درې واړه ﺿﻠﻌ‪ ３‬د ﺑﻞ ﻣﺜﻠﺚ ﻟﻪ درﻳﻮ ﺿﻠﻌﻮ‬
‫‪C‬‬ ‫‪C′‬‬
‫ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي وي دا ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻪ اﻧﻄﺒﺎق ﻣﻨﻮوﻧﮑﻲ دي‪.‬‬
‫د ﻣﺜﺎل ﭘﻪ ډول ﭘﻪ دې دوو ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﻟﺮو ﭼ‪:３‬‬
‫‪B‬‬ ‫‪B′‬‬ ‫'‪AB = A' B‬‬
‫'‪AC = A' C‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪A′‬‬
‫'‪BC = B' C‬‬
‫＇ﺮﻧﮕﻪ ﭼ‪ ３‬د دې ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻮ درې واړه ﺿﻠﻌ‪ ３‬ﻳﻮ ﻟﻪ ﺑﻠﻪ ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي دي‪ ،‬ﻧﻮ دا دواړه ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻪ ﺳﺮه اﻧﻄﺒﺎق‬
‫ﻣﻨﻮوﻧﮑﻲ دي‪.‬‬
‫‪Δ‬‬ ‫‪Δ‬‬
‫‪ABC ≅ A′B′C′‬‬
‫‪143‬‬
 ‫‪Δ‬‬ ‫‪Δ‬‬
‫ﻟﻮﻣ‪７‬ى ﻣﺜﺎل‪ :‬د ‪ ABC‬او ‪ ECD‬ﭘﻪ دوو ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﮐﻪ ﭼﻴﺮې ‪ AB = ED‬وي‪ ،‬اﻳﺎ دا دواړه‬
‫ﻣﺜﻠﺜﻮوﻧﻪ ﺳﺮه اﻧﻄﺒﺎق ﻣﻨﻮوﻧﮑﻲ دي ‪ AD‬او ‪ EB‬د داﻳﺮې ﻗﻄﺮوﻧﻪ دي‪.‬‬
‫ﺣﻞ‪:‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪AC = CE .......................‬‬ ‫) د داﻳﺮې ﺷﻌﺎع ﮔﺎﻧ‪(３‬‬
‫‪C‬‬ ‫‪BC = CD .......................‬‬ ‫د داﻳﺮې ﺷﻌﺎع ﮔﺎﻧ‪３‬‬
‫ﭘﻪ ﻣﺜﺎل ﮐ‪ ３‬راﮐ‪７‬ل ﺷﻮي دي ‪AB = ED .......................‬‬
‫‪E‬‬ ‫‪D‬‬ ‫＇ﺮﻧﮕﻪ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ دې دواړو ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬درې ﺿﻠﻌ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻳﻮ‬
‫‪Δ‬‬ ‫‪Δ‬‬
‫ﻟﻪ ﺑﻠﻪ ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي دي ﻧﻮ‪:‬‬
‫‪ABC ≅ ECD‬‬
‫دوﻳﻢ ﻣﺜﺎل‪ :‬ﮐﻪ د ﻳﻮه ﻣﺴﺘﻄﻴﻞ ﻳﻮ ﻗﻄﺮ رﺳﻢ ﮐ‪７‬و‪ ،‬اﻳﺎ ﻗﻄﺮ ﻣﺴﺘﻄﻴﻞ ﭘﻪ دوه ﻣﺴﺎوي ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻮ وﻳﺸﻲ؟‬
‫وﻟ‪３‬؟‬
‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬ ‫ﺣﻞ‪ :‬ﻣﺴﺘﻄﻴﻞ او ﻳﻮ ﻗﻄﺮ ﻳ‪ ３‬رﺳﻤﻮو‪ ،‬ﻟﻴﺪل ﮐ‪８５‬ي ﭼ‪:３‬‬
‫‪AB = CD‬‬
‫‪AD = BC‬‬
‫‪D‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪BD = BD‬‬ ‫‪Δ‬‬ ‫‪Δ‬‬
‫＇ﺮﻧﮕﻪ ﭼ‪ ３‬د ‪ ABD‬او ‪ BCD‬د ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻮ درې واړه ﺿﻠﻌ‪ ３‬ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي دي‪ ،‬ﻧﻮ دا دواړه ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻪ ﺳﺮه‬
‫اﻧﻄﺒﺎق ﻣﻨﻮوﻧﮑﻲ دي او د ﻣﺴﺘﻄﻴﻞ ﻗﻄﺮ ﻣﺴﺘﻄﻴﻞ ﭘﻪ دوو ﻣﺴﺎوي ﺑﺮﺧﻮ وﻳﺸﻲ‪.‬‬
‫ﮐﻪ ﭼﻴﺮې د ﻳﻮه ﻣﺜﻠﺚ درې ﺿﻠﻌ‪ ３‬د ﺑﻞ ﻣﺜﻠﺚ ﻟﻪ درﻳﻮ ﺿﻠﻌﻮ ﺳﺮه ﺑﺮاﺑﺮې وي‪ ،‬دا دواړه ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻪ ﺳﺮه‬
‫اﻧﻄﺒﺎق ﻣﻨﻮوﻧﮑﻲ دي‪.‬‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫‪ -1‬د ﻳﻮه ﻣﺜﻠﺚ درې ﺿﻠﻌ‪ 7cm , 5cm ３‬او ‪ 3cm‬دي‪ ،‬د ﻳﻮ ﺑﻞ ﻣﺜﻠﺚ د دوو ﺿﻠﻌﻮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬
‫‪ 10cm‬ده‪ ،‬درﻳﻤﻪ ﺿﻠﻊ ﺑﻪ ﻳ‪＇ ３‬ﻮﻣﺮه وي ﭼ‪ ３‬دا دواړه ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻪ ﺳﺮه‬
‫‪A‬‬ ‫اﻧﻄﺒﺎق ﻣﻨﻮوﻧﮑﻲ ﺷﻲ؟‬
‫‪Δ‬‬
‫‪ -2‬د ﻣﺨﺎﻣﺦ ﺷﮑﻞ ﭘﻪ ﺷﺎن د ‪ ABC‬ﻳﻮ ﻣﺜﻠﺚ راﮐ‪７‬ل ﺷﻮى دى ﺑﻞ ﻳﻮ‬
‫داﺳ‪ ３‬ﻣﺜﻠﺚ رﺳﻢ ﮐ‪７‬ئ‪ ،‬ﭼ‪ ３‬د دې ﻣﺜﻠﺚ ﺳﺮه اﻧﻄﺒﺎق ﻣﻨﻮوﻧﮑﻲ وي‪.‬‬
‫‪B‬‬ ‫‪C‬‬
‫‪144‬‬
 ‫ﻫﻐــﻪ ﻗﺎﻳــﻢ اﻟﺰاوﻳــﻪ اﻧﻄﺒــﺎق ﻣﻨﻮوﻧﮑﻲ‬
‫ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻪ ﭼ‪ ３‬وﺗﺮ او ﻳــﻮه ﺣﺎده اﻟﺰاوﻳﻪﻪ‬
‫‪A‬‬
‫ﻳ‪ ３‬ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي وي‬
‫ﻟــﻪ درﻳــﻮ ﺣﺎﻟﺘﻮﻧــﻮ ＇ﺨــﻪ ﺳــﺮﺑ‪５‬ﺮه ﭼــ‪ ３‬د دوو‬
‫‪C‬‬
‫‪A′‬‬
‫‪B‬‬ ‫ﻣﺴــﺎوي)اﻧﻄﺒﺎق ﻣﻨﻮوﻧﮑﻮ( ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﺑﺮﺧﻪ ﮐ‪ ３‬ﻣﻮ‬
‫وﻟﻮﺳﺘﻞ‪ ،‬اﻳﺎ د ﻗﺎﻳﻢ اﻟﺰاوﻳﻪ ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﺑﺮﺧﻪ ﮐ‪ ３‬ﮐﻮم‬
‫ﺑﻞ ﺣﺎﻟﺖ ﻫﻢ ﺷﺘﻪ دى؟‬
‫‪B′‬‬ ‫‪C′‬‬
‫‪AB = A′B′‬‬
‫^ ^‬
‫‪B = B′‬‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫‪ t‬د ‪ 5cm‬ﭘﻪ اوږدواﻟﻰ د ‪ AB‬ﻳﻮ ﻗﻄﻌﻪ ﺧﻂ رﺳﻢ ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪ t‬د ‪ AB‬د ﺿﻠﻌ‪ ３‬د ‪ B‬ﭘﻪ ！ﮑﻰ ﮐ‪ ３‬د ‪ 40 o‬زاوﻳﻪ رﺳﻢ ﮐ‪７‬ئ ﭼ‪ ３‬ﻳﻮه ﺿﻠﻊ ﻳ‪ AB ３‬او ﺑﻠﻪ ﻳ‪ BC ３‬وي‪.‬‬
‫‪ t‬د ‪ A‬ﻟﻪ ！ﮑﻲ ＇ﺨﻪ د ‪ BC‬ﭘﺮ ﺿﻠﻊ ﻋﻤﻮد رﺳﻢ ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪ t‬ﮐﻮم ډول ﻣﺜﻠﺚ ﺟﻮړ‪８４‬ي؟‬
‫‪Δ‬‬
‫‪ t‬ﭘﻪ ﻫﻤﺪې ﺷﺮﻃﻮﻧﻮ ﻳﻮ ﺑﻞ ﻣﺜﻠﺚ رﺳﻢ ﮐ‪７‬ئ او '‪ A' B' C‬ورﺗﻪ وواﻳﺊ‪.‬‬
‫‪Δ‬‬ ‫‪Δ‬‬
‫‪ t‬ﻳﻮ ﻧﺮى ﮐﺎﻏﺬ د '‪ A' B' C‬ﻣﺜﻠﺚ ﭘﺮ ﻣﺦ ﮐ‪８５‬دئ او د " '‪ A" B" C‬ﻣﺜﻠﺚ ﺟﻮړ ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪ A" t‬د '‪ A‬ﭘﺮ ﻣﺦ ﮐ‪８５‬دئ اﻳﺎ "‪ B‬ﭘﺮ '‪ B‬ﭘﺮ‪４‬ﻮزي؟ وﻟ‪３‬؟‬
‫‪ t‬اﻳﺎ "‪ B"C‬ﭘﻪ ' ‪ B'C‬ﭘﺮﻳﻮزي؟ وﻟ‪３‬؟‬
‫‪Δ‬‬ ‫‪Δ‬‬
‫‪ t‬آﻳﺎ د ‪ ABC‬او '‪ A' B' C‬ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻪ ﺳﺮه اﻧﻄﺒﺎق ﻣﻨﻮوﻧﮑﻲ دي؟‬
‫ﻟﻪ ﭘﻮرﺗﻨﻲ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ＇ﺨﻪ ﻟﻴﺪل ﮐ‪８５‬ي ﭼ‪:３‬‬
‫ﮐﻪ ﭼﻴﺮې د ﻳﻮه ﻗﺎﻳﻢ اﻟﺰاوﻳﻪ ﻣﺜﻠﺚ وﺗﺮ او ﻳﻮه ﺣﺎده زاوﻳﻪ د ﺑﻞ ﻣﺜﻠﺚ ﻟﻪ وﺗﺮ او ﺣﺎده زاوﻳ‪ ３‬ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي وي‬
‫‪A‬‬ ‫‪A‬‬ ‫دا دواړه ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻪ ﺳﺮه اﻧﻄﺒﺎق ﻣﻨﻮوﻧﮑﻲ دي؟‬
‫ﻟﻮﻣ‪７‬ى ﻣﺜﺎل‪ :‬دوه ﻗﺎﻳﻢ اﻟﺰاوﻳﻪ ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻪ ﭼ‪ ３‬وﺗﺮ ﻳ‪5cm ３‬‬
‫‪5cm‬‬ ‫‪5cm‬‬
‫او ﻫﺮه ﻳﻮه ﺣﺎده زاوﻳﻪ ﻳ‪ 60 o ３‬وي‪ ،‬رﺳﻢ ﮐ‪７‬ئ‪ ،‬اﻳﺎ دا دواړه‬
‫‪60°‬‬
‫‪C‬‬
‫‪60°‬‬
‫‪C‬‬
‫ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻪ اﻧﻄﺒﺎق ﻣﻨﻮوﻧﮑﻲ دي؟‬
‫‪B‬‬ ‫‪B‬‬
‫‪145‬‬
 ‫ﺣﻞ‪ :‬ﻟﻮﻣ‪７‬ى د ‪ 60o‬زاوﻳﻪ رﺳﻤﻮو ﭼ‪ ３‬ﻳﻮه ﺿﻠﻊ ﻳ‪ 5cm ３‬وي د دې ﺿﻠﻌ‪ ３‬ﻟﻪ اﻧﺠﺎم ＇ﺨﻪ ﭘﺮ ﺑﻠﻪ‬
‫ﺿﻠﻌﻪ ﻳﻮ ﻋﻤﻮد رﺳﻢ ﮐ‪７‬ئ او ﭘﻪ ﻫﻤﺪې ډول دوﻳﻢ ﻣﺜﻠﺚ ﻫﻢ رﺳﻤﻮو‪＇ ،‬ﺮﻧﮕﻪ ﭼ‪ ３‬د دې ﻗﺎﻳﻤﻪ اﻟﺰاوﻳﻪ‬
‫ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻮ وﺗﺮ او ﻳﻮه ﺣﺎده زاوﻳﻪ ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي دي دا ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻪ اﻧﻄﺒﺎق ﻣﻨﻮوﻧﮑﻲ دي‪.‬‬
‫دوﻳﻢ ﻣﺜﺎل‪ :‬ﮐﻪ ﭼﻴﺮې د ﻳﻮې زاوﻳ‪ ３‬د ﻧﺎ‪請‬ﻒ اﻟﺰاوﻳﻪ ﻟﻪ ﻳﻮه ！ﮑﻰ ＇ﺨﻪ د زاوﻳ‪ ３‬ﭘﻪ دوو ﺿﻠﻌﻮ دوه‬
‫ﻋﻤﻮد ﺧﻄﻮﻧﻪ رﺳﻢ ﮐ‪７‬و‪ ،‬ﺛﺒﻮت ﮐ‪７‬ئ دوه ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻪ ﭼ‪ ３‬ﺟﻮړ‪８４‬ي اﻧﻄﺒﺎق ﻣﻨﻮوﻧﮑﻲ دي‪.‬‬
‫∧‬
‫ﺣﻞ‪ :‬د ‪ B‬زاوﻳﻪ او د دې زاوﻳ‪ ３‬ﻧﺎ‪請‬ﻒ اﻟﺰاوﻳﻪ د ﻻﻧﺪې ﺷﮑﻞ‬
‫‪A‬‬ ‫‪Δ‬‬ ‫‪Δ‬‬
‫‪D‬‬ ‫ﭘﻪ ﺷﺎن رﺳﻤﻮو او دﻻﻧﺪې ﺷﮑﻞ ﭘﻪ ﺷﺎن د ‪ ABD‬او ‪DBC‬‬
‫دوه ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻪ ﺟﻮړ‪８４‬ي ﭘﻪ دې دواړو ﻗﺎﻳﻢ اﻟﺰاوﻳﻪ ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﻟﺮو‬
‫‪1‬‬
‫‪2‬‬
‫ﭼ‪:３‬‬
‫‪B‬‬ ‫‪C‬‬ ‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬
‫‪B1 = B2‬‬ ‫)ﻧﺎ‪請‬ﻒ اﻟﺰاوﻳﻪ د ‪ B‬زاوﻳﻪ ﻧﻴﻤﺎﻳﻲ ﮐ‪７‬ې ده(‬
‫ﻣﺸﺘﺮﮐﻪ ﺿﻠﻌﻪ‪BD = BD ................................‬‬
‫＇ﺮﻧﮕﻪ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ دوو ﻗﺎﻳﻢ اﻟﺰاوﻳﻪ ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬وﺗﺮ او ﻳﻮه ﺣﺎده زاوﻳﻪ ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي دي دا دواړه ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻪ اﻧﻄﺒﺎق‬
‫ﻣﻨﻮوﻧﮑﻲ دي‪.‬‬
‫ﻟﻴﺪل ﮐ‪８５‬ي ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﻗﺎﻳﻢ اﻟﺰاوﻳﻪ ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬د اﻧﻄﺒﺎق ﻣﻨﻨ‪ ３‬ﻟﭙﺎره د ﻳﻮې ﺣﺎده زاوﻳ‪ ３‬او وﺗﺮ ﻣﺴﺎوي ﮐﻴﺪل‬
‫ﮐﻔﺎﻳﺖ ﮐﻮي‪.‬‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫‪ -1‬دوه داﺳ‪ ３‬ﻗﺎﻳﻢ اﻟﺰاوﻳﻪ ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻪ ﭼ‪ ３‬د ﻫﺮ ﻳﻮه وﺗﺮ ‪ 6cm‬او ﻳﻮه ﺣﺎده زاوﻳﻪ ﻳ‪ 60 o ３‬وي‪ ،‬ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪３‬‬
‫وﻧﻴﺴﺊ‪＇ ،‬ﺮﻧﮕﻪ ﺛﺒﻮﺗﻮﻻى ﺷﺊ ﭼ‪ ３‬دا دواړه ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻪ ﺳﺮه اﻧﻄﺒﺎق ﻣﻨﻮوﻧﮑﻲ دي‪.‬‬
‫‪ -2‬د ﻣﺮﺑﻊ ﻗﻄﺮ‪ ،‬ﻣﺮﺑﻊ ﭘﻪ دوو ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻮ وﻳﺸﻲ‪ ،‬د دې ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬ﻧﻴﻮﻟﻮ ﺳﺮه ﺛﺒﻮت ﮐ‪７‬ئ‪ ،‬ﭼ‪ ３‬دا‬
‫دواړه ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻪ ﺳﺮه اﻧﻄﺒﺎق ﻣﻨﻮوﻧﮑﻲ دي‪.‬‬
‫‪146‬‬
 ‫د ﻫﻐﻮ ﻗﺎﻳﻢ اﻟﺰاوﻳﻪ ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻮ د اﻧﻄﺒﺎق‬
‫ﻣﻨﻨ‪ ３‬ﺣﺎﻟﺖ ﭼ‪ ３‬وﺗﺮ او ﻳﻮه ﻗﺎﻳﻤﻪﻪ‬
‫‪A‬‬
‫ﺿﻠﻌﻪ ﻳ‪ ３‬ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي وي‬
‫‪C‬‬
‫‪A′‬‬
‫‪B‬‬ ‫اﻳﺎ ﭘﻪ ﻗﺎﻳﻢ اﻟﺰاوﻳﻪ ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﺨﮑﻨﻲ ﺣﺎﻟﺖ‬
‫ﺳﺮﺑ‪５‬ﺮه د اﻧﻄﺒﺎق ﻣﻨﻨ‪ ３‬ﺑﻞ ﺣﺎﻟﺖ ﻫﻢ ﺷﺘﻪ دى‪،‬‬
‫ﭼ‪ ３‬دوه ﻗﺎﻳﻢ اﻟﺰاوﻳﻪ ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻪ ﺳﺮه اﻧﻄﺒﺎق ﻣﻨﻮوﻧﮑﻲ‬
‫‪B′‬‬ ‫‪C′‬‬ ‫وي؟‬
‫‪AB = A′B′‬‬
‫‪BC = B′C′‬‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫‪ t‬ﻳﻮه ﻗﺎﻳﻤﻪ زاوﻳﻪ رﺳﻢ ﮐ‪７‬ئ او رآس ﺗﻪ ﻳ‪ A ３‬وواﻳ‪.３‬‬
‫‪ t‬د دې زاوﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ﻳﻮې ﺿﻠﻌ‪＇ ３‬ﺨﻪ د ‪ 4cm‬ﭘﻪ اﻧﺪازه ﺧﻂ ﺟﻼ ﮐ‪７‬ئ او د ﺧﻂ اﻧﺠﺎم ﺗﻪ ‪ B‬وواﻳﺊ‪.‬‬
‫‪ t‬د ‪ B‬ﻟﻪ ！ﮑﻲ ＇ﺨﻪ د ‪ 5cm‬ﭘﻪ اوږدواﻟﻰ وﺗﺮ رﺳﻢ ﮐ‪７‬ئ‪ ،‬ﺗﺮ ＇ﻮ د ‪ A‬د زاوﻳ‪ ３‬ﺑﻠﻪ ﺿﻠﻌﻪ ﻗﻄﻊ ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪ t‬ﻳﻮ ﺑﻞ ﻣﺜﻠﺚ ﻫﻢ ﭘﻪ ﻫﻤﺪې ﺷﺮﻃﻮﻧﻮ رﺳﻢ ﮐ‪７‬ئ او ' ‪ A' B' C‬ورﺗﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬
‫‪ t‬ﻳﻮ ﻧﺮى ﮐﺎﻏﺬ د ' ‪ A' B' C‬د ﻣﺜﻠﺚ ﭘﺮ ﻣﺦ ﮐ‪８５‬دئ او د "‪ A" B" C‬ﻣﺜﻠﺚ ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ ' ‪ A' B' C‬ﺳﺮه‬
‫اﻧﻄﺒﺎق ﻣﻨﻮوﻧﮑﻰ وي ﺟﻮړ ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪ t‬د "‪ A‬رآس ﭘﺮ ‪ A‬ﮐ‪８５‬دئ‪ ،‬اﻳﺎ "‪ B‬ﭘﺮ ‪ B‬واﻗﻊ ﮐ‪８５‬ي‪ ،‬وﻟ‪３‬؟‬
‫‪ t‬اﻳﺎ د "‪ C‬رآس ﭘﻪ ‪ C‬ﻫﻢ ﻟﻮ‪８４‬ي؟‬
‫‪ t‬اﻳﺎ د ‪ ABC‬او "‪ A" B" C‬ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻪ ﻳﻮ ﻟﻪ ﺑﻠﻪ ﺳﺮه ﻣﻨﻄﺒﻖ دي؟‬
‫ﻟﻪ ﭘﻮرﺗﻨﻲ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ＇ﺨﻪ ＇ﺮﮔﻨﺪﻳ‪８‬ي ﭼ‪:３‬‬
‫ﮐﻪ د ﻳﻮه ﻗﺎﻳﻢ اﻟﺰاوﻳﻪ ﻣﺜﻠﺚ وﺗﺮ او ﻳﻮه ﻗﺎﻳﻤﻪ ﺿﻠﻌﻪ د ﺑﻞ ﻗﺎﻳﻢ اﻟﺰاوﻳﻪ ﻣﺜﻠﺚ ﻟﻪ وﺗﺮ او ﻳﻮې ﻗﺎﻳﻤ‪ ３‬ﺿﻠﻌ‪３‬‬
‫ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي وي‪ ،‬دا دواړه ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻪ اﻧﻄﺒﺎق ﻣﻨﻮوﻧﮑﻲ دي‪.‬‬
‫ﻟﻮﻣ‪７‬ى ﻣﺜﺎل‪ :‬دوه داﺳ‪ ３‬ﻗﺎﻳﻢ اﻟﺰاوﻳﻪ ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻪ ﭼ‪ ３‬د ﻫﺮ ﻳﻮه وﺗﺮ ‪ 5cm‬او ﻳﻮه ﻗﺎﻳﻤﻪ ﺿﻠﻊ ﻳ‪4cm ３‬‬
‫وي ＇ﺮﻧﮕﻪ رﺳﻤﻮئ‪ ،‬اﻳﺎ دا دواړه ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻪ اﻧﻄﺒﺎق ﻣﻨﻮوﻧﮑﻲ‬
‫‪A‬‬ ‫‪A‬‬
‫دي؟‬
‫‪5cm‬‬ ‫‪5cm‬‬ ‫ﺣﻞ‪ :‬ﻟﻮﻣ‪７‬ى راﮐ‪７‬ل ﺷﻮې ﻗﺎﻳﻤﻪ ﺿﻠﻌﻪ رﺳﻤﻮو ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﻳﻮه‬
‫‪4cm‬‬ ‫‪4cm‬‬
‫اﻧﺠﺎم ﮐ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻗﺎﻳﻤﻪ زاوﻳﻪ او د دې ﻗﺎﻳﻤ‪ ３‬ﺿﻠﻌ‪ ３‬ﺑﻞ اﻧﺠﺎم‬
‫‪60°‬‬ ‫‪60°‬‬
‫‪B‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪C‬‬
‫‪147‬‬
 ‫ﻣﺮﮐﺰ ﻧﻴﺴﻮ او د وﺗﺮ د اوږدواﻟ‪ ３‬ﭘﻪ ﺷﻌﺎع ﻳﻮ ﻗﻮس وﻫﻮ‪ ،‬ﭘﻪ ﻫﺮ ！ﮑﻲ ﮐ‪ ３‬ﭼ‪ ３‬ﻗﻮس د ﻗﺎﻳﻤ‪ ３‬زاوﻳ‪ ３‬ﺑﻠﻪ‬
‫ﻗﺎﻳﻤﻪ ﺿﻠﻊ ﻗﻄﻊ ﮐ‪７‬ي‪ ،‬د ﺗﻘﺎﻃﻊ ！ﮑﻰ ﻟﻪ راﮐ‪７‬ل ﺷﻮې ﻗﺎﻳﻤ‪ ３‬ﺿﻠﻌ‪ ３‬ﺳﺮه و‪請‬ﻠﻮو او ﭘﻪ ﻫﻤﺪې ډول ﻳﻮ ﺑﻞ‬
‫ﻗﺎﻳﻢ اﻟﺰاوﻳﻪ ﻣﺜﻠﺚ رﺳﻤﻮو‪ ،‬ﭼ‪ ３‬د ﻳﻮه ﻣﺜﻠﺚ وﺗﺮ او ﻳﻮه ﻗﺎﻳﻤﻪ ﺿﻠﻊ د ﺑﻞ ﻣﺜﻠﺚ ﻟﻪ وﺗﺮ او ﻗﺎﻳﻤ‪ ３‬ﺿﻠﻌ‪３‬‬
‫ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي وي‪ ،‬ﻧﻮ دا دواړه ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻪ ﺳﺮه اﻧﻄﺒﺎق ﻣﻨﻮوﻧﮑﻲ دي‪.‬‬
‫‪Δ‬‬ ‫‪Δ‬‬
‫دوﻳﻢ ﻣﺜﺎل‪ :‬ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ﺷﮑﻞ ﮐ‪ ３‬د ﻣﺴﺘﻄﻴﻞ ﻗﻄﺮ رﺳﻢ ﮐ‪７‬ئ‪ ،‬ﺛﺒﻮت ﮐ‪７‬ئ‪ ،‬ﭼ‪ ABD ３‬او ‪ CBD‬دوه‬
‫اﻧﻄﺒﺎق ﻣﻨﻮوﻧﮑﻲ ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻪ دي‪.‬‬
‫‪Δ‬‬
‫ﺣﻞ‪ :‬د ﻣﺴﺘﻄﻴﻞ د ﻻﻧﺪې ﺷﮑﻞ ﻟﻪ ﻣﺨ‪ ３‬ﻟﺮو ﭼ‪ AB = DC :３‬او ‪ BD = BD‬ﻧﻮ د ‪ ABD‬او‬
‫‪Δ‬‬
‫‪ CBD‬دواړه ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻪ ﺳﺮه اﻧﻄﺒﺎق ﻣﻨﻮوﻧﮑﻲ دي‪ ،‬ﭼ‪ ３‬وﺗﺮ او ﻳﻮه ﻗﺎﻳﻤﻪ ﺿﻠﻊ ﻳ‪ ３‬ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي دى‪.‬‬
‫ﻫﻤﺪارﻧﮕﻪ د دې دوو ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻮ اﻧﻄﺒﺎق ﻣﻨﻨﻪ د دوو ﺿﻠﻌﻮ او ددې ﺿﻠﻌﻮ ﺗﺮ ﻣﻨ‪ ＃‬زاوﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ﺣﺎﻟﺘﻪ ﻫﻢ ＇ﻴ‪７‬ﻟﻰ‬
‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬ ‫ﺷﻮ‪.‬‬
‫)دوې ﺿﻠﻌ‪ ３‬او د ﻣﻨ‪ ＃‬زاوﻳ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي دي(‪.‬‬
‫‪AB = DC‬‬
‫‪AD = BC‬‬
‫∧‬ ‫∧‬
‫‪Δ‬‬ ‫‪Δ‬‬
‫‪D‬‬ ‫‪C A=C‬‬ ‫ﻧﻮ ‪ABD ≅ DBC‬‬
‫ﻟﻪ دې ‪＄‬ﺎﻳﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ اﺧﻴﺴﺘﻞ ﮐ‪８５‬ي‪:‬‬
‫ﭘﻪ ﻗﺎﻳﻢ اﻟﺰاوﻳﻪ ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬د اﻧﻄﺒﺎق ﻣﻨﻨ‪ ３‬ﻟﻪ درﻳﻮ ﺣﺎﻟﺘﻮﻧﻮ ﺳﺮﺑ‪５‬ﺮه ﻟﺮو ﭼ‪:３‬‬
‫ﭘﻪ درﻳﻮ ﺣﺎﻟﺘﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﻣﻮ وﻟﻴﺪل ﭼ‪ ３‬ﮐﻪ ﭘﻪ دوو ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﻳﻮه ﺿﻠﻌﻪ او د دې ﺿﻠﻌ‪ ３‬ﻟﻪ دوو ﻣﺠﺎورو زاوﻳﻮ ﺳﺮه‬
‫ﻣﺴﺎوي وي‪ ،‬ﻳﺎ ﻳﻮه زاوﻳﻪ او د دې زاوﻳ‪ ３‬ﻣﺠﺎورې ﺿﻠﻌ‪ ３‬او ﻳﺎ درې واړه زاوﻳ‪ ３‬ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي وي‪ ،‬دا دواړه ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻪ‬
‫اﻧﻄﺒﺎق ﻣﻨﻮوﻧﮑﻲ دي‪ ،‬ﺧﻮ ﭘﻪ ﻗﺎﻳﻢ اﻟﺰاوﻳﻪ ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬دوه ﻧﻮر ﺣﺎﻟﺘﻮﻧﻪ ﻫﻢ ﺷﺘﻪ دى‪.‬‬
‫‪ -1‬ﮐﻪ د ﻳﻮﻗﺎﻳﻢ اﻟﺰاوﻳﻪ ﻣﺜﻠﺚ وﺗﺮ او ﻳﻮه ﺣﺎده زاوﻳﻪ د ﺑﻞ ﻗﺎﻳﻢ اﻟﺰاوﻳﻪ ﻣﺜﻠﺚ ﻟﻪ وﺗﺮ او ﻳﻮې ﺣﺎدې زاوﻳ‪３‬‬
‫ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي وي‪ ،‬دا دواړه ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻪ اﻧﻄﺒﺎق ﻣﻨﻮوﻧﮑﻲ دي‪.‬‬
‫‪ -2‬ﮐﻪ د ﻳﻮه ﻗﺎﻳﻢ اﻟﺰاوﻳﻪ ﻣﺜﻠﺚ وﺗﺮ او ﻳﻮه ﻗﺎﻳﻤﻪ ﺿﻠﻌﻪ د ﺑﻞ ﻗﺎﻳﻢ اﻟﺰاوﻳﻪ ﻣﺜﻠﺚ ﻟﻪ وﺗﺮ او ﻳﻮې ﻗﺎﻳﻤ‪ ３‬ﺿﻠﻌ‪３‬‬
‫ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي وي‪ ،‬دا دواړه ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻪ ﺳﺮه اﻧﻄﺒﺎق ﻣﻨﻮوﻧﮑﻲ دي‪.‬‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫‪B‬‬ ‫د داﻳﺮې ﻗﻄﺮ دى ﮐﻪ د ‪ ABC‬او ‪ADC‬‬ ‫‪ -1‬ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ﺷﮑﻞ ﮐ‪３‬‬
‫‪AC‬‬
‫وي‪ ،‬اﻳﺎ دا دواړه ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻪ ﺳﺮه اﻧﻄﺒﺎق‬ ‫‪BC‬‬ ‫=‬ ‫‪CD‬‬ ‫ﭘﻪ ﻗﺎﻳﻢ اﻟﺰاوﻳﻪ ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻮ ﮐ‪３‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪C‬‬ ‫ﻣﻨﻮوﻧﮑﻲ دي؟ وﻟ‪３‬؟‬
‫‪ -2‬د دې ﻟﻮﺳﺖ ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬ﻧﻴﻮﻟﻮ ﺳﺮه ﺛﺒﻮت ﮐ‪７‬ئ ﭼ‪ ３‬د ﻣﺮﺑﻊ ﻗﻄﺮ‪ ،‬ﻣﺮﺑﻊ‬
‫‪D‬‬ ‫ﭘﻪ دوو اﻧﻄﺒﺎق ﻣﻨﻮوﻧﮑﻮ ﻗﺎﻳﻢ اﻟﺰاوﻳﻪ ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻮ وﻳﺸﻲ‪.‬‬
‫‪148‬‬
 ‫د ﭘﻨ‪％‬ﻢ ＇ﭙﺮﮐﻰ ﻟﻨ‪６‬ﻳﺰ‬
‫‪ t‬د اﺿﻼﻋﻮ ﻟﻪ ﭘﻠﻮه ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻪ ﭘﻪ درﻳﻮ ډوﻟﻮ وﻳﺸﻞ ﺷﻮي دي‪.‬‬
‫ﻣﺘﺴﺎوي اﻻﺿﻼع ﻣﺜﻠﺚ‪ ،‬ﻣﺘﺴﺎوي اﻟﺴﺎﻗﻴﻦ ﻣﺜﻠﺚ او ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻻﺿﻼع ﻣﺜﻠﺚ‪.‬‬
‫‪ t‬د زاوﻳﻮ ﻟﻪ ﺣﻴﺜﻪ ﻫﻢ ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻪ ﭘﻪ درﻳﻮ ډوﻟﻮ وﻳﺸﻞ ﺷﻮي دي‪.‬‬
‫ﺣﺎده اﻟﺰاوﻳﻪ ﻣﺜﻠﺚ‪ ،‬ﻗﺎﻳﻢ اﻟﺰاوﻳﻪ ﻣﺜﻠﺚ او ﻣﻨﻔﺮﺟﻪ اﻟﺰاوﻳﻪ ﻣﺜﻠﺚ‪.‬‬
‫‪ t‬ﭘﻪ ﻫﺮ ﻣﺜﻠﺚ ﮐ‪ ３‬ﻣﻴﺎﻧ‪ ،３‬ﻧﺎ‪請‬ﻒ اﻟﺰاوﻳﻪ او ارﺗﻔﺎع ﮔﺎﻧ‪ ３‬ﭘﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺳﺮه ﭘﻪ ﻳﻮ！ﮑﻲ ﮐ‪ ３‬ﻗﻄﻊ ﮐﻮي‪.‬‬
‫‪ t‬د ﻫﺮ ﻣﺜﻠﺚ د داﺧﻠﻲ زاوﻳﻮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ‪ 180 o‬ﮐ‪８５‬ي‪.‬‬
‫‪ t‬د ﻳﻮ ﻣﺜﻠﺚ ﺧﺎرﺟﻲ زاوﻳﻪ د ﻣﺜﻠﺚ د دوو ﻏﻴﺮ ﻣﺠﺎورو داﺧﻠﻲ زاوﻳﻮ ﻟﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻰ ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي ده‪.‬‬
‫‪ t‬ﭘﻪ ﻫﺮ ﻣﺜﻠﺚ ﮐ‪ ３‬ﺑﺎﻳﺪ د دوو ﺿﻠﻌﻮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻟﻪ درﻳﻤ‪ ３‬ﺿﻠﻌ‪＇ ３‬ﺨﻪ ﻟﻮﻳﻪ وي‪.‬‬
‫‪ t‬ﭘﻪ ﻣﺘﺴﺎوي اﻟﺴﺎﻗﻴﻦ ﻣﺜﻠﺚ ﮐ‪ ３‬د ﻣﺴﺎوي ﺳﺎﻗﻮﻧﻮ ﻣﺨﺎﻣﺦ زاوﻳ‪ ３‬ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي دي‪.‬‬
‫‪ t‬ﻳﻮ ＇ﻮﺿﻠﻌﻲ ﻟﻪ ﻫﻐﻪ ﻣﻨﮑﺴﺮ ﺧﻂ ＇ﺨﻪ ﻋﺒﺎرت ده‪ ،‬ﭼ‪ ３‬ﻳﻮازې ﻳﻮه ﺗ‪７‬ﻟﻰ ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺟﻮړه ﮐ‪７‬ي‪ ،‬ﻫﻴ＆‬
‫دوه ﺧﻄﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬د ﻳﻮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺧﻂ ﭘﻪ اﻣﺘﺪاد ﻧﻪ وي او د ﻣﻀﻠﻊ ﻫﺮ رآس ﻳﻮازې او ﻳﻮازې د دوو ﺧﻄﻮﻧﻮ‬
‫د ﺗﻘﺎﻃﻊ ！ﮑﻲ وي‪.‬‬
‫‪ t‬ﭘﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ ＇ﻮ ﺿﻠﻌﻲ ﮔﺎﻧﻮ ﮐ‪ ３‬د ﻳﻮې ﻳﺎ ＇ﻮ ﺿﻠﻌﻮ اﻣﺘﺪاد ﻳ‪ ３‬د ＇ﻮ ﺿﻠﻌﻲ د داﺧﻞ ＇ﺨﻪ ﺗﻴﺮ‪８４‬ي ﭼ‪３‬‬
‫داﺳ‪＇ ３‬ﻮ ﺿﻠﻌﻲ ﺗﻪ ﻣﻘﻌﺮه ＇ﻮ ﺿﻠﻌﻲ واﻳﻲ او ﻫﻐﻪ ＇ﻮ ﺿﻠﻌﻲ ﭼ‪ ３‬دﺿﻠﻌﻮ اﻣﺘﺪاد ﻳ‪ ３‬د ＇ﻮ ﺿﻠﻌﻲ ﻟﻪ‬
‫داﺧﻞ ＇ﺨﻪ ﻧﻪ ﺗﻴﺮ‪８４‬ي‪ ،‬ﻣﺤﺪﺑﻪ ＇ﻮ ﺿﻠﻌﻲ ﻧﻮﻣ‪８５‬ي‪.‬‬
‫‪ t‬د ﻫﻐ‪ ３‬ﻣﻀﻠﻌ‪ ３‬د داﺧﻠﻲ زاوﻳﻮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﭼ‪ (n)３‬ﺿﻠﻌ‪ ３‬وﻟﺮي‪ ،‬ﻣﺴﺎوي ده ﭘﻪ‪(n − 2)180 o :‬‬
‫‪ t‬د ﻫﺮې ＇ﻮ ﺿﻠﻌﻲ د ﺧﺎرﺟﻲ زاوﻳﻮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ‪ 360 o‬ده او د ﺿﻠﻌﻮ ﭘﻪ ﺷﻤ‪５‬ﺮ ﭘﻮرې اړه ﻧﻪ ﻟﺮي‪.‬‬
‫‪ t‬دوه ﺷﮑﻠﻮﻧﻪ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﭘﻮره ډول ﻳﻮ ﭘﺮ ﺑﻞ ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺷﻲ او ﻳﻮ ﺑﻞ وﭘﻮ＊ﻴﻲ‪ ،‬اﻧﻄﺒﺎق ﻣﻨﻮوﻧﮑﻲ ﺷﮑﻠﻮﻧﻪ ورﺗﻪ‬
‫واﻳﻲ‪.‬‬
‫‪ t‬ﮐﻪ د ﻳﻮه ﻣﺜﻠﺚ دوې ﺿﻠﻌ‪ ３‬او د دې ﺿﻠﻌﻮ د ﻣﻨ‪ ＃‬زاوﻳﻪ د ﺑﻞ ﻣﺜﻠﺚ ﻟﻪ دوو ﺿﻠﻌﻮ او ﻟﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬زاوﻳ‪３‬‬
‫ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي وي‪ ،‬دا دواړه ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻪ ﺳﺮه اﻧﻄﺒﺎق ﻣﻨﻮوﻧﮑﻲ دي‪.‬‬
‫‪ t‬ﮐﻪ د ﻳﻮه ﻣﺜﻠﺚ دوې زاوﻳ‪ ３‬او د دې زاوﻳﻮ ﺗﺮ ﻣﻨ‪ ＃‬ﺿﻠﻌﻪ دﺑﻞ ﻣﺜﻠﺚ د دوو زاوﻳﻮ او د ﺗﺮ ﻣﻨ‪ ＃‬ﺿﻠﻌ‪３‬‬
‫ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي وي‪ ،‬دا دواړه ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻪ اﻧﻄﺒﺎق ﻣﻨﻮوﻧﮑﻲ دي‪.‬‬
‫‪ t‬ﮐﻪ د ﻳﻮه ﻣﺜﻠﺚ درې واړه ﺿﻠﻌ‪ ３‬دوه ﭘﻪ دوه د ﺑﻞ ﻣﺜﻠﺚ د درې واړه ﺿﻠﻌﻮ ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي وي‪ ،‬دا ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻪ‬
‫ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي )اﻧﻄﺒﺎق ﻣﻨﻮوﻧﮑﻲ( دي‪.‬‬
‫‪ t‬ﭘﻪ دوو ﻗﺎﻳﻤﻪ اﻟﺰاوﻳﻪ ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﮐﻪ د ﻳﻮه ﻣﺜﻠﺚ وﺗﺮ او ﻳﻮه ﻗﺎﻳﻤﻪ ﺿﻠﻊ د ﺑﻞ ﻣﺜﻠﺚ ﻟﻪ وﺗﺮ او ﻳﻮې ﻗﺎﻳﻤ‪３‬‬
‫ﺿﻠﻌ‪ ３‬ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي وي او ﻳﺎ وﺗﺮ او ﻳﻮه ﺣﺎده زاوﻳﻪ ﻳ‪ ３‬د ﺑﻞ ﻗﺎﻳﻢ اﻟﺰاوﻳﻪ ﻣﺜﻠﺚ ﻟﻪ وﺗﺮ او ﺣﺎده زاوﻳ‪ ３‬ﺳﺮه‬
‫دوه ﭘﻪ دوه ﻣﺴﺎوي وي‪ ،‬ﻧﻮ دا ﻗﺎﻳﻢ اﻟﺰاوﻳﻪ ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻪ ﺳﺮه اﻧﻄﺒﺎق ﻣﻨﻮوﻧﮑﻲ دي‪.‬‬
‫‪149‬‬
 ‫د ﭘﻨ‪％‬ﻢ ﻓﺼﻞ ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫‪ -1‬ﻫﺮې ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬ﺗﻪ ＇ﻠﻮر ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ورﮐ‪７‬ى ﺷﻮي دي ﻟﻪ ﺳﻢ ‪＄‬ﻮاب ＇ﺨﻪ ﮐ‪７‬ۍ ﺗﺎو ﮐ‪７‬ئ‪:‬‬
‫‪ t‬د ﻳﻮې ﻧﻬﻪ ﺿﻠﻌﻲ د داﺧﻠﻲ زاوﻳﻮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﺴﺎوي ﭘﻪ‪:‬‬
‫‪1260° (b‬‬ ‫‪360° (a‬‬
‫‪ (d‬ﻫﻴ＆ ﻳﻮ‬ ‫‪180° (c‬‬
‫‪ t‬د ﻳﻮې ﻣﻀﻠﻊ د داﺧﻠﻲ زاوﻳﻮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ‪ 1980 o‬ده‪ ،‬د دې ＇ﻮ ﺿﻠﻌﻲ)ﻣﻀﻠﻌ‪ (３‬د ﺿﻠﻌﻮ ﺷﻤ‪５‬ﺮ ＇ﻮ‬
‫دى؟‬
‫‪13 (b‬‬ ‫‪18 (a‬‬
‫‪17 (d‬‬ ‫‪11 (c‬‬
‫‪ t‬ﮐﻪ درې ﺧﻄﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﻳﻮه ！ﮑﻲ ﮐ‪ ３‬ﻳﻮ ﺑﻞ ﺳﺮه ﻗﻄﻊ ﮐ‪７‬ي د ﻫﻐﻮ زاوﻳﻮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﭼ‪ ３‬د ﺗﻘﺎﻃﻊ د ！ﮑﻲ ﭘﺮ ﺷﺎﺧﻮا‬
‫ﺟﻮړ‪８４‬ي ＇ﻮ درﺟ‪ ３‬ده؟‬
‫)‪180° b‬‬ ‫)‪260° a‬‬
‫‪ (d‬ﻫﻴ＆ ﻳﻮ‬ ‫)‪360° c‬‬
‫‪ t‬ﮐﻪ د ﻳﻮې ﻣﻀﻠﻊ ﻳﻮه داﺧﻠﻲ زاوﻳﻪ ‪ 144 o‬وي‪ ،‬د دې ﻣﻀﻠﻊ د ﺿﻠﻌﻮ ﺷﻤ‪５‬ﺮ ﻣﺴﺎوي دى ﭘﻪ‪:‬‬
‫‪9 (b‬‬ ‫‪8 (a‬‬
‫‪12 (d‬‬ ‫‪10 (c‬‬
‫‪ t‬د ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺷﮑﻞ ！ﻮﻟ‪ ３‬ﺿﻠﻌ‪ ３‬او زاوﻳ‪ ３‬ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي دي‪ ،‬دا ﺷﮑﻞ ﭘﻪ ﮐﻮم ﻧﻮم ﻳﺎد‪８４‬ي‪.‬‬
‫‪ (a‬ﻣﻨﻈﻤﻪ ﻣﺤﺪﺑﻪ ﻟﺲ ﺿﻠﻌﻲ ﻣﻀﻠﻊ ده‪.‬‬
‫‪ (b‬ﻣﻨﻈﻤﻪ ﻣﻘﻌﺮه ﻟﺲ ﺿﻠﻌﻲ ﻣﻀﻠﻊ ده‪.‬‬
‫‪ t‬ﮐﻪ ﭘﻪ ﻳﻮه ﻣﺜﻠﺚ ﮐ‪ ３‬دوې ﺿﻠﻌ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي وي‪ ،‬ﻧﻮ دا ﻣﺜﻠﺚ‪:‬‬
‫‪ (a‬ﻣﺘﺴﺎوي اﻟﺴﺎﻗﻴﻦ دى‪.‬‬
‫‪ (b‬ﻣﺘﺴﺎوي اﻻﺿﻼع دى‪.‬‬
‫‪ (c‬ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻻﺿﻼع دى‪.‬‬
‫‪ (d‬ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻟﺰواﻳﻪ دى‪.‬‬
‫‪150‬‬
 ‫‪ t‬ﮐﻪ ﭘﻪ ﻳﻮه ﻣﺜﻠﺚ ﮐ‪ ３‬دوې زاوﻳ‪ ３‬ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي وي‪ ،‬ﻧﻮ دا ﻣﺜﻠﺚ‪:‬‬
‫‪ (a‬ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻻﺿﻼع ﻣﺜﻠﺚ دى‪.‬‬
‫‪ (b‬ﻣﺘﺴﺎوي اﻟﺴﺎﻗﻴﻦ ﻣﺜﻠﺚ دى‪.‬‬
‫‪ (c‬ﻣﺘﺴﺎوي اﻻﺿﻼع ﻣﺜﻠﺚ دى‪.‬‬
‫‪ (d‬ﻫﻴ＆ ﻳﻮ‪.‬‬
‫‪t‬ﮐﻪ ﭘﻪ ﻳﻮه ﻗﺎﻳﻢ اﻟﺰاوﻳﻪ ﻣﺜﻠﺚ ﮐ‪ ３‬ﻳﻮه ﺣﺎده زاوﻳﻪ ﻳ‪ 60 o ３‬وي‪ ،‬ﺑﻠﻪ ﺣﺎده زاوﻳﻪ ﻳ‪ ３‬ﻣﺴﺎوي ده ﭘﻪ‪:‬‬
‫‪29° (d‬‬ ‫‪40° (c‬‬ ‫‪50o (b‬‬ ‫‪30° (a‬‬
‫‪ t‬د ﻳﻮ ﻣﺜﻠﺚ ﺧﺎرﺟﻲ زاوﻳﻪ د ﻣﺜﻠﺚ ﻟﻪ دوو ﻏﻴﺮ ﻣﺠﺎورو زاوﻳﻮ ﺳﺮه ＇ﻪ اړﻳﮑﻪ ﻟﺮي؟‬
‫‪ (d‬ﻫﻴ＆ ﻳﻮ‬ ‫‪ (c‬ﮐﻮﭼﻨﻰ ده‪.‬‬ ‫‪ (b‬ﻣﺴﺎوي ده‪.‬‬ ‫‪ (a‬ﻟﻮﻳﻪ ده‪.‬‬
‫‪ -2‬د ﺳﻤ‪ ３‬ﺟﻤﻠ‪ ３‬ﭘﻪ وړاﻧﺪې)س( او د ﻧﺎﺳﻤ‪ ３‬ﭘﻪ وړاﻧﺪې)ن( وﻟﻴﮑﺊ‪.‬‬
‫( ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ ﻟﻮﻳﻪ زاوﻳﻪ ﭼ‪ ３‬د ﻣﻀﻠﻊ د ﻳﻮې ﺿﻠﻌ‪ ３‬ﻟﻪ اﻣﺘﺪاد ＇ﺨﻪ ﺟﻮړ‪８４‬ي ‪ 120 o‬ده‪.‬‬ ‫‪)t‬‬
‫( ﻣﺜﻠﺚ ﮐﻴﺪاى ﺷﻲ ﻳﻮه ﻣﻘﻌﺮه ＇ﻮ ﺿﻠﻌﻲ وي‪.‬‬ ‫‪)t‬‬
