หน่วยการเรียนรู้ที่ 5

วงกลม
วิชาคณิตศาสตร์พื้นฐาน
ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 3

นางสาวนุชจรีย์ จำเริญโชค
ครูผู้สอน

ชื่อ ........................................
ชั้น ม.3/………….. เลขที่ .........

โรงเรียนสุธีวิทยา
 หน่วยที่ 5 วงกลม : คณิตศาสตร์พื้นฐาน ม.3 ค23102
รวบรวมโดย นางสาวนุชจรีย์ จำเริญโชค ครูผู้สอน
5.1 วงกลม
ในทางคณิตศาสตร์ วงกลม (circle) เป็นรูปเรขาคณิตบนระนาบซึ่งแต่ละจุดบนรูปเรขาคณิตนี้อยู่ห่างจากจุดคงที่
จุดหนึ่งบนระนาบเดียวกันเป็นระยะเท่ากัน
ส่วนต่าง ๆ เกี่ยวกับวงกลมมีดั้งนี้ จุดสัมผัส
เส#นรอบวง เส#นสัมผัส
circumference A tangent
รัศมี
radius O sector (area)
เรียกจุดคงที่นี้ว่า จุดศูนย์กลางของวงกลม B C
จุดศูนย(กลาง เส#นผ&านศูนย+กลาง
เรียกระยะที่เท่ากันนี้ว่า รัศมีของวงกลม center diameter
คอร+ด segment (area)
chord
จากรูป จุด O เป็นจุดคงที่ เรียกจุด O ว่า จุดศูนย์กลางของวงกลม จุด A อยู่บนเส้นรอบวงของวงกลม หรือกล่าวว่า จุด A
อยู่บนวงกลม เรียก OA ว่า รัศมีของวงกลม
จุด B และจุด C อยู่บนวงกลม และ BC ผ่านจุดศูนย์กลาง O เรียก BC ว่า เส้นผ่านศูนย์กลางของวงกลม
การเรียกชื่อวงกลมวงหนึ่งที่มีจุดศูนย์กลางตามที่กำหนดให้ จะเรียกตามชื่อของจุดศูนย์กลางของวงกลมนั้น เช่น วงกลมที่มีจุด O
เป็นจุดศูนย์กลาง เรียกว่า วงกลม O
รัศมีของวงกลม หมายถึง ระยะระหว่างจุดศูนย์กลางของวงกลมและจุดบนวงกลม หรือ หมายถึง ส่วนของเส้นตรงที่มีจุดศูนย์กลาง
และจุดบนวงกลมเป็นจุดปลาย
วงกลมวงหนึ่งมีรัศมีเป็นจำนวนมากมายนับไม่ถ้วน และรัศมีของวงกลมเดียวกันจะยาวเท่ากันทุกเส้น
มุมที่จุดศูนย์กลางและมุมในส่วนโค้งของวงกลม
เมื่อเราสร้างเส้นตรง ส่วนของเส้นตรง หรือรังสี เพิ่มที่วงกลม อาจทำให้เกิดการแบ่งเส้นรอบวงของวงกลมออกเป็นส่วนโค้ง
ใหญ่และส่วนโค้งน้อย หรืออาจทำให้เกิดมุมที่จุดศูนย์กลาง มุมในส่วนโค้งของวงกลม มุมในครึ่งวงกลม ได้ดังนี้
Ì เมื่อเราแบ่งเส้นรอบวงของวงกลมออกเป็นสอง 2 ส่วน
ในกรณีที่ส่วนโค้งทั้งสองยาวเท่ากัน จะเรียกส่วนโค้งแต่ละส่วนว่า แต่หากส่วนโค้งทั้งสองยาวไม่เท่ากัน ดังรูป
ครึ่งวงกลม (semicircle) ดังรูป

จะเรียกส่วนโค้งที่ยาวกว่า ว่า ส่วนโค้งใหญ่ (major arc)

และเรียกส่วนโค้งที่สั้นกว่า ว่า ส่วนโค้งน้อย (minor arc)
Ì มุมที่จุดศูนย์กลาง (central angle) คือ มุมที่จุดศูนย์กลาง Ì มุมในส่วนโค้งของวงกลม (inscribed angle) คือ มุม
ของวงกลมเป็นจุดยอดมุม และแขนทั้งสองของมุมตัดวงกลม ที่มีจุดยอดอยู่บนวงกลม และแขนทั้งสองของมุมตัดวงกลม

