PGS-TS PHẠM VĂN HOÀ ( Chủ biên)

TS PHƯƠNG HOÀNG KIM

ThS NGUYỄN NGỌC TRUNG

PHÂN TÍCH CHẾ ĐỘ XÁC LẬP HỆ

THỐNG ĐIỆN
TRU N G QU OC

Th ac B a
Lai Cha u
Vie t Tri S oc S on
S on La PhLaiU on g B i
Che m
H a Don g Mai aDon g
Qu ang N inh
H ai Ph ong
HOA B IN H Thu
Din ong Tin
N h oh Quan
N in h B in h
T h an h H oa
LAO
Mi e n Ba c

V in h
H a Tinh
N am Theu n
2 Mi e n Tr u n g
TH AIL AN Don g Hoi
GHI CHU
D
500kV DZ 500kV (- 2020) Qu ang Tri
500kV DZ 500kV (- 2010)
500kV DZ 500kV h ien co
220kV DZ 220kV h ien co D a N ang
Tra m 500kV (- 2020)
Tra m 500kV (- 2010)
Tra m 500kV hien co B an D oc S oi
Tra m 220kV hien co Pa am
NMTD hien co Y aly V in h Son
NMND hien co Pl ei Ku
Q uy N hon
S am B or
CAMPU CH I A K rong
B uk S on gH inh

D.N ai 3&4Di Linh N ha Tra ng

Da N h im
T h ac Mo
Tan D inh T ri A n B ao Loc
H oc Mon S ong May Di en N guy en tu
Phu Lam N h on Trach
P hu My
N ha Be
O B R ia MIEN N AM
Cai Lay
Mon
R ach G ia TrN oc a
a

NHÀ XUẤT BẢN BÁCH KHOA – HÀ NỘI

TẬP ĐOÀN ĐIỆN LỰC VIỆT NAM
TRƯỜNG ĐẠI HỌC ĐIỆN LỰC

PGS-TS PHẠM VĂN HOÀ ( Chủ biên)

TS PHƯƠNG HOÀNG KIM
ThS NGUYỄN NGỌC TRUNG

1
PHÂN TÍCH CHẾ ĐỘ XÁC LẬP HỆ
THỐNG ĐIỆN
 TÝnh to¸n thiÕt kÕ líi ®iÖn
 TÝnh to¸n chÕ ®é x¸c lËp hÖ thèng ®iÖn
 Ph©n tÝch chÕ ®é lµm viÖc cña ®êng d©y dµi
 HÖ thèng truyÒn t¶i ®iÖn xoay chiÒu linh ho¹t FACTS
 C¬ khÝ ®êng d©y

Giáo trình dùng cho sinh viên, học viên cao học các trường Đại học học kỹ
thuật, chuyên ngành Hệ thống điện

NHÀ XUẤT BẢN BÁCH KHOA – HÀ NỘI 2010

Lêi nãi ®Çu

Sự phát triển các hệ thống điện là tập trung hoá sản xuất điện năng, trên cơ sở các nhà
máy điện lớn phát triển hợp nhất thành hệ thống lớn phức tạp bao gồm cả các đường dây tải
điện cao áp và siêu cao áp. Do vậy việc tính toán thiết kế, phân tích các chế độ xác lập đối
với chúng đòi hỏi có các phương pháp tính toán hiện đại, đặc biệt lập tình tính toán bằng máy
tính; sử dụng các kỹ thuật điện tử công suất trong điều khiển nâng cao chất lượng điện cho hệ
thống truyền tải điện là yêu cầu nhất thiết đối với sinh viên, kỹ sư, học viên cao học và các
nghiên cứu viên chuyên ngành “Hệ thống điên”.
Giáo trình “ Phân tích chế độ xác lập Hệ thống điện ” sẽ cung cấp các kiến thức cơ bản
về các vấn đề nêu trên. Nội dung giáo trình được tóm tắt sơ lược qua các chương như sau:
Chương 1. Phân tích tính toán thiết kế lưới điện
Chương này giới thiệu nội dung chính cho một thiết kế lưới điện khu vực, từ đó bổ sung
một số kiến thức phục vụ cho thiết kế như: tính toán cân bằng công suất trong hệ thống điện,

2
xây dựng các phương án nối dây, chọn thiết diện dây dẫn và tính toán kinh tế-kỹ thuật để
chọn phương án tối ưu.
Chương 2. Tính toán chế độ xác lập hệ thống điện phức tạp
Nội dung của chương này là giới thiệu các hệ phương trình mô tả chế độ xác lập hệ thống
điện, các phương pháp giải hệ phương trình xác định các thông số chế độ cùng với các thuật
toán hiện đại và sơ đồ khối để lập trình cho máy tính.
Chương 3. Đường dây siêu cao áp và hệ thống truyền tải điện
Trong chương này phân tích và tính toán chế độ đường dây đồng nhất ( không có các thiết
bị bù) và hệ thống truyền tải siêu cao áp ( bao gồm các đường dây, máy biến áp và các thiết
bị bù), nêu các biện pháp bù dọc và bù ngang nâng cao hiệu quả tải điện của đường dây siêu
cao áp.
Chương 4. Hệ thống truyền tải điện xoay chiều linh hoạt FACTS
Trong chương này giới thiệu các thiết bị điện tử công suất hiện đại được cài đặt trong các
hệ thống truyền tải điện để điều khiển linh hoạt, tác động nhanh đảm bảo ổn định và nâng
cao chất lượng điện cho hệ thống điện.
Chương 5 . Tính toán cơ khí đường dây trên không
Trong chương 4 đề cập một số kiến thức cơ bản về cơ khí đường dây trên không như: tỷ tải
cơ học đối với đường dây trên không, độ võng, độ dài dây dẫn trong khoảng vượt và khoảng
cột tới hạn.
Giáo trình này được dùng cho sinh viên đại học, học viên cao học chuyên ngành hệ thống
điện trong các trường đại học, nó còn có thể hữu ích cho các nghiên cứu sinh, cán bộ kỹ thuật
và kỹ sư hoạt động trong lĩnh vực này.
Tập thể tác giả rất mong bạn đọc gửi những ý kiến nhận xét và góp ý về cuốn sách theo
địa chỉ : Phạm Văn Hoà, Trường Đại học Điện lực, 235 Hoàng Quốc Việt, Email:
hoapv@.epu.edu.vn
Xin chân thành cảm ơn.

Thay mặt tập thể tác giả

PGS-TS PHẠM VĂN HOÀ

3
 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
TIẾNG VIỆT:
CĐXL Chế độ xác lập
DSCA Đường dây siêu cao áp
HTĐ Hệ thống điện
MBA Máy biến áp
TĐK Tự động điều chỉnh kích từ
TIẾNG ANH :
BESS Battery Energy Storage System Hệ thống lưu trữ năng lượng ắc quy
FACTS Flexible AC Transmission Systems Thiết bị điều chỉnh hệ thống truyền
tải điện xoay chiều linh hoat
IPC Interphase Power Controller Thiết bị điều chỉnh công suất riêng
rẽ
IPFC Interline Power Flow Controller
MOV Metal Oxide Varistor Biến trở
PI Propotional Integral Khối tỷ lệ tích phân
POD Power Oscillation Damping Khối giảm dao động công suất
SPS Static Phase Shift Bộ chuyển bán dẫn tĩnh
SSG Static Synchronous Generator Máy phát đồng bộ tĩnh
SSSC Static Synchronous Series Thiết bị bù dọc đồng bộ tĩnh
Compensator
SVC Static Var Compensator Máy bù tĩnh điều khiển bằng
thyristor
STATCOM Static Synchronous Máy bù đồng bộ tĩnh
Compensator
TCVL Thyristor-Controlled Voatage Máy giới hạn điện áp điều khiển
Limiter bằng thyristor
TCR Thyristor Controlled Reactor Kháng điện điều chỉnh thyristor
TCPAR Thyristor-Controlled Phase Thiết bị điều chỉnh góc pha điều
Argument Regulator khiển băng thyristor
TCPST Thyristor-Controlled Phase Máy biến áp chuyển pha điều chỉnh
Shifting Transformer bằng thyristor đóng cắt
TCSC Thyristor Controlled Series Tụ bù dọc điều khiển bằng thyristor
Capacitor

4
TCSR Thyristor-Controlled Series Máy bù dọc điều khiển bằng điện
Reactor kháng
TCVL Thyristor Controlled Voltage Máy giới hạn điện áp điều khiển
Limiter bằng thyristor
TCVR Thyristor- Controlled Voltage Máy điều chỉnh điện áp đièu khiển
Regulator bằng thyristor
TSC Thyristor Switched Capacitor Bộ tụ đóng mở bằng thyristor
TSR Thyristor Switched Reactor Kháng đóng mở bằng UPFC
thyristor
TSSC Thyristor-Switched Series Máy bù dọc bằng tụ điện
TSSR Thyristor-Switched Series Reactor Máy bù dọc bằng kháng điện

UPFC Unified Power Flow Controller Thiết bị diều khiển công suất hợp
nhất

5
 Chương 1
PHÂN TÍCH TÍNH TOÁN THIẾT KẾ LƯỚI ĐIỆN
§1.1 CÁC NỘI DUNG CHÍNH CỦA THIẾT KẾ LƯỚI ĐIỆN
Nội dung chính của thiết kế lưới điện bao gồm:
- Phân tích các phụ tải điện và tính toán cân bằng công suất;
- Xây dựng các phương án nối dây, tính toán kinh tế kỹ thuật chọn phương án tối ưu;
- Chọn máy biến áp và sơ đồ nối điện chính;
- Tính toán các chế độ vận hành đối với phương án tối ưu;
- Tính toán chọn bù công suất phản kháng tại các nút phụ tải;
- Lựa chọn phương thức điều chỉnh điện áp tại các trạm biến áp;
- Tính toán các chỉ tiêu kinh tế kỹ thuật cho lưới điện.
Trong chương 1 sẽ giới thiệu một số kiến thức tổng hợp mang tính lý luận phục vụ cho
tính toán thiết kế lưới điện, còn hướng dẫn chi tiết cho các nội dung nêu trên sẽ được đê cập
trong giáo trình khác.

§1.2 TÍNH TOÁN CÂN BẰNG CÔNG SUẤT

TRONG HỆ THỐNG ĐIỆN

1.2.1 Cân bằng công suất trong trường hợp tổng quát
Đặc điểm của hệ thống điện (HTĐ) là chuyển tải tức thời điện năng từ nguồn đến hộ tiêu
thụ và không có khả năng tích trữ lại điện năng với một lượng lớn, có nghĩa là quá trình sản
xuất và tiêu thụ điện xảy ra đồng thời theo một nguyên tắc đảm bảo cân bằng công suất. Tại
từng thời điểm của chế độ xác lập của hệ thống, các nguồn phát điện phải phát ra công suất
đúng bằng công suất tiêu thụ, trong đó bao gồm cả tổn thất công suất trong lưới điện.
Xét trường hợp tổng quát HTĐ bao gồm các nhà máy điện và các phụ tải điện. Sự cân bằng
công suất phải được đảm bảo về công suất tác dụng cũng như công suất phản kháng. Vấn đề
này được xem xét cụ thể như sau:
1. Cân bằng công suất tác dụng
Sự cân bằng công suất tác dụng được thể hiện bằng phương trình cân bằng công suất như
sau:
(1.1)
trong đó
- tổng công suất tác dụng phát ra từ các nguồn;
- tổng công suất tác dụng các phụ tải ở chế độ cực đại;
m - hệ đồng thời xuất hiện các phụ tải cực đại;
- tổng tổn thất công suất tác dụng trên đường dây và máy biến áp, có thể tính gần
đúng bằng 5% của ;
- tổng công suất tác dụng tự dùng trong các nguồn phát điện, tính gần đúng bằng
10% của ;
Pdp – tổng công suất tác dụng dự phòng cho toàn hệ thống, lấy gần đúng 10% của m
.

6
 Từ phương trình cân bằng nêu trên dễ dàng xác định được tổng công suất tác dụng phát ra
từ các nguồn khi đã biết công suất tác dụng của các phụ tải.
1. Cân bằng công suất phản kháng
Sự cân bằng công suất tác dụng được thể hiện bằng phương trình cân bằng công suất
như sau:

(1.2)
trong đó :
- tổng công suất phản kháng các nguồn;

( là hệ số công suất máy phát)

- tổng công suất phản kháng phụ tải;

( là hệ số công suất phụ tải )
- tổng tổn thất công suất phản kháng trong máy biến áp, có giá trị khoảng 15%
của ;
- tổng tổn thất công suất phản khảng trên các đường dây và tổng công
suất phản kháng do chính các đường dây sinh gia. Hai đại lượng này có giá trị tương đương
nhau, do vậy có thể tính gần đúng trong tính toán cân bằng công suất là
- tổng công suất phản kháng tự dùng trong các nguồn phát điện;

( là hệ số công suất của

tự dùng).
Qdp – tổng công suất phản kháng dự phòng cho toàn hệ thống;

( là hệ số công suất của Hệ thống).

- tổng công suất bù sơ bộ. Đây là lượng công suất bù bắt buộc, gọi là bù cưỡng bức
để đảm bảo cân bằng công suất phản kháng theo phương trình cân bằng công suất (1.2).
Vậy từ phương trình cân bằng (1.2) dễ dàng xác định được tổng công suất bù cưỡng bức.
Từ lượng công suất bù tổng này đem phân chia bù tại các phụ tải theo nguyên tắc: hộ phụ tải
càng có cosφ thấp và càng xa thì càng được phân chia bù công suất phản kháng nhiều, nhưng
hệ số cosφ không được quá 0,95.
VÍ DỤ 1.1
Tổng phụ tải đã xét đến hệ số đồng thời có giá trị là (348+j215,76) MVA. Để cấp cho tổng
phụ tải này dự định xây dựng hai nhà máy nhiệt điện như sau:

Liệu hai nhà máy trên đã đảm bảo cân bằng công suất với phụ tải hay không?
Bài giải :
1.Cân bằng công suất tác dụng:

7
 Từ phương
trình cân bằng (1.1) ta có:

Với nguồn hai nhiệt điện nêu trên, khả năng phát công suất là:
3x100+3x50=450 MW
Vậy có thể kết luận được rằng hai nguồn nhiệt điện nêu trên hoàn hoàn thỏa mãn cho
phụ tải và dự phòng hệ thống.
2.Cân bằng công suất phản kháng:

Từ phương trình cân bằng (1.2) tính được công suất bù sơ bộ là:

Vậy không cần bù công suất phản kháng, tự nguồn công suất phản kháng của nhà máy
đảm bảo cấp đủ cho phụ tải.
1.2.2 Cân bằng công suất trong trường hợp nhà máy nối hệ thống
Trên thực tế rất ít khi có trường hợp thiết kế một HTĐ hoàn toàn mới, mà thường xảy ra
trường hợp thiết kế một nhà máy nối với HTĐ đã có. Trong trường hợp này việc tính toán cân
bằng công suất có đặc thù riêng của nó. Thật vậy, để cấp điện cho một số phụ tải tuận tiện
nhất là xây dựng thêm một nhà máy điện cho chúng nếu có điều kiện. Nhà máy này được kết
nối với HTĐ đã có nhằm hỗ trợ công suất cùng hệ thống: nhà máy cấp điện cho các phụ tải
không đủ thì cần thiết lấy công suất từ hệ thống về, ngược lại nếu nhà máy có công suất dư
thừa thì nó lại cấp công suất thêm cho hệ thống. Do vậy các phương trình cân bằng công suất
tác dụng cũng như công suất phản kháng còn có tham gia công suất hệ thống; cụ thể như dưới
đây.
1.Cân bằng công suất tác dụng
Phương trình cân bằng (1.1) trong trường hợp này sẽ trở thành như sau:
(1.3)
trong đó:
- công suất tác dụng phát ra từ nhà máy;
- công suất tác dụng tự dùng nhà, giá trị của nó phụ thuộc vào loại nhà máy: nhà
máy thủy điện có giá trị 0,8 đến 1,5% PF, nhà máy nhiệt điện là từ 7 đến 15% PF;
PHT – công suất lấy từ/phát về hệ thống.
Các đại lượng khác như cũ ( xem mục 1.2.1)

8
 Từ phương trình cân bằng nêu trên dễ dàng xác định được tổng công suất tác dụng lấy
từ/phát về hệ thống.
2.Cân bằng công suất phản kháng
Trong trường hợp “nhà máy-hệ thống” này phương trình cân công suất phản kháng sẽ là :

(1.4)
trong đó:
- công suất phản kháng của nhà máy;

( là hệ số công suất máy phát)

- tổng công suất phản kháng tự dùng trong các nguồn phát điện;

( là hệ số công suất của

tự dùng).
QHT – công suất lấy từ/phát về hệ thống;

( là hệ số công suất

của hệ thống, thường có giá trị khoảng 0,9)

Các đại lượng khác như cũ ( xem mục 1.2.1)
Từ phương trình cân bằng (1.4) dễ dàng xác định được tổng công suất bù sơ bộ . Từ
lượng công suất bù tổng này đem phân chia bù tại các phụ tải theo nguyên tắc: hộ phụ tải
càng có cosφ thấp và càng xa thì càng được phân chia bù công suất phản kháng nhiều, nhưng
hệ số cosφ không được quá 0,95.
VÍ DỤ 1.2
Tổng phụ tải đã xét đến hệ số đồng thời có giá trị là (362+j224) MVA.
Để cấp cho tổng phụ tải này dự định xây dựng nhà máy nhiệt điện như sau:

Nhà máy được nối với HTĐ.