‫( د ﻳﻮه درې ﺿﻠﻌﻲ)ﻣﺜﻠﺚ( ﺧﺎرﺟﻲ زاوﻳﻪ ﻫﻴ（ﮑﻠﻪ د ﻣﺜﻠﺚ د ﻳﻮې داﺧﻠﻲ زاوﻳ‪＇ ３‬ﺨﻪ ﮐﻮﭼﻨ‪９‬‬ ‫‪)t‬‬
‫ﻧﻪ ده‪.‬‬
‫( د ﻳﻮې ﻣﻀﻠﻊ دوې ﻏﻴﺮ ﻣﺠﺎورې ﺿﻠﻌ‪ ،３‬د ＇ﻮ ﺿﻠﻌﻲ ﻟﻪ رآﺳﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﭘﻪ ﻳﻮه رآس ﮐ‪ ３‬ﻣﺘﻘﺎﻃﻊ‬ ‫‪)t‬‬
‫دي‬
‫( ﻳﻮې ﻣﻀﻠﻌ‪ ３‬ﺗﻪ ﻫﻐﻪ وﺧﺖ ﻣﺘﺴﺎوي اﻟﺰاوﻳﻪ واﻳﻲ‪ ،‬ﭼ‪！ ３‬ﻮﻟ‪ ３‬ﺿﻠﻌ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي وي‪.‬‬ ‫‪)t‬‬
‫( د ﻳﻮې ﻣﻨﻈﻤ‪ ３‬ﻣﻀﻠﻌ‪ ３‬د ﺧﺎرﺟﻲ زاوﻳﻮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻋﺒﺎرت ده ﻟﻪ‪(n − 2)180 :‬‬ ‫‪)t‬‬
‫( ﮐﻪ د ﻳﻮې ﻣﻀﻠﻌ‪ ３‬د ﺿﻠﻌﻮ ﺷﻤ‪５‬ﺮ زﻳﺎت ﺷﻲ د ﺧﺎرﺟﻲ زاوﻳﻮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ زﻳﺎﺗ‪８５‬ي‪.‬‬ ‫‪)t‬‬
‫( ﺣﺎده اﻟﺰاوﻳﻪ ﻣﺜﻠﺚ ﻫﻐﻪ ﻣﺜﻠﺚ دى‪ ،‬ﭼ‪ ３‬ﻳﻮازې دوې زاوﻳ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﺣﺎده وي‪.‬‬ ‫‪)t‬‬
‫( دوه ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻪ ﻫﻐﻪ وﺧﺖ اﻧﻄﺒﺎق ﻣﻨﻮوﻧﮑﻲ دي‪ ،‬ﭼ‪ ３‬د ﻳﻮې ﺿﻠﻌ‪ ３‬اوږدواﻟﻰ او د دې ﺿﻠﻌ‪ ３‬د‬ ‫‪)t‬‬
‫دوو ﻣﺠﺎورو زاوﻳﻮ اﻧﺪازې ﻳ‪ ３‬ﻳﻮ ﭘﻪ ﻳﻮ ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي وي‪.‬‬
‫( ﮐﻪ ﭘﻪ ﻳﻮه ﻣﺜﻠﺚ ﮐ‪ ３‬دوې ﺿﻠﻌ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي وي‪ ،‬د دې ﺿﻠﻌﻮ ﻣﻘﺎﺑﻠ‪ ３‬زاوﻳ‪ ３‬ﻫﻢ ﺳﺮه‬ ‫‪)t‬‬
‫ﻣﺴﺎوي دي‪.‬‬
‫( د ﻳﻮ ﻣﺘﺴﺎوي اﻻﺿﻼع ﻣﺜﻠﺚ ﻫﺮه زاوﻳﻪ ‪ 61o‬وي‪.‬‬ ‫‪)t‬‬
‫‪151‬‬
 ‫( د ﻳﻮ ﻣﺜﻠﺚ د داﺧﻠﻲ زاوﻳﻮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻟﻪ درې ﻗﺎﻳﻤﻮ زاوﻳﻮ ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي ده‪.‬‬ ‫‪)t‬‬
‫‪ -3‬ﭘﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﻮ ﮐﻠﻤﻮ ﺳﺮه ﺗﺶ ‪＄‬ﺎﻳﻮﻧﻪ ډک ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪ t‬ﮐﻪ د ﻳﻮې ﻣﻨﻈﻤ‪ ３‬ﻣﻀﻠﻌ‪ ３‬ﺧﺎرﺟ‪ ３‬زاوﻳﻪ د ﻣﺠﺎورې داﺧﻠﻲ زاوﻳ‪ ３‬ﻟﻪ دوه ﭼﻨﺪه ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي وي دا ﻣﻀﻠﻊ‬
‫د ‪ ...................‬ﭘﻪ ﻧﻮم ﻳﺎد‪８４‬ي‪.‬‬
‫‪ t‬د ﻳﻮې ﻣﻨﻈﻤ‪ ３‬ﻣﻀﻠﻌ‪ ３‬د ﺿﻠﻌﻮ د ﺷﻤ‪５‬ﺮ ﭘﻪ زﻳﺎﺗﻮاﻟﻲ ﺳﺮه د ﻣﻀﻠﻌ‪ ３‬د داﺧﻠﻲ زاوﻳﻮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬
‫‪ ...................‬او د ﺧﺎرﺟﻲ زاوﻳﻮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻳ‪ ................... ３‬ﻧﻪ ﮐﻮي‪.‬‬
‫‪ t‬د ﻳﻮې اﺗﻪ ﺿﻠﻌﻲ ﻟﻪ ﻳﻮه رآس ＇ﺨﻪ ‪ ...................‬ﻗﻄﺮوﻧﻪ رﺳﻤﻴﺪاى ﺷﻲ‪.‬‬
‫‪ t‬ﮐﻪ د ﻳﻮې ﻣﻨﻈﻤ‪ ３‬ﻣﻀﻠﻌ‪ ３‬ﻳﻮه ﺧﺎرﺟﻲ زاوﻳﻪ ‪ 120 o‬وي ﻧﻮﻣﻮړې ﻣﻀﻠﻊ‪ ...................‬ﺿﻠﻌ‪ ３‬ﻟﺮي‪.‬‬
‫‪t‬ﮐﻪ د ﻳﻮې ﻣﻀﻠﻊ د داﺧﻠﻲ زاوﻳﻮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ د ﺧﺎرﺟﻲ زاوﻳﻮ ﻟﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋ‪ ３‬ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي وي دا‬
‫ﻣﻀﻠﻊ‪ ...................‬ﺿﻠﻌ‪ ３‬ﻟﺮي‪.‬‬
‫‪ t‬ﻳﻮ ﻣﺘﺴﺎوي اﻻﺿﻼع ﻣﺜﻠﺚ او ﻳﻮې ﻣﺮﺑﻊ ﺗﻪ ﻣﻨﻈﻤ‪ ................... ３‬واﻳ‪.３‬‬
‫‪t‬ﻫﻐﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺧﻂ ﭼ‪ ３‬د ﻳﻮې ﻣﻀﻠﻌ‪ ３‬دوه ﻏﻴﺮ ﻣﺠﺎور رآﺳﻮﻧﻪ ﺳﺮه و‪請‬ﻠﻮي د ‪ ...................‬ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ‬
‫ﻳﺎد‪８４‬ي‪.‬‬
‫‪ t‬ﻳﻮ ﻣﺘﺴﺎوي اﻻﺿﻼع ﻣﺜﻠﺚ او ﻳﻮه ﻣﺮﺑﻊ د ﻣﻨﻈﻤﻮ‪ ...................‬ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻳﺎد‪８４‬ي‪.‬‬
‫‪ t‬ﻫﻐﻪ ﻣﺜﻠﺚ ﭼ‪ ３‬درې واړه ﺿﻠﻌ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي وي ‪ ...................‬ﻧﻮﻣ‪８５‬ي‪.‬‬
‫‪ t‬ﭘﻪ ﻫﺮ ﻣﺜﻠﺚ ﮐ‪ ３‬د دوو ﺿﻠﻌﻮ د اوږدواﻟﻰ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻟﻪ درﻳﻤ‪ ３‬ﺿﻠﻌ‪＇ ３‬ﺨﻪ ‪ ...................‬وي‪.‬‬
‫‪ t‬ﻫﻐﻪ ﺧﻂ ﭼ‪ ３‬د ﻣﺜﻠﺚ ﻟﻪ رآس ＇ﺨﻪ ﭘﻪ ﻣﺨﺎﻣﺦ ﺿﻠﻊ ﻋﻤﻮد وي د ‪ ...................‬ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻳﺎد‪８４‬ي‪.‬‬
‫‪ t‬ﮐﻪ د ﻳﻮه ﻣﺘﺴﺎوي اﻟﺴﺎﻗﻴﻦ ﻣﺜﻠﺚ د رآس زاوﻳﻪ ‪ 50o‬وي‪ ،‬ﻫﺮه ﻳﻮه ﻟﻪ دوو ﻧﻮرو زاوﻳﻮ ＇ﺨﻪ‬
‫‪ ..........................‬ده‪.‬‬
‫‪ -4‬ﻻﻧﺪې ﺳﻮاﻟﻮﻧﻪ ﺣﻞ ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪ t‬د ﻳﻮې ﻣﻀﻠﻊ د ﻳﻮې داﺧﻠﻲ او ﻳﻮې ﺧﺎرﺟ‪ ３‬زاوﻳ‪ ３‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ＇ﻮ درﺟ‪ ３‬ده؟‬
‫‪ t‬ﮐﻪ د ‪ ABC‬او ‪ DBC‬ﭘﻪ دوو ﻣﺘﺴﺎوي اﻟﺴﺎﻗﻴﻦ ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬د ‪ BC‬ﻗﺎﻋﺪه ﻣﺸﺘﺮﮐﻪ وي‪ ،‬ﺛﺒﻮت ﮐ‪７‬ئ‪،‬‬
‫∧‬ ‫∧‬
‫ﭼ‪ DBA = ACD ３‬ﭘﻪ دې ډول ﭼ‪ ３‬د ‪ A‬او ‪ D‬رآﺳﻮﻧﻪ د ‪ BC‬د ﻗﺎﻋﺪې ﻳﻮې ﺧﻮاﺗﻪ واﻗﻊ ﻧﻪ وي‪.‬‬
‫‪152‬‬
 ‫∧‬ ‫‪Δ‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪ t‬د ‪ ABC‬ﭘﻪ ﻣﺘﺴﺎوي اﻟﺴﺎﻗﻴﻦ ﻣﺜﻠﺚ ﮐ‪ AB = AC ３‬دى ﮐﻪ د ‪ B‬او‬
‫∧‬
‫‪ C‬زاوﻳ‪ ３‬د ‪ OB‬او ‪ OC‬ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ ﻧﻴﻤﺎﻳ‪ ３‬ﺷﻲ ﺛﺒﻮت ﮐ‪７‬ئ ﭼ‪:３‬‬
‫‪O‬‬ ‫‪OC = OB (a‬‬
‫‪B‬‬ ‫‪C‬‬
‫‪ OA (b‬د ̂‪ A‬د زاوﻳ‪ ３‬ﻣﻨ‪％‬ﻨﻰ ﮐﺮ＊‪ ﾢ‬ﻳﺎ ﻧﺎ‪請‬ﻒ اﻟﺰاوﻳﻪ دى‪.‬‬
‫‪ t‬ﺛﺒﻮت ﮐ‪７‬ئ‪ ،‬ﭼ‪ ３‬د ﻳﻮه ﻗﺎﻳﻢ اﻟﺰاوﻳﻪ ﻣﺘﺴﺎوي اﻟﺴﺎﻗﻴﻦ ﻣﺜﻠﺚ ﻟﻪ دوو ﺣﺎده زاوﻳﻮ ＇ﺨﻪ ﻫﺮ ﻳﻮه ﻳ‪ 45o ３‬ده‪.‬‬
‫‪ t‬ﮐﻪ د ‪ ABC‬د ﻣﺜﻠﺚ د ‪ BC‬ﺿﻠﻌ‪ ３‬ﺗﻪ د ﻻﻧﺪې ﺷﮑﻞ ﭘﻪ ﺷﺎن د ‪ D‬ﺗﺮ ﻧﻘﻄ‪ ３‬اﻣﺘﺪاد ورﮐ‪７‬و ﭘﻪ دې ډول‬
‫∧‬ ‫∧‬
‫ﭼ‪ DCA = 134 o ３‬او ‪ BAC = 42o‬وي‪ ،‬د دې ﻣﺜﻠﺚ دوې ﻧﻮرې زاوﻳ‪ ３‬ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪A‬‬
‫‪42°‬‬
‫‪134°‬‬
‫‪B‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪D‬‬
‫‪ t‬د ‪ ACD‬او ‪ AEB‬ﭘﻪ ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬دﻻﻧﺪې ﺷﮑﻞ ﭘﻪ ﺷﺎن ﮐﻪ ‪ AD = AB‬او ‪ AE = AC‬وي‬
‫‪Δ‬‬ ‫‪Δ‬‬
‫ﺛﺒﻮت ﮐ‪７‬ئ‪ ،‬ﭼ‪ACD ≅ AEB ３‬‬
‫‪C‬‬
‫‪B‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪E‬‬
‫‪D‬‬
‫‪ t‬ﭘﻪ دوه ﻗﺎﻳﻢ اﻟﺰاوﻳﻪ ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬د ﭘﻨ‪％‬ﻮ ﺣﺎﻟﺘﻮﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واﺧﻠﺊ ﭼ‪ ３‬دا دواړه ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻪ اﻧﻄﺒﺎق ﻣﻨﻮوﻧﮑﻲ‬
‫وي‪.‬‬
‫‪ t‬د ﻳﻮه ﻣﻌﻴﻦ)ﻟﻮزي( ﻳﻮ ﻗﻄﺮ ﻣﻌﻴﻦ ﭘﻪ دوو ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻮ ووﻳﺸﺊ ﭘﻪ ＇ﻮ ﺣﺎﻟﺘﻮﻧﻮ ﺛﺒﻮﺗﻮﻻى ﺷﺊ‪ ،‬ﭼ‪ ３‬دا دواړه ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻪ‬
‫اﻧﻄﺒﺎق ﻣﻨﻮوﻧﮑﻲ دي‪.‬‬
‫‪ t‬ﭘﻪ ﻳﻮ ﻣﺘﺴﺎوي اﻟﺴﺎﻗﻴﻦ ﻣﺜﻠﺚ ﮐ‪ ３‬ﻫﻐﻪ ﻣﻴﺎﻧﻪ ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ راس ＇ﺨﻪ ﭘﻪ ﻗﺎﻋﺪه رﺳﻤ‪８５‬ي‪ ،‬دا ﻣﺜﻠﺚ ﭘﻪ دوو‬
‫‪153‬‬
 ‫ﻧﻮرو ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻮ وﻳﺸﻲ‪ .‬اﻳﺎ دا دواړه ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻪ اﻧﻄﺒﺎق ﻣﻨﻮوﻧﮑﻲ دي؟ ﭘﻪ ＇ﻮ ﺣﺎﻟﺘﻮﻧﻮ ﺳﺮه ﮐﻮﻟﻰ ﺷﺊ ﭼ‪３‬‬
‫ﺛﺒﻮت ﻳ‪ ３‬ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪ t‬ﮐﻪ ﭘﻪ ﻳﻮه ﻗﺎﻳﻤﻪ زاوﻳﻪ ﻣﺘﺴﺎوي اﻟﺴﺎﻗﻴﻦ ﻣﺜﻠﺚ ﮐ‪ ３‬د ﻗﺎﻳﻤ‪ ３‬زاوﻳ‪ ３‬ﻟﻪ رآس ＇ﺨﻪ ﭘﻪ ﻗﺎﻋﺪه ﻧﺎ‪請‬ﻒ‬
‫اﻟﺰاوﻳﻪ رﺳﻢ ﮐ‪７‬و‪ ،‬دا ﻗﺎﻳﻤﻪ زاوﻳﻪ ﻣﺜﻠﺚ ﭘﻪ دوو ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻮ وﻳﺸﻲ‪.‬‬
‫اﻳﺎ دا دواړه ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻪ ﺳﺮه اﻧﻄﺒﺎق ﻣﻨﻮوﻧﮑﻲ دي؟ وﻟ‪３‬؟‬
‫∧‬
‫‪ t‬د ‪ ABC‬ﭘﻪ ﻣﺜﻠﺚ ﮐ‪ AB = AC ３‬او ‪ AD‬د ‪ A‬د زاوﻳ‪ ３‬ﻧﺎ‪請‬ﻒ دى ﺛﺒﻮت ﮐ‪７‬ئ‪ ،‬ﭼ‪ ３‬د‬
‫‪ AD‬ﺟﮕﻮاﻟﻰ ﻳﺎ ارﺗﻔﺎع ﭘﻪ ﻋﻴﻦ وﺧﺖ ﮐ‪ ３‬ددې ﻣﺜﻠﺚ ﻣﻴﺎﻧﻪ ﻫﻢ ده‪.‬‬
‫‪A‬‬
‫‪B‬‬ ‫‪D‬‬ ‫‪C‬‬
‫∧‬
‫‪ t‬ﮐﻪ ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ﺷﮑﻞ ﮐ‪ PB ３‬د ‪ HBR‬د زاوﻳ‪ ３‬ﻧﺎ‪請‬ﻒ وي‪ ،‬ﺛﺒﻮت ﮐ‪７‬ئ‪ ،‬ﭼ‪ HP = PR ３‬دى‪.‬‬
‫‪H‬‬
‫‪P‬‬
‫‪B‬‬ ‫‪R‬‬
‫‪154‬‬
‫ﺷﭙ‪８‬م ＇ﭙﺮﮐﻰ‬
‫ﻣﻮازي او ﻋﻤﻮد‬
‫ﺧﻄﻮﻧﻪ‬
‫ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻟﻪ ﻣﻮازي ﺧﻄﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ ډک دى‪.‬‬
 ‫ﻣﻮازي او ﻋﻤﻮد ﺧﻄﻮﻧﻪ‬
‫‪Parallel and Perpendicular Lines‬‬
‫‪Paralle‬‬
‫ﭘﻪ ﺷﮑﻞ ﮐ‪＇ ３‬ﻮ ﺧﻄﻮﻧﻪ وﻳﻨﺊ د ﺧﻄﻮﻧﻮ د وﺿﻌﻴﺖ‬
‫ﭘﻪ ﺑﺮﺧﻪ ﮐ‪＇ ３‬ﻪ وﻳﻼى ﺷﺊ؟‬
‫‪A‬‬ ‫‪E‬‬ ‫‪H‬‬
‫‪B‬‬ ‫‪F‬‬
‫‪D‬‬
‫‪C‬‬ ‫‪G‬‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫‪A‬‬
‫‪ t‬ﻟﻮﻣ‪７‬ى د ‪ d‬ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺧﻂ رﺳﻤﻮو او‪－‬ﻮﻧﻴﺎ د ‪ d‬ﭘﺮ ﺧﻂ ﻟﮑﻪ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ‬
‫ﺷﮑﻞ ﮐ‪＊ ３‬ﻮدل ﺷﻮې ده ږدو‪ .‬د ‪－‬ﻮﻧﻴﺎ رآس ﺗﻪ ‪ A‬واﻳﻮ د ‪ AH‬او ‪AD‬‬
‫ﺧﻄﻮﻧﻪ رﺳﻤﻮو‪.‬‬
‫‪H‬‬ ‫‪d‬‬ ‫‪D‬‬ ‫‪ t‬د ‪ A‬ﻟﻪ ﻧﻘﻄ‪＇ ３‬ﺨﻪ د ‪ d‬ﭘﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﻪ ﮐﺮ＊ﻪ د ‪ AE , AB‬او ‪ AC‬درې‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺧﻄﻮﻧﻪ ﭼ‪ ３‬ﻳﻮ ﻳ‪ ３‬ﻋﻤﻮد او دوه ﺧﻄﻮﻧﻪ ﻣﺎﻳﻞ وي رﺳﻢ ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪ t‬د ﺧﻂ ﮐﺶ ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ ﻳ‪ ３‬اﻧﺪازه ﮐ‪７‬ئ ﭼ‪ ３‬ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ ﮐﻮﭼﻨﻰ ﺧﻂ ﮐﻮم دى؟‬
‫د ‪ AH‬ﺧﻂ د ‪ d‬ﻟﻪ ﺧﻂ ﺳﺮه ‪ o‬زاوﻳﻪ ﺟﻮړ وي‪ .‬د ‪ AH‬ﺧﻂ د ‪ d‬ﭘﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺧﻂ ﻋﻤﻮد دى‬
‫‪9‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪AH ⊥ d‬‬ ‫دې ډول ＊ﻮدل ﮐﻴ‪８‬ي‪:‬‬
‫ﭼ‪ ３‬ﭘﭘﻪ ې‬
‫‪３‬‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫• ﺧﻂ ﮐﺶ د ﮐﺎﻏﺬ ﭘﺮ ﻣﺦ ﮐﻴ‪８‬دئ او د ﺧﻂ ﮐﺶ ﻟﻪ دواړو ＇ﻨ‪６‬و ＇ﺨﻪ دوه ﺧﻄﻮﻧﻪ رﺳﻢ ﮐ‪７‬ئ ‪ d1‬او‬
‫‪d1‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪ d 2‬ورﺗﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪6‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪d2‬‬
‫‪D‬‬ ‫‪E‬‬ ‫‪F‬‬
‫‪ t‬د ‪ d1‬ﭘﺮ ﺧﻂ ﺑﺎﻧﺪې د ‪ B,A‬او ‪ C‬درې ！ﮑﻲ و！ﺎﮐﺊ او د ‪－‬ﻮﻧﻴﺎ ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ د ‪ B,A‬او ‪ C‬ﻟﻪ ！ﮑﻮ ＇ﺨﻪ‬
‫د ‪ d 2‬ﭘﺮ ﺧﻂ ﻋﻤﻮد ﺧﻄﻮﻧﻪ رﺳﻢ ﮐ‪７‬ئ او د ﺷﮑﻞ ﻟﻪ ﻣﺨ‪ AD,BE ３‬او ‪ CF‬ورﺗﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬
‫‪ t‬د ‪ AD,BE‬او ‪ CF‬ﺧﻄﻮﻧﻮ اوږدواﻟﻰ ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ د اوږدواﻟﻮ ﭘﻪ ﺑﺮﺧﻪ ﮐ‪ ３‬ﻳ‪＇ ３‬ﻪ وﻳﻼى ﺷﺊ‪.‬‬
‫د ‪ d1‬او ‪ d 2‬دواړو ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﻮ ﺧﻄﻮﻧﻮ ﺗﻪ ﭼ‪ ３‬ﺗﺮﻣﻨ‪ ＃‬ﻓﺎ‪請‬ﻠ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي دي‪ ،‬ﻣﻮازي ﺧﻄﻮﻧﻪ واﻳﻲ او‬
‫دا ډول ＊ﻮدل ﮐﻴ‪８‬ي‪d1 || d 2 :‬‬
‫‪157‬‬
 ‫‪G‬‬
‫د ‪ AC‬او ‪ DG‬دوه ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺧﻄﻮﻧﻪ ﭼ‪ ３‬د دوى ﺗﺮﻣﻨ‪ ＃‬ﻓﺎ‪請‬ﻠﻪ ﻣﺴﺎوي‬
‫‪D‬‬ ‫‪C‬‬
‫ﻧﻪ ده‪ ،‬ﻟﮑﻪ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﺷﮑﻞ ﮐ‪ ３‬ﻫﻢ ﻟﻴﺪل ﮐ‪８５‬ي‪ ،‬ﻣﻮازي ﺧﻄﻮﻧﻪ ﻧﻪ دي‪،‬‬
‫‪A‬‬
‫‪＄‬ﮑﻪ ﭼ‪ ３‬اﻣﺘﺪاد ﻳ‪ ３‬ﻳﻮ ﺑﻞ ﭘﻪ ﻳﻮه ﻧﻘﻄﻪ ﮐ‪ ３‬ﻗﻄﻊ ﮐﻮي او دا ډول ＊ﻮدل‬
‫ﮐﻴ‪８‬ي‪. AC || DG :‬‬
‫ﮐﻮﻻى ﺷﻮ ﭼ‪ ３‬د ‪－‬ﻮﻧﻴﺎ ﻳﺎ ﺧﻂ ﮐﺶ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ و＊ﻴﻮ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﺨﺘﻔﻠﻮ ！ﮑﻮ ﮐ‪ ３‬د دې دواړو ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﻮ‬
‫‪A‬‬ ‫‪C‬‬
‫ﺧﻄﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ﮐ‪ ３‬ﻓﺎ‪請‬ﻠ‪ ３‬ﻣﺴﺎوي ﻧﻪ دي‪.‬‬
‫ﮐﻪ د ‪ AB‬او ‪ CD‬دوه ﻗﻄﻌﻪ ﺧﻄﻮﻧﻪ ﻳﺎ ﮐﺮ＊‪ ３‬د ‪ EF‬ﭘﺮ ﺧﻂ ﻋﻤﻮد رﺳﻢ‬
‫‪E‬‬ ‫‪F‬‬
‫ﮐ‪７‬و ) ‪ ( AB ⊥ EF‬او ) ‪ ، (CD ⊥ EF‬ﻧﻮ د ‪ AB‬او ‪ CD‬ﻗﻄﻌﻪ‬
‫ﺧﻄﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ﻣﻨ‪ ＃‬ﮐ‪ ３‬ﺳﺮه ﻣﻮازې دي‪＄ ،‬ﮑﻪ ﭼ‪ ３‬ﮐﻪ ﻣﻮازي ﻧﻪ وي ﻳﻮ‬
‫‪B‬‬ ‫‪D‬‬
‫ﻟﻪ ﺑﻠﻪ ﺳﺮه ﻗﻄﻊ ﮐﻮي او د ﺗﻘﺎﻃﻊ ﻟﻪ ﻧﻘﻄ‪＇ ３‬ﺨﻪ د ‪ FE‬ﭘﺮ ﺧﻂ دوه ﻋﻤﻮد‬
‫ﺧﻄﻮﻧﻪ رﺳﻢ ﺷﻮي دي او دا اﻣﮑﺎن ﻧﻪ ﻟﺮي‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪ :‬ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ﺧﻄﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﻣﻮازي‪ ،‬ﻋﻤﻮد او ﻣﺘﻘﺎﻃﻊ ﺧﻄﻮﻧﻪ و＊ﺎﻳﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫´‪a‬‬
‫‪d‬‬ ‫‪b‬‬
‫´‪d‬‬
‫‪e‬‬
‫‪a‬‬ ‫´‪b‬‬
‫´‪e‬‬
‫ﺣﻞ‪ a ' ⊥ a ، d || d ′ ، e || e′ :‬او د ‪ b‬او ‪ b′‬ﺧﻄﻮﻧﻪ ﺳﺮه ﻣﺘﻘﺎﻃﻊ دي‪.‬‬
‫دوو ﺧﻄﻮﻧﻮ ﺗﻪ ﻫﻐﻪ وﺧﺖ ﻣﻮازي ﺧﻄﻮﻧﻪ واﻳﻮ ﭼ‪ ３‬ﺧﭙﻠﻪ ﺧﻄﻮﻧﻪ او ﻳﺎ اﻣﺘﺪاد ﻳ‪ ３‬ﺷﺮﻳﮏ ！ﮑﻲ و ﻧﻪ ﻟﺮي‬
‫او ﭘﻪ ！ﻮﻟﻮ ﻧﻘﻄﻮ ﮐ‪ ３‬د دې دواړو ﺧﻄﻮﻧﻮ ﺗﺮﻣﻨ‪ ＃‬ﻓﺎ‪請‬ﻠﻪ ﻣﺴﺎوي وي‪ .‬او دوه ﺧﻄﻮﻧﻪ ﻫﻐﻪ وﺧﺖ ﻳﻮ ﭘﺮ ﺑﻞ‬
‫ﻋﻤﻮد دي‪ ،‬ﭼ‪ ３‬د دواړو ﺗﺮﻣﻨ‪ ＃‬زاوﻳﻪ ﻳﻮه ﻗﺎﻳﻤﻪ زاوﻳﻪ ) ‪ ( 90o‬وي‪.‬‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫‪B‬‬ ‫‪G‬‬ ‫‪C‬‬
‫‪ t‬ﭘﻪ ﺷﮑﻞ ﮐ‪ ３‬ﮐﻮم ﺧﻄﻮﻧﻪ ﻣﻮازي دي؟‬
‫‪ t‬ﮐﻮم ﻗﻄﻌﻪ ﺧﻄﻮﻧﻪ ﻳﻮ ﭘﺮ ﺑﻞ ﻋﻤﻮد دي؟‬
‫‪F‬‬ ‫‪ t‬ﮐﻮم ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻗﻄﻌﻪ ﺧﻄﻮﻧﻪ ﻣﺘﻘﺎﻃﻊ دي؟‬
‫‪A‬‬ ‫‪E‬‬ ‫‪D‬‬
‫‪ t‬ﮐﻮﻣ‪ ３‬زاوﻳ‪ ３‬ﻗﺎﻳﻤ‪ ３‬دي؟‬
‫‪ t‬اﻳﺎ ！ﻮل ﻣﺘﻘﺎﻃﻊ ﺧﻄﻮﻧﻪ ﻫﺮ وﺧﺖ ﻳﻮ ﭘﺮ ﺑﻞ ﻋﻤﻮد وي؟‬
‫‪158‬‬
 ‫داﺧﻠﻲ او ﺧﺎرﺟﻲ ﻣﺘﺒﺎدﻟ‪ ３‬زاوﻳ‪３‬‬
‫‪(Alternate interior and‬‬
‫ﺧﺎرﺟﻲ ﻣﺘﺒﺎدﻟ‪ ３‬زاوﻳ‪３‬‬ ‫)‪alternate exterior angles‬‬
‫ﻣﺨﺎﻣﺦ ﺷﮑﻞ ﺗﻪ و‪－‬ﻮرئ د ﺟﻮړوﺷﻮو زاوﻳﻮ ﭘﻪ ﺑﺮﺧﻪ‬
‫ﮐ‪ ３‬ﺧﭙﻞ ﻧﻈﺮ ＇ﺮ‪－‬ﻨﺪ ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫داﺧﻠﻲ ﻣﺘﺒﺎدﻟ‪ ３‬زاوﻳ‪３‬‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫‪ t‬د ‪ d1‬او ‪ d 2‬دوه ﻣﻮازي ﺧﻄﻮﻧﻪ او د ‪ d 3‬او ‪ d 4‬دوه ﻏﻴﺮ ﻣﻮازي ﺧﻄﻮﻧﻪ رﺳﻢ ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪ t‬دوه ﻗﺎﻃﻊ ﺧﻄﻮﻧﻪ ﭼ‪ ３‬ﻳﻮ ﻳ‪ ３‬د ‪ d1‬او ‪ d 2‬ﺧﻄﻮﻧﻪ او ﺑﻞ ﻳ‪ ３‬د ‪ d 3‬او ‪ d 4‬ﺧﻄﻮﻧﻪ ﻗﻄﻊ ﮐ‪７‬ي‪ ،‬رﺳﻢ ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪ t‬د ﻧﻘﺎﻟ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ ﻫﻐﻪ زاوﻳ‪ ３‬ﭼ‪ ３‬ﻗﺎﻃﻊ ﺧﻂ ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣﻮازي ﺧﻄﻮﻧﻮ ﺳﺮه او ﻫﻐﻪ زاوﻳ‪ ３‬ﭼ‪ ３‬ﻗﺎﻃﻊ ﺧﻂ‬
‫ﻳ‪ ３‬د ﻏﻴﺮ ﻣﻮازي ﺧﻄﻮﻧﻮ ﺳﺮه ﺟﻮړ وي‪ ،‬اﻧﺪازه ﮐ‪７‬ئ ＇ﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﻪ ﭘﻪ ﻻس راﺷﻲ؟‬
‫‪E‬‬ ‫د ‪ AB‬او ‪ CD‬دوه ﺧﻄﻮﻧﻪ ﺳﺮه ﻣﻮازي دي او د ‪ EF‬ﺧﻂ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ‬
‫ﺧﺎﺭﺟﻰ ﺧﺎﺭﺟﻰ‬ ‫ﻗﻄﻊ ﺷﻮي دي‪ ،‬ﻟﮑﻪ ＇ﻨ‪／‬ﻪ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﺷﮑﻞ ﮐ‪ ３‬ﻟﻴﺪل ﮐﻴ‪８‬ي‪.‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬
‫ﺩﺍﺧﻠﻰ ﺩﺍﺧﻠﻰ‬ ‫د دوو ﺧﻄﻮﻧﻮ ﺗﺮ ﻣﻨ‪ ＃‬ﻧﺎﺣﻴ‪ ３‬ﺗﻪ داﺧﻠﻲ او د ﺧﻄﻮﻧﻮ د ﺑﺎﻧﺪې ﻧﺎﺣﻴ‪３‬‬
‫‪C‬‬ ‫‪D‬‬
‫ﺧﺎﺭﺟﻰ ﺧﺎﺭﺟﻰ‬ ‫ﺗﻪ ﺧﺎرﺟﻲ ﻧﺎﺣﻴﻪ واﻳﻲ‪.‬‬
‫‪F‬‬ ‫‪ AB || CD‬دي او د ‪ LK‬ﺧﻂ دا دواړه ﺧﻄﻮﻧﻪ ﻗﻄﻊ ﮐ‪７‬ى دي ددې‬
‫∧‬ ‫∧‬
‫ﻟﻪ ﭘﺎره ﭼ‪ ３‬و＊ﻴﻮ ﭼ‪ 3 = 6 ３‬ده د ‪ LK‬ﭘﺮ ﺧﻂ د ‪！ O‬ﮑﻲ ！ﺎﮐﻮ او‬
‫‪K‬‬
‫د ‪ O‬ﻟﻪ ！ﮑﻲ ＇ﺨﻪ د ‪ AB‬او ‪ CD‬ﭘﺮ ﺧﻄﻮﻧﻮ ﻋﻤﻮد ﺧﻂ رﺳﻤﻮو‪ .‬د‬
‫‪Δ‬‬ ‫‪Δ‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪M E‬‬
‫‪3 4‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪ OME‬او ‪ OFN‬ﭘﻪ دوو ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻮ ﮐ‪＇ ،３‬ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪３‬‬
‫∧‬ ‫∧‬
‫‪5 6‬‬
‫‪O‬‬
‫‪FON = EOM ................‬‬
‫∧‬ ‫∧‬
‫ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﺑﺮآس‬
‫‪C‬‬ ‫‪D‬‬
‫‪F N‬‬ ‫او ‪ OME = ONF = 90o‬ده‪ ،‬ﻧﻮ ددې ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻮ درﻳﻤ‪ ３‬زاوﻳ‪ ３‬ﻫﻢ‬
‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬
‫‪L‬‬ ‫ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي دي‪ ،‬ﭘﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮐ‪ 3 = 6 ３‬ده ﭼ‪ ３‬د ‪ 6‬او ‪ 3‬زاوﻳ‪ ３‬د‬
‫داﺧﻠﻲ ﻣﺘﺒﺎدﻟﻮ زاوﻳﻮ ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻳﺎدﻳ‪８‬ي‪.‬‬
‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬
‫ﭘﻪ ﻫﻤﺪې ډول ‪ 4 = 5‬ده ﭼ‪ 5 ３‬او ‪ 4‬ﻫﻢ داﺧﻠﻲ ﻣﺘﺒﺎدﻟ‪ ３‬زاوﻳ‪ ３‬دي‪.‬‬
‫‪159‬‬
 ‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧ ∧‬
‫ﻫﻤﺪارﻧ‪／‬ﻪ ﭘﻪ ﺷﮑﻞ ﮐ‪ ３‬د ‪ 2 , 7 , 1‬او ‪ 8‬زاوﻳ‪ ３‬ﺧﺎرﺟﻲ ﻣﺘﺒﺎدﻟ‪３‬‬
‫زاوﻳ‪ ３‬دي‪.‬د داﺧﻠﻲ ﻣﺘﺒﺎدﻟﻮ زاوﻳﻮ ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ ﻟﺮو ﭼ‪:３‬‬
‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬
‫‪1=7 , 8=2‬‬
‫‪E‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪1 2‬‬ ‫‪B‬‬
‫‪60 3‬‬
‫‪5 6‬‬ ‫ﻣﺜﺎل‪ :‬ﭘﻪ ﻣﺨﺎﻣﺦ ﺷﮑﻞ ﮐ‪ ３‬د ‪ 60o‬او ‪ 120o‬دوې زاوﻳ‪ ３‬راﮐ‪７‬ل‬
‫‪C‬‬ ‫‪D‬‬ ‫∧‬ ‫∧‬
‫‪8 120‬‬ ‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬
‫ﺷﻮي دي د ‪ 6 ، 5 ، 3 ، 2 ، 1‬او ‪ 8‬زاوﻳ‪＇ ３‬ﻮ درﺟ‪ ３‬دي؟‬
‫‪F‬‬
‫ﺣﻞ‪:‬‬
‫∧‬ ‫∧‬
‫‪) 1 = 120o ،‬ﺧﺎرﺟﻲ ﻣﺘﺒﺎدﻟ‪(３‬‬ ‫‪) 6 = 60o‬داﺧﻠﻲ ﻣﺘﺒﺎدﻟ‪(３‬‬
‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬
‫‪) 8 = 6 = 60o ،‬ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﺑﺮآس(‬ ‫‪) 5 = 120o‬ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﺑﺮآس(‬
‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬
‫‪) 2 = 8‬ﺧﺎرﺟﻲ ﻣﺘﺒﺎدﻟ‪(３‬‬ ‫‪،‬‬ ‫‪) 5 = 3‬داﺧﻠﻲ ﻣﺘﺒﺎدﻟ‪(３‬‬
‫∧‬ ‫∧‬
‫ﭘﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮐ‪ 2 = 60o ３‬ده‪.‬‬ ‫‪،‬‬ ‫ﭘﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮐ‪ 3 = 120 o ３‬ده‪.‬‬
‫ﮐﻪ د ‪ AB‬او ‪ CD‬دوه ﻣﻮازي ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺧﻄﻮﻧﻪ د ‪ EF‬د ﻗﺎﻃﻊ ﺧﻂ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﻗﻄﻊ ﺷﻲ‪ ،‬دوې ﺟﻮړې‬
‫‪E‬‬ ‫داﺧﻠﻲ ﻣﺘﺒﺎدﻟﻲ او دوه ﺟﻮړې ﺧﺎرﺟﻲ ﻣﺘﺒﺎدﻟ‪ ３‬زاوﻳ‪ ３‬ﺟﻮړ وي ﭼ‪:３‬‬
‫∧‬ ‫∧‬ ‫او‬ ‫∧‬ ‫∧‬
‫داﺧﻠﻲ ﻣﺘﺒﺎدﻟ‪３‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪1 2‬‬
‫‪4 3‬‬
‫‪B‬‬ ‫‪3=5‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪4=6‬‬
‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬
‫‪C‬‬ ‫‪5 6‬‬ ‫‪D‬‬ ‫‪1=7‬‬ ‫‪ ,‬او‬ ‫‪2=8‬‬ ‫ﺧﺎرﺟﻲ ﻣﺘﺒﺎدﻟ‪３‬‬
‫‪8 7‬‬
‫‪F‬‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫‪E‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪1 2‬‬ ‫‪B‬‬ ‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬
‫‪30 3‬‬
‫‪ -1‬ﮐﻪ ‪ AB || CD‬وي ﭘﻪ ﺷﮑﻞ ﮐ‪ 6 , 7 , 8 , 3 , 1 ３‬او ‪2‬‬
‫زاوﻳ‪＇ ３‬ﻮ درﺟ‪ ３‬دي؟‬
‫‪C‬‬ ‫‪150 6‬‬ ‫‪D‬‬
‫‪8 7‬‬
‫‪F‬‬ ‫‪E‬‬
‫‪1 2‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬ ‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬
‫‪ ∧-2‬ﭘﻪ ﺷﮑﻞ ﮐ‪ ３‬ﮐﻪ ‪ 7 = 120 o‬وي د ‪2 , 3 , 4 , 5 , 6 , 8‬‬
‫‪4 3‬‬
‫‪5 6‬‬
‫‪C‬‬ ‫‪8 120‬‬
‫‪D‬‬
‫او ‪ 1‬زاوﻳﻮ اﻧﺪازه ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪F‬‬
‫‪160‬‬
 ‫د دوو ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﻮ ﮐﺮ＊ﻮ د ﻣﻮازاﺗﻮ ＇ﻴ‪７‬ﻧﻪ ﮐﻠﻪ‬
‫ﭼ‪ ３‬ﻣﺘﺒﺎدﻟ‪ ３‬زاوﻳ‪ ３‬ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي وي‬
‫∧‬ ‫∧‬
‫‪K‬‬
‫ﭘﻪ ﺷﮑﻞ ﮐ‪ 3 = 6 ３‬ده ﭼ‪ ３‬دوه داﺧﻠﻲ ﻣﺘﺒﺎدﻟ‪３‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪E‬‬ ‫‪B‬‬
‫زاوﻳ‪ ３‬دي اﻳﺎ ﮐﻴﺪاى ﺷﻲ ‪ AB || CD‬وي؟‬
‫‪3‬‬
‫‪O‬‬
‫‪C‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪D‬‬
‫‪F‬‬
‫‪L‬‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫∧‬ ‫∧‬
‫‪K‬‬ ‫‪ 3‬او ‪ 6‬زاوﻳ‪ ３‬ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي دي‪.‬‬
‫‪E‬‬ ‫ﭘﻪ ﻣﺨﺎﻣﺦ ﺷﮑﻞ ﮐ‪ ３‬د ‪ EF‬ﻟﻪ ﻧﻴﻤﺎﻳﻲ د)‪ (O‬ﻟﻪ ﻧﻘﻄ‪＇ ３‬ﺨﻪ د‬
‫‪A‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪B‬‬
‫‪ AB‬ﭘﺮ ﮐﺮ＊ﻪ ﺑﺎﻧﺪې ﻋﻤﻮد رﺳﻢ ﮐ‪７‬ئ ﭼ‪ ３‬د ‪ AB‬ﺧﻂ د ‪M‬‬
‫‪O‬‬
‫‪C‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪D‬‬ ‫ﭘﻪ ﻧﻘﻄﻪ ﮐ‪ ３‬ﻗﻄﻊ ﻳﺎ ﭘﺮﻳﮑ‪７‬ئ او ﻋﻤﻮد ﺧﻂ ﺗﻪ اﻣﺘﺪاد ورﮐ‪７‬ئ ﭼ‪ ３‬د‬
‫‪F‬‬
‫‪ CD‬ﺧﻂ د ‪ N‬ﭘﻪ ﻧﻘﻄﻪ ﮐ‪ ３‬ﻗﻄﻊ ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪L‬‬ ‫‪Δ‬‬ ‫‪Δ‬‬
‫‪ t‬و＊ﺎﻳﺎﺳﺖ ﭼ‪ ３‬د ‪ MOE‬او ‪ FON‬ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻪ ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي دي؟‬
‫‪ t‬آﻳﺎ د ‪ MN‬ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺧﻂ د ‪ CD‬ﭘﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺧﻂ ﻫﻢ ﻋﻤﻮد دى؟‬
‫‪ t‬وﻟ‪ ３‬د ‪ AB‬ﺧﻂ د ‪ CD‬ﻟﻪ ﺧﻂ ﺳﺮه ﻣﻮازي دى؟‬
‫ﻟﻮﻣ‪７‬ى ﻣﺜﺎل‪ :‬ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ﺷﮑﻠﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬د ‪ AB‬او ‪ CD‬ﮐﻮم دوه ﺧﻄﻮﻧﻪ ﺳﺮه ﻣﻮازي دي؟‬
‫‪K‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪E‬‬
‫‪E‬‬
‫‪C‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪70°‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪110°‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬
‫‪110°‬‬
‫‪120°‬‬ ‫‪D‬‬
‫‪C‬‬ ‫‪D‬‬ ‫‪110°‬‬ ‫‪C‬‬
‫‪70°‬‬
‫‪B‬‬
‫‪L‬‬ ‫‪F‬‬ ‫‪F‬‬
‫‪D‬‬
‫ﻧﻮ ‪ AB || CD‬دى‪.‬‬ ‫)ﺧﺎرﺟﻲ ﻣﺘﺒﺎدﻟ‪(３‬‬ ‫ﺣﻞ‪70o = 70o :‬‬
‫‪161‬‬
 ‫ﻧﻮ ‪ AB || CD‬دى‪.‬‬ ‫‪) 110o = 110o‬داﺧﻠﻲ ﻣﺘﺒﺎدﻟ‪(３‬‬
‫‪ ، 120o ≠ 110o‬ﻧﻮ ‪AB || CD‬‬
‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬
‫دوﻳﻢ ﻣﺜﺎل‪ :‬ﮐﻪ ‪ 2 = 3 ، 1 = 2‬او ‪ 3 = 4‬وي ﮐﻮﻣﻪ ﺟﻮړه ﺧﻄﻮﻧﻪ ﺳﺮه ﻣﻮازي دي؟‬
‫ﺣﻞ‪＇ :‬ﺮﻧﮕﻪ ﭼ‪:３‬‬
‫‪A‬‬ ‫∧‬ ‫∧‬
‫‪ FG || BC‬دى‪.‬‬ ‫ده ﻧﻮ‬ ‫‪1= 2‬‬
‫‪F‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪G‬‬ ‫‪ AB || CH‬دى‪.‬‬ ‫ده ﻧﻮ‬ ‫∧‬
‫‪2=3‬‬
‫∧‬
‫‪2‬‬
‫‪B‬‬ ‫‪C‬‬ ‫∧‬ ‫∧‬
‫‪D‬‬
‫‪3‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪E‬‬
‫‪ BC || DE‬دى‪.‬‬ ‫ده ﻧﻮ‬ ‫‪3=4‬‬
‫‪H‬‬
‫ﮐﻪ دوه ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺧﻄﻮﻧﻪ د ﻳﻮه ﺧﻂ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ داﺳ‪ ３‬ﻗﻄﻊ ﺷﻲ ﭼ‪ ３‬دوي ﻣﺴﺎوي ﻣﺘﺒﺎدﻟ‪ ３‬زاوﻳ‪ ３‬ﺟﻮړي‬
‫ﮐ‪７‬ي‪ ،‬ﻧﻮ دا دواړه ﺧﻄﻮﻧﻪ ﺳﺮه ﻣﻮازي دي؟‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬
‫‪ -1‬ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ﺷﮑﻞ ﮐ‪ B1 = D 2 ３‬او ‪ B2 = D1‬ده اﻳﺎ ‪ AB || CD‬دي؟ وﻟ‪３‬؟‬
‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬
‫‪1‬‬
‫‪2‬‬
‫‪1‬‬
‫‪2‬‬
‫‪D‬‬ ‫‪C‬‬
‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬
‫‪ -2‬ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ﺷﮑﻞ ﮐ‪ ３‬ﮐﻪ ﭼﻴﺮې ‪ A = D‬او ‪ A = D‬وي ﮐﻮم ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺧﻄﻮﻧﻪ ﺳﺮه ﻣﻮازي‬
‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪A‬‬ ‫دي؟‬
‫‪1 2‬‬
‫‪E‬‬
‫‪1 2‬‬
‫‪B‬‬ ‫‪C‬‬
‫‪D‬‬
‫‪ -3‬ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ﺷﮑﻠﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬د ‪ AB‬او ‪ CD‬ﮐﻮم دوه ﺧﻄﻮﻧﻪ ﺳﺮه ﻣﻮازي دي؟‬
‫‪150°‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬
‫‪60°‬‬ ‫‪120°‬‬
‫‪60°‬‬ ‫‪130°‬‬ ‫‪D‬‬
‫‪C‬‬ ‫‪D‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪D‬‬ ‫‪C‬‬
‫‪150°‬‬
‫‪162‬‬
 ‫ﻣﺘﻮاﻓﻘ‪ ３‬زاوﻳ‪３‬‬
‫)‪(Corresponding angles‬‬
‫ﭘﻪ ﺷﮑﻞ ﮐ‪ AB || CD ３‬دي او د ‪ FE‬ﺧﻂ دا‬
‫‪1 2‬‬ ‫دواړه ﺧﻄﻮﻧﻪ ﻗﻄﻊ ﮐ‪７‬ي دي‪.‬‬
‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬
‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫ﭘﻪ ﺷﮑﻞ ﮐ‪ 4 ) ３‬او ‪ 2 ) ،( 8‬او ‪ 7 ) ،( 6‬او ‪( 3‬‬
‫∧‬ ‫∧‬
‫‪5 6‬‬ ‫او ) ‪ 1‬او ‪ ( 5‬زاوﻳﻮ ﺗﻪ ﻣﺘﻮاﻓﻘ‪ ３‬زاوﻳ‪ ３‬واﻳﻲ اﻳﺎ دا‬
‫‪8 7‬‬
‫زاوﻳ‪ ３‬ﻳﻮ ﻟﻪ ﺑﻠﻪ ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي دي؟‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫‪E‬‬
‫‪1 2‬‬
‫‪M‬‬ ‫ﻣﺨﺎﻣﺦ ﺷﮑﻞ ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬وﻧﻴﺴﺊ‪.‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬
‫‪ t‬د ﺷﮑﻞ ＇ﻠﻮر ﺧﻮاوي د ﻗﻴﭽﻲ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﭘﺮې ﮐ‪７‬ئ‬
‫‪4 3‬‬
‫‪C‬‬ ‫‪5 6‬‬
‫‪8 7‬‬
‫‪D‬‬ ‫‪ t‬ﺑﻴﺎ د ！ﮑﻲ ！ﮑﻰ)‪ (....‬ﻟﻪ ‪＄‬ﺎﻳﻪ ﻳ‪ ３‬ﺳﺮه ﺟﻼﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪N‬‬ ‫‪ t‬اوس د ‪ CD‬ﻗﻄﻌﻪ ﺧﻂ د ‪ AB‬ﭘﺮ ﻗﻄﻌﻪ ﺧﻂ ﮐﻴ‪８‬دئ ﭼ‪ M ３‬د ‪ N‬د ﭘﺎﺳﻪ واﻗﻊ ﺷﻲ‪.‬‬
‫‪F‬‬
‫∧ ∧ ∧ ∧ ∧ ∧ ∧‬ ‫∧‬
‫د ‪ 8, 7 , 6 , 5 , 4 , 3 , 2 , 1‬د زاوﻳﻮ ﭘﻪ ﺑﺮﺧﻪ ﮐ‪＇ ３‬ﻪ وﻳﻼى ﺷﺊ؟‬
‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬
‫‪1=5‬‬ ‫‪,‬‬ ‫⋅⋅⋅= ‪2‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪⋅⋅⋅ = 7‬‬ ‫‪,‬‬ ‫∧⋅⋅⋅ = ‪4‬‬
‫∧‬
‫‪ t‬د ﻧﻘﺎﻟ‪ ３‬ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﻟﻪ ‪＇ 1‬ﺨﻪ ﺗﺮ ‪ 8‬زاوﻳ‪ ３‬ﭘﻮرې اﻧﺪازه ﮐ‪７‬ئ د ﭘﻮرﺗﻪ ﻣﺴﺎواﺗﻮ ﺳﻤﻮاﻟﻰ اوﻧﺎﺳﻤﻮاﻟﻰ و＇ﻴ‪７‬ئ‪.‬‬
‫ﻫﻤﺪارﻧ‪／‬ﻪ ﮐﻪ دوې ﮐﺮ＊‪ ３‬د ﻳﻮه ﻗﺎﻃﻊ ﺧﻂ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ داﺳ‪ ３‬ﻗﻄﻊ ﺷﻲ ﭼ‪ ３‬ﻣﺴﺎوي ﻣﺘﻮاﻓﻘ‪ ３‬زاوﻳ‪３‬‬
‫ﺟﻮړې ﮐ‪７‬ئ‪ ،‬دا دواړه ﺧﻄﻮﻧﻪ ﺳﺮه ﻣﻮازي دي‪.‬‬
‫‪E‬‬
‫د ‪ AB‬او ‪ CD‬دوه ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺧﻄﻮﻧﻪ د ‪ FE‬د ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺧﻂ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ‬
‫‪1 2‬‬ ‫∧‬ ‫∧‬
‫‪A‬‬ ‫‪4 3‬‬
‫‪B‬‬
‫ﻗﻄﻊ ﺷﻮي دي ﮐﻪ ‪ 2 = 6‬وي‪ ،‬ﻏﻮاړو و＊ﺎﻳﻮ ﭼ‪ AB || CD ３‬دي‪.‬‬
‫∧‬ ‫∧‬
‫‪C‬‬ ‫‪5 6‬‬
‫‪8 7‬‬
‫‪D‬‬ ‫ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﺑﺮآس ‪2 = 4‬‬ ‫＇ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪:３‬‬
‫∧‬ ‫∧‬
‫‪F‬‬ ‫ﻣﻔﺮوض ﻟﻪ ﻣﺨ‪2 = 6 :３‬‬
‫∧‬ ‫∧‬
‫∧‬
‫ده‪.‬‬
‫∧‬
‫ﭘﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮐ‪4 = 6 :３‬‬
‫ﻟﻪ ﺑﻠ‪ ３‬ﺧﻮا ＇ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ 4 ３‬او ‪ 6‬زاوﻳ‪ ３‬ﻣﺘﺒﺎدﻟ‪ ３‬زاوﻳ‪ ３‬دي‪ ،‬ﻧﻮ ‪ AB || CD‬دى‪.‬‬
‫‪163‬‬
 ‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬
‫‪a b‬‬ ‫‪c d‬‬
‫ﻟﻮﻣ‪７‬ى ﻣﺜﺎل‪ :‬ﭘﻪ ﺷﮑﻞ ﮐ‪ m = o , b = j , h = p :３‬او ‪ n = p‬دي‪.‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬
‫‪e f‬‬ ‫‪g h‬‬
‫اﻳﺎ ‪ AB || CD‬او ‪ d1 || d 2‬دي؟‬
‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬
‫‪C‬‬ ‫‪i j‬‬
‫‪m n‬‬
‫‪k q‬‬
‫‪o p‬‬ ‫‪D‬‬ ‫ﺣﻞ‪＇:‬ﺮﻧﮕــﻪ ﭼ‪ h = p ３‬او ‪ b = j‬دى ﭼــ‪ ３‬ﻣﺘﻮاﻓﻘ‪ ３‬زاوﻳ‪ ３‬دي او ﺳــﺮه‬
‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬
‫‪d1‬‬ ‫‪d2‬‬ ‫ﻣﺴﺎوي ﻫﻢ دي‪ ،‬ﻧﻮ ‪ AB || CD‬دى او ＇ﺮﻧﮕﻪ ﭼ‪ n = p ３‬او ‪ m = o‬دي‬
‫ﭼ‪ ３‬ﻣﺘﻮاﻓﻘ‪ ３‬زاوﻳ‪ ３‬او ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي ﻫﻢ دي‪ ،‬ﻧﻮ ‪ d1 || d 2‬دى‪.‬‬
‫∧‬ ‫∧‬
‫‪A‬‬ ‫دوﻳﻢ ﻣﺜﺎل‪ :‬د)‪ (a‬ﭘﻪ ﺷﮑﻞ ﮐ‪ ３‬دوې زاوﻳ‪ ３‬د ‪ ABC‬او ‪ DEF‬ﭼ‪３‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪G 2‬‬
‫‪ AB‬او ‪ ED‬ﺿﻠﻌ‪ ３‬ﺳﺮه ﻣﻮازي او ﻫﻢ ﺟﻬﺖ او ‪ BC‬د ‪ EF‬ﻟﻪ‬
‫‪B‬‬
‫)‪a‬‬
‫‪C D‬‬ ‫ﺿﻠﻌ‪ ３‬ﺳﺮه ﻣﻮازي او ﻫﻢ ﺟﻬﺖ ﻫﻢ ده اﻳﺎ ﮐﻮﻻى ﺷﺊ ﭼ‪ ３‬و＊ﺎﻳﺎﺳﺖ‬
‫∧‬ ‫∧‬
‫‪E‬‬
‫‪3‬‬
‫‪F‬‬
‫‪ 1 = 3‬ده‪.‬‬
‫ﺣﻞ‪ :‬ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ د )‪ (a‬او )‪ (b‬ﭘﻪ ﺷﮑﻠﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬د ‪ BC‬او ‪ ED‬ﺿﻠﻌﻮ ﺗﻪ‬
‫اﻣﺘﺪاد ورﮐﻮو‪ ،‬ﺗﺮ ＇ﻮ د ‪ G‬ﭘﻪ ﻧﻘﻄﻪ ﮐ‪ ３‬ﻗﻄﻊ ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫∧‬ ‫∧‬
‫ﻣﺘﻮاﻓﻘ‪1∧ = 2∧ ３‬‬ ‫د )‪ (a‬ﭘﻪ ﺷﮑﻞ ﮐ‪:３‬‬
‫‪A‬‬
‫ﻣﺘﻮاﻓﻘ‪3 = 2 ３‬‬ ‫∧‬ ‫∧‬
‫‪F‬‬
‫‪B‬‬
‫‪1‬‬ ‫ﭘﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮐ‪ 1 = 3 ３‬ده‪.‬‬
‫)‪b‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪C‬‬
‫‪2‬‬
‫ﻫﻤﺪارﻧ‪／‬ﻪ د )‪ (b‬ﭘﻪ ﺷﮑﻞ ﮐ‪ ３‬د ‪ AB‬ﺿﻠﻌﻪ ﻣﻮازي او ﻣﺨﺘﻠﻒ‬
‫‪D‬‬
‫‪E‬‬ ‫‪G‬‬
‫اﻟﺠﻬﺖ د ‪ ED‬د ﺿﻠﻌ‪ ３‬او ‪ BC‬ﻣﻮازي او ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻟﺠﻬﺖ د ‪ EF‬د‬
‫∧‬ ‫∧‬
‫ﺿﻠﻌ‪ ３‬ده‪ ،‬ﻧﻮ ‪ 1‬او ‪ 3‬زاوﻳ‪ ３‬ﻫﻢ ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي دي‪＄ ،‬ﮑﻪ ﭼ‪:３‬‬
‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬
‫ﭘﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮐ‪ 1 = 3 ３‬ده‪.‬‬ ‫او )ﻣﺘﻮاﻓﻘ‪3 = 2 (３‬‬ ‫)ﻣﺘﺒﺎدﻟ‪1 = 2 (３‬‬
‫ﮐﻪ دوه ﻣﻮازي ﺧﻄﻮﻧﻪ د ﻳﻮ ﻗﺎﻃﻊ ﺧﻂ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﻗﻄﻊ ﺷﻲ‪ ،‬ﻣﺴﺎوي ﻣﺘﻮاﻓﻘ‪３‬‬
‫زاوﻳ‪ ３‬ﺟﻮړوي او ﮐﻪ دوه ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺧﻄﻮﻧﻪ د ﻳﻮ ﻗﺎﻃﻊ ﺧﻂ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ داﺳ‪３‬‬
‫ﻗﻄﻊ ﺷﻲ ﭼ‪ ３‬ﻣﺴﺎوي ﻣﺘﻮاﻓﻘ‪ ３‬زاوﻳ‪ ３‬ﺟﻮړې ﮐ‪７‬ي‪ ،‬دا دواړه ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺧﻄﻮﻧﻪ‬
‫ﺳﺮه ﻣﻮازي دي‪.‬‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫‪E‬‬ ‫‪E‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪30°‬‬ ‫‪B‬‬
‫‪A‬‬
‫‪120°‬‬
‫‪B‬‬ ‫‪ -1‬ﻟﻪ دې ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﻮ ﺧﻄﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﮐﻮﻣﻪ‬
‫‪C‬‬ ‫‪30°‬‬ ‫‪D‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪D‬‬
‫ﺟﻮړه ﺧﻄﻮﻧﻪ ﺳﺮه ﻣﻮازي دي؟‬
‫‪110°‬‬
‫‪F‬‬ ‫‪F‬‬
‫‪ -2‬د ‪ AB‬او ‪ CD‬دوه ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺧﻄﻮﻧﻪ ﺳﺮه ﻣﻮازي دي‪ ،‬ﮐﻮﻣ‪３‬‬
‫‪A‬‬
‫‪a b‬‬
‫‪e f‬‬
‫‪c d‬‬
‫‪g h‬‬ ‫‪B‬‬ ‫زاوﻳ‪ ３‬ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي دي؟‬
‫‪C‬‬ ‫‪i j‬‬ ‫‪k q‬‬ ‫‪D‬‬
‫‪m n‬‬ ‫‪o p‬‬
‫‪164‬‬
 ‫د ﻳﻮه ﻗﺎﻃﻊ ﺧﻂ ﻳﻮې ﺧﻮاﺗﻪ داﺧﻠﻲ ﻣﺘﻤﻤ‪ ３‬زاوﻳ‪:３‬‬
‫)‪(Supplementary Angles‬‬
‫‪ AB || CD‬دى او د ‪ EF‬ﻣﺴــﺘﻘﻢ ﺧــﻂ‪ ،‬ﻟﮑﻪ‬
‫‪E‬‬
‫＇ﻨ‪／‬ــﻪ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﺷــﮑﻞ ﮐــ‪ ３‬ﻟﻴﺪل ﮐﻴــ‪８‬ي دا دواړه‬
‫‪A‬‬
‫‪2‬‬
‫‪B‬‬ ‫ﺧﻄﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ﻗﻄﻊ ﮐ‪７‬ي دي‪.‬‬
‫∧‬ ‫∧‬
‫‪3‬‬
‫اﻳﺎ ﮐﻮﻻى ﺷــﻲ ﭼــ‪ ３‬وواﻳــ‪＇ 2+ 3 ３‬ﻮ درﺟ‪３‬‬
‫‪C‬‬ ‫‪D‬‬
‫ﮐﻴ‪８‬ي؟‬
‫‪F‬‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫د ‪ AB‬او ‪ CD‬دوه ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺧﻄﻮﻧﻪ ﺳﺮه ﻣﻮازي او د ‪ EF‬ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺧﻂ ﻟﮑﻪ ＇ﻨ‪／‬ﻪ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﺷﮑﻞ‬
‫ﮐ‪ ３‬ﻟﻴﺪل ﮐﻴ‪８‬ي ﻗﻄﻊ ﮐ‪７‬ي دي‪.‬‬
‫∧‬ ‫∧‬
‫= ‪3+ 4‬‬ ‫‪t‬‬
‫‪E‬‬
‫∧‬ ‫∧‬
‫‪A‬‬ ‫‪1 2‬‬ ‫‪B‬‬
‫‪t‬ﻟﻪ ﺑﻠ‪ ３‬ﺧﻮا ‪ 4 = 6‬ده وﻟ‪３‬؟‬
‫‪4 3‬‬
‫‪ t‬د ﭘﻮرﺗﻨﻴﻮ دوو ﻣﺴﺎواﺗﻮ ﻟﻪ ﻣﺨ‪ ３‬ﻻﻧﺪې ﺗﺶ ‪＄‬ﺎى ډک ﮐ‪７‬ئ؟‬
‫‪5 6‬‬
‫‪C‬‬ ‫‪8 7‬‬
‫‪D‬‬ ‫∧‬ ‫∧‬
‫= ‪3+ 6‬‬
‫‪F‬‬ ‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬
‫‪ t‬دﻧﻘﺎﻟ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ ‪ 3‬او ‪ 6‬اﻧﺪازه ﮐ‪７‬ئ او د ‪ 3+ 6‬ﭘﻪ ﻻس راوړئ‪.‬‬
‫‪ t‬ﻻﻧﺪې ﺗﺶ ‪＄‬ﺎي ډک ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫∧‬ ‫∧‬
‫= ‪4+ 5‬‬
‫∧‬ ‫∧‬
‫ﻣﺜﺎل‪ :‬ﮐﻪ ﭘﻪ ﺷﮑﻞ ﮐ‪ ３‬د ‪ AB‬ﺧﻂ د ‪ CD‬ﻟﻪ ﺧﻂ ﺳﺮه ﻣﻮازي وي‪ ،‬د ‪ 1‬او ‪ 2‬اﻧﺪازه ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫∧‬ ‫‪∧ o‬‬
‫ﺣﻞ‪＇ :‬ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ ３‬د ‪ 75‬درﺟﻮ زاوﻳﻪ او ‪ 1‬داﺧﻠﻲ ﻣﺘﻤﻤ‪ ３‬زاوﻳ‪ ３‬دي‪:‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪C‬‬ ‫∧‬
‫‪1+ 75o = 180o‬‬
‫‪1 75°‬‬ ‫∧‬
‫‪2‬‬ ‫ﻧﻮ‪1 = 180o − 75o = 105o :‬‬
‫∧‬ ‫∧‬
‫＇ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ 75o ３‬زاوﻳﻪ او ‪ 2‬ﻣﺘﺒﺎدﻟ‪ ３‬دي‪ ،‬ﻧﻮ ‪ 2 = 75o‬ده‪.‬‬
‫‪B‬‬ ‫‪D‬‬
‫‪165‬‬
 ‫ﮐﻪ ﭼﻴﺮې د ‪ AB‬ﺧﻂ د ‪ CD‬ﻟﻪ ﺧﻂ ﺳﺮه ﻣﻮازي وي او د ‪ FE‬ﺧﻂ ﻟﮑﻪ ＇ﻨ‪／‬ﻪ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﺷﮑﻞ ﮐ‪３‬‬
‫ﻟﻴﺪل ﮐﻴ‪８‬ي دا دواړه ﺧﻄﻮﻧﻪ ﻗﻄﻊ ﮐ‪７‬ي وي‪ .‬د ﻗﺎﻃﻊ ﻳﻮې ﺧﻮاﺗﻪ دوې داﺧﻠﻲ زاوﻳ‪ ３‬د ﻣﺘﻤﻤﻮ زاﻳﻮ ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ‬
‫∧‬ ‫∧‬
‫ﻳﺎدﻳ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬د دواړو زاوﻳﻮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ‪ 180‬ﮐﻴ‪８‬ي‪2+ 3 = 180o .‬‬
‫‪o‬‬
‫‪F‬‬
‫∧‬ ‫∧‬
‫‪o‬‬
‫‪A‬‬
‫‪1 2‬‬
‫‪B‬‬ ‫او ‪1+ 4 = 180‬‬
‫‪4 3‬‬ ‫او ﮐﻪ ﻳﻮ ﻗﺎﻃﻊ ﺧﻂ دوه ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺧﻄﻮﻧﻪ داﺳ‪ ３‬ﻗﻄﻊ ﮐ‪７‬ې ﭼ‪ ３‬د ﻗﺎﻃﻊ‬
‫‪C‬‬ ‫‪D‬‬
‫ﺧﻂ ﻳﻮې ﺧﻮاﺗﻪ ﻳ‪ ３‬دوې داﺧﻠﻲ ﻣﺘﻤﻤ‪ ３‬زاوﻳ‪ ３‬ﺟﻮړې ﮐ‪７‬ې وي‪،‬دا‬
‫‪E‬‬
‫دوه ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺧﻄﻮﻧﻪ ﺳﺮه ﻣﻮازي دي‪.‬‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫‪A‬‬ ‫∧‬ ‫∧‬
‫‪ -1‬ﭘﻪ ﺷﮑﻞ ﮐ‪ ３‬د ‪ ABC‬او ‪ DEF‬دوې زاوﻳ‪ ３‬ﻟﺮو ﭼ‪ ３‬د‬
‫‪ AB‬ﺿﻠﻊ د ‪ DE‬ﻟﻪ ﺿﻠﻌ‪ ３‬ﺳﺮه ﻣﻮازي او ﻫﻢ ﺟﻬﺖ او د‬
‫‪B‬‬ ‫‪C‬‬
‫‪D‬‬ ‫‪ BC‬ﺿﻠﻌﻪ د ‪ EF‬ﻟﻪ ﺿﻠﻌ‪ ３‬ﺳﺮه ﻣﻮازي او ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻟﺠﻬﺖ‬
‫∧‬ ‫∧‬
‫ده‪＊ ،‬ﮑﺎره ﮐ‪７‬ئ ﭼ‪ ABC+ DEF = 180 o ３‬ﮐﻴ‪８‬ي‪.‬‬
‫‪F‬‬ ‫‪G‬‬
‫‪E‬‬
‫‪ -2‬ﻟﻪ ﻻﻧﺪې ﺧﻄﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﮐﻮﻣﻪ ﺟﻮړه ﺧﻄﻮﻧﻪ ﺳﺮه ﻣﻮازي دي‪.‬‬
‫‪F B‬‬ ‫‪D‬‬
‫‪C‬‬ ‫‪B‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪F‬‬ ‫‪30°‬‬
‫‪F‬‬
‫‪81°‬‬ ‫‪D‬‬
‫‪60°‬‬ ‫‪99°‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪140°‬‬
‫‪120°‬‬
‫‪E‬‬ ‫‪E‬‬
‫‪D‬‬ ‫‪C‬‬
‫‪F‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪E‬‬
‫‪B‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬
‫‪118°‬‬
‫‪80°‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪61°‬‬
‫‪C‬‬ ‫‪D‬‬ ‫‪D‬‬
‫‪E‬‬
‫‪166‬‬
 ‫＇ﻠﻮر ﺿﻠﻌﻲ ‪－‬ﺎﻧ‪(Quadrilaterals)３‬‬
‫ﭘﻪ ﺷﮑﻞ ﮐ‪＇ ３‬ﻮﻣﺮه ＇ﻠﻮر ﺿﻠﻌ‪－ ３‬ﺎﻧ‪ ３‬د ﺷﻤ‪５‬ﺮ وړ‬
‫دي؟‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫‪A‬‬
‫‪ ABCD t‬ﻳﻮه ＇ﻠﻮر ﺿﻠﻌﻲ ده‪ ،‬د ＇ﻠﻮرو ﺿﻠﻌﻮ‪＇ ،‬ﻠﻮرو رآﺳﻮﻧﻮ‪＇ ،‬ﻠﻮرو زاوﻳﻮ او‬
‫‪D‬‬ ‫‪B‬‬ ‫دوو ﻗﻄﺮوﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬واﺧﻠﻲ‪.‬‬
‫‪ t‬د ﻻﻧﺪې ＇ﻠﻮر ﺿﻠﻌﻲ ﮔﺎﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ وواﻳﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬
‫‪C‬‬
‫)‪ (3‬ﺷﻜﻞ‬ ‫)‪ (1‬ﺷﻜﻞ‬
‫‪D‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪D‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪D‬‬ ‫‪C‬‬
‫‪A‬‬ ‫)‪ (2‬ﺷﻜﻞ‬
‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬
‫‪D‬‬ ‫‪B‬‬
‫)‪ (4‬ﺷﻜﻞ‬ ‫‪D‬‬ ‫‪C‬‬
‫)‪ (5‬ﺷﻜﻞ‬
‫‪C‬‬
‫ﻟﮑﻪ ＇ﻨ‪／‬ﻪ ﭼ‪ ３‬ﭘﻮﻫﻴ‪８‬ى ﭘﻪ ﭘﻮرﺗﻨﻴﻮ ！ﻮﻟﻮ ＇ﻠﻮر ﺿﻠﻌﻲ ‪－‬ﺎﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﭘﺮﺗﻪ ﻟﻪ ذوزﻧﻘ‪＇ ３‬ﺨﻪ د ﻧﻮرو ＇ﻠﻮر ﺿﻠﻌﻲ‬
‫ﮔﺎﻧﻮ ﻣﺨﺎﻣﺦ ﺿﻠﻌ‪ ３‬دوه ﭘﻪ دوه ﺳﺮه ﻣﻮازي دي ‪ ،‬ﭘﻪ ذوزﻧﻘﻪ ﮐ‪ ３‬ﻳﻮازې دوه ﻣﺨﺎﻣﺦ ﺿﻠﻌ‪ ３‬ﺳﺮه ﻣﻮازي‬
‫دي‪.‬‬
‫ﭘﻪ )‪ (1‬ﺷﮑﻞ ﮐ‪ ３‬ﻣﺘﻮازي اﻻﺿﻼع )‪ (Parallelogram‬داﺳ‪ ３‬ﻳﻮه ＇ﻠﻮر ﺿﻠﻌﻲ ده ﭼ‪ ３‬ﻣﺨﺎﻣﺦ‬
‫ﺿﻠﻌ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬دوه ﭘﻪ دوه ﺳﺮه ﻣﻮازي او ﻣﺴﺎوي دي‪.‬‬
‫ﭘﻪ )‪ (2‬ﺷﮑﻞ ﮐ‪ ３‬ﻳﻮ ﻣﺴﺘﻄﻴﻞ )‪ (Rectangle‬ﻫﻐﻪ ＇ﻠﻮر ﺿﻠﻌ‪ ３‬ده ﭼ‪ ３‬ﻣﺨﺎﻣﺦ ﺿﻠﻌﻲ ﻳ‪ ３‬دوه ﭘﻪ دوه‬
‫ﺳﺮه ﻣﻮازي او ﻣﺴﺎوي دي او ＇ﻠﻮر واړه زاوﻳ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻗﺎﻳﻤ‪ ３‬دي‪.‬‬
‫ﭘﻪ )‪ (3‬ﺷﮑﻞ ﮐ‪ ３‬ﻣﺮﺑﻊ )‪ (Square‬ﻫﻐﻪ ＇ﻠﻮر ﺿﻠﻌ‪ ３‬ده ﭼ‪＇ ３‬ﻠﻮر واړه ﺿﻠﻌ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي دي او‬
‫‪167‬‬
 ‫＇ﻠﻮر واړه زاوﻳ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻗﺎﻳﻤ‪ ３‬دي‪.‬‬
‫ﭘﻪ )‪ (4‬ﺷﮑﻞ ﮐ‪ ３‬ﻳﻮ ﻣﻌﻴﻦ ﻳﺎ ﻟﻮزي )‪ (Rhombus‬ﻫﻐﻪ ＇ﻠﻮر ﺿﻠﻌ‪ ３‬ده ﭼ‪ ３‬ﻣﺨﺎﻣﺦ ﺿﻠﻌ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬دوه ﭘﻪ‬
‫دوه ﻣﻮازي‪＇ ،‬ﻠﻮر واړه ﺿﻠﻌ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻣﺴﺎوي او ﻣﺨﺎﻣﺦ زاوﻳ‪ ３‬ﻫﻢ ﻳﻮﻟﻪ ﺑﻠﻪ ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي دي‪.‬‬
‫ﭘﻪ )‪ (5‬ﺷﮑﻞ ﮐ‪ ３‬ذوزﻧﻘﻪ ﻳﺎ ﻣﻨﺤﺮف )‪ (Trapezoid‬ﻫﻐﻪ ＇ﻠﻮر ﺿﻠﻌ‪ ３‬ده ﭼ‪ ３‬ﻳﻮازې دوې ﻣﺨﺎﻣﺦ‬
‫ﺿﻠﻌ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﺳﺮه ﻣﻮازي دي‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪ :‬ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ﺷﮑﻠﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﻣﺮﺑﻊ‪ ،‬ﻣﺴﺘﻄﻴﻞ‪ ،‬ﻣﺘﻮازي اﻻﺿﻼع‪ ،‬ﻣﻌﻴﻦ ﻳﺎ ﻟﻮزي او ذوزﻧﻘﻪ و＊ﺎﻳﺎﺳﺖ‪:‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪F‬‬ ‫‪B‬‬ ‫ﺣﻞ‪:‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬
‫)‪(b‬‬ ‫‪E‬‬ ‫‪G‬‬ ‫)‪(a‬‬
‫‪C‬‬ ‫‪D‬‬
‫‪C‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪D‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪E‬‬ ‫‪B‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬
‫)‪(d‬‬ ‫‪E‬‬ ‫‪F‬‬ ‫)‪(c‬‬
‫‪D‬‬ ‫‪F‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪D‬‬
‫د )‪ (a‬ﭘﻪ ﺷﮑﻞ ﮐ‪ ABDC ３‬ﻣﺮﺑﻊ او ‪ FEHG‬ﻣﻌﻴﻦ دى‪.‬‬
‫د )‪ (b‬ﭘﻪ ﺷﮑﻞ ﮐ‪ ABDC ３‬ﻳﻮه ذوذﻧﻘﻪ ده‪.‬‬
‫د )‪ (c‬ﭘﻪ ﺷﮑﻞ ﮐ‪ EFDC ، ABDC ３‬او ‪ ABFE‬ذوزﻧﻘ‪ ３‬دي‪.‬‬
‫د )‪ (d‬ﭘﻪ ﺷﮑﻞ ﮐ‪ ABCD ３‬ﻳﻮه ﻣﺘﻮازي اﻻﺿﻼع ده او ‪ AFCE‬ﻳﻮ ﻣﺴﺘﻄﻴﻞ دى‪.‬‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬
‫‪-1‬ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ﺷﮑﻞ ﮐ‪ ３‬ﮐﻮم ﻳﻮ ﻣﺴﺘﻄﻴﻞ او ﮐﻮﻣﻪ ﻳﻮه ذوزﻧﻘﻪ ده او‬
‫ﻫﻢ ﭘﻪ دې ﺷﮑﻞ ﮐ‪＇ ３‬ﻮ ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻪ ﻣﻮﺟﻮد دي‪.‬‬
‫‪C‬‬ ‫‪D‬‬
‫‪F‬‬ ‫‪E‬‬ ‫‪ -2‬ﮐﻮﻣ‪ ３‬ﺟﻤﻠ‪ ３‬ﺳﻤ‪ ３‬او ﮐﻮﻣ‪ ３‬ﻧﺎﺳﻤ‪ ３‬دي؟‬
‫‪
t‬ﻫﻴ（ﮑﻠﻪ ﻳﻮه ذوزﻧﻘﻪ ﻣﺘﻮازي اﻻﺿﻼع ﻧﻪ ﺷﻲ ﮐﻴﺪاى‪.‬‬
‫‪
t‬د ﻣﺴﺘﻄﻴﻞ ﻣﺨﺎﻣﺦ ﺿﻠﻌ‪ ３‬دوه ﭘﻪ دوه ﺳﺮه ﻣﻮازي او ﻣﺴﺎوي دي‪.‬‬
‫‪
t‬د ذوزﻧﻘ‪ ３‬ﻣﺨﺎﻣﺦ ﺿﻠﻌ‪ ３‬دوه ﭘﻪ دوه ﺳﺮه ﻣﻮازي او ﻣﺴﺎوي دي‪.‬‬
‫‪
t‬ﻣﻌﻴﻦ )ﻟﻮزي( ﻳﻮه ﻣﺘﻮازي اﻻﺿﻼع ده‪.‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪
t‬ﻣﺮﺑﻊ ﻳﻮه ﻣﺘﻮازي اﻻﺿﻼع ده‪.‬‬
‫‪
t‬ﻣﻌﻴﻦ)ﻟﻮزي( ﻳﻮه ﻣﺮﺑﻊ ده‪.‬‬
‫‪C‬‬ ‫‪F‬‬ ‫‪E‬‬
‫‪D‬‬ ‫‪ -3‬ﭘﻪ ﻣﺨﺎﻣﺦ ﺷﮑﻞ ﮐ‪ ３‬درې ذوزﻧﻘ‪ ،３‬ﻳﻮ ﻣﺴﺘﻄﻴﻞ او ﻳﻮه ﻣﺘﻮازي‬
‫اﻻﺿﻼع و＊ﺎﻳﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫‪168‬‬
 ‫د ﻣﺘﻮازي اﻻﺿﻼع ﻣﺨﺎﻣﺦ)ﻣﻘﺎﺑﻠ‪ (３‬زاوﻳ‪３‬‬
‫‪３‬‬
‫اﻳﺎ د ﻣﺘﻮازي اﻻﺿﻼع ﻣﺨﺎﻣﺦ) ﻣﻘﺎﺑﻠ‪ (３‬زاوﻳ‪３‬‬
‫ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي دي؟‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬ ‫د ‪ ABDC‬ﻳﻮه ﻣﺘﻮازي اﻻﺿﻼع راﮐ‪７‬اى ﺷﻮې ده‪:‬‬
‫=‪A+C‬‬ ‫‪＇ t‬ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ AB || CD ３‬دى‪ ،‬ﻧﻮ‬
‫=‪C+D‬‬ ‫‪＇ t‬ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ AC || BD ３‬دى‪ ،‬ﻧﻮ‬
‫‪C‬‬ ‫‪D‬‬
‫‪A+C=C+‬‬ ‫‪ t‬د ﭘﻮرﺗﻨ‪ ９‬راﺑﻄ‪＇ ３‬ﺨﻪ ﻟﺮو ﭼ‪:３‬‬
‫∧‬
‫=‬ ‫‪ t‬ﮐﻪ ‪ C‬ﻟﻪ دواړوﺧﻮا ＇ﺨﻪ ﺗﻔﺮﻳﻖ ﮐ‪７‬و ﮐﻮﻣﻪ راﺑﻄﻪ ﭘﻪ ﻻس را‪＄‬ﻲ‪.‬‬
‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬
‫‪ t‬د ‪ A‬او ‪ D‬د زاوﻳﻮ ﭘﻪ ﺑﺮﺧﻪ ﮐ‪＇ ３‬ﻪ وﻳﻼى ﺷﺊ؟ ﭘﻪ ﻫﻤﺪې ډول و＊ﺎﻳﺎﺳﺖ ﭼ‪ B = C ３‬ده‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﻳﻮه ﻣﺘﻮازي اﻻﺿﻼع ﮐ‪ ３‬ﻣﻘﺎﺑﻠ‪ ３‬زاوﻳ‪ ３‬ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي دي‪.‬‬
‫‪A‬‬ ‫ﻣﺜﺎل‪ :‬د ‪ ABDC‬ﺷﮑﻞ ﻳﻮه ﻣﺘﻮازي اﻻﺿﻼع ده‪ ،‬د ‪ B‬او ‪B D‬‬
‫‪110°‬‬
‫د زاوﻳﻮ اﻧﺪازه ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪70°‬‬
‫ﺣﻞ‪＇ :‬ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ ３‬د ﻳﻮې ﻣﺘﻮازي اﻻﺿﻼع ﻣﻘﺎﺑﻠ‪ ３‬زاوﻳ‪ ３‬ﺳﺮه‬
‫‪C‬‬ ‫‪D‬‬ ‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬
‫ﻣﺴﺎوي دي‪ D = A = 110 .‬او ‪B = C = 70o‬‬
‫‪o‬‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬
‫د ‪ ABDC‬ﻳﻮه ＇ﻠﻮر ﺿﻠﻌ‪ ３‬ﭘﻪ ﻧﻈﺮ ﮐ‪ ３‬ﻧﻴﺴﻮ‪:‬‬
‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬
‫‪C‬‬ ‫‪D‬‬ ‫= ‪(I)........ A + B+ C+ D‬‬ ‫‪t‬‬
‫‪ t‬دې ﺗﻪ ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐﻮﻟﻮ ﺳﺮه ﭼ‪ ３‬د ﻣﺘﻮازي اﻻﺿﻼع ﻣﻘﺎﺑﻠ‪ ３‬زاوﻳ‪ ３‬ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي دي‪ ،‬ﻧﻮ ﻟﺮو ﭼﻲ‪:‬‬
‫‪169‬‬
 ‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬
‫=‪B=C , A‬‬
‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬
‫‪ t‬اوس ﭘﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪ ９‬راﺑﻄﻪ ﮐ‪ ３‬د ‪ A‬او ‪ B‬ﭘﺮ‪＄‬ﺎى ‪ C‬او ‪ D‬ږدو‪.‬‬
‫=‪D+C+C+D‬‬
‫ﻟﻪ ﭘﻮرﺗﻨ‪ ９‬راﺑﻄ‪＇ ３‬ﺨﻪ ﻟﺮو ﭼ‪:３‬‬
‫= ‪2C + 2D‬‬
‫=‪C+D‬‬
‫‪ t‬د ‪ AB‬او ‪ CD‬ﺧﻄﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ﻣﻨ‪ ＃‬ﮐ‪＇ ３‬ﻪ اړﻳﮑﻪ ﻟﺮي؟‬
‫او ﭘﻪ ﻫﻤﺪې ډول د ‪ AC‬او ‪ BD‬ﺧﻄﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ﻣﻨ‪ ＃‬ﮐ‪＇ ３‬ﻪ اړﻳﮑﻪ ﻟﺮي؟‬
‫ﮐﻪ ﭘﻪ ﻳﻮه ＇ﻠﻮر ﺿﻠﻌ‪ ３‬ﮐ‪ ３‬ﻣﻘﺎﺑﻠ‪ ３‬زاوﻳ‪ ３‬ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي وي‪ ،‬دا ＇ﻠﻮر ﺿﻠﻌ‪ ３‬ﻣﺘﻮازي اﻻﺿﻼع ده‪.‬‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫∧‬
‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪ -1‬ﮐﻪ د ﻣﺨﺎﻣﺦ ﺷﮑﻞ ﭘﻪ ﻣﺘﻮازي اﻻﺿﻼع ﮐ‪ ３‬د ‪D = 110 o‬‬
‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬
‫وي‪ ،‬د ‪ A , B‬او ‪ C‬زاوﻳﻮ اﻧﺪازه ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪110o‬‬
‫‪C‬‬ ‫‪D‬‬
‫‪ -2‬ﮐﻪ ﭼﻴﺮې د ﻳﻮې ＇ﻠﻮر ﺿﻠﻌﻲ ﻗﻄﺮ‪＇ ،‬ﻠﻮر ﺿﻠﻌ‪ ３‬ﭘﻪ دوو‬
‫اﻧﻄﺒﺎق ﻣﻨﻮوﻧﮑﻮ ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻮ ووﻳﺸﺊ‪ ،‬اﻳﺎ دا ＇ﻠﻮر ﺿﻠﻌﻲ ﻣﺘﻮازي اﻻﺿﻼع ده؟‬
‫‪170‬‬
 ‫د ﻳﻮې ＇ﻠﻮر ﺿﻠﻌ‪ ３‬ﺑﺎﻧﺪﻧﻰ )ﺧﺎرﺟﻲ( زاوﻳ‪３‬‬
‫‪5‬‬
‫اﻳﺎ ﮐﻮﻻى ﺷﺊ ﭼ‪ ３‬وواﻳﺊ ﭼ‪ ３‬د ﻳﻮې ＇ﻠﻮر ﺿﻠﻌﻲ د‬
‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪6‬‬ ‫ﺧﺎرﺟﻲ زاوﻳﻮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ＇ﻮ درﺟ‪ ３‬ﮐﻴ‪８‬ي؟‬
‫‪8‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪D‬‬
‫‪C‬‬ ‫‪7‬‬
‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬
‫د ‪ BD , AB , AC‬او ‪ CD‬ﺿﻠﻌﻮ ﺗﻪ ﻟﻪ ﭘﻮرﺗﻪ ﺷﮑﻞ ﺳﺮه ﻣﻄﺎﺑﻖ اﻣﺘﺪاد ورﮐﻮو ‪ 7 , 6, 5‬او ‪ 8‬د‬
‫‪1 + 5 = 180°‬‬ ‫دې ＇ﻠﻮر ﺿﻠﻌ‪ ３‬ﺑﺎﻧﺪﻧﻰ زاوﻳ‪ ３‬دي‪.‬‬
‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬
‫‪2 + 6 = 180°‬‬ ‫ﻏﻮاړو ﭼ‪ ３‬و＊ﺎﻳﻮ ‪ 5+ 6+ 7+ 8 = 360o‬ده‪.‬‬
‫‪4 + 7 = 180°‬‬ ‫ﮐﻪ دواړه ﺧﻮاوې ﺳﺮه ﺟﻤﻊ ﮐ‪７‬و ﻟﺮو ﭼ‪:３‬‬
‫‪3 + 8 = 180°‬‬
‫‪1 + 2 + 3 + 4 + 5 + 6 + 7 + 8 = 180° + 180° + 180° + 180°‬‬
‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬ ‫دا ﭼ‪ ３‬د ﻳﻮې ＇ﻠﻮر ﺿﻠﻌﻲ‬
‫= ‪360° + 5+ 6+ 7 + 8‬‬ ‫‪360° + 360°‬‬
‫د داﺧﻠﻲ زاوﻳﻮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬
‫‪ 360o‬ده‪ ،‬ﻧﻮ‪:‬‬
‫∧ ∧‬ ‫∧ ∧‬
‫ﭘﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮐ‪ 5+ 6+ 7 + 8 = 360o ３‬ﮐﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻧﻮ د ﻳﻮې ＇ﻠﻮر ﺿﻠﻌﻲ د ﺑﺎﻧﺪﻳﻨﻰ زاوﻳﻮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ‪360o‬‬
‫ده‪.‬‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫‪A 2‬‬ ‫‪B‬‬
‫‪140°‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪80°‬‬
‫ﭘﻪ ﺷﮑﻞ ﮐ‪ ３‬د ＇ﻠﻮر ﺿﻠﻌﻲ دوه ﺧﺎرﺟﻲ زاوﻳ‪ ３‬ﻣﻌﻠﻮﻣ‪３‬‬
‫‪140°‬‬ ‫ﻧﻪ دى‪ ،‬ﭘﻴﺪا ﻳ‪ ３‬ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪2 40°‬‬ ‫‪1 D‬‬
‫‪C‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪171‬‬
 ‫ﻣﺜﺎل‪ :‬د دې ＇ﻠﻮر ﺿﻠﻌﻲ درې ﺧﺎرﺟﻲ زاوﻳ‪ ３‬راﮐ‪７‬ل‬
‫‪85°‬‬
‫‪30°‬‬
‫ﺷﻮي دي‪＇ ،‬ﻠﻮرﻣﻪ ﺧﺎرﺟﻲ زاوﻳﻪ ﻳ‪ ３‬ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫ﺣﻞ‪:‬‬
‫‪150o + 30o + 85o = 265o‬‬
‫‪150°‬‬ ‫＇ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ ３‬د ﻳﻮې ＇ﻠﻮر ﺿﻠﻌﻲ د ﺧﺎرﺟﻲ زاوﻳﻮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬
‫‪ 360‬ده ﻧﻮ د دې ＇ﻠﻮر ﺿﻠﻌﻲ ＇ﻠﻮرﻣﻪ زاوﻳﻪ ﻣﺴﺎوي ده ﭘﻪ‪360 o − 265 o = 95 o :‬‬
‫‪o‬‬
‫د ﻳﻮې ＇ﻠﻮر ﺿﻠﻌﻲ د ﺧﺎرﺟﻲ زاوﻳﻮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ‪ 360o‬ده‪.‬‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫‪ -1‬د ﻳﻮې ＇ﻠﻮر ﺿﻠﻌﻲ د درﻳﻮ ﺧﺎرﺟﻲ زاوﻳﻮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ‪ 301o‬ده‪ ،‬د دې ＇ﻠﻮر ﺿﻠﻌﻲ ＇ﻠﻮرﻣﻪ‬
‫ﺧﺎرﺟﻲ زاوﻳﻪ ＇ﻮ درﺟﻲ ده؟‬
‫‪B‬‬
‫‪ -2‬ﭘﻪ ﻣﺨﺎﻣﺦ ﺷﮑﻞ ﮐ‪ ３‬د ＇ﻠﻮر ﺿﻠﻌﻲ ﻳﻮه ﺧﺎرﺟﻲ زاوﻳﻪ‬
‫‪2‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪C‬‬
‫‪2‬‬
