ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ EĞİTİ M FAKÜLTESİ

Ortaçağ Siyasi Tarihi

I. BÖLÜM Tarih çağları da sosyal bilimcilerin

kabul ettiği ölçüler içinde sırasıyla ve
ORTAÇAĞDA BATI DÜNYASI günümüze doğru şöyle oluşmuştur.
1- ORTAÇAĞIN TANIMI VE
GENEL ÖZELLİKLERİ

1a- Tanımlar, Kavramlar ve

Özellikler

Tarih, olayları ve olguları yer,

zaman ve sebep sonuç ilişkisi içinde
inceleyen, araştıran ve öğreten sosyal bir
bilim dalıdır. Olayların tarihsel sırasıyla
anlatılması ve düzenli bir yöntembilim
uygulanması öğrenimi ve ilgiyi artırır.

Tarih, içerik ve uygulama olarak

insanlığın ortak değerlere ve sonuçlara
ulaşılmasında anahtar rol üstlenen bir bilim
olması itibariyle tüm ulusların hayatında ve
devletlerin eğitim ve öğretiminde en
önemli bir yeri tutan bir bilimdir.
Tarihsel olaylar, her ulus için
bölgesel ve kendine ait bir olaylar
zincirinde ve dönemsel farklılık içeriyor
gibi görünse de aslında tüm uluslar ve
insanlık için ortak olgulara ulaşılmasını
sağlar. Yani tarihsel olaylar sonuç
itibariyle tüm insanlığın gelişimini ve
olgularını yaratır.
İnsanlığın yarattığı olaylar ve
olgularda tarih bilimi içinde uygulama
biçimlerine, etkilerine ve sonuçlarına göre
zaman dilimine ayrılmıştır. İnsanlığın en
önemli devrimlerinden biri olan yazının
bulunması aynı zamanda tarih çağlarını
başlatmış.
Yazının bulunmasının öncesi
zamanlara Tarih Öncesi Çağlar denmiş ve
insanlığın kullandığı teknolojik aletler esas
alınarak bu cağlar tarihsel sırayla
düzenlenmiştir.
- İlk Çağ veya Antik Çağ (M.Ö. 3500 –
M.S. 476),
- Orta Çağ veya Dinler Çağı(M.S. 476 -
1453)
- Yeni Çağ (1473 – 1789)
- Yakın Çağ (1789 - … )
1b- Ortaçağın Genel Özellikleri
Tarih çağlarının düzenlemesi
aslında insan uygarlığın kırılma anlarını ve
sonuçlarının etkileri göz önüne alınarak
hazırlanmıştır. Ortaçağında kendine
mahsus özellikleri vardır. Ortaçağın
tarihsel özellikleri şunlardır;
>… Ortaçağ, genel Avrupa Merkezli
tanımlamalarla, Kavimler Göçü sonrası
Batı Romanın yıkılması ve Bizans
İmparatorluğunun da Roma sahasında
yeniden egemenlik kuramaması sonrası
5. Yüzyıldaki gelişmelerle başlamış,

2 Öğr. Gör. Sait DİNÇ

 Ortaçağ Siyasi Tarihi
Osmanlı Devletinin Bizans’ın merkezi
İstanbul’u alması ve bu devletin siyasal
egemenliğine(1453) son vermesi ile oluşan
olaylarla sona erer.
>… Ortaçağ genel olarak yaşanan olayların
etkilerine göre Erken Orta çağ, Klasik
Ortaçağ ve Geç orta çağ olmak üzere kendi
içinde 3 bölüme de ayrılır.
*** Erken Ortaçağ V. Yüzyıldan( Batı
Romanın Yıkılışı ve Bizansın güçlenmesi
ve Kilisenin Avrupa’daki krallarla taç
giydirmesi ve İslam ülkelerinin tüm Ön
Asya, Afrika ve Avrupa’da/Endülüs’te
hâkimiyet kurması, vd.) 8. Yüzyıl sonuna
kadar.
*** Klasik Orta çağ; 9. Yüzyıldan
Avrupa’daki Kilisenin gücünü daha da
arttırması, Germen ve Barbarların
Avrupa’da kaosa sebep olması, Bizans’ın
yeniden güçlenme politikası,
Hıristiyanlığın esasları ve uygulamaları
gerekçesi ile Kilisenin tam olarak
Ortodoks1(merkezleri/ İstanbul) ve
Katolik (merkezleri Roma / Vatikan)
2
olarak ikiye bölünmesi, İslam ve Doğulu
ülkelerin aralarındaki güç ve hâkimiyet
rekabetin getirdiği duraksama ve Haçlı
Seferlerini kapsayan 13. Yüzyıl başlarına
kadar.
*** Geç ortaçağda; 13. Yüzyıldan Türk ve
Moğol Devletlerinin Avrasya’da güçlü
devletler kurarak, Doğu ve Orta Asya
başta olmak üzere, Ön Asyanın, İslam
coğrafyasının, Afrika’nın ve Avrupa’nın
politikalarında belirleyici olmaları (Cengiz
İmparatorluğu ve Ardılları, Gazneliler,
Memluklular, Selçuklular, Osmanlılar,
Harezmşahlar, vd.) ile başlar, Avrupa’nın
kendini başta dinsel olmak üzere her
1
Ortadoks; dogru yol anlamına gelir(YN)
2
Katolik; Evrensel anlamına gelir(YN)
3 Öğr. Gör. Sait DİNÇ
alanda değiştirmeye başlaması(Katolik
Kilisesinin kendini koruma hamleleri /
engizisyon ve coğrafi keşifler, sanatsal ve
kültürel çeşitliğin artması gibi) ve
Avrupa’daki Osmanlı İlerlemesinin
başlaması ve Bizans’ın yıkılması sonrası
olan 15. Yüzyıl sonlarına kadar..
>… Orta Çağ, Batı Dünyası için bir
Karanlık çağ ve insanlık içinde bir Dinler
çağıdır.
>… Roma Siyasal Düzenin yıkılışı tüm
dengeleri değiştirmiş ve Avrupa
coğrafyasında tüm siyasal, ekonomik ve
günlük yaşamı değiştiren sonuçlar
doğurmuştur.
>… Ortaçağ Avrupa’sın da tüm gelişmeler
ve sonuçlar Roma Siyasal yapısının
durumuna bağlı olarak meydana gelmiştir.
Roma düzeni ve uygulamaları belirleyici
olmuştur.
Roma'nın en geniş sınırları M.S. III. yüzyıl..
>… Orta Çağ boyunca Dünyada siyasal,
ekonomik ve askeri güç üstünlüğü
merkezleri Doğulu ülkeler ve devletlerde
olmuştur.
>… Bu çağda Türk, Arap, Moğol, İranlı,
Çinli olmak üzere Asyalı Devletler
(Sasaniler, Emeviler, Abbasiler,
Göktürkler, Harezmşahlar, Selçuklular,
Gazneliler, Timurlular, Memluklular,
 Ortaçağ Siyasi Tarihi
Osmanlılar) dönemin dünyasını her açıdan
egemenlik altına alarak kontrol etmişlerdir.
>… Doğulu devletler, bu çağda ticaret,
sanat, dinsel ve kültürel merkezler başta
olmak üzere stratejik şehirlere de hakim
olmuşlardır (Mekke, Kudüs, Medine, Rey,
İsfahan, Beyrut, İznik, Antakya,
İskenderiye, Kurtuba, Fustat/Kahire, Pekin,
Kalikuta, Semerkant, Buhara, Bağdat,
Şam, Kefe, vd.),
>… Doğulu devletler bunun yanında diğer
ulaşım (ipek yolu, baharat yolu, Akdeniz
ve Karadeniz Havzası) yerlerinde kalıcı ve
etkin hâkimiyet kurarak dünya
politikasında söz sahibi oluşlardır.
>… Avrupa merkezli toplumlar ve
Avrupa’da bu çağda kurulan devletler bu
doğu hâkimiyeti ve baskısına karşı gerekli
tepkiyi verecek güç ve enerjiyi
bulamamışlardır.
Sadece Doğu Roma(Bizans) ve
Kutsal Roma Germen imparatorluğu tepki
göstermiştir(savunma ve alan koruması).
>… Doğuya ve İslam Dünyasına karşı
Avrupa merkezli ilk taarruz ve ileri hareket
dinsel içerikli olarak düzenlenen XI. ve
XIII. yüzyıllar arasında yapılan Haçlı
Seferleridir. Bu seferlerin sonunda
Avrupalılar istenilen amaçlara da tam
ulaşamamışlardır.
>… Orta çağda Avrupa coğrafyasında,
merkezi güçlerin(özellikle Roma) çökmesi
ile sosyal ve hukuksal düzen bozulmuş,
ekonomik ve güvenlik sistemin bireyi
yaşamsal gelirlerden mahrum etmiş ve
bireylerde yaşamlarını devam ettirmek için
güçlü liderin veya ekonomik toprak ve
mülk sahiplerinin hizmetine girerek self
(yarı köle) ve hizmetçi konumuna
girmişlerdir.
4 Öğr. Gör. Sait DİNÇ
Buda sosyo-ekonomik ve sosyo-
kültürel olarak Feodalizm adı verilen yeni
bir düzenin oluşması ve güçlenmesini
doğurmuştur.
>… Ortaçağda feodalizm ve dinsel
kurumların egemenliğindeki Avrupa
insanında, günlük yaşamda tekdüze ve
sadelik egemen olmuş buda düşünme ve
araştırmayı engelleyerek Avrupa’daki
durgunluğa ve çöküşe zemin hazırlamıştır.
Skolâstik3 düşünce dönemin en temel
yapısıdır.
> ... Ortaçağ, her açıdan ve de ilk kez
Dünyada tek tanrı inancı (monoteizm)
çağıdır. Özellikle IV. Yüzyılda Roma
imparatoru Konstantin’in ilk kez
Hıristiyanlığı kabul etmesi ve Roma
ülkesinde Hıristiyanlara inanç özgürlüğü
tanınması(İmparator Konstantin ve
Licinıus Dönemi / M.S. 313 Milano
Fermanı) ile Roma imparatorluğu
sahasında bu ilahi din hızla yayıldı. Daha
sonra 381’de İmparator Theodosius
zamanında Romanın resmi dini haline
geldi.
Bu tek tanrılı dinler için en önemli
bir gelişmedir. Böylece de bir ilahi din
dönemin bir dünya devleti tarafından
yayılmaya ve korunmaya başladı. Kilise ile
işbirliği halinde Roma Hıristiyanlığın
dünyanın en güçlü dini olması sürecini
başlattı.
>… İslamiyet’te aynı ilahi ve barışçı temel
öğreti ve ideolojiyle VII. Yüzyılda
Arabistan yarımadasında ortaya çıktı.
İslam dini daha hızlı ve güçlü olarak
yayıldı.
3
Esnek olmayan, yaşamı ve olayları tek bir bakış
acısından(genelde dinsel) değerlendiren düşünce
şekli.
 Ortaçağ Siyasi Tarihi

Daha İslam peygamberi Hz. 2a- Roma İmparatorluğu/Bizans

Muhammedin sağlığında önemli bir (M.Ö. 783 – M.S. 1453)
gelişme gösterdi ve Medine merkezli
(kutsal merkez Mekke) olarak hemen İtalya coğrafyasında Roma kentinde
devletleşti. Dört halife(632 – 661), kurulan, sonra genişleyerek tüm
Emeviler Döneminde(661 – 750) ve Antikçağda Akdeniz havzasına yayılan
Abbasiler(750 - 1258) bir dünya dini dünyanın gördüğü en büyük
haline geldi. imparatorluktur. Roma önce aristokratik
cumhuriyet, M.Ö. 1. Yüzyılda da monarşi
Siyasal olarak İslam devletleri düzenine geçerek bir dünya devleti
(Emeviler, Abbasiler, Gazneliler, olmuştur.
Selçuklular, Osmanlılar, Memluklular, vd.)
Ortaçağın hâkimleri oldular.

>… Orta çağ aynı zamanda bu iki dinin ve

onun kurumsal haline gelmiş devletlerin
mücadelesi çağıdır.

*****0rtaçağ*********0rtaçağ********

Augustus / ilk imparator

Roma imparatorluğu önce Julius

Sezar ve daha sonrada Agustus
dönemlerinde(M.Ö. I. Yy.) senato
merkezli ve aristokratik cumhuriyet
rejimlerini değiştirerek bir imparatorluk
düzenine geçmiştir.

Julius Galius Sezar / Romanın ilk büyük imparatoru

2-ORTAÇAĞDA AVRUPA Roma askeri düzeni (özellikle

MERKEZLİ DEVLETLER lejyoner sistemi), hukuk sistemi,
vatandaşlık ve yurttaşlık bilinci, senato
yönetim anlayışı, devlet dili olan Latinceyi