Hãy tính toán cân bằng công suất
Bài giải :
1.Cân bằng công suất tác dụng:

Từ phương trình cân bằng (1.3) ta có:

2. Cân bằng công suất phản kháng:

9
 Từ phương trình cân bằng (1.4) tính được công suất bù sơ bộ là:

Vậy cần bù công suất phản kháng là 59,29MVAR.

1.2.3 Cân bằng công suất trong trường hợp trạm biến áp cấp điện cho các phụ tải.
Tại các khu vực thường thiết kế một trạm điện cấp cho các phụ tải của khu vực đó, mà trạm
điện được cấp điện từ hệ thống. Giả thiết việc cấp điện từ hệ thống cho trạm điện là không
hạn chế, tức là đáp ứng hoàn toàn công suất cho các phụ tải. Khi đó việc tính toán cân bằng
công suất tác dụng cũng như công suất phản kháng là như dưới đây.
1.Cân bằng công suất tác dụng
Trong trường hợp trạm biến cấp điện cho các phụ tải khu vực thì công suất trạm PTrạm chỉ có
cấp công suất cho các phụ tải cộng thêm tổn thất trong lưới, phần tự dùng của trạm là không
đáng kể, còn công suất dự phòng là không phải xét vì đây chỉ là cấp điện nội bộ khu vực. Do
vậy
(1.5)
2.Cân bằng công suất phản kháng.
Phương trình cân bằng công suất phản kháng trong trường hợp này đơn giản như sau:

(1.6)
trong đó :
- công suất phản kháng trạm biến áp;

( là hệ số công suất trạm biến

áp, thường lấy khoảng 0,85)

VÍ DỤ 1.3
Tổng phụ tải đã xét đến hệ số đồng thời có giá trị là (155+j96) MVA.
Các phụ tải được cấp điện từ một trạm biến áp.
Hãy xác định công suất trạm cần có để đảm bảo cấp điện cho các phụ tải.

10
 Bài giải :
1.Cân bằng công suất tác dụng:
2.Cân
bằng công suất phản kháng:

Vậy cần bù công suất phản kháng là 9,49MVAR.

§1.3 CHỌN THIẾT ĐIỆN DÂY DẪN VÀ DÂY CÁP ĐIỆN

Dây dẫn và dây cáp là một thành phần chủ yếu của lưới điện. Tiết diện dây và dây cáp
được lựa chọn theo những tiêu chuẩn kỹ thuật cũng như kinh tế. Tùy theo loại lưới điện và
cấp điện áp mà ta phải theo tiêu chuẩn nào là chính, là bắt buộc, còn tiêu chuẩn khác là phụ,
là để kiểm tra.
Sau đây sẽ giới thiệu một số chỉ tiêu về chọn thiết diện dây dẫn và áp dụng chúng loại lưới
điện.
1.3.1 Các chỉ tiêu lựa chọn tiết diện dây dẫn
1.Chọn tiết diên dây dẫn theo mật độ kinh tế của dòng điện
Mật độ kinh tế của dòng điện Jkt là một giá trị dòng mà 1mm2 dây dẫn mang tải sẽ đem lại
chi phí tính toán là nhỏ nhất. Ta sẽ xem xét chi tiết hơn về đại lượng này.
Trước hết xét vốn đầu tư đường dây V. Vốn đầu tư V phụ thuộc vào chiều dài đường dây,
cụ thể là :
(1.7)
trong đó: v0- vốn đầu tư 1km đường dây (đ/km);
- chiều dài đường dây ( km);
Vốn đầu tư v0 cho 1 km đường dây bao gồm các chí phí không liên quan đến tiết diện dây
dẫn như chi phí thăm dò, đền bù, chuẩn bị thi công, cột điện, sứ cách điện,… và chi phí tỷ lệ
thuận với tiết diện dây dẫn. Do vậy ta có thể biểu diễn V bằng biểu thức sau:
(1.7a)
trong đó: a- chi phí xây dựng 1 km đường dây phần không liên quan đến
tiết diện dây ( đ/km);
b- hệ số biễu diễn quan hệ giữa vốn đầu tư xây dựng 1 km
đường dây với tiết diện dây dẫn F (đ/km.mm2).
Phí tổn do tổn thất điện năng trên đường dây trong toàn năm được thể hiện qua công thức
sau:
(1.8)
trong đó: Imax- dòng điện làm việc max trên đường dây (A);

11
 ρ - điện trở suất của dây dẫn (Ώ.mm2/km);
- giá điện năng tổn thất (đ/kWh);
F - tiết diện dây dẫn (mm2);
- thời gian tổn thất công suất cực đại (giờ/năm).
Phí tổn vần hàng hàng năm của đường dây:
(1.9)
trong đó: avh- hệ số thể hiện chi phi hàng năm cho sửa thường kỳ đường dây hành năm,
lương công nhân,…
Vậy cuối cùng ta có hàm chi phí tính toán hàng năm:
(1.10)
trong đó: atc – hệ số thu hồi vốn tiêu chuẩn. Hệ số này thể hiện chi phí hàng năm thu hồi vốn,
còn gọi là chiết khấu hao mòn.
Từ (1.10) ta thấy rằng hàm chi phí tính toán phụ thuộc vào tiết diện dây dẫn. Để xác định
tiết diện dây dẫn đảm bảo hàm chi phí tính toán min, ta lấy đạo hàm Z tt theo F và cho triệt
tiêu, ta có:

Vậy mật độ kinh tế dòng điện là:

(1.11)

Từ công thức (1.11) có thể đưa ra một số nhận xét như sau:
1) Mật độ kinh tế của dòng điện không phụ thuộc vào điện áp của mạng;
2) Trị sô mật độ kinh tế dòng điện phụ thuộc rất nhiều yếu tố, thay đổi theo tình hình phát
triển kinh tế và chính sách của từng nước. Trị số mật độ kinh tế dòng điện có thể tra cứu
ở các tài liệu hướng dẫn thiết kế lưới điện hay tham khảo bảng 1.1
3) Từ mật độ kinh tế dòng điện có thế tính toán chọn tiế diện dây dẫn.

Bảng 1.1 Mật độ kinh tế dòng diện, A/mm

2
Loại dây dẫn Mật đô kinh tế ứng Tmax,(giờ)
1000-3000 3000-5000 >5000
1.Dây dẫn và thanh dẫn trần
- bằng đồng 2,5 2,1 1,8
- bằng nhôm,nhôm lõi thép 1,3 1,1 1,0
2.Cáp cách điên bằng giấy, lõi
- bằng đồng 3,0 2,5 2,0
- bằng nhôm 1,6 1,4 1,2
3.Cáp cách điện bằng cao su, lõi

12
 - bằng đồng 3,5 3,1 2,7
- bằng nhôm 1,9 1,7 1,6
2. Các chỉ tiêu kỹ thuật khi lựa chọn tiết diên dây dẫn
* Chỉ tiêu về vầng quang điện
Một tiết diện dây dẫn được chọn phải đảm bảo tổn thất do vầng quang là chấp nhận được.
Điều kiện này được thể hiện qua chỉ tiêu tiết diện tối thiểu hay điện áp vầng quang tối thiểu
như dưới đây.
- Chỉ tiêu tiết diện tối thiểu: tiết diện dây dẫn phải đảm lớn hơn tiết diện tối thiểu,
. Tiết diện tối thiểu Fmin theo quy định la dây dẫn AC-70 đối với điện áp định mức lưới 110
kV, AC-95 khi điện áp 220 kV.
- Chỉ tiêu điện áp vầng quang tối thiểu :

(1.12)

trong đó: m- hệ số xù xì (độ nhẵn) của dây dẫn;

(dây dẫn một sợi m=0,83÷0,98, nhiều sợi vặn xoắn m=0,83÷0,87)
r - bán kính ngoài của dây dẫn (cm);
a- khoảng cách giữa các pha của dây dẫn.
Công thức (1.12) tính Uvq áp dụng khi các dây dẫn ba pha bố trí trên đỉnh tam giác đều; Nếu
chúng đặt trên cùng mặt phẳng thì đối với pha giữa giảm 4%, còn hai pha bên tăng thêm 6%.
* Chỉ tiêu về phát nóng
Một tiết diện dây dẫn được chọn còn phải đảm bảo về chỉ tiêu phát nóng khi sự cố. Khi có
sự cố, chẳng hạn đối với mạch vòng bị sự cố một đoạn nào đó hay khi dây lộ kép bị sự cố
một lộ thì khi đó dòng điện trên dây dẫn sẽ là dòng điện cưỡng bức, lơn hơn lúc bình thường,
dây dẫn phải chịu phát nóng hơn. Vậy dân dẫn được chọn phải đảm bảo chỉ tiêu phát nóng
như sau:

(1.13)

trong đó: - dòng điện cưỡng bức lớn nhất;

Icp - dòng điện cho phép của dây dẫn trong điều kiện chuân
(nhiệt độ 250C), do nhà chế tạo cho;
k1- hệ số hiệu chỉnh theo nhiệt độ;

(1.13a)

trong đó: - nhiệt cho phép lúc bình thường, =700C;

13
 - nhiệt độ môi trường xung quanh (Việt nam =350C)
k2- hệ số xét sự đặt gần nhau của dây dẫn (nếu có), k2=0,92.
* Chỉ tiêu tổn thất điện áp
Khi một lưới điện đã được lựa chọn loại dây dẫn cũng như tiết diện của chúng thì nhất thiết
tổn thất điện áp kể từ đầu nguồn tới phụ tải xa nhất phải đảm bảo nhỏ hơn một giá trị cho
phép lúc bình thường cũng như lúc sự cố:

(1.14)

trong đó: - tổn thất điện áp lớn nhất lúc bình thường kể từ đầu
nguồn đến phụ tải xa nhất;
- tổn thất điện áp lớn nhất lúc sự cố kể từ đầu
nguồn đến phụ tải xa nhất;
- giá trị điện áp cho phép lúc bình thường, bằng khoảng
10÷12% điện áp định mức;
- giá trị điện áp cho phép lúc sự cố, bằng khoảng
18÷20% điện áp định mức;
*Chỉ tiêu về ổn định nhiệt khi ngắn mạch
Đặc trưng về nhiệt đối với dây dẫn khi ngắn mạch là nhiệt độ cuối (đơn vị là 0C) và
xung lượng nhiệt BN (đơn vị là A2sec). Cách xác định hai giá trị này sẽ được đề cập trong giáo
trình khác. Điều kiện ổn định nhiệt của dây dẫn khi ngắn mạch là:

hay hay (1.15)

trong đó: - nhiệt độ cho phép khi ngắn mạch,0C (xem bảng 1.1)
F - tiết diện dây dẫn, mm2;
IN - dòng ngắn mạch, A;
tcat- thời gian tồn tại ngắn mạch, sec;
C – Hằng số, As1/2/mm2 (xem bảng 1.2)

Bảng 1.2 Nhiệt độ cho phép khi ngắn mạch và hằng số C

Dây dẫn

Đồng trần 300

Nhôm trần 200
Cáp PVC lõi đồng 115
Cáp PVC lõi nhôm 76
Cáp XLPE lõi đồng 143
Cáp XLPE lõi nhôm 94

14
1.3.2 Lựa chọn tiết diện dây dẫn cho các loại lưới điện
1)Đường dây tải điện trên không điện áp từ 35 kV trở lên
Lựa chọn tiết diện dây dẫn trên không điện áp từ 35 kV trở lên được tiến hành qua các bước
như sau:
1. Chọn tiết diện theo mật độ kinh tế dòng điện;
2. Kiểm tra điều kiện vầng quang (đối với điện áp 110 kV trở lên);
3. Kiểm tra điều kiện phát nóng khi sự cố đường dây;
4. Tính toán tổn thất điện áp lúc bình thường và khi các sự cố.
2)Lưới điện cung cấp từ 1kV trở lên đến 35 kV
Lựa chọn tiết diện dây dẫn trên không cho lưới điện cung cấp điện áp từ 1 kV đến 35 kV
được tiến hành qua các bước như sau:
1. Chọn tiết diện theo mật độ kinh tế dòng điện;
2. Tính toán tổn thất điện áp lúc bình thường và khi các sự cố.
3. Kiểm tra điều kiện phát nóng khi sự cố đường dây;
3)Đường dây cáp điện lực
Lựa chọn tiết diện dây cáp điện được tiến hành qua các bước như sau:
1. Chọn loại cáp theo vị trí lắp đặt (trong hầm cáp, treo trên tường, chôn trong đất);
2. Chọn tiết diện cáp theo mật độ kinh tế dòng điện;
3. Kiểm tra điều kiện phát nóng lúc bình thường:

(1.16)

trong đó: - dòng điện làm việc bình thường lớn nhất lớn nhất;

Các hệ số k1,k2 được tính như đã giới thiệu trong 3.1.1, riêng đối với tính k 1 theo công
thức (1.13a) phải lấy =450C đối với Việt nam khi cáp chôn dưới đất.
4. Kiểm tra điều kiện phát nóng khi sự cố (đối với cáp lộ kép):

(1.17)

trong đó: - dòng điện cưỡng bức lớn nhất lớn nhất;
kqt - hệ số quá tải cho cáp.
Trong điều kiện làm việc bình thường dòng điện qua cáp không vượt quá 80% dòng điện
cho phép (đã hiệu chỉnh), khi sự cố có thể cho phép cáp quá tải 30% trong thời gian không
quá 5 ngày đêm; kqt=1,3.
5. Kiểm tra ổn định nhiệt khi ngắn mạch theo công thức (1.15).

§1.4 TÍNH TOÁN KINH TẾ-KỸ THUẬT CHỌN PHƯƠNG ÁN TỐI ƯU

Bài toán tính toán kinh tế-kỹ thuật để chọn phương án tối ưu trong thiết kế lưới điện rất
phong phú. Trong khuôn khổ của giáo trình này chỉ thiệu một phương pháp tính toán đơn

15
giản: phương pháp hàm chi phí tính toán không xét yếu tố thời gian, có nghĩa vốn đầu tư và
xây dựng chỉ xảy ra trong một năm và chi phí vận hành hàng năm là cố định.
Hàm chi phí tính toán được thể hiện như sau:

(1.18)

trong đó: avh- hệ số thể hiện chi phi hàng năm cho sửa thường kỳ đường dây hàng năm,
lương công nhân,…
atc - hệ số thu hồi vốn tiêu chuẩn.
V - vốn đầu tư ; (đ)
∆A - tổn thất điện năng ; (kWh)
- giá điện năng tổn thất (đ/kWh);
Trong trường hợp các phương án có cùng số lượng máy biến áp (MBA) thì trong tính toán
vốn đầu tư V chỉ xét đầu tư cho đường dây. Vốn đầu tư cho đường dây lộ đơn được tính theo
công thức:
(1.19)
trong đó: - độ dài đường dây; (km);
v0 - suất vốn dầu tư cho 1 km đường dây; đ/km
Suất vốn đầu tư cho 1 km đường dây là vốn cho kể cả khảo sát, thiết kế, thi công, dây dẫn,
móng, cột,.....
Hệ số avh có thể lấy khoảng 4%, còn hệ số atc có thể lấy khoảng 12,5%.
Tổn thất điện năng được tính theo công thức sau:
(1.20)
trong đó:
- tổn thất công suất tác dụng toàn lưới, bằng tổng tổn thất công suất tác dụng các
đoạn dây; (kWh)
- thời gian tổn thất công suất cực đại, được tính theo công thức :

(1.21)

Tmax – thời gian sử dụng công suất cực đại trong năm;
Phương án nào có hàm chi phí tính toán Z nhỏ thì là tối ưu, nếu các chỉ tiêu về kỹ thật đều
đảm bảo. Ngoài chỉ tiêu về kinh tế phương án tối ưu còn thể hiện ở các chỉ tiêu kỹ thuật: tổn
thất điện áp lúc bình thường cũng như lúc sự cố, tổn thất công suất tổng, tin cậy,.....