‫راﮐ‪７‬ل ﺷﻮې ده‪ ،‬ددې ＇ﻠﻮر ﺿﻠﻌﻲ درې ﺧﺎرﺟﻲ زاوﻳ‪ ３‬ﭘﻴﺪا‬
‫‪1‬‬
‫‪D‬‬ ‫ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫‪A 110°‬‬
‫‪ -3‬اﻳﺎ د ﻳﻮې ＇ﻠﻮر ﺿﻠﻌ‪ ３‬د داﺧﻠﻲ زاوﻳﻮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ او د ﺧﺎرﺟﻲ‬
‫زاوﻳﻮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي ده؟ وﻟ‪３‬؟‬
‫‪ -4‬د ﻳﻮې ＇ﻠﻮر ﺿﻠﻌﻲ د داﺧﻠﻲ او ﺧﺎرﺟﻲ زاوﻳﻮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﺴﺎوي ده ﭘﻪ‪:‬‬
‫‪a) 360o‬‬ ‫‪b) 720o‬‬
‫‪ -5‬ﮐﻪ ﭼﻴﺮې د ﻳﻮې ＇ﻠﻮر ﺿﻠﻌﻲ د در‪４‬ﻮ داﺧﻠﻲ زاوﻳﻮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ‪ 315o‬وي‪ ،‬د دې ＇ﻠﻮر ﺿﻠﻌﻲ‬
‫＇ﻠﻮرﻣﻪ داﺧﻠﻲ زاوﻳﻪ ﻣﺴﺎوي ده ﭘﻪ‪:‬‬
‫‪a) 50o‬‬ ‫‪b) 45o‬‬ ‫‪c) 25o‬‬
‫‪172‬‬
 ‫د ＇ﻠﻮر ﺿﻠﻌﻲ د ﻗﻄﺮوﻧﻮ ﺧﺎ‪請‬ﻴﺘﻮﻧﻪ‬
‫د ﻣﺘﻮازي اﻻﺿﻼع د ﻗﻄﺮوﻧﻮ ﺧﺎ‪請‬ﻴﺘﻮﻧﻪ‪:‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬ ‫د ﻣﺘﻮازي اﻻﺿﻼع د ﻗﻄﺮوﻧﻮ ﭘﻪ ﺑﺮﺧﻪ ﮐ‪＇ ３‬ﻪ وﻳﻼى‬
‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪E‬‬ ‫ﺷﺊ؟‬
‫‪1‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪C‬‬ ‫‪D‬‬
‫‪ BC‬او ‪ AD‬د ‪ ABDC‬د ﻣﺘﻮازي اﻻﺿﻼع دوه ﻗﻄﺮوﻧﻪ دي‪.‬‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫‪ t‬ﻟﻮﻣ‪７‬ى د ﻣﺘﻮازي اﻻﺿﻼع د ﻗﻄﺮوﻧﻮ اوږدواﻟﻰ ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪ t‬وﻳﻼى ﺷﻰ ﭼ‪ ３‬ﻗﻄﺮوﻧﻪ ﻳﻮ ﻟﻪ ﺑﻠﻪ ﺳﺮه ＇ﻪ اړﻳﮑ‪ ３‬ﻟﺮي؟‬
‫‪ t‬ﻻﻧﺪې ﺗﺶ ‪＄‬ﺎﻳﻮﻧﻪ ډک ﮐ‪７‬ئ؟‬
‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫=‪1‬‬ ‫وﻟ‪３‬؟‬
‫‪E‬‬
‫=‪3‬‬ ‫وﻟ‪３‬؟‬
‫‪1‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪C‬‬ ‫‪D‬‬ ‫= ‪AB‬‬ ‫وﻟ‪３‬؟‬
‫وﻟ‪３‬؟‬
‫‪Δ‬‬ ‫‪Δ‬‬
‫اﻳﺎ د ‪ ABE‬او ‪ CED‬د دوو ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﺑﺮاﺑﺮواﻟﻰ ＇ﺨﻪ وﻳﻼى ﺷﻲ ﭼ‪ ３‬د ﻣﺘﻮازي اﻻﺿﻼع ﻗﻄﺮوﻧﻪ‬
‫ﻳﻮ ﺑﻞ ﺳﺮه ﻧﻴﻤﺎﻳ‪ ３‬ﮐﻮي؟‬
‫د ﻣﺘﻮازي اﻻﺿﻼع ﻗﻄﺮوﻧﻪ ﻳﻮ ﺑﻞ ﺳﺮه ﻧﻴﻤﺎﻳﻲ ﮐﻮي‪.‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬ ‫ﻣﺜﺎل‪ :‬د ‪ ABDC‬ﭘﻪ ﻣﺘﻮازي اﻻﺿﻼع ﮐ‪ ３‬د ‪ BC‬ﻗﻄﺮ‬
‫‪E‬‬
‫‪ 8cm‬او د ‪ AD‬ﻗﻄﺮ ‪ 6cm‬دى‪ ،‬د ‪ AE‬او ‪EC‬‬
‫اوږدواﻟﻰ ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪C‬‬ ‫‪D‬‬
‫‪173‬‬
 ‫ﺣﻞ‪＇ :‬ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ ３‬د ﻣﺘﻮازي اﻻﺿﻼع ﻗﻄﺮوﻧﻪ ﻳﻮ ﻟﻪ ﺑﻠﻪ ﺳﺮه ﻧﻴﻤﺎﻳﻲ ﮐﻮې‪ ،‬ﻧﻮ‪:‬‬
‫‪AD 6cm‬‬ ‫‪BC 8cm‬‬
‫= ‪AE‬‬ ‫=‬ ‫‪= 3cm‬‬ ‫= ‪EC‬‬ ‫=‬ ‫‪= 4cm‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫‪ -1‬ﭘﻪ دې ＇ﻠﻮر ﺿﻠﻌﻲ ﮐ‪ ３‬ﻧﺎﻣﻌﻠﻮم ﻗﻄﻌﻪ ﺧﻄﻮﻧﻪ ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬
‫‪2cm‬‬
‫‪2.5cm‬‬
‫‪3cm‬‬
‫‪R‬‬
‫‪C‬‬ ‫‪4.5cm‬‬ ‫‪D‬‬
‫‪ -2‬ﭘﻮره ﺳﻢ ‪＄‬ﻮاب ﭘﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﻳﻮه ﻣﺘﻮازي اﻻﺿﻼع ﮐ‪ ３‬ﻗﻄﺮوﻧﻪ‪:‬‬
‫‪ (a‬ﻳﻮ ﭘﺮ ﺑﻞ ﻋﻤﻮد وي‬
‫‪ (b‬ﻳﻮ ﻟﻪ ﺑﻠﻪ ﺳﺮه ﻧﻴﻤﺎﻳﻲ ﮐﻮي‬
‫‪ (c‬دواړه ﺳﻢ دي‬
‫‪ -3‬ﭘﻪ ﻳﻮه ﻣﺘﻮازي اﻻﺿﻼع ﮐ‪:３‬‬
‫‪ (a‬ﻣﺨﺎﻣﺦ زاوﻳ‪ ３‬دوې ﭘﻪ دوې ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي دي‬
‫‪ (b‬ﻣﺨﺎﻣﺦ ﺿﻠﻌ‪ ３‬دوې ﭘﻪ دوې ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي دي‬
‫‪ (c‬دواړه ﺳﻢ دي‬
‫‪ -4‬د ﻣﺘﻮازي اﻻﺿﻼع د ﻗﻄﺮوﻧﻮ ﻟﻪ ﺗﻘﺎﻃﻊ ＇ﺨﻪ‪:‬‬
‫‪ (a‬دوې ﺟﻮړې اﻧﻄﺒﺎق ﻣﻨﻮوﻧﮑﻲ ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻪ ﺟﻮړﻳ‪８‬ي‪.‬‬
‫‪＇(b‬ﻠﻮر اﻧﻄﺒﺎق ﻣﻨﻮوﻧﮑﻲ ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻪ ﺟﻮړﻳ‪８‬ي‬
‫‪174‬‬
 ‫د ﻣﺴﺘﻄﻴﻞ ﻗﻄﺮوﻧﻪ‬
‫ﭘﻪ ﻣﺨﺎﻣﺦ ﺷﮑﻞ ﮐ‪ ３‬د ﻣﻴﺰ د ﻣﺦ ﺳﻄﺤﻪ ﮐﻮم‬
‫ﻫﻨﺪﺳ‪ ３‬ﺷﮑﻞ ﻟﺮي او د ﺧﺎ‪請‬ﻴﺘﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﺑﺮﺧﻪ‬
‫ﮐ‪ ３‬ﻳ‪＇ ３‬ﻪ ﭘﻮﻫﻴ‪８‬ئ؟‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫د ‪ ABDC‬ﻣﺴﺘﻄﻴﻞ ﭘﻪ ﻧﻈﺮ ﮐ‪ ３‬وﻧﻴﺴﺊ‪.‬‬
‫‪ t‬د ﻣﺴﺘﻄﻴﻞ ﻗﻄﺮوﻧﻪ رﺳﻢ ﮐ‪７‬ئ او د ﺗﻘﺎﻃﻊ ﻧﻘﻄ‪ ３‬ﺗﻪ ﻳ‪ (E) ３‬وواﻳﺊ‪.‬‬
‫‪ t‬د ﺧﻂ ﮐﺶ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﻳ‪ ３‬اﻧﺪازه ﮐ‪７‬ئ او وواﻳﺎﺳﺖ ﭼ‪ ３‬اﻳﺎ د ﻣﺴﺘﻄﻴﻞ ﻗﻄﺮوﻧﻪ ﻳﻮ ﻟﻪ ﺑﻠﻪ ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي دي؟‬
‫‪Δ‬‬ ‫‪Δ‬‬
‫ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ﺷﮑﻞ ﮐ‪ ３‬د ‪ ACD‬او ‪ BCD‬د ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﻧﻈﺮ ﮐ‪ ３‬ﻧﻴﻮﻟﻮ ﺳﺮه ﻻﻧﺪې ﺗﺶ ‪＄‬ﺎﻳﻮﻧﻪ ډک‬
‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬
‫= ‪DB‬‬ ‫ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪E‬‬ ‫=‪C‬‬
‫=‬ ‫ﻣﺸﺘﺮﻛﻪ ﺿﻠﻌﻪ‬
‫‪C‬‬ ‫‪D‬‬
‫‪ t‬د ‪ ACD‬او ‪ BCD‬د دوو ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﺑﺮﺧﻪ ﮐ‪＇ ３‬ﻪ وﻳﻼى ﺷﺊ؟‬
‫‪ t‬ﮐﻮﻻى ﺷﺊ ﭼ‪ ３‬وواﻳﺎﺳﺖ ‪ BC = AD‬دى؟‬
‫ﭘﻪ ﻫﺮ ﻣﺴﺘﻄﺘﻴﻞ ﮐ‪ ３‬ﻗﻄﺮوﻧﻪ ﻳﻮ ﻟﻪ ﺑﻠﻪ ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي او ﻳﻮ ﺑﻞ ﺳﺮه ﻧﻴﻤﺎﻳﻲ ﮐﻮي‪.‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬ ‫ﻣﺜﺎل‪ :‬ﭘﻪ ﺷﮑﻞ ﮐ‪ AD ３‬او ‪ BC‬د ‪ABDC‬‬
‫د ﻣﺴﺘﻄﻴﻞ ﻗﻄﺮوﻧﻪ دي ﮐﻪ ﭼﻴﺮې ‪ ED = 4cm‬وي‪ ،‬د ‪BC‬‬
‫‪E‬‬
‫اوږدواﻟﻰ ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪C‬‬ ‫‪D‬‬
‫‪175‬‬
 ‫ﺣﻞ‪＇ :‬ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ ３‬د ﻣﺴﺘﻄﻴﻞ ﻗﻄﺮوﻧﻪ ﻳﻮ ﺑﻞ ﺳﺮه ﻧﻴﻤﺎﻳﻲ ﮐﻮي‪ ،‬ﻧﻮ ‪ AE = 4cm‬او ‪AD = 8cm‬‬
‫ﻟﻪ ﺑﻠ‪ ３‬ﺧﻮا ＇ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ ３‬د ﻣﺴﺘﻄﻴﻞ ﻗﻄﺮوﻧﻪ ﻳﻮ ﻟﻪ ﺑﻠﻪ ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي دي ‪ BC = AD‬ﻧﻮ ‪BC = 8cm‬‬
‫دى‪.‬‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪8cm‬‬ ‫‪B‬‬
‫‪ -1‬ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ﻣﺴﺘﻄﻴﻞ ﮐ‪ ３‬ﻧﺎﻣﻌﻠﻮم اوږدواﻟﻲ ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪5cm‬‬
‫‪6cm‬‬
‫‪E‬‬
‫‪C‬‬ ‫‪D‬‬
‫‪ -2‬ﮐﻪ ﭼﻴﺮې ‪ BC = 6cm‬وي د ‪ EB , ED , AE , AD‬او ‪ EC‬اوږدواﻟﻰ ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬
‫‪E‬‬
‫‪C‬‬ ‫‪D‬‬
‫‪ -3‬ﮐﻪ ﭼﻴﺮې د ﻳﻮ ﻣﺴﺘﻄﻴﻞ ﻳﻮ ﻗﻄﺮ ‪ 18cm‬وي‪ ،‬ددې ﻣﺴﺘﻄﻴﻞ ﺑﻞ ﻗﻄﺮ ﻣﺴﺎوي دى ﭘﻪ‪:‬‬
‫‪a) 9cm‬‬ ‫‪b) 18cm‬‬ ‫‪c) 4.5cm‬‬
‫‪ -4‬ﮐﻪ د ﻳﻮ ﻣﺴﺘﻄﻴﻞ د ﻳﻮ ﻗﻄﺮ ﻧﻴﻤﺎﻳ‪ 6cm ３‬وي ددې ﻣﺴﺘﻄﻴﻞ د ﻫﺮ ﻗﻄﺮ اوږدواﻟﻰ ﻣﺴﺎوي دى ﭘﻪ‪:‬‬
‫‪a) 12cm‬‬ ‫‪b) 6cm‬‬ ‫‪c) 24cm‬‬
‫‪ -5‬د ﻳﻮ ﻣﺴﺘﻄﻴﻞ د ﻗﻄﺮوﻧﻮ ﻟﻪ ﺗﻘﺎﻃﻊ ＇ﺨﻪ ＇ﻮ اﻧﻄﺒﺎق ﻣﻨﻮوﻧﮑﻰ ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻪ ﺟﻮړﻳ‪８‬ي‪.‬‬
‫‪a) 2‬‬ ‫‪b) 4‬‬ ‫دواړه ﺳﻢ ﻧﻪ دي )‪c‬‬
‫‪ -6‬ﭘﻮره ﺳﻢ ‪＄‬ﻮاب ﭘﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ﮐ‪７‬ئ‪:‬‬
‫ﭘﻪ ﻣﺴﺘﻄﻴﻞ ﮐ‪ ３‬ﻗﻄﺮوﻧﻪ‪:‬‬
‫‪ (c‬دواړه ﺳﻢ دى‪.‬‬ ‫‪ (b‬ﻳﻮ ﺑﻞ ﻧﻴﻤﺎﻳ‪ ３‬ﮐﻮي‪.‬‬ ‫‪ (a‬ﻳﻮ ﻟﻪ ﺑﻠﻪ ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي دي‪:‬‬
‫‪ -7‬ﻫﻐﻪ ＇ﻠﻮر ﺿﻠﻌﻲ ‪－‬ﺎﻧ‪ ３‬ﭼ‪ ３‬د ﻣﺘﻮازي اﻻﺿﻼع ！ﻮل ﺧﺎ‪請‬ﻴﺘﻮﻧﻪ ﻟﺮي ﻋﺒﺎرت دي ﻟﻪ‪:‬‬
‫‪ (b‬ﻣﻌﻴﻦ )ﻟﻮزی(‬ ‫‪ (a‬ﻣﺮﺑﻊ‬
‫‪ (d‬د رې واړه ﺳﻢ دي‬ ‫‪ (c‬ﻣﺴﺘﻄﻴﻞ‬
‫‪176‬‬
 ‫د ﻣﻌﻴﻦ )ﻟﻮزي( ﻗﻄﺮوﻧﻪ‬
‫ﭘﻪ ﻣﺨﺎﻣﺦ ﺷﮑﻞ ﮐ‪ ３‬د ﻫﻨﺪﺳﻲ ﺷﮑﻠﻮﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ‬
‫وواﻳﺎﺳﺖ‪:‬‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫‪t‬ﻳﻮ داﺳ‪ ３‬ﻣﻌﻴﻦ )ﻟﻮزي( رﺳﻢ ﮐ‪７‬ئ ﭼ‪ ３‬ﻳﻮه ﺿﻠﻌﻪ ﻳ‪ 4cm ３‬او ﻳﻮه زاوﻳﻪ ﻳ‪ 50o ３‬وي‪.‬‬
‫‪ t‬د دې ﻣﻌﻴﻦ )ﻟﻮزي( ﻗﻄﺮوﻧﻪ رﺳﻢ ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪ t‬د ﻗﻄﺮوﻧﻮ ﺗﺮﻣﻨ‪ ＃‬زاوﻳﻪ ﻳ‪ ３‬ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪＇ ،‬ﻪ وﻳﻼى ﺷﺊ؟‬
‫‪ AC‬او ‪ BD‬د ‪ ABCD‬د ﻣﻌﻴﻦ دوه ﻗﻄﺮوﻧﻪ دي‪.‬‬
‫‪B‬‬
‫ﻏﻮاړو ﺛﺒﻮت ﮐ‪７‬و ﭼ‪ ３‬د ﻳﻮ ﻣﻌﻴﻦ ﻗﻄﺮوﻧﻪ ﻳﻮ ﭘﺮ ﺑﻞ ﻋﻤﻮد دي‪.‬‬
‫د ‪ ABCD‬ﭘﻪ ﻣﻌﻴﻦ )ﻟﻮزي( ﮐ‪ ３‬ﻟﺮو ﭼ‪:３‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪C‬‬ ‫)د ﻣﻌﻴﻦ ﺿﻠﻌ‪ ３‬ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي دي( ‪AB = BC = CD = AD‬‬
‫‪E‬‬ ‫ﻟﻪ ﺑﻠ‪ ３‬ﺧﻮا د ‪ AC‬او ‪ BD‬دوه ﻗﻄﺮوﻧﻪ ﻳﻮ ﺑﻞ ﺳﺮه ﻧﻴﻤﺎﻳﻲ ﮐﻮي‬
‫)ﻟﻮزي ﻳﻮه ﻣﺘﻮازي اﻻﺿﻼع ده‪(.‬‬
‫‪D‬‬ ‫‪EB = ED‬‬ ‫ﻧﻮ‪:‬‬
‫‪AE = EC‬‬ ‫‪Δ‬‬ ‫‪Δ‬‬
‫‪ ABC‬او ‪ ACD‬دوه ﻣﺘﺴﺎوي اﻟﺴﺎﻗﻴﻦ ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻪ دي)د ﻟﻮزي ﺿﻠﻌ‪ ３‬ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي دي‪(.‬‬
‫د ‪ ABC‬ﭘﻪ ﻣﺘﺴﺎوي اﻟﺴﺎﻗﻴﻦ ﻣﺜﻠﺚ ﮐ‪ ３‬د ‪ AC‬ﺿﻠﻌﻪ ﭘﻪ دوو ﻣﺴﺎوي ﺑﺮﺧﻮ و‪４‬ﺸﻞ ﺷﻮي ده‪ .‬ﭘﻪ دې ﻣﻌﻨﺎ‬
‫ﭼ‪ ３‬د ‪ BE‬ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺧﻂ د ‪ ABC‬د ﻣﺜﻠﺚ ﻣﻴﺎﻧﻪ او ارﺗﻔﺎع ﻫﻢ ده‪.‬‬
‫＇ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ ３‬د ‪ BE‬ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺧﻂ د ‪ E‬ﭘﻪ ﻧﻘﻄﻪ ﮐ‪ ３‬د ‪ AC‬ﭘﺮ ﺿﻠﻌﻪ ﻋﻤﻮد دى او ﻫﻤﺪارﻧ‪／‬ﻪ د ‪ED‬‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺧﻂ د ‪ E‬ﭘﻪ ﻧﻘﻄﻪ ﮐ‪ ３‬ﻫﻢ ﭘﺮ ‪ AC‬ﻋﻤﻮد دى‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮐ‪ BD ⊥ AC ３‬دى‪.‬‬
‫‪177‬‬
 ‫‪B‬‬ ‫ﻣﺜﺎل‪ :‬ﭘﻪ ﻣﺨﺎﻣﺦ ﺷﮑﻞ ﮐ‪ ３‬د ‪ AC‬او ‪ BD‬د ‪ ABCD‬د ﻟﻮزي ﻗﻄﺮوﻧﻪ‬
‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬
‫دي ﮐﻪ‪ A1 = A 2 = C5 = C6 = 60o :‬وي‪.‬‬
‫‪34‬‬ ‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬
‫د ‪ D7 , B 4 , B3‬او ‪ D8‬زاوﻳ‪ ３‬ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪2E‬‬ ‫‪6‬‬
‫ﺣﻞ‪＇ :‬ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ CDE ،BCE ،ABE ３‬او ‪ ADE‬ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻪ ﻗﺎﻳﻢ ‪C‬‬
‫∧‬
‫اﻟﺰاوﻳﻪ ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻪ دي ‪D7 = 90o − 60o = 30o‬‬
‫‪87‬‬ ‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬
‫ﭘﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮐ‪ B3 = B4 = D7 = D8 = 30o :３‬دى‪.‬‬
‫‪D‬‬
‫د ﻣﻌﻴﻦ )ﻟﻮزي( ﻗﻄﺮوﻧﻪ ﻳﻮ ﭘﺮ ﺑﻞ ﻋﻤﻮد او ﻳﻮ ﺑﻞ ﻧﻴﻤﺎﻳﻲ ﮐﻮي‪.‬‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫‪ -1‬اﻳﺎ د ﻣﻌﻴﻦ )ﻟﻮزي( ﻗﻄﺮوﻧﻪ د رآﺳﻮﻧﻮ زاوﻳ‪ ３‬ﻧﻴﻤﺎﻳﻲ ﮐﻮي؟‬
‫‪ -2‬اﻳﺎ د ﻣﻌﻴﻦ )ﻟﻮزي( ﻗﻄﺮوﻧﻪ ﻳﻮ ﭘﺮ ﺑﻞ ﻋﻤﻮد او ﻳﻮ ﻟﻪ ﺑﻞ ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي دي؟‬
‫‪ -3‬اﻳﺎ د ﻣﻌﻴﻦ )ﻟﻮزي( ﻗﻄﺮوﻧﻪ ﻳﻮ ﺑﻞ ﻧﻴﻤﺎﻳﻲ ﮐﻮي؟‬
‫‪ -4‬اﻳﺎ ﻣﻌﻴﻦ )ﻟﻮزي( ﻳﻮه ﻣﺘﻮازي اﻻﺿﻼع ده؟‬
‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬
‫‪A‬‬ ‫‪ -5‬د ﻣﻌﻴﻦ )ﻟﻮزي( ﭘﻪ دې ﺷﮑﻞ ﮐ‪ 4 , 3 , 2 , 1 ３‬او ‪ 5‬زاوﻳ‪ ３‬ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪35o‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪B 5‬‬ ‫‪2 D‬‬
‫‪43‬‬
‫‪C‬‬
‫‪178‬‬
 ‫د ﺷﭙ‪８‬م ﻓﺼﻞ ﻟﻨ‪６‬ﻳﺰ‬
‫‪ t‬دوه ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺧﻄﻮﻧﻪ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﻳﻮه ﻣﺴﺘﻮي ﮐ‪ ３‬واﻗﻊ وي او ﺧﭙﻠﻪ ﺧﻄﻮﻧﻪ او ﻳﺎ اﻣﺘﺪاد ﻳ‪ ３‬ﺷﺮﻳﮑﻪ ﻧﻘﻄﻪ وﻧﻪ‬
‫ﻟﺮي ﺳﺮه ﻣﻮازي دي‪ .‬د دوو ﻣﻮازي ﺧﻄﻮﻧﻮ ﺗﺮﻣﻨ‪ ＃‬ﻓﺎ‪請‬ﻠﻪ ﻣﺴﺎوي ده‪.‬‬
‫‪ t‬دوه ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺧﻄﻮﻧﻪ ﭼ‪ ３‬ﭘﺮ ﻳﻮه ﺧﻂ ﺑﺎﻧﺪې ﻋﻤﻮد وي ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ﻣﻨ‪ ＃‬ﮐ‪ ３‬ﻣﻮازي دي‪.‬‬
‫‪ t‬دوه ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺧﻄﻮﻧﻪ ﻫﻐﻪ وﺧﺖ ﻳﻮ ﭘﺮ ﺑﻞ ﻋﻤﻮد دي ﭼ‪ ３‬ﺗﺮ ﻣﻨ‪ ＃‬زاوﻳﻪ ﻳ‪ o ３‬وي‪.‬‬
‫‪90‬‬
‫‪E‬‬ ‫‪ t‬ﮐﻪ ﭼﻴﺮې دوه ﻣﻮازي ﺧﻄﻮﻧﻪ د ﻳﻮه ﻗﺎﻃﻊ ﺧﻂ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﻗﻄﻊ ﺷﻲ ＇ﻠﻮر‬
‫‪1 2‬‬
‫داﺧﻠﻲ ﻣﺘﺒﺎدﻟ‪ ３‬او ＇ﻠﻮر ﺧﺎرﺟﻲ ﻣﺘﺒﺎدﻟ‪ ３‬زاوﻳ‪ ３‬ﺟﻮړ وي ﭼ‪ ３‬دوه ﭘﻪ‬
‫‪A‬‬ ‫‪4 3‬‬
‫‪B‬‬
‫دوه ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي دي‪.‬‬
‫‪C‬‬ ‫‪5 6‬‬ ‫‪D‬‬ ‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬
‫⎫‪3=5‬‬ ‫⎫‪2 = 8‬‬
‫‪8 7‬‬
‫داﺧﻠﻲ ﻣﺘﺒﺎدﻟ‪ ３‬زاوﻳ‪３‬‬ ‫ﺧﺎرﺟﻲ ﻣﺘﺒﺎدﻟ‪ ３‬زاوﻳ‪３‬‬
‫‪F‬‬ ‫∧‬ ‫⎬‬ ‫∧‬ ‫∧‬ ‫⎬‬‫∧‬
‫⎭‪4=6‬‬ ‫⎭‪1=7‬‬
‫‪
t‬ﮐﻪ ﭼﻴﺮې دوه ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺧﻄﻮﻧﻪ د ﻳﻮ ﺧﻂ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ داﺳ‪ ３‬ﻗﻄﻊ ﺷﻲ ﭼ‪ ３‬ﻣﺴﺎوي ﻣﺘﺒﺎدﻟ‪ ３‬زاوﻳ‪ ３‬ﺟﻮړې ﮐ‪７‬ي‬
‫دا دوه ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺧﻄﻮﻧﻪ ﺳﺮه ﻣﻮازي دي‪.‬‬
‫‪
t‬ﮐﻪ ﭼﻴﺮي دوه ﻣﻮازي ﺧﻄﻮﻧﻪ ﻳﻮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺧﻂ ﻗﻄﻊ ﮐ‪７‬ي ‪ 8‬ﻣﺘﻮاﻓﻘﻲ زاوﻳ‪ ３‬ﺟﻮړ وي ﭼ‪ ３‬دوه ﭘﻪ دوه ﺳﺮه‬
‫ﻣﺴﺎوي دي‪.‬‬
‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬
‫‪2=6‬‬ ‫‪، 1=5‬‬
‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬
‫‪3=7‬‬ ‫‪، 4=8‬‬
‫‪t‬ﮐﻪ ﭼﻴﺮې دوه ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺧﻄﻮﻧﻪ د ﻳﻮه ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺧﻂ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ داﺳ‪ ３‬ﻗﻄﻊ ﺷﻲ ﭼ‪ ３‬ﻣﺴﺎوي ﻣﺘﻮاﻓﻘ‪ ３‬زاوﻳ‪３‬‬
‫ﺟﻮړې ﮐ‪７‬ي دا دوه ﺧﻄﻮﻧﻪ ﺳﺮه ﻣﻮازي دي‪.‬‬
‫‪ t‬ﮐﻪ دوه ﻣﻮازي ﺧﻄﻮﻧﻪ د ﻳﻮه ﺧﻂ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﻗﻄﻊ ﺷﻲ‪ ،‬د ﻗﺎﻃﻊ ﻳﻮې ﺧﻮاﺗﻪ د داﺧﻠﻲ زاوﻳﻮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ‪180o‬‬
‫ﮐﻴ‪８‬ي‪.‬‬
‫‪ t‬ﮐﻪ ﭼﻴﺮې دوه ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺧﻄﻮﻧﻪ د ﻳﻮه ﻗﺎﻃﻊ ﺧﻂ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ داﺳ‪ ３‬ﻗﻄﻊ ﺷﻲ ﭼ‪ ３‬د ﻗﺎﻃﻊ ﺧﻂ د ﻳﻮې ﺧﻮا د‬
‫داﺧﻠﻲ زاوﻳﻮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ‪ 180o‬وي دا دوه ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺧﻄﻮﻧﻪ ﺳﺮه ﻣﻮازي دي‪.‬‬
‫‪ t‬ﭘﻪ ﻳﻮه ﻣﺘﻮازي اﻻﺿﻼع ﮐ‪ ３‬ﻣﻘﺎﺑﻠ‪ ３‬زاوﻳ‪ ３‬دوه ﭘﻪ دوه ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي دي‪.‬‬
‫‪ t‬د ﻣﺘﻮازي اﻻﺿﻼع ﻗﻄﺮوﻧﻪ ﻳﻮ ﺑﻞ‪ ،‬ﻧﻴﻤﺎﻳﻲ ﮐﻮي او د ﻗﻄﺮوﻧﻮ ﻟﻪ ﺗﻘﺎﻃﻊ ＇ﺨﻪ دوې ﺟﻮړې اﻧﻄﺒﺎق ﻣﻨﻮوﻧﮑﻲ‬
‫ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻪ ﺟﻮړﻳ‪８‬ي‪.‬‬
‫‪ t‬ﭘﻪ ﻣﺴﺘﻄﻴﻞ ﮐ‪ ３‬ﻗﻄﺮوﻧﻪ ﻳﻮ ﻟﻪ ﺑﻠﻪ ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي او ﻳﻮ ﺑﻞ ﻧﻴﻤﺎﻳﻲ ﮐﻮي او د ﻣﺴﺘﻄﻴﻞ د ﻗﻄﺮوﻧﻮ د ﺗﻘﺎﻃﻊ ＇ﺨﻪ دوې‬
‫ﺟﻮړې اﻧﻄﺒﺎق ﻣﻨﻮوﻧﮑﻲ ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻪ ﺟﻮړﻳ‪８‬ي او د ﻣﺴﺘﻄﻴﻞ ＇ﻠﻮرواړه زاوﻳ‪ ３‬ﻗﺎﻳﻤ‪ ３‬دي‪.‬‬
‫‪179‬‬
 ‫‪ t‬د ﻣﻌﻴﻦ )ﻟﻮزي( ＇ﻠﻮر ﺿﻠﻌ‪ ３‬ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي دي‪ ،‬ﻗﻄﺮوﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ﻳﻮ ﭘﺮ ﺑﻞ ﻋﻤﻮد دي او ﻳﻮ ﺑﻞ ﻧﻴﻤﺎﻳﻲ ﮐﻮي‪ .‬د ﻗﻄﺮوﻧﻮ‬
‫ﻟﻪ ﺗﻘﺎﻃﻊ ＇ﺨﻪ ﻳ‪＇ ３‬ﻠﻮر اﻧﻄﺒﺎق ﻣﻨﻮوﻧﮑﻲ ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻪ ﺟﻮړﻳ‪８‬ي او ﻫﻢ ﻗﻄﺮوﻧﻪ د رآﺳﻮﻧﻮ زاوﻳ‪ ３‬ﻧﻴﻤﺎﻳ‪ ３‬ﮐﻮي‪.‬‬
‫‪ t‬د ﻣﺮﺑﻊ ﻗﻄﺮوﻧﻪ ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي‪ ،‬ﻳﻮ ﭘﺮ ﺑﻞ ﻋﻤﻮد او ﻳﻮ ﺑﻞ ﺳﺮه ﻧﻴﻤﺎﻳﻲ ﮐﻮي‪ .‬د ﻣﺮﺑﻊ ﻗﻄﺮوﻧﻪ د رآس‬
‫زاوﻳ‪ ３‬ﻧﻴﻤﺎﻳﻲ ﮐﻮي او د ﻗﻄﺮوﻧﻮ ﻟﻪ ﺗﻘﺎﻃﻊ ＇ﺨﻪ ＇ﻠﻮر اﻧﻄﺒﺎق ﻣﻨﻮﻧﮑﻲ ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻪ ﺟﻮړ‪８４‬ي‪.‬‬
‫‪ t‬د ﻳﻮې ＇ﻠﻮر ﺿﻠﻌﻲ د داﺧﻠﻲ زاوﻳﻮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ‪ 360o‬ده او ﻫﻤﺪارﻧ‪／‬ﻪ د ＇ﻠﻮر ﺿﻠﻌﻲ د ﺧﺎرﺟﻲ زاوﻳﻮ‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻫﻢ ‪ 360o‬ده‪.‬‬
‫‪ t‬د ﻣﺘﻮازي اﻻﺿﻼع‪ ،‬ﻣﺴﺘﻄﻴﻞ‪ ،‬ﻣﻌﻴﻦ )ﻟﻮزي( او ﻣﺮﺑﻊ د ﺧﺎ‪請‬ﻴﺘﻮﻧﻮ ﺷﺮﻳﮑﻮاﻟﻰ د ﺳ＂ﻮﻧﻮ د ﺗﻘﺎﻃﻊ ﭘﻪ ډول ﭘﻪ‬
‫وﻳﻦ دﻳﺎ‪－‬ﺮام ﮐ‪＊ ３‬ﻮدل ﺷﻮي دي‪.‬‬
‫ﻣﺘﻮﺍﺯﻯ ﺍﻻﺿﻼﻉ‬
‫ﻣﻌﻴﻦ ﻣﺮﺑﻊ ﻣﺴﺘﻄﻴﻞ‬
‫‪180‬‬
 ‫د ﺷﭙ‪８‬م ＇ﭙﺮﮐﻰ ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫‪ -1‬ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ﺷﮑﻠﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬د ‪ AB‬او ‪ CD‬ﮐﻮم دوه ﻗﻄﻌﻪ ﺧﻄﻮﻧﻪ ﺳﺮه ﻣﻮازي دي؟‬
‫‪B‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪50°‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬
‫‪60°‬‬ ‫‪40°‬‬
‫‪C‬‬ ‫‪D‬‬
‫‪C‬‬ ‫‪60°‬‬ ‫‪D‬‬
‫‪B‬‬ ‫‪D‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪80°‬‬ ‫‪B‬‬
‫‪70°‬‬
‫‪110°‬‬
‫‪C‬‬ ‫‪80°‬‬ ‫‪D‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪C‬‬
‫∧‬ ‫∧‬
‫‪ -2‬ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ﺷﮑﻠﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﮐﻪ ﭼﻴﺮې ‪ AB || CD‬او ‪ CD || EF‬وي‪ 1 ،‬او ‪＇ 2‬ﻮ درﺟ‪ ３‬دي؟‬
‫‪E‬‬
‫‪C‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬
‫‪110°‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪30°‬‬
‫‪1‬‬
‫‪95°‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪2‬‬
‫‪D‬‬ ‫‪C‬‬
‫‪F‬‬
‫‪D‬‬
‫‪B‬‬
‫∧‬ ‫∧‬
‫‪ -3‬ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ﺷﮑﻞ ﮐ‪ ３‬ﮐﻪ ‪ AB || ED‬او ‪ EF || CD‬وي‪ ،‬د ‪ 1‬او ‪ 2‬ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪F‬‬ ‫‪C‬‬
‫‪2‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪110°‬‬
‫‪E‬‬ ‫‪D‬‬
‫‪181‬‬
 ‫‪ -4‬ﻫﺮ ＇ﻠﻮر ﺿﻠﻌﻲ ﭼ‪ ３‬ﮐﻮم ﺧﺎ‪請‬ﻴﺖ ﻟﺮي ﻣﺨﺎﻣﺦ ورﺗﻪ د √ ﻋﻼﻣﻪ وﻟﻴﮑﺊ‪.‬‬
‫ﺧﺎ‪請‬ﻴﺘﻮﻧﻪ‬ ‫ﻣﺘﻮازي اﻻﺿﻼع‬ ‫ﻣﺴﺘﻄﻴﻞ‬ ‫ﻣﻌﻴﻦ)ﻟﻮزي(‬ ‫ﻣﺮﺑﻊ‬
‫ﻗﻄﺮوﻧﻪ ﻳﻮ ﺑﻞ ﺳﺮه ﻧﻴﻤﺎﻳﻲ ﮐﻮي‬
‫ﻗﻄﺮوﻧﻪ ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي دي‬
‫ﻗﻄﺮوﻧﻪ ﻳﻮ ﭘﺮ ﺑﻞ ﻋﻤﻮد دي‬
‫ﻗﻄﺮوﻧﻪ د راس زاوﻳ‪ ３‬ﻧﻴﻤﺎﻳﻲ ﮐﻮي‬
‫د ﻗﻄﺮوﻧﻮ ﻟﻪ ﺗﻘﺎﻃﻊ ＇ﺨﻪ دوې ﺟﻮړى اﻧﻄﺒﺎق ﻣﻨﻮوﻧﮑﻲ ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻪ‬
‫ﺟﻮړﻳ‪８‬ي‬
‫د ﻗﻄﺮوﻧﻮ ﻟﻪ ﺗﻘﺎﻃﻊ ＇ﺨﻪ ＇ﻠﻮر اﻧﻄﺒﺎق ﻣﻨﻮوﻧﮑﻲ ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻮﻧﻪ ﺟﻮړﻳ‪８‬ي‪.‬‬
‫ﻣﻘﺎﺑﻠ‪ ３‬ﺿﻠﻌ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﺳﺮه ﻣﻮازي او ﻣﺴﺎوي دي‬
‫！ﻮﻟ‪ ３‬ﺿﻠﻌ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي دي‬
‫ﻣﻘﺎﺑﻠ‪ ３‬زاوﻳ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي دي‬
‫＇ﻠﻮر واړه زاوﻳ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي دي‬
‫‪ -5‬ﺳﻢ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫ﻫﻐﻪ وﺧﺖ ﭼ‪ ３‬دوه ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺧﻄﻮﻧﻪ)ﮐﺮ＊‪ (３‬د ﻳﻮه ﻗﺎﻃﻊ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ داﺳ‪ ３‬ﻗﻄﻊ ﺷﻲ ﭼ‪ ３‬ﻣﺴﺎوي ﻣﺘﺒﺎدﻟ‪ ３‬زاوﻳ‪３‬‬
‫ﺟﻮړې ﮐ‪７‬ي‪ ،‬دا ﮐﺮ＊‪ ３‬ﺳﺮه‪:‬‬
‫‪ (c‬ﻣﺘﻘﺎﻃﻊ دي‬ ‫‪ (b‬ﻣﻮازي دي‬ ‫‪ (a‬ﻋﻤﻮدي دي‬
‫‪ -6‬دوې زاوﻳ‪ ３‬ﭼ‪ ３‬ﺿﻠﻌ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﺳﺮه ﻣﻮازي او ﻫﻢ ﺟﻬﺖ ﻳﺎ ﻣﻮازي او ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻟﺠﻬﺖ وي دا زاوﻳ‪ ３‬ﺳﺮه‬
‫‪ (c‬د دواړو زاوﻳﻮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ‪ 90o‬ده‪.‬‬ ‫‪ (b‬ﻳﻮ د ﺑﻞ ﻣﺘﻤﻤ‪ ３‬دي‬ ‫‪ (a‬ﻣﺴﺎوي دي‬
‫‪-7‬دوې زاوﻳ‪ ３‬ﭼ‪ ３‬دوې ﺿﻠﻌ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻣﻮازي او ﻫﻢ ﺟﻬﺖ او دوې ﺿﻠﻌ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻣﻮازي او ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻟﺠﻬﺖ‬
‫وي‪:‬‬
‫‪ (c‬ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي دى‪.‬‬ ‫‪ (b‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻳ‪ 90o ３‬ﮐ‪８５‬ي‪.‬‬ ‫‪ (a‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻳ‪ 180o ３‬ﮐ‪８５‬ي‬
‫‪182‬‬
 ‫‪ -8‬دوه ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺧﻄﻮﻧﻪ ﭼ‪ ３‬ﭘﺮ ﻳﻮه ﺧﻂ ﺑﺎﻧﺪې ﻋﻤﻮد وي‪ ،‬ﻳﻮ ﻟﻪ ﺑﻠﻪ ﺳﺮه‪:‬‬
‫‪ (c‬ﻣﺘﻘﺎﻃﻊ دي‬ ‫‪ (b‬ﻋﻤﻮد دي‬ ‫‪ (a‬ﻣﻮازي دي‬
‫‪ -9‬ﮐﻪ ﭼﻴﺮې دوه ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺧﻄﻮﻧﻪ دﻳﻮه ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺧﻂ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ داﺳ‪ ３‬ﻗﻄﻊ ﺷﻲ ﭼ‪ ３‬د ﻗﺎﻃﻊ د ﻳﻮې ﺧﻮا‬
‫د دوو داﺧﻠﻲ زاوﻳﻮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻳ‪ 180o ３‬ﺷﻲ‪ .‬دا دوه ﺧﻄﻮﻧﻪ ﺳﺮه‪:‬‬
‫‪ (c‬ﻣﺘﻘﺎﻃﻊ دي‬ ‫‪ (b‬ﻋﻤﻮد دي‬ ‫‪ (a‬ﻣﻮازي دي‬
‫‪ -10‬ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ＇ﻠﻮر ﺿﻠﻌﻲ ‪－‬ﺎﻧﻮ ﮐ‪ ３‬د ﻧﺎﻣﻌﻠﻮﻣﻮ ﺿﻠﻌﻮ اوږدواﻟﻰ ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪4‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪2.5‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪2.5‬‬
‫‪4‬‬
‫‪ -11‬د ﻻﻧﺪې ＇ﻠﻮر ﺿﻠﻌﻲ ‪－‬ﺎﻧﻮ د ﻫﺮې ﻳﻮې درې ﻧﺎﻣﻌﻠﻮﻣ‪ ３‬زاوﻳ‪ ３‬ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪60°‬‬ ‫‪90°‬‬ ‫‪130°‬‬
‫∧‬
‫‪ -12‬ﭘﻪ ﺷﮑﻞ ﮐ‪ p || q ３‬او ‪ m || n‬دي ﮐﻪ ‪ 2 = 40o‬وي‪ ،‬د ﻧﻮرو ﭘﺎﺗ‪ ３‬زاوﻳﻮ اﻧﺪازه ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪m‬‬ ‫‪n‬‬
‫‪p‬‬ ‫‪1 2‬‬ ‫‪9 10‬‬
‫‪4 3‬‬ ‫‪12 11‬‬
‫‪q‬‬ ‫‪5 6‬‬ ‫‪13 14‬‬
‫‪8 7‬‬ ‫‪16 15‬‬
‫‪183‬‬
 ‫‪ -13‬ﻟﻪ ﻻﻧﺪې ﺟﻤﻠﻮ ＇ﺨﻪ ﮐﻮﻣﻪ ﻳﻮه ﻳ‪ ３‬ﺳﻤﻪ او ﮐﻮﻣﻪ ﻳﻮه ﻳ‪ ３‬ﻧﺎﺳﻤﻪ ده؟‬
‫‪
t‬د ﻣﺘﻮازي اﻻﺿﻼع ﻗﻄﺮوﻧﻪ ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي دي‪.‬‬
‫‪
t‬د ﻣﺮﺑﻊ ﻗﻄﺮوﻧﻪ ﻳﻮ ﭘﺮ ﺑﻞ ﻋﻤﻮد دي‪.‬‬
‫‪ t‬د ﻣﻌﻴﻦ )ﻟﻮزي( ﻗﻄﺮوﻧﻪ ﻳﻮ ﺑﻞ ﺳﺮه ﻧﻴﻤﺎﻳﻲ ﮐﻮي‪.‬‬
‫‪ t‬د ﻣﻌﻴﻦ )ﻟﻮزي( ＇ﻠﻮرواړه زاوﻳ‪ ３‬ﻗﺎﻳﻤ‪ ３‬دي‪.‬‬
‫‪ t‬د ﻣﺘﻮازي اﻻﺿﻠﻊ ﻣﻘﺎﺑﻠ‪ ３‬ﺿﻠﻌ‪ ３‬دوه ﭘﻪ دوه ﻣﺴﺎوي او ﻣﻮازي دي‪.‬‬
‫‪ t‬د ذوزﻧﻘ‪ ３‬ﻣﻘﺎﺑﻠ‪ ３‬ﺿﻠﻌ‪ ３‬دوه ﭘﻪ دوه ﺳﺮه ﻣﻮازي دي‪.‬‬
‫‪ t‬ﻫﻴ（ﮑﻠﻪ ﻳﻮه ذوزﻧﻘﻪ ﻣﺘﻮازي اﻻﺿﻼع ﮐﻴﺪاى ﻧﻪ ﺷﻲ‪.‬‬
‫‪ t‬ﻫﺮ ﻣﺴﺘﻄﻴﻞ ﻳﻮه ＇ﻠﻮر ﺿﻠﻌﻲ ده‪.‬‬
‫‪ t‬ﻣﻌﻴﻦ )ﻟﻮزي( ﻳﻮه ﻣﺘﻮازي اﻻﺿﻼع ده‪.‬‬
‫‪ t‬ﻳﻮازې ﻣﺮﺑﻊ ﻳﻮه داﺳ‪＇ ３‬ﻠﻮر ﺿﻠﻌﻲ ده ﭼ‪＇ ３‬ﻠﻮر واړه زاوﻳ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻗﺎﻳﻤ‪ ３‬دي‪.‬‬
‫‪ t‬ﮐﻪ د ﻳﻮې ＇ﻠﻮر ﺿﻠﻌﻲ د در‪４‬ﻮ زاوﻳﻮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ‪ 300o‬وي‪＇ ،‬ﻠﻮرﻣﻪ زاوﻳﻪ ﻳ‪ 60o ３‬ده‪.‬‬
‫‪ t‬د ﻳﻮې ＇ﻠﻮر ﺿﻠﻌﻲ د ﺧﺎرﺟﻲ زاوﻳﻮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ‪ 360o‬ده‪.‬‬
‫‪ t‬د ﻳﻮي ＇ﻠﻮر ﺿﻠﻌﻲ د داﺧﻠﻲ زاوﻳﻮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ‪ 360o‬ده‪.‬‬
‫‪ t‬د ﻣﺘﻮازي اﻻﺿﻼع ﻗﻄﺮوﻧﻪ ﻳﻮ ﭘﺮ ﺑﻞ ﻋﻤﻮد دي‪.‬‬
‫‪ t‬د ﻣﺴﺘﻄﻴﻞ د ﻗﻄﺮوﻧﻮ ﻟﻪ ﺗﻘﺎﻃﻊ ＇ﺨﻪ ＇ﻠﻮر اﻧﻄﺒﺎق ﻣﻨﻮوﻧﮑﻲ ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻪ ﺟﻮړﻳ‪８‬ي‪.‬‬