5 Öğr. Gör. Sait DİNÇ

 Ortaçağ Siyasi Tarihi
resmi devlet dil haline getirmesi, sosyo -
ekonomik altyapısı ile bir dünya devleti
olmuştur. Mimarlık ve mühendislik
alanında antik çağın en yaygın
uygulamalarını başarmaları (özellikle
köprüler, yollar, bentler, tapınaklar, roma
usulü evler ve su kemerleri, muhteşem
lider ve insan heykelleri, anfithetarlar,
kollezyumlar, kanalizasyon ve anakent
altyapıları/ Roma kenti gibi) ile tüm dünya
uluslarını ve uygarlıklarını etkilemişler ve
örnek alınmışlardır.
Kollezyum / Roma
Roma devlet anlayışı, hukuku ve
kültürü, mimarisi(Adana’da bulunan ve
hala kullanılan Taşköprü ve Misis
köprüsü ortaçağ roma mimarisinin
eseridir) bugün bile birçok ülkenin
altyapısını oluşturmakta ve etkinliği
sürmektedir. Avrupa uygarlığı ve devlet
düzeni, dil ve kültürü bugünde etkin bir
şekilde Roma kökenlidir.
Adana'da Roma Eseri / Taşköprü
Roma imparatorluğu, M.S. IV.
yüzyıldan itibaren içerde dinsel ve
imparatorluk için hâkimiyet mücadelesi,
6 Öğr. Gör. Sait DİNÇ
dışarıda ise barbar olarak nitelenen
kavimlerin baskısı ile çökmeye başlamıştır.
M.S. 395’de ise ikiye ayrılan Roma
devletinin batı bölümü Kavimlerin yer
değiştirmesi sürecinde (IV. yüzyıldan
itibaren Hunların ve diğer göçebe ulusların
Avrupa’ya yürüyerek önlerindeki barbar
kavimleri batıya sürmesi olayı) Got ve
Germen saldırılarıyla yıkılmıştır(476 Roma
kentinin işgali).
>.. Batı Romanın Yıkılışının
Avrupa ve Dünya açısından tarihsel
sonuçları şunlardır;
** Avrupa’da merkezi otorite ve
düzen kaybolmuş ve yeni kurulan
devletlerin bu boşluğu doldurması uzun
süre mümkün olamamıştır.
** Başta Avrupa’nın batı bölümü
olmak üzere irili ufaklı ve çoğunlukla
Hıristiyan devletler kurulmuştur.
(Vatikan, Ostrogot, Vizigot, Lombard,
Frank, Vandal, Burgont, Norman ve
Anglo Sakson krallıkları, vd. gibi)
** Doğu Romanın(Bizansın) VI.
yüzyılda(Justınıaus dönemi) Batı Roma
topraklarını egemenliği altına alarak
yeniden Roma’yı ihya etme politikası da
başarılı olamayınca Avrupa’nın batısı ve
İtalya tamamen çok çeşitli devletçiklerin
kontrolüne girmiştir.
** Antikçağın sonu gelmiş ve tüm
otoritelerin kabul ettiği şekliyle Orta çağ
Avrupa’sı dönemine girilmiştir.
** Hıristiyanlık ve Kilise kurumsal
ve bireysel olarak tüm Avrupalının
yaşamının temelini oluşturmuştur ve
Hıristiyan Avrupa kavramı bir olgu
haline gelmiştir.
 Ortaçağ Siyasi Tarihi
** Roma hukuk, devlet ve sosyal
düzeni yeni devletler tarafından örnek
alınılmış ve Roma kültürü ve uygarlığı
Avrupa’nın temeli haline gelmiştir.
** Avrupa’da Roma’dan sonra
bilim ve dinsel dili ve alfabesi Romanın
resmi dili olan Latince olmuştur.
** Yalnız Doğu Roma/Bizans
birkaç asır sonra Grek/yunan dilini ve
alfabesini kullanmaya başlayarak klasik
Roma kültüründen farlı bir yola girmiştir.
** Romanın çöküşü aynı zamanda
Avrupa ekonomisini de küçültmüş
ekonomik çeşitlilik ve hareketlilik
azalmıştır. Roma sonrası pazarların
Etkinliği azalmış ve buda mal ve
hizmetlerin pahalanmasına, sıradan
Avrupalının fakirleşmesine zemin
hazırlamıştır.
** Güvenlik, barınma ve yaşamsal
ihtiyaçların tedariki zorlaştığı için fakir ve
çaresiz kalan halk kitleleri güçlü ve
zengin kişilerin emrinde çalışmak ve
sığınmak anlamına gelen Feodal Düzenin
oluşumuna zemin hazırlamıştır. Bu sosyo
ekonomik düzen Ortaçağ Avrupa’sının en
önemli özelliği haline gelmiştir.
** Katolik Kilisesi ve papalık
Devleti( Merkezi Roma / Vatikan) Avrupa
politikasında ve devletler hukukunda en
önemli unsur ve güç haline gelmiştir.
Bireyin yaşamının her anında etkili
olduğu gibi devletlerin başındaki krallara
taç giydirecek ve dinsel onay verecek
kadar güçlenmiştir.
2b- Doğu Roma/ Bizans( M.S. 395
– M.S. 1453)
7 Öğr. Gör. Sait DİNÇ
Roma imparatoru Konstantin
tarafından Bizanstıum askeri bölgesinin
genişletilmesi ve bugünkü İstanbul şehri
merkezli olarak kurulmuştur. Aslında aslen
bir roma bölgesiyken Romanın ikiye
bölünmesinden sonra Konstantin
tarafından düzenlenerek bir anakent haline
getirilen Konstantinopolis(bugünkü adıyla
İstanbul) kenti Doğu Romanın başkenti
olmuştur.
Daha sonra ilk kuruluş semti olan
Bizanstıum’dan dolayı Bizans olarak da
adlandırılmıştır. Bizans devleti bir yerde
Romanın ve Romanın egemenlik ve devlet
düzeninin devamı olarak tarihte yerini
almıştır.
VI. yüzyılda Justinyen döneminde
yeniden Eski Roma topraklarının
hâkimiyetine yönelik askeri siyasi
politikalar uygulamışlar ancak bir daha
tüm Roma’yı birleştiremeceklerini gören
Bizans İmparator ve İmparatoriçeleri kendi
egemenlik sahalarına sahip olmak ve Doğu
dünyasına yönelmek politikalarını
sürdürdüler. VI. ve VIII. yy. arası Anadolu,
Balkanlar, Suriye Karadeniz, Mısır, Kuzey
Afrika Bizans hâkimiyetine girmişti.
Doğu Roma yöneticileri, İmparator
I. Konstantin’in zamanında yapılan
İstanbul’u hem siyasi başkent hem de
Doğu Kilisesinin(Ortodoks mezhebi)
merkezi yaparak dinsel ve dünyevi liderde
olarak dinsel yapıyı da kontrol altına
almayı başardılar.
Bizans değişik dönemlerde aynı
batı Roma gibi balkanlar ve orta
Avrupa’dan barbar saldırılarına maruz
kalsalar da bunlara karşı başarılı olmuş
ancak doğudan gelen sırasıyla Sasani,
Müslüman Devletler ve Selçuklu /Osmanlı
saldırılarına yeterli tepkiyi verememiştir.
 Ortaçağ Siyasi Tarihi
Bizans İmparatorluğunun en
başarılı olduğu dönemlerden biri olan I.
Justinyen (527 - 565 ve Thedora
/imparatoriçe) döneminde Bizans dinsel,
askeri ve sosyo ekonomik devrimler
yaparak imparatorluğun içi bünyesini
kuvvetlendirdiler. Aynı zamanda Bizans
imparatorları Tanrının dinini koruyan
devlet başkanı görevlerini de yerine
getiren hükümdar sanını kilise tarafından
taç giydirilerek aldılar.
Bizans, yine Heraklius
döneminde(610 – 640) Sasaniler ve
Avarları yenerek Roma tekrar
güçlenmiştir. Ancak 7. Yüzyılın ikinci
yarısından itibaren Müslümanlara karşı
başarılı olamamış, (636 Yermuk savaşında
Bizans ağır bir yenilgi alır) Suriye, Mısır,
Filistin ve kuzey Afrika’yı terk etmek
zorunda kalmıştır. Emeviler döneminde
Müslümanlar 674 – 678 arası ilk kez
İstanbul’u kuşatacaklar ve o dönemde
Bizans imparatoru/Basileusu4 olan II.
Constans döneminde bu kuşatma başarısız
olacaktır.
Bu olaydan sonra Emevi ve Abbasi
tehlikesi Bizans için azalmaya başlayacak
ve XI. Yüzyıla kadar (Selçuklu Fetihleri
dönemine kadar) bu durum devam
edecektir. Yine Bizans devlet ve toplum
yapısı Roma yazı, dil ve düşünce yapısını
8. Yüzyıldan itibaren Grekleşmeye
başlamıştır. Artık Roma dili(Latince) ve
kültürü eski önemini kaybetmiş ve
Bizans’ta halkın çoğunluğunun konuştuğu
Grekçe(Yunanca), 8. Yüzyıldan itibaren
resmi kayıtlarda ve devlet evraklarında,
sarayda kullanılmaya başlamıştır.
4
Basileus, Bizans hükümdarlarının 8. Yüzyıldan
itibaren aldıkları Grekçe kral anlamına gelen
unvanları. Y.N.
8 Öğr. Gör. Sait DİNÇ
Sezar ve İmparator, augustus
unvanları yerine Basileus (Grekçe kral)
unvanları Bizans imparatorları tarafından
kullanılmaya başlanmıştır. İlk kez bu
unvanı kullanan Bizans hükümdarı
Heraklius(610 – 641) olmuştur.
Bizans imparatorluğu IX.
Yüzyıldan itibaren başa geçen Makedonya
hanedanlığıyla güçlenmeye başladı.
Dinsel karmaşaya gerginliğe son
verildi( ikon destekçiliği ve karşıtlığı
meselesi). Slav kavimleri Bizans ve
Ortodoks kilisesine tabi oldular ve yeniden
Anadolu ve balkanlarda hâkimiyet tesis
edildi. İtalya’da yeniden Bizans gücü
yerleşti. Özellikle II. Basileus dönemi
( 976 – 1025) ise yeniden Bizans ve Roma
çağı olarak değerlendirilir.
II. Basileus Döneminde Bizans Devleti
Bizans Devleti II. Basileus
Döneminde en büyük rakipleri Bulgar ve
Slav uluslarını yenerek itaat altına aldı,
Suriye Kafkasya ve Sicilya’da işgallere son
verdi. Uzun süren saltanatında II. Basileus,
aynı zamanda Slav bölgelerinde ve orta ve
Doğu Avrupa’da Ortodoks kilisesinin
Hıristiyanlığının da güçlenmesine katkıda
bulundu.
 Ortaçağ Siyasi Tarihi
Bizansın en güçlü hükümdarı. II. Basileus
Bu güçlü hükümdarın ölümünden
sonra XI. yüzyılın ikinci yarısından
itibaren hızla Bizansın gücü ve enerjisi
Selçuklu Türkmen istilasına karşı verilen
mücadeleyle tükenmeye başlayacak ve
Anadolu başta olmak üzere Bizansın doğu
bölgeleri kaybedilecektir. Bizansın içinde
de Aristokratlarla devlet yöneticileri
arasında yeniden bitmek tükenmek
bilmeyen iktidar ve ekonomik mücadelede
eklenince askeri gücü iyice zayıflayacaktır.
Bizansın yerli ve Romalı
ordularının yerini paralı ve uz, Peçenek,
Bulgar vb. diğer ulusların askerleri almaya
başladı ve birçok savaşta hem savaşın
kaybedilmesine hem de yüksek bir
ekonomik yük Bizansın ekonomik gücünü
tüketti. Selçuklu ve Türkmen fetihleri,
Sultan Alparslan ve Romen Diogones
liderliğinde yapılan 1071 tarihli Malazgirt
savaşının kaybedilmesiyle tüm
Anadolu’nun kaybedilmesine Anadolu
Selçuklu Devletinin Bizans’a sınır
komşusu ve amansız bir rakip olmasına
neden oldu.
Müslüman Selçuklu Devletinin
Anadolu’da kurulması/kalıcı olası ve
9 Öğr. Gör. Sait DİNÇ
onun sahasına gelen Türkmen nüfusu
kısa zamanda Anadolu’nun Romalı
karakterini sonlandırdı.
Ancak bu Türk ilerleyişi sadece
Bizansı değil tüm Hıristiyan dünyasında
tepki doğurdu. Bizansın da destek talebiyle
Katolik batı Hıristiyanlığı ve roma Kilisesi
hem kaybettiği gücünü tekrar kazanmak
hem de doğunun zenginliğini
yağmalamak üzere Kudüs’ü kurtarma ve
Müslümanların kazanımlarına son verme
söylemlerinin desteklediği bir haçlı seferi
düzenlenmesi için geniş bir dinsel
propaganda başladılar.
Ancak yapılan haçlı seferlerinden I.
Haçlı seferleri hariç istenilen başarı elde
edilemedi. Bizansın yeni Hanedanlığı
Komnenoslar döneminde geçicide olsa
Selçuklu baskısının azalması ve kaybedilen
yerlerin bir ısımın geri alınması sağlandı.
Ancak IV. Haçlı seferinde
Bizansın merkezi İstanbul Haçlılar
tarafından (Latin - Grek karşıtlığının
sonucu ve Roma Kilisesinin
yönlendirmesiyle) hedef seçildi(1204) ve
Bizans devleti çok büyük bir darbe aldı.
Bizansın birçok bölgesinde ve İstanbul’da
Latin Krallıkları kuruldu. Bizansın merkezi
İznik kentine çekildi. Yine bunun yanında
Trabzon, Epiros ve birkaç yerde Bizans
Grek devletçikleri oluştu. Uzun süren
mücadeleden sonra 1261 de yeniden
İstanbul’a sahip olan Bizans imparatorları
Latin egemenliğine son verdi.
Ancak iç ve dış baskılar ve Haçlı
darbesi ile artık devletin ayakta kalması
iyice zorlaştı. Balkanlardaki Sırp ve
Bulgar baskısı, denizlerde Venedik ve
Ceneviz baskısı, XIV. Yüzyılda Anadolu
ve Rumeli’ye yerleşen ve hızla güçlenen
 Ortaçağ Siyasi Tarihi
Osmanlı baskısı artık Bizansı Vassal ve
korumaya muhtaç bir devlet haline getirdi.
İstanbul’u Fetheden Osmanlı Sultanı II. Mehmet
Etrafındaki devletlerin aralarındaki
rekabetten faydalanarak ayakta durmaya
çalışan Bizansın elde kalan son merkezi
İstanbul ilk önce Osmanlı Sultanı I.
Beyazıt döneminde iki kez kuşatıldı ancak
birincisi Avrupa’dan gelen Haçlı ittifakı
ikinci kuşatmada ise doğudan gelen Timur
baskısı sonrası ile başarılı olamadı.
1453’de gücü iyice tükenen
Bizans’ı Osmanlı Padişahı II. Mehmet
İstanbul’u alarak son verdi. Diğer Bizans
krallıkları da (Trabzon, Mora, vd.) daha
sonra Osmanlılar tarafından alınarak
Bizans siyasal tarihi tamamen sona erdi.
Ancak Bizans kültürü ve uygarlığı birçok
ardılı olan devletlere ve aynı onu fetheden
Türklere de birçok miras(örneğin; VI.
yüzyılda yapılan Ayasofya Kilisesi5)
5
Dünyanın en önemli kültür miraslarından olan
Ayasofya Kilisesi I. Justinyen döneminde
yaptırılmaya başlanmış bir mimari şaheserdir.
Osmanlıların İstanbul’u fethinden sonra Fetih
hakkı/kılıç hakkı olarak camiye çevrilmiş ve içindeki
Hıristiyanlığa ait figürler, freskler ve resimler
bozulmadan kullanılmış ve günümüze kadar
kalmıştır. Cumhuriyet döneminde Müzeye çevrilen
Ayasofya tüm dünyadan turist çeken bir kültür
hazinesidir. Y.N.
10
bıraktı.
İstanbul’da bir Bizans Mirası Ayasofya
*****0rtaçağ*********0rtaçağ********
2b- Frank İmparatorluğu
(Merovenj Dönemi/481 – 751)
Cermen asıllı olan Franklar6 V.
Yüzyıldan itibaren Roma’nın da onayı ile
bugünkü Fransa’nın kuzeyi/Belçika
yöresine yerleşmiş ve çoğunlukla Germen
kültür ve yaşayışından ziyade roma ve
Hıristiyanlık yaşamına dönük bir tarzda
olan toplulukturlar.
V. Yüzyılda Franklar bağımsız
krallıklarını Merovenj hanedanlığının
önderliğinde oluşturdular. Bu hanedanlık
ismini kurucu Frank Kralı Merovıus’dan
almıştır. Ancak bu hanedanlığın ve Frank
devletinin gerçek kurucusu ve kralı olarak
481 – 511 de yaşayan ve kral olan Clovis
olarak bilinir.
6
Frank, Cermen dilinde kelime anlamı olarak özgür
insan demektir. Yine Cermen kavmi olan
Alamanlarla komşu ve yakın akrabadırlar. Y.N.
Öğr. Gör. Sait DİNÇ
 Ortaçağ Siyasi Tarihi

Clovis döneminde Frank krallığı
gerçek anlamda Roma yönetim, hukuk ve
kültür değerlerini de devlet düzenine
yerleştirerek Romanın devamı olmaya
aday devlet haline gelmiştir. Aynı
zamanda Katolik/Hıristiyan inancına
bağlanarak ilk Katolik Frank kralı olarak
da tarihe geçmiştir. Frank kralları hem
Pagan olan eski Cermen soydaşları ile hem
de diğer sorunlarla mücadele ederek
güçleneceklerdir. Clovis devletin başkenti
olarak 507’de Paris kentini seçecek ve
bundan sonra Franklar bugünü Fransa’nın
tamamına yakınına kalıcı olarak
yerleşeceklerdir.
Frank krallığı bir müddet sonra taht
kavgaları ile sarsılacak ve 751 de yeni
hanedanlık olana Karolenjlere kadar ciddi
bir gelişme gösteremeyecektir. Ancak
Hıristiyanlığın Cermenler arasında
yayılması ve kökleşmesinde etkili olmaya
devam edecektir.
Leo tarafından taç giydirilerek tıpkı Roma
imparatoru statüsüne yükseltilmiştir. 8
Bu durumu da Bizans(Doğu roma
İmp.) bir müddet sonra kabul etmiş ve
Frank devleti ile Barbar ve Müslüman
unsurlara karşı müttefik olmuştur.
Şarlman Katolik dünyasında adeta bir
“Hıristiyan İman savaşçısı” olarak
tanımlanmıştır.
Ancak Frank devleti de 9. Ve 10.
Yüzyıldaki Viking, Macar ve Avar akınları
karşında uzun süre dayanamayacak ve
içerde de yönetimde çok başlılık ortaya
çıkınca(ülkenin ikiye ve duruma göre daha
fazla bölünerek yönetilmesi sorunu)
zayıflama kaçınılmaz olacaktır.

2c- Frank İmparatorluğu

(Karolenj Dönemi/ 751 - 987)

Bu hanedanlığın ilk temsilcisi

Charles Martel7olarak bilinir. Charles
Martel’den sonra onun ardılları( I. Pepin,
Carloman, Şarlman. I. Louis(Sofu
Louis) bu hanedanlığı Frank devletini
yönetimine getirmişler ve Merovenjlerin
yönetimine son vermişlerdir.

Bu hanedanlık döneminde Papalığı

ve Katolik Hıristiyanlığını Lombard, Avar,
Sakson, Macar ve Müslüman baskısından
kurtaran Franklar ve kralları Şarlman
(Charlemagne/Büyük Karl) Papa III.

Frank kralı Şarlman/ Büyük Karl

7
Charles Martel, 732 de Arap ve İslam ordularının
ilerleyişini Poitiers Savaşında durdurmuş ve
Hıristiyanlığı kurtaran komutan/Hıristiyanlığın 8
Şarlman’a 25 Aralık 800 tarihinde(Noelde) papa
savunucusu unvanını da alarak Frank krallığını III. Leo taç giydirerek Roma imparatoru unvanına
Hıristiyan dünyasının nezdinde yükseltmiştir. Y.N. layık görülen ilk Frank hükümdarı olmuştur.