16
17
 Chương 2
TÍNH TOÁN CHẾ ĐỘ XÁC LẬP
HỆ THỐNG ĐIỆN PHỨC TẠP
§2.1 Tæng qu¸t chung vÒ tÝnh to¸n chÕ ®é x¸c lËp
hÖ thèng ®iÖn
2.1.1 Kh¸i qu¸t chung
Bµi to¸n tÝnh chÕ ®é x¸c lËp (C§XL) hÖ thèng ®iÖn (HT§) nh»m x¸c ®Þnh dßng c«ng
suÊt, dßng ®iÖn trªn c¸c nh¸nh vµ ®iÖn ¸p t¹i c¸c nót øng víi mçi chÕ ®é phô t¶i còng nh
c«ng suÊt ph¸t cña c¸c nguån víi c¸c tæ hîp gi¸ trÞ kh¸c nhau. §èi víi HT§ ®¬n gi¶n c«ng
viÖc tÝnh to¸n cã thÓ thùc hiÖn b»ng tay, cßn ®èi víi HT§ phøc t¹p nhiÒu nguån, nhiÒu
phô t¶i, nhiÒu cÊp ®iÖn ¸p víi cÊu tróc líi bÊt kú th× viÖc tÝnh to¸n b»ng tay kh«ng thÓ
thùc hiÖn ®îc. Khi ®ã cÇn cã c¸c ph¬ng ph¸p tÝnh lËp tr×nh theo ch¬ng tr×nh m¸y tÝnh.
TÝnh to¸n chÕ ®é x¸c lËp HT§ b»ng c¸c ch¬ng tr×nh m¸y tÝnh gåm hai vÊn ®Ò: lËp hÖ
ph¬ng tr×nh m« t¶ chÕ ®é x¸c lËp cña HT§ , gi¶i hÖ ph¬ng tr×nh. Trong ch¬ng nµy sÏ
ph©n tÝch kü lìng hai vÊn ®Ò nµy.
2.1.2 S¬ ®å thay thÕ cña hÖ thèng ®iÖn trong tÝnh to¸n ®é x¸c lËp
Ph©n tÝch chÕ ®é x¸c lËp cña hÖ thèng ®iÖn ba pha ®èi xøng ®îc tiÕn hµnh trªn s¬
®å thay thÕ mét pha cña hÖ thèng. S¬ ®å thay thÕ biÓu diÔn cÊu tróc h×nh häc vµ c¸c qu¸
tr×nh n¨ng lîng cña c¸c phÇn tö trong hÖ thèng.
C¸c phÇn tö trong hÖ thèng ®iÖn ®îc chia thµnh c¸c phÇn tö tÝch cùc vµ c¸c phÇn tö
thô ®éng.
C¸c phÇn tö tÝch cùc lµ c¸c m¸y ph¸t ®iÖn vµ c¸c phô t¶i tiªu thô ®iÖn n¨ng. C¸c phÇn
tö thô ®éng lµ c¸c ®êng d©y trªn kh«ng, c¸c ®êng d©y c¸p, c¸c m¸y biÕn ¸p trong c¸c tr¹m,
còng nh c¸c thiÕt bÞ bï nèi tiÕp vµ bï song song . TÊt c¶c c¸c phÇn tö thô ®éng ®îc gi¶
thiÕt lµ tuyÕn tÝnh.
Th«ng thêng, trong tÝnh chÕ ®é x¸c lËp, c¸c phÇn tö thô ®éng ®îc biÓu diÔn b»ng c¸c
s¬ ®å thay thÕ h×nh Õ, G .... c¸c nh¸nh cña phÇn c¸c tö thô ®éng trong s¬ ®å thay thÕ ®îc
chia thµnh c¸c nh¸nh däc vµ c¸c nh¸nh ngang. C¸c nh¸nh ngang nèi gi÷a c¸c nót s¬ ®å víi
trung tÝnh, nghÜa lµ nót cã ®iÖn thÕ b»ng kh«ng. C¸c nh¸nh däc nèi víi tÊt c¶ c¸c nót, trõ
nót cã ®iÖn thÕ b»ng kh«ng, nghÜa lµ c¸c nh¸nh däc kh«ng nèi víi trung tÝnh. C¸c nh¸nh
däc gåm cã ®iÖn trë t¸c dông vµ c¶m kh¸ng cña c¸c ®êng d©y truyÒn t¶i ®iÖn n¨ng, c¸c
cuén d©y cña c¸c m¸y biÕn ¸p vµ dung kh¸ng cña c¸c thiÕt bÞ bï nèi tiÕp. C¸c nh¸nh ngang
lµ tæng dÉn cña c¸c ®êng d©y truyÒn t¶i ®iÖn n¨ng víi ®Êt, cña c¸c kh¸ng vµ c¸c tô nèi
®Êt. trong mét sè trêng hîp, tæn thÊt c«ng suÊt trong lâi thÐp cña m¸y biÕn ¸p ®îc biÓu
diÔn b»ng tæng dÉn nèi ngang.
Trong tÊt c¶ c¸c ch¬ng tr×nh hiÖn ®¹i dïng ®Ó tÝnh to¸n chÕ ®é x¸c lËp, s¬ ®å thay thÕ
cña hÖ thèng kh«ng quy vÒ mét cÊp ®iÖn ¸p, ®ång thêi tÝnh ®Õn c¸c tû sè biÕn ®æi phøc
cña c¸c m¸y biÕn ¸p. §iÒu ®ã t¬ng øng víi gi¶ thiÕt r»ng, s¬ ®å thay thÕ cña m¸y biÕn ¸p
gåm cã tæng trë nèi däc vµ m¸y biÕn ¸p lý tëng. NÕu nh cã c¸c m¸y biÕn ¸p ®iÒu chØnh bæ
sung th× c¸c suÊt ®iÖn ®éng cña chóng ®îc tÝnh trong tû sè m¸y biÕn ¸p phøc. CÇn lu ý

18
r»ng, tÝnh chÝnh x¸c h¬n c¸c m¸y biÕn ¸p ®iÒu chØnh bæ sung lµ vÊn ®Ò phøc t¹p, kh«ng
cÇn xÐt ®Õn trong khi tÝnh c¸c chÕ ®é x¸c lËp.
C¸c phÇn tö tÝch cùc cña hÖ thèng ®iÖn lµ c¸c m¸y ph¸t trong c¸c nhµ m¸y ®iÖn, chóng
phô thuéc c«ng suÊt tua bin PT vµ suÊt ®iÖn ®éng Eq t¹o ra bëi hÖ thèng kÝch tõ. Trong tr-
êng hîp chung, cÇn cã xÐt c¸c quan hÖ bªn trong cña chÝnh m¸y ph¸t. Trong tÝnh to¸n líi
®iÖn thêng hay chØ giíi h¹n ®Õn nót ®Çu cùc m¸y ph¸t mµ ë ®ã thÓ hiÖn b»ng c«ng suÊt
ph¸t cña chóng. Thùc tÕ c¸c th«ng sè ®Çu ra cña m¸y ph¸t cã liªn quan rÊt mËt thiÕt ®Õn
c«ng suÊt tua bin vµ suÊt ®iÖn ®éng t¹o bëi kÝch tõ cña m¸y ph¸t. C¸c ph¬ng tr×nh m« t¶
mèi quan hÖ bªn trong cho mèi m¸y ph¸t lµ nh sau:

(2.1)
Trong ®ã :
- gãc lÖch pha gi÷a ®iÖn ¸p thanh c¸i ®Çu cùc m¸y ph¸t vµ s®® Eq;
- hÖ sè ®iÒu chØnh tÜnh cña thiÕt bÞ ®iÒu chØnh c«ng suÊt tua bin;
Xd,Xq- c¸c ®iÖn kh¸ng m¸y ph¸t thµnh phÇn däc vµ ngang;
Eq, EQ- c¸c s®® cña m¸y ph¸t thµnh phÇn trôc ngang vµ s®® cùc Èn;
- c¸c hÖ sè ®iÒu chØnh ®iÖn ¸p, dßng ®iÖn vµ tÇn sè;
PF, QF - c«ng suÊt t¸c dông, ph¶n kh¸ng cña m¸y ph¸t.
Khi hÖ thèng cã nhµ m¸y ®iÒu tÇn (t¹i nót c©n b»ng) tÇn sè ®îc gi÷ kh«ng ®æi
cã thÓ bá qua c¸c ph¬ng tr×nh liªn quan ®Õn c«ng suÊt t¸c dông trong
(2.1). Víi m¸y ph¸t cã Tù ®éng §iÒu chØnh KÝch tõ (T§K) t¸c ®éng m¹nh, cho phÐp chän
KU rÊt lín th× Eq thay ®æi kÞp thêi ®¶m b¶o ®é lÖch nhá gi÷a U vµ U 0, nghÜa lµ cã thÓ
coi ®iÖn ¸p ®Çu cùc m¸y ph¸t kh«ng ®æi; Khi ®ã cã thÓ bá qua ®íc c¸c ph¬ng tr×nh cã liªn
quan ®Õn QF, cã nghÜa lµ t¹i nót ®ã cã mét c«ng suÊt ph¸t ph¶n kh¸ng b×nh thêng. Víi m¸y
ph¸t cã T§K t¸c ®éng tû lÖ, s®® E’ q kh«ng ®æi sau kh¸ng ®iÖn X’d, c¸c ph¬ng tr×nh (2.1)
vÉn cã thÓ ®îc bá qua nÕu trong ph¬ng tr×nh nót ph¸t nµy ®îc tÝnh ®Õn tríc X’d, khi ®ã
Ui=E’qi
Trªn c¬ së ph©n tÝch trªn, trong tÝnh to¸n chÕ ®é x¸c lËp, c¸c m¸y ph¸t cã thÓ ®îc cho
nh sau :
1. C«ng suÊt kh«ng ®æi vÒ trÞ sè PF=const, QF=const, c¸c biÕn sÏ lµ
Trong trêng hîp nµy c«ng suÊt cña c¸c m¸y ph¸t chØ kh¸c dÊu so víi trêng hîp cho c«ng
suÊt kh«ng ®æi cña phô t¶i tiªu thô ®iÖn. Cho c«ng suÊt t¸c dông kh«ng ®æi phï hîp víi
®iÒu kiÖn lµm viÖc thùc cña m¸y ph¸t trong hÖ thèng, bëi v× c«ng suÊt t¸c dông cã thÓ gi÷
kh«ng ®æi vÒ trÞ sè do ®iÒu chØnh tÇn sè ë c¸c m¸y ph¸t. Cho c«ng suÊt ph¶n kh¸ng
kh«ng ®æi phï hîp víi c¸c chÕ ®é thùc cña hÖ thèng, do kh«ng cã c¸c thiÕt bÞ ®iÒu chØnh
c«ng suÊt ph¶n kh¸ng trong c¸c m¸y ph¸t.

19
 2. C«ng suÊt t¸c dông kh«ng ®æi vµ modul kh«ng ®æi cña ®iÖn ¸p P F=const, UF=const,
c¸c biÕn sÏ lµ
Trong trêng hîp nµy c¸c Èn sè lµ c«ng suÊt ph¶n kh¸ng vµ pha cña ®iÖn ¸p. C¸c nót nh
vËy ®îc gäi lµ nót c©n b»ng vÒ c«ng suÊt ph¶n kh¸ng. Cho modul kh«ng ®æi cña ®iÖn ¸p
vµ c«ng suÊt ph¶n kh¸ng tù do phï hîp víi c¸c ®iÒu kiÖn lµm viÖc thùc cña m¸y ph¸t hay c¸c
m¸y bï ®ång bé cã c¸c thiÕt bÞ ®iÒu chØnh ®iÖn ¸p ®Ó gi÷ cho modul ®iÖn ¸p UF=const.
3.Modul vµ pha kh«ng ®æi cña ®iÖn ¸p UF=const, dF=const, c¸c biÕn sÏ lµ
§èi víi c¸c nót nµy, c¸c Èn sè lµ c«ng suÊt t¸c dông vµ ph¶n kh¸ng, nghÜa lµ P F=var, QF=
var . Ph¬ng ph¸p cho ¸c sè liÖu ban ®Çu nh vËy phï hîp víi c¸c nót c©n b»ng vÒ c«ng suÊt
t¸c dông vµ ph¶n kh¸ng. Nh÷ng nót ®ã ®îc gäi lµ nót c©n b»ng c«ng suÊt trong hÖ thèng.
C«ng suÊt cña c¸c nót c©n b»ng ®îc x¸c ®Þnh theo ®iÒu kiÖn c©n b¨ng c«ng suÊt trong
hÖ thèng cã tÝnh ®Õn tæn thÊt c«ng suÊt trong c¸c m¹ng ®iÖn
Trong tÝnh to¸n chÕ ®é x¸c lËp cã thÓ cho mét hoÆc mét sè nót c©n b»ng. Mçi nót c©n
b»ng t¬ng øng víi mét nhµ m¸y ®iÖn ®iÒu khiÓn tÇn sè, nghÜa lµ nhµ m¸y ®iÖn sÏ ®¶m
nhËn phÇn c«ng suÊt t¸c dông kh«ng c©n b»ng vµ ®ång thêi duy tr× tÇn sè kh«ng ®æi
trong hÖ thèng. Cho mét hay mét sè nót c©n b»ng phï hîp víi gi¶ thiÕt r»ng tÇn sè trong hÖ
thèng lµ kh«ng ®æi.
Khi ph©n tÝch chÕ ®é x¸c lËp, c¸c phô t¶i ®iÖn cã thÓ ® îc biÓu diÔn
nh sau:
1. C«ng suÊt kh«ng ®æi vÒ trÞ sè P p t =const, Q p t =const, c¸c biÕn sÏ lµ

Phô t¶i cho b»ng c«ng suÊt kh«ng ®æi lµ chÝnh x¸c ®èi víi c¸c hÖ thèng ®iÖn cã ®ñ c¸c
thiÕt bÞ ®iÒu chØnh ®iÖn ¸p . Trong c¸c hÖ thèng ®ã, ®iÖn ¸p ë c¸c hé tiªu thô ®îc gi÷
kh«ng ®æi nhê sö dông réng r·i c¸c m¸y biÕn ¸p cã ®iÒu chØnh ®iÖn ¸p díi t¶i, còng nh c¸c
m¸y biÕn ¸p ®iÒu chØnh ®êng d©y hay c¸c m¸y biÕn ¸p ®iÒu chØnh bæ sung. Ngoµi ra,
cßn sö dông réng r·i c¸c ph¬ng tiÖn ®iÒu chØnh côc bé (c¸c bé tô ®iÒu khiÓn, c¸c m¸y bï
®ång bé,v,v…). Trong c¸c ®iÒu kiÖn ®ã, ®iÖn ¸p ë hé tiªu thô vµ c«ng suÊt toµn phÇn cña
phô t¶i kh«ng thay ®æi chÕ ®é. Trªn thùc tÕ, cho phô t¶i b»ng c«ng suÊt kh«ng ®æi lµ gi¶
thiÕt r»ng ®iÖn ¸p b»ng ®iÖn ¸p danh ®Þnh.
2.Dßng ®iÖn kh«ng ®æi vÒ modul vµ pha Ipt= I’pt+j I”pt= const.
Gãc pha cña dßng ®iÖn ®îc x¸c ®Þnh so víi ®iÖn ¸p nót c¬ së. Cho phô t¶i b»ng dßng
®iÖn kh«ng ®æi vµ modul vµ pha thêng ®îc sö dông trong khi ph©n tÝch chÕ ®é x¸c lËp
c¸c m¹ng ph©n phèi. Trong c¸c m¹ng cung cÊp, ®iÖn ¸p cña c¸c nót kh¸c nhau nhiÒu vÒ trÞ
sè vµ pha . V× vËy , ph¬ng ph¸p biÓu diÔn phô t¶i nµy cã thÓ dÉn ®Õn sai sè lín trong
tÝnh to¸n chÕ ®é x¸c lËp cña c¸c m¹ng cung cÊp.
3. C¸c ®êng ®Æc tÝnh tÜnh, nghÜa lµ c«ng suÊt t¸c dông vµ ph¶n kh¸ng cña phô t¶i phô
thuéc vµo ®iÖn ¸p Ppt(U),Qpt(U)

20
 BiÓu diÔn nµy ph¶n ¸nh ®Çy ®ñ nhÊt c¸c tÝnh chÊt cña phô t¶i so víi c¸c trêng hîp cho
b»ng dßng ®iÖn kh«ng ®æi hay c«ng suÊt kh«ng ®æi, nhng phøc t¹p trong khi tÝnh .
4. Tæng dÉn hay tæng trë kh«ng ®æi = Rpt+jXpt=const
C¸ch biÓu diÔn nµy t¬ng ®¬ng víi phô t¶i b»ng c¸c ®êng ®Æc tÝnh phô thuéc b×nh ph-
¬ng vµo ®iÖn ¸p. Trªn thùc tÕ, tæng dÉn hay tæng trë cña phô t¶i phô thuéc vµo gi¸ trÞ
®iÖn ¸p ®Æt vµo phô t¶i. V× vËy c¸ch biÓu diÔn nµy kh«ng ®¶m b¶o ®é chÝnh x¸c cao
cho c¸c kÕt qu¶ tÝnh to¸n.
5. Dßng ®iÖn ngÉu nhiªn trong khi ph©n tÝch chÕ ®é cña c¸c hÖ thèng ®iÖn cã bé
phËn lín phô t¶i kÐo.
§iÖn khÝ ho¸ giao th«ng lµ d¹ng ®Æc biÖt cña phô t¶i cã gi¸ trÞ vµ vÞ trÝ nèi thay ®æi
theo thêi gian. C¸c phô t¶i nµy ®îc biÓu diÔn ë d¹ng , trong ®ã q lµ ®¹i lîng ngÉu
nhiªn.
Ph©n tÝch chÕ ®é cã xÐt ®Õn tÝnh chÊt ngÉu nhiªn cña phô t¶i ®îc ¸p dông ®Ó tÝnh
chÕ ®é cña c¸c hÖ thèng cung cÊp ®iÖn cho ®êng s¾t.