‫‪ t‬د ﻣﻌﻴﻦ)ﻟﻮزي( د ﻗﻄﺮوﻧﻮ ﻟﻪ ﺗﻘﺎﻃﻊ ＇ﺨﻪ ＇ﻠﻮر اﻧﻄﺒﺎق ﻣﻨﻮوﻧﮑﻲ ﻣﺜﻠﺜﻮﻧﻪ ﺟﻮړ‪８４‬ي‪.‬‬
‫‪ t‬د ﻣﺴﺘﻄﻴﻞ ﻗﻄﺮوﻧﻪ ﻳﻮ ﺑﻞ ﺳﺮه ﻧﻴﻤﺎﻳﻲ ﮐﻮي‪.‬‬
‫‪ t‬د ﻣﻌﻴﻦ ﻗﻄﺮوﻧﻪ ﻳﻮ ﭘﺮ ﺑﻞ ﻋﻤﻮد دي‪.‬‬
‫‪ -14‬ﮐﻪ د ﻳﻮې ﻣﺘﻮازي اﻻﺿﻼع ﻳﻮه زاوﻳﻪ ﻗﺎﻳﻤﻪ وي‪＊ ،‬ﮑﺎره ﮐ‪７‬ئ ﭼ‪ ３‬درې ﻧﻮرې زاوﻳ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ‬
‫ﻗﺎﻳﻤ‪ ３‬دي‪.‬‬
‫‪ -15‬ﮐﻪ د ﻳﻮې ﻣﺘﻮازي اﻻﺿﻼع ﻳﻮه زاوﻳﻪ ‪ 55o‬وي‪ ،‬درې ﻧﻮرې زاوﻳ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫∧‬ ‫∧ ∧‬
‫‪ -16‬ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ﺷﮑﻞ ﮐ‪ AB || CD ３‬دى‪ 2 , 1 ،‬او ‪ 3‬ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪C‬‬
‫‪90°‬‬ ‫‪90°‬‬
‫‪3 2‬‬
‫‪D‬‬
‫‪70° 1 50°‬‬
‫‪B‬‬
‫‪184‬‬
‫اووم ＇ﭙﺮﮐﻰ‬
‫اﺣﺼﺎﺋﻴﻪ‬
‫د ﭼﺎﭘﻴﺮﻳﺎل ﭘﻪ ﺑﺮﺧﻪ ﮐ‪ ３‬اﺣﺼﺎﺋﻴﻪ زﻣﻮږ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬
‫زﻳﺎﺗﻮي‪.‬‬
 ‫د اﻃﻼﻋﺎﺗﻮ د را！ﻮﻟﻮﻟﻮ ﻃﺮﻳﻘ‪３‬‬
‫‪３‬‬
‫ﺳﺘﺎﺳﻮ د ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ ﻣﺪﻳﺮ ﻏﻮاړي ﭼ‪ ３‬ﺳﺘﺎﺳﻮ ﻟﭙﺎره ﻳﻮ‬
‫ﺗﻔﺮﻳﺤﻲ ﭘﺮو‪－‬ﺮام ﺟﻮړ ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫ﮐﻪ ﺗﺎﺳﻮ د ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ د ﻣﺪﻳﺮ ﭘﻪ ‪＄‬ﺎى واى‪ ،‬ﮐﻮم‬
‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺑﺎﻳﺪ ﻻس ﺗﻪ راوړئ؟‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫ﺳﺘﺎﺳﻮ د ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ ﻣﺪﻳﺮ ﻟﻪ ﺗﺎﺳﻮ ﻏﻮ＊ﺘﻲ دي‪ ،‬ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ ﺧﭙﻠﻮ ﻫﻢ ‪請‬ﻨﻔﻴﺎﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت را ！ﻮل ﮐ‪７‬ئ او‬
‫ﻫﻐﻪ ﺗﻪ ﻳ‪ ３‬ورﮐ‪７‬ئ‪ ،‬ﺗﺮ ＇ﻮ ﻣﺪﻳﺮ وﮐﻮﻻى ﺷﻲ ﺳﺘﺎﺳﻮ ﻟﭙﺎره ﻳﻮ ﺗﻔﺮﻳﺤﻲ ﭘﺮو‪－‬ﺮام ﺟﻮړ ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪ -1‬د ﺧﭙﻞ ！ﻮﻟﮕﻲ ﻟﻪ ‪ 5‬ﺗﻨﻮ ﻣﻠﮕﺮو ＇ﺨﻪ ﻻﻧﺪې ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬وﮐ‪７‬ئ‪:‬‬
‫‪ t‬ﮐﻮم ډول ورزش ﻣﻮ ﺧﻮښ دى؟‬
‫
‪t‬ﭘﻪ ﻳﻮه اوﻧ‪ ９‬ﮐ‪＇ ３‬ﻮ ﺳﺎﻋﺘﻪ ورزش ﮐﻮل ﻏﻮاړئ‪.‬‬
‫‪ t‬اﻳﺎ دې ﺗﻪ ﭼﻤﺘﻮ ﻳﺎﺳﺖ ﭼ‪ ３‬د رﺧﺼﺘ‪ ９‬ﭘﻪ ورځ ﻫﻢ د ورزش ﮐﻮﻟﻮ ﻟﭙﺎره ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ ﺗﻪ راﺷﺊ‪.‬‬
‫‪＇ -2‬ﻪ ﻓﮑﺮ ﮐﻮئ دا ﺑﻪ ＊ﻪ وي‪ ،‬ﭼ‪ ３‬ﭘﻮرﺗﻨﻲ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﭘﻪ ﺷﻔﺎﻫﻲ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ دﺧﭙﻞ ！ﻮﻟﮕﻰ ﻟﻪ ﻣﻠﮕﺮو ＇ﺨﻪ‬
‫ﻻس ﺗﻪ راوړئ او ﻳﺎ دا ﭼ‪ ３‬ﻫﻐﻮى ﺗﻪ ﻟﻴﮑﻠﻲ ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬ورﮐ‪７‬ئ او ﻫﻐﻮى ﻳ‪＄ ３‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ وواﻳﻲ؟‬
‫‪ t‬ﺷﻔﺎﻫﻲ ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬د ﻟﻴﮑﻠﻮ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺳﺮه ＇ﻪ ﺗﻮﭘﻴﺮ ﻟﺮي؟‬
‫‪ t‬ﻏﻮاړئ ﭼ‪ ３‬ﭘﻮه ﺷﺊ ﭼ‪ ３‬ﺳﺘﺎﺳﻮ د ！ﻮﻟﮕﻲ ﮐﻮم ﻣﻠﮕﺮى د واﻟﻴﺒﺎل ﻟﻪ ﻟﻮﺑ‪ ３‬ﺳﺮه اﺷﻨﺎ دى؟‬
‫‪ -‬اﻳﺎ ﻟﻪ ﻫﻐﻪ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ ﮐﻮئ؟‬
‫‪ -‬اﻳﺎ دا ＊ﻪ ﮔ‪２‬ﺊ ﭼ‪ ３‬د ﻫﻐﻪ د ﻟﻮﺑ‪ ３‬ﺳﻴﻞ)ﻧﻨﺪاره( وﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪ t‬ﭘﻪ ﭘﻮرﺗﻨﻴﻮ دوو ﻃﺮﻳﻘﻮ ﮐ‪＇ ３‬ﻪ ﺗﻮﭘﻴﺮ دى؟ ﮐﻮﻣﻪ ﻃﺮﻳﻘﻪ ＊ﻪ ده؟‬
‫‪ t‬د ﺑﺎﺳﮑ＂ﺒﺎل د ！ﻴﻢ د ！ﺎﮐﻠﻮ ﻟﭙﺎره د ﺧﭙﻞ ！ﻮﻟﮕﻲ د ﻣﻠﮕﺮو د ﺗﻨ‪ ３‬ﻟﻮړواﻟﻰ اﻧﺪازه ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪ t‬اﻳﺎ د ﺧﭙﻞ ！ﻮﻟﮕﻲ د ﻣﻠﮕﺮو د ﺗﻨ‪ ３‬د ﻟﻮړواﻟﻲ د ﭘﻴﺪا ﮐﻮﻟﻮ ﻟﭙﺎره ﮐﻮﻣﻪ ﺑﻠﻪ ﻃﺮﻳﻘﻪ وړاﻧﺪې ﮐﻮئ؟‬
‫‪ t‬ﺧﭙﻞ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت د ﮐﺎﻏﺬ ﭘﻪ ﻳﻮه ﭘﺎ‪１‬ﻪ ﮐ‪ ３‬وﻟﻴﮑﺊ او ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﺗﻪ ﻳ‪ ３‬ورﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫＇ﻪ وﺧﺖ ﭼ‪ ３‬د ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﻮ د را！ﻮﻟﻮﻟﻮ ﻟﭙﺎره ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ ﮐﻮئ‪ ،‬ﮐﻮﻻى ﺷﺊ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﺷﻔﺎﻫﻲ ﻳﺎ ﻟﻴﮑﻠﻲ ډول‬
‫وﭘﻮ＊ﺘﺊ‪＄ .‬ﻴﻨ‪ ３‬وﺧﺘﻮﻧﻪ ＊ﻪ دا ده ﭼ‪ ３‬ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ و ﻧﻪ ﮐ‪７‬و او ﮐﺘﻨﻪ )ﻣﺸﺎﻫﺪه( وﮐ‪７‬و‪ ،‬ﺗﺮ ＇ﻮ ＊ﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬
‫ﭘﻪ ﻻس راوړو‪＄ .‬ﻴﻨ‪ ３‬وﺧﺘﻮﻧﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺳﺮﺗﻪ ورﺳﻮو‪ ،‬ﺗﺮ ＇ﻮ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت را ！ﻮل ﮐ‪７‬و‪ ،‬د ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﻮ د‬
‫را！ﻮﻟﻮﻟﻮ ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻃﺮﻳﻘ‪) ３‬ﻻرې( دا دي‪ :‬ﭼ‪ ３‬ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت د ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ )ﺷﻔﺎﻫﻲ ﻳﺎ ﻟﻴﮑﻠﻲ ډول(‪ ،‬ﻣﺸﺎﻫﺪې او‬
‫‪187‬‬
 ‫ﺗﺠﺮﺑ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ را！ﻮل ﮐ‪７‬و‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪:‬‬
‫‪ -1‬ﮐﻪ وﻏﻮاړو ﭼ‪ ３‬د ﻳﻮې ﮐﻮرﻧ‪ ９‬ﭘﻪ ﻋﺎﻳﺪاﺗﻮ وﭘﻮﻫﻴ‪８‬و ﮐﻮﻣﻪ ﻻره )ﻃﺮﻳﻘﻪ( ﺑﻪ ＊ﻪ وي ﭼ‪ ３‬ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت را‬
‫！ﻮل ﮐ‪７‬و او ﻳﺎ ﮐﻪ ﻟﻪ ﻣﺨﮑﻨﻴﻮ ﺛﺒﺖ ﺷﻮو ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﻮ ＇ﺨﻪ ‪＂－‬ﻪ واﺧﻠﻮ؟‬
‫‪ -2‬ﮐﻪ وﻏﻮاړو ﭼ‪ ３‬د ﺷﭙ‪８‬م ！ﻮﻟﮕﻲ د زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ د رﻳﺎﺿﻲ ﻧﻤﺮې و ＇ﻴ‪７‬و ﻟﻪ ﮐﻮﻣﻲ ﻻرې )ﻃﺮﻳﻘﻲ(‬
‫＇ﺨﻪ ﺑﻪ ＊ﻪ وي ﭼ‪ ３‬ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت را ！ﻮل ﮐ‪７‬و؟‬
‫‪ -3‬ﮐﻪ وﻏﻮاړو ﭼ‪ ３‬د ﺧﻮﻳﻨﺪو او وروﻧﻮ زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﭘﻪ ﺷﻤ‪５‬ﺮ وﭘﻮﻫﻴ‪８‬و‪ ،‬ﭘﻪ ﮐﻮﻣﻪ ﻃﺮﻳﻘﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬
‫را！ﻮﻟﻮﻟﺊ ﺷﻮ؟‬
‫‪-4‬ﮐﻪ وﻏﻮاړو ﭼ‪ ３‬د ﻧﻮي زﻳ‪８‬ﻳﺪﻟﻮ ﻣﺎﺷﻮﻣﺎﻧﻮ وزن و＇ﻴ‪７‬و‪ ،‬د اﻃﻼﻋﺎﺗﻮ د را！ﻮﻟﻮﻟﻮ ﻟﭙﺎره ﮐﻮﻣﻪ ﻃﺮﻳﻘﻪ ＊ﻪ ده؟‬
‫ﺣﻞ‪ :‬ﭘﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ى ﻣﺜﺎل ﮐ‪ ３‬ﮐﻪ ﻋﺎﻳﺪات ﻟ‪ ８‬وي‪ ،‬ﻧﻮ ＊ﺎﻳ‪ ３‬زده ﮐﻮوﻧﮑﻲ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ورﮐﻮل ﺧﻮښ ﻧﻪ ﮐ‪７‬ي‪،‬‬
‫ﻧﻮ ＊ﻪ داده ﭼ‪ ３‬ﭘﺮﺗﻪ ﻟﻪ ﻧﻮم ﻟﻪ ﻫﻐﻮي ＇ﺨﻪ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ وﮐ‪７‬و‪.‬‬
‫ﭘﻪ دوﻳﻢ ﻣﺜﺎل ﮐ‪ ３‬اﻣﮑﺎن ﻟﺮي ﭼ‪ ３‬زده ﮐﻮوﻧﮑﻲ ﺧﭙﻠﻪ واﻗﻌﻲ ﻧﻤﺮه وﻧﻪ واﻳﻲ ＊ﻪ داده ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ ﻫﻐﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﻮ‬
‫＇ﺨﻪ ﮔ＂ﻪ واﺧﻠﻮ ﭼ‪ ３‬ﺛﺒﺖ ﺷﻮي وي‪.‬‬
‫ﭘﻪ )‪ (3‬ﻣﺜﺎل ﮐ‪ ３‬ﮐﻮﻻى ﺷﻮ ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ ﺷﻔﺎﻫﻲ ﻳﺎ ﻟﻴﮑﻞ ﺷﻮو ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ＇ﺨﻪ ‪＂－‬ﻪ واﺧﻠﻮ‪.‬‬
‫ﭘﻪ )‪ (4‬ﻣﺜﺎل ﮐ‪ ３‬ﺑﺎﻳﺪ د ﻧﻮو زﻳ‪８‬ﻳﺪﻟﻮ ﻣﺎﺷﻮﻣﺎﻧﻮ وزﻧﻮﻧﻪ اﻧﺪازه ﮐ‪７‬و‪.‬‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫‪-1‬ﮐﻪ ﭼﭙﺮې ﺗﺎﺳــﻮو ﻏﻮاړئ ﭼ‪ ３‬د ﺧﭙﻞ ﮐﻠﻲ د ﺑﺎﺳــﻮاده ﺧﻠﮑﻮ ﺷــﻤ‪５‬ﺮ ﻣﻌﻠﻮم ﮐ‪７‬ئ‪ ،‬ﻟﻪ ﮐﻮﻣ‪ ３‬ﻃﺮﻳﻘ‪３‬‬
‫＇ﺨﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﮔ＂ﻪ واﺧﻠﺊ؟‬
‫‪ -2‬ﮐﻪ ﺗﺎﺳــﻮو ﻏﻮاړئ ﭼ‪ ３‬د ﺧﭙﻞ ＊ــﻮوﻧ‪％‬ﻲ د زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺷــﻤ‪５‬ﺮ ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪ ،‬ﻟﻪ ﮐﻮﻣ‪ ３‬ﻃﺮﻳﻘ‪ ３‬ﻧﻪ ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﮔ＂ﻪ واﺧﻠﺊ؟‬
‫‪ -3‬ﮐــﻪ ﺗﺎﺳــﻮو ﻏﻮاړئ ﭼ‪ ３‬د ﺷــﭙ‪ ３‬ﻟﻪ ﺧــﻮا د ﺣﻴﻮاﻧﺎﺗﻮ ﺣﺎل و＇ﻴــ‪７‬ئ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﻟﻪ ﮐﻮﻣــ‪ ３‬ﻃﺮﻳﻘ‪ ３‬ﻧﻪ ‪＂－‬ﻪ‬
‫واﺧﻠﺊ؟‬
‫‪ -4‬د اﻃﻼﻋﺎﺗــﻮ د را！ﻮﻟﻮﻟــﻮ د ﻫﺮې ﻃﺮﻳﻘ‪ ３‬ﻟﭙﺎره د اﻃﻼﻋﺎﺗﻮ د را！ﻮﻟﻮﻟﻮ د ＇ﻴ‪７‬ﻧ‪ ３‬دوه ډوﻟﻪ ﻣﻮﺿﻮﻋﮕﺎﻧ‪３‬‬
‫ﺑﻴﺎن ﮐ‪７‬ئ‬
‫‪
t‬ﺷﻔﺎﻫﻲ ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪) ３‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ(‬
‫‪
t‬ﻟﻴﮑﻠ‪ ３‬ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫‪t‬ﻣﺸﺎﻫﺪه )ﮐﺘﻨﻪ(‬
‫‪188‬‬
 ‫！ﻮﻟﻨﻪ او ﻧﻤﻮﻧﻪ‬
‫‪Population and sample‬‬
‫اﻳﺎ ﻳﻮ ﻣﻮ！ﻲ ورﻳﺠ‪ ３‬د ﻳﻮې ﺑﻮرۍ ورﻳﺠﻮ ﻧﻤﻮﻧﻪ ده؟‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫د ﭘﻮﻫﻨ‪ ３‬وزارت ﻏﻮاړي ﭼ‪ ３‬د رﻳﺎﺿﻲ ﻣﻀﻤﻮن د درﺳ‪ ３‬ﺳﺎﻋﺘﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﺑﺮﺧﻪ ﮐ‪＇ ３‬ﻴ‪７‬ﻧﻪ وﮐ‪７‬ي‪ ،‬ﭼ‪３‬‬
‫درﺳﻲ ﺳﺎﻋﺘﻮﻧﻪ ورﺗﻪ ﺑﺲ دي ﮐﻪ ﻧﻪ؟‬
‫‪＇ t‬ﻪ ﻓﮑﺮ ﮐﻮئ‪ ،‬ﻟﻪ ﭼﺎ ＇ﺨﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬وﺷﻲ؟‬
‫‪ t‬أﻳﺎ د ﻳﻮ ‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬ي )ﺧﺎص( ！ﻮﻟ‪／‬ﻰ ﻟﻪ ＊ﻮوﻧﮑﻮ ＇ﺨﻪ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ وﺷﻲ؟‬
‫‪＇ t‬ﻪ ﻓﮑﺮ ﮐﻮى ﭼ‪ ３‬ﮐﻪ وﻏﻮاړو ﻟﻪ ！ﻮﻟﻮ اړوﻧﺪه ＊ﻮوﻧﮑﻮ ＇ﺨﻪ ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬وﮐ‪７‬و‪＇ ،‬ﻪ ﺳﺘﻮﻧﺰې ﺑﻪ وي؟‬
‫‪ t‬أﻳﺎﻫﻤﺪا ﺑﻪ ﮐﺎﻓﻲ وي ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ ﻳﻮ ﺷﻤ‪５‬ﺮ ＊ﻮوﻧﮑﻮ ＇ﺨﻪ ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬وﺷﻲ؟‬
‫‪ t‬أﻳﺎ ﻫﻤﺪا ﺑﻪ ﺑﺲ وي ﭼ‪ ３‬دا ＊ﻮوﻧﮑﻰ ﻳﻮازې د اووم ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﻟﻪ ＊ﻮوﻧﮑﻮ ＇ﺨﻪ و！ﺎﮐﻮ‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﭘﻮرﺗﻨﻲ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﮐ‪ ３‬د رﻳﺎﺿﻲ ﻟﻪ ＊ﻮوﻧﮑﻮ ＇ﺨﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬وﺷﻲ‪ .‬ﻟﻴﮑﻦ ﭘﻪ ﮐﺎر ﻧﻪ ده ﭼ‪ ３‬د ！ﻮﻟﻨﻴﺰو‬
‫ﻋﻠﻮﻣﻮ ﻟﻪ ＊ﻮوﻧﮑﻲ ＇ﺨﻪ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ وﺷﻲ‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﻳﻮه ＇ﻴ‪７‬ﻧﻪ ﮐ‪ ３‬دﻫﻐﻪ ﺧﻠﮑﻮ ډﻟﻪ ﭼ‪ ３‬د اړﺗﻴﺎ وړ اﻃﻼﻋﺎت ﺗﺮې ﻻس ﺗﻪ راوړو‪！ ،‬ﻮﻟﻨﻪ ﻳﺎ ﺟﺎﻣﻌﻪ ورﺗﻪ‬
‫واﻳﻮ‪ .‬ﮐﻪ د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬ﻳﺎﺟﺎﻣﻌ‪ ３‬ﻟﻪ ﻫﺮ ﺗﻦ ＇ﺨﻪ اﻃﻼﻋﺎت ﭘﻪ ﻻس راوړو‪ ،‬دې ﮐﺎر ﺗﻪ ！ﻮل ﭘﻮ＊ﺘﻪ واﻳﻲ‪＄ .‬ﻴﻨ‪３‬‬
‫وﺧﺘﻮﻧﻪ د ‪＄‬ﻴﻨﻮ ﺳﺘﻮﻧﺰو ﻟﻪ ﺳﺒﺒﻪ ﻟﮑﻪ د وﺧﺖ ﮐﻤﻮاﻟﻰ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدي ﺳﺘﻮﻧﺰې‪ ،‬ﻳﺎ د ！ﻮﻟﻨ‪！ ３‬ﻮﻟﻮ ﮐﺴﺎﻧﻮ ﺗﻪ‬
‫ﻧﻪ رﺳﻴﺪﻟﻮ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﻣﺠﺒﻮر ﻳﻮ‪ ،‬ﭼ‪ ３‬د ‪４‬ﻮې ！ﻮﻟﻨ‪)３‬ﺟﺎﻣﻌ‪ (３‬د ﻳﻮې ﺑﺮﺧ‪ ３‬ﻟﻪ ﻏ‪７‬و ﻧﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﭘﻪ ﻻس‬
‫راوړو‪.‬‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪ د ﻳﻮې ！ﻮﻟﻨ‪)３‬ﺟﺎﻣﻌ‪ (３‬د ﻏ‪７‬و ﻳﻮه ﺑﺮﺧﻪ ده‪ .‬د ﻳﻮې ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺎﻳﺪ د ！ﻮﻟ‪！ ３‬ﻮﻟﻨ‪ ３‬ﺧﺎ‪請‬ﻴﺘﻮﻧﻪ او‬
‫‪請‬ﻔﺘﻮﻧﻪ وﻟﺮي‪.‬‬
‫‪189‬‬
 ‫ﻣﺜﺎل‪ :‬د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬او د دوى د ＇ﻴ‪７‬ﻧ‪ ３‬د ﻣﻮﺿﻮع ‪－‬ﺎﻧﻮ ﻣﺜﺎﻟﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول دي‪:‬‬
‫د ﻫﺮات وﻻﻳﺖ ＊ﻮوﻧﮑﻰ ‪ ..............................‬د ﻫﺮات د ＊ﻮوﻧﮑﻮ د ﺗﺪرﻳﺲ ﺳﺎﺑﻘﻪ‬
‫د ﺷﻤﺎﻟﻲ ﺳﻴﻤﻮ د ﭘﻨﺒ‪ ３‬ﭘﻴﺪاوار ‪ ............................‬د ﭘﻨﺒ‪ ３‬د ﭘﻴﺪاوارو اﻧﺪازه‪.‬‬
‫د اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن زراﻋﺘﻲ ﻣﺤﺼﻮﻻت ‪ ..............................‬داﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن د ﻣﺤﺼﻮﻻﺗﻮ ډوﻟﻮﻧﻪ‪.‬‬
‫‪ -2‬د ﻧﻤﻮﻧ‪ ３‬ﻣﺜﺎﻟﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول دي‪:‬‬
‫‪ t‬ﻳﻮ ﻣﻮ！ﻰ ورﻳﺠ‪ ３‬د ﻳﻮې ﺑﻮرې ورﻳﺠﻮ ﻧﻤﻮﻧﻪ ده‪.‬‬
‫‪ t‬ﺳﺘﺎﺳﻮ د ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ د اووم ！ﻮﻟﮕﻲ زده ﮐﻮوﻧﮑﻲ د اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن د اووﻣﻮ ！ﻮﻟﮕﻴﻮ د زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﻧﻤﻮﻧﻪ‬
‫ده‪.‬‬
‫‪ t‬د ﮐﻨﺪز وﻻﻳﺖ د رﻳﺎﺿﻲ ＊ﻮوﻧﮑﻲ د ﮐﻨﺪز وﻻﻳﺖ د ＊ﻮوﻧﮑﻮ ﻧﻤﻮﻧﻪ ده‪.‬‬
‫‪ t‬ﻏﻨﻢ د اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن د زراﻋﺘﻲ ﻣﺤﺼﻮﻻﺗﻮ ﻧﻤﻮﻧﻪ ده‪.‬‬
‫ﭘﻮ＊＂ﻨ‪３‬‬
‫‪ -1‬د ＇ﻴ‪７‬ﻧ‪ ３‬د ﻻﻧﺪې ﻣﻮﺿﻮﻋﮕﺎﻧﻮ ﻟﭙﺎره ﻳﻮه ！ﻮﻟﻨﻪ و！ﺎﮐﺊ‪.‬‬
‫‪ t‬ﺳﺘﺎﺳﻮ د ﮐﻮرﻧﻰ د ﻏ‪７‬و د ﺗﺤﺼﻴﻞ اﻧﺪازه‪.‬‬
‫‪ t‬ﺳﺘﺎﺳﻮ د ！ﻮﻟﮕﻲ د ﺧﻮﻳﻨﺪو او ورو‪１‬ﻮ زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺷﻤ‪５‬ﺮ‪.‬‬
‫‪ t‬د ﻋﻠﻲ أﺑﺎد د روﻏﺘﻮن د ډاﮐﺘﺮاﻧﻮ د ﮐﺎر د ﺳﺎﻋﺘﻮﻧﻮ ﺷﻤ‪５‬ﺮ‪.‬‬
‫‪ t‬ﻟﻪ ﻳﻮه ﺳ‪７‬ک ＇ﺨﻪ د ﻣﻮ！ﺮو د ﺗﻴﺮﻳﺪو وﺧﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬د اﻃﻼﻋﺎﺗﻮ د را！ﻮﻟﻮﻟﻮ ﻟﭙﺎره ﭘﻪ ﮐﻮﻣﻮ ﺣﺎﻟﺘﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﻟﻪ ﺳﺮﺷﻤﻴﺮﻧ‪ ３‬او ﭘﻪ ﮐﻮﻣﻮ ﺣﺎﻟﺘﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﻟﻪ ﻧﻤﻮﻧ‪３‬‬
‫اﺧﻴﺴﺘﻠﻮ ＇ﺨﻪ ﮐﺎر اﺧﻠﻮ‪.‬‬
‫‪ t‬د اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن د ﻧﻔﻮﺳﻮ ﭘﻴﺪا ﮐﻮل‪.‬‬
‫‪ t‬د ﻓﻮ！ﺒﺎل ﻟﻪ ﻟﻮﺑ‪ ３‬ﺳﺮه د ‪ 5‬ﮐﻠﻨﻮ ﻣﺎﺷﻮﻣﺎﻧﻮ د ﻋﻼﻗ‪ ３‬اﻧﺪازه‪.‬‬
‫‪ t‬ﭘﻪ اوﺳﻂ ﻳﺎ ﻣﻨ‪％‬ﻨﻰ ډول د ﻳﻮ دوه ﮐﻠﻦ ﭘﺴﻪ وزن‪.‬‬
‫‪ t‬د درﺟ‪ ３‬د ！ﺎﮐﻠﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره د اووم ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ د زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ د رﻳﺎﺿﻲ ﻧﻤﺮې‪.‬‬
‫‪ t‬د ﻳﻮ ＇ﺎه د اوﺑﻮ د ＇‪＋‬ﻠﻮ وړﺗﻴﺎ‪.‬‬
‫‪ t‬د ﻳﻮې ﮐﺎر ﺧﺎﻧ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣﺤﺼﻮﻻﺗﻮ ＇ﺨﻪ د اﺧﻴﺴﺘﻮوﻧﮑﻮ )ﻣﺸﺘﺮﻳﺎﻧﻮ( ﺧﻮ＊ﻲ‪.‬‬
‫‪ t‬د ﮐﺎﺑﻞ ＊ﺎر د ﻫﺮې ﮐﻮرﻧ‪ ９‬د اوﻻدوﻧﻮ ﺷﻤ‪５‬ﺮ‪.‬‬
‫‪190‬‬
 ‫ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﻧﻤﻮﻧﻪ‬
‫ﭘﻪ دې ﮐﺎرﺗﻦ ﮐ‪ ３‬د اووم ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ د زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ‬
‫ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﮐﺎﻏﺬو ﻟﻴﮑﻞ ﺷﻮی دي ﮐﻪ دا‬
‫زده ﮐﻮوﻧﮑﻲ ﭘﻨ‪％‬ﻪ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ د ﺑﺎﺳﮑﺘﺒﺎل د ！ﻴﻢ د‬
‫！ﺎﻟﮑﻮ ﻟﭙﺎره ﻟﻪ ﮐﺎر！ﻦ ＇ﺨﻪ راواﺧﻠﻲ اﻳﺎ دا ﻳﻮه‬
‫ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﻧﻤﻮﻧﻪ ده؟‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫ﻏﻮاړو ﭼ‪ ３‬ﺳﺘﺎﺳﻮ د وﻻﻳﺖ د ﻟﺴﻢ ！ﻮﻟﮕﻲ د زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ د ﺗﻨ‪ ３‬ﻟﻮړواﻟﻰ اﻧﺪازه ﮐ‪７‬و‪.‬‬
‫‪ t‬أﻳﺎ ﮐﻮﻻى ﺷﻮ ﭼ‪ ３‬ﺳﺘﺎﺳﻮ د وﻻﻳﺖ د ﻟﺴﻢ ﺗﻮﻟﮕﻲ د ！ﻮﻟﻮ زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ د ﺗﻨ‪ ３‬ﻟﻮړواﻟﻰ اﻧﺪازه ﮐ‪７‬و؟‬
‫‪ t‬أﻳﺎ د دې ＇ﻴ‪７‬ﻧ‪ ３‬ﻟﭙﺎره ﮐﻮﻻى ﺷﻮ ﭼ‪ ３‬ﺳﺘﺎﺳﻮ د وﻻﻳﺖ د ﻟﺴﻢ ！ﻮﻟﮕﻲ د ﺑﺎﺳﮑ＂ﺒﺎل د ！ﻴﻢ ﻏ‪７‬ي و！ﺎﮐﻮ؟‬
‫وﻟﻲ؟‬
‫‪ t‬د ﻧﻤﻮﻧ‪ ３‬ﭘﻪ ډول د ﺧﭙﻞ ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ ﻟﺴﻢ ！ﻮﻟﮕﯽ ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬وﻧﻴﺴﺊ‪ ،‬ﻟﻪ ﻫﻐﻮى ＇ﺨﻪ ‪ 6‬ﮐﺴﻪ د اﻟﻔﺒﺎ د‬
‫ﺗﻮرو د ﺗﺮﺗﻴﺐ ﭘﻪ اﺳﺎس ﻏﻮره ﮐ‪７‬ئ‪ .‬اﻳﺎ ﮐﻴﺪاى ﺷﻲ ﭼ‪ ３‬دا ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺳﺘﺎﺳﻮ د ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ د ﻟﺴﻢ ！ﻮﻟﮕﻲ د‬
‫زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ د ﺗﻨ‪ ３‬د ﻟﻮړواﻟﻲ ＊ﮑﺎرﻧﺪوي وي؟‬
‫‪ t‬أﻳﺎ ﮐﻴﺪاى ﺷﻲ ﭼ‪ ３‬د دﻏﻮ ﺷﭙ‪８‬و ﮐﺴﻮ د ﺗﻨ‪ ３‬ﻟﻮړواﻟﻰ ﺳﺘﺎﺳﻮ د وﻻﻳﺖ د ﻟﺴﻢ ！ﻮﻟﮕﻲ د ！ﻮﻟﻮ زده‬
‫ﮐﻮوﻧﮑﻮ د ﺗﻨ‪ ３‬د ﻟﻮړواﻟﻰ ﻧﻤﻮﻧﻪ وي؟‬
‫ﭘﻪ ﭘﻮرﺗﻨﻲ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﮐ‪ ３‬د ﺑﺎﺳﮑ＂ﺒﺎل د ！ﻴﻢ ﻏﻮره ﺷﻮې ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻳﻮه ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻧﻪ ده‪＄ .‬ﮑﻪ ﭼ‪ ３‬ﺗﺮ ﻣﺨﻪ‬
‫ا！ﮑﻞ ﮐﻮﻻى ﺷﻮ ﭼ‪ ３‬د ﻫﻐﻮى ﺗﻨ‪ ３‬ﻟﻮړې دي‪ .‬ﻟﻴﮑﻦ ﻫﻐﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﭼ‪ ３‬د اﻟﻔﺒﺎ د ﺗﻮرو ﭘﻪ اﺳﺎس ！ﺎﮐﻞ‬
‫ﺷﻮي وي‪ ،‬ﻳﻮه ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﻧﻤﻮﻧﻪ ده‪＄ ،‬ﮑﻪ د زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﻟﻮړواﻟﻰ د دوى ﭘﻪ ﻧﻮﻣﻮﻧﻮ ﭘﻮرې اړه ﻧﻪ ﻟﺮي‪ .‬او‬
‫ﮐﻪ ﻟﻪ ﻣﺨﮑ‪＇ ３‬ﺨﻪ زده ﮐﻮوﻧﮑﻲ وﻧﻪ ﭘﻴﮋﻧﻮ‪ ،‬ﻧﻮ ﻧﺸﻮ ﮐﻮﻻى ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ ﻧﻮﻣﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ د دوى د ﺗﻨﻮ د ﻟﻮړواﻟﻲ‬
‫ا！ﮑﻞ وﮐ‪７‬اى ﺷﻮ‪.‬‬
‫ددې ﻟﭙﺎره ﭼ‪ ３‬ﻳﻮه ﻧﻤﻮﻧﻪ د ﻳﻮې ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬او د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬د ‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬ﺗﻴﺎوو ＊ﮑﺎرﻧﺪوى وي‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ دا ﻻﻧﺪې‬
‫‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬ﺗﻴﺎوې وﻟﺮي‪:‬‬
‫‪191‬‬
 ‫‪ -‬د ﻧﻤﻮﻧ‪ ３‬د ﻏ‪７‬ي ﭘﻪ ﺗﻮﮔﻪ د ﻫﺮ ﮐﺲ او ﻳﺎ ﻫﺮ ﺷﻲ ！ﺎﮐﻨﻪ اﻣﮑﺎن وﻟﺮي‪.‬‬
‫‪ -‬د ﻧﻤﻮﻧ‪ ３‬د ！ﺎﮐﻨ‪ ３‬ﺗﺮ ﻣﺨﻪ وﻧﺸﻮ ﮐﻮﻻى ﭼ‪ ３‬د ﻧﻤﻮﻧ‪ ３‬د ﻏ‪７‬و ﭘﻪ ﺑﺮﺧﻪ ﮐ‪ ３‬ﻗﻀﺎوت وﮐ‪７‬و‪.‬‬
‫‪ -‬ﭘﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﮐ‪ ３‬د ﻧﻤﻮﻧ‪！ ３‬ﻮل ﻏ‪７‬ي ﺑﺮاﺑﺮه ﺑﺮﺧﻪ وﻟﺮي‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪ :‬ﻟﻪ ﻻﻧﺪې ﻧﻤﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﮐﻮﻣﻪ ﻳﻮه ﻳ‪ ３‬ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﻧﻤﻮﻧﻪ ده؟‬
‫‪ -‬ﻣﻮﺿﻮع‪ :‬د ＊ﺎر د ﺧﻠﮑﻮ د ﺳﻮاد ＇ﻴ‪７‬ﻧﻪ‪.‬‬
‫‪！ -‬ﻮﻟﻨﻪ )ﺟﺎﻣﻌﻪ(‪ :‬د ＊ﺎر ﺧﻠﮏ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻟﻮﻣ‪７‬ى ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ :‬ﻫﻐﻪ ﮐﺲ ﭼ‪ ３‬د ﻣﺎزدﻳ‪／‬ﺮ ﭘﻪ ‪ 5‬ﺑﺠﻮ ﻟﻪ ﺳ‪７‬ک ＇ﺨﻪ ﺗﻴﺮﻳ‪８‬ي‪.‬‬
‫‪ -‬دوﻳﻤﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ :‬د ﻳﻮه روﻏﺘﻮن ډاﮐﺘﺮان‪.‬‬
‫ﺣﻞ‪:‬‬
‫‪ -‬ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪ ９‬ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﻧﻤﻮﻧﻪ ده‪＄ ،‬ﮑﻪ ﭼ‪ ３‬ﻧﻪ ﺷﻮ ﮐﻮﻻى ﻣﺨﮑ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣﺨﮑ‪ ３‬د ﻫﻐﻪ ﭼﺎ د ﺳﻮاد ﭘﻪ‬
‫ﺑﺮﺧﻪ ﮐ‪ ３‬ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ ﺳ‪７‬ﮐﻪ ﺗﻴﺮﻳ‪８‬ي‪ ،‬واړﻧﺪوﻳﻨﻪ وﮐ‪７‬و‪.‬‬
‫‪ -‬دوﻳﻤﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻳﻮه ﻏﻴﺮ ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﻧﻤﻮﻧﻪ ده‪＄ .‬ﮑﻪ ﭼ‪ ３‬ﻣﺨﮑ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣﺨﮑ‪ ３‬ﮐﻮﻻى ﺷﻮ ﭼ‪ ３‬د ﭘﺎﻳﻠ‪３‬‬
‫)ﻧﺘﻴﺠ‪ (３‬ﭘﻪ ﺑﺮﺧﻪ ﮐ‪ ３‬وړاﻧﺪوﻳﻨﻪ وﮐ‪７‬و‪ .‬دا ﻧﻤﻮﻧﻪ د ！ﻮﻟ‪！ ３‬ﻮﻟﻨ‪＊ ３‬ﮑﺎرﻧﺪوي ﻧﻪ ده‪.‬‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫‪ -1‬ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ﻣﺜﺎﻟﻮﻧﻮ ﮐ‪！ ،３‬ﻮﻟﻨﻪ او د ＇ﻴ‪７‬ﻧ‪ ３‬وړ ﻣﻮﺿﻮع و！ﺎﮐﺊ‪.‬‬
‫‪

t‬ﻣﻮﺿﻮع‪ :‬د ﻳﻮې ﮐﺎر ﺧﺎﻧ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣﺤﺼﻮﻻﺗﻮ ＇ﺨﻪ د اﺧﻴﺴﺘﻮﻧﮑﻮ)ﻣﺸﺘﺮﻳﺎﻧﻮ( ﺧﻮ＊ﻲ‪.‬‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ :‬د ﮐﺎرﺧﺎﻧ‪ ３‬د ﮐﺎر‪－‬ﺮو ﮐﻮرﻧ‪.９‬‬
‫‪

t‬ﻣﻮﺿﻮع‪ :‬د ＊ﺎر د ﻫﺮې ﮐﻮرﻧ‪ ９‬د اوﻻدوﻧﻮ ﺷﻤ‪５‬ﺮ‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ :‬د ＊ﺎر د ‪４‬ﻮې ﮐﻮﭼﻨ‪ ９‬ﺳﻴﻤ‪ ３‬اوﺳﻴﺪوﻧﮑﻲ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﺗﺼﺎدﻓﻲ ډول ！ﺎﮐﻞ ﺷﻮي وي‪.‬‬
‫‪ -2‬د ﺧﭙﻞ ！ﻮﻟﮕﻲ د ！ﻮﻟﻮ ﻣﻠﮕﺮو ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ د ﮐﺎﻏﺬ ﭘﻪ وړو وړو ﭘﺎ‪１‬ﻮ وﻟﻴﮑﺊ او ﺑﻴﺎ ﻟﻪ ﻫﻐﻮ ＇ﺨﻪ د ﭘﭽ‪３‬‬
‫ﭘﻪ اﺳﺎس ﭘﻨ‪％‬ﻪ ﮐﺴﻪ و！ﺎﮐﺊ‪ ،‬اﻳﺎ دا ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺗﺼﺎدﻓﻲ ده؟ وﻟ‪３‬؟‬
‫‪192‬‬
 ‫ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﻣﺘﺤﻮل او ډوﻟﻮﻧﻪ ﻳ‪３‬‬
‫زﻟﻤﻰ ﺑﺎزار ﺗﻪ ﻻړ د ﻣﻴﻮو د ﺑﻴﻼﺑﻴﻠﻮ رﻧ‪／‬ﻮﻧﻮ ﻟﻪ‬
‫ﻟﻴﺪﻟﻮ ＇ﺨﻪ ﺧﻮﺷﺤﺎﻟﻪ ﺷﻮ‪＇ ،‬ﻮ داﻧ‪ ３‬ﮐﻴﻠ‪،３‬‬
‫ﺑﺎدرﻧ‪ ，‬او ‪ 2‬ﮐﻴﻠﻮ اﻧ‪／‬ﻮر ﻳ‪ ３‬واﺧﻴﺴﺘﻞ‪ .‬ددې‬
‫ﻣﻴﻮو د اﺧﻴﺴﺘﻠﻮ ډول ﺳﺮه ＇ﻪ ﺗﻮﭘﻴﺮ ﻟﺮي؟‬
‫ﻓﻌﺂﻟﻴﺖ‬
‫‪ t‬ﺗﺮ ＇ﻴ‪７‬ﻧ‪ ３‬ﻻﻧﺪې د داﺳ‪ ３‬ﻳﻮې ﻣﻮﺿﻮع ﻧﻮم واﺧﻠﺊ ﭼ‪ ３‬د ﻣﻮﺿﻮع ﭘﻪ ﺑﺮﺧﻪ ﮐ‪ ３‬اﻃﻼﻋﺎت اﻧﺪازه‬
‫ﮐ‪７‬اى ﺷﻮ‪.‬‬
‫‪ t‬ﺗﺮ ＇ﻴ‪７‬ﻧ‪ ３‬ﻻﻧﺪې د ﻳﻮې داﺳ‪ ３‬ﻣﻮﺿﻮع ﻧﻮم واﺧﻠﺊ ﭼ‪ ３‬وﮐﻮﻻى ﺷﻮ ﭘﻪ ﺷﻤ‪５‬ﺮﻧ‪ ３‬ﺳﺮه ﻳ‪＄ ３‬ﻮاب ورﮐ‪７‬و‪.‬‬
‫‪ t‬د ﭘﻮرﺗﻨﻴﻮ دوو ﻣﻮﺿﻮﻋ‪／‬ﺎﻧﻮ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ﻣﻨ‪ ＃‬ﮐ‪＇ ３‬ﻪ ﺗﻮﭘﻴﺮ ﻟﺮي؟‬
‫‪ t‬ﺗﺮ ＇ﻴ‪７‬ﻧ‪ ３‬ﻻﻧﺪې د ﻳﻮې داﺳ‪ ３‬ﻣﻮﺿﻮع ﻧﻮم واﺧﻠﺊ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﻋﺪد ﺳﺮه ﻳ‪＄ ３‬ﻮاب ووﻳﻼى ﺷﻮ‪.‬‬
‫‪ t‬د ﭘﻮرﺗﻨﻴﻮ ﻣﺜﺎﻟﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﻫﺮ ﺣﺎﻟﺖ ﮐ‪ ３‬ﻳﻮه ！ﻮﻟﻨﻪ و＇ﻴ‪７‬ئ او ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻳ‪ ３‬ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪ t‬ﭘﻪ ﭘﻮرﺗﻨﻴﻮ ﻣﺜﺎﻟﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬أﻳﺎ ﮐﻮﻻى ﺷﻮ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﻳﻮه ﻣﻮﺿﻮع ﮐ‪ ３‬د اﻃﻼﻋﺎﺗﻮ د را！ﻮﻟﻮﻟﻮ ﻧﻪ ﻣﺨﮑ‪ ３‬د ﺟﺎﻣﻌ‪３‬‬
‫د ﻫﺮ ﻏ‪７‬ي ﭘﻪ ﺑﺮﺧﻪ ﮐ‪ ３‬واړﻧﺪوﻳﻨﻪ وﮐ‪７‬و؟‬
‫ﮐﻪ ﻟﻪ ＇ﻴ‪７‬ﻧ‪ ３‬ﻻﻧﺪې ﻣﻮﺿﻮع ＇ﺨﻪ را ！ﻮل ﺷﻮي اﻃﻼﻋﺎت د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬ﻟﻪ ﻳﻮ ﻏ‪７‬ي ＇ﺨﻪ ﺑﻞ ﻏ‪７‬ي ﺗﻪ د وړاﻧﺪ‬
‫وﻳﻨ‪ ３‬وړ ﻧﻪ وي‪ ،‬داﺳ‪ ３‬ﻣﻮﺿﻮع ﺗﻪ ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﻣﺘﺤﻮل واﻳﻲ‪.‬‬
‫ﮐﻮﻻى ﺷﻮ ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬اﻃﻼﻋﺎت ﭘﻪ ﻋﺪد ﺳﺮه ＊ﮑﺎره ﮐ‪７‬و‪:‬‬
‫دا ډول ﻣﺘﺤﻮﻟﻴﻦ دﻣﻘﺪاري ﻳﺎ ﻋﺪدي ﻣﺘﺤﻮل ﭘﻪ ﻧﻮم ﻳﺎدوو‪ .‬ﮐﻪ ﭘﻪ ﻣﻘﺪاري ﻣﺘﺤﻮل ﮐ‪ ３‬وﻧﺸﻮ ﮐﻮﻻى ﭼ‪ ３‬د‬
‫دوو ﭘﺮﻟﻪ ﭘﺴ‪ ３‬واﺣﺪوﻧﻮ ﺗﺮﻣﻨ‪ ＃‬ﻋﺪد ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬و‪ ،‬دې ﺗﻪ ﻣﻨﻔﺼﻞ)ﻳﻮ ﻟﻪ ﺑﻠﻪ ﺟﻼ( ﻣﻘﺪاري ﻣﺘﺤﻮل واﻳﻲ‪ ،‬ﮐﻪ د‬
‫دوو ﭘﺮﻟﻪ ﭘﺴ‪ ３‬واﺣﺪوﻧﻮ ﺗﺮﻣﻨ‪ ＃‬ﻳﻮ ﻋﺪد ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬اى ﺷﻮ‪ ،‬ﻧﻮ ﻣﺘﺼﻞ ﻣﻘﺪاري ﻣﺘﺤﻮل ورﺗﻪ واﻳﻲ‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ‪請‬ﻮرت ﮐ‪ ３‬ﭼ‪ ３‬ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﭘﺮﺗﻪ ﻟﻪ ﻋﺪده ﭘﻪ ﺗﻮ‪請‬ﻴﻔﻲ‬
‫ډول ﺑﻴﺎن ﮐ‪７‬و‪ ،‬داﺳ‪ ３‬ﻣﺘﺤﻮل ﺗﻪ ﮐﻴﻔﻲ ﻳﺎ ﺗﻮ‪請‬ﻴﻔﻲ ﻣﺘﺤﻮل‬
‫واﻳﻲ‪ .‬ﮐﻮﻻى ﺷﻮ‪ ،‬ﭘﻮرﺗﻨﻲ ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻪ د ﺷﮑﻞ ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ‬
‫＊ﮑﺎره ﮐ‪７‬و‪.‬‬
‫‪193‬‬
 ‫ﻣﺜﺎل‪ :‬د در‪４‬ﻮ داﺳ‪ ３‬ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﻣﺘﺤﻮﻟﻴﻨﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واﺧﻠﺊ ﭼ‪ ３‬وﮐﻮﻻى ﺷﻮ ﭘﻪ ﺷﻤ‪５‬ﺮﻟﻮ ﺳﺮه‪ ،‬د در‪４‬ﻮ داﺳ‪３‬‬