11 Öğr. Gör. Sait DİNÇ

 Ortaçağ Siyasi Tarihi
Ayrıca zaten güçlü olan yerel
yönetimler feodal sisteminde derinleşmesi
ile Frank krallığının zayıflamasında diğer
bir etken olacaktır. 987 de bu hanedanlığın
yıkılması ile Frank devleti bugünün
Fransa’sını kuran Capet hanedanlığına
geçecektir.
2d- Kutsal Roma Cermen
İmparatorluğu ve I. Otto ( I. Reich)
İlk önce Frank krallığına bağlı olan
Saksonya dükü veya prensi olan I. Otto
frank krallığının zayıflamasıyla bu devlete
bağlı olmaktan kurtuldu ve 936 da
Almayanın kralı olmayı başardı. I. Otto
feodal senyörlerin gücünü kırdı, kilise
desteğini de alarak Alman Kilisesinin
koruyucusu unvanı aldı. Ayrıca İtalya’daki
en son Frank kralı olan ve ölen Lothair’in
dul karısı Adelaide ile evlenen I. Otto,
İtalya ve diğer bölgelerdeki Lombard ve
Frank prens ve senyörlerini de kendine
bağladı. Sonra onlarında kralı sayıldı ve
962 de Papa XII. Ioannes tarafından taç
giydirildi ve kurduğu devletin adı da
Kutsal Roma Cermen İmparatorluğu
adını aldı.
Kutsal Roma İmparatorluğu bir
şekilde ismen 1024 yılına kadar ayakta
kaldıysa da zamanla gücünü kaybederek
önce Orta Avrupa'daki Alman devlet
konfederasyonun bir parçası haline geldi.
*****0rtaçağ*********0rtaçağ********
2e- Ortaçağda İngiltere ve
Fransa'nın oluşması ve Vikinglerin
Avrupa’yı işgali(VIII. – X. Yüzyıl)
a)- Ortaçağda İngiltere
İngiltere tarihi, 5. yüzyılda
Britanya Adasına Anglosaksonların ayak
basmasıyla başlar. Büyük Britanya Adası,
M.S. 55 - 410 arasında Roma
İmparatorluğu'na bağlı Britanya
12
eyaletiydi. 5. yüzyılda adada Hıristiyanlık
dini yayılmaya başladı. Adanın yerli halkı
olan Keltlere 5. yüzyılda adaya göç eden
bir Cermen halkı olan Anglosaksonlar
katıldı.
Anglosaksonlar kendi adını
verdikleri adaya yerleşip, 6 ve 7.
yüzyıllarda birbirine rakip küçük krallıklar
kurdular. Sekizinci yüzyılda Roma ve
İrlanda´nın etkisiyle Hıristiyanlığı kabul
eden Anglosaksonlar, Avrupa´yı da
etkileyen bir medeniyet meydana
getirdiler.
795´te başlayan İskandinav istilası
11. yüzyılın başına kadar birkaç defa
tekrarlandı. Daha sonra Danimarkalı
Büyük Knud, adayı tamamen fethetti.
Anglosakson Hanedanından olan
Edward (1042-1066) birliği tekrar kurdu.
Bunun ölümü üzerine tahta geçen Harold´u
tanımayan Normandiya Dükü William, taht
üzerinde hak iddia etti. Normandiya
kralları ve özellikle ilk Anjou´lu
hükümdarlar Fransa´da geniş ve zengin
toprakları olduğundan, Fransa´daki Capet
Sülalesine bağımlıydılar.
Fransa'dan gelerek adayı istila eden
Normanlar(Kuzeyli adam anlamı taşır.
Y.N.) 1066'da I. William'ın liderliği
altında Hastings Muharebesini kazanarak
adayı ele geçirdiler. Bir Cermen halkı
olduğu halde Fransız kültürüne sahip olan
Normanlar adaya Fransız kültürünü
getirdiler. İngiliz ulusu adaya daha önce
gelmiş olan Anglosaksonların ile
Normanlar la karışmasından ortaya çıktı.
İngiltere’nin yerli olarak kabul
edilen ilk hanedanlığından olan Mercia
hanedanlığı hükümdarı Offa 774 de
kendini ilk İngiliz kralı olarak ilan etti.
Ortaçağ boyunca sırasıyla İngiliz tahtına
Wessex hanedanlığı, Danimarka
hanedanlığı, Norman hanedanlığı,
Plantagenet hanedanlığı(en uzun süren
hanedanlık) hükmetmiş ve bu dönemde
Öğr. Gör. Sait DİNÇ
 Ortaçağ Siyasi Tarihi
İngiltere genel olarak orta ve küçük ölçekli
bir Avrupa devleti olarak kalmıştır.
** 1215'de İngiltere kralı John'un
(topraksız John) soylularla imzaladığı
Magna Carta Avrupa tarihinde ilk defa
monarşinin gücünü kısıtlayan
anlaşmadır ve modern anayasaların
başlangıcı kabul edilmektedir.
Orijinal bir Magna karta nüshası..
13
Magna Carta, İngiltere Kral’ı
John’un (Yurtsuz Kral John), sınırsız
yetkilerinden feragat ettiği, hukukun
kendi arzularından daha üstün
olduğunu kabul ettiği, demokrasi ve
temel haklar adına tarihin akışını
değiştiren bir antlaşmadır.9 
Küçük İngiltere Krallığı bir süre
Avrupa´da Somme Vadisinden Pirene
Dağlarına kadar uzanan büyük bir mülkün
bir uzantısı gibi yaşadı. Avrupa ile ilişkiler
İngiltere Krallığı ile Fransa Krallığını sonu
gelmez savaşlara sürükledi. Bunların
başlıcası 1337-1453 seneleri arasında süren
Yüzyıl Savaşlarıdır.
III. Henry, Galler ülkesinde uç
beyliklerinin gelişmesini destekledi ve
1170 yılında İrlanda´da Pale sömürgeleri
kuruldu. Birinci Edward, Galler ülkesini
fethetti. Etkisini İskoçya´ya kabul ettirmeyi
denedi.
Daha sonra 14 ve 15. yüzyıllarda
İngiltere Krallığı birtakım sosyal, dini,
siyasi karışıklıklara sahne oldu. Monarşi
otoritesini parlamento aracılığıyla millete
kabul ettiren Yedinci Henry ve Sekizinci
Henry (1458-1541) düzen ve birliği
sağlamlaştırdılar.
Birinci Elizabeth´in uzun ve
başarılı saltanatında İskoçya´da İngiliz
etkisinde farklılık görülmeye başlandı.
İngiltere Tudorlarıyla, İskoçya Stuartları
arasındaki evlenmeler, iki geleneksel
düşmanı birbirine yaklaştırdı. Daha sonra
9
Magna Carta 63 maddeden oluşmuştur ve birçok
önemli maddesi vardır fakat 39. madde'nin önemi
farklıdır. Çünkü 39. madde günümüz hukuk
sisteminin temellerini atmıştır.(Y.N.)
39. Madde: “Özgür hiç kimse kendi benzerleri
tarafından ülke kanunlarına göre yasal bir şekilde
muhakeme edilip hüküm giymeden
tutuklanmayacak, hapsedilmeyecek, mal ve
mülkünden yoksun bırakılmayacak, kanun dışı ilan
edilmeyecek, sürgün edilmeyecek veya hangi
şekilde olursa olsun zarara uğratılmayacaktır.”
Öğr. Gör. Sait DİNÇ
 Ortaçağ Siyasi Tarihi
İskoçya Kralı Birinci James İngiltere kralı
oldu.
1707 yılında iki krallığı birleştiren
bir antlaşma imzalandı. Bu tarihten sonra
Büyük Britanya tarihi başlar.
İngiltere Ortaçağın sonlarına doğru
ilk önce dışarıda Fransa’yla taht ve
hâkimiyetin devamı için Yüzyıl
savaşları(1357 - 1453) yapmıştır. Sonrada
ülke içinde hâkimiyetin hangi hanedanlıkta
olacağının belirlenmeye çalışıldığı Güller
savaşı( Beyaz ve Kırmızı Gül/ 1455 –
1485/ iç savaş)10 meydana gelmiştir. Bu
gelişmeler hem İngiltere tarihinin ve
egemenliğinin hem de Avrupa’nın
geleceğinin oluşmasında etkili olmuştur.
b)- Ortaçağda Fransa
Roma İmparatorluğu'nun Gallia
Lugdunensis ve Gallia Aquitania eyaletleri
olan bugünkü Fransa bölgesi,
imparatorluğun çökmesinden sonra bir
Cermen halkı olan Frankların istilasına
uğradı.
Bugünkü Fransa’yı etnik grupların
içinde baskın olan Frank veya Galyalılar
olsada Romalılar, Vizigotlar, Galyalılar,
Franklar, Normanlar, Burgontlar
Keltler, Bretonlar ve hatta güneydeki
Berberiler günümüz Fransa’sının etnik
köklerinin parçalarıdır.
Bölgeyi 481–687 Franklardan
arasında Merovenj Hanedanı yönetti. 751–
840 arasında ise Fransa Orta Avrupa'yla
birlikte Karolenj İmparatorluğunun bir
parçasıydı. Ayrıca Fransa Roma’dan
sonra Katolik Hıristiyanlığının, Papalığın
Ortaçağda en büyük destekçisi ve
savunucusu olarak da tarihe geçmişlerdir.
10
Bu savaş iki İngiliz hanedanlığı olan Yorklar ve
Lancester arasında medya gelmiştir. York
hanedanlığının arması beyaz gül, Lancester
hanedanlığının ise Kırmızı gül olmuştur. Bu savaş
sonunda ülke çok ağır bir yara almış, ancak krallık
taraftarları kazanarak Tudor hanedanlığı tahta
sahip olmuş ve İngiltere merkezi bir güç haline
gelmiştir.(Y.N.)
14
Ancak 843'de Şarlman'ın
torunları Verdun Antlaşması'nı
imzalayarak ülkeyi aralarında
paylaştılar. Batı Frank Krallığı adını
alan kısım zamanla günümüzdeki
Fransa'ya dönüştü. Batı Frank Krallığı
hemen hemen bugünkü Fransa topraklarını
kaplıyordu ve nitekim çağdaş Fransa'nın
temelleri bu krallık üzerine kuruldu.
Orta Çağ'da Fransa birden fazla
hanedanlık tarafından yönetildi. 987'de
Hugh Capet yönetimi eline alarak Capet
Hanedanını kurdu ve Fransa'nın büyük bir
bölümüne hükmettiler.
İlk büyük Capet kralı olan II.
Philippe (1179-1223) Frank kralı yerine
Fransa kralı unvanını almış ve bugünkü
modern Fransa’nın ilk kurucusu olarak
tarihe geçmiştir.
II. Filip, Akitanya ve birkaç kıyı
bölgesi dışında İngiltere’nin bütün
topraklarını ele geçirdi. Kuzeyde krallığın
sınırlarını Flandre’ye kadar genişletti.
Sarayda düzenli bir resmi kayıt sistemi
oluşturdu. Krallığa ait topraklarda Baillis
adındaki yerel görevliler aracılığı ile güçlü
bir denetim mekanizması kuruldu.
VIII. Louis(1223-1226) geniş
toprakların hanedanlığın denetimine
girmesini sağlayan toprak sistemini kurdu.
Onun yerine geçen IX. Louis (1226-1270)
koyu bir Hıristiyan olduğundan daha çok
haçlı seferleri ile uğraştı. Bu nedenle de
krallığın konumunu pekiştirmek için büyük
çapta müdahalelere girişmedi. Saray
yönetimi bürokratik bir yapı kazandırdı.
Yazılı kararnamelerle toplumsal ve
ekonomik alanlara düzenlemeler getirdi.
IX. Louis’den sonraki krallar ülke
topraklarını genişlettiler. Son büyük Capet
kralı olan IV. Philippe (1285-1314)
merkezi yönetimi fonksiyonel birimlere
ayırarak daha etkin bir yapı oluşturdu.
Savaşların ve devlet giderlerinin yol açtığı
ağır mali yükü hafifletmek için yeni
Öğr. Gör. Sait DİNÇ
 Ortaçağ Siyasi Tarihi
vergiler getirerek askeri hizmet
yükümlülüğünü arttırdı. Siyasal desteğini
arttırmak için kilise, aristokrasi ve yerel
birimlerin temsilcilerini zaman zaman
toplantıya çağırmasıyla États-Généraux11
Meclisi’nin temellerini atmış oldu.
Ayrıca vergi ödemeyi reddeden
kilisenin direnişi sert bir biçimde bastırıldı.
IV. Philippe’den sonra gelen krallarda
onun gibi ülkenin kaynaklarını ve
toplumun dayanma sınırını zorlayacak
kadar sert politikalar izlemeyi sürdürdüler,
ama bir takım baskılarla karşılaşınca
yetkilerini sınırlandırmak zorunda kaldılar.
Capet Hanedanlığı Fransa’nın Hıristiyan-
Avrupa’sında güçlü bir yer edinmesine
öncülük ettiler.
Bu hanedanlık döneminde XIII.
yüzyılın en önemli özelliklerinden biri
sürekli nüfus artışıydı. Bununla birlikte
geleneksel bağların yerini sınıfsal ve
bölgesel bütünleşmeler ile bu uygun yeni
kurumlar aldı. Gelişen kentler tarıma
bağlılıktan kurtularak güçlü bir ekonomiye
dayanmaya başladılar. Giderek genişleyen
ticarete bağlı olarak para dolaşımı
yaygınlaştı.
Toplumsal tabakaların ve sınıfların
belirginleşmeye başladığı kentlerde ortaya
çıkan yeni zenginler yönetimde belirli bir
güç kazandılar. Değişimin daha yavaş
olduğu kırsal kesimlerde üretim fazlasını
pazarlama olanağı bulan toprak sahibi
soyluların zenginliği genel olarak
artmasına karşın, toprakların bölünmesi ve
ağır borç yükü birçok soyluyu yıkıma
uğrattı. Tarımda kiracılık ve ücretli
işçilikler ortaya çıktı. Bunlara rağmen
feodalite sistemi diğer Avrupa ülkelerine
göre hala güçlüydü.
Dinsel alanda kilisenin ve
manastırların halk üzerindeki gücü
gerilemeye başladı. Papalığın, özellikle
11
Fransa’da halkın sorunlarını tartışmak ve karar
almak için ilk kez 14. yüzyılda kurulan genel meclis
anlamındaki halk meclisi.(Y.N.)
15
güneyde giderek güçlenen Heretik12
akımlara karşı başlattığı savaş büyük
kıyımlara yol açtı. Engizisyon
mahkemeleri Heretik hareketleri
ortadan kaldırabilmek için acımasız bir
biçimde davrandı. Yüzyıl savaşlarından
başarılı ayrılmasına rağmen Fransa iç de
ekonomik sorunlar ve veba salgını ile de
uğraşmak zorunda kaldı.
Ancak Ortaçağın sonlarında
Fransa Avrupa’nın ilk milli
monarşisini(milli krallığını) oluşturmuş
ve Avrupa politikasında en çok sözü
geçen ülkelerinden biri oldu. Yine Capet
hanedanının devamı olarak kabul edilen
dalları olan Valois ve Bourbon hanedanları
Fransa'yı 1830 yılına kadar yönettiler.
*****0rtaçağ*********0rtaçağ********
2d- Ortaçağ Avrupa’sında Viking
İstilası ve sonuçları
8. ve 9. Yüzyıllarda Vikinglerin
yaptığı akınların hedeflerinden biride
İngiltere ve İrlanda olacaktır. Anavatanları
ve yurtları Avrupa’nın kuzeyinde Baltık
denizinin çevresinde yaşayan(bugünkü
İskandinavya toprakları olan İsveç,
Norveç, Danimarka’dır) bu Viking13
toplulukları, önce yağma ve ganimet ama
9. yüzyıldan sonrada yerleşmek için
geldiler. Viking istilası Avrupa’nın her
bölgesine iki yüzyıl boyunca sürdü.
Vikingler zamanla yerli halkla
karışarak başta İngiltere Fransa olmak
üzere Avrupa’nın etnik çeşitliliğinden
12
Dalalet; sapınç, sapkınlık, doğru yoldan ayrılma.
Genel anlamda kamu vicdanında yer etmiş inanç
ve düşüncelere ters düşen her türlü akîde ve
düşünceyi ifade etmektedir. Ayrıca
Fransızca hérétique veya İngilizce heretic  "zındık,
dinde sapkın öğretiye mensup olan" sözcüğünden
alıntıdır. Bu sözcük Latince aynı anlama
gelen haereticus sözcüğünden alıntıdır.(Y.N.)
13
İskandinavya halklarını tanımlamakta kullanılan
Viking terimi Vik kökünden türetilmiş ve Vik,
Körfez demektir. Vikings ise körfezde yaşayan
yağma ve balıkçılık yapan insanlar anlamı taşır.
Öğr. Gör. Sait DİNÇ
 Ortaçağ Siyasi Tarihi

birini oluşturdular. Vikingler ve onların bir Endülüs de Emeviler ve İslam

kolu Karadeniz ve Hazar denizine ve diğer
kolları ise İzlanda, İrlanda, Grönland ve
Amerika kıtasına kadar gitmişler ve bir
anlamda Amerika kıtasına ilk çıkan
Avrupalı kavimler olmuşladır.
Vikinglerin istila hareketi özellikle
Vikinglerin yaşadıkları bölgelere giden
tüccar, din adamları veya gezginlerin dış
dünyanın zenginliklerini ve coğrafi
bilgilerini tanıtması ve Vikinglerin
denizcilikteki cesaret ve yeni gemileri
kullanması sonucu hızlanmıştır.
Emirlikleri(711 – 1492)
7. yüzyıl'da Arabistan'da ortaya
çıkan İslam dinini kabul eden Arap
orduları aynı yüzyıl içinde Kuzey
Afrika'nın tümünü eline geçirmişti. 8.
yüzyılın başında gelindiğinde Müslüman
Emevi Devleti'nin Kuzey Afrika'daki valisi
olan Musa bin Nusayr bir Berberi
kumandan olan Tarık bin Ziyad'ı
Cebelitarık Boğazı'nı geçerek İber
Yarımadası'na gönderdi(711’de).

Grenada’daki Elhamra sarayı

O sırada İber Yarımadası bir

Cermen halkı olan Vizigotların elindeydi
ve başkentleri Toledo kentinde
Viking çağının oluşmasında etkili olan Viking gemileri bulunuyordu. Tarık Bin Ziyad, Vizigot
kralı Rodrigo'yu Guadalete savaşında
Vikingler Rusya’nın, İngiltere’nin, (711’de) ağır bir yenilgiye uğrattı. Vizigot
Fransa’nın etnik yapısının da içine krallığı parçalandı ve bütün İber
katılarak aslında Avrupa ulus sisteminin yarımadası kısa bir süre içinde
bir parçası olmuşlar ve 10 yüzyıldan Müslümanların eline geçti.
itibaren de Pagan inanç sistemlerini
Hıristiyanlığı kabul ederek de Hıristiyan İslam ordularının ilerleyişi, 732’de
Avrupa kimliğinin bir parçası olmuşlardır. Charles Martel komutasındaki Frank
kuvvetleri tarafından Fransa’nın güneyinde
*****0rtaçağ*********0rtaçağ******** Poıters Savaşını kazanarak zorlukla
durdurabildiler.

750'de Emevilerin yıkılmasıyla

Şam'dan kaçan Emevi Prensi
Abdurrahman, 755'te İber yarımadasına
2e- Ortaçağda Avrupa’daki İslam geçti. 756'da bir devlet kurdu(Endülüs
Coğrafyası İber Yarımadasında/ Emevi Devleti) ve kendisi de emir oldu.
929'da III. Abdurrahman halifeliğini îlân

16 Öğr. Gör. Sait DİNÇ

 Ortaçağ Siyasi Tarihi
etti. 1031'de halifenin otoritesi sarsıldı,
ülke emirliklere bölündü.
1031'de Âli beytten olan
Hammûdiler, hilâfeti devam ettirmek
istediler. 1086'da Abbâdi hanedanından
İşbiliye Meliki, Kuzey Afrika Murabıtlar
İmparatorluğundan yardım istedi. Oradan
gelen kuvvetlere 13 Endülüs meliki de
katıldı. Zeleka Muharebesinde Hıristiyan
orduları imha edilerek, İspanya'da
Müslüman hâkimiyetinin ömrü uzadı.
1147'de Muvahhidler, Murâbıtları
ortadan kaldırdı, Hıristiyanlarla da
savaştılar. 1187'de Selahaddin Eyyubi,
Kudüs'ü alınca Papa VIII. Gregorius kutsal
savaş ilan etti. 1236'da Benî Ahmer, Benî
Hud aleyhine Kastilya Kralıyla anlaşınca
Kurtuba Hıristiyanların eline geçti.
İspanya'nın Cordoba kentindeki Kurtuba Camii
1232'de kurulan Beni Ahmer
Devleti (Gırnata Emirliği) Hıristiyanlarla
anlaşarak ayakta durmaya çalıştı. 1469'da
Sultan Ebû Hasan'ın oğlu XII. Muhammed,
annesinin teşvikiyle isyan edip babasını
tahttan indirdi. Uzun süre baba ve oğul
arasında taht kavgaları devam etti. Bu
durumdan yararlanan Hıristiyanlar 1490'da
Gırnata'yı kuşatarak yağma ettiler.
Sonunda 1492'de Muhammed, Aragon
kralı II. Fernando'ya teslim oldu.
Böylece İspanya'da Endülüs devleti
ortadan kalmış ve Reconquista(yeniden
fetih/diriliş) süreci tamamlanmış
oluyordu.
17
Endülüs’teki İslam şehirleri ve
buradaki İslam üniversiteleri çok önemli
gelişmelere imza atmış Ortaçağ
Avrupa’sını aydınlatan ve değerli bilim
ve düşünür yetiştiren merkezler
olmuşlardır. Günümüzdeki İspanyol
siyasal düzeninin, kültürünün ve
medeniyetinin gelişmesine önemli
katkılar vermişlerdir.
*****0rtaçağ*********0rtaçağ********
2f- Haçlı seferleri (XI.–XIII.
Yüzyıl)
11. yüzyıla gelindiğinde Türkler
Müslümanlığı kabul ederek batıya göç
etmeğe başlamışlar, Büyük Selçuklu
Devleti'ni kurarak Orta Doğu'nun büyük
bir bölümünü ele geçirmişlerdi. O döneme
kadar İslam dünyasıyla büyük çaplı bir
çatışmaya girmemiş olan Avrupalılar
1071'de Bizanslıların Malazgirt Savaşı'nda
uğradıkları yenilgi üzerine büyük bir telaşa
düştüler. Anadolu'nun kapıları Türklere
açılmış, Türkler İstanbul'un yakınlarına
kadar ilerleyerek İznik'te Anadolu Selçuklu
Devleti'ni kurmuşlardı.
Bizans imparatoru I. Aleksios
Komnenos Papa II. Urbanus'tan
Türklere karşı yardım istedi. Böylece
zaten Kudüs'teki Hıristiyanlığın Kutsal
Toprakların Müslümanların kontrolü
olmasından hoşnut olmayan Avrupalılar
arasında haçlı seferi düşüncesi oluştu.
Papa II. Urbanus 18 Kasım-28
Kasım 1095 tarihleri arasında
Fransa'nın Clermont kentinde Clermont
Konseyini toplayarak Avrupa'nın
liderlerini Müslümanlarla savaşa
çağırdı. Bu çağrıya cevap veren ordular
1097'de ilk defa Anadolu'ya girerek Birinci
Haçlı seferini başlattılar.
Öğr. Gör. Sait DİNÇ
 Ortaçağ Siyasi Tarihi

1099'da haçlılar Kudüs'ü kuşattılar.

15 Temmuz'da Kudüs düştü. Haçlılar
Kudüs'ün tüm halkını kılıçtan geçirdiler.
Birinci Haçlı seferi sonucunda Haçlılar
Orta Doğu'nun çeşitli kentlerinde irili
ufaklı haçlı devletleri kurdular. Birinci
Haçlı seferinden sonra 10'a yakın haçlı
seferi yapıldı. Ancak bunlardan hiçbiri
başarılı olamadı.