§2.2 HÖ ph¬ng tr×nh m« t¶ chÕ ®é x¸c lËp hÖ thèng ®iÖn b»ng ma trËn tæng d©n ,
tæng trë
XÐt mét hÖ thèng ®iÖn (HT§) mét cÊp ®iÖn ¸p gåm n+1 nót, trong ®ã cã n nót ®éc
lËp vµ mét nót c©n b»ng ( nót thø n+1). Ngoµi ra cßn cã mét nót ®Êt ký hiÖu lµ 0 dµnh cho
c¸c nh¸nh ngang nh tô bï ngang, kh¸ng bï ngang, dung dÉn vµ ®iÖn dÉn ngang cña ®êng
d©y. Nh×n tõ khÝa c¹nh nót i nµo ®ã th× HT§ cã thÓ thÓ hiÖn ®¬n gi¶n nh trªn h×nh 2.1

I ij Yij
nh
Ji
i j; j=1,2,3,….(n+1)

I i 0
Yi 0nh
H×nh 2.1. S¬ ®å HT§ nh×n tõ khÝa c¹nh nót i

C¸c th«ng sè ghi trªn h×nh 2.1 lµ nh sau:

Ji- nguån dßng. Gi¸ trÞ d¬ng nÕu lµ nguån vµ ©m nÕu lµ t¶i; cßn ®ång thêi c¶ nguån vµ
t¶i th× lµm phÐp céng ®¹i sè;

- ®iÖn dÉn nh¸nh ij; ;

- tæng trë nh¸nh ij;

- ®iÖn dÉn ngang t¹i nót i ;

21
 - dßng ®iÖn ch¶y tõ nót i sang nót j ;
- dßng ®iÖn ch¶y tõ nót I xuèng ®Êt theo nh¸nh ®iÖn dÉn ngang.
Theo ®Þnh luËt KiÕcKhèp I ta cã :

¸p dông ®Þnh luËt KiÕcKhèp cho ®o¹n nh¸nh triÓn khai c«ng thøc trªn ta cã:

(2.2)
trong ®ã:
- ®iÖn dÉn riªng nót i : (2.2a)
- ®iÖn dÉn t¬ng hç g÷a nót i vµ j : (2.2b)
( nÕu gi÷a nót i vµ j kh«ng cã kÕt nèi th× Yij = 0 )
Tõ c«ng thøc (2.2) triÓn khai thµnh hÖ ph¬ng tr×nh ®Çy ®ñ nh sau:

(2.3)

Nh ®· nãi ë trªn trong sè (n+1),cã mét nót c©n b»ng (thêng chän nót thø n+1). Nót c©n
b»ng nµy cã gi¸ trÞ m«®un ®iÖn ¸p Ucb b»ng h»ng sè cho tríc vµ gãc lÖch còng lµ h»ng
sè cho tríc ( thêng lÊy =0). Trong khÝ ®ã gi¸ trÞ dßng cña nót c©n b»ng kh«ng
ph¶i lµ gi¸ trÞ cho tríc mµ nã chØ ®îc x¸c ®Þnh sau khi gi¶i tÝch HT§ trªn c¬ së c©n b»ng
dßng t¹i nót c©n b»ng ; b»ng tæng dßng c¸c nh¸nh ®îc nèi vµo nót c©n b»ng:

(2.4)

Nh vËy víi gi¸ trÞ dßng c¸c nót cho tríc hÖ ph¬ng tr×nh (2.3) chØ gåm n
Èn phøc . Do vËy cÇn thiÕt ®a hÖ ph¬ng tr×nh (2.3) vÒ hÖ ph¬ng tr×nh gåm
n ph¬ng tr×nh lµ ®ñ. Thùc vËy, kh«ng mÊt b¶n chÊt to¸n häc ta thÕ c¸c biÕn
b»ng biÕn , ®îc goi ®iÖn ¸p chªnh lÖch gi÷a nót i vµ c©n b»ng. Víi sù thay
thÕ biÕn nµy, tõ hÖ ph¬ng tr×nh (2.3) cã thÓ viÕt thµnh ph¬ng tr×nh (2.5) nh sau:

(2.5)
Hay viÕt díi d¹ng ma trËn ta cã:

22
 (2.5a)

ViÕt díi d¹ng ng¾n gän:

hay (2.5b)

trong ®ã : - ma trËn tæng dÉn, kÝch thíc nxn;

- ma trËn tæng trë, kÝch thíc nxn;
- ma trËn cét ®iÖn ¸p chªnh lÖch nót, kÝch thíc n;
- ma trËn cét nguån dßng nót, kÝch thíc n.
Ma trËn tæng dÉn lµ ma trËn vu«ng kÝch thíc nxn, ma trËn ®èi xøng (
), c¸c phÇn tö trªn ®êng chÐo cã gi¸ trÞ d¬ng, cßn l¹i lµ cã gi¸ trÞ ©m. Ma
trËn tæng dÉn thêng lµ ma trËn tha v× cã nhiÒu cÆp nót kh«ng cã nh¸nh nèi.
Ma trËn tæng trë lµ ma trËn nghÞch ®¶o cña ma trËn tæng dÉn, lµ ma trËn vu«ng
kÝch thíc (nxn), còng lµ ma trËn ®èi xøng ( ). Ma trËn tæng trë lµ ma trËn dÇy
®Æc (c¸c phÇn tö thêng lµ kh¸c kh«ng) v× nã lµ kÕt qu¶ cña phÐp nghÞch ®¶o cña ma trËn
tæng dÉn , chø kh«ng thÓ hiÖn g× vÒ cÊu h×nh nèi cña líi ®iÖn.
vÝ dô 2.1
Cho s¬ ®å líi ®iÖn gåm mét nguån A víi ba phô t¶i nh trªn h×nh 2.2. Nót A lµ nót c©n
b»ng cã gi¸ trÞ ®iÖn ¸p UA=Ucb=10.

A 2

H×nh 2.2. S¬ ®å l­íi ®iÖn cho vÝ dô

§iÖn trë c¸c nh¸nh : .

Dßng c¸c nót : J1=2; J2=1; J3=3.
H·y viÕt hÖ ph¬ng tr×nh biÓu diÔn b»ng ma trËn tæng dÉn .
Bµi gi¶i:

23
 §iÖn dÉn c¸c nh¸nh :

Theo c«ng thøc (2.2a) tÝnh ®iÖn dÉn riªng c¸c nót nh sau:
Y11=YA1+Y12=1+0,25=1,25 ;
Y22=Y12+Y23+YA2=0,25+0,25+0,5=1;
Y33=YA3+Y23=1+0,25=1,25
Khi ®ã ph¬ng tr×nh (2.5) sÏ lµ:

vÝ dô 2.2
Cho s¬ ®å líi ®iÖn gåm mét nguån A víi ba phô t¶i nh trªn h×nh 2.2. Nót A lµ nót c©n
b»ng cã gi¸ trÞ ®iÖn ¸p UA=Ucb . §iÖn trë c¸c nh¸nh :

Dßng c¸c nót :

H·y viÕt hÖ ph¬ng tr×nh biÓu diÔn b»ng ma trËn tæng dÉn Y.
Bµi gi¶i:
§iÖn dÉn c¸c nh¸nh :

Theo c«ng thøc (2.2a) tÝnh ®iÖn dÉn riªng c¸c nót nh sau:

Khi ®ã ph¬ng tr×nh (2.5) sÏ lµ:

24
 §2.3 HÖ ph¬ng tr×nh m« t¶ hÖ thèng ®iÖn b»ng
c«ng suÊt nót
Tõ hÖ ph¬ng tr×nh (2.3) ta thÊy ph¬ng tr×nh nót i ®îc viÕt nh sau :

C«ng suÊt t¹i nót i l µ , vËy dßng t¹i nót i ®îc viÕt qua

c«ng suÊt lµ : trong ®ã lµ c«ng suÊt, ¸p phøc liªn hîp cña

.
CÇn lu ý r»ng c¸c c«ng thøc viÕt ë trªn c¸c dßng , c«ng suÊt ®îc viÕt cho tæng ba
pha, ®iÖn ¸p lµ ®iÖn ¸p d©y, cßn tæng trë vµ tæng dÉn ®îc thÓ hiÖn cho mét
pha mµ th«i. §iÒu nµy cÇn hÕt søc lu ý ®Ó tr¸nh tÝnh to¸n sai sãt.
C¸c th«ng sè ¸p, c«ng suÊt, tæng trë vµ tæng dÉn thÓ hiÖn díi d¹ng vÐc t¬ nh trªn h×nh
2.3. Tõ h×nh 2.3 cã thÓ viÕt :

TriÓn khai tiÕp ph¬ng tr×nh nót i, nh©n c¶ hai vÕ víi ®iÖn ¸p phøc liªn hîp ®îc:

U S X
Z

Q
U” ‘
 

  U’ P R

b)
T¸ch riªng
c)
Y
a) phÇn thùc vµ phÇn ¶o ®èi víi ph¬ng tr×nh trªn ®îc c«ng thøc tÝnh cho c«ng
Û suÊt ph¶n kh¸ng nh sau :
suÊt t¸c dông vµ c«ng

(2.6) c) sè
H×nh 2.3. S¬ ®å biÓu diÔn vÐct¬ c¸c th«ng
Thay a)®iÖn ¸p; b) c«ng suÊt; c)tæng trë vµ tổng dÉn
ta cã:

25
 Khi ®ã (2.6) trë thµnh :

(2.6a)

Hay viÕt ®Ó nguyªn ®iÖn dÉn nh¸nh ta ®îc:

(2.6b)

CÇn lu ý r»ng trong c¸c c«ng thøc tÝnh trªn c¸c gi¸ trÞ gãc ph¶i ®Ó ë ®¬n vÞ Radian.
Nh vËy mét HT§ víi n nót ®éc lËp, mét nót c©n b»ng sÏ ®îc m« t¶ b»ng 2n ph¬ng tr×nh,
trong ®ã n ph¬ng tr×nh lµ c«ng suÊt t¸c dông Pi cho c¸c nót ®éc lËp, n ph¬ng tr×nh cßn l¹i
lµ c«ng suÊt ph¶n kh¸ng Qi cho c¸c nót ®éc lËp. C¸c biÕn Èn cña hÖ ph¬ng tr×nh lµ ®iÖn
¸p c¸c nót,bao gåm modun vµ gãc lÖch cña chóng: .
Nót c©n b»ng (nót thø n+1) ®iÖn ¸p cho tríc , cßn c¸c c«ng suÊt t¸c dông
Pcb vµ c«ng suÊt ph¶n kh¸ng Qcb t¹i nót c©n b»ng ®îc x¸c ®Þnh sau khi gi¶i tÝch HT§ trªn
c¬ s¬ c©n b»ng c«ng suÊt t¹i nót c©n b»ng. Gi¸ trÞ c«ng suÊt nót c©n b»ng b»ng
tæng c«ng suÊt c¸c nh¸nh nèi vµo nót c©n b»ng:

(2.7)

vÝ dô 2.3
Cho s¬ ®å líi ®iÖn gåm mét nguån A víi ba phô t¶i nh trªn h×nh 2.2. Nót A lµ nót c©n
b»ng cã gi¸ trÞ ®iÖn ¸p UA=Ucb =121kV.
§iÖn trë c¸c nh¸nh :

C«ng suÊt c¸c nót c¸c nót :

H·y viÕt hÖ ph¬ng tr×nh biÓu diÔn b»ng c«ng suÊt nót.
Bµi gi¶i:
KÕt qu¶ tõ vÝ dô 2.2 ®· tÝnh ®îc ®iÖn dÉn c¸c nh¸nh vµ ®iÖn dÉn riªng c¸c nót nh
sau :

26
 C¸c gãc bï α ®îc tÝnh theo c«ng thøc , tÝnh ®îc:

Ta cã :

Víi c¸c th«ng sè tÝnh to¸n trªn, hÖ ph¬ng tr×nh (2.6b) ®îc thay b»ng sè sÏ lµ:

Nếu UA= 121 kV thì hệ phương trình trên sẽ là:

ë trªn lµ hÖ ph¬ng tr×nh gåm 06 ph¬ng tr×nh víi 06 Èn lµ :

§2.4. mét sè m« t¶ hÖ thèng ®iÖn b»ng ma trËn GRAPH

2.4.1 Ma trËn nèi nót-nh¸nh M
Quan hÖ c¸c nót vµ nh¸nh cña mét graph(s¬ ®å) cã híng ®îc m« t¶ b»ng ma trËn nót-nh¸nh
M, mçi hµng cña nã lµ mét trong c¸c nót cña graph, cßng mçi cét lµ mét trong c¸c nh¸nh cña
graph. Mçi phÇn tö mij ë hµng i cét j sÏ cã mét trong c¸c gi¸ trÞ sau:
0 nÕu nh nh¸nh j kh«ng nèi víi nót i
mij = 1 nÕu nh dßng ®iÖn trong nh¸nh j rêi khái nót i

27
 -1 nÕu nh dßng ®iÖn trong nh¸nh j ®i vµo nót i

VÝ dô s¬ ®å líi h×nh 2.2 ®îc thÓ hiÖn b»ng graph nh trªn h×nh 2.4, ta cã ma trËn M nh
sau:
Nh¸nh 1 2 3 4 5
Nót 1 -1 0 0 1 0
2 M= 0 -1 0 -1 -1
3 0 0 -1 0 1

1
1 4

I
2
2
A
II
3 5

3
H×nh 2.4. S¬ ®å l­íi d¹ng graph

2.4.2 Ma trËn nèi vßng-nh¸nh N

Nh chóng ta ®· biÕt, nÕu nh graph cã m nh¸nh vµ n nót, th× sè vßng ®éc lËp k cña graph
b»ng : k = m-n+1.
§Ó thµnh lËp ma trËn nèi vßng-nh¸nh, cÇn tiÕn hµnh chän c¸c vßng ®éc lËp cña graph,
®¸nh sè thø tù vµ chän chiÒu ®i cho chóng.
Quan hÖ gi÷a c¸c nh¸nh vµ c¸c vßng ®éc lËp cña graph cã huíng ®uîc m« t¶ b¨ng ma
trËn nèi vßng- nh¸nh N, c¸c hµng lµ c¸c vßng ®éc lËp, cßn c¸c cét lµ c¸c nh¸nh. Mçi phÇn tö
nij ë hµng i vµ cét cã mét trong c¸c gi¸ trÞ sau:
0 nÕu nh nh¸nh j kh«ng cã trong vßng i
nij = 1 nÕu nh chiÒu nh¸nh j trïng víi chiÒu vßng i
-1 nÕu nh chiÒu nh¸nh j ngîc chiÒu vßng i
VÝ dô graph nh trªn h×nh 2.4, ta cã ma trËn N nh sau:

Nh¸nh 1 2 3 4 5

Vßng I N= 1 -1 0 1 0
II 0 1 -1 0 -1

28
 2.4.3 Mét sè m« t¶ HT§ b¨ng ma tr©n M, N
1.Ma trËn tæng dÉn Y :
(2.8)
trong ®ã : Mt – ma trËn chuyÓn vÞ cña ma trËn M
- ma trËn ®êng chÐo tæng trë, tæng dÉn nh¸nh.

VÝ dô víi s¬ ®å h×nh 2.2 vµ c¸c sè liÖu tæng trë nh¸nh ta viÕt ®îc:

2.Tæn thÊt ®iÖn ¸p trªn c¸c nh¸nh :

Tæn thÊt ®iÖn ¸p trªn c¸c nh¸nh thÓ hiÖn b»ng ma trËn cét ®îc tÝnh qua ma trËn nèi nót-
nh¸nh chuyÓn vÞ vµ ma trËn cét ®iÖn ¸p chªch lÖch c¸c nót nh sau:
(2.9)

3.Dßng ®iÖn trong c¸c nh¸nh:

29
 Dßng ®iÖn trong c¸c nh¸nh ®îc x¸c ®Þnh b»ng tÝch ma trËn ®êng chÐo tæng dÉn
nh¸nh víi ma trËn cét tæn thÊt ®iÖn ¸p c¸c nh¸nh:
(2.10)

D¹ng ®Çy ®ñ:

(2.10a)

§2.5 HÖ ph¬ng tr×nh m« t¶ chÕ ®é x¸c lËp

hÖ thèng ®iÖn khi cã nhiÒu cÊp ®iÖn ¸p
Trong HT§ gi÷a hai nót kh«ng nh÷ng chØ liªn hÖ víi nhau b»ng nh¸nh lµ d©y dÉn, mµ
chóng cßn cã thÓ b»ng nh¸nh lµ m¸y biÕn ¸p (MBA) . Trong nh¸nh MBA ngoµi th«ng sè vÒ
trë vµ kh¸ng cßn cã thªm hÖ sè tû lÖ cña MBA. S¬ ®å thay thÕ cña nh¸nh MBA lµ tæng trë
( trë RBij vµ kh¸ng XBij) ®îc tÝnh díi d¹ng «m quy theo cÊp ®iÖn ¸p phÝa cao, nèi víi
mét MBA lý tëng cã hÖ sè tû lÖ MBA K=U cao/Uthap nh trªn h×nh 2.5. Cã hai trêng hîp x¶y ra
lµ : dßng ®iÖn ®i tõ ®iÖn ¸p cao sang ®iÖn ¸p thÊp (MBA h¹ ¸p) vµ dßng ®iÖn ®i tõ
®iÖn ¸p thÊp sang ®iÖn ¸p cao (MBA t¨ng ¸p).

I ijB Z ijB
K I ijB K Z ijB U
U i U j U i j

b)
a)
H×nh 2.5. S¬ ®å thay thÕ nh¸nh MBA
a) Dßng ®iÖn tõ ®iÖn ¸p cao sang ®iÖn ¸p thÊp(MBA h¹ ¸p)
b) Dßng ®iÖn tõ ®iÖn ¸p thÊp sang ®iÖn ¸p cao(MBA t¨ng ¸p)

Chóng ta tiÕn hµnh viÕt ph¬ng tr×nh dßng- ¸p theo ®Þnh luËt «m trªn ®o¹n m¹ch cho hai
trêng hîp nµy vµ trêng hîp nh¸nh kh«ng ph¶i lµ MBA( ®êng d©y) nh sau :
- Trêng hîp dßng ®iÖn ®i tõ ®iÖn ¸p cao sang ®iÖn ¸p thÊp:

(2.11a)

- Trêng hîp dßng ®iÖn ®i tõ ®iÖn ¸p th©p sang ®iÖn ¸p cao:

30
 (2.11b)

- Nhánh không phải là MBA (nhánh đường dây) :

(2.11c)

Xét một nút i bất kỳ, có thể bao gồm nguồn dòng J i và nối với các nút j bằng các loại
nhánh: đất, đường dây, MBA tăng áp, MBA hạ áp (hình 2.6).