ในกรณีที่มุมในส่วนโค้งของวงกลมมีแขนทั้งสองของมุมผ่านจุดปลายทั้งสองของเส้นผ่านศูนย์กลาง จะเรียกมุมในส่วนโค้งของ
วงกลมนั้นว่า มุมในครึ่งวงกลม (angle inscribed in a semicircle) ดังรูป

2
 หน่วยที่ 5 วงกลม : คณิตศาสตร์พื้นฐาน ม.3 ค23102
รวบรวมโดย นางสาวนุชจรีย์ จำเริญโชค ครูผู้สอน
แบบฝึกทักษะ 5.1 อัตราส่วนตรีโกณมิติ
จากวงกลม O ที่กำหนดให้ จงบอกชื่อของมุมและส่วนโค้งที่รองรับมุมนั้น ๆ
1. มุมที่จุดศูนย์กลาง
............................................................................................
............................................................................................
............................................................................................
............................................................................................

2. มุมในส่วนโค้งของวงกลม
............................................................................................
............................................................................................
............................................................................................
............................................................................................
3. มุมในครึ่งวงกลม
............................................................................................
............................................................................................
............................................................................................
............................................................................................

5.2 มุมที่จุดศูนย์กลางและมุมในส่วนโค้งของวงกลม
มุมที่จุดศูนย์กลางและส่วนโค้งที่รองรับมุม

ทฤษฎีบท 1 ในวงกลมที่เท่ากันทุกประการ หรือในวงกลมเดียวกัน ถ้ามุมที่จุดศูนย์กลางมีขนาดเท่ากัน แล้วส่วนโค้งที่

รองรับมุมที่จุดศูนย์กลางนั้นจะยาวเท่ากัน
C
D

O R
O
A P
B Q
A B
ทฤษฎีบท 2 ในวงกลมที่เท่ากันทุกประการ หรือในวงกลมเดียวกัน ถ้าส่วนโค้งยาวเท่ากัน แล้วมุมที่จุดศูนย์กลาง
ที่รองรับด้วยส่วนโค้งนั้นจะมีขนาดเท่ากัน
C B

O R
O
A
A B P Q D

มุมที่จุดศูนย์กลางและมุมในส่วนโค้งของวงกลม
มุมที่จุดศูนย์กลางและมุมในส่วนโค้งของวงกลมที่รองรับด้วยส่วนโค้งเดียวกัน มีลักษณะดังรูป

โดยมุมที่จุดศูนย์กลางและมุมในส่วนโค้งของวงกลมที่รองรับด้วยส่วนโค้งเดียวกัน มีความสัมพันธ์กัน ตามทฤษฎีบทต่อไปนี้

3
 หน่วยที่ 5 วงกลม : คณิตศาสตร์พื้นฐาน ม.3 ค23102
รวบรวมโดย นางสาวนุชจรีย์ จำเริญโชค ครูผู้สอน
ทฤษฎีบท 3
ในวงกลมเดียวกัน มุมที่จุดศูนย์กลาง จะมีขนาดเป็นสองเท่าของขนาดของมุมในส่วนโค้งของวงกลมที่รองรับด้วยส่วนโค้งเดียวกัน

จากทฤษฎีบทข้างต้น อาจกล่าวได้ว่า มุมในส่วนโค้งของวงกลมจะมีขนาดเป็นครึ่งหนึ่งของขนาดของมุมที่จุดศูนย์กลาง

C C
ที่รองรับด้วยส่วนโค้งเดียวกัน
A
C B
O O O

A B
A B
D
มุมในส่วนโค้งของวงกลมและส่วนโค้งที่รองรับมุม

จากความสัมพันธ์ระหว่างมุมที่จุดศูนย์กลางกับมุมในส่วนโค้งของวงกลม
ที่รองรับด้วยส่วนโค้งเดียวกัน จะพบว่า มุมในส่วนโค้งของวงกลมทุกมุมต่างก็มี
ขนาดเป็นครึ่งหนึ่งของมุมที่จุดศูนย์กลาง ดังรูป
จากรูปจะได้ว่า มุมในส่วนโค้งของวงกลมที่รองรับด้วยส่วนโค้งเดียวกันมี
ขนาดเท่ากันทั้งหมด ซึ่งเป็นไปตามทฤษฎีบทต่อไปนี้