IV. Haçlı seferinde ise Haçlı Latin

birlikleri Katolik Papanın da isteği ile
Haçlı seferleri başlatan Papa II. Urbanus
İstanbul’u ele geçirip buradaki Bizansın
hâkimiyetine son verdiler.(1204) başta
Birinci Haçlı seferi Avrupalılar
İstanbul olmak üzere birçok yerde Latin
açısından çok başarılı oldu. Avrupalıların
Kontlukları kurdular. Bizans devleti ise
bu saldırısına hazırlıksız yakalanan
İznik, Trabzon ve Epiros’da sürgünde
Müslümanlar Avrupalıların Anadolu'da
krallık şeklinde varlıklarına devam ettiler.
ilerlemesini engelleyemediler.
Orta Doğu'da yeniden güç kazanan
Anadolu Selçuklu hükümdarı I.
Müslüman devletleri (Eyyubiler,
Kılıçaslan İznik'i haçlılara vermek zorunda
Memluklular gibi) zamanla Haçlı
kaldı. Aynı yılın temmuz ayında Eskişehir
devletlerini birer birer ortadan kaldırdılar.
yakınlarındaki Dorleon Savaşında(1097)
1187'de (Hıttın Savaşı ve Kudüs’ün
haçlılara yenildi. Ekim ayında haçlılar
Kuşatılması) Selahaddin Eyyubi'nin
Antakya'yı kuşattılar. Bir seneye yakın
Kudüs'ü haçlılardan geri alması büyük bir
süren bir kuşatma sonunda Antakya
dönüm noktası oldu.
haçlıların eline geçti.

Selahattin Eyyubi / Kudusü yeniden Fetheden İslam

hükümdarı

Haçlı Seferlerine katılan haçlı savaşçılar

18 Öğr. Gör. Sait DİNÇ

 Ortaçağ Siyasi Tarihi

13. yüzyılın sonlarına gelindiğinde halkları bu seferlerden ekonomik ve

Haçlıların Orta Doğu'daki varlığı sona
ermişti. Ancak haçlı seferleri adıyla tekrar
ve özellikle Osmanlıların Rumeli’de
ilerleyişi hızlanınca tekrar birkaç sefer
daha yaptılar(I. ve II. Kosova 1389/1448,
Kosova, Niğbolu 1396, Varna 1444
savaşları). Avrupalıların Haçlı seferleri
adıyla yaptıkları karşı saldırılarını Osmanlı
Devleti bertaraf ederek Avrupa ortaçağına
ve yeniçağına damgasını vurmuştur.
2f1- Haçlı Seferlerinin Sonuçları
sosyal açıdan büyük zararlar gördü.
Huzur ve barış ortamı bozuldu.
Aynı zamanda seferlerin olmasını
talep eden Bizans devleti de bu seferler
sırasında büyük zararlar gördü. Ne kadar
Selçuklu tehlikesi azalsa da Bizans
hedeflediği eski alanlarını yeniden
kazanma isteği olmadı. Türk toplulukları
ve devletlerinin seferler sonrası daha
şiddetli baskısına maruz kaldı ve Osmanlı
Türkleri tarafından ortadan kaldırıldı.

Seferler sırasında doğu

dünyasında bulunan birçok yenilik,
Avrupa’daki sosyo ekonomik yaşam tarzı ve düşünsel birikim batıya
feodal düzen değişmeye, ticaret ve taşındı ve batıdaki değişime katkıda
denizcilik gelişmeye başladı. Özellikle bulundu.
Akdeniz limanları canlılık kazandı ve
özellikle İtalyan şehir devletleri *****0rtaçağ*********0rtaçağ********
zenginleştiler.

Avrupa da kilise karşıtlığı ve

özgür düşünce gelişmeye başladı. Kilise
öğretileri ve uygulamaları sorgulanma
sürecine girdi. Kilise bu seferlerin
gelirlerinden pay alarak daha da
zenginleşti ancak eski itibarını yitirmeye
başladı.

Kilise Hıristiyanlık değerlerini ve

gücünü yitirmeme adına Engizisyon
mahkemeleri ve uygulamaları(baskısı)
aforoz, enterni vb. yollara başvurdu.
Buda Avrupa’da kralların ve ulus
devletlerin kilise karsısında güçlenmesini
sağladı.

Haçlı seferleri doğu batı

ilişkilerinde dinsel karşıtlık ve intikam
hislerini güçlendirdi. İki ilahi dinin
(Hıristiyanlık - İslamiyet) mücadelesi
daha sonraları din devletleri görevi
üstlenmiş olan orta çağda ve yeniçağda
doğu ve batılı devletlerin ideolojik(din
karşıtlığı) anlaşmazlık sürecini besledi.

İslam coğrafyaları (Anadolu,

Suriye, Mısır, Filistin ve Endülüs)

19 Öğr. Gör. Sait DİNÇ

 Ortaçağ Siyasi Tarihi

4- Anadolu Selçuklu sultanı I. Kılıçaslan

DEĞERLENDİRME SORULARI
1- Aşağıdaki Frank hükümdarlarından
hangisi Frank siyasal tarihinde ilk kez
Katolik Hıristiyan inancına bağlanan
kral olmuştur?
aşağıdaki hangi savaşta yenilerek Haçlı
kuvvetlerinin Anadolu’da ilerlemelerine
engel olamamıştır?
A) Dorleon (Eskişehir) Savaşı
B) Hıttin Savaşı

A) Kral Clovis C) Miryekefalon Savaşı

B) Şarlman( Büyük Karl) D) Poıters Savaşı

C) Charles Martel E) Ayn Calut Savaşı

D) I. Pepin 5- Bizans, aşağıdaki hangi Müslüman

devletinin şiddetli baskısı karşısında
E) I. Louis(sofu luis) Batı kilisesinden ve ülkelerinden yardım
isteyerek Haçlı seferlerinin başlamasını
2- Haçlı seferlerinin sonunda haçlıların talep etmiştir?
eline geçen Kudüs’ü aşağıdaki hangi
Müslüman hükümdar tekrar A) Memluklular
fethetmiştir?
B) Eyyubiler
A) Sultan Baybars
C) Emeviler
B) I. Kılıçaslan
D) Selçuklular
C) Celaladdin Harzemşah
E) Fatımiler
D) Selahaddin Eyyubi
6- Aşağıdaki hangi hanedanlık Ortaçağ
E) Süleyman Şah Avrupa’sında yaşayan ve ülke yöneten
hanedanlıklardan birisi değildir?
3- Haçlı seferlerinin düzenlenmesine
öncülük eden ve bunun için Hıristiyanlık A) Capet Hanedanlığı
konsülünü toplayan Hıristiyan din
adamı aşağıdakilerden hangisidir? B) Merovenj Hanedanlığı

A) Papa III. Leo C) Karolenj Hanedanlığı

B) Papa II. Urban D) Wessex hanedanlığı

C) Papa I. Benedikt E) Romanof hanedanlığı

D) Papa VII. Gregorıus

E) Papa VIII. Yohannes

20 Öğr. Gör. Sait DİNÇ

 Ortaçağ Siyasi Tarihi

7- Aşağıda verilen komutanlardan E) Vikingler 10. yüzyıldan itibaren pagan

hangisinin liderliğindeki İslam Ordusu inançlarını terk ederek Hıristiyanlığı kabul
711 yılında İber yarımadasına fetih etmeye başlamışlardır.
amacıyla geçerek burayı İslam
devletinin parçası haline getirmiştir? 10- Aşağıdaki gelişmelerden hangisi
ortaçağda meydana gelmemiştir?
A) Kuteybe Bin Müslim
A) Hıristiyanlığın doğuşu ve peygamberi
B) Amr İbnul As Hz İsa’nın Roma tarafından çarmıha
gerilerek cezalandırılması
C) Tarık Bin Ziyad
B) Haçlı seferleri
D) Halid Bin Velid
C) Frank Devletinin kurulması
E) Selahattin Eyyubi
D) Müslümanların Kudüs’ü fethetmeleri
8- Ortaçağda aşağıdaki hangi savaş
sonrası İber yarımadası Müslümanlar E) Endülüs Emevi devletinin kurulması
tarafından tamamen alınmıştır?
11- Aşağıdaki gelişmelerden hangisi
A) Kadisiye Savaşı Ortaçağda meydana gelmiştir?

B) Yermuk Savaşı A) Roma’nın İtalya’da bir şehir Devleti

C) Poıters Savaşı
D) Guadelete Savaşı
E) Miryakefalon Savaşı
9- Ortaçağ Avrupa’sında görülen Viking
İstilası ve sonuçları için seçeneklerden
hangisi söylenemez?
A) Vikinglerin Avrupa’yı istilası 8. ve 9.
yüzyılda başlamıştır.
B) İngiltere, Fransa ve Batı Avrupa
ülkeleri daha çok istilaya maruz kalmıştır.
olarak kurulması
B) İslamiyet’in doğuşu ve devletleşerek
bugünkü Ortadoğu bölgesinde hâkimiyet
kurması
C) Avrupa’da Mezhep savaşlarının
meydana gelmesi ve sonrasında Westfalya
Barışının imzalanması
D) Roma hükümdarı olan Agustus’un
İmparator unvanı alması
E) Osmanlı Devletinin Kıbrıs’ı ele
geçirmesi ve Akdeniz’de hâkimiyetini
güçlendirmesi

C) Vikingler istila sonrasında İngiliz, 12- Ortaçağın genel özellikleri ve siyasal

Fransız Rus halkının etnik yapısının bir durumu ile ilgili seçeneklerde verilen
parçası olmuşlardır. bilgilerden hangisi doğru değildir?

D) Vikinglerin yurtları/anavatanları A) Ortaçağ dünyasında tek tanrılı dinlerin

Avrupa’nın doğusundaki Balkanlar ve
Karadeniz’in sahil bölgeleridir.
toplum hayatındaki etkisi artmıştır.
B) Avrupa merkezli devletler ortaçağ
boyunca politik ve askeri güçleriyle
dünyada söz sahibi olmuşlarıdır.

21 Öğr. Gör. Sait DİNÇ

 Ortaçağ Siyasi Tarihi

C) Roma imparatorluğunun siyasal 15- Ortaçağ Avrupa’sında Hıristiyanlık

varlığının etkinliği bu çağların
belirlenmesinde temel ölçü olmuştur.
D) Bu çağların genelinde Feodalizm adı
verilen sosyo-ekonomik düzen Avrupa
coğrafyasında etkili olmuştur.
E) Haçlı seferleri adı verilen dinsel temelli
savaşlar bu dönemde meydana gelmiştir.
13- Ortaçağda kurulan devletlerden
hangisi Avrupa’da kurulan ilk ulus
temelli Milli Monarşi olarak tarihe
geçmiştir?
A) İspanya
dininin durumu ve gelişmeler için
seçeneklerden hangisi doğru olarak
kabul edilemez?
A) Hıristiyanlık dini bu çağın sonlarına
doğru kıta Avrupası’nın tamamında
egemen olmuştur.
B) Hıristiyanlığın güçlenmesindeki temel
sebeplerden birisi Roma devletinin bu dini
resmi din haline getirmesi ve yayılmasına
destek olmasıdır.
C) Hıristiyanlığın güçlü bir Kilise örgütüne
sahip olması toplum ve devletler
üzerindeki etkinliğini arttırmıştır.

B) İngiltere D) Hıristiyanlığının temel ibadet ve öğreti

merkezi olan Kilise, inanç uygulamalarına
C) Fransa ve içeriğine farklı bakış açısı getirmesi
sonucu 11. yüzyılda Katolik ve Ortodoks
D) Endülüs Emevi Devleti olmak üzere ikiye bölünmüştür.

E) Hollanda E) Haçlı seferleri sonrası Hıristiyanlık ve

14- Aşağıdaki hangi Roma hükümdarı
ilk kez Hıristiyanlığı kabul ederek ilk
Hıristiyan Roma imparatoru unvanı
almıştır?
A) II. Basileus
Kilise Kurumu, Katoliklik mezhebi
etrafında birleşmiş ve mezhep birliğini
sağlamıştır.
16- Ortaçağda Frank devletinin ilk
başkenti ve yönetim merkezi aşağıdaki
kentlerden hangisi olmuştur?

B) I. Valentianus A) Kurtuba

C) Marcus Airelus B) Ravenna

D) I. Justinyanus C) Paris

E) I. Konstantin D) Salzburg

E) Milano

22 Öğr. Gör. Sait DİNÇ

 Ortaçağ Siyasi Tarihi

17- Aşağıdaki hükümdarlardan hangisi 19- Roma Devletinin ve uygarlığının

Ortaçağdaki Frank ve Kutsal Roma uzun süre kullandığı resmi dili
Cermen Devletlerinin yöneticilerinden aşağıdakilerden hangisidir?
birisi değildir?
A) Grekce
A) Clovis
B) Luvice
B) Charles Martel
C) Latince
E) Şarlman(Büyük Karl)
D) Keltce
D) I. Otto
E) Etrüksçe
E) II. Constant
20- Erken ortaçağda İslamiyet fetih ve
18- Bizans imparatorluğunun genişleme yoluyla yayılmış ve Avrupa
Ortaçağdaki siyasal yapısı ve gelişmeler kıtasına kadar bu yayılma sürmüştür.
değerlendirildiğinde seçeneklerden
hangisini doğru olarak kabul edemeyiz? Aşağıdaki hangi olay sonrasında
İslam’ın Avrupa’da egemenlik kurma ve
A)Bizans Devleti Roma siyasal düzenini fetih hareketi durmuştur?
ve uygulamalarını devam ettirmiştir.
A) Emevi Devletinin yıkılışı ile
B) Bizansın yönetim merkezi I.
Konstantin’in bizzat kendisini inşa ettirdiği B) Poiters Savaşında İslam ordularının
Konstantinopolis şehri olmuştur. yenilmesi ile

C) Bizans kültür ve medeniyeti 8. ve 9. C) Yermuk savaşında Bizans ordusunun

yüzyıldan sonra Grekleşmeye(yunan Müslümanlara yenilmesi ile
kültürü) başlamıştır.
D) Emevi ordularının Kıbrıs’ı alması ile
D) Bizansın bu dönemde en güçlü dönemi
II. Basileus dönemi olmuştur. E) Abbasi Hükümdarlarının ılımlı ve
barışçı politikaları uygulaması ile
E) Bizans Devleti ve halkı ağırlıklı olarak
Hıristiyanlığın Katolik mezhebini 21- Ortaçağ boyunca aşağıdaki hangi
benimseyerek bu mezhebin ve kilisesinin şehir Müslümanların egemenliğine
varlığını korumaya çalışmıştır. girmemiştir?

A) Kudüs

B) Kurtuba

C) İskenderiye

D) İznik

E) Paris

23 Öğr. Gör. Sait DİNÇ

 Ortaçağ Siyasi Tarihi

22- Günümüzde Türkiye’de Adana D) Normanlar

ilinde olan ve aktif olarak kullanılan
Taşköprü aşağıdaki hangi uygarlığa ait
bir mimari yapıdır?
A) Roma uygarlığı
E) Avarlar
25- İspanyadaki İslam hâkimiyetine son
veren ülke aşağıdakilerden hangisidir?

B) Hitit uygarlığı A) Aragon krallığı

C) Pers Uygarlığı B) Portekiz krallığı

D) Frigya uygarlığı C) Frank krallığı

E) Selçuklu uygarlığı D) Venedik Dukalığı

23- Bizans devlet ve toplumsal yapısı E) Burgont Krallığı

zamanla değişim geçirmiş ve Romalı
kimliğini yunan ve Grekleştirmeye 26- Günümüz Fransa sının kurulmasını
başlamıştır. Bu çerçevede Bizans sağlayan ve ilk kez Fransa adını devlet
hükümdarları da Romalı unvanları yerine adı olarak kullanan ilk Fransız
Basileus gibi yönetici(kral) adlarını hükümdarı olarak tarihe geçen
kullanmışlardır. hükümdar aşağıdakilerden hangisidir?

Bizans devlet tarihinde ilk kez A) VIII. Louis

Basileus unvanı kullanan hükümdar
aşağıdakilerden hangisidir? B) II. Philippe

A) I. Justinyen C) Hugh Capet

B) Heraklius D) IX. Louis

C) II. Basıleus E) IV. Phillippe

D) I. Aleksios Komnenos 27- Ortaçağda kurulan ve Milli Monarşi

olarak güçlenen Fransa halkının içinde
E) I. Konstantin aşağıdaki hangi etnik toplum
bulunmaz?
24- Ortaçağda devlet haline gelen
İngiltere halkının oluşturanların içinde A) Romalılar
olmayan etnik grup aşağıdakilerden
hangisidir? B) Franklar

A) Keltler C) Normanlar

B) Saksonlar D) Macarlar

C) Angıllar E) Keltler

24 Öğr. Gör. Sait DİNÇ

 Ortaçağ Siyasi Tarihi

28- Papa III. Leo tarafından 800 yılında
ilk kez taç giydirilerek Hıristiyan Roma
imparatoru unvanı alan hükümdar
aşağıdakilerden hangisidir?
A) Bizans imparatoru Heraklius
B) Frank kralı Clovis
C) Fransa kralı II. Philippe
D) Bizans imparatoru I. Justinyen
E) Frank kralı Şarlman
29- Ortaçağın önemli olaylarından biri
olan Yüzyıl savaşlarında birbirleriyle
savaşan iki ülke aşağıdakilerden
hangisidir?
30- Avrupa demokrasi ve hukuk
tarihinde önemli bir yeri olan, kralın
yetkilerini ve gücünü hukuksal
yaptırımla kısıtlayan Magna Karta
belgesi aşağıdaki hangi hükümdar
tarafından imzalanmış ve uygulamaya
konuşmuştur?
A) Fransa Kralı II. Philippe
B) İngiltere Kralı John(Topraksız John)
C) İngiltere Kraliçesi I. Elizabeth
D) Frank Kralı I. Otto
E) Fransa Kralı IX. Louis
*****0rtaçağ*********0rtaçağ********