 I ijB Z ijB
K
U
U i
j

J i  I ijB K Z ijB U
U i j


 
Z io 0

Z ij
U j

H×nh 2.6. S¬ ®å ®Æc tr­ng nót i

Để thuận tiện cho xây dựng các phương trình mô tả CĐXL của HTĐ, ta ký hiệu các tập
hợp loại nhánh đó như sau:
- Nh¸nh nèi víi nót j ®iÖn ¸p phÝa h¹ ¸p cña MBA ( h¹ ¸p). C¸c nh¸nh lo¹i nµy trong mét
tËp hîp chung ký hiÖu lµ .
- Nh¸nh nèi víi nót j ®iÖn ¸p phÝa cao ¸p cña MBA ( t¨ng ¸p). C¸c nh¸nh lo¹i nµy trong
mét tËp hîp chung ký hiÖu lµ β .
- Nh¸nh nèi víi c¸c nót j cïng cÊp ®iÖn ¸p . C¸c nh¸nh lo¹i nµy n»m trong tËp hîp α.
- Nh¸nh nèi víi nót 0. §ã lµ nh¸nh tæng trë phô t¶i, nh¸nh ®iÖn dÉn/dung thµnh phÇn
ngang cña d©y dÉn. nót 0 cã ®iÖn ¸p Uj = 0. C¸c nh¸nh lo¹i nµy trong mét tËp hîp chung ký
hiÖu lµ α .
Theo ®Þnh luËt Kiªchèp 1, tæng ®¹i sè dßng ®iÖn t¹i mét nót b»ng zªr«, cã xÐt ®Õn c¸c
c«ng thøc (2.11a,b,c) ta cã :

31
 ®Æt :

(2.12)

gäi lµ ®iÖn dÉn riªng cña nót i.

khi kh«ng ph¶i lµ nh¸nh MBA (2.13)
khi t¬ng
gäi lµ ®iÖn dÉn lµ nh¸nh MBA
hç gi÷a nót i vµ nót j .

Khi ®ã ph¬ng tr×nh tr¹ng th¸i nót i sÏ lµ :

(2.14)

TriÓn khai c«ng thøc (2.14) cho toµn líi ta ®îc hÖ ph¬ng tr×nh cã d¹ng (2.3), trong ®ã
c¸c hÖ sè ®iÖn dÉn ®· xÐt ®Õn c¸c nh¸nh cã MBA. CÇn lu ý ë ®©y lµ: nót i cã liªn kÕt
nót j th× tån t¹i ®iÖn dÉn , cßn kh«ng liªn kÕt th× =0.
Trên đây từ các mục §2.2 đến §2.5 giới thiệu các hệ phương trình mô tả chế độ xác lập của
HTĐ. Đây là c¸c hÖ ph¬ng tr×nh ®¹i sè tuyÕn tÝnh hay phi tuyÕn d¹ng sè thùc hay sè phøc.
VËy thùc chÊt viÖc gi¶i tÝch chÕ ®é x¸c lËp HT§ lµ gi¶i c¸c hÖ ph¬ng tr×nh nµy. Ph¬ng
ph¸p gi¶i c¸c hÖ ph¬ng tr×nh nµy ®· giíi thiÖu trong c¸c ch¬ng tr×nh to¸n häc, ë ®©y chØ
nh¾c l¹i mét c¸ch tãm t¾t vµ chñ yÕu ®i vµo ¸p dông gi¶i tÝch cho m¹ng ®iÖn.
§Ó gi¶i mét hÖ ph¬ng tr×nh cã hai nhãm ph¬ng ph¸p gi¶i, ®ã lµ:
 Ph¬ng ph¸p trùc tiÕp : ph¬ng ph¸p nghÞch ®¶o ma trận tổng dẫn, phương pháp tính
trực tiếp ma trận tổng trở, ph¬ng ph¸p khö Gauss. C¸c ph¬ng ph¸p nµy chñ yÕu sö
dông khi hÖ ph¬ng tr×nh lµ tuyÕn tÝnh.
 Ph¬ng ph¸p lÆp : ph¬ng ph¸p l¾p Gauss (Gauss-Seidel), ph¬ng ph¸p lÆp Newton-
Raphson. C¸c ph¬ng ph¸p nµy chñ yÕu sö dông khi hÖ ph¬ng tr×nh lµ phi tuyÕn .

Sau ®©y sÏ giíi thiÖu chi tiÕt c¸c ph¬ng ph¸p gi¶i nªu trªn.

§2.6. Ph¬ng ph¸p nghÞch ®¶o MA TRẬN tæng dÉn

HÖ ph¬ng tr×nh m« t¶ chÕ ®é x¸c lËp HT§ viÕt díi d¹ng tæng dÉn ®· thiÕt lËp
trong môc 2.2 nh sau :

hay (2.15)

trong ®ã : - ma trËn tæng dÉn, kÝch thíc nxn;

- ma trËn tæng trë, kÝch thíc nxn;
- ma trËn cét ®iÖn ¸p chªnh lÖch nót, kÝch thíc n;
- ma trËn cét nguån dßng nót, kÝch thíc n;

32
 §Ó t×m gi¸ trÞ ®iÖn ¸p chªnh lÖch chØ cÇn x¸c ®Þnh nghÞch ®¶o ma trËn ®Ó
cã ma trËn tæng trë Z , sau ®ã thùc hiÖn phÐp nh©n ma tr©n tæng trë víi ma trËn cét
nguån dßng nót .
Nghịch đảo ma trận tổng dẫn được xác định theo công thức sau:

(2.16)
- định thức ma trận

- phần phụ đại số của phần tử trong

- chuyển vị của ma trận
Như vậy, muốn tìm nghịch đảo ma trận , trước hết ta tính định thức và tính tất cả
các phần phụ đại số của trong ; sau đó lấy ma trận chuyển vị của ma
trận nhân với .

vÝ dô 2.4
Gi¶i hÖ ph¬ng tr×nh ®· lËp tõ vÝ dô 2.1 nh sau :

33
VËy ta cã:

¸p dông c«ng thøc (2.9) tÝnh ®îc tæn thÊt ®iÖn ¸p trªn c¸c nh¸nh:

¸p dông c«ng thøc (2.10) tÝnh dßng c¸c nh¸nh:

vÝ dô 2.5
Gi¶i hÖ ph¬ng tr×nh ®· lËp tõ vÝ dô 2.2 nh sau :
Ta cã :

34
 §2.7 PHƯƠNG PHÁP TÍNH TRỰC TIẾP MA TRẬN TỔNG TRỞ
Như ở trên đã phân tích, việc tính toán chế độ xác lập HTĐ cơ yếu là xác định ma trận
tổng trở mà phương pháp nghịch đảo ma trận tổng dẫn chỉ là một phương pháp. Ngoài

35
phương pháp này còn một số phương pháp nữa để xác định ma trận tổng trở trực tiếp từ
sơ đồ lưới. Đó là phương pháp dòng điện đơn vị và phương pháp mở rộng sơ đồ. Dưới đây sẽ
giới thiệu hai phương pháp xác định ma trận tổng trở trực tiếp từ sơ đồ lưới.
2.7.1 Phương pháp dòng điện đơn vị
Trước hết ta phân tích ý nghĩa các tổng trở trong ma trận tổng trở :
Tổng trở riêng nút i nào đó, là tỷ số giữa điện áp nút i là dòng tại nút i là ứng
khi nút i hở mạch nếu là nút tải, còn là nút nguồn thì có suất điện động và tổng trở của nó ;
Tổng trở tương hỗ giữa nút i với các nút j, là tỷ số giữa điện áp nút j là và dòng tại
nút i là ứng khi nút j hở mạch, áp một điện áp các suất điện động nguồn bị nối tắt,
cón các nút phụ tải bị hở mạch. Vây ta có:

(2.17)

Có thể tóm tắt gọn ý nghĩa về các phần tử ma trận tổng trở là: là tổng trở riêng
(tổng trở vào hở mạch của nút i, còn là tổng trở tương hỗ hở mạch của hai nút i, j .
Từ ý nghĩa nêu trên để xác các giá trị tổng trở riêng và tổng trở tương hỗ nêu trên cho một
sơ đồ lưới điện ta tiến hành như sau: để xác định các tổng trở cột i của ma trận tổng trở
( kích thước nxn với lưới có n nút), tại nút i bơm một dòng đơn vị (Ii =1), các suất điện động
nguồn bị nối tắt, các nút tải hở mạch, giải tích lưới điện được điện áp các nút ;
sau đó tính các tổng trở theo công thức (2.17). Vì dòng điện có giá trị đơn vị nên các tổng trở
bằng chính điện áp tương ứng ( ).
Ví dụ để xác định tổng trở riêng nút 1 là và các tổng trở tương hỗ cần
tiến hành các bước như sau:
- Tại nút 1 bơm dòng I1=1, các suất điện động nguồn nối tắt, các nút tải hở mạch;
- Giải tích lưới điện sẽ được điện áp các nút ;
- Theo công thức (2.17) xác định được tổng trở riêng nút 1 và tổng trở tương hỗ giữa
nút 1 với các nút còn lại. Nhưng vì dòng I 1=1, nên tổng trở chính là điện áp; cụ thể là
.
Như vây ta xác định được các tổng trở cột 1 của ma trân tổng trở .
Để xác định các tổng trở cột 2,3,…,n của ma trận tổng trở ta tiến hành tương tự với
việc bơm dòng đơn vị cho nút tương ứng.
Phương pháp xác định ma trận tổng trở nêu trên được gọi là phương pháp “ Dòng điện
đơn vị”. Phương pháp này có nhược điểm cơ bản là phải giải tích lưới điện n lần; đành rằng
đó chỉ là giải tích lưới có một nguồn dòng nên không mấy khó khăn.

VÍ DỤ 2.6
Cho sơ lưới điện hình 2.7a với sơ đồ thay thế hình 2.7b (bỏ qua tổn thất và các nhánh
ngang). Giá trị điện kháng các nhánh như sau:

36
 Tính điện dẫn các nhánh như sau:

3 3

1 1
4 2 4 2

a) b)

Hình 2.7 Sơ đồ lưới điện và sơ đồ thay thế

Tính giá trị các phần tử cột 1 của ma trận tổng trở , các suất điện động nguồn nối tắt
(nút 1 và nút 2), các nút tải hở mạch (nút 3 và nút 4), tại nút 1 bơm dòng I 1=1, có sơ đò như
trên hình 2.8a.
Z=j0,2845
3

Z=j0,319

1 1
4 2 2
I1=1 I1=1

0 0
b)
0
a) 0

Hình 2.8 Sơ đồ để tính cột thứ 1 của ma trận Z

Biến đổi sơ đồ hình 2.8 như sau:

- Biến đổi tam giác 2-3-4 thành sao với các điện dẫn 2,3,4 :

37
 - Ghép nối tiếp Y3 với Y13, Y4 với Y14, Y2 với Y20 (hình 2.2b):

Dòng đi qua nhánh 2-0 (hình 2.2a) :

Do đó :

Dòng I20 được cấp từ hai nhánh 1-3 và 1-4 theo tỷ lệ có thể xác định bởi hai tổng trở song
song ở hình lưới tương đương sau biến đổi tam giác/sao:

Do đó :

Giá trị phần tử các cột khác của ma trận còn lại tính toán tương tự.
2.7.2 Phương pháp “Mở rộng sơ đồ”
1. Đóng nhánh cây
Gỉa sử có lưới điện cũ có k nút, đã biết ma trận tổng trở kích thước k*k (hình 2.9a).
Tại nút p của lưới này mở rộng thêm nhánh ; và như vậy tạo thành lưới điện mới có
(k+1) nút, đương nhiên khi đó ma trận tổng trở mới sẽ có kích thước là
(k+1)*(k+1). Vấn đề đặt ra là tính toán các phần tử của ma trận tổng trở mới sẽ
được tính toán như thế nào? Chúng được xác định như sau:

- Đóng thêm nhánh cây với p là nút cũ không làm thay đổi k hàng, k cột cũ của ma
trận tổng trở mới;
- Xác định giá trị tổng trở các phần tử cột mới (k+1): đặt nguồn dòng đơn vị vào nút (k+1)
và tìm áp tất cả các nút. Nút các nút cũ giống như khi đặt nguồn dòng vào nút p, do vậy giá
trị tổng trở các phần tử cột mới chính bằng giá trị tổng trở các phần tử cột p của ma trận tổng
trở cũ.

38
 - Giá trị tổng trở các phần tử hàng mới (k+1) được suy luận dễ dàng do tính chất đối xứng
qua đường chéo của ma trận tổng trở , cũng chính bằng giá trị tổng trở các phần tử hàng p
của ma trận tổng trở cũ.

p
p k+1
I
Lưới cũ Lưới cũ moi
k nút k nút 

Z Z moi
moi

Hình 2.9a. Đóng nhánh cây Hình 2.9b. Đóng nhánh vòng

- Áp ở nút mới sẽ bằng :

(2.18)

2. Đóng nhánh vòng

a) Tổng trở Thevenin:
Định lý Thevenin- Thay thế lưới điện giữa cặp nút i và j bất kỳ bằng một nguồn áp nối tiếp
với một tổng trở, gọi là điện áp Thevenin và tổng trở Thevenin của cặp nút (hình 2.10)

i
I

Z t
Lưới điện 
Z
Th

có nguồn t Z t

E Th
j

Hình 2.10. Tổng trở Thevenin

Tính dòng áp trên “phụ tải” , ta có :

trong đó: - điện áp nút i, j trước khi có “tải”

- điện áp nút i, j sau khi có “tải”
(Trường hợp một trong hai nút là trung tính, chẳng hạn nút j=0 thì )
Vậy :

39
 Thay nhánh tải bằng hai nguồn dòng ở nút i và nút j, sau đó xếp chồng nguồn dòng mới
này vào nguồn hiện có ở hai nút ta có phương trình áp sau khi đóng tải như sau:

Do đó:

So sánh với công thức suy ra công thức tính tổng trở Thevenin của cặp nút i – j như
sau:
(2.19)

Nếu nút j là trung tính, từ phương trình tương tự , suy ra tổng trở Thevenin
của nút i là:
(2.19a)
b) Đóng nhánh vòng
Nhánh mới đóng vào hai nút có sẵn p, q (kể cả khi một nhánh p-q đã có, tức là đóng thêm
mạch song song)- Hình 2.9b. Trong trường hợp này kích thước của ma trận tổng trở
không thay đổi.
Ta có :

hay

Áp nút i nào đó sau khi đóng nhánh mới sẽ là:

Xét lại hai hệ ở dạng ma trận:

40
 Viết dạng gọn ta có:

là cột p và cột q của ma trân Z.

Khử để đi đến hệ tương đương , trong đó Z’ là ma trận mới.

Từ biểu diễn dạng ma trận nêu trên ta suy ra công thức tính ma trận mới Z’ như sau:
- Viết dưới dạng ma trận

(2.20)

- Viết dưới dạng công thức đại số các phần tử

(2.20a)

Nếu p hoặc q là nút cơ sở - cân bằng dòng, chẳng hạn q=0 thì

(2.21)

3) Xác định ma trân tổng trở bằng phương pháp “ Mở rộng sơ đồ”
Từ cơ sở xây dựng công thức tính toán ma trận tổng trở mới khi đóng nhánh cây cũng như
đóng nhánh vòng nêu trên ta có thể đưa ra quy tắc xác định ma trận tổng trở đối với một
lưới điện như sau: bắt đầu từ một nhánh bất kỳ của lưới dễ dàng viết được ma trận tổng trở
chỉ cho chính nhánh đó, sau mở rộng tiếp nhánh thứ hai tính lại ma trận tổng trở mới
chỉ cho hai nhánh; quá trình cứ tiếp tục như vậy bằng việc tăng dần nhánh, mỗi lần thêm
nhánh lại tính lại ma trận tổng trở mới và cho đến khi hết các nhánh của lưới thì kết thúc.
Quá trình tính toán như vậy được gọi là phương pháp “ Mở rộng sơ đồ”.
VÍ DỤ 2.7
Lập trình ma trận tổng trở cho sơ lưới điện hình 2.7a đã xét ở trên. Sơ đồ thay thế như
trên hình 2.11 (bỏ qua tổn thất và các nhánh ngang).