‫ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﻣﺘﺤﻮﻟﻴﻨﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واﺧﻠﺊ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ اﻧﺪازه ﮐﻮﻟﻮ ﺳﺮه او د در‪４‬ﻮ داﺳ‪ ３‬ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﻣﺘﺤﻮﻟﻴﻨﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واﺧﻠﻲ‬
‫ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﺗﻮ‪請‬ﻴﻔﻲ ډول د دوى ﭘﻪ ﺑﺮﺧﻪ ﮐ‪ ３‬ﺧﺒﺮې وﮐ‪７‬و‪.‬‬
‫ﺣﻞ‪:‬‬
‫ﮐﻴﻔﻲ‬ ‫ﮐﻤﻴﺘﻲ )ﻣﻘﺪاري( ﻣﺘﺼﻞ‬ ‫ﮐﻤﻴﺘﻲ )ﻣﻘﺪاري( ﻣﻨﻔﺼﻞ‬
‫د زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ د ﺳﺘﺮ‪－‬ﻮ رﻧﮓ‬ ‫د زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ د ﺗﻨ‪ ３‬ﻟﻮړواﻟﻰ‬ ‫ﺳﺘﺎﺳﻮ د ﮐﻮرﻧ‪ ９‬د ﻏ‪７‬و ﺷﻤ‪５‬ﺮ‬
‫د ﮐﺎرﮔﺮاﻧﻮ د ﺳﻮاد اﻧﺪازه‬ ‫ﺳﺘﺎﺳﻮ د ＊ﺎر د ﺣﺮارت درﺟﻪ‬ ‫د ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ د ！ﻮﻟﮕﻴﻮ ﺷﻤ‪５‬ﺮ‬
‫د ﺧﻠﮑﻮ د ﺧﻮ＊‪ ３‬ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ‬ ‫د ﭘﺴﻮﻧﻮ وزن‬ ‫د ﻫﻐﻪ ﻣﻮ！ﺮو ﺷﻤﻴﺮ ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ ﻳﻮه‬
‫ﺳ‪７‬ک ＇ﺨﻪ ﺗﻴﺮﻳ‪８‬ي‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫‪ -1‬د داﺳ‪ ３‬ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﻣﺘﺤﻮﻟﻴﻨﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واﺧﻠﺊ ﭼ‪ ３‬د ﻳﻮې ﻣﺎدې ﭘﻪ در‪４‬ﻮ ډوﻟﻮ )ﻣﺎﻳﻊ‪ ،‬ﺟﺎﻣﺪ او ﻏﺎز(‬
‫ﭘﻮرې اړه وﻟﺮي‪.‬‬
‫‪ -2‬اﻳﺎ د ﻣﺮﻏﻮﻣﻲ د ﻣﻴﺎﺷ‪ ３‬ﭘﻪ ور‪＄‬ﻮ ﮐ‪ ３‬د ﮐﺎﺑﻞ وﻻﻳﺖ د ﺣﺮارت درﺟﻪ ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﻣﺘﺤﻮﻟﻮﻧﻪ دي؟ وﻟ‪３‬؟‬
‫دا ﮐﻮم ډول ﻣﺘﺤﻮل دى؟‬
‫‪ -3‬اﻳﺎ د ﻫﻐﻪ ﻣﻮ！ﺮو ﺷﻤ‪５‬ﺮ ﭼ‪ ３‬د ﺳﻬﺎر ﭘﻪ اﺗﻮ ﺑﺠﻮ ﺳﺘﺎﺳﻮ ﻟﻪ ﻣﺨ‪ ３‬ﺗﻴﺮﻳ‪８‬ي‪ ،‬ﻳﻮ ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﻣﺘﺤﻮل دى؟‬
‫وﻟ‪３‬؟ د ﻣﺘﺤﻮل ډول و！ﺎﮐﺊ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﻟﻪ ﻻﻧﺪې ﻣﺘﺤﻮﻟﻴﻨﻮ ＇ﺨﻪ ﮐﻮم ﻳﻮ ﻳ‪ ３‬ﻣﻨﻔﺼﻞ‪ ،‬ﻣﺘﺼﻞ اوﮐﻮم ﻳﻮ ﻳ‪ ３‬ﮐﻴﻔﻲ دى‪:‬‬
‫‪
t‬ﭘﻪ ﻳﻮه ورځ ﮐ‪ ３‬د ﻳﻮې ادارې د ﺗﻠﻴﻔﻮﻧﻲ ﻣﮑﺎﻟﻤﻮ)ﺧﺒﺮو اﺗﺮو( ﺷﻤ‪５‬ﺮ‪.‬‬
‫‪
t‬د ﻳﻮې ادارې د ﺗﻴﻠﻔﻮﻧﻲ ﺧﺒﺮو اﺗﺮو وﺧﺖ‪.‬‬
‫‪
t‬ﭘﻪ ﻳﻮه ﻣﻴﻠﻤﺴﺘﻴﺎ ﮐ‪ ３‬د ‪６－‬ون ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺟﻨﺴﻴﺖ‪.‬‬
‫‪
t‬ﭘﻪ ﻳﻮه ‪請‬ﻨﺪق ﮐ‪ ３‬د ﻟﻴﮑﻮﻧﻮ ﺷﻤ‪５‬ﺮ‪.‬‬
‫‪
t‬د ﻳﻮه وﻻﻳﺖ د ﺧﻠﮑﻮ د ﺳﻮاد ﺣﺎﻟﺖ‪.‬‬
‫‪
t‬ﭘﻪ ﻳﻮه ‪請‬ﻨﺪق ﮐ‪ ３‬د ﻟﻴﮑﻮﻧﻮ وزن‪.‬‬
‫‪
t‬ﭘﻪ ﻳﻮه ورځ ﮐ‪ ３‬ﻳﻮه روﻏﺘﻮن ﺗﻪ د راﻏﻠﻮ ﻧﺎروﻏﺎﻧﻮ ﺷﻤ‪５‬ﺮ‪.‬‬
‫‪
t‬ﭘﻪ ﻳﻮه ＊ﺎر ﮐ‪ ３‬د زده ﮐ‪７‬و د درﺟﻮاﻧﺪازه )ﺑﮑﻠﻮرﻳﺎ‪ ،‬ﻟﻴﺴﺎﻧﺲ‪ ،‬ﻣﺎﺳ＂ﺮ‪ ،‬ډاﮐﺘﺮ(‬
‫‪
t‬د ﻳﻮې ادارې د ﮐﺎرﮐﻮوﻧﮑﻮ ﻣﺪﻧﻲ ﺣﺎﻟﺖ‪.‬‬
‫‪194‬‬
 ‫د ﻓﺮﻳﮑﻮﻧﺴﻲ ﺟﺪول )‪(Frequency Table‬‬
‫د ＊ﻮوﻧﮑﻲ ﭘﻪ ﮐﻠﻤﻪ ﮐ‪ ３‬د)و( ﺗﻮرى ＇ﻮوارې‬
‫ﺗﮑﺮار ﺷﻮى دى؟‬
‫＊ﻮوﻧﮑﻰ‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫ﺳﺘﺎﺳﻮ د ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ ﻟﻪ ‪ 30‬ﺗﻨﻮ زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ＇ﺨﻪ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﺗﺼﺎدﻓﻲ ډول ！ﺎﮐﻞ ﺷﻮي دي د دوې د ﺧﻮ＊‪３‬‬
‫د رﻧﮓ ﭘﻪ ﺑﺮﺧﻪ ﮐ‪ ３‬ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ وﺷﻮه‪ ،‬ﭼ‪ ３‬د ﻫﻐﻮى ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول دي‪:‬‬
‫ﺳﻮر‬ ‫ژﻳ‪７‬‬ ‫ﺷﻴﻦ‬ ‫اﺑﻲ‬ ‫ﺳﭙﻴﻦ‬ ‫ﺷﻴﻦ‬ ‫ﺳﻮر‬ ‫ژﻳ‪７‬‬ ‫اﺑﻲ‬ ‫ﺷﻴﻦ‬
‫اﺑﻲ‬ ‫ﺳﭙﻴﻦ‬ ‫ﺳﻮر‬ ‫ژﻳ‪７‬‬ ‫ﺷﻴﻦ‬ ‫اﺑﻲ‬ ‫اﺑﻲ‬ ‫ﺷﻴﻦ‬ ‫ژﻳ‪７‬‬ ‫ﺳﻮر‬
‫ژﻳ‪７‬‬ ‫ژﻳ‪７‬‬ ‫ﺳﻮر‬ ‫اﺑﻲ‬ ‫ﺷﻴﻦ‬ ‫اﺑﻲ‬ ‫اﺑﻲ‬ ‫ژﻳ‪７‬‬ ‫ﺳﻮر‬ ‫ژﻳ‪７‬‬
‫ﺷﻤ‪５‬ﺮ رﻧ‪／‬ﻮﻧﻪ‬
‫‪ t‬أﻳﺎ ﭘﻪ ﻳﻮه ﻧﻈﺮ ﺳﺮه ژر وﻳﻼى ﺷﺊ ﭼ‪ ３‬ﮐﻮم رﻧ‪ ，‬ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ زﻳﺎت او ﮐﻮم رﻧ‪ ，‬ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ‬
‫رﻧﮕﻮ ﻟ‪ ８‬د ﻋﻼﻗ‪ ３‬وړ دى؟‬
‫اﺑﻲ‬
‫‪ t‬وﺷﻤﺎرئ او وواﻳﺎﺳﺖ ﭼ‪ ３‬د ﻫﺮ رﻧ‪ ，‬ﺧﻮ＊ﻮوﻧﮑﻲ ＇ﻮ دې‪ ،‬ﺧﭙﻞ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ﭘﻪ‬
‫ژ‪７４‬‬
‫ﺗﺸﻮ ‪＄‬ﺎﻳﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬وﻟﻴﮑﺊ‪.‬‬
‫ﺷﻴﻦ‬
‫‪ t‬د ＊ﻲ ﺧﻮا ﺳﺘﻮن د ﻋﺪدوﻧﻮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ＇ﻮ ده؟ دا ﻋﺪد ＇ﻪ ﺷﻲ ＊ﮑﺎره ﮐﻮي؟‬
‫ﺳﭙﻴﻦ‬ ‫‪ t‬أﻳﺎ اوس ﭼ‪ ３‬رﻧﮕﻮﻧﻮ ﺗﻪ وﮔﻮرئ د ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪＄ ３‬ﻮاب ژر وﻳﻼى ﺷﺊ؟‬
‫ﺳﻮر‬
‫‪ t‬ﮐﻪ د رﻧ‪／‬ﻮ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺗﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ورﮐ‪７‬و أﻳﺎ ﺳﺘﺎﺳﻮ ‪＄‬ﻮاب ﺑﺪﻟﻴ‪８‬ي؟‬
‫د را！ﻮﻟﻮ ﺷﻮو دﻳﺘﺎﮔﺎﻧﻮ ﭘﻪ ＇ﻴ‪７‬ﻧﻪ ﮐ‪ ３‬ﭼ‪ ３‬ﻫﻴ＆ ﻋﻤﻞ ﭘﺮې ﺳﺮﺗﻪ ﻧﻪ وي رﺳﻴﺪﻟﻰ ﺧﺎﻣﻪ ‪
EBUB‬ورﺗﻪ واﻳﻲ‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﻫﺮه ＇ﻴ‪７‬ﻧﻪ ﮐ‪ ３‬ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﭘﻪ ﻳﻮه ﺟﺪول ﮐ‪ ３‬ﺗﺮﺗﻴﺒﻮو‪ ،‬ﭼ‪ ３‬دې ﺟﺪول ﺗﻪ د ﻓﺮﻳﮑﻮﻧﺴﻲ ﺟﺪول واﻳﻲ‬
‫ﭘﻪ ﭘﻮرﺗﻨﻰ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﮐ‪ ３‬ددې ﺟﺪول د ﮐﻴ‪ ３２‬ﺧﻮا ﺳﺘﻮن د راﮐ‪７‬ل ﺷﻮو دﻳﺘﺎﮔﺎﻧﻮ ﻳﺎ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﻮ ＊ﮑﺎرﻧﺪوى او‬
‫ددې ﺟﺪول د ＊ﻲ ﺧﻮا ﺳﺘﻮن د دې ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﻮ د ﻫﺮ ﻳﻮه ﻓﺮﻳﮑﻮﻧﺴﻲ ＊ﮑﺎره ﮐﻮي‪＄ .‬ﻴﻨ‪ ３‬وﺧﺘﻮﻧﻪ ﺟﺪول‬
‫ﭘﻪ ﺳﻄﺮي ډول ﺗﺮﺗﻴﺒﻮي او د ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﻮ ﺗﮑﺮار ﺗﻪ د دې ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﻮ ﻓﺮﻳﮑﻮﻧﺴﻲ واﻳﻲ‪.‬‬
‫‪195‬‬
 ‫ﭘﻪ ﻳﻮه ﻧﻤﻮﻧﻪ ﮐ‪ ３‬د ﻓﺮﻳﮑﻮﻧﺴﻴﻮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ د ！ﻮﻟﻮ راﮐ‪７‬ل ﺷﻮو ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﻮ او ﻳﺎ د ﻧﻤﻮﻧ‪ ３‬د ﻏ‪７‬و ﺷﻤ‪５‬ﺮ وي ‪،‬ﮐﻪ ﭼﻴﺮې‬
‫‪ f1‬د ﻟﻮﻣ‪７‬ى دﻳﺘﺎﮔﺎﻧﻮ ﻳﺎ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﻮ ﻓﺮﻳﮑﻮﻧﺴﻲ ‪ f 2‬د دوﻳﻤﻮ دﻳﺘﺎﮔﺎﻧﻮ ﻳﺎ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﻮ ﻓﺮﻳﮑﻮﻧﺴﻲ‪ , f n ... ،‬د‬
‫‪
O‬ام ډا！ﺎﮔﺎﻧﻮ ﻳﺎ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﻮ ﻓﺮﻳﮑﻮﻧﺴﻲ او ‪
O‬د ！ﻮﻟﻮ راﮐ‪７‬ل ﺷﻮو ډا！ﺎﮔﺎﻧﻮ ﻳﺎ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﻮ ﺷﻤ‪５‬ﺮ وي‪.‬‬
‫‪n = f1 + f 2 + ... + f n‬‬
‫ﭘﺎﻣﻠﺮﻧﻪ‪ :‬ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻴﻮ را！ﻮﻟﻮ ﺷﻮو ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﻮ ﺗﻪ دﻳﺘﺎ )‪ (%BUB‬واﻳﻲ‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪ :‬ﻳﻮ ＊ﺎر د ﺟﺎﻣﻌ‪ ３‬او ددې ＊ﺎر ＇ﻠﻮﻳ‪＋‬ﺖ ﮐﻮرﻧ‪ ９‬د ﻧﻤﻮﻧ‪ ３‬ﭘﻪ ﺣﻴﺚ ！ﺎﮐﻮ‪ ،‬ﺑﻴﺎ ﻟﻪ دې ﮐﻮرﻧﻴﻮ ＇ﺨﻪ‬
‫د ﮐﻮرﻧﻴﻮ د ﻏ‪７‬و د ﺷﻤ‪５‬ﺮ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ ﮐﻮو او ﻻﻧﺪې ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻣﻮ ﻻس ﺗﻪ راوړي دي‪.‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪6‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪7‬‬
‫‪8‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬
‫د ＊ﻮ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﻮ د ﻻس ﺗﻪ راوړﻧ‪ ３‬ﻟﭙﺎره ﭘﻮرﺗﻨﻲ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﻣﻨﻈﻢ ډول ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ﺟﺪول ﮐ‪ ３‬ﻟﻨ‪ ６‬وو‪.‬‬
‫ﭘﻪ دې ﺟﺪول ﮐ‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪ ９‬ﮐﺮ＊ﻪ)ﺳﻄﺮ( د ﮐﻮرﻧﻴﻮ د ﻏ‪７‬و ﺷﻤ‪５‬ﺮ او دوﻫﻤﻪ ﮐﺮ＊ﻪ د ﮐﻮرﻧﻴﻮ ﺷﻤ‪５‬ﺮ ＊ﮑﺎره‬
‫‪ 1‬د ﻫﺮې ﮐﻮرﻧ‪ ９‬د ﻏ‪７‬و ﺷﻤ‪５‬ﺮ‬ ‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬
‫ﮐﻮي‪:‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪8‬‬
‫د ﮐﻮرﻧﻴﻮ ﺷﻤ‪５‬ﺮ‬ ‫‪5‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪40‬‬
‫ﭘﻮرﺗﻨﻰ ﺟﺪول ＊ﮑﺎره ﮐﻮي ﭼ‪ ３‬ﭘﻨ‪％‬ﻪ ﮐﻮرﻧ‪ ９‬ﻳﻮ‪ ،‬ﻳﻮ او ‪ 8‬ﮐﻮرﻧ‪ 4 ،4 ９‬ﻏ‪７‬ي ﻟﺮي‪ .‬ﭘﻪ ﭘﻮرﺗﻨﻴﻮ ﮐﻮرﻧﻴﻮ‬
‫ﮐ‪ ３‬ﻳﻮازې ﻳﻮه ﮐﻮرﻧ‪ ９‬ده ﭼ‪ 8 ３‬ﻏ‪７‬ي ﻟﺮي‪.‬‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫‪ -1‬د ‪ 20‬ﺗﻨﻮ ﻣﻠ‪／‬ﺮو‪ ،‬ﮐﻮرﻧﻴﻮ ﻳﺎ ﻟﻪ ﺧﭙﻠﻮ ‪－‬ﺎوﻧ‪６‬ﻳﻮ ＇ﺨﻪ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ وﮐ‪７‬ئ ﭼ‪ ３‬د )ﻓﻮ！ﺒﺎل‪ ،‬واﻟﻴﺒﺎل‪ ،‬ﺑﺎﺳﮑ＂ﺒﺎل‬
‫او د ﻣﻨ‪６‬و وﻫﻠﻮ( ﻟﻮﺑﻮ ＇ﺨﻪ ﮐﻮﻣﻪ ﻳﻮه ﺧﻮ＊ﻪ ‪＄ .３２－‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ د ﻓﺮﻳﮑﻮﻧﺴﻲ ﭘﻪ ﺟﺪول ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ﻟﻨ‪ ６‬ډول‬
‫وﻟﻴﮑﺊ ﮐﻮﻣﻪ ﻳﻮه ﻟﻮﺑﻪ ﻳ‪ ３‬د ﻧﻮرو ＇ﺨﻪ ډﻳﺮه ﺧﻮ＊ﻪ ﺷﻮې ده؟‬
‫ﺣﺮارﺗﻲ اوﺳﻂ‬ ‫د ＊ﺎر ﻧﻮم‬
‫‪ -2‬ﻣﺨﺎﻣﺦ ﺟﺪول د وري ﭘﻪ ﻣﻴﺎﺷﺖ ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻨﻲ ډول د ﺑﻴﻼ ﺑﻴﻠﻮ‬
‫‪20‬‬ ‫ﺑﻠﺦ‬
‫＊ﺎروﻧﻮ دﺣﺮارت درﺟ‪ ３‬د ﺳﺎﻧ＂ﻲ ‪－‬ﺮﻳ‪ ６‬ﭘﻪ ﺣﺴﺎب ＊ﮑﺎره ﮐﻮي‪.‬‬
‫‪10‬‬ ‫ﺑﺎﻣﻴﺎن‬
‫‪ t‬ﭘﻪ دې ﻣﻴﺎﺷﺖ ﮐ‪ ３‬ﮐﻮم ＊ﺎر ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ ＊ﺎروﻧﻮ ﺳﻮړ دى؟‬
‫ﮐﻨﺪﻫﺎر‬
‫‪24‬‬
‫‪ t‬ﮐﻮم ＊ﺎر ﭘﻪ دې ﻣﻴﺎﺷﺖ ﮐ‪ ３‬ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ ＊ﺎروﻧﻮ ﺗﻮد دى؟‬
‫‪25‬‬ ‫ﻧﻨ‪／‬ﺮﻫﺎر‬
‫‪196‬‬
 ‫اﻧ‪％‬ﻮرﻳﺰ ﻳﺎ ﺗﺼﻮﻳﺮي ‪－‬ﺮاف‬
‫ﮐــﻪ د ﻳــﻮ ﺳــ‪７‬ک ﭘــﻪ ﭘﻴــﻞ ﮐــ‪ ３‬د‬
‫ﻧ‪＋‬ﻪ وﻟﻴﺪل ﺷﻲ‪ ،‬دا ﻧ‪＋‬ﻪ ＇ﻪ ﻣﻄﻠﺐ ﻟﺮي؟‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻴﻮ اﻧﺴﺎﻧﺎﻧﻮ ﻟﻮﺳﺘﻞ او ﻟﻴﮑﻞ زده ﻧﻪ و‪ ،‬ﮐﻪ ﻟﻪ ﺗﺎﺳﻮ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ وﺷﻲ ﭼ‪ ３‬ﮐﻪ ﺗﺎﺳﻮ ﻟﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻴﻮ اﻧﺴﺎﻧﺎﻧﻮ ﭘﻪ‬
‫‪＄‬ﺎى واى‪ ،‬ﻧﻮ د ﺧﭙﻠﻮ ﭘﺴﻮﻧﻮ د ﺷﻤ‪５‬ﺮ ﻟﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره ﺑﻪ ﻣﻮ ＇ﻪ ﮐﻮل؟‬
‫‪ t‬ﮐﻪ ﻣﻮ ﻳﻮ ﭘﺴﻪ درﻟﻮد‪.‬‬
‫‪ t‬ﮐﻪ ﻣﻮ ﭘﻨ‪％‬ﻪ ﭘﺴﻮﻧﻪ درﻟﻮدﻻى‪.‬‬
‫‪ t‬ﮐﻪ ﻣﻮ ﺳﻞ ﭘﺴﻮﻧﻪ درﻟﻮدﻻى‪.‬‬
‫ﻟﻪ ﭘﻮرﺗﻨﻲ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ＇ﺨﻪ ＊ﮑﺎري ﭼ‪ ３‬د راﮐ‪７‬ل ﺷﻮو ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﻮ د ﭘﻴﮋﻧﺪﻟﻮ ﻟﭙﺎره ﮐﻮﻻى ﺷﻮ ﻟﻪ ﺳﻤﺒﻮﻟﻮﻧﻮ‬
‫او ﺷﮑﻠﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﮔ＂ﻪ واﺧﻠﻮ‪ .‬دا ﻃﺮﻳﻘﻪ د اﻧ‪％‬ﻮري ﻳﺎ ﺗﺼﻮﻳﺮي ‪－‬ﺮاف ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻳﺎد‪８４‬ي‪ .‬ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ‪請‬ﻮرت ﮐ‪３‬‬
‫ﭼ‪ ３‬د راﮐ‪７‬ل ﺷﻮو ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﻮ ﻓﺮﻳﮑﻮﻧﺴﻲ زﻳﺎﺗﻪ وي‪ ،‬ﻟﻪ ﻣﻘﻴﺎس ＇ﺨﻪ ﮔ＂ﻪ اﺧﻠﻮ‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪ :‬ﻳﻮ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ ﻳﻮ ﺷﻤ‪５‬ﺮ ﻣﺠﺴﻤ‪ ３‬ﭘﻪ ﺷﭙ‪８‬و ﻣﻴﺎﺷﺘﻮ )ورى‪ ،‬ﻏﻮاﻳﻰ‪ ،‬ﻏﺒﺮ‪－‬ﻮﻟﻰ‪ ،‬ﭼﻨﮕﺎښ‪ ،‬زﻣﺮى او‬
‫وږى( ﮐ‪ ３‬ﺟﻮړوي او د ﺧﭙﻞ ﮐﺎر ﭘﻪ اﻟﻤﺎرۍ ﮐ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول ‪＄‬ﺎى ﭘﻪ ‪＄‬ﺎى ﮐﻮي‪:‬‬
‫وږى‬ ‫زﻣﺮى‬ ‫ﻏﺒﺮﮔﻮﻟﻰ ﭼﻨﮕﺎښ‬ ‫ﻏﻮاﻳﻰ‬ ‫ورى‬ ‫‪=2‬‬
‫‪197‬‬
 ‫‪ t‬ﭘﻪ ﮐﻮﻣﻪ ﻣﻴﺎﺷﺖ ﮐ‪ ３‬ډﻳﺮې ﻣﺠﺴﻤ‪ ３‬ﺟﻮړې ﺷﻮي دي؟ ＇ﻮ داﻧ‪３‬؟‬
‫‪ t‬ﭘﻪ ﮐﻮﻣﻪ ﻣﻴﺎﺷﺖ ﮐ‪ ３‬ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ ﻟ‪８‬ې ﻣﺠﺴﻤ‪ ３‬ﺟﻮړې ﺷﻮي دي؟ ＇ﻮ داﻧ‪３‬؟‬
‫ﺣﻞ‪ :‬ﻣﻘﻴﺎس دوه دى‪ .‬ﻧﻮ ﻫﺮه ﻧ‪＋‬ﻪ دوې ﻣﺠﺴﻤ‪＊ ３‬ﮑﺎره ﮐﻮي‪ ،‬ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ زﻳﺎﺗﻲ ﻣﺠﺴﻤ‪ ３‬د ﭼﻨ‪／‬ﺎښ ﭘﻪ‬
‫ﻣﻴﺎﺷﺖ ﮐ‪ ３‬ﺟﻮړې ﺷﻮي دي‪＄ .‬ﮑﻪ ﭼ‪ 6 × 2 = 12 ３‬او ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ ﻟ‪８‬ې ﻣﺠﺴﻤ‪ ３‬د ﻏﺒﺮﮔﻮﻟﻰ ﭘﻪ ﻣﻴﺎﺷﺖ‬
‫ﮐ‪ ３‬ﺟﻮړې ﺷﻮي دي‪＄ ،‬ﮑﻪ ﭼ‪－ ، 3 × 2 = 6 ３‬ﺮاف ＊ﮑﺎره ﮐﻮي‪ ،‬د ﻏﺒﺮ‪－‬ﻮﻟ‪ ３‬او زﻣﺮي ﭘﻪ ﻣﻴﺎﺷﺘﻮ ﮐ‪３‬‬
‫ﺑﺮاﺑﺮې ﻣﺠﺴﻤ‪ ３‬ﺟﻮړې ﺷﻮي دي‪.‬‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫‪ -1‬ﺧﺎﻟﺪ ﻳﻮ ﺷﻤ‪５‬ﺮ ﮐﺘﺎﺑﻮﻧﻪ د ﻻﻧﺪې اﻧ‪％‬ﻮرﻳﺰ ﻳﺎ ﺗﺼﻮﻳﺮي ‪－‬ﺮاف ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ ＊ﮑﺎره ﮐ‪７‬ي دي‪:‬‬
‫د ﮐﺘﺎﺑﻮﻧﻮ ډوﻟﻮﻧﻪ‬
‫درﺳﻲ‬ ‫داﺳﺘﺎﻧﻲ‬ ‫ﻣﺬﻫﺒﻲ‬
‫‪ t‬ﺧﺎﻟﺪ ﻟﻪ ﻫﺮ ډول ﮐﺘﺎﺑﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ ＇ﻮ ﮐﺘﺎﺑﻮﻧﻪ ﻟﺮي؟‬
‫‪ t‬ﮐﻮم ډول ﮐﺘﺎﺑﻮﻧﻪ ډﻳﺮ ﻟﺮي؟‬
‫‪ -2‬ﻻﻧﺪې ﮔﺮاف ﭘﻪ ﺑﻴﻠﻮ‪ ،‬ﺑﻴﻠﻮ ور‪＄‬ﻮ ﮐ‪ ３‬د ﺧﺎﻟﺪ د ﻣﻄﺎﻟﻌ‪ ３‬ﺳﺎﻋﺘﻮﻧﻪ ＊ﮑﺎره ﮐﻮي‪.‬‬
‫ﺷﻨﺒﻪ‬ ‫د اوﻧ‪ ９‬ور‪ ３＄‬ﭼﻬﺎرﺷﻨﺒﻪ ﺳﻪ ﺷﻨﺒﻪ دوﺷﻨﺒﻪ ﻳﮏ ﺷﻨﺒﻪ‬
‫‪ 3‬ﺳﺎﻋﺘﻮﻧﻪ =‬
‫د ＇ﻪ ＊ﮑﺎره ﮐﻮوﻧﮑﻰ دى؟‬ ‫د ＇ﻪ ＊ﮑﺎره ﮐﻮوﻧﮑﻰ دى؟‬ ‫‪t‬‬
‫‪ t‬ﺧﺎﻟﺪ ﻫﺮه روځ ＇ﻮ ﺳﺎﻋﺘﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﮐ‪７‬ې ده؟‬
‫‪198‬‬
 ‫ﻣـــﻮډ )‪(Mode‬‬
‫د ﻟﺒﺎﺳﻮﻧﻮ د ﺟﻮړوﻟﻮ ﻓﺎﺑﺮﻳﮑﻪ ﻟﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ رﻧﮕﻮﻧﻮ‬
‫＇ﺨﻪ زﻳﺎﺗﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻮي ＇ﻪ ﻓﮑﺮ ﮐﻮى ﭼ‪３‬‬
‫وﻟ‪３‬؟‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫ﭘﻨ‪％‬ﻮس زره ﺗﻨﻪ ﻧﻔﻮس ﻟﺮي‪ ،‬درې ﮐﺴﻪ ﻏﻮاړي ﭼ‪ ３‬دﻣﻠﻲ ﺷﻮراى‬ ‫وﻻﻳﺖ ﮐﮐ‪ ３‬ﭼ‪ ３‬دوه ﺳﻮه ‪％‬‬ ‫ﭘﻪ ﻳﻮه ﻻ‬
‫ﻏ‪７‬ﻳﺘﻮب ﻟﭙﺎره ‪＄‬ﺎﻧﻮﻧﻪ ﮐﺎﻧﺪﻳﺪ ﮐ‪７‬ي‪＇ ،‬ﻮک ﭼ‪ ３‬زﻳﺎﺗ‪ ３‬راﻳ‪ ３‬واﺧﻠﻲ د ﻣﻠﻲ ﺷﻮرا د ﻣﺠﻠﺲ ﻏ‪７‬ي ﮐﻴ‪８‬ي‪.‬‬
‫ﭘﻪ رآ‪ ３ﾦ‬ورﮐﻮﻟﻮ ﮐ‪ 150000 ３‬ﮐﺴﺎﻧﻮ ﺑﺮﺧﻪ اﺧﻴﺴﺘ‪ ３‬ده‪.‬‬
‫ﺗﺎﺳﻮ ﻏﻮاړې ﭼ‪ ３‬ﭘﻮه ﺷﺊ ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ دې ﮐﺎﻧﺪﻳﺪاﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﮐﻮم ﻳﻮ ﻳ‪ ３‬د ﻣﻠﻲ ﺷﻮرا ﻏ‪７‬ﻳﺘﻮب ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ى دى‪.‬‬
‫ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻰ ﮐﺎﻧﺪﻳﺪ ‪ ...................‬ﭘﻪ ﺳﻠﻮ ﮐ‪ 30 ３‬رآﻳ‪ ３‬اﺧﻴﺴﺘﻲ دي‪.‬‬
‫دوﻳﻢ ﮐﺎﻧﺪﻳﺪ ‪ ...................‬ﭘﻪ ﺳﻠﻮ ﮐ‪
 ３‬رآﻳ‪ ３‬اﺧﻴﺴﺘﻲ دي‪.‬‬
‫‪ ...................‬ﭘﻪ ﺳﻠﻮ ﮐ‪
 ３‬رآﻳ‪ ３‬اﺧﻴﺴﺘﻲ دي‬ ‫در‪４‬ﻢ ﮐﺎﻧﺪﻳﺪ‬
‫‪ t‬د ﻫﺮ ﮐﺎﻧﺪﻳﺪ د راﻳﻮ د ﺷﻤﻴﺮ ﻟﻪ ﭘﺎره د ﻓﺮﻳﮑﻮﻧﺴﻲ ﺟﺪول ﺟﻮړ ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪ t‬زﻳﺎ ﺗ‪ ３‬رآﻳ‪ ３‬ﭼﺎ اﺧﻴﺴﺘﻲ دي؟ ＇ﻮ رآﻳ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬اﺧﻴﺴﺘﻲ دي؟‬
‫‪＇ t‬ﻮک ﺑﻪ ﻣﻠﻲ ﺷﻮرا ﺗﻪ ﻻړ ﺷﻲ؟‬
‫‪ t‬أﻳﺎ د دوو ﻧﻮرو ﮐﺎﻧﺪﻳﺪداﻧﻮ د راﻳﻮ د ﺷﻤ‪５‬ﺮ ﺗﺮﻣﻨ‪ ＃‬ﺗﻮﭘﻴﺮ‪ ،‬ﭘﻪ ！ﻮﻟ＂ﺎﮐﻨﻮ ﮐ‪＇ ３‬ﻪ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻟﺮي؟‬
‫ﭘﻪ ﭘﻮرﺗﻨﻲ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﮐ‪ ３‬ﻣﻮ وﻟﻴﺪل ﭼ‪ ３‬ﮐﻮﻻى ﺷﻮ ﻫﻐﻪ را ！ﻮل ﺷﻮي ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬و ﭼ‪ ３‬زﻳﺎﺗﻪ ﻓﺮﻳﮑﻮﻧﺴﻲ‬
‫ﻟﺮي‪ ،‬ﻫﻐﻪ را ！ﻮل ﺷﻮي ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﭼ‪ ３‬زﻳﺎﺗﻪ ﻓﺮﻳﮑﻮﻧﺴﻲ وﻟﺮي‪ ،‬ﻣﻮډ ورﺗﻪ واﻳﻲ‪ .‬ﻣﻮډ)‪ (.PEF‬ﭘﻪ ډﻳﺮو‬
‫ﻣﻮﺿﻮﻋ‪／‬ﺎﻧﻮ ﮐ‪ ３‬اﺳﺘﻌﻤﺎﻟﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻟﮑﻪ ﭘﻪ رآﻳ‪ ３‬اﭼﻮﻟﻮ‪ ،‬د ﻣﺎﻟﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﺧﺮ＇ﻮﻟﻮ او ﻧﻮرو ﮐ‪.３‬‬
‫ﻟﻮﻣ‪７‬ى ﻣﺜﺎل‪ :‬ﭘﻪ ﺗﻴﺮو ﺷﭙ‪８‬و ﻣﻴﺎﺷﺘﻮ ﮐ‪ ３‬د اووم ！ﻮﻟﮕﻲ د ﻳﻮ زده ﮐﻮوﻧﮑﻲ د رﻳﺎﺿﻰ د ﻣﻀﻤﻮن ﻧﻤﺮې‬
‫ﭘﻪ دې ډول دي‪:‬‬
‫‪71 , 91 , 81 , 70 , 81.5 , 91‬‬
‫‪199‬‬
 ‫د زده ﮐﻮوﻧﮑﻲ د ﻧﻤﺮو ﻣﻮډ ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫ددې زده ﮐﻮوﻧﮑﻲ د ﻧﻤﺮو ﻣﻮډ ‪ 91‬دى‪＄ .‬ﮑﻪ ﭼ‪ ３‬دا ﻋﺪد ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ زﻳﺎت راﻏﻠﻰ دی‪.‬‬
‫ﭘﺎﻣﻠﺮﻧﻪ‪ :‬اﻣﮑﺎن ﻟﺮي ﭼ‪ ３‬ﻳﻮه ﺳﻠﺴﻠﻪ راﮐ‪７‬ل ﺷﻮي ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻳﻮ ﻳﺎ ﻟﻪ ﻳﻮه ＇ﺨﻪ زﻳﺎت ﻣﻮډوﻧﻪ وﻟﺮي او‬
‫ﻳﺎ ﻫﻴ＆ ﻣﻮډ و ﻧﻪ ﻟﺮي‪.‬‬
‫دوﻳﻢ ﻣﺜﺎل‪ :‬ﻻﻧﺪې راﮐ‪７‬ى ﺷﻮي ﻋﺪدوﻧﻪ‪:‬‬
‫‪1 , 1 , 2 , 3 , 4 , 2 , 5 , 7, 5 , 5‬‬
‫درې ﻣﻮډه ﻟﺮي ﭼ‪ (1) ،(2) ３‬او)‪ (5‬دي‪.‬‬
‫ﻫﻤﺪارﻧﮕﻪ دا ﻋﺪدوﻧﻪ‪ 2,4,3,5,7 :‬ﻫﻴ＆ ﻣﻮډ ﻧﻪ ﻟﺮي‪.‬‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫‪ -1‬د ﻻﻧﺪې راﮐ‪７‬ل ﺷﻮو ﻋﺪدوﻧﻮ ﻣﻮډ ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪:‬‬
‫‪2 , 2 , 5 , 7 , 9 , 9 , 10 , 10 , 11 , 12 , 18 t‬‬
‫‪3 , 5 , 8 , 10 , 2 , 15 , 16 t‬‬
‫‪2 , 3 , 4 , 4 , 4 , 5 , 5 , 7, 7, 7 t‬‬
‫}‪A = {17, 19, 19, 19, 21‬‬ ‫‪ -2‬د ﻻﻧﺪې ﺳ＂ﻮﻧﻮ ﻣﻮډ ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫} ‪B = {1, 4, 10, 61‬‬
‫}‪C = {0 , 9 , 8 , 5 , 9 , 10, 8‬‬
‫‪ -3‬د ﻳﻮه زده ﮐﻮوﻧﮑﻲ د ﮐﻠﻨ‪ ９‬أزﻣﻮﻳﻨ‪ ３‬ﻧﻤﺮې ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول راﮐ‪７‬اې ﺷﻮي دي‪ ،‬ﻣﻮډ ﻳ‪ ３‬ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪:‬‬
‫رﻳﺎﺿﻰ‬ ‫ﺳﺎﻳﻨﺲ‬ ‫ﻫﻨﺮ‬ ‫ﺑﺪﻧﻲ روزﻧﻪ‬ ‫！ﻮﻟﻨﻴﺰ ﻋﻠﻮم‬ ‫اﺳﻼﻣﻲ زده ﮐ‪７‬ې‬ ‫ﻋﺮﺑﻲ‬ ‫اﻧ‪／‬ﻠﻴﺴﻲ‬ ‫ﭘ‪＋‬ﺘﻮ‬ ‫دري‬
‫‪97‬‬ ‫‪82‬‬ ‫‪80‬‬ ‫‪95‬‬ ‫‪81‬‬ ‫‪78‬‬ ‫‪84‬‬ ‫‪77‬‬ ‫‪68 90‬‬
‫‪ -4‬د ﻟﺒﺎﺳﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﻳﻮ ﭘﻠﻮرﻧ‪％‬ﻲ ﮐ‪ ３‬ﭘﻨ‪％‬ﻪ ډوﻟﻪ ﻟﺒﺎﺳﻮﻧﻪ ﭼ‪ ３‬ﺳﻮر‪ ،‬ﺷﻴﻦ‪،‬ﺳﭙﻴﻦ‪،‬ﺗﻮر او اﺑﻲ رﻧ‪／‬ﻮﻧﻪ ﻟﺮي ﺷﺘﻪ‬
‫دي‪ ،‬ﮐﻪ د ﺳﺮه رﻧ‪ ،9 ，‬د ﺷﻨﻪ رﻧ‪ ،14 ，‬د ﺗﻮر رﻧ‪ ،12 ，‬د‬
‫ﺳﭙﻴﻦ رﻧ‪
 ，‬او د اﺑﻲ رﻧ‪
 ，‬ﺟﻮړې ﺧﺮ＇‪ ３‬ﺷﻮي وي‪ ،‬د‬
‫ﮐﻮم رﻧ‪ ，‬ﻟﺒﺎﺳﻮﻧﻪ زﻳﺎت ﺧﺮڅ ﺷﻮي دي‪.‬‬
‫‪ -5‬ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ﮔﺮاف ﮐ‪ ３‬د ﻣﻮډ ﺗﻘﺮﻳﺒﻲ ‪＄‬ﺎى و！ﺎﮐﺊ‪.‬‬
‫‪200‬‬
 ‫اوﺳـــﻂ )‪(Mean‬‬
‫د ﻳﻮه زده ﮐﻮوﻧﮑﻲ د ﻧﻤﺮو ا وﺳﻂ ‪ 87‬دى‪ ،‬د‬
‫ﻳﻮ ﺑﻞ زده ﮐﻮوﻧﮑﻲ د ﻧﻤﺮو اوﺳﻂ ‪ 82‬دى أﻳﺎ‬
‫‪37 + 45 + 29‬‬ ‫وﻳﻼى ﺷﺊ ﭼ‪ ３‬وواﻳﺊ‪ ،‬دوﻳﻢ زده ﮐﻮوﻧﮑﻰ ﭘﻪ‬
‫?=‬ ‫！ﻮﻟﻮ ﻣﻀﻤﻮﻧﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﻟﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ي زده ﮐﻮوﻧﮑﻲ‬
‫＇ﺨﻪ ＊ﻪ دى؟‬
‫‪3‬‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫ﭘﺮوﻳﺰ ﻳﻮﮐﺘﺎب ＇ﻠﻮر ور‪ ３＄‬ﭘﺮﻟﻪ ﭘﺴ‪ ３‬ﻟﻮﺳﺘﻰ دى‪ ،‬ﭘﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ورځ ﻳ‪ 12 ３‬ﭘﺎ‪ ،３１‬ﭘﻪ دوﻳﻤﻪ ورځ ﻳ‪14 ３‬‬
‫ﭘﺎ‪ ،３１‬ﭘﻪ درﻳﻤﻪ ورځ ﮐ‪ 13 ３‬ﭘﺎ‪ ３１‬او ﭘﻪ ＇ﻠﻮرﻣﻪ ورځ ﻳ‪ 11 ３‬ﭘﺎ‪ ３１‬ﻟﻮﺳﺘ‪ ３‬دي‪ ،‬دا ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت د ﻻﻧﺪې‬
‫‪－‬ﺮاف ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ ＊ﻮدل ﺷﻮي دي‪.‬‬
‫د ور‪＄‬ﻮ ﺷﻤﻴﺮ‬
‫ﻟﻮﻣ‪７‬ى ورځ دوﻳﻤﻪ ورځ درﻳﻤﻪ ورځ ＇ﻠﻮرﻣﻪ ورځ‬ ‫‪ t‬ﭘﺮوﻳﺰ ＇ﻮ ﭘﺎ‪ ３１‬ﻟﻮﺳﺘﻲ دي‪.‬‬
‫‪ t‬د ﻣﻴﻠﻮ ﭘﺮ ﻣﺦ ﻣﺮﺑﻊ ‪－‬ﺎﻧ‪ ３‬داﺳ‪＄ ３‬ﺎى ﭘﻪ ‪＄‬ﺎى ﮐ‪７‬ئ ﭼ‪ ３‬د ＇ﻠﻮرواړو ﻣﻴﻠﻮ اوږدواﻟﻰ ﺑﺮاﺑﺮ وي‪ ،‬ﺷﮑﻞ‬
‫ﻳ‪ ３‬رﺳﻢ ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪ t‬ﻟﻪ ﺑﺮاﺑﺮواﻟﻰ ﻧﻪ وروﺳﺘﻪ د ﻣﻴﻠﻮ اوږدواﻟﻰ ＇ﻮ واﺣﺪه دى؟‬
‫‪ t‬دﻣﻴﻠﻮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻲ اوږدواﻟﻰ ＇ﻮﻣﺮه دى؟ اﻳﺎ دا ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ د ﮐﺘﺎب ﻟﻪ ﻟﻮﺳﺘﻞ ﺷﻮو ‪請‬ﻔﺤﻮ ﺳﺮه ＇ﻪ ﺗﻮﭘﻴﺮ‬
‫ﻟﺮي؟‬
‫‪＇ t‬ﻨﮕﻪ ﮐﻮﻻى ﺷﻮ ﭼ‪ ３‬د ﮐﺘﺎب د ！ﻮﻟﻮ ‪請‬ﻔﺤﻮ او ور‪＄‬ﻮ ﻟﻪ ﻣﺨ‪ ３‬د ﺑﺮاﺑﺮو ﻣﻴﻠﻮ اوږدواﻟﻰ ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬و؟‬
‫‪ t‬أﻳﺎ ﭘﺮوﻳﺰ ﮐﻮﻻى ﺷﻲ ﭼ‪ ３‬وواﻳﻲ ﭘﻪ اوﺳﻂ ډول ﻳ‪ ３‬ﻫﺮ ورځ ＇ﻮ ﻣﺨﻪ ﻟﻮﺳﺘﻠﻲ دي؟‬
‫ﻟﻪ ﭘﻮرﺗﻨﻲ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ＇ﺨﻪ ＇ﺮﮔﻨﺪه ﺷﻮه ﭼ‪ ３‬د ＇ﻮ ﻋﺪدوﻧﻮ اوﺳﻂ د ﭘﻴﺪا ﮐﻮﻟﻮ ﻟﭙﺎره د ﻋﺪدوﻧﻮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ د‬
‫ﻋﺪدوﻧﻮ ﭘﺮ ﺷﻤ‪５‬ﺮ ووﻳﺸﻮ‪ .‬ﮐﻪ ‪
O‬ﻋﺪدوﻧﻪ وﻟﺮو او ﭘﻪ ‪ x1 , x 2 , x 3 ...x n‬ﺳﺮه ﻳ‪＊ ３‬ﮑﺎره ﮐ‪７‬و او اوﺳﻂ‬
‫‪x l + x 2 + ...x n‬‬ ‫ﭘﻪ ‪ X‬ﺳﺮه و＊ﺎﻳﻮ‪ ،‬ﻧﻮ ﻟﺮو ﭼ‪:３‬‬
‫=‪X‬‬
‫‪n‬‬
‫‪201‬‬
 ‫ﻣﺜﺎل‪ :‬د ﮐﺎل ﭘﻪ ﭘﺎى ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﺨﺘﻠﻔﻮ ﻣﻀﻮﻧﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬د زرﻏﻮﻧ‪ ３‬او ﻧﺎزو ﻧﻤﺮې ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول دي‪:‬‬
‫！ﻮﻟﻨ‪５‬ﺰ ﻋﻠﻮم‬ ‫اﻧ‪／‬ﻠﻴﺴﻲ‬ ‫ﺑﺪﻧﻲ روزﻧﻪ‬ ‫ﻫﻨﺮوﻧﻪ‬ ‫اﺳﻼﻣﻲ زده ﮐ‪７‬ې‬ ‫ﻋﺮﺑﻲ‬ ‫ﭘ‪＋‬ﺘﻮ‬ ‫درى‬ ‫ﺳﺎﻳﻨﺲ‬ ‫ﻣﻀﻤﻮن رﻳﺎﺿﻲ‬
‫‪86‬‬ ‫‪91‬‬ ‫‪85‬‬ ‫‪70‬‬ ‫‪90‬‬ ‫‪79‬‬ ‫‪87‬‬ ‫‪85‬‬ ‫‪78‬‬ ‫‪78‬‬ ‫زرﻏﻮﻧﻪ‬
‫‪92‬‬ ‫‪73‬‬ ‫‪90‬‬ ‫‪89‬‬ ‫‪79‬‬ ‫‪91‬‬ ‫‪88‬‬ ‫‪85‬‬ ‫‪89‬‬ ‫‪86‬‬ ‫ﻧﺎزو‬
‫اﻳﺎ د ﻧﻤﺮو د ﻟﻴﺪﻟﻮ ﺳﺮه وﻳﻼى ﺷﻰ ﭼ‪ ３‬وواﻳﻲ ﮐﻮﻣ‪ ３‬زده ﮐﻮوﻧﮑ‪＊ ３‬ﻪ درس وﻳﻠﻰ دى؟‬
‫د اوﺳﻂ ﭘﻪ ﭘﻴﺪا ﮐﻮﻟﻮ ﺳﺮه ﺧﭙﻞ ﻧﻈﺮ وواﻳﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫ﮐﻪ ＊ﻮوﻧ‪％‬ـﻲ زرﻏﻮﻧ‪ ３‬ﺗﻪ د دوﻳﻢ ‪＄‬ﻞ ﻟﭙﺎره د ازﻣﻮﻳﻨ‪ ３‬ورﮐﻮﻟﻮ وﺧﺖ ورﮐ‪７‬ئ ﭼ‪ ３‬ﺧﭙﻞ اوﺳﻂ ﭘﻮرﺗﻪ‬
‫ﮐ‪７‬ي‪ ،‬ﻧﻮ د ﮐﻮم ﻣﻀﻤﻮن ازﻣﻮﻳﻨﻪ ﺑﺎﻳﺪ د دوﻳﻢ ‪＄‬ﻞ ﻟﻪ ﭘﺎره ورﮐ‪７‬ي؟‬
‫د دې ﻟﭙﺎره ﭼ‪ ３‬د زرﻏﻮﻧ‪ ３‬اوﺳﻂ ‪ 85‬ﺗﻪ ورﺳﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻧﻮ د ﻫﻨﺮوﻧﻮ ﭘﻪ ﻣﻀﻤﻮن ﮐ‪ ３‬ﺑﺎﻳﺪ ＇ﻮ ﻧﻤﺮې‬
‫واﺧﻠﻲ؟‬
‫اﻳﺎ اﻣﮑﺎن ﻟﺮي ﭼ‪ ３‬د دې د ﻧﻤﺮو اوﺳﻂ ‪ 90‬ﺗﻪ ورﺳﻴ‪８‬ي؟‬
‫ﺣﻞ‪:‬‬
‫‪86 + 91 + 85 + 70 + 90 + 79 + 87 + 85 + 78 + 78 829‬‬
‫=‬ ‫د زرﻏﻮﻧﻪ د ﻧﻤﺒﺮو اوﺳﻂ ‪= 82.9‬‬
‫‪10‬‬ ‫‪10‬‬
‫‪92 + 73 + 90 + 89 + 79 + 91 + 88 + 85 + 89 + 86 862‬‬
‫=‬ ‫د ﻧﺎزو د ﻧﻤﺒﺮو اوﺳﻂ ‪= 86.2‬‬
‫‪10‬‬ ‫‪10‬‬
‫ﻫﻐﻪ ﻧﻤﺮې ﭼ‪ ３‬زرﻏﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ﺑﺎﻳﺪ د ﻫﻨﺮوﻧﻮ د ﻣﻀﻤﻮن ﭘﻪ دوﻳﻤﻪ ازﻣﻮﻳﻨﻪ ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ﻻس راوړي داﺳ‪ ３‬ﭘﻴﺪا‬
‫ﮐﻮو‪:‬‬
‫‪86 + 91 + 85 +‬‬ ‫‪+ 90 + 79 + 87 + 85 + 78 + 78‬‬
‫‪= 85‬‬
‫‪10‬‬
‫‪+ 759 = 85 · 10 = 850‬‬
‫‪= 850 - 759 = 91‬‬
‫ددې ﻟﭙﺎره ﭼ‪ ３‬د زرﻏﻮﻧ‪ ３‬د ﻧﻤﺮو اوﺳﻂ ‪ 85‬ﺷﻲ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ د ﻫﻨﺮوﻧﻮ ﭘﻪ ﻣﻀﻤﻮن ﮐ‪ 91 ３‬ﻧﻤﺮې ﭘﻪ ﻻس‬
‫راوړي او ددې ﻟﭙﺎره ﭼ‪ ３‬د زرﻏﻮﻧ‪ ３‬د ﻧﻤﺮو اوﺳﻂ 
ﺷﻲ‪ ،‬داﺳ‪ ３‬ﻋﻤﻞ ﮐﻮو‪:‬‬
‫‪86 + 91 + 85 +‬‬ ‫‪+ 90 + 79 + 87 + 85 + 78 + 78‬‬
‫‪= 90‬‬
‫‪10‬‬
‫‪+ 759 = 90 × 10 = 900‬‬
‫‪= 900 - 759 = 141‬‬
‫داﺳ‪ ３‬ﻧﻤﺮې اﻣﮑﺎن ﻧﻪ ﻟﺮي‪ ،‬ﻧﻮ د ﻳﻮې ﺑﻠ‪ ３‬ازﻣﻮﻳﻨ‪ ３‬ﭘﻪ ورﮐﻮﻟﻮ ﺳﺮه د زرﻏﻮﻧ‪ ３‬د ﻧﻤﺮو اوﺳﻂ د ﻫﻨﺮوﻧﻮ‬
‫ﭘﻪ ﻣﻀﻤﻮن ﮐ‪ ３‬ﻫﻴ（ﮑﻠﻪ ‪ 90‬ﻧﻤﺮې ﻧﻪ ﮐﻴ‪８‬ي‪.‬‬
‫‪202‬‬
 ‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫‪ -1‬د درې زراﻋﺘﻲ ﻓﺎرﻣﻮﻧﻮ د ﺗﻴﺮو ﭘﻨ‪％‬ﻮ ﮐﻠﻮﻧﻮ د ﭘﻨﺒ‪ ３‬ﭘﻴﺪاوار د ！ﻦ ﭘﻪ ﺣﺴﺎب ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول دى‪:‬‬
‫‪12‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪13‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪8‬‬ ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪ ９‬ﻣﺰرﻋﻪ‪:‬‬
‫‪11‬‬ ‫‪17‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪13‬‬ ‫دوﻳﻤﻪ ﻣﺰرﻋﻪ‪:‬‬
‫‪18‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪10‬‬ ‫درﻳﻤﻪ ﻣﺰرﻋﻪ‪:‬‬