A) Fransa ---- İspanya

B) İspanya ---- İngiltere

C) İngiltere ---- Portekiz

D) İngiltere ---- Fransa

E) İspanya ---- Portekiz

25 Öğr. Gör. Sait DİNÇ

 Ortaçağ Siyasi Tarihi
II. BÖLÜM
ORTAÇAĞDA DOĞU DÜNYASI
1- GİRİŞ ve TANIMLAR
I. Bölümün girişinde belirtildiği
gibi Ortaçağ tam anlamıyla bir dinler
çağıdır ve Asya kıtasındaki Doğulu
diyebileceğimiz siyasal güçler, bu
dönemin egemen unsurları olmuşlardır.
> ... Ortaçağ, her açıdan ve de ilk
kez Dünyada tek tanrı inancı (monoteizm)
çağıdır. Özellikle IV. Yüzyılda Roma
imparatoru Konstantin’in ilk kez
Hıristiyanlığı kabul etmesi ve Roma
ülkesinde Hıristiyanlara inanç özgürlüğü
tanınması(İmparator Konstantin ve
Licinıus Dönemi / M.S. 313 Milano
Fermanı) ile Roma imparatorluğu
sahasında bu ilahi din hızla yayıldı.
Daha sonra 381’de İmparator
Theodosius zamanında Romanın resmi
dini haline geldi.
Bu tek tanrılı dinler için en önemli
bir gelişmedir. Böylece de bir ilahi din
dönemin bir dünya devleti tarafından
yayılmaya ve korunmaya başladı. Kilise ile
işbirliği halinde Roma Hıristiyanlığın
dünyanın en güçlü dini olması sürecini
başlattı.
>… İslamiyet’te aynı ilahi ve barışçı temel
öğreti ve ideolojiyle VII. Yüzyılda
Arabistan yarımadasında ortaya çıktı.
İslam dini daha hızlı ve güçlü olarak
yayıldı.
Daha İslam peygamberi Hz.
Muhammedin sağlığında önemli bir
gelişme gösterdi ve Medine merkezli
(kutsal merkez Mekke) olarak hemen
devletleşti.
26
İslamiyet, Dört Halife Döneminde
(632 – 661), Emeviler Döneminde(661 –
750) ve Abbasiler Döneminde
(750 - 1258) bir dünya dini haline geldi.
Siyasal olarak İslam devletleri
(Emeviler, Abbasiler, Gazneliler,
Selçuklular, Osmanlılar, Memluklular, vd.)
Ortaçağın hâkimleri oldular.
>… Orta çağ aynı zamanda bu iki dinin ve
onun kurumsal haline gelmiş devletlerin
mücadelesi çağıdır.
>… Orta Çağ boyunca Dünyada siyasal,
ekonomik ve askeri güç üstünlüğü
merkezleri Doğulu ülkeler ve devletlerde
olmuştur.
>… Bu çağda Türk, Arap, Moğol, İranlı,
Çinli olmak üzere Asyalı Devletler
(Sasaniler, Emeviler, Abbasiler,
Göktürkler, Harezmşahlar, Selçuklular,
Gazneliler, Timurlular, Memluklular,
Osmanlılar) dönemin dünyasını her açıdan
egemenlik altına alarak kontrol etmişlerdir.
>… Doğulu devletler, bu çağda ticaret,
sanat, dinsel ve kültürel merkezler başta
olmak üzere stratejik şehirlere de hakim
olmuşlardır (Mekke, Kudüs, Medine, Rey,
İsfahan, Beyrut, İznik, Antakya,
İskenderiye, Kurtuba, Fustat/Kahire, Pekin,
Kalikuta, Semerkant, Buhara, Bağdat,
Şam, Kefe, vd.),
>… Doğulu devletler bunun yanında diğer
ulaşım (ipek yolu, baharat yolu, Akdeniz
ve Karadeniz Havzası) yerlerinde kalıcı ve
etkin hâkimiyet kurarak dünya
politikasında söz sahibi oluşlardır.
Öğr. Gör. Sait DİNÇ
 Ortaçağ Siyasi Tarihi
2- ORTAÇAĞDA İSLAM DÜNYASI/
SİYASAL DEVLETLERİ VE
ETKİNLİKLERİ
İslam’ın Doğuşu ve Genişlemesi
A - Hz. Muhammed Dönemi(610
– 632) ve İslam Devletinin Kurulması
610 yılında Arabistan coğrafyasının
Mekke kentinde yaşayan ve
peygamberlikle görevlendirilen Hz.
Muhammed’e ilahi mesajların(vahiylerin)
gelmesi ile başlayan İslam dini ve
öğretileri kısa zaman içinde inananların ve
onun için mücadele edenlerin gayreti ve
desteğiyle hızla yayılmıştır.
İslam’ın Merkezi Mekke’deki Kâbe’nin resmi
Hz Muhammed ve onun getirdiği
dine inanlar ile çıkarları elden giden ve
egemenliklerinin her açıdan kaybetmeye
başlayan Mekkeli ileri gelen muhalif
gruplar arasında dinsel inanç ve hâkimiyet
mücadelesi başlamıştır. Bu mücadelede
zayıf ve yeterli imkânları olmayan
Müslümanlar(İslam dinine inananlar) 622
yılında güvenlik ve var olma mücadelesi
gerekçesiyle Mekke’nin kuzeyindeki
27
Medine’ye göç etmek(Hicret) zorunda
kalmışlardır.
Bu göç İslam tarihi ve uygarlığı
için çok önemli sonuçlar doğurmuştur.
Medine’de Müslümanlar Hz.
Muhammedin liderliğinde devlet düzenine
geçmişler ve böylece de hızla güçlenerek
kısa zaman içinde Arabistan yarımadasında
hâkimiyet kurmuşlardır. Bu olay tüm ilahi
dinler içinde İslamiyet’in en hızlı ve etkin
bir yayılmasını sağlamıştır.
Hz. Muhammed her açıdan
Müslüman toplumuna örnek olmuş,
vefatına kadar da kutsal kitap olan
Kuran-ı Kerim tamamlanmıştır.
Peygamberlerinin dinsel
uygulamaları, günlük yaşamı,
davranışları ve toplumsal bütün icraatları
İslam toplumu için hem kendi döneminde
hem de gelecekte Sünnet adıyla
uygulanmaya çalışılmıştır. Buda İslam
uygarlığını ve inancına ait kaynaklarını
zenginleştirmiştir. 14
Hz. Muhammed Döneminde 622’de
Medine’de devlet oluşumu ile beraber
Müslümanlar, Medine yakınından geçen
kervan yollarının gelirlerinden pay almak
ve Mekke’deki ekonomik ve maddi
kayıplarını telafi etmek için Mekkeli
Müşriklerin(Allaha ortak koşan, tek tanrıya
inanmayanlar) kervanlarına saldırılınca
İslam tarihinde savaşlar da başladı. Ayrıca
İslamiyeti Medine’de yok etmek isteyen
Mekkelilerinde askeri politikası savaşları
kaçınılmaz hale getirdi.
623- Bedir Savaşında Hz.
Muhammedin komutasındaki İslam
ordusu ilk büyük zaferini kazandı. Bu
14
İslam anlayışı, uygulaması ve geleneği gereğince
İslam’ın peygamberi Hz. Muhammedin ve Dört
halifenin minyatür veya çizim olarak ta olsa
resimleri gösterilmez, kaynaklarda belirtilmez
veya gösterilmesi uygun görülmemiştir. Bu
geleneğe ve uygulamaya saygımızdan ötürü Hz.
Muhammedi ve Dört halifeyi temsil eden resim ve
çizim kullanılmamıştır. (y.n.)
Öğr. Gör. Sait DİNÇ
 Ortaçağ Siyasi Tarihi
savaşın içinde ve sonrasındaki ganimet,
esirlere muamele, savaş sonrası faaliyetler
daha sonraki tüm İslam savaşlarında örnek
alınacaktır.
624- yılında Mekkeli müşriklerle
yapılan Uhud savaşında yenilmelerine
rağmen Medine’deki İslam devleti
güçlenmeye devam etti. Savaşın kaybına
rağmen Müslümanlar hızla çoğalıp Suriye
kervan yoluna ve birçok yerde etkin
olmaya başladılar.
Hz. Muhammed ait olan ve İstanbul’da Kutsal
emanetler de saklanan savaşlarda kullandığı kılıçları
628- yılında çok kalabalık bir
Mekke ordusunun saldırısı karşısında
Medine’de yapılan Hendek Savaşında
varlıklarını koruyan Müslümanlar için
artık Mekkeli Müşrikler tehdit olmaktan
çıktılar.
İslam Devleti Hz. Muhammedin
liderliğinde hem dinsel öğretilerinin
rahatça uygulayabilecek duruma gelmiş,
Medine’de Anayasa özelliği taşıyan
kanunlar çıkarılmış ve devletleşmenin
bütün gerekleri yerine getirilerek Arap
yarımadasındaki tüm göçebe ve şehirli
toplumlar için İslam dini ve devletine
katılım artması sağlanmıştır.
Bölgedeki birçok toplumda anlaşma
ve diplomatik ilişkilerle İslâm dinine
katılmıştır. Hz. Muhammed Döneminde
artık İslam’ın yayılması için uluslararası
28
faaliyetlerde başlamış ve birçok devlet
başkanına, dini önderlere bizzat Hz.
Muhammed tarafından davet ve katılım
çağrısı yapılmıştır. Bununla da İslam’ın
Arabistan’ın dışında yayılması süreci
başlamıştır.
628- yılında Mekkeli Müşriklerle
yapılan 10 yıllık süreli Hudeybiye
Barışının şartlarına uymayarak anlaşmayı
bozan Mekkelilerin üzerine dönemin en
büyük askeri gücü çıkarılarak 610 yılında
Mekke fethedilmiştir. Mekke İslam’ın en
önemli ruhani merkezi olup hem namazda
Müslümanların kıblesi hem de Kâbe’nin
burada olması dolayısıyla Hac ibadetinin
yapıldığı kutsal şehirdir.
Hz. Muhammed, Mekke’nin
alınmasına rağmen İslam Devletinin
merkezini Medine’de tutmaya devam
etmiştir. Mekke'nin alınması aynı zamanda
Arabistan’ın kontrolünü Müslümanlara
sağlamış ve itibarlarını en üst seviyeye
çıkarmıştır. Mekke'nin fethinden sonra
Arabistan’daki Taif ve benzeri yerlerdeki
İslama karşı düşmanca politika izleyen
unsurlara karşı askeri seferler düzenlenmiş
ve bunları da itaat altına alınarak Mekke ve
Medine’nin güvenliğini sağlamıştır.
629 yılında Kuzey Arabistan’da
Mute savaşsında ilk kez İslam ordusu
Hıristiyan Bizans ve Hıristiyan Arap
kabileleri ile savaştı ve özellikle Halid
bin Velid’in askeri dehasıyla başarılı
olarak bölgede ilk kez İslam devletinin
gücünü hissettirdi. 630’da Bizansa ait olan
Suriye’nin güneyine yapılan Tebük seferi
Hz. Muhammed Döneminin Arabistan
dışına yapılan son seferidir.
Tebük Seferinde Bizans ile bir
muharebe olmasa da İslam devletinin
buradaki gücünü ve etkinliğini göstermiş
ve bölgede İslama katılımı hızlandırmıştır.
632 yılında Hz. Muhammedin vefatı ile
İslam tarihinde ve dünyasında yeni bir
dönem başlamıştır.
Öğr. Gör. Sait DİNÇ
 Ortaçağ Siyasi Tarihi
*****0rtaçağ*********0rtaçağ********
B- Dört Halife Dönemi(632 – 661)
Medine’de Hz. Muhammedin
vefatından sonra İslam Devletinin ve dinsel
başkanın seçilmesi süreci zorlu geçti.
Halife için adaylar içinde en öne geçen
aday Hz. Ebubekir oldu. Bazı itirazlar
olsada mutabakat sağlandı ve
Peygamberden sonra ona Halef(sonrası)
olacak devletin başına geçecek kişi olarak
onun en yakın arkadaşı olan Hz. Ebu
Bekir’de karar kılındı. Böylece İslam
tarihinde Dört halife Dönemi başladı.
b1- Hz. Ebubekir Dönemi(632 -
634)
İslam tarihinde en kritik ve zor bir
dönem devralan Hz. Ebubekir, ilk önce içte
sahte peygamberlerle mücadele etti ve
bunları ortadan kaldırdı. İslamiyettten
ayrılan bazı kabileleri askeri baskıyla itaat
altın aldı.
İslam Fetihleri haritası
Hz. Ebubekir’in İslam
tarihindeki en önemli hizmeti ise Kuran
ayetlerini toplayarak onu bir kitap
haline getirmesidir. Bunu yaparak hem
Kurana yabancı ve kötü niyetli
müdahalelerin olması engellenmiş,
29
Kuranın değiştirilmesi ihtimalini
ortadan kaldırmış, hem de Kuran
üzerinden dinsel bütünlük/birlik
sağlanmıştır.
Hz. Ebubekir’in kitap haline getirttiği ilk
Kuran’dan bir sayfanın görüntüsü / İngiltere’de
Birmingham Üniversitesi Kütüphanesinde bulunmakta
ve sergilenmektedir.
Bu dönemde İslami Fetihlerde
özellikle Bizans ve Sasani topraklarına
doğru başlamıştır. 634 yılında Yermuk
Savaşında Bizans ordusu ağır bir yenilgi
almış ve Suriye ve Irak’ın fethinin önü
açılmıştır. Ancak Hz. Ebubekir’in vefat
etmesi bu fetihleri bir müddet
geciktirecektir.
b2- Hz. Ömer Dönemi(634 -644)
Hz. Ömer, Hz. Ebubekir’in tavsiye
ve vasiyetiyle halife olmuş ve toplum
tarafından da halifeliği onaylanmıştır.
İslam Tarihinde çok özel bir yere sahip
olan ve adaletiyle örnek alınan Halife Hz.
Ömer dönemi İslam devletin bölgenin en
büyük gücü olduğu dönemdir.
Bu dönemde Sasani devleti ortadan
kaldırılmış, tüm Irak ve İran coğrafyası ele
geçirilmiş ve Türk Dünyası ile temas da bu
dönemde başlamıştır. Bizans’tan Suriye,
Filistin/Kudüs ve Mısır alınarak İslam
Devleti hızla büyümüştür. Sasani devleti
yapılan seri savaşlarda tamamen ortadan
kaldırılmıştır.
Öğr. Gör. Sait DİNÇ
 Ortaçağ Siyasi Tarihi
Ayrıca Hz. Ömer döneminde devlet
teşkilatlanması önemli oranda
tamamlanmış, hazine/beytülmal düzenli
ordu ve tımar sistemleri Bizans ve Sasani
örneğine göre oluşturulmuştur. Ancak
adaletiyle ün salan bu Hz. Ömer( bu İslam
tarihinde ilktir) bir suikastçı tarafından
öldürülmüştür(644).
b3- Hz. Osman Dönemi(644 –
656)
Üçüncü halife olan Hz. Osman
İslam Şûrası tarafından seçilmiş ve 11 yıl
devleti yönetmiştir. Bu dönemde iç
politikada ikilem ortaya çıkmış ve İslam
öncesindeki Mekke’de güçlü bir aile olan
Emevi ailesi Hz. Osman’ında bu aile
mensubu olması dolayısıyla devleti
yönetme süreci başlamıştır.
Bu dönem aynı zamandada halkın
devletle ilişkilerinde karşı karşıya geldiği
bir dönemdir. Bu gerginlik ve yapılan
yönetim hataları(Emevi ailesinin
atamalarda ön plana çıkması, yaptıkları
kayırmacılık vb. uygulamalar) İslam
Dünyasında bölünmelerinde zeminini Hz.
Osman Döneminde başlatacak ve Hz. Ali
döneminde kesinleştirecektir. Bu dönemde
Devlete ve Hz. Osman’a karşı ayaklanma
çıkacak (buda İslam tarihinde ilk olacaktır)
ve ayaklananlar Hz. Osmanı evinde
öldüreceklerdir.
Hz. Osman döneminin olumlu
yanı daha önce toplanarak kitap haline
getirilen Kuranın çoğaltılarak( 8 adet
çoğaltıldığını kaynaklar söyler) İslam
merkezlerine gönderilmesidir. Güçlü bir
deniz filosu oluşturulmuş, fetihlere bu
dönemde de devam edilmiş Kıbrıs adası
alınmıştır(653).
b4- Hz. Ali Dönemi(656 – 661)
Hz. Ali dönemi İslam Devletinin
ve toplumun en yoğun ve çalkantılı
geçtiği ve Halifelik meselesi yüzünden ve
uygulamaların sonuçlarından dolayı
30
Müslümanların bir daha biraya
gelmemek üzere bölündüğü bir dönem
olarak tarihe geçmiştir. Devlet Merkezi
bu dönemde Kufe kentine bizzat Hz. Ali
tarafından taşınmıştır. Buda ayrımı ve
bölünmeyi daha da arttırmıştır.
Hz. Ali’ye İslam toplumu tam
olarak biat(onay) etmemiş, onun
liderliğinde toplanmamışlar ve bu
durum İslam’ın önce ikiye daha sonrada
üçe bölünmesine yol açmıştır. Emevi
ailesinden gelen Hz. Osman’ın
öldürülmesi ve Hz. Âlinin bu ölümdeki
rolü olduğu gerekçesiyle Emevi ailesinin
denetimindeki İslam bölgeleri(başta
Muaviye yönetimindeki Suriye/şam) isyan
etmişler ve bu da İslam tarihindeki ilk iç
savaşın çıkmasına sebep olmuştur. 656
yılında Cemel Savaşında Hz. Aliye karşı
olanlarla onu destekleyenler arasında ilk
savaş olmuştur. Bu savaşta peygamberin
eşi olan Hz. Aişe’de Hz. Aliye karşı olmuş
birçok İslam büyüğü ölmüştür. Cemel
Savaşını Hz. Ali kazanmasına rağmen
Suriye valisi olan Emevi ailesinden gelen
Muaviye bağımsızlık ilan etmiş ve Hz.
Aliye cephe açmıştır.
657’de Sıffın Savaşında Ali ve
Muaviye karşı karşıya gelmiş ve savaş
sonunda Hakem olayı sonrası her iki
tarafta kesin netice alamayarak İslam
Devleti ikiye bölünmüştür. Irak İran
Basra’daki Kufe merkezli Hz. Alinin
hakim olduğu devlet; Suriye Mısıra hakim
olan merkezi Şam olan İslam Devleti.
Bu süreç her iki grubunda dışında
olan Haricilerinde çıkmasıyla üçe
bölünmüş bir İslam coğrafyası ve toplumu
oluşturmuştur. Hz. Ali, Amr İbnül As ve
Muaviye’ye Müslümanları böldükleri
gerekçesiyle yapılan suikast yapılmış ve bu
suikast sonrası Hz. Ali öldürülmüş ancak
Muaviye yaralı olarak kurtulmuştur(661).
Hz. Âlinin ölümü ile İslam tarihindeki
İkinci dönem olan Dört Halife Dönemi
sona ermiştir.
Öğr. Gör. Sait DİNÇ
 Ortaçağ Siyasi Tarihi
*****0rtaçağ*********0rtaçağ********
C- Emeviler Dönemi(661 - 750)
Kurucusu Mekke'nin Emevi
ailesinden devletin Suriye Valisi olan ve
Hz. Aliye iteat(biat) etmeyen Muaviye
(Muaviye bin Ebu Süfyan)15 olan
Emeviler dönemi; İslam tarihinde
İslam Devletinin, Monarşi yönetimine
geçtiği, klasik bir Ortaçağ devleti ve
İmparatorluk konumuna geldiği bir
dönemdir.
Devletin yönetim merkezi Şam
olmuştur ve İslamiyet bu dönemde en
geniş sınırlarına ulaşmış, çağdaşı
Avrupa ve Asya merkezli tüm devletlere
varlığını kabul ettirdiği bir dönem
olmuştur.
İslam Fetihleri haritası
Emeviler ayrıca devlet yönetim
anlayışını monarşik ve veraset yöntemi
uygulayarak hızlı ve aktif bir fetih
politikası gütmüşler ve bunda da
başarılı olarak İslam inancını üç kıtada
etkin haline getiren ilk İslam Devleti
unvanını da almışlardır.
15
Muaviye bin Ebu Süfyan; İslamın doğuşu
sırasında Mekke'nin yöneticisi olan Ebu Süfya’nın
oğludur. Ebu Süfyan ve ailesi Mekke fethedilirken
en son Müslüman olan Mekke ailesidir. Arapçada
Bin oğlu, Bintu kızı anlamına gelir. Y.N.
31
Ancak Emevi Fetih anlayışı ve
uygulaması İnanç ekseninden ziyade
ağırlık(istisna dönemler olsa da) olarak
toprak ve vergilendirme zenginleşme ve
şan/unvan üzerine kurmuşlardır.
Bu dönemde İslam Devleti bir Arap
- İslam Devleti haline gelmiş Arap
olmayan Müslümanlara(Mevali denilen
kitleler) İslam’ın en temel özelliği olan
eşitlik ve adalet ilkesinin tersine ikinci
sınıf vatandaş ve dindaş muamelesi
yapılarak ta İslam Birliği zedelenmiştir.
Yani kısaca Emeviler askeri
alanda elde ettikleri başarıları İslâm
inancını gönüllere yerleştirme
konusunda gösterememişlerdir. Ayrıca
İç politikada İslam’ın bölünmesine neden
oldukları gibi kendilerine muhalefet eden
veya Emevi saltanatına karşı olanlara da
(Halifelik iddiasında bulunan veya
teşebbüs edenlere) sert uygulamalarda
bulunmuşlardır.
Kerbela katliamı (Hz. Âlinin oğlu
ve Peygamberin torunu olan Hz.
Hüseyin’in ve yanındakilerin Kufeye
giderken Kerbela denilen yerde
katledilmesi/680) ve Abdullah bin
Zübeyrin isyanı, vd. durumlarda kitlesel
katliamlar yapacak kadar sert baskı
politikaları izlediler.
İslam tarihinde Kerbela Katliamına
tüm Müslümanlar tepki göstermiş ve İslam
toplumlarının tamamen Sünni ve Şia olarak
bölünmesinde en önemli kırılma noktası
olmuştur. Bu olayın getirdiği kitlesel
muhalefet daha sonra aynı tepkinin
kendilerine yönlenmesine sebep olacak ve
750 yılında çok büyük bir isyanla
yıkılmalarını sağlayacaktır.
Emeviler Döneminde fethedilen
yerler; Anadolu’nun iç ve doğu bölgeleri,
tüm kuzey Afrika ve Endülüs(bugünkü
ispanya ve Portekiz), Kafkasya’nın
güneyi, Türkistan Bölgesi
Öğr. Gör. Sait DİNÇ
 Ortaçağ Siyasi Tarihi
(Maveraunnehir, Horasan, Kuzey İran ve
Hazar havzası, vd.) olmuştur.
Ayrıca Talas ırmağına kadar iç
Asya’ya İslam orduları ilerlemişlerdir.
Türk boylarıyla da seri savaşlar yapan
Emeviler zorla veya tanıtım yoluyla da
Türkleri İslama sokmaya çalışmışlardır.
Ancak hem doğuda ve hem de batıda
genişleyen imparatorluk ve askeri
yapılanma Emevilerin son dönemlerinde
savaşlarda yenilmelerine ve fetihlerin
durmasına yol açmıştır.
Bizansın merkezi İstanbul’u da
birkaç defa kuşatan Emevi-İslam
orduları(ilk kuşatma 673 yılında)
başarılı olamamışlardır. Ancak İslam
tarihinde ilk kez İstanbul’u kuşatan
İslam Devleti unvanını almışlardır.
Emevi halifelerinden Abdülmelik
devlet sisteminin gelişmesinde ve
yapılanmasına önemli hizmetlerde
bulunmuştur. Arapça devletin ve
toplumun resmi dili haline gelmiş, tüm
yazışma ve matbuat işlerinde Arapça
olması esası kabul edilmiştir. Bu durum
Abbasilerde de sürmüştür. Bu Arap
kültürünün ve etkinliğinin artmasını ve
Araplaşmayı güçlendirmiştir.
Yine halife Abdülmelik
döneminde ilk İslam parası Bizans
parası örnek alınarak Dinar adıyla
bastırılmış, Dinarın kullanılması
yaygınlaştırılarak İslam ekonomik gücü
artırılmıştır.
Emeviler ilk bölümde anlatıldığı
gibi Avrupa’daki İslam bölgesi olan
Endülüs’ü fethetmişler, yıkıldıktan
sonra kurulan Endülüs Emevi devletinin
de temelini atmışlardır.
Emevi siyasi tarihi büyük İran ve
Irak ayaklanması/ Abbasi ayaklanması
sonunda yıkılmaya başlamış ve son Emevi
halifesi II. Mervan, Ebu Müslim
Horasani komutasındaki isyancı
32
ordularına yenilmiş ve öldürülerek
devletin siyasi varlığı sona ermiştir(750).
C1- Endülüs Emevileri ve İslam
Emirlikleri(711 – 1492)
7. yüzyıl'da Arabistan'da ortaya
çıkan İslam dinini kabul eden Arap
orduları aynı yüzyıl içinde Kuzey
Afrika'nın tümünü eline geçirmişti. 8.
yüzyılın başında gelindiğinde Müslüman
Emevi Devleti'nin Kuzey Afrika'daki valisi
olan Musa bin Nusayr bir Berberi
kumandan olan Tarık bin Ziyad'ı
Cebelitarık Boğazı'nı geçerek İber
Yarımadası'na gönderdi(711’de).
Grenada’daki Elhamra sarayı
O sırada İber Yarımadası bir
Cermen halkı olan Vizigotların elindeydi
ve başkentleri Toledo kentinde
bulunuyordu. Tarık Bin Ziyad, Vizigot
kralı Rodrigo'yu Guadalete savaşında
(711’de) ağır bir yenilgiye uğrattı. Vizigot
krallığı parçalandı ve bütün İber
yarımadası kısa bir süre içinde
Müslümanların eline geçti.
İslam ordularının ilerleyişi, 732’de
Charles Martel komutasındaki Frank
kuvvetleri tarafından Fransa’nın güneyinde
Poıters(Puvatya) Savaşını kazanarak
zorlukla durdurabildiler.
750'de Emevilerin yıkılmasıyla
Şam'dan kaçan Emevi Prensi
Abdurrahman, 755'te İber yarımadasına
Öğr. Gör. Sait DİNÇ
 Ortaçağ Siyasi Tarihi