41
 3

1
4 2

Hình 2.11. Sơ đồ thay thế để tính ma trận

tổng trở cho lưới hình2.7a

Giá trị điện kháng các nhánh như sau:

Quá trình tính toán ma trận tổng trở như sau:

- Đóng nhánh 0-1: ma trận tổng trở cấp 1,
- Đóng nhánh 0-2: ma trận tổng trở cấp 2,

- Đóng nhánh 1-3 (nhánh cây):

Đóng thêm nhánh cây với 1 là nút cũ không làm thay đổi 2 hàng, 2 cột cũ của ma
trận tổng trở mới. Giá trị tổng trở các phần tử cột 3 mới bằng giá trị tổng trở các phần tử cột
1 của ma trận tổng trở cũ. Giá trị tổng trở các phần tử hàng 3 mới bằng giá trị tổng trở các
phần tử hàng 1 của ma trận tổng trở cũ. Giá trị mới được xác định theo công thức 2.18,
ta có:

Kết quả ma trận tổng trở mới kích thước 3x3 như dưới đây:

- Đóng nhánh 2-3 (nhánh vòng):

Các phần tử của ma trận tổng trở mới được tính theo công thức (2.20, 2.20a), ví dụ

Tính toán tương tự được các phần tử còn lại ma trận tổng trở sau khi đóng nhánh 2-3, kết
quả là ma trận tổng trở kích thước 3x3 như sau:

42
 - Đóng nhánh 2-4 (nhánh cây):
Đóng thêm nhánh cây với 2 là nút cũ không làm thay đổi 3 hàng, 3 cột cũ của ma
trận tổng trở mới. Giá trị tổng trở các phần tử cột 4 mới bằng giá trị tổng trở các phần tử cột
2 của ma trận tổng trở cũ. Giá trị tổng trở các phần tử hàng 4 mới bằng giá trị tổng trở các
phần tử hàng 2 của ma trận tổng trở cũ. Giá trị mới được xác định theo công thức 2.18,
ta có:

Kết quả ma trận tổng trở mới kích thước 4x4 như dưới đây:

- Đóng nhánh 1-4 (nhánh vòng):

Các phần tử của ma trận tổng trở mới được tính theo công thức (2.20, 2.20a), kết quả là
ma trận tổng trở kích thước 4x4 như sau:

- Đóng nhánh 3-4 (nhánh vòng):

Các phần tử của ma trận tổng trở mới được tính theo công thức (2.20, 2.20a), kết quả là
ma trận tổng trở kích thước 4x4 như sau:

§2.8 Ph¬ng ph¸p khö Gauss

XÐt hÖ n ph¬ng tr×nh tuyÕn tÝnh víi n Èn sè, viÕt díi d¹ng ma trËn:

(2.22)
vµ cã d¹ng triÓn khai nh sau:

43
(2.22a)
ý tëng gi¶i hÖ ph¬ng tr×nh (2.22a) b»ng ph¬ng ph¸p khö Gauss nh sau: khö dÇn tõng
biÕn kÓ tõ ph¬ng tr×nh thø hai ®Ó ®a hÖ ph¬ng tr×nh (2.22a) vÒ d¹ng tam gi¸c (2.23) nh
sau :

(2.23)
Víi hÖ ph¬ng tr×nh (2.23) viÖc x¸c ®Þnh gi¸ trÞ c¸c nghiÖm trë lªn rÊt dÔ dµng. Thùc
vËy tõu ph¬ng tr×nh thø n dÔ dµng x¸c ®Þnh ®îc ngay Xn, råi sau ®ã theo ph¬ng tr×nh thø
(n-1) x¸c ®Þnh ®îc Xn-1, …. Qu¸ tr×nh tÝnh ngîc nh vËy kÓ tõ ph¬ng tr×nh thø n ngîc ph¬ng
tr×nh thø nhÊt sÏ x¸c ®Þnh ®îc c¸c nghiÖm mét c¸ch dÔ dµng.
VÊn ®Ò cßn l¹i ë ®©y lµ thuËt to¸n khö dÇn c¸c biÕn sÏ ®îc thùc hiÖn nh thÕ nµo ?
- Tríc hÕt ( bíc thø nhÊt) khö X1 trong c¸c ph¬ng tr×nh kÓ tõ ph¬ng tr×nh thø 2 ®Õn ph¬ng
tr×nh thø n. §Õ khö X1 trong ph¬ng tr×nh thø i (i=2 ®Õn n), ta nh©n ph¬ng tr×nh thø nhÊt
víi :

vµ trõ nã vµo ph¬ng tr×nh thø i. Tíi ®©y hÖ ph¬ng tr×nh t¬ng ®¬ng míi lµ:

- TiÕp theo bíc 2 tiÕn hµnh khö

X2 kÓ tõ ph¬ng tr×nh thø 3 ®Õn
ph¬ng tr×nh thø n , ta lÊy phÇn
tö chèt lµ vµ qu¸ tr×nh nh©n
chia t¬ng tù nh trªn.
Mét c¸ch tæng qu¸t, ë bíc thø k, khö Xk kÓ tõ ph¬ng tr×nh thø (k+1) ®Õn ph¬ng tr×nh thø
n, ta lÊy phÇn tö chèt lµ . §Õ khö Xk trong ph¬ng tr×nh thø i (i= k+1 ®Õn n), ta nh©n
ph¬ng tr×nh thø k víi :

vµ trõ nã vµo ph¬ng tr×nh thø i. Ta cã :

44
 Tíi ®©y hÖ ph¬ng tr×nh t¬ng ®¬ng míi lµ:

Sau (n-1) bíc ta cã hÖ ph¬ng tr×nh tam gi¸c ), mµ tõ ®©y dÔ dµng x¸c ®Þnh ®îc gi¸ trÞ
c¸c nghiÖm nh ®· tr×nh bµy ë trªn.
Tãm l¹i viÖc gi¶i hÖ ph¬ng tr×nh tuyÕn tÝnh (2.22) b»ng phÐp khö Gauss ®îc tiÕn hµnh
b»ng hai qu¸ tr×nh :
- Qu¸ tr×nh xu«i : khö biÕn ®a vÒ hÖ ph¬ng tr×nh tam gi¸c (2.23).
- Qu¸ tr×nh ngîc : X¸c ®Þnh gi¸ trÞ c¸c biÕn .

§2.9 Ph¬ng ph¸p lÆp Gauss (Gauss-Seidel)

2.9.1 M« t¶ to¸n häc

Gi¶ sö cã hÖ ph¬ng tr×nh gåm n ph¬ng tr×nh víi n Èn x1, x2, …, xn nh sau:

(2.24)

HÖ ph¬ng tr×nh (2.24) cã thÓ lµ tuyÕn tÝnh, còng cã thÓ lµ phi tuyÕn.
Tõ hÖ ph¬ng tr×nh (2.24), mçi ph¬ng tr×nh rót ra biÕn Xi ®îc hÖ ph¬ng tr×nh (2.25) nh
sau:

(2.25)

Sau ®ã cho mét gi¸ trÞ ban ®Çu , råi x¸c

®Þnh c¸c bíc lÆp thø nhÊt :

45
 Sau ®ã lµ c¸c bíc lặp thứ 2 tiếp theo, rồi thứ 3,… Gi¶ sö biÕt gi¸ trÞ biÕn ë bíc lÆp thø
(k-1) th× x¸c ®Þnh chóng ë bíc lÆp thø k sÏ lµ :

(2.26)
Sè bíc lÆp k t¨ng dÇn, X[k] héi tô tíi nghiÖm chÝnh x¸c tuyÖt ®èi X* cÇn t×m nÕu sè b-
íc lÆp lµ v« cïng , nhng lÆp sÏ dõng khi ®¹t gi¸ trÞ nghiÖm gÇn ®óng. §iÒu kiÖn dõng
lÆp lµ:

(2.27)

trong ®ã e lµ gi¸ trÞ nhá sai sè cho tríc.

§iÒu kiÖn (2.27) tho¶ m·n th× X[k] ®îc coi lµ nghiÖm .
LÆp theo biÓu thøc (2.26) gäi lµ thuËt to¸n lÆp ®¬n, nghÜa lµ gi¸ trÞ gÇn ®óng ë bíc
sau chØ phô thuéc vµo gi¸ trÞ c¸c Èn kh¸c ë bíc ngay tríc ®ã. Víi phÐp lÆp ®¬n sù ®¶m b¶o
héi tô kh«ng cao, nghi· lµ ®iÒu kiÖn dõng lÆp ®¹t ®îc khi sè bíc lÆp lín, thËm chÝ cã tr-
êng hîp ®iÒu kiÖn kh«ng ®¹t ®îc kÓ c¶ khi sè bíc lÆp rÊt lín ( gäi lµ lÆp kh«ng héi tô).
ViÖc nghiªn cøu ®iÒu kiÖn héi tô cña thuËt to¸n (2.26) ®îc ®Ò cËp ë nh÷ng tµi liÖu
kh¸c nhau. §Ó t¨ng møc ®é héi tô, Gauss vµ Zeidel ®· x©y dùng ph¬ng ph¸p lÆp víi tinh
thÇn chñ yÕu nh sau : gi¸ trÞ Èn xi[k] ë bíc [k] tÝnh tõ gi¸ trÞ Èn ®ã ë bíc [k-1], nghÜa lµ xi[k-
1]
vµ c¸c Èn kh¸c xj[k] , j=1,2,…,n vµ j¹i víi gi¸ trÞ míi nhËn ®îc ë bíc k ®ã. Tinh thÇn nµy
ph¶n ¸nh quan ®iÓm hÖ thèng vµ khÝa c¹nh triÕt häc cña vÊn ®Ò, ®ã lµ : mét ®èi tîng
bao giê còng cã quan hÖ víi qu¸ khø cña nã vµ quan hÖ víi c¸c ®èi tîng kh¸c cïng trong hÖ
thèng hiÖn t¹i. ChÝnh nh÷ng gi¸ trÞ míi nhËn ®îc cña c¸c Èn t¹i bíc [k] ë ®©y ®ãng vai trß
th«ng tin tøc thêi ®Ó hiÖu chØnh.
Víi tinh thÇn ®ã cã thÓ x©y dùng thuËt to¸n lÆp Gauss-Zeidel ®èi víi hÖ ph¬ng tr×nh
tæng qu¸t nh sau :

(2.28)

46
vÝ dô 2.8
Gi¶i hÖ ph¬ng tr×nh phi tuyÕn sau b»ng ph¬ng ph¸p lÆp Gauss-Seidel
2x1+x1x2-1=0
2x2-x1x2+1=0
Gi¶i :
Tõ hÖ ph¬ng tr×nh trªn viÕt díi d¹ng sau

Chän xÊp xØ ban ®Çu c¸c Èn :

Bíc lÆp 1: thay c¸c gi¸ trÞ g¸n ban ®Çu ®Ó tÝnh gi¸ trÞ c¸c Èn cho bíc lÆp [k]=1

Bíc lÆp 2: thay c¸c gi¸ trÞ tÝnh ®îc ë bíc lÆp [k]=1 ®Ó tÝnh gi¸ trÞ c¸c Èn cho bíc lÆp
[k]=2

Bíc lÆp 3: thay c¸c gi¸ trÞ tÝnh ®îc ë bíc lÆp [k]=2 ®Ó tÝnh gi¸ trÞ c¸c Èn cho bíc lÆp
[k]=3

Bíc lÆp 4: thay c¸c gi¸ trÞ tÝnh ®îc ë bíc lÆp [k]=3 ®Ó tÝnh gi¸ trÞ c¸c Èn cho bíc lÆp
[k]=4

vµ v.v…
2.9.2 ¸p dông lÆp Gauss-Seidel gi¶i tÝch cho hÖ thèng ®iÖn
HÖ ph¬ng tr×nh m« t¶ chÕ ®é x¸c lËp hÖ thèng ®iÖn ®· ®îc thÓ hiÖn trong c«ng thøc
(2.3).
Trong hÖ ph¬ng tr×nh nµy coi nót thø (n+1) lµ nót c©n b»ng, gi¸ trÞ ®iÖn ¸p cña nã ®·
biÕt nh ®· ph©n tÝch trong môc 2.2. MÆt kh¸c thay c¸c dßng nót b»ng th¬ng c«ng suÊt nót
liên hợp chia cho ®iÖn ¸p phøc liªn hîp cña nót ®ã :

Khi ®ã hÖ ph¬ng tr×nh (2.3) chØ cßn n ph¬ng tr×nh víi c¸c Èn lµ nh sau:

47
(2.29)

trong ®ã ;

ViÕt tæng qu¸t cho ph¬ng tr×nh thø i nh sau:

Tõ mçi ph¬ng trinh rót ra tÝnh nh sau :

(2.30)

Qu¸ tr×nh tÝnh lÆp ®îc thùc hiÖn theo c«ng thøc truy to¸n nh sau:

(2.31)

i=1,2,3,…,n vµ k =1,2,3,…..

§Ó thùc hiÖn tÝnh to¸n lÆp, tríc tiªn g¸n gi¸ trÞ ®iÖn ¸p ban ®Çu , i=1,2,3,…, N
vµ cã thÓ thêng g¸n m«®un b»ng ®iÖn ¸p ®Þnh møc vµ gãc b»ng zªr«. Tõ gi¸ trÞ g¸n ®iÖn
¸p ban ®Çu, tiÕn hµnh tÝnh ®iÖn ¸p cho c¸c bíc lÆp 1, sau ®ã bíc lÆp 2, v.v… Tõ gi¸ trÞ
bíc lÆp thø (k-1) x¸c ®Þnh ®iÖn ¸p cho bíc lÆp thø k. Qu¸ tr×nh tÝnh to¸n lÆp thùc hiÖn
theo c«ng thøc truy to¸n (2.31). Sau mçi lÇn lÆp cÇn tiÕn hµnh kiÓm tra ®iÒu kiÖn héi tô
theo c«ng thøc (2.32) nh sau :

(2.32)

trong ®ã: - gi¸ trÞ ®iÖn ¸p phÇn thùc vµ phÇn ¶o ®iÖn ¸p nót i
t¹i bíc lÆp thø [k];
- gi¸ trÞ ®iÖn ¸p phÇn thùc vµ phÇn ¶o ®iÖn ¸p nót i
t¹i bíc lÆp thø [k-1];
- lµ gi¸ trÞ thùc d¬ng cho tríc ( sai sè chÊp nhËn ®îc).
NÕu ®iÒu kiÖn (2.32) tháa m·n th× dõng lÆp ë bíc lÆp ®ã vµ gi¸ trÞ ®iÖn ¸p ë bíc lÆp
®ã lµ nghiÖm cÇn t×m.
Sau khi x¸c ®Þnh ®îc ®iÖn ¸p c¸c nót th× dÔ dµng x¸c ®Þnh c¸c ®¹i lîng kh¸c nh : dßng c¸c
nh¸nh, tæn thÊt ®iÖn ¸p, tæn thÊt c«ng suÊt (xem ch¬ng 3)
Quá trình tính toán nêu trên có thể được thể hiện dạng sơ đồ khối như trên hình 2.12.

48
 B©y giê chóng ta sö dông ph¬ng ph¸p lÆp Gauss-Seidel ®Ó gi¶i tÝch hÖ thèng ®iÖn cã
ba nót nh h×nh 2.2, nót A lµ nót c©n b»ng c«ng suÊt trong hÖ thèng. §iÖn ¸p nót A ®· biÕt
. Ngoµi ra biÕt c«ng suÊt t¸c dông vµ ph¶n kh¸ng phô t¶i c¸c nót :
.

A 2

S¬ ®å l­íi ®iÖn cho vÝ dô

Vµo sè liÖu : trë,kh¸ng

nh¸nh, c«ng suÊt nót

TÝnh c¸c ®iÖn dÉn t­¬ng hç và ®iÖn dÉn riªng

G¸n c¸c gi¸ trÞ ban ®Çu

; i=1÷n

LÆp [k]=1

Nót i=1

i=i+1 TÝnh k=k+1

i<n
Kh«ng ®¹t

KiÓm tra ®iÒu

kiÖn héi tô

§¹t
TÝnh c¸c th«ng sè chÕ ®é kh¸c
In
k
Õt
qu
¶
Dõn
g
49
H×nh 2.12. S¬ ®å khèi thuËt to¸n lÆp Gauss Seidel
dạng số phức
C¸c ph¬ng tr×nh ®iÖn ¸p ®èi víi nót 1, 2, 3 ®îc viÕt theo c«ng thøc (2.30) nh sau:

Gi¶i hÖ ph¬ng tr×nh trªn theo lÆp Gauss-Seidel theo tõng bíc lÆp nh sau: Tríc hÕt g¸n
c¸c gi¸ trÞ ®iÖn ¸p ban ®Çu : ; thêng g¸n ban ®Çu cã m«®un b»ng ®iÖn ¸p
®Þnh møc, cßn gãc lÊy b»ng zeerr« ( ).
Qúa trình tính lặp được thực hiện theo công thức (2.31), cụ thể như sau:
Bíc lÆp 1:

Bíc lÆp 2:

….

Gi¶ sö tíi bíc lÆp thø (k-1) , x¸c ®Þnh ®iÖn ¸p cho bíc lÆp thø k sÏ lµ :

50
 Qu¸ tr×nh tÝnh lÆp tiÕp tôc nh trªn. Sau mçi bíc lÆp tiÕn hµnh kiÓm tra ®iÒu kiÖn héi
tô theo ®iÒu kiÖn ( 2.32). NÕu ®iÒu kiÖn héi tô tháa m·n th× dõng lÆp vµ lÊy gi¸ trÞ
®iÖn ¸p ë bíc lÆp ®ã lµ nghiÖm.
§Ó thùc lập trình dÔ dµng trªn m¸y tÝnh, t¸ch c¸c biÕn phøc thµnh c¸c sè thùc: thµnh
phÇn thùc vµ thµnh phÇn ¶o ; Cô thÓ lµ:

Thay c¸c biÕn phøc t¸ch nªu trªn vµo hÖ ph¬ng tr×nh (2.30), sÏ chuyÒn hÖ ph¬ng tr×nh
gåm n ph¬ng tr×nh víi n Èn phøc thµnh hÖ ph¬ng tr×nh 2xn ph¬ng tr×nh víi
2xn Èn thùc

nh sau:

(2.33)
Khi ®ã c«ng thøc truy to¸n lÆp Gauss-Seidel sÏ lµ :

(2.34)

Qu¸ tr×nh lÆp kÕt thóc khi tho¶ m·n ®iÒu kiÖn sau:

(2.35)

trong ®ã: - gi¸ trÞ sai sè nhá cho tríc.