‫‪ t‬ﭘﻪ ﺗﻴﺮو ﭘﻨ‪％‬ﻮ ﮐﻠﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬د ﻫﺮې ﻣﺰرﻋ‪ ３‬د ﭘﻴﺪاوارو اوﺳﻂ ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫ﭘﻪ اوﺳﻂ ډول د ﮐﻮﻣ‪ ３‬ﻣﺰرﻋ‪ ３‬ﭘﻴﺪا وار زﻳﺎت دي؟‬
‫‪ -2‬د ﻳﻮې ﮐﻮرﻧ‪ ９‬د ﺷﭙ‪８‬و ﮐﺴﺎﻧﻮ ﻣﻴﺎﺷﺘﻨﻰ ﻋﺎﻳﺪ ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول دى‪:‬‬
‫‪ 5000‬اﻓﻐﺎﻧ‪ 10000 ،９‬اﻓﻐﺎﻧ‪ 8000 ،９‬اﻓﻐﺎﻧ‪ 5000 ،９‬اﻓﻐﺎﻧ‪ 15000 ،９‬اﻓﻐﺎﻧ‪ ９‬او
 اﻓﻐﺎﻧ‪９‬‬
‫‪ t‬ددې ﮐﻮرﻧ‪ ９‬د ﻋﺎﻳﺪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ؟‬
‫‪ t‬ددې ﮐﻮرﻧ‪ ９‬د ﻣﻴﺎﺷﺘﻨﻲ ﻋﺎﻳﺪ اوﺳﻂ ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪ -3‬د ﻓﻮ！ﺒﺎل دﻣﻠﻲ ！ﻴﻢ د ﻟﻮﺑﻐﺎړو ﻋﻤﺮوﻧﻪ ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول دي‪:‬‬
‫‪27‬‬ ‫‪24‬‬ ‫‪26‬‬ ‫‪26‬‬ ‫‪29‬‬ ‫‪19‬‬ ‫‪31‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪23‬‬ ‫‪22‬‬
‫‪25‬‬ ‫‪26‬‬ ‫‪27‬‬ ‫‪23‬‬ ‫‪29‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪33‬‬ ‫‪31‬‬ ‫‪21‬‬
‫‪26‬‬ ‫‪25‬‬
‫‪ t‬د ﻟﻮﺑﻐﺎړو د ！ﻴﻢ د ﻋﻤﺮوﻧﻮ اوﺳﻂ ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪ t‬د ﻫﻐﻮ ﻟﻮﺑﻐﺎړو ﺷﻤ‪５‬ﺮ ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ ﭼ‪ ３‬ﻋﻤﺮوﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ﺗﺮ اوﺳﻂ زﻳﺎت او ﻫﻢ د ﻫﻐﻪ ﻟﻮﺑﻐﺎړو د ﻋﻤﺮوﻧﻮ اوﺳﻂ‬
‫ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ ﭼ‪ ３‬ﻋﻤﺮوﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ﺗﺮ اوﺳﻂ ﻟ‪ ８‬دي‬
‫‪ -4‬د ‪ a, 8 , 7, 3, 9, 5 , 8, 3‬او ‪ 4‬ﻧﻬﻮ ﻋﺪدوﻧﻮ اوﺳﻂ ‪ 5.5‬دى‪
B ،‬ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪2 3‬‬
‫‪203‬‬
 ‫‪ -5‬د اﺣﻤﺪ او ﺣﺎﻣﺪ د ﮐﻠﻨ‪ ９‬ازﻣﻮﻳﻨ‪ ３‬ﻧﻤﺮې ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ﺟﺪول ﮐ‪ ３‬راﮐ‪７‬ل ﺷﻮي دي‪.‬‬
‫ﻫﻨﺮوﻧﻪ اﺳﻼﻣﻲ زده ﮐ‪７‬ې‬ ‫ﺑﺪﻧﻲ روزﻧﻪ‬ ‫！ﻮﻟﻨﻴﺰ ﻋﻠﻮم‬ ‫ﭘ‪＋‬ﺘﻮ‬ ‫دري‬ ‫اﻧ‪／‬ﻠﻴﺴﻲ‬ ‫ﻋﺮﺑﻲ‬ ‫ﺳﺎﻳﻨﺲ‬ ‫ﻣﻀﻤﻮن رﻳﺎﺿﻲ‬
‫‪92‬‬ ‫‪62‬‬ ‫‪85‬‬ ‫‪82‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪93‬‬ ‫‪86‬‬ ‫‪76‬‬ ‫‪71‬‬ ‫‪73‬‬ ‫اﺣﻤﺪ‬
‫‪82‬‬ ‫‪91‬‬ ‫‪93‬‬ ‫‪66‬‬ ‫‪78‬‬ ‫‪94‬‬ ‫‪82‬‬ ‫‪76‬‬ ‫‪65‬‬ ‫‪85‬‬ ‫ﺣﺎﻣﺪ‬
‫‪ t‬د ﻫﺮ ﻳﻮه د ﻧﻤﺮو اوﺳﻂ ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪ t‬د دوى د ﻧﻤﺮو د اوﺳﻄﻮﻧﻮ د ﭘﺮﺗﻠﻪ ﮐﻮﻟﻮ ﻟﻪ ﻣﺨ‪ ３‬وواﻳﺎﺳﺖ ﭼ‪ ３‬ﮐﻮم ﻳﻮه زﻳﺎﺗ‪ ３‬ﻧﻤﺮې اﺧﻴﺴﺘﻲ دي‪.‬‬
‫‪204‬‬
 ‫د اووم ＇ﭙﺮﮐﻰ ﻟﻨ‪６‬ﻳﺰ‬
‫• را ！ﻮل ﺷﻮي ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﻮ ﺗﻪ ‪
%BUB‬واﻳﻲ‪.‬‬
‫‪ -‬د ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﻮ د را ！ﻮﻟﻮﻟﻮ ﻃﺮﻳﻘ‪ ３‬ﻋﺒﺎرت دي ﻟﻪ‪:‬‬
‫‪ -‬ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪) ３‬ﺷﻔﺎﻫﻲ ﻳﺎ ﺗﺤﺮﻳﺮي(‪ ،‬ﮐﺘﻨﻪ )ﻣﺸﺎﻫﺪه(‪ ،‬د ﺗﺠﺮﺑ‪ ３‬ﺳﺮﺗﻪ رﺳﻮل او ﻳﺎ ﻟﻪ ﻟﻴﮑﻞ ﺷﻮو ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﻮ ＇ﺨﻪ‬
‫ﮔ＂ﻪ اﺧﻴﺴﺘﻞ‪.‬‬
‫‪ t‬اﺣﺼﺎﺋﻴﻮي ！ﻮﻟﻨﻪ ﻳﺎ ﭘﻪ ﻟﻨ‪ ６‬ډول ！ﻮﻟﻨﻪ‪ ،‬د ﻫﻐﻪ ﮐﺴﺎﻧﻮ او ﻳﺎ ﺷﻴﺎﻧﻮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ده ﭼ‪ ３‬د ﻏ‪７‬و ﭘﻪ ﺑﺮﺧﻪ ﮐ‪ ３‬ﻳ‪３‬‬
‫د اړﺗﻴﺎ وړ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻻﺳﺘﻪ راوړو‪.‬‬
‫‪ t‬د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬ﻳﺎ ﺟﺎﻣﻌ‪ ３‬ﻳﻮې ﺑﺮﺧ‪ ３‬ﺗﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ واﻳﻲ‪.‬‬
‫‪ t‬د ﻳﻮې ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬د ﻏ‪７‬و ﺷﻤ‪５‬ﺮ ﺗﻪ د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬اﻧﺪازه او د ﻧﻤﻮﻧﻲ دﻏ‪７‬و ﺷﻤ‪５‬ﺮ ﺗﻪ د ﻧﻤﻮﻧ‪ ３‬اﻧﺪازه واﻳﻲ‪.‬‬
‫‪ t‬د ﻳﻮې ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬د ﭘ‪５‬ﮋﻧﺪﻟﻮ ﻟﭙﺎره‪ ،‬ﻫﻐﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ ！ﻮﻟﻨ‪＇ ３‬ﺨﻪ ！ﺎﮐﻞ ﮐﻴ‪８‬ي ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﻧﻤﻮﻧﻪ وي‪ .‬د‬
‫ﻧﻤﻮﻧ‪ ３‬د ！ﺎﮐﻠﻮ ﻃﺮﻳﻘﻪ ﺑﺎﻳﺪ داﺳ‪ ３‬وي ﭼ‪:３‬‬
‫‪ -‬د ﻧﻤﻮﻧ‪ ３‬د ﻫﺮ ﻏ‪７‬ي ！ﺎﮐﻞ اﻣﮑﺎن وﻟﺮي‪.‬‬
‫‪ -‬د ﻳﻮې ﻧﻤﻮﻧ‪ ３‬د ！ﺎﮐﻠﻮ ﺗﺮ ﻣﺨﻪ د ﻧﻤﻮﻧ‪ ３‬د ﺧﺼﻮ‪請‬ﻴﺎﺗﻮ ﭘﻪ ﺑﺮﺧﻪ ﮐ‪ ３‬ﻗﻀﺎوت وﻧﻪ ﺷﻮ ﮐﻮﻻى‪.‬‬
‫‪ t‬د ﻳﻮې ﻣﻮﺿﻮع ﭘﻪ ﺑﺮﺧﻪ ﮐ‪ ３‬را！ﻮل ﺷﻮي ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﻮ ﺗﻪ ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﻣﺘﺤﻮل واﻳﻲ‪.‬‬
‫‪ t‬ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﻣﺘﺤﻮﻟﻮﻧﻪ ﭘﻪ دوه ډوﻟﻪ دى‪:‬‬
‫‪ -‬ﻣﻘﺪاري ﻳﺎ ﻋﺪدي ﻣﺘﺤﻮل ﭼ‪ ３‬د اﻧﺪازه ﮐﻮﻟﻮ وړ وي‪.‬‬
‫‪ -‬ﮐﻴﻔﻲ ﻳﺎ ﻏﻴﺮ ﻋﺪدي ﻣﺘﺤﻮل ﭼ‪ ３‬د اﻧﺪازه ﮐﻮﻟﻮ وړ ﻧﻪ وي‪.‬‬
‫‪ t‬ﻣﻘﺪاري ﻳﺎ ﻋﺪدي ﻣﺘﺤﻮل ﭘﻪ دوه ډوﻟﻪ دى‪:‬‬
‫‪ -‬ﻳﻮ ﻣﺘﺼﻞ دى ﭼ‪ ３‬د ﻫﺮو دوو ﻣﻘﺪاروﻧﻮ ﺗﺮﻣﻨ‪ ＃‬ﮐﻮﻻى ﺷﻮ ﺑﻞ ﻣﻘﺪار ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬و‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﻞ ﺳﺮه ﺑﻴﻞ )ﺟﻼ( ﻣﻘﺪاري ﻣﺘﺤﻮل ﻳﺎ ﻣﻨﻔﺼﻞ ﻣﺘﺤﻮل دى‪.‬‬
‫‪ t‬ﮐﻪ ‪ x1 , x 2 , ...x n‬د ﻳﻮې ﻣﻮﺿﻮع راﮐ‪７‬ل ﺷﻮي ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﻮ ﻧﻪ وي‪ ،‬د ﻳﻮ راﮐ‪７‬ل ﺷﻮي ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺗﮑﺮار د‬
‫راﮐ‪７‬ل ﺷﻮ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﻮ د ﻓﺮﻳﮑﻮﻧﺴ‪ ９‬ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻳﺎدﻳ‪８‬ي او ﻣﻌﻤﻮﻻَ ﻳ‪ ３‬ﭘﻪ ‪ f1 , f 2 , ...f n‬ﺳﺮه ＊ﮑﺎره ﮐﻮي‪.‬‬
‫‪＄ t‬ﻴﻨ‪ ３‬وﺧﺘﻮﻧﻪ د اﻃﻼﻋﺎﺗﻮ د ﭘﻴﮋﻧﺪﻟﻮ ﻟﭙﺎره ﻟﻪ ﻧ‪＋‬ﻮ )ﺳﻤﺒﻮﻟﻮﻧﻮ( او ﺷﮑﻠﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻮي ﭼ‪３‬‬
‫اﻧ‪％‬ﻮري ﻳﺎ ﺗﺼﻮﻳﺮي ﮔﺮاف ورﺗﻪ واﻳﻲ‪.‬‬
‫‪ t‬ﻣﻮډ )‪(.PEF‬ﻫﻐﻪ راﮐ‪７‬ل ﺷﻮي ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت دي ﭼ‪ ３‬ډﻳﺮه ﻓﺮﻳﮑﻮﻧﺴﻲ وﻟﺮي‪.‬‬
‫‪ t‬د ارﻗﺎﻣﻮ د ﺟﻤﻌ‪ ３‬ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﮐﻪ د ارﻗﺎﻣﻮ ﭘﺮ ﺷﻤ‪５‬ﺮ ووﻳﺸﻮ د ارﻗﺎﻣﻮ اوﺳﻂ ﭘﻴﺪا ﮐﻴ‪８‬ي‪.‬‬
‫‪205‬‬
 ‫د اووم ＇ﭙﺮﮐﻲ ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫‪ -1‬ﻻﻧﺪې ﻣﻮﺿﻮﻋﮕﺎﻧ‪ ３‬ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬وﻧﻴﺴﺊ او ددې ﻓﺮﺿﻴﻮ د ﺗﺠﺮﺑﻪ ﮐﻮﻟﻮ ﻟﭙﺎره د ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﻮ د را！ﻮﻟﻮﻟﻮ ﭘﻪ‬
‫ﺑﺮﺧﻪ ﮐ‪ ３‬ﺗﺼﻤﻴﻢ وﻧﻴﺴﺊ‪.‬‬
‫‪ -‬زﻳﺎت ﺧﻠﮏ دا ﻓﮑﺮ ﮐﻮي ﭼ‪ ３‬د ﻣﻮ！ﺮو ﭘﻪ ﺗﻢ ‪＄‬ﺎى ﮐ‪ ３‬ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ ﻟ‪ ８‬ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻌﻠﻮم وي‪.‬‬
‫‪ -‬د ﻣﻄﺎﻟﻌ‪ ３‬ﭘﻪ وﺧﺖ ﮐ‪ ３‬ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﺗﻪ ﻏﻮږ ﻧﻴﻮل ﭘﻪ ﻳﺎدوﻟﻮ ﮐ‪ ３‬ﻣﺮﺳﺘﻪ ﮐﻮي‪.‬‬
‫‪ -‬د ﻏﺬاﻳﻲ رژﻳﻢ ﻣﺮاﻋﺎﺗﻮل د ﻓﮑﺮ د ﮐﻤﺰورۍ ﺳﺒﺐ ﮔﺮ‪＄‬ﻲ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﮐﻪ ﭼﻴﺮې ووﻳﻞ ﺷﻲ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﺗﻴﺮو ﮐﻠﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ اوﺳﻂ ډول د ﮐﻮرﻧﻴﻮ د اوﻻدوﻧﻮ ﺷﻤ‪５‬ﺮ ‪ 7‬ﺗﻨﻪ او اوس‬
‫‪ 5‬ﺗﻨﻪ دي‪ ،‬ﮐﻪ ﻟﻪ ﺗﺎﺳﻮ ＇ﺨﻪ وﻏﻮ＊ﺘﻞ ﺷﻲ ﭼ‪ ３‬ﻳﻮه د ‪ 100‬ﮐﻮرﻧﻴﻮ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬وﻧﻴﺴﺊ او ددې‬
‫ﺧﺒﺮې ﺳﻤﻮاﻟﻰ و＇ﻴ‪７‬ئ‪ ،‬ﻧﻮ ﭘﻪ دې ＇‪７５‬ﻧﻪ ﮐ‪ ３‬ﺗﺎﺳﻮ ！ﻮﻟﻨﻪ او ﻧﻤﻮﻧﻪ و＊ﺎﻳﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -3‬د ﻳﻮې ＇ﻴ‪７‬ﻧﻴﺰې ﻣﻮﺿﻮع او ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬ﻧﻮم واﺧﻠﺊ ﭼ‪ ３‬ﺳﺘﺎﺳﻮ ！ﻮﻟﮕﻰ ﻳ‪ ３‬ﻧﻤﻮﻧﻪ وي‪.‬‬
‫‪ -4‬د ＇ﻴ‪７‬ﻧ‪ ３‬د ﻳﻮې ﻣﻮﺿﻮع او د اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻟﻪ ！ﻮﻟﻨ‪＇ ３‬ﺨﻪ د ﻳﻮې ﻧﻤﻮﻧ‪ ３‬ﻧﻮم واﺧﻠﺊ‬
‫‪ -5‬ﺗﺶ ‪＄‬ﺎﻳﻮﻧﻪ ډک ﮐ‪７‬ئ‪:‬‬
‫‪ -‬ﮐﻪ د ﻳﻮې ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬ﻏ‪７‬ي د ﻣﻄﺎﻟﻌ‪ ３‬ﻻﻧﺪې وﻧﻴﻮل ﺷﻲ ﻧﻮ واﻳﻮ ﭼ‪ ..................... ３‬ﻣﻮ ﮐ‪７‬ى ده‪.‬‬
‫‪ -‬ﻧﻤﻮﻧﻪ د ﻳﻮې ﺟﺎﻣﻌ‪！) ３‬ﻮﻟﻨ‪ ............................ (３‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ده‪.‬‬
‫‪ -‬د ﻳﻮې ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬د ﻏ‪７‬و ﺷﻤ‪５‬ﺮ ﺗﻪ د ﺟﺎﻣﻌ‪ ............................. ３‬واﻳﻲ‪.‬‬
‫‪ -‬د ﻳﻮې ﻧﻤﻮﻧ‪ ３‬د ﻏ‪７‬و ﺷﻤ‪５‬ﺮ ﺗﻪ د ﻧﻤﻮﻧ‪ ....................... ３‬واﻳﻲ‪.‬‬
‫‪ -6‬ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﻣﺘﺤﻮﻟﻮﻧﻪ ﭘﻪ ＇ﻮ ډوﻟﻪ دى؟‬
‫‪ -7‬د ＇ﻠﻮرو ډوﻟﻮ ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﻣﺘﺤﻮﻟﻴﻨﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ وواﻳﺎﺳﺖ‪ ،‬د ﮐﻤﻴﺖ او ﮐﻴﻔﻴﺖ ﻟﻪ ﻣﺨ‪ ３‬د ﻫﺮ ﻳﻮه ډول‬
‫و！ﺎﮐﺊ‪.‬‬
‫‪ -8‬د ＇ﻠﻮر ډوﻟﻪ ﮐﻤﻲ ﻣﺘﺤﻮﻟﻴﻨﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ وواﻳﺎﺳﺖ ﭼ‪ ３‬دوه ﻳ‪ ３‬ﻣﺘﺼﻞ او دوه ﻳ‪ ３‬ﻣﻨﻔﺼﻞ وي‪.‬‬
‫‪ -9‬د ﺷﭙ‪ ８‬ډوﻟﻪ ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﻣﺘﺤﻮﻟﻴﻨﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ وواﻳﺎﺳﺖ ﭼ‪ ３‬درې ﻳ‪ ３‬د اﻧﺪازې وړ او درې ﻳ‪ ３‬د اﻧﺪازې‬
‫وړ ﻧﻪ وي‪.‬‬
‫‪ -10‬ﭘﻪ دې ﺟﻤﻠﻪ ﮐ‪ ３‬ﭼ‪ ) ３‬زه د اﺗﻢ ！ﻮﻟﮕﻲ زده ﮐﻮوﻧﮑﻰ ﻳﻢ( د ﮐﻮم ﺣﺮف ﻓﺮﻳﮑﻮﻧﺴﻲ زﻳﺎﺗﻪ ده؟‬
‫‪ -11‬د ﻳﻮ ﻟﺲ ﮐﺴﻴﺰ ‪－‬ﺮوپ د ﺗﻨ‪ ３‬ﻟﻮړواﻟﻰ د ﺳﺎﻧﺘﻲ ﻣﺘﺮ ﭘﻪ ﺣﺴﺎب ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول راﮐ‪７‬ل ﺷﻮى دي‪:‬‬
‫‪175‬‬ ‫‪177‬‬ ‫‪151‬‬ ‫‪170‬‬ ‫‪156‬‬
‫‪177‬‬ ‫‪152‬‬ ‫‪159‬‬ ‫‪156‬‬ ‫‪177‬‬
‫‪206‬‬
 ‫د ‪ 177‬ﻋﺪد او د ‪ 159‬ﻋﺪد ﻓﺮﻳﮑﻮﻧﺴﻲ وﻟﻴﮑﺊ‪.‬‬
‫‪ -12‬د ﻳﻮ ＊ﺎر 

ﮐﻮرﻧ‪ ９‬د ﻧﻤﻮﻧ‪ ３‬ﭘﻪ ډول ！ﺎﮐﻞ ﺷﻮي دي‪ ،‬ﭘﻪ در‪４‬ﻮ ډﻟﻮ ﻳ‪ ３‬د ﻻﻧﺪې ﺟﺪول ﭘﻪ ﺷﺎن‬
‫وﻟﻴﮑﺊ‪:‬‬
‫ﻫﻐﻪ ﮐﻮرﻧ‪ ９‬ﭼ‪ ３‬د ﻏ‪７‬و‬ ‫ﻫﻐﻪ ﮐﻮرﻧ‪ ９‬ﭼ‪ ３‬د ﻏ‪７‬و ﻫﻐﻪ ﮐﻮرﻧ‪ ９‬ﭼ‪ ３‬د ﻏ‪７‬و‬ ‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬
‫د ﮐﻮرﻧ‪ ９‬ډول‬ ‫ﺷﻤ‪５‬ﺮ ﻳ‪ ３‬ﻟ‪ ８‬وي‬ ‫ﺷﻤ‪５‬ﺮ ﻳ‪ ３‬ﻣﺘﻮﺳﻂ وي‬ ‫ﺷﻤ‪５‬ﺮ ﻳ‪ ３‬زﻳﺎت وي‬
‫د ﮐﻮرﻧﻴﻮ ﺷﻤ‪５‬ﺮ‬ ‫‪8‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪40‬‬
‫د ‪
،12‬او 
ﻋﺪدوﻧﻪ د ＇ﻪ ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻳﺎدوي‪.‬‬
‫‪ -14‬ﭘﻪ ژوﺑ‪ ０‬ﮐ‪ ３‬د ﻻﻧﺪې ﺟﺪول ﭘﻪ ﺷﺎن ﭘﻨ‪％‬ﻪ ډوﻟﻪ ﮐﺒﺎن ﺳﺎﺗﻞ ﮐﻴ‪８‬ي‪:‬‬
‫＇ﻠﻮرم ډول ﭘﻨ‪％‬ﻢ ډول‬ ‫درﻳﻢ ډول‬ ‫دوﻳﻢ ډول‬ ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ى ډول‬
‫‪110‬‬ ‫‪70‬‬ ‫‪120‬‬ ‫‪80‬‬ ‫‪100‬‬
‫⎯ د 

ﮐﺒﺎﻧﻮ ＊ﮑﺎره ﮐﻮوﻧﮑﻰ وي‪ ،‬ﮔﺮاف ﻳ‪ ３‬رﺳﻢ ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬ ‫ﮐﻪ →⎯‬
‫‪ -15‬د ﻻﻧﺪې دﻳﺘﺎﮔﺎﻧﻮ ﻣﻮډ ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪:‬‬
‫‪




, 



, 



, 



, 



, 



, 



, 50‬‬
‫‪ -16‬ﮐﻪ ﭘﻮرﺗﻨﻲ دﻳﺘﺎﮔﺎﻧﻲ دوه ﭼﻨﺪه ﮐ‪７‬و د ﻣﻮډ ﭘﻪ اﻧﺪازه ﮐ‪＇ ３‬ﻪ ﺗﻮﭘﻴﺮ را‪＄‬ﻰ‪.‬‬
‫‪ -17‬ﻻﻧﺪې دﻳﺘﺎﮔﺎﻧ‪ ３‬د 
زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ د ﺗﻨ‪ ３‬ﻟﻮړواﻟﻰ د ﺳﺎﻧﺘﻲ ﻣﺘﺮ ﭘﻪ ﺣﺴﺎب را＊ﻲ‪:‬‬
‫‪137‬‬ ‫‪155‬‬ ‫‪139‬‬ ‫‪150‬‬ ‫‪155‬‬
‫‪132‬‬ ‫‪130‬‬ ‫‪160‬‬ ‫‪135‬‬ ‫‪141‬‬
‫‪151‬‬ ‫‪150‬‬ ‫‪142‬‬ ‫‪144‬‬ ‫‪158‬‬
‫‪156‬‬ ‫‪146‬‬ ‫‪138‬‬ ‫‪140‬‬ ‫‪141‬‬
‫‪ -‬د زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ د ﺗﻨﻮ د ﻟﻮړواﻟﻲ اوﺳﻂ ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪ -‬ﮐﻪ دا دﻳﺘﺎﮔﺎﻧ‪ ３‬د 
ﭘﻪ ﻋﺪد ﮐ‪ ３‬ﺿﺮب ﮐ‪７‬و ﭘﻪ اوﺳﻂ ﮐ‪ ３‬ﺑﻪ ＇ﻪ ﺑﺪﻟﻮن راﺷﻲ؟‬
‫‪ -‬ﮐﻪ ﻟﻪ ﻫﺮې ډا！ﺎ ＇ﺨﻪ د 
ﻋﺪدﮐﻢ ﮐ‪７‬و‪＇ ،‬ﻪ ﺑﺪﻟﻮن ﺑﻪ ﭘﻪ اوﺳﻂ ﮐ‪ ３‬راﺷﻲ؟‬
‫‪ -18‬ﮐﻪ د راﮐ‪７‬ل ﺷﻮ دﻳﺘﺎﮔﺎﻧﻮ ﺷﻤ‪５‬ﺮ 
او دﻳﺘﺎﮔﺎﻧﻮاوﺳﻂ ﻳ‪
 ３‬وي د دﻳﺘﺎﮔﺎﻧﻮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪207‬‬
 ‫‪ -19‬د ﺷﭙ‪８‬م ！ﻮﻟﮕﻲ د 
ﺗﻨﻮ زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ د ＇ﻠﻮر ﻧﻴﻢ ﻣﻴﺎﺷﺘ‪ ３‬ازﻣﻮﻳﻨ‪ ３‬ﻧﻤﺮې ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ﺟﺪول ﮐ‪３‬‬
‫راﮐ‪７‬ل ﺷﻮي دي وواﻳﺎﺳﺖ ﭼ‪ ３‬د ﮐﻮم زده ﮐﻮوﻧﮑﻲ ﻧﻤﺮو اوﺳﻂ زﻳﺎت دى‪.‬‬
‫！ﻮﻟﻨﻴﺰ ﻋﻠﻮم‬ ‫ﺑﺪﻧﻲ روزﻧﻪ‬ ‫دري اﺳﻼﻣﻲ زده ﮐ‪７‬ې ﻫﻨﺮوﻧﻪ‬ ‫ﭘ‪＋‬ﺘﻮ‬ ‫ﻣﻀﻤﻮن رﻳﺎﺿﻲ ﺳﺎﻳﻨﺲ ﻋﺮﺑﻲ اﻧ‪／‬ﻠﻴﺴﻲ‬
‫‪40‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪34‬‬ ‫‪36‬‬ ‫‪22‬‬ ‫‪27‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪35‬‬ ‫‪24‬‬ ‫ﻣﺤﻤﻮد‬
‫‪33‬‬ ‫‪38‬‬ ‫‪32‬‬ ‫‪37‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪35‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪28‬‬ ‫‪26‬‬ ‫‪22‬‬ ‫اﺣﻤﺪ‬
‫‪39‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪33‬‬ ‫‪35‬‬ ‫‪33‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪32‬‬ ‫‪38‬‬ ‫‪40‬‬ ‫ﻣﻨﺼﻮر‬
‫‪30‬‬ ‫‪27‬‬ ‫‪22‬‬ ‫‪34‬‬ ‫‪38‬‬ ‫‪35‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪40‬‬ ‫ﺧﺎﻟﺪ‬
‫‪35‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪28‬‬ ‫‪26‬‬ ‫‪35‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪39‬‬ ‫‪38‬‬ ‫‪35‬‬ ‫ﭘﮋواک‬
‫‪208‬‬
‫اﺗـﻢ ＇ﭙـﺮﮐﻰ‬
‫اﺣـﺘﻤﺎﻻت‬
‫اﺣﺘﻤﺎﻻت ﻟﻪ ﻣﻮږ ﺳــﺮه ﻣﺮﺳﺘﻪ ﮐﻮي‪ ،‬ﺗﺮ ＇ﻮ د ﭘ‪＋５‬ﻮ د‬
‫وړاﻧﺪ وﻳﻨ‪ ３‬ﻟــﻪ ﻣﺨ‪ ３‬د راﺗﻠﻮوﻧﮑﻰ وﺧــﺖ ﻟﭙﺎره ﭘﻼن‬
‫ﺟﻮړ ﮐ‪７‬و‪.‬‬
 ‫ﭼﺎﻧﺲ‬
‫آﻳﺎ ﺳﺒﺎ ﻫﻢ د ﺑﺎران د اورﻳﺪو ﭼﺎﻧﺲ ﺷﺘﻪ دى؟‬
‫ﺑﺎﺭﺍﻥﻥ‬
‫ﺍﺯ ﺍﺑﺍﺑﺮﺮ ﻭ ﺑﺎﺭﺍ‬
‫ﺗﺼﻮﻳﺮ ﺍﺯ‬
‫ﺗﺼﻮﻳﺮ‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫د ور‪＄‬ﻨﻴﻮ ﺗﺠﺮوﺑﻮ ﭘﻪ اﺳﺎس د ﻻﻧﺪې ﺑﻴﺎﻧﻮﻧﻮ د ﭘﻴ‪＋‬ﻴﺪو ﭼﺎﻧﺲ ﭘﻪ ﺧﺎﻣﺨﺎ )ﺣﺘﻤﻲ( ﺷﻮﻧﻰ)اﻣﮑﺎن ﻟﺮي( او‬
‫ﻧﺎﺷﻮﻧﻰ)ﻧﺎﻣﻤﮑﻦ( ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻮ ﺳﺮه وواﻳﺎﺳﺖ‪ ،‬ﺧﭙﻞ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ د ﺟﻤﻠﻮ ﻣﺨﺎﻣﺦ ﭘﻪ ﺗﺸﻮ ‪＄‬ﺎﻳﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬وﻟﻴﮑﺊ‪.‬‬
‫(‬ ‫)‬ ‫‪ t‬زﻣﻮږ ﻫﺮ ﻫﻢ ‪請‬ﻨﻔﻲ د ور‪ ３＄‬ﻳﻮ ‪－‬ﻴﻼس ﺷﻴﺪې ＇‪＋‬ﻲ‪.‬‬
‫(‬ ‫)‬ ‫‪ t‬ﭘﻴﻞ اﻟﻮزي‪.‬‬
‫(‬ ‫)‬ ‫‪ t‬د ﮐﻮ！‪ ３‬ﭘﻪ ﺑﺎم د ﻓﻮ！ﺒﺎل ﭘﻪ ﭘﻨ‪６‬وس ﻟﻮﺑ‪ ３‬ﮐﻮل ﺧﻄﺮ ﻧﻪ ﻟﺮي‬
‫(‬ ‫)‬ ‫‪ t‬ﻟﻤﺮ ﻟﻪ ﺧﺘﻴ‪％‬ﻪ راﺧﻴﮋي‪.‬‬
‫(‬ ‫)‬ ‫‪ t‬د ﻳﻮې روﭘ‪ ９‬ﭘﻪ ﭘﻮرﺗﻪ اﭼﻮﻟﻮ ﮐ‪ ،３‬ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮐﻴﺪاى ﺷﻲ ﭼ‪ ３‬د روﭘ‪ ９‬ﻣﺦ ﻳﺎ ﺷﺎ)ﺷ‪５‬ﺮ ﻳﺎ ﺧﻂ وي(‪.‬‬
‫(‬ ‫)‬ ‫‪ t‬د روﭘ‪ ９‬د ﻣﺦ ﭼﺎﻧﺲ ﻧﻴﻤﺎﻳﻲ ) ‪ ( 1‬دى‪.‬‬
‫‪2‬‬
‫(‬ ‫)‬ ‫‪ t‬ﮐﻪ ﻳﻮه روﭘ‪ ９‬ﭘﻮرﺗﻪ واﭼﻮل ﺷﻲ‪ ،‬ﺑﻴﺮﺗﻪ ﻧﻪ راﻟﻮﻳ‪８‬ي‪.‬‬
‫‪ t‬اﻳﺎ ﺳﺮﺑﻴﺮه ﻟﻪ ﭘﻮرﺗﻨﻴﻮ ﮐﻠﻤﻮ ＇ﺨﻪ ﭼ‪ ３‬د ﺟﻤﻠﻮ د ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻮ ﻟﭙﺎره ﻣﻮ وﮐﺎروﻟﻰ‪ ،‬ﮐﻮﻻى ﺷﻮ ﻧﻮرې ﻣﻨﺎﺳﺒ‪３‬‬
‫ﮐﻠﻤ‪ ３‬د ﭘﻮرﺗﻪ ﮐﻠﻤﻮ ﭘﺮ ‪＄‬ﺎى وﻟﻴﮑﻮ ﻟﮑﻪ‪:‬‬
‫(‬ ‫( ‪) ،‬‬ ‫)‬ ‫‪ -1‬ﺧﺎﻣﺨﺎ‬
‫(‬ ‫( ‪) ،‬‬ ‫)‬ ‫‪ -2‬اﻣﮑﺎن ﻟﺮي‬
‫(‬ ‫( ‪) ،‬‬ ‫‪ -3‬اﻣﮑﺎن ﻧﻪ ﻟﺮي )‬
‫ﻟﻪ ﭘﺎﺳﻨﻲ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ＇ﺨﻪ ﻻﻧﺪې ﻧﺘﻴﺠﻪ ﭘﻪ ﻻس را‪＄‬ﻲ‪.‬‬
‫‪211‬‬
 ‫ﭘﺎﻳﻠﻪ‪:‬‬
‫ﻫﺮه ﭘ‪＋５‬ﻪ ﮐﻮﻻى ﺷﻮ ﭼ‪ ３‬د ﺧﺎﻣﺨﺎ‪ ،‬ﺷﻮﻧ‪ ３‬او ﻧﺎ ﺷﻮﻧ‪ ３‬او ﻳﺎ ددې د ﻣﻌﺎدﻟﻮ ﮐﻠﻤﻮ ﻟﮑﻪ ﭘﻪ ﺳﻠﻮ ﮐ‪ ３‬ﺳﻞ‪،‬‬
‫ﺷﺎﻳﺪ او ﻳﺎ ﻫﻴ＆‪ ،‬ﭘﻪ در‪４‬ﻮ درﺟﻮ ﺳﺮه ارزﻳﺎﺑﻲ ﮐ‪７‬و‪ .‬د ﭼﺎﻧﺲ د ﮐﻠﻤ‪ ３‬ﭘﻪ ﮐﺎروﻟﻮ ﺳﺮه وړاﻧﺪوﻳﻨﻪ وﮐ‪７‬و‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪ :‬د ﻻﻧﺪې ﺟﻤﻠﻮ ﻣﺨﺎﻣﺦ ﭘﻪ ﺗﺸﻮ ‪＄‬ﺎﻳﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬د ﺧﺎﻣﺨﺎ‪＊ ،‬ﺎﻳ‪ ،３‬ﭘﻪ ﺳﻠﻮ ﮐ‪ ３‬ﺳﻞ‪ ،‬ﭘﻪ ﺳﻠﻮ ﮐ‪請 ３‬ﻔﺮ‬
‫)‪ (0%‬ﮐﻠﻤﻮ ﭘﻪ ﮐﺎروﻟﻮ ﺳﺮه ﻣﻨﺎﺳﺒ‪ ３‬ﮐﻠﻤ‪ ３‬وﻟﻴﮑﺊ‪:‬‬
‫)ﺧﺎﻣﺨﺎ‪ ،‬ﭘﻪ ﺳﻠﻮ ﮐ‪ ３‬ﺳﻞ(‬ ‫‪ (a‬ﻟﻪ ﻣﻨﻲ وروﺳﺘﻪ ژﻣﻰ را‪＄‬ﻰ‪.‬‬
‫)ﻧﺎﺷﻮﻧ‪ ،３‬ﭘﻪ ﺳﻠﻮ ﮐ‪請 ３‬ﻔﺮ(‬ ‫‪ (b‬ﻟﻤﺮ ﭘﻪ ﺷﻤﺎل ﮐ‪ ３‬ﭘﺮﻳﻮزي‪.‬‬
‫) ﺷﻮﻧ‪＊ ،３‬ﺎﻳ‪(３‬‬ ‫‪ (c‬د ﮔﺎوﻧ‪６‬ي ﭼﺮګ ﻳﻮه ﭘ‪＋‬ﻪ ﻟﺮي‪.‬‬
‫)ﻧﺎﺷﻮﻧ‪ ،３‬ﭘﻪ ﺳﻠﻮ ﮐ‪請 ３‬ﻔﺮ(‬ ‫‪ (d‬ﻟﻪ ﺷﻴﻦ اﺳﻤﺎن ＇ﺨﻪ ﺗﻞ ږﻟ‪ ９‬ا ورى‪.‬‬
‫) ﺷﻮﻧ‪＊ ،３‬ﺎﻳ‪(３‬‬ ‫‪ (e‬د ﻣﺎﺷﻮﻣﺎﻧﻮ ﺧﻮاږه ﻧﻪ دي ﺧﻮښ‪.‬‬
‫)ﺧﺎﻣﺨﺎ‪ ،‬ﭘﻪ ﺳﻠﻮ ﮐ‪ ３‬ﺳﻞ(‬ ‫‪ (f‬ﻳﻮ ﭘﻨ‪６‬وس ﭼ‪ ３‬ﻫﻮا ﺗﻪ اﭼﻮل ﺷﻮى وي‪＄ ،‬ﻤﮑ‪ ３‬ﺗﻪ را‪－‬ﺮ‪＄‬ﻲ‪.‬‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫ﻟﻪ ﺧﭙﻞ ور‪＄‬ﻨﻲ ژوﻧﺪ ＇ﺨﻪ د ﺧﺎﻣﺨﺎ‪ ،‬ﺷﻮﻧ‪) ３‬اﻣﮑﺎن ﻟﺮي( او ﻧﺎﺷﻮﻧ‪ )３‬اﻣﮑﺎن ﻧﻪ ﻟﺮي( ﮐﻠﻤﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره‬
‫ﻣﺜﺎﻟﻮﻧﻪ ﭘﻴﺪا او ﭘﻪ ﺗﺸﻮ ‪＄‬ﺎﻳﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬وﻟﻴﮑﺊ‪:‬‬
‫‪ -1‬ﺧﺎﻣﺨﺎ)ﺣﺘﻤﻲ(‪:‬‬
‫‪＄ (a‬ﻤﮑﻪ د ﻟﻤﺮ ﭘﺮ ﺷﺎوﺧﻮا ＇ﺮﺧﻲ‪.‬‬
‫‪............................................. (b‬‬
‫‪............................................ (c‬‬
‫‪ -2‬ﺷﻮﻧ‪) ３‬ﻣﻤﮑﻦ(‪:‬‬
‫‪ (a‬اﻣﮑﺎن ﻟﺮي ﭼ‪ ３‬ﻧﻦ ﺷﭙﻪ دﺧﭙﻞ ﻧﻴﮑﻪ د ﻟﻴﺪو ﻟﭙﺎره ﻻړ ﺷﻢ‪.‬‬
‫‪..........................................‬‬ ‫‪(b‬‬
‫‪.........................................‬‬ ‫‪(c‬‬
‫‪ -3‬ﻧﺎﺷﻮﻧ‪)３‬ﻧﺎﻣﻤﮑﻦ(‪:‬‬
‫‪ (a‬اوښ اﻟﻮزي‬
‫‪.....................................‬‬ ‫‪(b‬‬
‫‪.....................................‬‬ ‫‪(c‬‬
‫‪212‬‬
 ‫اﺣﺘﻤﺎل ‪Probability‬‬
‫زﻟﻤﻲ د ﺧﭙﻞ ！ﻮﻟﮕﻲ ﻳﻮ ﻣﻠﮕﺮي ﺗﻪ ووﻳﻞ‪:‬‬
‫ﻣﺎﺳﭙ‪＋‬ﻴﻦ ﻣﺎ ﺗﻪ راﺷﻪ ﭼ‪ ３‬د ﻓﻮ！ﺒﺎل ﻟﻮﺑﻪ‬
‫وﮐ‪７‬و‪.‬‬
‫ﻣﻠﮕﺮي ﻳ‪＄ ３‬ﻮاب ورﮐ‪:７‬‬
‫ﺷﻮﻧﻲ )اﻣﮑﺎن ﻟﺮي( ده ﭼ‪ ３‬درﺷﻢ‪.‬‬
‫ﺷﻮﻧﻲ دى ﻳﻌﻨﻲ ＇ﻪ؟‬
‫ﻟﺲ ﻓﻴﺼﺪه؟ ﺷﻞ ﻓﻴﺼﺪه؟ اﺗﻴﺎ ﻓﻴﺼﺪه؟‬
‫ﺳﻞ ﻓﻴﺼﺪه؟‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫ﺧﭙﻠﻮ ور‪＄‬ﻨﻴﻮ ﭼﺎرو ﻟﻪ ﻣﺨ‪ ３‬ﭘﻪ داﺳ‪ ３‬ډول ﭼ‪ ３‬درﮐ‪７‬ل ﺷﻮې ﻓﻴﺼﺪي ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬وﻧﻴﺴﺊ د‬ ‫د ﺧﻠ‬
‫ﺷﻮﻧﻮ)اﻣﮑﺎﻧﺎﺗﻮ( د ﻣﺨﺘﻠﻔﻮ درﺟﻮ ﻣﺜﺎﻟﻮﻧﻪ وواﻳﺊ ﭼ‪ ３‬د ﻳﻮې ﭘﻴ‪＋‬ﻲ د اﺣﺘﻤﺎل ﻓﻴﺼﺪي ﭘﻪ ﮐ‪ ３‬ﻣﻮﺟﻮده‬
‫وي‪.‬‬
‫‪ 95% -1‬ﺷﻮﻧﻲ ده ﭼ‪ ３‬ﺳﺒﺎ ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻰ ﺗﻪ راﺷﻢ‪.‬‬ ‫)‪ 95‬ﻓﻴﺼﺪه(‬
‫‪ 0% -2‬وزه اﻟﻮزي‬‫)‪ 0‬ﻓﻴﺼﺪه(‬
‫)‪ 10‬ﻓﻴﺼﺪه(‬
‫‪................................................................. -3‬‬
‫)‪ 50‬ﻓﻴﺼﺪه(‬
‫‪................................................................. -4‬‬
‫)‪ 20‬ﻓﻴﺼﺪه(‬
‫‪................................................................ -5‬‬
‫)‪ 75‬ﻓﻴﺼﺪه(‬
‫‪................................................................. -6‬‬
‫)‪ 80‬ﻓﻴﺼﺪه(‬
‫‪................................................................. -7‬‬
‫)‪ 99‬ﻓﻴﺼﺪه(‬
‫‪................................................................ -8‬‬
‫)‪ 100‬ﻓﻴﺼﺪه(‬
‫‪................................................................. -9‬‬
‫)‪ 1‬ﻓﻴﺼﺪه(‬
‫‪............................................................... -10‬‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻪ‪ :‬ﻫﻐﻪ ﻣﺜﺎل ﻣﻮ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﭘﻮرﺗﻨﻰ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﮐ‪ ３‬د ‪ 5‬ﺷﻤﺎرې ﻟﻪ ﭘﺎره راوړى دى‪ ،‬د ﺧﭙﻞ ＇ﻨ‪，‬‬
‫ﻣﻠ‪／‬ﺮې ﺗﻪ ﻳ‪ ３‬و＊ﺎﻳﺎﺳﺖ او ﻟﻪ ﻫﻐﻪ ﻧﻪ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻪ وﮐ‪７‬ئ ﭼ‪ ３‬آﻳﺎ د ﻫﻐﻪ ﻧﻈﺮ ﻫﻢ ﻟﻪ ﺗﺎ ﺳﻮ ﺳﺮه ﻳﻮ ﺷﺎن دي‬
‫ﭼ‪ ３‬د ﭘﻴ‪ ３＋‬د ﭘﻴ‪＋‬ﻴﺪو اﺣﺘﻤﺎل ‪ 20%‬دى؟‬
‫ﻟﻪ ﭘﻮرﺗﻨﻲ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ＇ﺨﻪ ﻻﻧﺪې ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻻﺳﺘﻪ را‪＄‬ﻲ‪:‬‬
‫‪213‬‬
 ‫ﭘﺎﻳﻠﻪ‪:‬‬
‫د ﻳﻮې ﭘﻴ‪ ３＋‬د اﺣﺘﻤﺎل د وړاﻧﺪ وﻳﻨ‪ ３‬ﻟﻪ ﭘﺎره ﻳﻮه ﻧﺎﺷﻮﻧ‪ ３‬ﭘﻴ‪＋‬ﻪ ﭘﻪ )‪ (0%‬او د ﺧﺎﻣﺨﺎ ﺷﻮﻧ‪ ３‬ﭘﻴ‪＋‬ﻪ ﭘﻪ‬
‫‪＊ 100%‬ﮑﺎره ﮐﻮي‪.‬‬
‫د ﺷﻮﻧﻮ)اﻣﮑﺎن ﻟﺮوﻧﮑﻮ( ﭘﻴ‪＋‬ﻮ اﺣﺘﻤﺎل ﺗﻞ د)‪ (0‬او ﻳﻮ )‪ (1‬ﭘﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ﮐ‪ ３‬واﻗﻊ ﮐﻴ‪８‬ي‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪ :‬د ﺑﺨﺖ د ازﻣﻴ‪＋‬ﺖ ＇ﺮخ)ﻃﺎﻟﻊ ﺑﺠﻨ‪／‬ﺎن( ﻟﻮﺑﻪ داﺳ‪ ３‬ﭘﻪ‬
‫ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬ﻧﻴﺴﻮ ﭼ‪ ３‬د ﺷﮑﻞ ﭘﻪ ﺷﺎن ﻟﮑﻪ د ﺳﺎﻋﺖ ﺳﺘﻨﻪ ﭘﻪ ﻳﻮه رﻧ‪／‬ﻪ‬
‫ﺷﻮې ﺑﺮﺧﻪ درﻳ‪８‬ي‪.‬‬
‫د ﻻﻧﺪې ﭘﻴ‪＋‬ﻮ د اﺣﺘﻤﺎل ﻓﻴﺼﺪي داﺳ‪ ３‬ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ ﭼ‪ ３‬ﺳﺘﻨﻪ ﻟﻪ‬
‫＇ﺮﺧﻴﺪو وروﺳﺘﻪ ﭘﻪ ﻻﻧﺪې رﻧ‪／‬ﻮﻧﻮ ودرﻳ‪８‬ي‪.‬‬
‫‪ -1‬د دې اﺣﺘﻤﺎل ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﻧﺎرﻧﺠﻲ رﻧ‪ ，‬ودرﻳ‪８‬ي )‪ (50%‬دى‪＄ ،‬ﮑﻪ ﭼ‪:３‬‬
‫‪1 50‬‬ ‫)د ﻧﺎرﻧﺠﻲ رﻧ‪ ，‬د ﺳﻄﺤ‪ ３‬ﻧﺴﺒﺖ د ！ﻮﻟ‪ ３‬داﻳﺮې ﺳﻄﺤ‪ ３‬ﺗﻪ(‬
‫=‬ ‫‪= 50%‬‬
‫‪2 100‬‬
‫‪1 25‬‬
‫=‬ ‫‪ -2‬د دې اﺣﺘﻤﺎل ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﺳﺮه رﻧ‪ ，‬ودرﻳ‪８‬ي )‪ (25%‬دى‪＄ ،‬ﮑﻪ ﭼ‪= 25% :３‬‬
‫‪4 100‬‬
‫‪0‬‬
‫=‪0‬‬ ‫‪ -3‬د دې اﺣﺘﻤﺎل ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﺗﻮر رﻧ‪ ，‬ودرﻳ‪８‬ي )‪ (0%‬دى‪＄ ،‬ﮑﻪ ﭼ‪= 0% :３‬‬
‫‪100‬‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫د ﭘﻮرﺗﻨﻲ ﻣﺜﺎل د ﺑﺨﺖ د ازﻣﺎﻳ‪＋‬ﺖ ＇ﺮخ ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬وﻧﻴﺴﺊ د ﻻﻧﺪې ﭘﻴ‪＋‬ﻮ اﺣﺘﻤﺎل ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪ -1‬د دې اﺣﺘﻤﺎل ﭼ‪ ３‬ﺳﺘﻨﻪ )ﻋﻘﺮﺑﻪ( ﭘﻪ اﺑﻲ ﻳﺎ ﺷﻨﻪ رﻧ‪ ，‬ودرﻳ‪８‬ي‪.‬‬
‫‪ -2‬د دې اﺣﺘﻤﺎل ﭼ‪ ３‬ﺳﺘﻦ ﭘﻪ ژﻳ‪ ７‬رﻧ‪ ，‬ودرﻳ‪８‬ي‪.‬‬
‫‪ -3‬د ﮐﻮﻣﻮ رﻧ‪／‬ﻮﻧﻮ اﺣﺘﻤﺎل ﺳﺮه ﺑﺮاﺑﺮ دى؟‬
‫‪ -4‬د ﮐﻮم رﻧ‪ ，‬اﺣﺘﻤﺎل د ﺑﻞ رﻧ‪ ，‬دوه ﺑﺮاﺑﺮه دى؟ ﻗﻴﻤﺘﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪ -5‬ﻳﻮازې دا اﺣﺘﻤﺎل ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﻳﻮ اﺧﺘﻴﺎري رﻧ‪ ，‬ودرﻳ‪８‬ي؟ )د ！ﻮﻟﻮ رﻧ‪／‬ﻮﻧﻮ(‬
‫‪214‬‬
 ‫د ﻳﻮې ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﭘﻴ‪ ３＋‬ﺗﺠﺮﺑﻪ‬
‫ﻟﻪ ＊‪ ３‬ﺧﻮا ＇ﺨﻪ د واﻟﻴﺒﺎل د ﻟﻮﺑ‪ ３‬د ﭘﻴﻞ‬
‫ﮐ‪５‬ﺪو ﻟﭙﺎره د ﻣﻴﺪان رﻓﺮي ﻳﻮه روﭘ‪ ９‬د ﺷﻴﺮ‬
‫او ﺧﻂ ﻟﭙﺎره ﭘﻮرﺗﻪ واﭼﻮﻟﻪ‪.‬‬
‫اﻳﺎ وﻳﻼى ﺷﺊ ﭼ‪ ３‬ددې دواړو‬
‫！ﻴﻤﻮﻧﻮ)ﻟﻮﻣ‪７‬ى ﻳﺎ دوﻳﻢ ！ﻴﻢ( ＇ﺨﻪ ﮐﻮم ﻳﻮ‬
‫ﺑﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ى ﻟﻪ ＊‪ ９‬ﺧﻮا ﺳﺮوﻳﺲ وﮐ‪７‬ي؟‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫ﻳﻮه روﭘ‪＇ ９‬ﻮ وارې ﻫﻮا ﺗﻪ واﭼﻮئ د روﭘ‪ ９‬ﭘﻪ ﻣﺦ ﻳﺎ ﺷﺎ د راﺗﻠﻮ ﭘﺎﻳﻠ‪ ３‬ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ﻧﺎﻣﻪ ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ﺟﺪول ﮐ‪３‬‬
‫ﺷﺎ )ﺷﻴﺮ(‬ ‫وﻟﻴﮑﺊ‪ .‬د ﭘﻴ‪ ３＋‬اﺣﺘﻤﺎل ﺣﺴﺎب ﮐ‪７‬ئ ﻣﺦ )ﺧﻂ( ‪،‬‬
‫د ازﻣﻴ‪＋‬ﺖ د ﺳﺮﺗﻪ‬ ‫د روﭘﻰ د ﭘﻮرﺗﻪ اﭼﻮﻟﻮ‬ ‫د ﭘﺮ ﻣﺦ ﻳﺎ ﺧﻂ د‬
‫ﺷﻤ‪５‬ﺮ‬ ‫اﺣﺘﻤﺎل‬
‫رﺳﻮﻟﻮ ﻣﺴﻮول‬ ‫واروﻧﻪ)‪＄‬ﻠﻮﻧﻪ(‬ ‫راﺗﻠﻠﻮ ﺷﻤ‪５‬ﺮ‬
‫‪1‬‬ ‫ﻣﺤﻤﻮﺩ‬ ‫‪＄ 8‬ﻠ‪３‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪8‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪＄ 15‬ﻠ‪３‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪＄ 20‬ﻠ‪３‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪＄ 25‬ﻠ‪３‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪＄ 40‬ﻠ‪３‬‬