geçti. 756'da bir devlet kurdu(Endülüs taht kavgaları devam etti. Bu durumdan
Emevi Devleti) ve kendisi de emir oldu. yararlanan Hıristiyanlar 1490'da Gırnata'yı
kuşatarak yağma ettiler. Sonunda 1492'de
929'da III. Abdurrahman Muhammed, Aragon kralı II.
kendisini Endülüs’ün ve Müslümanların Fernando'ya teslim oldu. Böylece
halifesi ilan etti ve resmi olarak Halife İspanya'da Endülüs devleti ortadan kalmış
unvanını kullandı. Böylece bu gelişmeyle ve Reconquista(yeniden fetih/diriliş)
aynı tarihte İslam dünyasında Abbasi, süreci tamamlanmış oluyordu.
Fatımi ve Endülüs Emevilerinin olmak
üzere üç halife birden olmuştur. Ancak Endülüs’teki İslam şehirleri ve
bir müddet sonra 1031'de halifenin buradaki İslam üniversiteleri çok önemli
otoritesi sarsıldı, ülke emirliklere bölündü. gelişmelere imza atmış Ortaçağ
Avrupa’sını aydınlatan ve değerli bilim
1031'de Âli beytten olan ve düşünür yetiştiren merkezler
Hammûdiler, hilâfeti devam ettirmek olmuşlardır. Günümüzdeki İspanyol
istediler. 1086'da Abbâdi hanedanından siyasal düzeninin, kültürünün ve
İşbiliye Meliki, Kuzey Afrika Murabıtlar medeniyetinin gelişmesine önemli
İmparatorluğundan yardım istedi. Oradan katkılar vermişlerdir.
gelen kuvvetlere Endülüs meliki de katıldı.
Zeleka Muharebesinde Hıristiyan *****0rtaçağ*********0rtaçağ********
orduları imha edilerek, İspanya'da
Müslüman hâkimiyetinin ömrü uzadı. D- Abbasiler Dönemi(750 – 1258)
1147'de Muvahhidler, Murâbıtları ortadan
kaldırdı, Hıristiyanlarla da savaştılar. İslam Peygamberi Hz.
1187'de Selahaddin Eyyubi, Kudüs'ü alınca Muhammedin Amcasının soyundan
Papa VIII. Gregorius kutsal savaş ilan etti. gelenlerin liderliğinde kurulduğu ve
1236'da Benî Ahmer, Benî Hud aleyhine hükümdarlarının bunlardan geldiği için bu
Kastilya Kralıyla anlaşınca Kurtuba devlete Abbasiler adı verilmiştir. Devletin
Hıristiyanların eline geçti. başkenti Halife Mansur tarafından kurulan
Bağdat kenti olmuş ve bu kent kısa zaman
içinde döneminin Doğu ve Batı
medeniyetinin örnek aldığı bir dünya kenti
haline gelmiştir. Uzun soluklu yaşayan bu
İslam Devleti savaş ve fetih politikasından
çok kültür, sanat, bilim ve medeniyet
alanında ilerlemeler kaydetmişlerdir.
Bundan dolayı sadece İslam
medeniyetinin değil unutulan Antik Çağ
medeniyetinin orta ve yeniçağlara
taşınması ve günümüz uygarlığının
oluşmasında çok önemli bir işlevi yerine
İspanya'nın Cordoba kentindeki Kurtuba Camii getirmişlerdir.

Abbasiler ilk yüzyıllarda siyasi

1232'de kurulan Beni Ahmer
olarak çok güçlü bir merkezi güç
Devleti (Gırnata Emirliği)
konumunda olmuşlar ancak daha sonra
Hıristiyanlarla anlaşarak ayakta
merkezden uzak bölgelerde hâkimiyetleri
durmaya çalıştı. 1469'da Sultan Ebû
zayıflayarak sadece Irak’da güçlü
Hasan'ın oğlu XII. Muhammed, annesinin
olabilmişlerdir. Abbasiler, Türk Dünyası
teşvikiyle isyan edip babasını tahttan
içinde çok önemli bir yer teşkil eder.
indirdi. Uzun süre baba ve oğul arasında

33 Öğr. Gör. Sait DİNÇ

 Ortaçağ Siyasi Tarihi
Türkler bu süreçte ilk önce 751’deki
Talas Savaşında Abbasi İslam ordusuyla
işbirliği yaparak Çinin yenilerek
çekilmesini sağlamışlar, İslamiyet’e
katılımda artmıştır.
İslam Coğrafyası haritası
Abbasiler Emevilerin aksine Arap
olmayan Müslümanlara ve diğer dinden
olan insanlara hoş görülü davrandılar. Her
ulustan insanları devlet kademesinde
liyakat esasına göre istihdam ederek
ilerlemenin yolunu açtılar. Abbasilerden
hoşnut olan geniş bir Müslüman toplumu
oluşturdular. O kadarki Abbasi devletinde
kopan ve bağımsız olan birçok devlet
Abbasilere manevi anlamda bağlı kaldı ve
vergi vererek veya gerektiğinde yardımcı
olarak bu hoşnutluğunu gösterdiler.Ayrıca
Abbasi halifelerinden Memun ve Mutasım
Dönemlerinde Türkler kitleler halinde
İslam coğrafyalarına gelmişler ve Abbasi
halifesinin ve merkezinin koruyucusu
olmaya başlaşmışlardır.
Abbasi - Bizans sınırlarına
kurulan savunma amaçlı Avasım adı
verilen şehirlerinde genel olarak
Türkmenler yerleştirilmiş ve kalıcı
olmaları sağlanmıştır(Tarsus, Antakya,
Erzurum, Malatya gibi). Halife Mutasım
döneminde Türkler için Bağdat’ın
yakınında Samarra kenti kurulmuştur.
Abbasilerin en güçlü ve ünlü hükümdarı
ve halifesi olan Harun Reşittir(786 –
809). Onun döneminde her alanda
genişleyen ve güçlenen Abbasiler bir
dünya gücü haline geldiler. Her ulustan ve
34
özellikle Türklerden İslama katılım ve
yükseliş bu dönemde gerçekleşti. Bizans
ve Hazarlarla yapılan savaşlarda başarılı
olunarak ve savunma merkezleri
/Avasımlar kuruldu.
Aynı zamanda uzak görüşlü
diplomat olan Harun Reşit Avrupa’da
Frank devleti ve Kralı ile (Şarlmanla) iyi
ilişkiler kurarak Bizansa ve Endülüs Emevi
devletini de baskı altına alıyordu. İçerde
halifeliği ve Bağdatı güçlendiren Harun
Reşit çok güçlü bir hazine ve refah bölgesi
de yaratarak İslam devletleri içinde zengin
ve güçlü bir altyapının oluşmasını sağladı.
Yönetim birimlerine Vezirlik
makamını kullanan/ekleyen İslam
devletlerinde ilk uygulayan İslam
hükümdarı oldu. Vezirlik makamı daha
sonra birçok İslam devletinde de
kullanılacaktır(Selçuklu ve Osmanlı
Devletleri gibi). Bağdat’ta kurulan
medreselerde bilimin her alanında
araştırma çeviri ve buluşlar yapılmaya
başlandı. İslam’ın tüm Dünyaya ışık
olduğu yüzyılların başlangıcı bu dönemdir.
Aynı zamanda düşünsel olarak
birçok fikir akımı ve felsefi akımlarda
(kuramların) zamanla gelişti.
Günümüzdeki birçok düşünsel yapının ve
ekollerin oluşmasında öncülük etti. Ağırlık
olarak Sünni olan Abbasi hanedanlığına
karşı Fatimiler, Büveyhoğullları gibi
birçok Şii devletleri ve halifelik grupları da
ortaya çıkarak Abbasilerin gücünü azalttı.
En son olarak Bağdat ve çevresinde
güçlerini koruyabilen Abbasiler Selçuklu
korumasına girerek bir müddet varlıklarını
korusalar da Moğol gücünün tüm Asyayı
ele geçirmesi sonrasında karşı koyacak ve
koruyacak güçte kalmadı. 1258 de Hülagü
Han komutasındaki Moğollar Bağdatı ele
geçirerek bu devlete son verdi.Bu devletin
yıkılmasından sonra kurulan İslam
devletlerinin büyük bir kısmının
hanedanları artık Arap ve Kureyş kökenli
Öğr. Gör. Sait DİNÇ
 Ortaçağ Siyasi Tarihi

olmayacaklar diğer etnik uluslardan Türk boylarının Avrupa’ya

olacaklardır.
*****0rtaçağ*********0rtaçağ********
3- ORTAÇAĞDA TÜRK DÜNYASI
Ortaçağlar boyunca Dünya
politikasında ve siyasal tarihinde Türk
boyları ve onların kurdukları devletler
dünyanın her coğrafyasında etkili
olmuşlardır. Türk boylarının ortak özelliği
ise Altay dil ailesinden sağdan eklemeli/
veya sondan eklemeli Türkçeyi(değişik
lehçeleri olsa da) kullanmalarıdır.
Orta Asya da Avarlar, Göktürkler,
Akhunlar, Uygur hanlıkları, Türgişler,
Sibirler, Peçenekler, Karluk Yabguluğu,
Oğuz Yabgu Devleti, Bulgarlar gibi
devletler kurarak etkin bir siyasi güç
olmuşlar ve Avrasya’nın siyasal tarihine ve
kaderine yön vermişlerdir.
Bu Türk Boylarının bir kısmı
Gök Tanrı inancını, bir kısmı İslamiyeti,
bir kısmı Hıristiyanlığı veya Yahudi
inancını da benimseyerek bu dinlerin
güçlenmesine ve gelişmesine katkıda
bulunmuşlardır.
Bu Türk devletleri zaman ve
şartların durumuna göre her coğrafyaya
yayılmışlar ve birbirleriyle de hâkimiyet
mücadelesine girmişlerdir. Ancak Türk dili
ve kültürünü gittikleri her yere götürerek
imparatorluk düzeyinde büyük devletler
kurmuşlardır (Göktürkler, Selçuklular,
Osmanlılar gibi).
gidenleri Hıristiyanlığı benimseyerek
onlara katılmışlar(Hunlar, Avarlar,
Bulgarların bir bölümü), bir kısmı
Yahudiliğe(Hazarlar gibi) Ön Asya’ya
gelenler veya İslam dünyası ile iletişim
kuranlarsa İslamiyeti seçmişlerdir(Karluk,
Yağma, Çiğil, Oğuzlar gibi).
Ortaçağda İslam öncesi Türk
Devletlerinden en önemlileri olan ve Türk
ismiyle kurulan Göktürk devletinin siyasal
tarihi Türk Tarihi açısından çok önemli
olduğu için geniş olarak aşağıda
verilecektir. Daha sonrada İslamiyeti kabul
eden ve ön plana çıkan Türk devletlerinin
siyasal tarihi ortaçağ zamanı esas alınarak
verilecektir.
*****0rtaçağ*********0rtaçağ********
3a – Göktürk Devleti (552 – 745)
3a1 – I. Göktürk Devleti (552 –
630)
Türk dünyasında çok önemli bir
yere sahip olan Göktürkler Hunlardan
sonra Asya’da imparatorluk konumuna
gelen ikinci Türk devletidir. Ötüken
merkezli bu devletin kurucusu Bumin
Kağan ve boyu ise eski Hun boylarının
devamı olan Aşinalara(kurtlar) dayanır.

Ortaçağ dünyasına bir şekilde yön

veren Türk devletlerinin içinde öne çıkan
tarihe yön verenler İslamiyeti seçen
Türklerin kurduğu devletler olmuştur.
Çünkü daha öncede söylediğimiz gibi
Ortaçağ tek tanrı inancının hâkim olduğu
bir çağdır. Devletlerin başındaki liderlerin
dine verdiği hizmetleri oranında toplumun
ve inananların gözünde önemli hale
gelmişler veya gözden düşmüşlerdir. Bumin Kağan / Göktürk Devletinin kurucusu