B©y giê ta thÓ hiÖn ý tëng t¸ch c¸c biÕn phøc thµnh c¸c biÕn thùc b»ng c¸c tÝnh to¸n cô
thÓ nh sau ®©y.
TriÓn khai t¸ch biÕn tõ c«ng thøc (2.30).
§Æt vµ triÓn khai :

51
 VËy : (2.36)

VËy : (2.37)

VËy :

VËy : (2.38)

VËy : (2.39)

Víi c¸c ®Æt vµ triÓn khai trªn, quay vÒ c«ng thøc (2.30) ta cã thÓ viÕt :

Trong ®ã : (2.40)

VËy : (2.41)
Trªn c¬ së t¸ch c¸c biÕn phøc thµnh c¸c biÕn thùc b»ng c¸c c«ng thøc tõ (2.36) ®Õn
(2.41) ta cã thÓ ®a ra thuËt to¸n tÝnh chÕ ®é x¸c lËp hÖ thèng ®iÖn (HT§) b»ng ph¬ng
ph¸p lÆp Gauss-Seidel thÓ hiªn qua c¸c bíc nh sau:
B1) ChuÈn bÞ s¬ ®å thay thÕ HT§ : s¬ ®å,sè thø tù nót, chän nót c©n b»ng trë kh¸ng c¸c
nh¸nh, c«ng suÊt phô t¶i/nguån c¸c nót ,…
B2) TÝnh ®iÖn dÉn t¬ng hç c¸c nh¸nh Y’ij , Y”ij , ®iÖn dÉn c¸c nót Y’ii , Y”ii . TÝnh c¸c
gi¸ trÞ kh«ng thay ®æi a’i, a”i, b’i, b”i theo c¸c c«ng thøc (2.36), (2.37)
B3) G¸n gi¸ trÞ ban ®Çu cho c¸c ®iÖn ¸p nót ( thêng phÇn thùc g¸n b»ng ®iÖn ¸p
®Þnh møc líi, phÇn ¶o g¸n b»ng zªr«)
B4) TÝnh lÆp
TÝnh lÆp bíc [k]=1
* Nót 1 : tÝnh c’1,c”1 theo c«ng thøc (2.38)
tÝnh d’1,d”1 theo c«ng thøc (2.39)
tÝnh e’1,e”1 theo c«ng thøc (2.40)
tÝnh U’1,U”1 theo c«ng thøc (2.41)
TÝnh c¸c gi¸ trÞ trªn theo gi¸ trÞ ®iÖn ¸p c¸c nót g¸n ban ®Çu [k]=0 .

52
 *Nót 2 : qu¸ tr×nh tÝnh to¸n t¬ng tù nh ®èi víi nót 1, c¸c gi¸ trÞ tÝnh theo gi¸ trÞ ®iÖn ¸p
c¸c nót g¸n ban ®Çu [k]=0, riªng nót 1 th× lÊy theo gi¸ trÞ ®iÖn ¸p võa tÝnh ®îc ë bíc lÆp
[k]=1.
* …..
* Nót i :qu¸ tr×nh tÝnh to¸n t¬ng tù nh trªn , c¸c gi¸ trÞ tÝnh theo gi¸ trÞ ®iÖn ¸p c¸c nót
g¸n ban ®Çu [k]=0 kÓ tõ nót i ®Õn nót n, vµ theo gi¸ trÞ ®iÖn ¸p c¸c nót võa tÝnh ®îc ë bíc
lÆp [k]=1 kÓ tõ nót 1 ®Õn nót (i-1).
* …..
* Nót n :qu¸ tr×nh tÝnh to¸n t¬ng tù nh trªn , c¸c gi¸ trÞ tÝnh theo gi¸ trÞ ®iÖn ¸p c¸c nót
g¸n ban ®Çu ®èi [k]=0 víi nót n, vµ theo gi¸ trÞ ®iÖn ¸p c¸c nót võa tÝnh ®îc ë bíc lÆp
[k]=1 kÓ tõ nót 1 ®Õn nót (n-1).
B5) KiÓm tra ®iÒu kiÖn héi tô (dõng lÆp) theo (2.35). NÕu ®iÒu kiÖn (2.35) tho¶ m·n
th× chuyÓn sang B6, nÕu kh«ng th× t¨ng [k] lªn 1, quay vÒ B3 vµ thùc hiÖn bíc lÆp tiÕp
theo.
B6) TÝnh c¸c ®¹i lîng th«ng sè chÕ ®é kh¸c cña HT§ : dßng, c«ng suÊt c¸c nh¸nh, tæn thÊt
c«ng suÊt c¸c nh¸nh,… (xem mục §2.11)
C¸c bíc thuËt to¸n nªu trªn cã thÓ thÓ hiÖn d¹ng s¬ ®å khèi thuËt to¸n giíi thiÖu trªn h×nh
2.13, phôc vô cho lập trình máy tính.

vÝ dô 2.9

Cho s¬ ®å HT§ nh trªn h×nh 2.14

Sè liÖu :

3 2

1
H×nh 2.14. S¬ ®å HT§ 110 kV

Chän nót 3 lµ nót c©n b»ng cã Ucb=115 kV

53
 Vµo sè liÖu : trë,kh¸ng
nh¸nh, c«ng suÊt nót

TÝnh c¸c ®iÖn dÉn t­¬ng hç, ®iÖn dÉn riªng

TÝnh c¸c hÖ sè a’i, a”i, b’i, b”i ; i=1÷n

G¸n c¸c gi¸ trÞ ban ®Çu

U’i[0],U”i[0]; i=1÷n

LÆp [k]=1

Nót i=1

i=i+1 TÝnh c’i,c”i,d’i,d”i,e’i,e”i k=k+1

TÝnh U’i,U”i

®
i<n
s Kh«ng ®¹t

KiÓm tra ®iÒu

kiÖn héi tô

§¹t
TÝnh c¸c th«ng sè chÕ ®é kh¸c
In
k
Õt
qu
¶
Dõn
g

H×nh 2.13. S¬ ®å khèi thuËt to¸n lÆp Gauss Seidel

tách riêng phần thức và ảo

TÝnh c¸c tæng dÉn :

TÝnh c¸c hÖ sè a,b :

54
 G¸n gi¸ trÞ ban ®Çu :

TÝnh lÆp [k]=1:

Nót 1 :

Nót 2:

TÝnh lÆp [k]=2:

Nót 1:

Nót 2:

55
 TÝnh to¸n t¬ng tù cho c¸c bíc lÆp tiÕp theo.
§Õn bíc lÆp thø [k] =10 cã kÕt qu¶ tÝnh to¸n ®iÖn ¸p c¸c nót nh sau:

§2.10. Ph¬ng ph¸p LÆP Newton-Raphson

2.10.1 M« t¶ to¸n häc

Khi cã hµm f(x) phi tuyÕn, nhng biÕt tån t¹i nghiÖm x* trong kho¶ng [a,b], ta cã thÓ
t×m nghiÖm gÇn ®óng nhê phÐp lÆp Newton-Raphson.
Gi¶ thiÕt f(x) cã d¹ng nh trªn h×nh 2.15. Tinh thÇn chñ yÕu cña phÐp lÆp Newton nh
sau: tõ mét gi¸ trÞ x[0] ban ®Çu tuú ý, cã f(x[0]) , tõ ®ã ta kÎ tiÕp tuyÕn víi f(x) vµ c¾t trôc x
t¹i gi¸ trÞ x[1] vµ cã gi¸ trÞ t¬ng øng f(x[1]), tiÕp tôc c¸ch lµm ®ã ta ®i ®Õn nghiÖm. TÊt
nhiªn ph¶i tho¶ m·n mét sè gi¶ thiÕt vÒ f(x) ®Ó qu¸ tr×nh héi tô tíi lêi gi¶i.
Tõ h×nh 2.15 viÕt ®îc biÓu thøc :

(2.42)

Tõ ®©y ta cã:

F(x))

F(x[0]
)
Nh vËy gi¸ trÞ lêi gi¶i ë bíc sau ®îc tÝnh tõ c¸c th«ng tin ë bíc lÆp tríc. Tæng qu¸t, ta cã
F(xlÆp
c«ng thøc
[1]
®Ó ®i ®Õn lêi gi¶i :
) a

X* x[2] x[1] x[0] x

56
H×nh 2.15. LÆp Newton-Raphson
 (2.43)

Qu¸ tr×nh lêi gi¶i dõng l¹i khi x[K]» x[K-1], nghÜa lµ f(x[k]) » 0.
Trong trêng hîp hµm f(x) khã lÊy ®¹o hµm, cã thÓ thay thÕ:

BiÓu thøc lÆp (2.28) cã thÓ nhËn ®îc b»ng c¸ch khai triÓn hµm f(x) quanh gi¸ trÞ x[k] vµ
bá c¸c v« cïng bÐ bËc cao.
Khi cã hÖ ph¬ng tr×nh phi tuyÕn, nghĩa lµ f(x) lµ vÐc t¬-hµm

ViÕt d¹ng hÖ ph¬ng tr×nh ta cã:

(2.44)
ThuËt to¸n gi¶i t×m vÐct¬ nghiÖm x*t=[x1 x2….. xn] còng t¬ng tù nh biÓu thøc (2.22) ,
nghÜa lµ cã biÓu thøc lÆp:

(2.45)

trong ®ã J(x[k]) ®îc gäi lµ ma trËn Jacobi cña vÐct¬ hµm f(x), m« t¶ c¸c ®¹o hµm riªng
cña f1(x),….., fn(x) theo c¸c biÕn x1,…..,xn vµ lÊy t¹i ®iÓm x=x[k-1].

(2.46)
Ma trËn Jacobi J(x) vu«ng, kh«ng suy biÕn nªn thùc hiÖn ®îc thuËt to¸n (2.46). Trong tr-
êng hîp hÖ ph¬ng tr×nh nhiÒu Èn viÖc tÝnh J(x[k-1]) ë tõng bíc rÊt cång kÒnh. Để khắc phục
nhược điểm này thêng một cách gần đúng cã thÓ gi÷ nguyªn gi¸ trÞ c¸c phÇn tö cña J(x) cho
mäi bíc lÆp; đành rằng sẽ phải chấp nhận số bước lặp tăng lên, nhưng dù sao vẫn thực hiện
tính toán trong một bước lặp sẽ đơn giản hơn nhiều.
Qu¸ tr×nh lÆp dõng khi ®¹t ®iÒu kiÖn :

(2.47)

trong ®ã : - gi¸ trÞ sai sè cho tríc

§èi víi bíc lÆp [k] mµ (2.47) tho¶ m·n th×

®îc coi lµ nghiÖm cña hÖ ph¬ng tr×nh (2.44)

57
 Ph¬ng ph¸p lÆp trªn thêng sö dông cã hiÖu qu¶ khi ®· biÕt vïng l©n cËn chøa vÐct¬
nghiÖm.
vÝ dô 2.10
Gi¶i hÖ ph¬ng tr×nh phi tuyÕn sau b»ng ph¬ng ph¸p lÆp Newton- Raphson
2x1+x1x2-1=0
2x2-x1x2+1=0
Gi¶i :
Chän xÊp xØ ban ®Çu c¸c Èn :
TÝnh biÓu thøc ma trËn Jacobi :

Bíc lÆp 1: thay c¸c gi¸ trÞ g¸n ban ®Çu ®Ó tÝnh gi¸ trÞ c¸c Èn cho bíc lÆp [k]=1

Bíc lÆp 2: thay c¸c gi¸ trÞ tÝnh ®îc ë bíc lÆp [k]=1 ®Ó tÝnh gi¸ trÞ c¸c Èn cho bíc lÆp
[k]=2

vµ v.v…
Tõ c¸c kÕt qu¶ tÝnh trong c¸c vÝ dô 2.8 vµ 2.10 cã thÓ nhËn thÊy r»ng, tèc ®é héi tô
cña ph¬ng ph¸p lÆp Newton-Raphson t¨ng nhanh so víi ph¬ng ph¸p lÆp Gauss-Seidel rất
nhiều

2.10.2 ¸p dông lÆp Newton ®Ó gi¶i tÝch cho hÖ thèng ®iÖn

HÖ ph¬ng tr×nh m« t¶ chÕ ®é x¸c lËp hÖ thèng ®iÖn díi d¹ng c©n b»ng c«ng suÊt nót
®îc giíi thiÖu trong môc 2.3, c«ng thøc thÓ hiÖn (2.6a) khi sö dông ®iÖn dÉn nót riªng vµ
®iÖn dÉn t¬ng hç nh sau:

(2.48)

Hay viÕt ®Ó nguyªn ®iÖn dÉn nh¸nh ta ®îc, c«ng thøc (2.48a):

(2.48a)

trong ®ã c¸c th«ng sè ®îc thÓ hiÖn :

58
 CÇn lu ý r»ng trong c¸c c«ng thøc tÝnh trªn c¸c gi¸ trÞ gãc ph¶i ®Ó ë ®¬n vÞ Radian.
Nh vËy mét HT§ víi n nót ®éc lËp, mét nót c©n b»ng sÏ ®îc m« t¶ b»ng 2n ph¬ng tr×nh,
trong ®ã n ph¬ng tr×nh lµ c«ng suÊt t¸c dông Pi cho c¸c nót ®éc lËp, n ph¬ng tr×nh cßn l¹i
lµ c«ng suÊt ph¶n kh¸ng Qi cho c¸c nót ®éc lËp. C¸c biÕn Èn cña hÖ ph¬ng tr×nh lµ ®iÖn
¸p c¸c nót, bao gåm modun vµ gãc lÖch cña chóng: .
B©y giê ta triÓn khai gi¶i hÖ ph¬ng tr×nh c©n b»ng c«ng suÊt nót b»ng ph¬ng ph¸p lÆp
Newton-Raphson nh ®· tr×nh bµy ë trªn.
ChuyÓn hÖ ph¬ng tr×nh (2.48) vÒ d¹ng hÖ ph¬ng tr×nh phi tuyÕn tæng qu¸t (2.49) nh
sau:

(2.49)

Ma trËn Jacobi:

(2.50)

Trong ®ã [J1],[J2],[J3],[J4] lµ c¸c ma trËn con cña ma trËn Jacobi.

[ J1] ®Æc trng cho khèi ®¹o hµm riªng c©n b»ng c«ng suÊt t¸c dông theo ®iÖn ¸p nót.
[J2] ®Æc trng cho khèi ®¹o hµm riªng c©n b»ng c«ng suÊt t¸c dông theo gãc lÖch nót.
[J3] ®Æc trng cho khèi ®¹o hµm riªng c©n b»ng c«ng suÊt ph¶n kh¸ng theo ®iÖn ¸p nót.
[J4] ®Æc trng cho khèi ®¹o hµm riªng c©n b»ng c«ng suÊt ph¶n kh¸ng theo gãc lÖch
nót.
TriÓn khai c¸c ®¹o hµm riªng (phÇn tö) cña ma trËn Jacobi tõ c¸c ph¬ng tr×nh (2.50) nh
sau:
- C¸c phÇn tö kh«ng ®êng chÐo cña [J1]:

(2.51)

- C¸c phÇn tö ®êng chÐo cña [J1]:

59
 (2.52)

- C¸c phÇn tö kh«ng ®êng chÐo cña [J2]:

(2.53)

- C¸c phÇn tö ®êng chÐo cña [J2]:

(2.54)

- C¸c phÇn tö kh«ng ®êng chÐo cña [J3]:

(2.55)

- C¸c phÇn tö ®êng chÐo cña [J3]:

(2.56)

- C¸c phÇn tö kh«ng ®êng chÐo cña [J4]:

(2.57)

- C¸c phÇn tö ®êng chÐo cña [J4]:

(2.58)

C¸c bíc tÝnh to¸n chÕ ®é x¸c lËp hÖ thèng ®iÖn b»ng ph¬ng ph¸p lÆp Newton-Raphson
nh sau :
B1) ChuÈn bÞ s¬ ®å thay thÕ HT§ : s¬ ®å,sè thø tù nót, chän nót c©n b»ng trë kh¸ng c¸c
nh¸nh, c«ng suÊt phô t¶i/nguån c¸c nót ,…
B2) TÝnh ®iÖn dÉn t¬ng hç c¸c nh¸nh Yij , , ®iÖn dÉn c¸c nót Yii , . Thµnh lËp
hÖ ph¬ng tr×nh c©n b»ng c«ng suÊt nót
B3) G¸n gi¸ trÞ ban ®Çu cho c¸c ®iÖn ¸p nót ( thêng m«®un ®iÖn ¸p g¸n b»ng
®iÖn ¸p ®Þnh møc líi, cßn gãc lÖch g¸n b»ng zªr«)
B4) TÝnh gi¸ trÞ c¸c phÇn tö ma trËn Jacobi theo c¸c gi¸ trÞ m«®un vµ ®iÖn ¸p ®· g¸n ë
trªn; Sau ®ã tÝnh nghÞch ®¶o ma trËn ®ã :

Gi¸ trÞ c¸c phÇn tö cña ma trËn Jacobi sÏ ®îc sö dông trong c¸c bíc lÆp tiÕp theo.