ทฤษฎีบท 4 ในวงกลมเดียวกัน มุมในส่วนโค้งของวงกลมที่รองรับด้วยส่วนโค้งเดียวกันจะมีขนาดเท่ากัน

B B D
B
D

D A
O O O
A A
C C
C

ทฤษฎีบท 5 ในวงกลมที่เท่ากันทุกประการ หรือในวงกลมเดียวกัน ถ้ามุมในส่วนโค้งของวงกลมมีขนาดเท่ากันแล้วส่วนโค้ง

ที่รองรับมุมเหล่านั้นจะยาวเท่ากัน
D C C

R F O B D O B

E A
A
ทฤษฎีบท 6 ในวงกลมที่เท่ากันทุกประการ หรือในวงกลมเดียวกัน ถ้าส่วนโค้งยาวเท่ากัน แล้วมุมในส่วนโค้งของวงกลมที่
รองรับด้วยส่วนโค้งเหล่านั้นจะมีขนาดเท่ากัน
E C A

B O
R F O B

D A C
4
 หน่วยที่ 5 วงกลม : คณิตศาสตร์พื้นฐาน ม.3 ค23102
รวบรวมโดย นางสาวนุชจรีย์ จำเริญโชค ครูผู้สอน
แบบฝึกทักษะ 5.2 มุมที่จุดศูนย์กลางและมุมในส่วนโค้งของวงกลม
คำชี้แจง: จากวงกลม O ที่กำหนดให้ จงหาค่า x
1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

5
 หน่วยที่ 5 วงกลม : คณิตศาสตร์พื้นฐาน ม.3 ค23102
รวบรวมโดย นางสาวนุชจรีย์ จำเริญโชค ครูผู้สอน
5.3 มุมในครึ่งวงกลม
มุมในครึ่งวงกลมเป็นมุมในส่วนโค้งของวงกลมแบบหนึ่งที่มีความยาวของส่วนโค้งที่รองรับมุมนั้นเป็นครึ่งหนึ่งของเส้นรอบวง
เสมอ ดังรูป

จากทฤษฎีบทเกี่ยวกับความสัมพันธ์ระหว่างมุมในส่วนโค้งของวงกลมและมุมที่จุดศูนย์กลาง จึงได้ว่า
Ù
A B C มีขนาดเท่ากับ 90! ซึ่งสามารถสรุปเป็นทฤษฎีบทเกี่ยวกับขนาดของมุมในครึ่งวงกลมได้ว่า

ทฤษฎีบท 7
มุมในครึ่งวงกลมมีขนาด 90 องศา
หรือ หนึ่งมุมฉาก

แบบฝึกทักษะ 5.3 มุมในครึ่งวงกลม

คำชี้แจง: จากวงกลม O ที่กำหนดให้ จงหาค่า x
1.

2.

3.

4.

6
 หน่วยที่ 5 วงกลม : คณิตศาสตร์พื้นฐาน ม.3 ค23102
รวบรวมโดย นางสาวนุชจรีย์ จำเริญโชค ครูผู้สอน

5.4 รูปสี่เหลี่ยมแนบในวงกลม
รูปสี่เหลี่ยมแนบในวงกลม (inscribed quadrilateral of a circle) หรือรูปสี่เหลี่ยมวงกลมล้อม (cyclic quadrilateral)
คือ รูปสี่เหลี่ยมใด ๆ ที่อยู่ภายในวงกลม โดยที่จุดยอดทั้งสี่ของรูปสี่เหลี่ยมนั้นอยู่บนวงกลม ดังรูป

ซึ่งสามารถสรุปเป็นทฤษฎีบทเกี่ยวกับรูปสี่เหลี่ยมแนบในวงกลมได้ว่า
ทฤษฎีบท 8 ถ้ารูปสี่เหลี่ยมใด ๆ เป็นรูปสี่เหลี่ยมแนบในวงกลม แล้วผลบวกของขนาด 4
3

ของมุมตรงข้ามจะเท่ากับสองมุมฉาก
และในทางกลับกัน O 2
ทฤษฎีบท 9 ถ้ารูปสี่เหลี่ยมใด ๆ มีผลบวกของขนาดของมุมตรงข้ามเท่ากับสองมุมฉาก 1
แล้วรูปสี่เหลี่ยมนั้นแนบในวงกลมได้
แบบฝึกทักษะ 5.4 รูปสี่เหลี่ยมแนบในวงกลม
1.