‫‪6‬‬ ‫‪＄ 20‬ﻠ‪３‬‬
‫‪7‬‬ ‫‪＄ 30‬ﻠ‪３‬‬
‫‪215‬‬
 ‫ﻟﻪ ﭘﻮرﺗﻨﻲ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ＇ﺨﻪ ﮐﻮﻻى ﺷﻮ ﭼ‪ ３‬ﻻﻧﺪﻳﻨ‪ ９‬ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﻴﺎن ﮐ‪７‬و‪.‬‬
‫ﭘﺎﻳﻠﻪ‪:‬‬
‫‪＇1‬ﻪ وﺧﺖ ﭼ‪ ３‬د ﻳﻮې ﭘﻴ‪ ３＋‬ﭼﺎﻧﺲ ﭘﻪ ﻋﺪد ﺳﺮه ﺑﻴﺎن ﮐ‪７‬و‪ ،‬د اﺣﺘﻤﺎل ﭘﻪ ﻧﻮم ﻳﺎدﻳ‪８‬ي‪.‬‬
‫‪ -2‬ﭘﻪ ﭘﻮرﺗﻨﻲ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﮐ‪ ３‬وﻟﻴﺪل ﺷﻮه‪ ،‬ﭼ‪ ３‬د ﺗﺠﺮﺑﻮ ﻧﺘﻴﺠ‪ ３‬د ﻣﺨﺘﻠﻔﻮ ﮐﺴﺎﻧﻮ ﻟﭙﺎره ﻳﻮ ﻟﻪ ﺑﻠﻪ ﺳﺮه‬
‫ﺗﻮﭘﻴﺮ ﻟﺮي‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪ :‬د اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن د ﭘﻨ‪％‬ﻮ وروﺳﺘﻨﻴﻮ ﮐﻠﻮﻧﻮ د ورزﺷﻲ ！ﻴﻤﻮﻧﻮ د ﻟﻮﺑﻮ ﻧﺘﻴﺠ‪＇ ３‬ﺮﮔﻨﺪوي ﭼ‪ :３‬ﭘﻪ ﺳﻴﻤﻪ‬
‫ﻳﻴﺰو ﺳﻴﺎﻟﻴﻮ ﮐ‪ ３‬د ﻧﺠﻮﻧﻮ د ﺗﮑﻮاﻧﺪو ！ﻴﻢ د ﻟﻮﺑ‪ ３‬ﮔ＂ﻮوﻧﮑﻲ ﻧﻪ ؤ‪ ،‬د ﺳ‪ ８‬ﮐﺎل د ﺳﻴﻤﻪ ﻳﻴﺰو ﺳﻴﺎﻟﻴﻮ د ﺳﻴﺎﻟ‪９‬‬
‫د ﻧﺘﻴﺠﻮ د وړاﻧﺪ وﻳﻨ‪ ３‬ﭘﻪ ﻫﮑﻠﻪ ﻻﻧﺪې ﺟﻤﻠﻮ ﺗﻪ د ﺳﻤﻮ ﻳﺎ ﻧﺎﺳﻤﻮ ﮐﻠﻤﻮ ﺳﺮه ‪＄‬ﻮاب ورﮐ‪７‬ئ‪:‬‬
‫‪ -1‬د ﺗﻴﺮو ﮐﻠﻮﻧﻮ د ﻧﺘﻴﺠﻮ ﭘﻪ ﺑﻨﺴ＀ ﭘﻪ ﺳ‪８‬ﻧﻴﻮ ﺳﻴﺎﻟﻴﻮ ﮐ‪ ３‬د ﻧﺠﻮﻧﻮ د ！ﻴﻢ د ‪＂－‬ﻠﻮ اﺣﺘﻤﺎل ＇ﻮﻣﺮه دي؟‬
‫‪＄‬ﻮاب‪ :‬د ﺗﻴﺮو ﻧﺘﻴﺠﻮ ﭘﻪ ﺑﻨﺴ＀‪＇ ،‬ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ ３‬د ﻧﺠﻮﻧﻮ ！ﻴﻢ ﭘﻪ ﭘﻨ‪％‬ﻮ ﮐﻠﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﻳﻮه ﻟﻮﺑﻪ ﻫﻢ ﻧﻪ ده ﮔ＂ﻠ‪،３‬‬
‫‪0‬‬
‫ﺳ‪ ８‬ﮐﺎل ﻳ‪ ３‬د ﮔ＂ﻠﻮ اﺣﺘﻤﺎل ﺑﺮاﺑﺮ دى ﭘﻪ‪= 0 :‬‬
‫‪5‬‬
‫ﺧﻮ ＇ﺮﻧﮕﻪ ﭼ‪ ３‬د اﺣﺘﻤﺎل ﭘﻪ ﺑﻴﺎﻧﻮﻟﻮ ﮐ‪ ３‬ﻳﻮه وړاﻧﺪوﻳﻨﻪ ﺳﺮﺗﻪ رﺳﻴ‪８‬ي‪ .‬دا وړاﻧﺪوﻳﻨﻪ ﮐﻴﺪاى ﺷﻲ‪ ،‬ﺳﻤﻪ ﻧﻪ‬
‫وي‪ ،‬ﻧﻮ ﺳ‪ ８‬ﮐﺎل ﮐﻴﺪاى ﺷﻲ ﭼ‪ ３‬د ﻫﻠﮑﺎﻧﻮ ﻳﺎ ﻧﺠﻮﻧﻮ ！ﻴﻢ ﻫﻢ ﮔ＂ﻮﻧﮑﻰ ﺷﻲ‪.‬‬
‫(‬ ‫)‬ ‫‪ t‬اﺣﺘﻤﺎل ﻟﺮي ﭼ‪ ３‬د ﻧﺠﻮﻧﻮ د ﻟﻮﺑﻐﺎړو ！ﻴﻢ ﮔ＂ﻮﻧﮑﻰ ﺷﻲ‪.‬‬
‫(‬ ‫)‬ ‫"‪ t‬اﺣﺘﻤﺎل ﻟﺮي ﭼ‪ ３‬د ﻫﻠﮑﺎﻧﻮ د ﻟﻮﺑﻐﺎړو ！ﻴﻢ ﮔ＂ﻮﻧﮑﻰ ﺷﻲ‪.‬‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫‪ -1‬د ﻳﻮه رﻣﻞ)‪ (1‬داﻧﻪ ﻣﻮ اﺗﻪ ‪＄‬ﻠ‪ ３‬واﭼﻮﻟﻪ درې ‪＄‬ﻠ‪ ３‬د ﻳﻮ )‪ (1‬ﻋﺪد ＊ﮑﺎره ﺷﻮ‪:‬‬
‫‪ (a‬د دې اﺣﺘﻤﺎل ＇ﻮﻣﺮه دى‪ ،‬ﭼ‪ ３‬ﮐﻪ د ﻧﻬﻢ ‪＄‬ﻞ ﻟﭙﺎره د رﻣﻞ داﻧﻪ واﭼﻮل ﺷﻲ او د ﻳﻮ )‪ (1‬ﻋﺪد‬
‫＊ﮑﺎره ﺷﻲ؟‬
‫‪ -2‬ﭘﻪ ﻳﻮه ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻰ ﮐ‪ ３‬ﺣﺎﺿﺮي ﻫﺮه ورځ ﺳﻬﺎر د ﻟﻴﻦ ﭘﺮﺳﺮ اﺧﻴﺴﺘﻞ ﮐﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﺗﺎﺳﻮ د دې اﺣﺘﻤﺎل‬
‫ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ ﭼ‪ ３‬ﻧﻦ ورځ ﺑﻪ‪:‬‬
‫‪ (a‬ﺣﺎﺿﺮي د ﻟﻴﻦ ﭘﺮ ﺳﺮ واﺧﻴﺴﺘﻞ ﺷﻲ‪.‬‬
‫‪ (b‬ﺣﺎﺿﺮي ﺑﻪ د ﻟﻴﻦ ﭘﺮ ﺳﺮواﻧﻪ ﺧﻴﺴﺘﻞ ﺷﻲ‪.‬‬
‫‪ 1‬رﻣﻞ داﺳ‪ ３‬ﻳﻮه ﻣﮑﻌﺒﻲ داﻧﻪ ده ﭼ‪ ،３‬ﺷﭙ‪ ８‬ﺑﺮاﺑﺮې ﺧﻮاوې ﭼ‪ ３‬ﻫﺮه ﻳﻮه ﻳ‪ ３‬د ‪ .....، ¨¨ ، ¨. ، ¨ ، .‬او ¨¨ ﻧ‪３＋‬‬
‫¨¨‬
‫ﻟﺮي‪.‬‬
‫‪216‬‬
 ‫ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﺗﺠﺮﺑﻪ‬
‫اﻳﺎ د ﻟﻮﻣ‪７‬ي ！ﻮﻟﮕﻰ زده ﮐﻮوﻧﮑ‪ ３‬ﺳﻮاد ﻟﺮي؟‬
‫وﻳﻼى ﺷﺊ ﭼ‪ ３‬د ﻳﻮ ！ﻠﻮﻳﺰون ﺧﺒﺮﻳﺎل ﺳﻮاد ﻟﺮي او‬
‫ﮐﻪ ﻧﻪ؟‬
‫اﻳﺎ زﻣﻮﻧ‪ ８‬د ﮐﻮ＇‪ ３‬ﻫﺮ اوﺳﻴﺪوﻧﮑﻰ ﺳﻮاد ﻟﺮي؟‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫‪ t‬ﮐﻪ د ﻳﻮه داﺳ‪ ３‬ﺳ‪７‬ک ﭘﺮ ﻏﺎړه وﻻړ اوﺳﻮ ﭼ‪ ３‬زﻳﺎﺗﻪ ﮔ‪２‬ﻪ ﮔﻮ‪１‬ﻪ وﻟﺮي‪ ،‬ﺗﺮ ！ﻮﻟﻮ د ﻣﺨﻪ ﺑﻪ د ﮐﻮم ډول‬
‫ﻣﻮ！ﺮو د ﺗ‪５‬ﺮﻳﺪو اﻧﺘﻈﺎر وﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫)ﻻرۍ‪ ،‬ﺳﺮوﻳﺲ‪ ،‬ﮔ‪７‬ﻧﺪى ﻣﻮ！ﺮ‪ ،‬ﻣﻮ！ﺮ ﺳﺎﻳﮑﻞ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺴﮑﻞ او ﻳﺎ ﺑﮕ‪(９‬‬
‫اﻳﺎ وﻳﻼى ﺷﻰ ﭼ‪:３‬‬
‫‪ t‬ﭘﻪ ﻳﻮ ﺳﺎﻋﺖ ﮐ‪ ３‬ﺑﻪ ＇ﻮ ﻻرۍ ﺳﺘﺎﺳﻮ ﻟﻪ ﻣﺨ‪ ３‬ﺗﻴﺮې ﺷﻲ؟‬
‫‪＇ t‬ﻮ ﮔ‪７‬ﻧﺪي ﻣﻮ！ﺮ ﺑﻪ ﭘﻪ ﻳﻮ ﺳﺎﻋﺖ ﮐ‪ ３‬ﻟﻪ ＊‪ ９‬ﺧﻮا ＇ﺨﻪ ﮐﻴ‪ ３２‬ﺧﻮاﺗﻪ ﺗ‪５‬ﺮ ﺷﻲ؟‬
‫‪ t‬د ﻳﻮ ﭘﻴﻞ د ﺗ‪５‬ﺮﻳﺪو اﻧﺘﻈﺎر ﻫﻢ ﻟﺮي؟‬
‫‪ t‬ﭘﻪ ﻳﻮ ﺳ‪７‬ک ﺑﺎﻧﺪې د ﭘﻴﻞ د ﺗﻴﺮﻳﺪو او د ﻻرۍ د ﺗﺮﻳﺪو د ﭘﻴ‪ ３＋‬ﺗﺮﻣﻨ‪＇ ＃‬ﻪ ﺗﻮﭘﻴﺮ دى؟‬
‫‪ t‬آﻳﺎ وﻳﻼى ﺷﺊ ﭼ‪ ３‬د ﻳﻮې ﺗﺼﺎدﻓ‪ ３‬ﭘﻴ‪ ３＋‬ﭘﻪ ﺑﺮﺧﻪ ﮐ‪ ３‬ﻣﺨﮑ‪ ３‬ﻟﻪ ﭘﻴ‪＋‬ﺪو وړاﻧﺪوﻳﻨﻪ وﮐ‪７‬و؟‬
‫ﻟﻪ ﭘﻮرﺗﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ＇ﺨﻪ ﻻﻧﺪې ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻳﺎ ﭘﺎﻳﻠﻪ ﻻس ﺗﻪ را‪＄‬ﻲ‪.‬‬
‫ﭘﺎﻳﻠﻪ‪:‬‬
‫ﻳﻮه داﺳ‪ ３‬ﭘﻴ‪＋‬ﻪ ﭼ‪ ３‬ﺗﺮ اوﺳﻪ ﻳ‪ ３‬ﭘﻪ ﺑﺸﭙ‪ ７‬ډول ﭘﺎﻳﻠﻪ ＊ﮑﺎره ﻧﻪ وي او ﭘﻪ ﻧﺎ＇ﺎﭘﻪ ډول ﭘﻴ‪＋‬ﻪ ﺷﻲ‪ ،‬د ﻧﺎ＇ﺎﭘ‪３‬‬
‫ازﻣﻴ‪＋‬ﺖ ﻳﺎ ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﺗﺠﺮﺑ‪ ３‬ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻳﺎدﻳ‪８‬ي‪.‬‬
‫د ﻫﻐﻪ ﭘﻴ‪＋‬ﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره ﭼ‪ ３‬ﺗﺼﺎﻓﻲ ﻧﻪ وي وړاﻧﺪوﻳﻨﻪ ﻣﻌﻨﺎ ﻧﻪ ﻟﺮي‪.‬‬
‫‪217‬‬
 ‫ﻣﺜﺎل‪ :‬د ﻳﻮه ！ﻮﻟﮕﻲ د ﻣﺸﺮ د ﻏﻮره ﮐﻮﻟﻮ ﻟﭙﺎره د ﭘﻨ‪％‬ﻮ ﻋﻼﻗﻪ ﻟﺮوﻧﮑﻮ زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ)ﺣﺴﻦ‪ ،‬زﻟﻤﻰ‪ ،‬ﺧﻴﺒﺮ‪،‬‬
‫اﻧﻮر او زﻣﺮى( ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ د ﭘﭽ‪ ３‬اﭼﻮﻟﻮ ﻟﭙﺎره د ﮐﺎﻏﺬ ﭘﻪ وړو وړو ﭘﺎ‪１‬ﻮ ﮐ‪ ３‬ﻟﻴﮑﻮ او ﭘﻪ ﻳﻮه ﺟﻌﺒﻪ ﮐ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬اﭼﻮو‬
‫ﻟﻪ ﺟﻌﺒ‪＇ ３‬ﺨﻪ ﻳﻮه ﭘﺎ‪１‬ﻪ ﭼ‪ ３‬د ﻳﻮه ﮐﺎﻧﺪﻳﺪ ﻧﻮم ﭘﺮې ﻟﻴﮑﻞ ﺷﻮى دى‪ ،‬را اﺧﻠﻮ دا ﮐﺎر ﻳﻮه ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﺗﺠﺮﺑﻪ‬
‫ده‪.‬‬
‫ﮐﻪ ﭘﻨ‪％‬ﻪ ﺗﻨﻪ ﮐﺎﻧﺪﻳﺪان ﻧﻪ وي او ﻳﻮازې ﻳﻮ ﺗﻦ د ﻣﺜﺎل ﭘﻪ ډول ﺧﻴﺒﺮ ﮐﺎﻧﺪﻳﺪ وي اﻳﺎ وﻳﻼى ﺷﺊ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ دې‬
‫ﺣﺎﻟﺖ ﮐ‪ ３‬ﻫﻢ دا ﻳﻮه ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﺗﺠﺮﺑﻪ ده؟‬
‫ﻧﻪ‪＄ ،‬ﮑﻪ ﭼ‪ ３‬ﭘﺎﻳﻠﻪ ﻳ‪＊ ３‬ﮑﺎره ده او وړاﻧﺪوﻳﻨﻪ ﻣﺨﮑ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣﺨﮑ‪＊ ３‬ﮑﺎره ده‪.‬‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫‪ -1‬اﻳﺎ د ﻳﻮې داﺳ‪ ３‬روﭘ‪ ９‬ﭘﻮرﺗﻪ اﭼﻮل ﭼ‪ ３‬دواړه ﺧﻮاوې ﻳ‪ ３‬ﻳﻮ ﺷﺎن وي ﮐﻴﺪاى ﺷﻲ ﻳﻮه ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﭘﻴ‪＋‬ﻪ‬
‫وي؟ ﮐﻪ ﻧﻪ ﻧﻮ وﻟﻲ؟‬
‫‪ -2‬اﻳﺎ د ﺧﻠﮑﻮ د ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﻮ ﭘ＂ﻮ راﻳﻮ ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ د وﻟﺲ ﻣﺸﺮ ！ﺎﮐﻞ‪ ،‬ﮐﻴﺪاى ﺷﻲ ﭼ‪ ３‬ﻳﻮه ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﭘﻴ‪＋‬ﻪ‬
‫وي؟‬
‫‪ -3‬ﻟﻪ ﺧﭙﻞ ور‪＄‬ﻨﻲ ژوﻧﺪ ＇ﺨﻪ د ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﭘﻴ‪ ３＋‬دوه ﻣﺜﺎﻟﻮﻧﻪ د ﻧﻤﻮﻧ‪ ３‬ﭘﻪ ډول وواﻳﺎﺳﺖ؟‬
‫‪...............................................‬‬ ‫‪(a‬‬
‫‪...............................................‬‬ ‫‪(b‬‬
‫ﮐﻪ د ﻳﻮې ﺟﻌﺒ‪ ３‬ﻧﻪ ﭼ‪ ３‬درې د ﺷﻨﻪ رﻧ‪ ，‬ﭘﻨ‪６‬وﺳﻮﻧﻪ ﻟﺮي‪ ،‬ﻳﻮ راواﺧﻠﻮ‪ ،‬ﮐﻴﺪاى ﺷﻲ و واﻳﻮ ﭼ‪ ３‬دا ﻳﻮه‬
‫ﻧﺎ＇ﺎﭘﻪ ازﻣﻴ‪＋‬ﺖ ﻳﺎ ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﺗﺠﺮﺑﻪ ده؟‬
‫‪218‬‬
 ‫د ﻧﺘﻴﺠ‪ ３‬ﻳﺎ د ﻧﻤﻮﻧ‪ ３‬ﻓﻀﺎ‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﻪ ＇ﻪ وي ﻣﺦ )ﺧﻂ( ﻳﺎ‬
‫ﺷﺎ )ﺷ‪５‬ﺮ( ﮐﻮم ﻳﻮ؟‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫‪ t‬اﻳﺎ د روﭘ‪ ９‬اﭼﻮل ﻳﻮه ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﺗﺠﺮﺑﻪ ده؟‬
‫‪ t‬اﻳﺎ وﻳﻼى ﺷﺊ ﭼ‪ ３‬روﭘ‪ ９‬ﺑﻪ ﭘﻪ ﻣﺦ راﺷﻲ؟‬
‫‪ t‬ﮐﻪ روﭘ‪ ９‬ﭘﻪ ﻣﺦ ﻳﺎ ﺧﻂ را ﻧﻪ ﺷﻲ‪ ،‬ﻧﻮ ＇ﻪ ﺑﻪ وﺷﻲ؟‬
‫‪ t‬اﻳﺎ د دوو ﺣﺎﻟﺘﻮ ﺳﺮﺑ‪５‬ﺮه ) ﻣﺦ ﻳﺎ ﺷﺎ ＇ﺨﻪ( در‪４‬ﻢ ﺣﺎﻟﺖ ﻫﻢ ﺷﺘﻪ دى؟‬
‫‪ t‬ﻧﻮ وواﻳﺎﺳﺖ ﭼ‪ ３‬ازﻣﻴ‪＋‬ﺖ )ﺗﺠﺮﺑﻪ( ＇ﻮ ﺷﻮﻧ‪ ３‬ﭘﺎﻳﻠ‪ ３‬ﻟﺮي؟‬
‫‪ t‬د ﻳﻮې ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﺗﺠﺮﺑ‪ ３‬ﺷﻮﻧ‪ ３‬ﭘﺎﻳﻠ‪ ３‬د ﺳ＀ د ﻋﻼﻣ‪ ３‬ﭘﻪ داﺧﻞ ﮐ‪ ３‬وﻟﻴﮑﺊ‪.‬‬
‫د ﭘﻮرﺗﻨﻲ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﭘﻪ ﺳﺮﺗﻪ رﺳﻮﻟﻮ ﮐ‪ ３‬ﻻﻧﺪې ﻧﺘﻴﺠ‪ ３‬ﺗﻪ رﺳﻴ‪８‬و‪.‬‬
‫ﭘﺎﻳﻠﻪ‪:‬‬
‫د ﻳﻮ ﺗﺼﺎدﻓﻲ ازﻣﻴ‪＋‬ﺖ ！ﻮﻟ‪ ３‬ﺷﻮﻧ‪)３‬ﻣﻤﮑﻨ‪ (３‬ﭘﺎﻳﻠ‪)３‬ﻧﺘﻴﺠ‪ (３‬د ﻳﻮې ﻣﺠﻤﻮﻋﻲ ﻳﺎ ﺳ＀ )‪ (Set‬ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ‬
‫＊ﮑﺎره ﮐﻮﻻى ﺷﻮ ﭼ‪ ３‬د ﻧﻤﻮﻧ‪ ３‬د ﻓﻀﺎ ﭘﻪ ﻧﻮم ﻳﺎد‪８４‬ي‪ .‬ﻳﻮه د ﻧﻤﻮﻧ‪ ３‬ﻓﻀﺎ ﭘﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ډول ﭘﻪ ‪ S‬ﺳﺮه‬
‫＊ﻮدل ﮐ‪８５‬ي‪.‬‬
‫د ﻧﻤﻮﻧ‪ ３‬د ﻓﻀﺎ ﻫﺮ ﻏ‪７‬ى )ﻋﻀﻮ( دﻫﻤﺎﻏﻪ ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﺗﺠﺮﺑﻲ ﻳﻮه ﺷﻮﻧ‪ ３‬ﭘﺎﻳﻠﻪ ده ﭼ‪ ３‬د ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻴﻮ ﭘﻴ‪＋‬ﻮ ﭘﻪ‬
‫ﻧﺎﻣﻪ ﻳﺎدﻳ‪８‬ي‪.‬‬
‫‪219‬‬
 ‫ﻣﺜﺎل‪ :‬د ‪ 3‬ﻣﺘﺮو ﭘﻪ ﻓﺎ‪請‬ﻠﻪ د ﻳﻮې داﻳﺮوي ﺗﺨﺘ‪ ３‬ﺳﻄﺤﻪ ﭘﻪ ﻏﺸﻲ وﻟﻮ‪ ،‬ﻟﮑﻪ‬
‫ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﺨﺎﻣﺦ ﺷﮑﻞ ﮐ‪＊ ３‬ﻮدل ﺷﻮى‪ ،‬داﻳﺮه ﭘﻪ ＇ﻮ ﺑﻴﻠﻮ ﺑﻴﻠﻮ ﺑﺮﺧﻮ وﻳﺸﻞ‬
‫ﺷﻮې ده‪ .‬ﮐﻪ ﻏﺸﻲ د ‪ 3،2،1‬او ‪ 6‬ﭘﻪ ﻋﺪدوﻧﻮ وﻟ‪／‬ﻴ‪８‬ي او ﻫﻐﻪ ﻋﺪدﭼ‪３‬‬
‫ﻏﺸﻰ ﭘﺮې وﻟ‪／‬ﻴ‪８‬ي د ﻧﺘﻴﺠ‪ ３‬ﭘﻪ ‪請‬ﻔﺖ وﻟﻴﮑﻮ‪ ،‬ﮐﻪ ﭼ‪５‬ﺮې ﻏﺸﻰ ﻟﻪ داﻳﺮې‬
‫＇ﺨﻪ د ﺑﺎﻧﺪې وﻟﮕﻴ‪８‬ي ﭘﺎﻳﻠ‪ ３‬ﺗﻪ ‪請‬ﻔﺮ ﻧﻤﺮه ورﮐﻮل ﮐﻴ‪８‬ي‪.‬‬
‫ﭘﻪ دې اﺳﺎس د اﻣﮑﺎن ﻟﺮوﻧﮑﻮ ﭘﺎﻳﻠﻮ ﺷﻤ‪５‬ﺮ ﭘﻨ‪％‬ﻪ ﻋﺪدوﻧﻪ دي ﭼ‪ ３‬د ﻧﻤﻮﻧ‪３‬‬
‫ﻓﻀﺎﻳ‪ ３‬ﻋﺒﺎرت ده ﻟﻪ‪:‬‬
‫}‪S = {0,1, 2,3, 6‬‬
‫ﭘﻪ ﺷﮑﻞ ﮐ‪ ３‬د داﻳﺮې ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬ﺑﺮﺧ‪ ３‬دوه ‪＄‬ﻠ‪ ３‬د ﻳﻮه ﻋﺪد ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ ＊ﻮدل ﺷﻮي دى‪ ،‬ﻟﮑﻪ د ‪ 2‬ﻋﺪد‪ ،‬دا‬
‫ﺧﺒﺮه د ‪ 2‬ﻋﺪد د ﻟ‪／‬ﻴﺪو ﭼﺎﻧﺲ زﻳﺎﺗﻮي‪ ،‬ﻟﻴﮑﻦ دواړه ﭘﺎﻳﻠ‪ ３‬ﻳﻮ ﻟﻪ ﺑﻠﻪ ﺗﻮﭘﻴﺮ ﻧﻪ ﻟﺮي‪.‬‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫‪ -1‬د ﻣﺨﺎﻣﺦ ﺷﮑﻞ ﭘﻪ ﺷﺎن ﭘﻪ ﻳﻮه ﮐ（ﻮړه ﮐ‪ ３‬اﺗﻪ ﻳﻮ ﺷﺎن ﭘﻨ‪６‬وﺳﻮﻧﻪ ﭼ‪３‬‬
‫ﺑﻴﻼﺑﻴﻞ )ﻣﺨﺘﻠﻒ( ﻋﺪدوﻧﻪ ﭘﺮې ﻟﻴﮑﻞ ﺷﻮي دي ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬وﻧﻴﺴﺊ‪،‬‬
‫‪13‬‬ ‫ﮐﻠﻪ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﭘ＂ﻮ ﺳﺘﺮ‪－‬ﻮ ﭘﻪ ﺗﺼﺎدﻓﻲ ډول ﻟﻪ ﮐ（ﻮړې ＇ﺨﻪ ﻳﻮ ﭘ‪２‬ﺪوس را‬
‫‪12‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪8‬‬ ‫واﺧﻴﺴﺘﻞ ﺷﻲ اﻳﺎ اﻣﮑﺎن ﻟﺮي ﻟﻪ ﮐ（ﻮړې ＇ﺨﻪ داﺳ‪ ３‬ﭘﻨ‪６‬وس ﭼ‪ ３‬د‬
‫‪17‬‬
‫‪6 4 5‬‬ ‫‪ 50‬ﻋﺪد ﭘﺮې ﻟﻴﮑﻞ ﺷﻮى وي راووزي؟‬
‫ﮐــﻪ ﭼﻴــﺮې ‪＄‬ــﻮاب ﻣﻮ)ﻧــﻪ( وي‪ ،‬ﻧــﻮ د ﻧﻤﻮﻧ‪ ３‬ﻓﻀــﺎاو د اﻣــﮑﺎن ﻟﺮوﻧﮑﻮ‬
‫ﭘﺎﻳﻠﻮ)ﻧﺘﻴﺠﻮ( ﺷﻤ‪５‬ﺮ وواﻳﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬د ﻧﻤﻮﻧ‪ ３‬ﻓﻀﺎ اود اﻣﮑﺎن ﻟﺮوﻧﮑﻮ ﭘﺎﻳﻠﻮ ﺷﻤ‪５‬ﺮ د ﻳﻮ رﻣﻞ داﭼﻮﻟﻮ ﻟﻪ ﭘﺎره وﻟﻴﮑﺊ‪.‬‬
‫‪220‬‬
 ‫ﻧﻈﺮي اﺣﺘﻤﺎل‬
‫اﻧﻮر اوو‬
‫ﭘﻪ ﻳﻮ ﺗﻴﺮ ﻣﺜﺎل ﮐ‪ ３‬ﺣﺴﻦ‪ ،‬زﻟﻤﻰ‪ ،‬ﺧﻴﺒﺮ ر‬
‫زﻣﺮي د ﺧﭙﻞ ！ﻮﻟﮕﻲ د ﻣﺸﺮۍ ﻟﭙﺎره ‪＄‬ﺎﻧﻮﻧﻪ ﮐﺎﻧﺪﻳﺪﺪ‬
‫ﺪﻳﺪ‬
‫ﮐ‪７‬ي وو‪.‬‬
‫ﺷﻲ؟‬
‫اﻳﺎ دا اﺣﺘﻤﺎل ﺷﺘﻪ دى ﭼ‪ ３‬زﻟﻤﻰ ‪＂－‬ﻮوﻧﮑﻰ ﻲ؟‬
‫د اﻧﻮر د ﮔ＂ﻨ‪ ３‬اﺣﺘﻤﺎل ＇ﻮﻣﺮه دى؟‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫د ﻳﻮ رﻣﻞ د داﻧ‪ ３‬د اﭼﻮﻟﻮ د ﺗﺠﺮﺑ‪ ３‬ﻓﻀﺎ ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬وﻧﻴﺴﺊ‪،‬‬
‫ﺷﻮﻧ‪ ３‬ﭘﺎﻳﻠ‪ ３‬ﻋﺒﺎرت دي ﻟﻪ‪:‬‬
‫‪ t‬د ﺗﺠﺮﺑ‪ ３‬د ﻧﻤﻮﻧ‪ ３‬ﻓﻀﺎ وﻟﻴﮑﺊ‪.‬‬
‫‪ t‬د ﻣﻤﮑﻨﻮ ﻧﺘﻴﺠﻮ ﺷﻤﻴﺮ ＇ﻮ دى؟‬
‫‪ t‬ﻟﻴﺪل ﮐﻴ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ رﻣﻞ د ‪ 6‬اﻣﮑﺎن ﻟﺮوﻧﮑﻮ ﺣﺎﻟﺘﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﻳﻮ‬
‫ﺣﺎﻟﺖ ﻳ‪ ３‬د ‪ 2‬د ﻋﺪد ＊ﮑﺎره ﮐﻴﺪل دي‪ ،‬دا اﺣﺘﻤﺎل د ﻳﻮ ﮐﺴﺮ‬
‫ﭘﻪ ﺷﮑﻞ وﻟﻴﮑﺊ‪.‬‬
‫‪ t‬آﻳﺎ د رﻣﻞ د )‪ (1‬او )‪ (2‬ﻋﺪدوﻧﻮ د ＊ﮑﺎره ﮐﻴﺪو اﺣﺘﻤﺎل ﺳﺮه ﺑﺮاﺑﺮ دي‪.‬‬
‫‪ t‬د رﻣﻞ د داﻧ‪ ３‬د ﻫﺮ ﻋﺪد د راﺗﻠﻮ اﺣﺘﻤﺎل ＇ﻮﻣﺮه دى؟‬
‫‪ t‬د رﻣﻞ ＇ﻮ ﻋﺪدوﻧﻪ ﺟﻔﺖ دي؟ ددې اﺣﺘﻤﺎل ﭼ‪ ３‬ﺟﻔﺖ ﻋﺪد ＊ﮑﺎره ﺷﻲ د ﻳﻮه ﮐﺴﺮ ﭘﻪ ﺷﮑﻞ‬
‫وﻟﻴﮑﺊ‪.‬‬
‫د ﭘﻮرﺗﻨﻴﻮ ﭘﻴ‪＋‬ﻮ د اﺣﺘﻤﺎل ﭘﻪ ﭘﻴﺪا ﮐﻮﻟﻮ ﮐ‪ ３‬د ﭘﺎم وړ ﭘﺎﻳﻠ‪ ،３‬د ﻣﺴﺎﻋﺪو)ﺑﺮاﺑﺮو( ﺣﺎﻟﺘﻮﻧﻮ د ﺷﻤ‪５‬ﺮ رﻗﻤﻮﻧﻪ د‬
‫ﮐﺴﺮ ﭘﻪ ‪請‬ﻮرت ﮐ‪ ３‬ﻟﻴﮑﻞ ﮐﻴ‪８‬ي‪.‬‬
‫ﻟﻪ ﭘﻮرﺗﻨﻴﻮ ﺣﺎﻟﺘﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﮐﻮﻻى ﺷﻮ ﭼ‪ ３‬ﻻﻧﺪې ﻧﺘﻴﺠﻪ ﭘﻪ ﻻس راوړو‪:‬‬
‫ﭘﺎﻳﻠﻪ‪:‬‬
‫د ﻳﻮې ﭘﻴ‪ ３＋‬اﺣﺘﻤﺎل ﮐﻮﻻى ﺷﻮ د ﻻﻧﺪې ﮐﺴﺮ ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ ﭘﻪ ﻻس راوړو‪.‬‬
‫د ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﭘﻴ‪ ３＋‬دﻣﺴﺎﻋﺪ ﺣﺎﻟﺘﻮﻧﻮﺷﻤ‪５‬ﺮ‬
‫= د ﻳﻮې ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﭘﻴ‪ ３＋‬ﻳﺎ ﻳﻮې ﻧﺘﻴﺠ‪ ３‬اﺣﺘﻤﺎل‬
‫د ﺗﺠﺮﺑ‪ ３‬د ！ﻮﻟﻮ ﭘﺎﻳﻠﻮد ﺣﺎﻟﺘﻮﻧﻮ ﺷﻤ‪５‬ﺮ‬
‫‪221‬‬
 ‫ﻣﺜﺎﻝ‪ :‬ﭘﻪ ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﮐ‪ ３‬د ﻳﻮې داﻧ‪ ３‬رﻣﻞ اﭼﻮل ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬وﻧﻴﺴﺊ‪ ،‬د ﻻﻧﺪې ﭘ‪＋５‬ﻮ اﺣﺘﻤﺎل ﭘﻴﺪا‬
‫ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪ - a‬ﮐﻪ د رﻣﻞ ﺷﻤ‪５‬ﺮه ﻃﺎﻗﻪ وي‪.‬‬
‫‪ - b‬ﮐﻪ د رﻣﻞ ﺷﻤ‪５‬ﺮه ‪ 5‬وي‬
‫‪ - c‬ﮐﻪ د رﻣﻞ ﺷﻤ‪５‬ﺮه ‪ 8‬وي‬
‫‪ - d‬د رﻣﻞ د داﻧ‪ ３‬ﺷﻤ‪５‬ﺮه د )‪ (1‬او ﻳﺎ ﻟﻪ ﻳﻮه ＇ﺨﻪ ﻟﻮﻳﻪ وي‪.‬‬
‫ﺣﻞ‪ :‬ﭘﻮﻫﻴ‪８‬و ﭼ‪！ ３‬ﻮل ﻣﻤﮑﻦ ﺣﺎﻟﺘﻮﻧﻪ ‪ 6‬دى د اﺣﺘﻤﺎل د ﺗﻌﺮﻳﻒ ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬ﻧﻴﻮﻟﻮ ﺳﺮه ﻟﺮو ﭼ‪:３‬‬
‫‪ (a‬ﭘﻪ دې ﺣﺎﻟﺖ ﮐ‪ ３‬ﻣﺴﺎﻋﺪ ﺣﺎﻟﺘﻮﻧﻪ ‪ 3‬دي ﻧﻮ‪:‬‬
‫‪) = 3 = 1 = 50%‬د دې اﺣﺘﻤﺎل ﭼ‪ ３‬د رﻣﻞ ﺷﻤ‪５‬ﺮه ﻃﺎﻗﻪ وي(‬
‫‪6‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪ (b‬ﭘﻪ دې ﺣﺎﻟﺖ ﮐ‪ ３‬ﻣﺴﺎﻋﺪ ﺣﺎﻟﺘﻮﻧﻪ )‪ (1‬ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي دي ﻧﻮ‪:‬‬
‫‪) = 1 = 0,167 = 16,7%‬د دې اﺣﺘﻤﺎل ﭼ‪ ３‬د رﻣﻞ ﺷﻤ‪５‬ﺮه ‪ 5‬وي(‬
‫‪6‬‬
‫‪ (c‬د )‪ (8‬د ﻋﺪد ﻟﻪ ﭘﺎره ﻣﺴﺎﻋﺪ ﺣﺎﻟﺘﻮﻧﻪ ﻧﺸﺘﻪ دى ﻧﻮ‪:‬‬
‫‪) = 0 = 0 = 0%‬ددې اﺣﺘﻤﺎل ﭼ‪ ３‬د رﻣﻞ ﺷﻤ‪５‬ﺮه ‪ 8‬وي(‬
‫‪6‬‬
‫‪ (d‬ﻣﻤﮑﻦ ﺣﺎﻟﺘﻮﻧﻪ ﭘﻪ دې ‪請‬ﻮرت ﮐ‪ 6 ３‬ﻋﺪدوﻧﻪ دي ﻧﻮ‪:‬‬
‫‪6‬‬
‫= )د دې اﺣﺘﻤﺎل ﭼ‪ ３‬رﻣﻞ ﺷﻤ‪５‬ﺮه )‪ (1‬او ﻳﺎ ﻟﻪ )‪＇ (1‬ﺨﻪ ﻟﻮى وي(‬ ‫‪= 1 = 100%‬‬
‫‪6‬‬
‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫‪ -1‬د ﻳﻮه ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ ﻟﻪ ‪ 12‬ﻫﻠﮑﺎﻧﻮ زده ﮐﻮوﻧﮑﻮاو ‪ 6‬ﻧﺠﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ ‪ 1‬ﺗﻦ د ﻣﺸﺮ ﭘﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ ﭘﻪ ﭘﭽ‪！ ３‬ﺎﮐﻞ‬
‫ﮐﻴ‪８‬ي‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎل ﺑﻪ ＇ﻮﻣﺮه وي ﮐﻪ‪:‬‬
‫‪ (a‬د زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﻣﺸﺮه‪ ،‬ﻳﻮه ﺟﻠ‪ ９‬وي‬
‫‪ (b‬د زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﻣﺸﺮ‪ ،‬ﻳﻮ ﻫﻠﮏ وي‪.‬‬
‫‪ -2‬ﭘﻪ ﻳﻮه ﺟﻌﺒﻪ ﮐ‪ ３‬درې ﺷﻨﻪ‪ ،‬دوه ژ‪ ７４‬او ﻳﻮ ﺳﻮر ﭘﻨ‪６‬وﺳﻮﻧﻪ ﭘﺮاﺗﻪ دي‪ .‬ﮐﻪ ﭘﻪ ﻧﺎ＇ﺎﭘﻰ ﻳﺎ ﺗﺼﺎدﻓﻲ ډول ﻟﻪ‬
‫ﺟﻌﺒ‪ ３‬ﻧﻪ ﻳﻮ ﭘﻨ‪６‬وس راوﺑﺎﺳﻮ‪ ،‬د ﻻﻧﺪې ﭘﻴ‪＋‬ﻮ اﺣﺘﻤﺎل ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪:‬‬
‫‪ (a‬د دې اﺣﺘﻤﺎل ﭼ‪ ３‬ﭘﻨ‪６‬وس ﺷﻴﻦ وي‪.‬‬
‫‪ (b‬ددې اﺣﺘﻤﺎل ﭼ‪ ３‬ﭘﻨ‪６‬وس ژ‪ ７４‬وي‪.‬‬
‫‪ (c‬ددې اﺣﺘﻤﺎل ﭼ‪ ３‬ﺗﻮر وي‪.‬‬
‫‪ -3‬د ﻳﻮې روﭘ‪ ９‬د اﭼﻮﻟﻮ ﭘﻪ ﻧﺎ＇ﺎﭘﻰ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﮐ‪ ３‬د ﻻﻧﺪې ﭘ‪＋５‬ﻮ اﺣﺘﻤﺎل ﭘﻪ ﻻس راوړئ‪.‬‬
‫‪ (a‬روﭘ‪ ９‬ﭘﻪ ﻣﺦ را‪＄‬ﻲ‬
‫‪ (b‬روﭘ‪ ９‬ﻧﻪ ﭘﻪ ﻣﺦ را‪＄‬ﻲ اوﻧﻪ ﭘﻪ ﺷﺎ)＇＀(‪.‬‬
‫‪222‬‬
 ‫د اﺗﻢ ＇ﭙﺮﮐﻰ ﻟﻨ‪６‬ﻳﺰ‬
‫ﭼﺎﻧﺲ‪ :‬د ﻫﻐﻮ ﭘﻴ‪＋‬ﻮ د واړﻧﺪوﻳﻨ‪ ３‬ﻟﭙﺎره ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﻋﺪدي ﺷﮑﻞ د ا！ﮑﻞ وړ ﻧﻪ وي‪ ،‬د ﭼﺎﻧﺲ ﻟﻪ ﮐﻠﻤ‪３‬‬
‫＇ﺨﻪ ‪＂－‬ﻪ اﺧﻴﺴﺘﻞ ﮐﻴ‪８‬ي‪ .‬د ﻳﻮې ﭘﻴ‪ ３＋‬د وړاﻧﺪ وﻳﻨ‪ ３‬ﻟﭙﺎره دﭼﺎﻧﺲ دﮐﻠﻤ‪ ３‬ﭘﻪ ﮐﺎروﻟﻮ ﺳﺮه‪ ،‬ﺷﻮﻧ‪،３‬‬
‫ﻧﺎﺷﻮﻧ‪ ،３‬ﺧﺎﻣﺨﺎ‪ ،‬ﻟ‪ ８‬ﭼﺎﻧﺲ‪ ،‬ډﻳﺮ ﭼﺎﻧﺲ او ﻳﺎ ﭼﺎﻧﺲ ﻧﻪ ﻟﺮي ﮐﻠﻤ‪ ３‬ﮐﺎرول ﮐﻴ‪８‬ي‪.‬‬
‫د ﻣﺜﺎل ﭘﻪ ډول‪:‬‬
‫‪ -1‬دﻫﺮات او ﻟﻐﻤﺎن ﺗﺮ ﻣﻨ‪ ＃‬ﻓﺎ‪請‬ﻠﻪ ﭘﻪ ﻳﻮ ﺳﺎﻋﺖ ﮐ‪ ３‬د ﻣﻮ！ﺮﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ وﻫﻠﻰ ﺷﻮ‪ ،‬ﻧﺎﺷﻮﻧ‪ ３‬ﺧﺒﺮه ده‪.‬‬
‫‪ -2‬د ﺧﺪاى)ج( ﭘﻪ ﻗﺪرت ﻫﺮې ﺷﭙ‪ ３‬ﭘﺴ‪ ３‬د ور‪ ３＄‬د راﺗﻠﻮ ﭼﺎﻧﺲ ﺧﺎﻣﺨﺎ او ﺳﻞ ﭘﻪ ﺳﻠﻮ ﮐ‪ ３‬دى‪.‬‬
‫‪ -3‬ﭘﻪ اوړي ﮐ‪ ３‬د ﺑﺎران اورﻳﺪل ﻫﻢ اﻣﮑﺎن ﻟﺮي‪.‬‬
‫اﺣﺘﻤﺎل‪ :‬ﮐﻪ ﭼﻴﺮې د ﻳﻮې ﭘﻴ‪ ３＋‬د وړاﻧﺪ وﻳﻨ‪ ３‬ﭼﺎﻧﺲ د ﻋﺪدوﻧﻮ ﻳﺎ رﻗﻤﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ و！ﺎﮐﻞ ﺷﻲ د‬
‫ﻧﺎ＇ﺎﭘﻲ ﻳﺎ ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﭘﻴ‪ ３＋‬د اﺣﺘﻤﺎل ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻳﺎدﻳ‪８‬ي‪.‬‬
‫د ﻳﻮې ﻧﺎﻣﻤﮑﻨ‪ ３‬ﭘﻴ‪ ３＋‬اﺣﺘﻤﺎل )‪ (0‬او د ﻳﻮې ﺧﺎﻣﺨﺎ ﭘﻴ‪＋‬ﻮدوﻧﮑ‪ ３‬ﭘﻴ‪ ３＋‬اﺣﺘﻤﺎل )‪ (1‬دى‪.‬‬
‫د ﻣﺜﺎل ﭘﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ‪:‬‬
‫‪ -1‬ددې اﺣﺘﻤﺎل ﭼ‪ ３‬د ﻳﻮې ﻟﻴﺴ‪ ３‬ﻣﺪﻳﺮ ﺑ‪ ３‬ﺳﻮاده وي ‪請‬ﻔﺮ دى‬
‫‪ -2‬د دې اﺣﺘﻤﺎل ﭼ‪ ３‬ﻟﻤﺮ ﻟﻪ ﺧﺘﻴ‪％‬ﻪ را ﺧﻴﮋي )‪ (1‬دى‬
‫ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﭘﻴ‪:３＋‬ﻫﻐﻪ ازﻣﻴ‪＋‬ﺖ)ﺗﺠﺮﺑﻪ( ﭼ‪ ３‬د ﺳﺮ ﺗﻪ رﺳﻮﻟﻮ ﭘﻪ وﺧﺖ ﮐ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻣﻤﮑﻨﻪ ﭘﺎﻳﻠﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﻪ ﻧﻪ‬
‫وي د ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﭘﻴ‪ ３＋‬ﭘﻪ ﻧﻮم ﻳﺎدﻳ‪８‬ي‪.‬‬
‫د ﻣﺜﺎل ﭘﻪ ډول‪:‬‬
‫‪ -1‬اﻳﺎ ﮐﻴﺪاى ﺷﻲ ﭼ‪ ３‬واړﻧﺪوﻳﻨﻪ وﮐ‪７‬و ﭼ‪ ３‬ﺳ‪ ８‬ﮐﺎل د ﮐﺎﻧﮑﻮر د ازﻣﻮﻳﻨ‪ ３‬د ﻋﺎﻟﻲ ﻧﻤﺮو ‪＂－‬ﻮﻧﮑﻲ ﺑﻪ ﻳﻮه‬
‫ﺟﻠ‪ ９‬وي؟‬
‫‪ -2‬اﻳﺎ ﮐﻮﻻى ﺷﻮ ﭼ‪ ３‬وړاﻧﺪوﻳﻨﻪ )ﭘﻴﺸﺒﻴﻨﻲ( وﮐ‪７‬و ﭼ‪ ３‬ﺳ‪８‬ﻧﻰ ژﻣﻰ ﺑﻪ د ﺧﭙﻠ‪ ３‬ﮐﻮرﻧ‪ ９‬ﺳﺮه ﺟﻼل ﺁﺑﺎد‬
‫ﺗﻪ ﻻړ ﺷﻮ‪.‬‬
‫ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﺗﺠﺮﺑﻪ‪:‬ﻫﻐﻪ ﭘﻴ‪＋‬ﻪ ﭼ‪ ３‬ﺗﺮ اوﺳﻪ ﻳ‪ ３‬ﭘﺎﻳﻠﻪ ＊ﮑﺎره ﻧﻪ وي او ﻳﺎ ﭘﻪ ﻧﺎ＇ﺎﭘ‪) ３‬ﺗﺼﺎدﻓﻲ( ډول‬
‫ﭘﻴ‪８５＋‬ي د ﻧﺎ＇ﺎﭘﻲ ازﻣﻴ‪＋‬ﺖ ﻳﺎ ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﺗﺠﺮﺑ‪ ３‬ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻳﺎدﻳ‪８‬ي‪.‬‬
‫د ﻣﺜﺎل ﭘﻪ ډول‪ :‬د ﭘﭽ‪ ３‬اﭼﻮﻟﻮ ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ د ﻳﻮه ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ د ﻣﺸﺮ ！ﺎﮐﻞ د ＇ﻮ ﮐﺎﻧﺪﻳﺪاﻧﻮ ﻟﻪ ﺟﻤﻠ‪＇ ３‬ﺨﻪ ﻳﻮه‬
‫ﻧﺎ＇ﺎﭘﻰ ﭘﻴ‪＋‬ﻪ ﻳﺎ ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﺗﺠﺮﺑﻪ ده‪.‬‬
‫ﻳﺎد ﻳﻮې روﭘ‪ ９‬اﭼﻮل ﭼ‪ ３‬ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﻪ ﻳ‪ ３‬ﺧﻂ ﻳﺎ ﺷ‪５‬ﺮ وي‪ ،‬ﻫﻢ ﻳﻮه ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﺗﺠﺮﺑﻪ ده‪.‬‬
‫ﺗﺠﺮﺑﻮي اﺣﺘﻤﺎل‪:‬ﻫﻐﻪ اﺣﺘﻤﺎل ﺗﻪ ﭼ‪ ３‬د ﻳﻮې ﺗﺠﺮﺑ‪ ３‬ﭘﻪ ﺳﺮﺗﻪ رﺳﻮﻟﻮ ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ﻋﻤﻠﻰ ډول او ﻳﺎ دﻳﻮې‬
‫ﺗﺠﺮﺑ‪ ３‬د ﭘﺎﻳﻠﻮ د ﺷﻤ‪５‬ﺮ ﻟﻪ ﻣﺨ‪ ３‬ﭘﻪ ﻻس را‪＄‬ﻲ‪ ،‬د ﺗﺠﺮوﺑﻮي اﺣﺘﻤﺎل ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻳﺎدﻳ‪８‬ي‪.‬‬
‫ﻧﻈﺮي اﺣﺘﻤﺎل‪:‬ﻫﻐﻪ اﺣﺘﻤﺎل ﭼ‪ ３‬د ﻧﻤﻮﻧ‪ ３‬ﻓﻀﺎ ﻟﻪ ﻣﺨ‪ ３‬د ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﭘﻴ‪＋‬ﻮ د ﻣﺴﺎﻋﺪو ﺣﺎﻟﺘﻮﻧﻮ ﺷﻤ‪５‬ﺮ‬
‫او د ﺗﺠﺮﺑ‪ ３‬د ﭘﺎﻳﻠﻮ د ！ﻮﻟﻮ ﺣﺎﻟﺘﻮﻧﻮ د ﺷﻤ‪５‬ﺮ ﺗﺮﻣﻨ‪ ＃‬ﻧﺴﺒﺖ د ﻧﻈﺮي اﺣﺘﻤﺎل ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻳﺎدﻳ‪８‬ي‪.‬‬
‫د ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﭘﻴ‪ ３＋‬دﻣﺴﺎﻋﺪ ﺣﺎﻟﺘﻮﻧﻮﺷﻤﻴﺮ = د ﻳﻮې ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﭘﻴ‪ ３＋‬ﻳﺎ ﻳﻮې ﭘﺎﻳﻠ‪ ３‬اﺣﺘﻤﺎل‬
‫د ﺗﺠﺮﺑ‪ ３‬د ！ﻮﻟﻮ ﭘﺎﻳﻠﻮ د ﺣﺎﻟﺘﻮﻧﻮ ﺷﻤ‪５‬ﺮ‬
‫‪223‬‬
 ‫د اﺗﻢ ﻓﺼﻞ ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫‪ -1‬ﻻﻧﺪې ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬د اﻣﮑﺎن ﻟﺮي‪ ،‬اﻣﮑﺎن ﻧﻪ ﻟﺮي او د ﺧﺎﻣﺨﺎ ﭘﻪ ﮐﻠﻤﻮ ﺳﺮه ‪ ＄‬ﻮاب ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪ t‬ﻟﻪ ورﻳ‪ ＃‬ﻟﺮوﻧﮑﻲ اﺳﻤﺎﻧﻪ ﺑﺎران اوري‪.‬‬
‫‪ t‬د ور‪ ３＄‬ﻟﻪ ﺧﻮا د ﺳﺘﻮرو ﻟﻴﺪل اﻣﮑﺎن ﻧﻪ ﻟﺮي‬
‫‪ t‬ﭘﻴﻞ ﻣﺮغ اﻟﻮزي‬
‫‪ t‬ﻣﻴ‪８‬ه ورى ﻧﻪ زﻳ‪８‬وي‪ ،‬ﻫ‪ ９／‬اﭼﻮي‪.‬‬
‫‪ -2‬د ﻳﻮې ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﺗﺠﺮﺑ‪ ３‬ﺑﻴﻠ‪／‬ﻪ )ﻣﺜﺎل( راوړئ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪ ９‬ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﭘﻴ‪＋‬ﻪ او ＇ﻮ ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﭘﻴ‪ ３＋‬ﭘﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﮐﻪ ﻳﻮه ﻧﻤﻮﻧﻮي ﻓﻀﺎ ＇ﻠﻮر ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪ ９‬ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﭘﻴ‪＋‬ﻰ وﻟﺮي‪＇ ،‬ﻮ ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﭘﻴ‪＋‬ﻰ ﻟﺮي‪ ،‬د ﻳﻮ ﻣﺜﺎل ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ‬
‫ﻳ‪ ３‬واﺿﺢ ﮐ‪７‬ئ او د ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﭘ‪＋５‬ﻮ ﻓﻬﺮﺳﺖ وﻟﻴﮑﺊ‪.‬‬
‫‪ -4‬د ﻧﺎ＇ﺎﭘﻲ ازﻣﻴ‪＋‬ﺖ)د ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﺗﺠﺮﺑ‪ (３‬ﭘﻪ ﻣﺜﺎل ﮐ‪ ３‬ډاډﻣﻨ‪ ３‬ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﭘ‪ ３＋５‬او ﻧﺎﺷﻮﻧ‪ ３‬ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﭘ‪ ３＋５‬د‬
‫ﻣﺜﺎل ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ واﺿﺢ ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪ -5‬ﻳﻮه ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ﻓﻀﺎ ＇ﻪ ﺷﻰ دى؟‬
‫ﺳﻢ ‪＄‬ﻮاب د )‪ (P‬ﭘﻪ ﺗﻮري ﺳﺮه ﭘﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫( د ﻳﻮ ازﻣﻴ‪＋‬ﺖ)ﺗﺠﺮﺑ‪ (３‬ﻫﺮه ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻧﻤﻮﻧﻮې ﻓﻀﺎ ده‬ ‫)‬
‫( ﻧﻤﻮﻧﻮي ﻓﻀﺎ ﭘﺎﻳﻠ‪ ３‬ﻧﻪ ﻟﺮي‬ ‫)‬
‫( د ﻳﻮې ﺗﺠﺮﺑ‪)３‬ازﻣﻴ‪＋‬ﺖ( د ！ﻮﻟﻮ ﻣﻤﮑﻨﻮ ﭘﺎﻳﻠﻮ ﺳ＀ دى‪.‬‬ ‫)‬
‫( ﻳﻮه د ډاډ وړ او ﻧﺎﻣﻤﮑﻨﻪ ﭘ‪＋５‬ﻪ ده‪.‬‬ ‫)‬
‫‪ -6‬ﭘﻪ ﻳﻮه ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﮐ‪ ３‬ﻫﺮه ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﭘﻴ‪＋‬ﻪ ﭘﻪ )‪ (P‬ﺳﺮه ﭘﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ﮐ‪７‬ئ‬
‫( ﻳﻮ ﻋﻨﺼﺮ د ﻧﻤﻮﻧ‪ ３‬ﻓﻀﺎ ده‬ ‫)‬
‫( د ﻧﻤﻮﻧ‪ ３‬ﻓﻀﺎ ﻳﻮ ﻓﺮﻋﻲ ﺳ＀ دى‬ ‫)‬
‫( ﭘﻪ ﻳﻮه ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﮐ‪ ３‬ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﭘﻴ‪＋‬ﻪ ﭼﺎﻧﺲ ﻧﻪ ﻟﺮي‪.‬‬ ‫)‬
‫( اﻣﮑﺎن ﻧﻪ ﻟﺮي‬ ‫)‬
‫‪ -7‬د دوو داﻧﻮ روﭘﻴﻮ ﭘﻪ اﭼﻮﻟﻮ ﮐ‪:３‬‬
‫‪ t‬د ﻧﻤﻮﻧ‪ ３‬ﻓﻀﺎ ﺟﻮړه ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪224‬‬
 ‫‪ t‬د دې اﺣﺘﻤﺎل ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ ﭼ‪ ３‬دواړه روﭘ‪ ９‬ﺷ‪５‬ﺮ وي‬
‫‪ t‬ددې اﺣﺘﻤﺎل ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ ﭼ‪ ３‬دواړه روﭘ‪ ９‬ﺧﻂ وي‬
‫‪ t‬ددې اﺣﺘﻤﺎل ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ ﭼ‪ ３‬دواړه روﭘ‪ ９‬ﻳﻮ ﺷﺎن وي‬
‫‪ -8‬ﭘﻪ ﻳﻮه ﮐ（ﻮړه ﮐ‪ ３‬ﺳﻞ ‪－‬ﻠﻮﻟﻰ دي ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ )‪＇ (1‬ﺨﻪ ﺗﺮ )‪ (100‬ﭘﻮرې ﻋﺪدوﻧﻪ ﭘﺮې ﻟﻴﮑﻞ ﺷﻮي دي‪ ،‬ﻳﻮه‬
‫‪－‬ﻠﻮﻟﻪ راﺑﺎﺳﻮ ددې اﺣﺘﻤﺎل ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ ﭼ‪:３‬‬
‫‪ t‬راوﻳﺴﺘﻞ ﺷﻮى ﻋﺪد ﭘﻪ ‪ 5‬ﭘﻮره د و‪４‬ﺶ وړ وي‬
‫‪ t‬راوﻳﺴﺘﻞ ﺷﻮى ﻋﺪد ﺟﻔﺖ وي‬
‫‪ t‬راو ﻳﺴﺘﻞ ﺷﻮى ﻋﺪد ﭘﻪ ‪ 12‬ﭘﻮره د و‪４‬ﺶ وړ وي‬
‫‪ t‬ﻋﺪد درې رﻗﻤﻲ وي‪.‬‬
‫‪ t‬ﻋﺪد ＇ﻠﻮر رﻗﻤﻲ وي‪.‬‬
‫‪225‬‬