60
 B5) TÝnh lÆp – c¸c gi¸ trÞ ®iÖn ¸p (m«®un, gãc lÖch) cña c¸c bíc lÆp tiÕp theo ®îc tÝnh
theo c«ng thøc truy to¸n sau:

(2.59)

Hay viÕt díi d¹ng thu gän:

(2.59a)

trong ®ã :

– ma trËn cét - ma trËn c«ng

®iÖn ¸p bíc suÊt c©n b»ng
lÆp [k] vµ bíc nót tÝnh theo
lÆp [k-1] ®iÖn ¸p lÆp [k-
1]

VµokiÖn
B6) KiÓm tra ®iÒu sè liÖu : trë,kh¸ng
héi tô nh¸nh, c«ng suÊt nót
(dõng lÆp):
(2.60)
TÝnh c¸c ®iÖn dÉn t­¬ng hç, ®iÖn dÉn riªng
NÕu ®iÒu kiÖn
Thµnh (2.60)
lËp tho¶
hÖ ph­¬ngm·n th× chuyÓn
tr×nh sang
c©n b»ng B7, suÊt
c«ng nÕu kh«ng
nót th× t¨ng [k] lªn 1, quay
vÒ B5 vµ thùc hiÖn bíc lÆp tiÕp theo.
B7) TÝnh c¸c ®¹i lîng th«ng sè chÕ ®é kh¸c cña HT§ : dßng, c«ng suÊt c¸c nh¸nh, tæn thÊt
G¸n c¸c gi¸ trÞ
c«ng suÊt c¸c nh¸nh,… (xem mục §2.11 )
ban ®Çu
Ui ,i ; i=1÷n
[0] [0]

C¸c bíc thuËt to¸n nªu trªn cã thÓ thÓ hiÖn d¹ng s¬ ®å khèi thuËt to¸n giíi thiÖu trªn h×nh
TÝnh
2.16, phôc vô cho lËp matrËn
tr×nh Jacobi vµ nghÞch ®¶o cho
m¸y tÝnh.
nã
LÆp [k]=1

TÝnh c«ng suÊt c©n b»ng nót

TÝnh ®iÖn ¸p b­íc lÆp [k] k=k+1

Kh«ng ®¹t
KiÓm tra ®iÒu
kiÖn héi tô

§¹t
TÝnh c¸c th«ng sè chÕ ®é kh¸c
In
k
Õt
qu
¶
Dõn
g
61
H×nh 2.16- S¬ ®å khèi thuËt to¸n lÆp Newton-
vÝ dô 2.11
Cho sơ đồ lưới điện gồm nút cân
bằng N có điện áp kV,
1
cấp cho hai phụ tải
N 
S 1
,

,lưới mạch vòng:

- Đoạn N1 mã dây AC-70 dài 20 km
- Đoạn N2 mã dây AC-95 dài 30 km 
S 2
- Đoạn 12 mã dây AC-120 dài 40 km 2

1) Tính toán chế độ xác lập bằng lặp Gauss-Seidel

a) Tính toán các điện dẫn
- Từ mã dây tra bảng được:

AC-70 có

AC-95 có

AC-120 có
- Điện dẫn các nhánh :

62
b)Tính lặp điện áp
- Gán giá trị ban đầu ,
Cho
- Bước lặp 1:

Bước lặp 2,.....

1) Tính toán chế độ xác lập bằng lặp Newton-Raphson.
a) Lập hệ phương trình
- Tính các hệ số :

Tính toán tương tự đươc:

- Hệ phương trình nút:

Từ công thức (2.6b) tổng quát cho hệ thống (n+1) nút, ta triển khai cụ thể cho ví dụ này :

Thay giá trị các hệ số ta đươc:

Trong các phương trình trên giá trị điện áp UN đã được thay số bằng 118 kV và góc
đã được thay bằng giá trị zêrô (
b) Biểu thức các phần tử của ma trận Jacobi

63
 Bốn phương trình trên được đặt tên tương ứng là . Khi đó ma trận
Jacobi :

Ta lần lượt viết biểu thức của các phần tử của ma trận Jacobi

Từ các phương trình đã có ở trên, ta lấy các đạo hàm được:

Từ các phương trình đã có ở trên, ta lấy các đạo hàm được:

Từ các phương trình đã có ở trên, ta lấy các đạo hàm được:

64
Từ các phương trình đã có ở trên, ta lấy các đạo hàm được:

c)Tính lặp điện áp

- Gán giá trị ban đầu ,
Cho
- Với các hệ số và các giá trị gán ban đầu xác định ma trân Jacobi như sau:
Tính :

Vậy :

65
 Các giá trị tính toán tương tự ta được kết quả như sau:

Vậy ma trận Jacobi ở các giá trị gán ban đầu sẽ là:

Lấy nghich đảo ma trân này ta có:

- Bước lặp 1 : Tính lặp theo công thức (2.59a)

Triển khai công thức trên ta được:

Tính giá trị cân bằng công suất nút:

- Bước lặp 2,….

66
 Trong câc bước lặp tiếp theo có thể sử dụng ma trận Jacobi ở bước gán ban đầu để tính.
Điều đó sẽ làm cho số lần lặp nhiều hơn, nhưng sẽ giảm được khối lượng tính toán do tính
ma trận Jacobi, đặc biệt lấy nghịch đảo của ma trận này.

§2.11 tÝnh to¸n c¸c th«ng sè chÕ ®é

ë trªn míi chØ ®Ò cËp ®Õn tÝnh gi¸ trÞ ®iÖn ¸p t¹i c¸c nót cña HT§. §èi víi chÕ ®é x¸c
lËp cña HT§ cßn c¸c th«ng sè kh¸c nh dßng ®iÖn, c«ng suÊt, tæn thÊt ®iÖn ¸p, tæn thÊt
c«ng suÊt,… Sau ®©y sÏ tr×nh bµy c¸ch tÝnh c¸c th«ng sè nµy.
2.11.1 TÝnh to¸n dßng ®iÖn
Trên hình 2.17 thể hiện dòng điện, dòng công suất và tổn thất trên đường dây.

Rij Xij
U i U j
I i I
I ij j
I Cd ,ij a) I Cc ,ij
Rij Xij
U i U j
S®Þnh
Từ h×nh 2.17a, theo
i
 Ohm taS
SluËt
ij
 c:
có S i
ij
 jQCd ,ij b)  jQCc ,ij (2.61)

trong ®ã : Rij t¹i nót X

®iÖn ¸p d©y i vµ
ij nót j

U i tæng trë, tæng dÉn nh¸nh i,j U j

S ich¹y tõSnót
d
Sc S 
Dßng (h×nh 2.17a), ij i vµo ®o¹n
ij d©y ij , itheo ®Þnh luËt Kirchhoff 1 b»ng :
1 1 1g 1
g i , ij bC ,ij j , ij bC(2.62)
2 2
,ij
2 2
trong ®ã : - dßng ®iÖn ®iÖn dung ë ®Çu ®êng d©y ij
c)
H×nh 2.17- TÝnh dßng ®iÖn, c«ng suÊt vµ tæn thÊt
- mét nöa dung dÉn víi ®Êt cña ®êng d©y ij
trªn ®­êng d©y a) dßng ®iÖn b,c) c«ng suÊt
Dßng ch¹y tõ ®êng d©y ij ®Õn nót j b»ng:

(2.63)

trong ®ã : - dßng ®iÖn ®iÖn dung ë cuèi ®êng d©y ij

2.11.2 TÝnh to¸n c«ng suÊt

67
 C«ng suÊt ba pha ë ®Çu ®êng d©y ij, nghÜa lµ c«ng suÊt ch¹y däc theo ®êng d©y tõ nót
i ®Õn nót j (h×nh 2.17b) b»ng :

(2.64)

C«ng suÊt ë cuèi ®êng d©y ij (h×nh 2.17b) b»ng :

(2.65)
Tæn thÊt c«ng suÊt trªn däc ®êng d©y ij ( trªn tæng trë b»ng hiÖu sè cña c«ng suÊt
®Çu vµ cuèi ®êng d©y :
(2.66)
Trong biÓu thøc cuèi ta cã tÝch cña sè phøc víi liªn hîp cña nã b»ng b×nh ph¬ng m«®un
cña chóng.
C«ng suÊt ch¹y tõ nót i vµo ®êng d©y ij (h×nh 3.1b), cã thÓ x¸c ®Þnh tõ biÓu thøc
(2.67) nh sau :

(2.67)

C«ng suÊt ch¹y ®Õn nót j cuèi ®êng d©y ij, cã thÓ x¸c ®Þnh tõ biÓu thøc (2.68) nh sau :

(2.68)

Tæn thÊt c«ng suÊt trªn ®êng d©y ij bao gåm tæn thÊt däc ®êng d©y trªn Zij vµ
c«ng suÊt ph¶n kh¸ng sinh ra ë ®Çu vµ cuèi ®êng d©y. VËy tæn thÊt sÏ b»ng hiÖu sè
cña c«ng suÊt ch¹y tõ nót i vµo ®êng d©y ij víi c«ng suÊt cuèi ®êng d©y ij ®Õn nót j :

(2.69)

NÕu ta lÊy tæng c¸c biÓu thøc trªn theo c¸c nh¸nh cña hÖ thèng, ta sÏ cã biÓu thøc tæng
tæn thÊt c«ng suÊt trong hÖ thèng ®iÖn.
NÕu trong s¬ ®å thay thÕ cña ®êng d©y, ta cã kÓ c¶ ®iÖn dÉn t¸c dông (h×nh 2.17c)
th× trong c¸c biÓu thøc (2.62), (2.63), (2.67), (2.68), (2.69), t¹i sè h¹ng ta ph¶i thay

b»ng

C«ng suÊt t¸c dông vµ c«ng suÊt ph¶n kh¸ng (h×nh 2.17b) ®îc x¸c ®Þnh theo biÓu thøc
(2.64), (2.65) nh sau :
VÝ dô, tõ biÓu thøc (2.64) ta cã:

(2.70)

trong ®ã:

68
 lµ c«ng suÊt t¸c dông vµ ph¶n kh¸ng ë ®Çu ®êng d©y ij
lµ thµnh phÇn t¸c dông vµ ph¶n kh¸ng cña dßng ®iÖn trªn
®êng d©y ij
lµ thµnh phÇn t¸c dông vµ ph¶n kh¸ng cña ®iÖn ¸p t¹i nót i
C¸c thµnh phÇn dßng ®iÖn trªn ®êng d©y ij ®îc x¸c ®Þnh nh sau:

VËy ta cã :

(2.71)

trong ®ã lµ thµnh phÇn t¸c dông vµ ph¶n h¸ng cña tæng dÉn gi÷a nót i vµ j
( b»ng tæng dÉn nh¸nh ij nhng ngîc dÊu).
2.11.3 TÝnh to¸n tæn thÊt c«ng suÊt
Tæn thÊt c«ng suÊt trªn ®iÖn trë vµ ®iÖn kh¸ng cña ®êng d©y, hay nãi c¸ch kh¸c la tæn
thÊt c«ng suÊt trªn c¸c thµnh phÇn däc cña ®êng d©y b»ng hiÖu c«ng suÊt ë ®Çu vµ ë cuèi
cña thµnh phÇn däc cña ®êng d©y (h×nh 2.17). Tæn thÊt c«ng suÊt tæng trªn c¸c thµnh
phÇn däc cña m¹ng ®iÖn b»ng tæng c¸c tæn thÊt c«ng suÊt trªn c¸c thµnh phÇn däc cña tÊt
c¶ c¸c nh¸nh d©y vµ b»ng :

(2.72)
Cßn tæn thÊt tæng trong m¹ng lµ tæng c¸c tæn thÊt trªn c¸c thµnh phÇn däc vµ trªn
c¶ c¸c thµnh phÇn ngang cña ®êng d©y. Nh vËy, ngoµi biÓu thøc (2.72), cßn ph¶i kÓ thªm
c«ng suÊt ph¶n kh¸ng do dung dÉn cña ®êng d©y cao ¸p sinh ra.
Th«ng thêng ngêi ta hay sö dông biÓu thøc x¸c ®Þnh tæn thÊt c«ng suÊt viÕt díi d¹ng
b×nh ph¬ng cña ®iÖn ¸p. Tæn thÊt c«ng suÊt b»ng hiÖu sè gi÷a c«ng suÊt c¸c nguån ph¸t ra
vµ c«ng suÊt c¸c phô t¶i t¹i c¸c nót. NÕu ta quy uíc c«ng suÊt vµ dßng cña nguån ph¸t mang
dÊu céng(+ ), vµ phô t¶i mang dÊu trõ(- ) , th× tæn thÊt c«ng suÊt trong m¹ng cã (n+1)
nót ®îc x¸c ®Þnh nh sau:

(2.73)

CÇn nh¾c l¹i r»ng lµ tæng tæn thÊt trªn c¸c thµnh phÇn däc vµ ngang cña m¹ng.
BiÓu thøc (2.73) cã thÓ viÐt díi d¹ng ma trËn nh sau:
(2.74)

69
 trong ®ã :
lµ vÐc t¬ hµng cña c¸c dßng ®iÖn phøc liªn hîp t¹i c¸c nót, cã kÝch thøc lµ (n+1);

lµ vÐc t¬ cét cña ®iÖn ¸p phøc t¹i c¸c nót, cã kÝch thøc lµ (n+1)
T lµ chØ sè ®Ó thÓ hiÖn ma trËn chuyÓn vÞ.
Ph¬ng tr×nh ®iÖn ¸p nót cã chó ý ®Õn quy t¾c tÝnh to¸n ma trËn, cã thÓ viÕt nh sau :
(2.75)
Thay (2.75) vµo (2.74), ta cã tæn thÊt c«ng suÊt c«ng suÊt b»ng:
(2.76)

trong ®ã lµ ma trËn phøc ®Çy ®ñ cña t«ng dÉn nót, cã kÝch thíc (n+1).
BiÓu thøc ë vÕ ph¶i cña (2.76) gäi lµ biÓu thøc d¹ng b×nh ph¬ng cña ®iÖn ¸p.
Víi ký hiÖu th× tõ (2.76), ta cã c¸c biÓu thøc
®Ó x¸c ®Þnh tæn thÊt c«ng suÊt t¸c dông vµ tæn thÊt c«ng suÊt ph¶n kh¸ng :

(2.77)

Trong c«ng thøc (2.77) tæn thÊt c«ng suÊt®îc x¸c ®Þnh díi d¹ng b×nh ph¬ng c¸c thµnh
phÇn t¸c dông vµ ph¶n kh¸ng c¸c ®iÖn ¸p nót.
NÕu sö dông ma trËn ®Çy cña c¸c tæng trë riªng vµ t¬ng hç c¸c nót, kÝch thíc
(n+1) th× tõ (2.74) ta còng cã biÓu thøc t¬ng tù nh (2.76) ®Ó tÝnh tæn thÊt díi d¹ng b×nh
ph¬ng dßng ®iÖn t¹i c¸c nót:
(2.78)
Ta biÓu thÞ dßng t¹i c¸c nót qua c«ng suÊt t¹i c¸c nót :

vµ

Th× biÓu thøc (3.20) cã thÓ viÕt nh sau :

(2.79)

trong ®ã :
lµ vÐc t¬ hµng c«ng suÊt phøc t¹i c¸c nót, kÝch thíc (n+1)

lµ vÐc t¬ cét c«ng suÊt phøc liªn hîp t¹i c¸c nót, kÝch thíc (n+1)

lµ ma trËn ®êng chÐo, kÝch thøc (n+1), vµ phÇn tö thø i cña chóng b»ng

.
vÝ dô 2.12
Cho s¬ ®å m¹ng ®iÖn h×nh 2.14, c¸c sè liÖu ban ®Çu trong vÝ dô 2.9, vµ ®iÖn ¸p c¸c
nót ®· ®îc x¸c ®Þnh trong vÝ dô nµy lµ nh sau :

70
 H·y tÝnh to¸n dßng ®iÖn, c«ng suÊt vµ tæn thÊt c«ng suÊt trªn c¸c ®êng d©y

S 32
d

S 32
c
S 32
c

3 2
S d
31 S d
21

Tõ sè liÖu trong vÝ dô 2.9 , ta cã ( ®¬n vÞ 1/«m) I 21

I 31
S 31
c
S 21
c
Gi¶ thiÕt chiÒu cña dßng ®iÖn vµ c«ng suÊt nh ghi trªn h×nh 2.18.
¸p dông c«ng thøc (2.71) ta tÝnh ®îc dßng ®iÖn trªn c¸c ®êng d©y :
1
H×nh 2.18- S¬ ®å HT§ 110 kV

TÝnh t¬ng tù ta cã :

ChiÒu d¬ng cña dßng c«ng suÊt lµ chiÒu ®i tõ nót i ®Õn nót j
¸p dông c«ng thøc (3.10) ta tÝnh ®îc c«ng suÊt t¸c dông vµ ph¶n kh¸ng trªn ®êng d©y :

71
 Tæn thÊt c«ng suÊt t¸c dông vµ tæn thÊt c«ng suÊt ph¶n kh¸ng trªn mçi ®êng d©y b»ng :

Tæng tæn thÊt c«ng suÊt t¸c dông trong m¹ng ®iÖn :

T¬ng tù ta cã :

Tæng tæn thÊt c«ng suÊt ph¶n kh¸ng trong m¹ng ®iÖn :

Ngoµi c¸ch tÝnh tæn thÊt c«ng suÊt nh ®a tr×nh bµy ë trªn, ta cßn cã thÓ tiÕn hµnh tÝnh
to¸n chóng theo c«ng thøc (2.77). TriÓn khai c«ng thøc nµy theo c¸c bíc nh sau :
1.TÝnh tæng dÉn riªng c¸c nót :

2. Thµnh lËp ma trËn  :

72
3.C¸c vÐc t¬ cã d¹ng nh sau :

4. X¸c ®Þnh tæn thÊt c«ng suÊt t¸c dông:

5.

X¸c ®Þnh tæn thÊt c«ng suÊt ph¶n kh¸ng:

=

Ta nhËn th¸y tæn thÊt c«ng suÊt t¸c dông vµ tæn thÊt c«ng suÊt ph¶n kh¸ng cña líi ®iÖn
trong hai c¸ch tÝnh ®Òu cã kÕt qu¶ gièng nhau.

73