2.

3.

4.

5.

7
 หน่วยที่ 5 วงกลม : คณิตศาสตร์พื้นฐาน ม.3 ค23102
รวบรวมโดย นางสาวนุชจรีย์ จำเริญโชค ครูผู้สอน
5.5 คอร์ดของวงกลม
ในทางคณิตศาสตร์ได้ให้ความหมายของคอร์ดของวงกลมไว้ดังนี้ คอร์ด (chord) คือ ส่วนของเส้นตรงที่มีจุดปลาย
ทั้งสองอยู่บนวงกลมเดียวกันคอร์ดแต่ละเส้นจะแบ่งวงกลมออกเป็นส่วนโค้ง 2 ส่วน ดังรูป
จากรูป AB เป็นคอร์ดของวงกลม O ซึ่งแบ่งวงกลมออกเป็น
ส่วนโค้ง 2 ส่วน คือ ส่วนโค้งใหญ่ ACB และส่วน
โค้งน้อย AB

คอร์ดและส่วนโค้งของวงกลม ความสัมพันธ์ระหว่างความยาวของคอร์ดกับความยาวของส่วนโค้งของวงกลม เป็นไป

ตามทฤษฎีบทต่อไปนี้
ทฤษฎีบท 10ในวงกลมที่เท่ากันทุกประการหรือใน
วงกลมเดียวกัน ถ้าคอร์ดสองเส้นยาวเท่ากัน แล้ว
คอร์ดทั้งสองจะตัดวงกลมทำให้ส่วนโค้งน้อยยาวเท่ากัน
และส่วนโค้งใหญ่ยาวเท่ากันแนบในวงกลมได้

ทฤษฎีบท 11 ในวงกลมที่เท่ากันทุกประการ หรือใน

วงกลมเดียวกัน ถ้าคอร์ดสองเส้นตัดวงกลมทำให้ส่วน
โค้งน้อยยาวเท่ากัน แล้วคอร์ดทั้งสองนั้นจะยาวเท่ากัน

คอร์ดและจุดศูนย์กลางของวงกลม
ทฤษฎีบท 12
ส่วนของเส้นตรงซึ่งผ่านจุดศูนย์กลางของวงกลม และตัดคอร์ดที่ไม่ใช่เส้นผ่าน
ศูนย์กลาง จะมีสมบัติดังนี้
1) ถ้าส่วนของเส้นตรงแบ่งครึ่งคอร์ด แล้วส่วนของเส้นตรงนั้นจะตั้งฉากกับคอร์ด
2) ถ้าส่วนของเส้นตรงตั้งฉากกับคอร์ด แล้วส่วนของเส้นตรงนั้นจะแบ่งครึ่งคอร์ด

D F
ทฤษฎีบท 13 เส้นตรงที่ตั้งฉากและแบ่ง
Y ครึ่งคอร์ดของวงกลมจะผ่านจุดศูนย์กลาง
O
E
ของวงกลมนั้น
C
A B
คอร์ดที่ยาวเท่ากัน X

ทฤษฎีบท 14 ในวงกลมวงเดียวกัน ถ้าคอร์ดสอง ทฤษฎีบท 15 ในวงกลมวงเดียวกัน ถ้าคอร์ดสองเส้น

เส้นยาวเท่ากัน แล้วคอร์ดทั้งสองนั้นจะอยู่ห่างจาก ยาวเท่ากัน แล้วคอร์ดทั้งสองนั้นจะอยู่ห่างจากจุด
จุดศูนย์กลางของวงกลมเป็นระยะเท่ากัน ศูนย์กลางของวงกลมเป็นระยะเท่ากัน
D
D
O
O B
C B
A 8 C
A
 หน่วยที่ 5 วงกลม : คณิตศาสตร์พื้นฐาน ม.3 ค23102
รวบรวมโดย นางสาวนุชจรีย์ จำเริญโชค ครูผู้สอน
แบบฝึกทักษะ 5.5 คอร์ดของวงกลม
1. จากวงกลมที่กำหนดจุดศูนย์กลางมาให้ จงหาค่า x และ y
1) 2)

3) 4)

2. คำชี้แจง: จากวงกลมที่กำหนดจุดศูนย์กลางมาให้ จงหาความยาวรอบรูป DSET

1) 2)

3.