35 Öğr. Gör. Sait DİNÇ

 Ortaçağ Siyasi Tarihi
Hunlar döneminden sonra
bozkırlarda göçebe olarak yaşayan
Göktürkler, Asya Hunlarının
yıkılmasından sonra Avarlara bağlı olarak
yaşamışlar ve Bumin Kağan liderliğinde
Avarları yenerek devletlerini kurmuşlardır.
Göktürk Devletinin Bayrağı
Günümüzde Moğolistan  olarak
belirtilen bölgede Altay eteklerinde
Avarların himayesinde yaşayan Aşina
kabilesi, demirci yetenekleri ve
zanaatlarıyla devletin demir ve dökme
çelik işçiliğini yapıyorlardı. Önceleri daha
çok Avarlara bağlı yaşayan bu kabile aynı
zamanda kendi içinde giderek
teşkilatlanmış ve gelişmiştir.
İlk hükümdarı olan Bumin Kağan,
540 yılında kabilenin yönetimine
geçerek Aşina kabilesinin başı yani
Han’ı oldu. Özellikle bölgede ikiye
bölünen Tapo İmparatorluğunun doğu ve
batı kolları asında mücadele ve Juan-
Juan(Avarlar) iktidarından çekinen Batı
Tapoa İmparatorluğu Bumin Kağan ile iyi
ilişkiler kurmaya çalışmıştır.
İli derleyen ve bu nedenle İliğ
Kağan olarak da bilinen Bumin Kağanın
ölümünde sonra yerine oğlu Kolo (kara)
Kağan geçtiyse de iktidarı kısa sürmüştü.
Bir yıl sonra Mukan Kağan devletin başına
geçti. Mukan Moğol soylu Kitanları
yenerek Doğu Göktürk Devletinin
sınırlarını Büyük Okyanus’a kadar
36
genişletti. Mukandan sonra tahta
Tapo(taspar) Kağan geçti. Ta-
po, Budizm’i kabul eden ve Çini baskı
altında tutan yönleriyle giderek devlette
yükselmeye başladı.
Doğuda bunlar olurken batıdaki
sınırlarını Kırım’a kadar genişleten İstemi
Kağan öldü ve yerine oğlu Tardu Kağan
geçti. Tardu, 603 yılına kadar
hükümdarlığını sürdürdü. Doğuda Ta-
pu’nun ölümü üzerine tahta çıkan To-lo-
pien (Apa Kağan) kurultayda yapılan
toplantıda kabul edilmedi. Yerine Ta-
ponun yeğeni Şa-po-lio(İşbara Kağan)
Doğu Göktürk devletinin başına geçti.
İşbara Han’ın Apa’nın annesini
öldürmesiyle Doğu ve Batı Göktürk devleti
arasında ilişkiler bozuldu. İki kardeş devlet
artık birbirlerine kin ve düşmanlık besler
hale geldiler. Tardu’nun ölümünden sonra
Batı Göktürkleri, güçlerinin zayıfladığının
bir göstergesi olan, yabguluk ve şadlık
adları altında Aşina ailesine mensup
kişilere yönetildikten sonra 630 yılında Çin
egemenliğine girdiler.
Bundan sonra On Oklar adını
alarak Türgiş boyunun önderliğindeki
boylar federasyonunu şeklinde yüzyılın
sonuna kadar Çin hâkimiyetinde esir
kaldılar.
Doğu Göktürk kağanlığı ise Şi-pi
Kağan 619’da ölümüne kadar
hâkimiyetlerini korumayı başardılar.
Ondan sonra görülen İlığ Kağan Çinin
başkentini kuşattı ise de tutsak alındı. İlığ
Kağan’ın esaretten ölmesiyle I. Göktürk
Kağanlığı tamamen yıkılmış oldu. Aynı
tarihlerde Çin İmparatoru Tai-tsung
kendisini Türklerin Gök Kağanı ilan
ediyordu. Hakanlığa bağlı Türk ve yabancı
boylar etrafa dağılmaya başladılar.
Bunlardan bir kısmı ise Çine
sığındı. 50 yıl süren esaret hayatında Türk
budununu toparlama çalışmaları ve Çine
karşı başkaldırma hareketleri gözlenir.
Öğr. Gör. Sait DİNÇ
 Ortaçağ Siyasi Tarihi
Bunlardan en ünlüsü Göktürk prensi “Kür-
şad” ve kırk çerisinin isyan denemesidir.
3a2 –II. Göktürk Devleti (681 –
745)
681 yılında Aşina ailesinden
Kutluk Kağan, Çin’in kuzeyine
yerleşmiş Türk boylarını yeniden
toparlamayı başardı. Çin, Kitan ve
Dokuz Oğuzlar/Uygurlar ile yapılan
savaşlar sonucu Ötüken ormanında
Göktürk Kağanlığı yeniden güçlendi.
Kutluk devleti yeniden düzenledi ve
güçlendirdi, bu sebeple Kutluk
Kağan İlteriş (İli derleyen) adını aldı.
692 de ölen İlterişin yerine kardeşi
Kapgan/Kapağan Kağan devletin başına
geçti. Devlet kurulduğundan beri kağanlık
danışmanı olan Tokyukukun’da bulunduğu
Kitanan Tatabilere, Basmıllara, Çiklere,
Azlara, Bayırkulara, Türgişlere/On Oklara,
Kırgız ve Dokuz Oğuzlara yapılan
seferlerle П. Göktürk kağanlığının sınırları
okyanustan Maveaünnehirdeki Temir
Kapığı /Demirkapıya kadar ulaştı. İpek
yolunun büyük bir kısmı denetim altına
alındı.
Kapkanın, Bayırkuların kurduğu bir
pusuda öldürülmesi üzerine Göktürk
Kağanlığının başına oğlu Ünal (inel) geçti.
Ancak Kutluk’un oğlu Bilge, Ünal’ın
kağanlığını kabul etmedi. Boy beyleri
Bilgeyi kağan ilan ettiler. Ünal kabul
etmeyince öldürüldü. Yeni kağan başa
geçince kardeşi Kül Tigin’e ordunun
komutanlığını verirken, Tonyukuk’a
vezirlik görevini verdi. Onun döneminde
amcası dönemindeki gibi devletin
egemenliğindeki boyların baş
kaldırışlarıyla geçti.
Çinin desteklediği Uygur-Karluk-
Basmıl ittifakının Ötükene yönelik sürekli
saldırıları, İpek Yolunun kilit noktası olan
Çungaryanın Çinin denetimine geçmesi ve
batıda On Ok budununu hâkimiyetine alan
Türgişler’in gün geçtikçe güçlenmesi
37
sonucunda П. Göktürk kağanlığı
önlenemez bir çöküşe sürüklendi.
Bilge Kağanın, danışmanı
Tonyukuk’u ve küçük kardeşi Kül Tigin’i
kaybetmesinden sonra zehirlenerek
öldürülmesi üzerine yerine geçen Tengri
Kağan çocuk yaştaydı. Onun kağanlığına
karşı gelen Ozmış’da ülkeyi toparlayacak
güçte değildi. Nihayet Uygurlar 745’te
Ötüken’e girerek Göktürk Kağanlığına son
verdiler. 
Göktürkler ilk bilinen Türk
alfabesini kullandılar ve Türklüğe ve
Türkçeye ait eserler vererek çok önemli
katkılar verdiler. Bunların içinde Göktürk
yazıtları en önemlidir. Orhun ırmağı
kıyısında bulunan ve Orhun Kitabeleri
adıyla da bilinen bu yazıtlar, çağlar
ötesinden Türk tarihi ve Devleti için öğüt
ve mesajlar içerir. Türk tarihini en önemli
yazılı kaynaklarından biridir.
Göktürk Kitabeleri / Bugün Moğolistan’daki Orhun
yöresinde
Göktürk Devleti ve kültürü
kendisinden sonra gelen tüm Türk
devletlerine, başta devlet geleneği,
bağımsızlık ve edebi alanında öncülük
etmiş ve bugünde Türk kimliğinin
oluşmasında önemi bir kaynak olmaya
devam etmektedir.
Göktürkler de dini inanç ağırlıklı
olarak Göktanrı inancı(Şamanizm)
Öğr. Gör. Sait DİNÇ
 Ortaçağ Siyasi Tarihi
olmuş ancak diğer inançlara karşıda
kapalı ve ön yargılı olmamışlardır.
3b- Karahanlılar(840 – 1212)
Türk boylarından Karlukların
ağırlıklı olduğu, Karluk, Yağma ve Çiğil
konfederasyonu şeklinde yaşayan, Uygur
ve Kırgız devletlerinin zayıflaması sonrası
840 yılında kurulan Türk devletidir. İleg
hanlar olarak da bilinen devletin kurucu
hükümdarı, kaynaklar olarak da Bilge
Kül Kadır hanı gösterirler. Hâkimiyet
bölgeleri Türkistan ve Maveraünnnehirdir.
Sırasıyla Balasagun, Taraz, Kaşgar ve
Semerkant devletin merkezleri olmuştur.
Karahanlı devlet bayrağı
Karahanlı Devleti, Samanoğulları,
Gazneli ve Selçuklu devleti ile hâkimiyet
mücadelesine girmişler ve uzun süre Orta
Asya da etkinlik göstermişlerdir. Ancak
taht kavgaları ve Türk devletlerindeki
bölünerek yönetilme anlayışı Karahanlıları
büyük devlet haline getirememiş önce
Doğu ve Batı Karahanlılar olarak ikiye
ayrılmışlardır(1042) ve sonrada etrafındaki
büyük devletler tarafından ortadan
kaldırılmışlardır.
Karahanlıların Türk ve İslam
tarihindeki en önemli özellikleri ilk kez
İslamiyeti resmi din olarak kabul eden ve
Orta Asya bölgesine İslami yayan ve
gelişmesini sağlayan devlet olmasıdır. İlk
Müslüman olan Karahanlı hükümdarı ise
Satuk Buğra Han’dır.
38
İlk kez Müslümanlara ait olan
Abdulkerim adınıda alan Satuk Buğra
Han olmuştur. Daha sonra Karahanlı
hükümdarları İslami kökenli isimleri
kullanmaya başlayacaklardır.
Karahanlılar dönemsel olarak
İslam, İran ve Çin kültür kuşağının
ortasında kaldıkları için geniş bir kültürel
ve medeniyete ait gelişmenin de ürünlerini
vermişlerdir. Medrese ve teknoloji
alanında orta Asya kentlerinde çok önemli
yapılar ve kurumlarında oluşmasına
katkıda bulunmuşladır.
Türk Edebiyatının en önemli
eserlerinden olan Divan-u Lügat-it
Türk( Kaşgarlı Mahmud), Kutadgu
Bilig(Yusuf Has Hacip), Atabetül
Hakayık(Edip Ahmet Yükneki) ve Türk
Düşüncesinin ve sufiliğinin (tasavvuf
ehli) ölümsüz eseri Divan-ı Hikmet (Hoca
Ahmet Yesevi) hep Karahanlı döneminde
ve coğrafyasında vücut bulmuştur. Ayrıca
İslama ait dinsel Mimari alanında da kendi
bölgelerinde önemli eserler vermişlerdir.
*****0rtaçağ*********0rtaçağ********
3c- Gazneliler ( 963 – 1187)
Bugünkü Afganistan ve
Hindistan’da kurulan ve adını merkezleri
Gazne kentinden alan bu Türk ve İslam
Devleti Saman oğullarından koparak devlet
haline gelmiştir. Kurucusu Alp Tigindir.
En önemli tarihsel özelliği Afganistan ve
Hindistan’a İslamı yayan ve bölgede Türk
kültürünün temellerini atan bir devlet
Öğr. Gör. Sait DİNÇ
 Ortaçağ Siyasi Tarihi
olmasıdır. En ünlü ve güçlü
hükümdarları Gazneli Mahmut dur.
Onun döneminde Gazne devleti İslam
dünyasının en güçlü devleti konumuna
gelmiş ve Abbasi halifesinin de takdirinin
kazanarak ondan unvan ve paye almıştır.
Gazne Devletinin egemenlik sahası ve bayrağı
Ancak Gazneliler Afganistan ve
Hindistan’dan da gösterdikleri başarıyı
Selçuklu ve Karahanlılara karşı
gösterememişler ve Türk Devletlerinin
aralarındaki bitmek tükenmek bilmeyen
savaş ve hâkimiyet politikalarının
kurbanı olmuşlardır.
Selçuklular karşısında hem Gazneli
Mahmut hemde oğlu Sultan Mesut
Döneminde ağır şekilde seri yenilgiler
alarak(1035 Nesa Savaşı/ 1038 Serahs
savaşı ve en büyük yenilgisi olan
1040’da Dandanakan Savaşı)
zayıflamışlar ve en sonunda Afganistan’ın
yerli halkı olan Gurlular tarafından 1187
de tamamen ortadan kaldırılmışlardır.
Gazne siyasi tarihindeki
Dandanakan Savaşı(1040) Gazne’nin
bitişini başlatırken Büyük Selçuklu
Devletinin de kurulmasını güçlenmesini
ve Türk tarihinin akışını değiştiren bir
olay olması açısından çok önemlidir. Bu
savaş sonrası Selçukluların etrafında
39
birleşen Oğuz Türkleri, tüm Türk
Dünyasının da bugüne kadar sürecek
olan liderliğini ele geçirmişlerdir.
Gaznelilerin dönemi Türk ve İslam
kültürü ve bilimi açısından verimli bir
dönem olmuştur. Gazne sarayı ve
hükümdarları bilimi ve sanatı desteklemiş,
ele geçirdikleri yerlerdeki bilim adamları
ve sanatçıları korumuşlar maaş ve imkânlar
sunarak eserler meydana getirmesine
imkan tanımışlardır. Türk Matematikçisi
El Birunî bu dönemde seferlere katılarak
matematik ve geometri bilgilerini
toplayarak onları formüle etmiş ve boylam
daireleri ve açılarını bugünkü astro-
fizikçilerin hesabına yakın olarak
hesaplamıştır.
*****0rtaçağ*********0rtaçağ********
3d- Büyük Selçuklu İmparatorluğu
(1040 – 1157)
Selçuklu devleti ilk önce Horasanda
bulunan Cend şehrinde Oğuzların Kınık
boyunun liderliğine getirilen Dokak Beyin
oğlu Selçuk Bey tarafından kurulduğu
bilinir. Devletin kuruluşuna ilişkin temel
tarihsel bilgi tüm kaynaklarda bu şekilde
tanımlanır.
Büyük Selçuklu Bayrağı
Horasandaki Oğuz Yabgusuyla
İslamiyet’e katılması sonrası arası açılan
boy beyi Selçuk Bey Cend şehrine
Öğr. Gör. Sait DİNÇ
 Ortaçağ Siyasi Tarihi

gelerek devletin ilk çekirdeğini burada

oluşturmuştur. Daha bölgedeki
Samanoğulları, Karahanlı ve Gaznelilerin
arasındaki hâkimiyet kavgasında yaşam
savaşı vererek güçlenmeye başlamıştır.

Selçuk Beyden sonra oğlu Arslan

Yabgu lider olmuş ancak onun yeğenleri
Tuğrul ve Çağrı beylerde güç kazanarak
gelecekteki Selçuklu hanedanlığının
temelini atmışlardır. Aslan yabgunun
Gazneliler tarafından esir alınarak
öldürülmesi sonrası devletin bağına Tuğrul
Bey geçmiş ve gerçek anlamıyla onun
döneminde Selçuklu Devleti kurulmuştur.
Doğudan gelen Türkmenlerle güçlenen
Selçuklu devleti Karahanlı ve Gaznelilerin
yanında Türk dünyası içi artık bir itibar
sahibi güç haline gelmiştir.
Gaznelilere karşı kazanılan
Serahs savaşından sonra 1038’de Tuğrul
Bey egemenliğini ve bağımsızlığını ilan
etti. Birçok kaynakta bu olay Selçuklu
Devletinin kuruluş tarihi olarak kabul
edilir.
Ancak asıl devletin tüm dünyada
tanınması ve egemenliğinin kesinleşmesi
1040 yılında yapılan Dandanakan
Savaşında Gaznelileri ağır bir yenilgiye
uğratmalarıdır. Bu savaştan sonra
Maveraunnehir Horasan ve İran bölgesi
Selçuklu egemenliğine girmiş ve Türk ve
İslam Dünyasının liderliğine gelmişlerdir.
Selçuklu devletinin yönetim
merkezleri sırasıyla Herat, Nişabur,
Merv ve Rey şehirleri olmuştur.
Büyük Selçuklu Egemenliğini gösteren harita
Ayni zamanda Tuğrul beyin kardeşi
Çağrı Beyde tüm zamanında kardeşine
destek vermiştir. Tuğrul Beyin emriyle ilk
kez Anadolu’ya Yerleşme ve yurt edinme
amaçlı Selçuklu akınlarını Çağrı Bey
komutasında başlatmışlardır. Tuğrul Bey
Abbasi halifesi tarafından da
onurlandırılarak Bağdat’a geldi(1055) ve
“ Doğunun ve batının Sultanı” unvanı
verildi. Bu olay Türklerin bugüne kadar
sürecek olan İslam Dünyasının
liderliğinin başlangıcı olarak kabul
edilir. Aynı zamanda Abbasi Devletini
hem Şîi devletlere hemde Bizansa karşı
koruma altına aldı.
Tuğrul beyin vefatından sonra
yeğeni Alparslan Hükümdar oldu. Sultan
Alparslan ve onun oğlu Melikşah
döneminde Suriye, Maveraunnehir,
Horasan, Güney Kafkasya, Irak, İran
coğrafyası ve Anadolu, Selçuklu
hâkimiyetine girdi.
Alparslan Dönemindeki(1063 -
1072) en önemli olay Bizansla yapılan
Malazgirt savaşının kazanılarak(1071)
bugünkü Türk dünyasının anayurdu
olmuş olan Anadolu’nun Türk
hâkimiyetine kesin olarak girmesi ve

40 Öğr. Gör. Sait DİNÇ

 Ortaçağ Siyasi Tarihi
Türkleşmesi sürecine başlamasıdır.
Malazgirt savaşında Selçuklu Komutanı Sultan
Alparslan’ın temsili resmi
Melikşah Döneminde(1072- 1092)
her alanda Selçuklu devleti zirvedeydi.
Ancak içerde birçok dinsel ve inanç
farklılıklarından kaynaklanan ayaklanma
ve tehditle karşılaşıldı. Batini ve Haşhaşi
ayaklanma ve suikast eylemlerine maruz
kalınmasına rağmen (Vezir Nizamülmülk
bu suikastlardan birinde öldürülmüştür)
devletin güçlenmesi için her türlü tedbirler
alındı.
Melikşah döneminde devlet
işlerinde veziri ve başdanışmanı
Nizamülmülk destek oldu. Bilim ve
İlahiyat anlamında medreseler (Nizamiye
Medreseleri) ve bilim merkezleri kuruldu.
Ancak İslam dünyasında çok çeşitlilik ve
herkesin veraset işlerine karışması ve
Sultan Melikşahın da suikastla öldürülmesi
sonrası Selçuklu otoritesi daha sonra
zayıfladı ve taht mücadeleleri gittikçe arttı.
Ayrıca devletin yönetim
kademelerinde görev alan Fars(İranlı) asıllı
yönetici bürokratları ile Türkmen
bürokratlar arasındaki iktidar mücadelesi
her yerde arttı. Hükümdar seçimlerinde bu
mücadele daha da belirginleşti.
Melikşah sonra sultan olan
Beryaruk döneminde(1092 – 1104) ve
41
sonraki dönemlerde taht kavgaları başladı.
Sultan Sencer döneminde(1118 – 1157)
Karahıtaylarla yapılan Katvan
Savaşında(1141) Selçuklular çok ağır bir
yenilgiye uğradılar.
Bu ağır yenilgi sonrası Selçuklular
hem İç Asya da hem de Ön Asya da
egemenliklerini kaybettiler. Sultan
Sencerin 1157 de ölümü ile devlet fiilen
sona ermiştir. Selçuklu topraklarında
küçük ve bağımsız Selçuklu devletçikleri
ortaya çıktı (Anadolu Selçukluları, Kirman
Selçukluları, Suriye Selçukluları, vd.).
*****0rtaçağ*********0rtaçağ********
3d1- Anadolu Selçuklu Devleti
(1077 – 1308)
Bu Selçuklu devletlerinin içinde
daha sonra güçlenerek yeni bir anavatan
yaratacak olan ise Anadolu Selçuklu
Devleti olmuştur. Anadolu Selçuklu
Devleti Melikşah döneminde bölgeye
atanan Kutalmışoğlu Süleyman Şah önce
devletin merkezi İznik ve daha sonrada
Konya olmak üzere devletin temelini
atmıştır(1077).
Anadolu Selçuklu Devleti diğer
Türkmen Beyliklerini itaat altına almaya
çalışmış, böylece Anadolu Türk Birliğinin
Anadolu Selçuklu bayrağı altında
sağlanması mücadelesini vermişler ancak
gerek iç mücadeleler gerekse de Haçlı
seferleri ve Bizans Devletinin faaliyetleri
dolayısıyla bu amacına ulaşamadı.
Anadolu Selçuklu sultanlarından I.
Kılıçaslan, Sultan Mesut, II. Kılıçaslan
döneminde çok zorluklar çekerek(Haçlı
seferlerinin baskısı, Türkmen Beylikleri
mücadelesi vd.) devleti ve Anadolu’daki
Türk varlığını güçlendirdiler.
Öğr. Gör. Sait DİNÇ
 Ortaçağ Siyasi Tarihi
Anadolu Selçuklu Devletinin bayrağı
1176 da Bizansla Yapılan
Miryakefalon(Afyon - Karamıkbeli)
Savaşını Selçuklu ordusu kazanınca
Anadolu’daki Selçuklu hâkimiyeti
kesinlik kazandı ve Türk Devletinin
Anadolu’dan silinmesi projesi hiçbir
zaman gerçekleşmedi.
Anadolu Selçuklu Devletinin
yetenekli ve güçlü sultanları ve özellikle
Alâeddin Keykubat Döneminde devlet çok
güçlü konuma gelmiş ve 13. Yüzyıl
ortasına kadar Anadolu’yu Türk ve İslam
coğrafyasının en önemli bölgesi haline
getirmişlerdir. Yassıçemen savaşında da(
1230’da)diğer bir Türk devleti olan
Harezmşahları yenecek olan Selçuklu
devleti Alâeddin Keykubat Döneminde
bölgenin en güçlü devletlerinden birisi
olacaktır.
Bu durum Avrupa’daki 11.
yüzyılda başlayacak olan Haçlı
seferlerinin başlamasındaki en önemli
nedenlerden biri olacaktır. Anadolu
Selçuklu sultanları aynı zamanda
Anadolu’ya gelen bu Haçlı Ordularıyla
da savaşarak İslama büyük hizmetlerde
bulunacaklardır.
Anadolu Selçuklu Devleti aynı
zamanda Bizans dönemindeki durgun hale
gelen Anadolu ekonomisinin
canlandırmışlar ve kurdukları ticaret ve
sanayi bölgeleri ve yollar sayesinde hızla
Anadolu’yu tekrar kalkındırmışlardır.
42
Özellikle Haçlı savaşlarından sonra
Anadolu tekrar ağırlıklı olarak Selçuklu
Devletinin eline geçince Anadolu’daki
ticaret ve kervansaray ağı zenginleşen bir
ekonomi meydana getirmişlerdir.
Ayrıca Anadolu’ya gelen
Türkmenler aynı zamanda Tasavvuf ve
Türk kültürün (Horasan ve Türkistan
erenleri) İslamla birlikte yeni bir
Anadolu kültürü olan Alperen kitlesi
yaratmasında Anadolu Selçuklu
hükümdarlarının izlediği siyasi, kültür
ve dini politikanın ürünüdür demek
yanlış olmaz.
Anadolu Mesnevi ve Sûfii
kültürünün temeli olan Hoca Ahmet
Yesevi’nin öğrencilerinin ve erenlerinin
Anadolu’ya geldiklerinde (Mevlana
Celalettin-i Rumi ve Şems gibi )
Selçuklu hükümdarlarından her türlü
desteği almış oldukları tarihsel bir
gerçektir.
Alâeddin Keykubatın ölümünden
sonra zayıflayan ve birçok Türkmen
ayaklanması ile ve devlet yönetiminin de
yeteneksiz sultanlarının eline geçmesi ile
Selçuklu Devleti 1243 yılında Kösedağ
Savaşında Moğollara karşı ağır bir
mağlubiyet alınca Moğol egemenliğine
girdi ve onlara vergi ödeyen Vassal bir
devlet konumuna düştü.
Anadolu’da Moğol hâkimiyetine
karşı verilen mücadelede istenilen sonucu
vermedi. Ve Anadolu’da birçok yeni
Türkmen beylikleri ortaya çıktı. Bunlar
sözde Konya merkezli Selçuklulara bağlı
gibi görünse de fiilen bağımsız oldular.
Son Selçuklu Sultanı olan II. Mesudun
ölümü(1308) ile Anadolu Selçuklu Devleti
fiilen sona ermiştir.
*****0rtaçağ*********0rtaçağ********
Öğr. Gör. Sait DİNÇ
Öğr. Gör. Sait DİNÇ
 Ortaçağ Siyasi Tarihi

Ortaçağ Tarihi Ders Sorumlusu B) İslam inancının temelleri Kuranın

esaslarına, Hz. Muhammedin yaşamı ve
uygulamaları olan Sünnet adı verilen
öğretilere dayanır.

C) İslamiyetin inanç ve askeri temelli

yayılması ve güçlenmesi Emeviler
Döneminde durmuştur.

D) İlk İslam Devletinin başkenti Medine

kenti olmuştur.

E) İslam inancının getirdiği ilkelere ve

yayılmasına her dönemde büyük tepkiler
oluşmuştur.

DEĞERLENDİRME SORULARI 3) Aşağıdaki hangi Ortaçağ hükümdarı

bir İslam Devletinin yöneticisi
1- Aşağıdaki seçeneklerde verilen İslam olmamıştır?
tarihindeki kişiler ve onlara ait
dönemsel olaylar eşleşmelerinden A) Tuğrul Bey
hangisi doğrudur?
B) Muaviye
A) Hz. Ebubekir == Nihavend Savaşı
C) Harun Reşit
B) Hz. Ali == Kuran-ı Kerimin kitap
haline getirilmesi D) Bumin Kağan

C) Hz. Muhammed == Yermuk Savaşı E) Selçuk Bey

D) Muaviye == Talas Savaşı 4) Aşağıdaki Hangi Türk Devleti ilk kez

İslâmı resmi din olarak kabul etmiştir?
E) Hz. Ali === Sıffin Savaşı ve
Müslümanların siyasal anlamda ikiye A) Gazneliler
bölünmeleri
B) Karahanlılar
2- İslam Dininin doğuşu ve gelişimi için
aşağıdaki hangi seçenekte verilen C) Selçuklular
bilgiler doğru değildir?
D) Göktürkler
A) İslamiyetin doğduğu ilk yeri ve kutsal
kenti Mekke olmuştur. E) Harezmşahlar

43 Öğr. Gör. Sait DİNÇ

 Ortaçağ Siyasi Tarihi

5- Aşağıdaki Savaşlardan hangisi Hz. 8- Seçeneklerden hangisi Emevi Siyasi

Muhammed Döneminde meydana Tarihinin ve Döneminin genel özellikleri
gelmemiştir? ve gelişmeleri için doğru bir
değerlendirme olmaz?
A) Sıffın Savaşı
A) İslam’ın siyasal yayılması ve nicelik
B) Bedir Savaşı olarak çoğalması süreci devam etmiştir.

C) Uhut Savaşı B) İslam devletinin yönetim şekli ve

uygulaması saltanat usulü olan veraset
D) Hendek Savaşı sistemi modeline dönüşmüştür.

E) Mekke'nin Fethi C) Emeviler Arap olmayan Müslüman

toplumlara eşitlikçi ve adil uygulamalar
6- İslam tarihinde Dört Halife yaparak devletin güçlü olmasını
Döneminin genel özellileri ve gelişmeleri sağlamışlardır.
için seçeneklerden hangisini doğru
olarak kabul edemeyiz? D) Bu dönemde ilk kez İstanbul fethetmek
amacıyla kuşatılmıştır.
A) Kuran-ı Kerim bu dönemde kitap
haline getirilmiş ve aslına uygun olarak E) İslam coğrafyası ve egemenliği bu
çoğaltılmıştır. dönemde Avrupa kıtasına da yayılmıştır.

B) İslam Devletinin yönetim merkezi bu 9- İslam tarihindeki aşağıdaki hangi

dönemde Şam kentine taşınmıştır. gelişme Emeviler dönemine ait değildir?

C) İslam Tarihinde Müslümanlar arasında A) Kıbrıs Adasının fethedilmesi

siyasal hâkimiyet mücadelesi ve çıkarsal
ayrılıklar başlamıştır. B) Kerbela Olayı

D) Bu dönemde en geniş fetih ve yapısal C) İlk İslam parasının basılması ve

düzenlemeler Hz. Ömer döneminde
gerçekleşmiştir.
E) Bu dönem Hz. Âlinin öldürülmesiyle
sonra sona ermiştir.
7- İslam tarihinde aşağıdaki yapılan
savaşlardan hangisi içerik ve sonuçları
itibariyle diğerlerinden farklıdır?
A) Mute Savaşı
kullanılmaya başlanması
D) Orta Asya’daki Türk topraklarının ele
geçirilmeye başlanması
E) İslam Devletinin merkezinin Suriye’de
Şam kentine taşınması
10- Aşağıdaki hangi İslam hükümdarı
Emevi devletinin kurucusu olarak kabul
edilir?

B) Yermuk Savaşı A) Hz. Osman

C) Guadelete Savaşı B) Ebu Süfyan

D) Nihavend Savaşı C) Muaviye bin Ebu Süfyan

E) Sıffin Savaşı D) Mervan bin Hakem

44 Öğr. Gör. Sait DİNÇ

 Ortaçağ Siyasi Tarihi

E) Ömer bin Abdülaziz C) Abbasiler Döneminde Türkler İslam

Dünyasında ön plana çıkmışlardır.
11- Aşağıdaki seçeneklerde verilen İslam
tarihindeki kişiler ve onlara ait D) Abbasilerin devlet merkezleri bizzat
dönemsel olaylar eşleşmelerinden Abbasi halifesi Mansur tarafından
hangisi yanlıştır? yaptırılan Bağdat şehri olmuştur.

A) Hz. Muhammed == Mekke'nin Fethi E) Abbasilerin siyasal alanda hâkimiyetine

Fatımi devleti son vermiştir.
B) Muaviye == İstanbul’un ilk kez
kuşatılması 14- Abbasiler Döneminde aşağıdaki
hangi şehir bizzat Türklerin ikamet
C) Abdülmelik == İlk İslam parası olan etmesi için Abbasi halifesi Mutasım
Dinarın Basılması ve kullanılması tarafından ordugâh olarak
kurulmuştur?
D) Hz. Osman == Kuranın çoğaltılarak
İslam merkezlerine gönderilmesi A) Tarsus

E) Hz. Ebubekir == Sıffın Savaşı B) Fustat

12- Aşağıdaki seçeneklerde verilen İslam C) Samarra

hükümdarları ve hükümdarı olduğu
devlet eşleşmelerinden hangisi yanlıştır? D) Halep

A) III. Abdurrahman == Endülüs Emevi E) Malatya

Devleti
15- Seçeneklerde verilen hangi Türk
B) Melikşah == Büyük Selçuklu Devleti hükümdarı döneminde Abbasiler
resmen Türk devletinin korumasına
C) Halife Abdülmelik == Abbasi Devleti alınmıştır?

D) Muaviye == Emevi Devleti A) Selçuklu Sultanı Tuğrul Bey

E) Harun Reşit == Abbasi Devleti B) Gazneli Hükümdarı Sultan Mahmut

13- Abbasi Devletinin genel özellikleri ve C) Selçuklu Sultanı Melikşah

dönemsel olarak siyasal gelişmeler
değerlendirdiğinde seçeneklerden D) Karahanlı Hükümdarı Yusuf Kadir Han
hangisi doğru olarak kabul edilemez?
E) Gazneli Hükümdarı Sultan Mesut
A) Abbasiler dinsel ve yönetimsel
uygulamalar açısından genelde her ulustan 16- Göktürk Devletinin Türk Siyasal
insanlara karşı ılımlı ve katılımcı bir Tarihindeki yeri ve tarihsel gelişmeleri
anlayışı uygulamışlardır. için seçeneklerden hangisi doğru
olamaz?
B) Abbasiler Döneminde dünya uygarlığını
besleyecek bilimsel ve teknik çalışmalar A) Göktürkler tarihte Türk ismiyle kurulan
yapılmış ve Abbasi bilim merkezleri bu ilk Türk devletidir.
konuda her türlü faaliyetleri
desteklemişlerdir.

45 Öğr. Gör. Sait DİNÇ

 Ortaçağ Siyasi Tarihi

B) Çin Devletiyle ve diğer Asyalı C) Bumin Kağan

ülkelerle dönemsel olarak ticari ve siyasi
rekabet dolayısıyla mücadeleler D) Bilge Kağan
yapmışlardır.
E) Mukan Kağan
C) Metehan Han devletin kurucusudur.
20- Karahanlı Devletinin ve toplumunun
D) Türk boyları içinde Aşina boyuna genel özellikleri ve siyasal gelişmeleri
mensuplardır. için seçeneklerde verilen bilgilerden
hangisi doğru kabul edilemez?
E) Türk tarihine ait ilk yazılı kaynakları
oluşturmuşlardır. A) Türk devletleri içinde ilk kez İslamiyeti
resmi din olarak kabul etmiştir.
17- Göktürkler ağırlıklı olarak
aşağıdaki hangi inanç(dinsel yapı) B) Devleti ilk kuran hükümdar Kültigin
değerlerini benimsemişlerdir? olmuştur.

A) Göktanrı(Şamanizm) İnancını C) Karluk Yağma ve Çiğil Türk boyları

kurucu topluluklardır.
B) Budizm İnancını
D) Semerkant ve Kaşgar şehirleri devletin
C) Hıristiyan inancını yönetim merkezleri olmuşlardır.

D) İslam İnancını E) Orta Asya da İslam dininin

yayılmasında etkili olmuşlardır.
E) Konfüçyüs İnancını
21- Aşağıdaki Türk Hükümdarlarından
18- Orta Çağda yaşayan aşağıdaki hangi hangisi ilk kez İslam Dinini resmi olarak
Türk Devletinin/toplumunun dinsel kabul etmiştir?
inancı diğerlerinden farklı olmuştur?
A) Gazneli Mahmut
A) Selçuklular
B) Selçuk Bey
B) Osmanlılar
C) Satuk Buğra Han
C) Gazneliler
D) Tapo Kağan
D) Göktürkler
E) Alp Tigin
E) Karahanlılar
22- Aşağıdaki olaylardan hangisi Orta
19- Aşağıdaki seçeneklerde verilen çağ Türk Dünyasının siyasal tarihinde
hükümdarlardan hangisi Göktürklerin meydana gelmemiştir?
yöneten hükümdarlardan birisi
değildir? A) Dandanakan Savaşı

A) Kutluk Kağan B) Orhun Kitabelerinin Yazılması

B) Alp Tigin C) Selçuklu Sultanı Tuğrul Beyin Abbasi

Devletini koruma altına alması

46 Öğr. Gör. Sait DİNÇ

 Ortaçağ Siyasi Tarihi

D) Haçlı seferlerinin Anadolu’da birçok 26- Aşağıdaki hükümdarlardan hangisi

savaşa yol açması Büyük Selçuklu Devletinin yöneticisi
arasında gösterilemez?
E) Hunların lideri Mete Hanın Çin Seferine
çıkarak Çini vergiye bağlaması A) Tuğrul Bey

23- Aşağıda Ortaçağ Türk Dünyasında B) Alp Tigin

yapılan savaşlar ve savaşan taraflarının
eşleşmeleri verilmiştir. C) Aslan Yabgu

Bu verilen eşleşmelerden hangisi D) Sultan Sencer

yanlıştır?
E) Melikşah
A) Kösedağ Savaşı = Selçuklular X
Karahanlılar

B) Dandanakan Savaşı = Selçuklular X

Gazneliler

C) Miryakefalon Savaşı = Bizanslılar X

Selçuklular 27- Büyük Selçuklu Devletinin siyasal
tarihi ve politik uygulamaları göz önüne
D) Malazgirt Savaşı = Selçuklular X alınırsa seçeneklerden hangisi doğru bir
Bizanslılar değerlendirme olamaz?

E) Katvan Savaşı = Selçuklular X A) Ortaçağ Türk Dünyasında Ön Asya ve

Karahıtaylar
24- Gazneli Devletinin siyasal tarihi ve
önemi için seçeneklerden hangisi doğru
bir değerlendirme olamaz?
A) Gaznelilerin kurucu hanedanlığı
Türklerden oluşmuştur.
B) Asya alt kıtası olan Hindistan ve
Afganistan’a İslam inancını yaymışlardır.
C) Gazneli Mahmut Döneminde devlet en
güçlü ve etkin konuma gelmiştir.
İslam coğrafyasında en güçlü ve etkin bir
rol oynamıştır.
B) Gazne ve Karahanlı Devletlerine karşı
verilen hâkimiyet mücadelesinde askeri
alanda başarısız olmuşlardır
C) Bu dönemde Müslüman Oğuz Türkleri
İslam Dünyasının lideri konumuna
gelmişlerdir.
D) Devlet yönetim anlayışında kendisinden
sonra gelen Türk Devletlerine örnek
olmuşlardır.

D) Dandanakan Savaşında Selçuklulara E) Anadolu’nun Türkleşmesi ve

yenilerek egemenliklerini kaybetmeye İslamlaşması sürecini başlatmışlardır.
başlamışlardır.
28- Aşağıdaki şehirlerden hangisi
E) Devletin yönetim merkezi ve başkenti Selçuklulara başkentlik yapan
Semerkant şehri olmuştur. şehirlerden birisi değildir?

A) Bağdat

47 Öğr. Gör. Sait DİNÇ

 Ortaçağ Siyasi Tarihi

B) Konya 31- Anadolu Selçuklu Devleti tarihinde

yapılan savaşlar ve rakipleri
C) Rey eşleşmelerinde hangisi yanlıştır?

D) İznik A) Miryakefalon Savaşı = Selçuklu X

Moğollar
E) Merv
B) Dorileon Savaşı = Selçuklu X Haçlılar
29- Anadolu’ya bilinçli ve devlet
politikası olarak yapılan, yurt edinme C) Yassıçemen Savaşı = Selçuklu X
amacını taşıyan ilk Türk akınları Harezmşahlar
aşağıdaki hangi Türk hükümdarı
tarafından başlatılmıştır? D) Kösedağ Savaşı = Selçuklu X Moğollar

A) Selçuklu Sultanı Alparslan E) Malazgirt Savaşı = Selçuklu X

Bizanslılar
B) Karahanlı Hükümdarı Satuk Buğra Han

C) Selçuklu Sultanı Tuğrul Bey

D) Gazneli Hükümdarı Alp Tigin

32- Anadolu Selçuklu Hükümdarları
E) Selçuklu Sultanı Arslan Yabgu içinde seçeneklerden hangisi
gösterilemez?
30- Anadolu Selçuklu Devleti Siyasal
tarihi, gelişmeler ve sonuçları A) Kutalmışoğlu Süleyman Şah
değerlendirildiğinde aşağıdakilerden
hangisi doğru olarak kabul edilemez? B) I. Kılıçaslan

A) Malazgirt Savaşı sonrası Anadolu C) Alaaddin Keykubat

coğrafyası Türk egemenliğine girmesini
sağlamışlardır. D) II. Kılıçaslan

B) İlk Anadolu Selçuklu hükümdarı E) Sultan Berkyaruk

Kutalmışoğlu Süleyman şahtır.
33- Aşağıdaki hangi savaş sonrası
C) Anadolu’da Türk ve İslam Kültürünü Anadolu Selçuklu devleti egemenliğini
kalıcı hale getirmişledir. kaybetmiş ve Anadolu’da Moğol
egemenliği ve Beylikler dönemi
D) Haçlı seferleri Anadolu Selçuklu başlamıştır?
Devletinin Anadolu üzerindeki
egemenliğinin sona ermesine sebep A) Kösedağ Savaşı
olmuştur.
B) Yassıçemen Savaşı
E) Anadolu hâkimiyeti için Bizansla ve
diğer Türk Beylikleriyle amansız bir C) Dorileon(Eskişehir) Savaşı
mücadeleye girmişlerdir.
D) Miryakefalon Savaşı

E) İznik Savaşı

48 Öğr. Gör. Sait DİNÇ

 Ortaçağ Siyasi Tarihi

*****0rtaçağ*********0rtaçağ********

49 Öğr. Gör. Sait DİNÇ