4.

5.

9
 หน่วยที่ 5 วงกลม : คณิตศาสตร์พื้นฐาน ม.3 ค23102
รวบรวมโดย นางสาวนุชจรีย์ จำเริญโชค ครูผู้สอน
5.6 สันสัมผัสวงกลม
ในทางคณิตศาสตร์ ได้ให้ความหมายของเส้นตัดหรือเส้นตัดวงกลม เส้นสัมผัสวงกลม และจุดสัมผัส ไว้ดังนี้
Ì เส้นตัด (secant line) หรือเส้นตัดวงกลม คือ เส้นตรงที่ตัดวงกลม 2 จุด ดังรูป
จากรูป เส้นตรง ! เป็นเส้นตัดวงกลม
ที่ตัดวงกลมที่จุด A และจุด B

Ì เส้นสัมผัสวงกลม (tangent line to a circle) หรือเส้นสัมผัส คือ เส้นตรงที่ตัดวงกลมเพียงจุดเดียวเท่านั้น

และเรียกจุดตัดนั้นว่า จุดสัมผัส (point of tangency หรือ point of contact) ดังรูป
จากรูป
!"
AB เป็นเส้นสัมผัสวงกลม โดยสัมผัสวงกลมที่จุด P
!"
อาจกล่าวได้ว่า ส่วนหนึ่งส่วนใดของ AB ที่ผ่านจุด P
!" !" !"
เช่น AB, AB, PA หรือ PB สัมผัสวงกลม O ที่จุด P
เส้นสัมผัสวงกลมและรัศมี
C
ทฤษฎีบท 16 เส้นสัมผัสวงกลมจะตั้งฉากกับรัศมี A
ของวงกลมที่จุดสัมผัส O
F
ทฤษฎีบท 17 เส้นตรงที่ตั้งฉากกับรัศมีของวงกลมที่จุด ๆ E
หนึ่งบนวงกลม จะเป็นเส้นสัมผัสวงกลมที่จุดนั้น D
B

B
ทฤษฎีบท 18
O
ส่วนของเส้นตรง 2 เส้น ที่ลากจากจุด ๆ หนึ่ง
P ภายนอกวงกลมมาสัมผัสวงกลมวงเดียวกัน จะยาวเท่ากัน
A

เส้นสัมผัสวงกลมและคอร์ดของวงกลม ทฤษฎีบท 19 มุมที่เกิดจากคอร์ดและเส้นสัมผัสวงกลมที่

!" จุดสัมผัส จะมีขนาดเท่ากับขนาดของมุมในส่วนโค้งของ
กำหนดให้ O เป็นจุดศูนย์กลางของวงกลม AB วงกลมที่อยู่ตรงข้ามกับคอร์ดนั้น
เป็นเส้นสัมผัสวงกลม O ที่จุด R
โดยมี PQ เป็นคอร์ด และ
Ù
P R Q เป็นมุมในส่วนโค้งของวงกลม ดังรูป

10
 หน่วยที่ 5 วงกลม : คณิตศาสตร์พื้นฐาน ม.3 ค23102
รวบรวมโดย นางสาวนุชจรีย์ จำเริญโชค ครูผู้สอน
แบบฝึกทักษะ 5.6 สันสัมผัสวงกลม
1. คำชี้แจง: จากวงกลม O ที่กำหนดให้ จงหาค่า x
1) P เป็นจุดสัมผัส

2) P และ Q เป็นจุดสัมผัส

3) P เป็นจุดสัมผัส

2. คำชี้แจง: จากวงกลม O ที่กำหนดให้

1) จงหา OA
เมื่อ P และ Q เป็นจุดสัมผัส

2) จงหา BC เมื่อ P เป็นจุดสัมผัส

3.

11
 หน่วยที่ 5 วงกลม : คณิตศาสตร์พื้นฐาน ม.3 ค23102
รวบรวมโดย นางสาวนุชจรีย์ จำเริญโชค ครูผู้สอน

4.

5.

6.

7.

8.

12