‫ﺳﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮﻋﺎدﻟﯽ»ﺣﺴﯿﻨﯽ«‬

‫ﻋﺎدﻟﻰ‪ ،‬ﺟﻌﻔﺮ‪ 1349 ،‬ـ ﮐﻮﺛﺮاﻟﻨّﺒﻰ‪ :‬ﭘﮋوﻫﺸﻰ در ﺗﺎرﯾﺦ ﺳﺎدات اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ‪ /‬ﺟﻌﻔﺮ ﻋﺎدﻟﻰ»ﺣﺴﯿﻨﻰ«‪.‬‬

‫ـ ﻗﻢ‪ :‬ﮔﻠﻬﺎى ﺑﻬﺸﺖ‪.1383 ،‬‬

‫‪ 464‬ص‪ :.‬ﻧﻤﻮﻧﻪ‪.‬‬
‫‪ 20000‬رﯾﺎل ‪ISBN: 964-8508-12-7‬‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺘﻨﻮﯾﺴﻰ ﺑﺮ اﺳﺎس اﻃﻼﻋﺎت ﻓﯿﭙﺎ‪.‬‬

‫ﮐﺘﺎﺑﻨﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮﻧﻮﯾﺲ‪.‬‬

‫‪ .1‬ﺳﺎدات )ﺧﺎﻧﺪان(‪ .2 .‬ﺳﺎدات )ﺧﺎﻧﺪان( ـ ـ ﻧﺴﺒﻨﺎﻣﻪ‪ .3 .‬ﮔﺮوﻫﻬﺎى ﻗﻮﻣﻰ ـ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪.‬‬

‫اﻟﻒ‪ .‬ﻋﻨﻮان‪ .‬ب‪ .‬ﻋﻨﻮان‪ :‬ﭘﮋوﻫﺸﻰ در ﺗﺎرﯾﺦ ﺳﺎدات اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪.‬‬

‫‪ 9‬ك ‪ 2‬ع ‪297/98BP 53 / 7 /‬‬

‫ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﻣﻠﻰ اﯾﺮان‪ 25616‬ـ ‪ 83‬م‬

‫ﻣﺸﺨﺼﺎت ﮐﺘﺎب‪:‬‬

‫‪ ‬ﻧﺎم ﮐﺘﺎب ‪ ........................................................................ :‬ﮐﻮﺛﺮ اﻟﻨّﺒﻰ )ﭘﮋوﻫﺸﯽ در ﺗﺎرﯾﺦ ﺳﺎدات اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن(‬

‫‪ ‬ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه ‪ ........................................................................................................... :‬ﺳﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮ ﻋﺎدﻟﯽ »ﺣﺴﯿﻨﯽ«‬
‫‪ ‬ﻧﺎﺷﺮ ‪ ..................................................................................................................... :‬اﻧﺘﺸﺎرات ﮔﻠﻬﺎي ﺑﻬﺸﺖ‬
‫‪ ‬ﻧﻮﺑﺖ و ﺗﺎرﯾﺦ ﭼﺎپ ‪ ........................................................................................................ :‬دوم ‪ /‬ﺑﻬﺎر ‪1389‬‬
‫‪ ‬ﻗﻄﻊ ‪ .............................................................................................................................................. :‬وزﯾﺮي‬
‫‪ ‬ﺗﯿﺮاژ ‪3000 ............................................................................................................................................... :‬‬
‫‪ ‬ﺻﻔﺤﻪ آراﯾﯽ و ﻃﺮح ﺟﻠﺪ ‪ ............................................................................. :‬ﻣﺮﺗﻀﯽ ﺻﺎرم‪ /‬ﻣﻄﺒﻌﻪ اﻋﺘﺼﺎم‬
‫ﮐﻠﯿﻪ ﺣﻘﻮق ﺑﺮاى ﻣﺆﻟﻒ ﻣﺤﻔﻮظ اﺳﺖ‬
‫ﻧﺸﺎﻧﯽ ﻣﺆﻟﻒ‪ :‬ﮐﺎﺑﻞ – ﺷﻬﺮ ﻧﻮ – ﺳﺮك ‪ 7‬ﻗﻠﻌﻪ ﻓﺘﺢ اﻟﻪ‬
‫ﻧﺸﺎﻧﯽ اﻟﮑﺘﺮوﻧﯿﮑﯽ‪s.jafar.adeli@gmail.com - adeli_hosseni@yahoo.com.au :‬‬

‫ﻣﺮاﮐﺰ ﭘﺨﺶ‪ :‬ﻓﺮوﺷﮕﺎﻫﻬﺎي ﻣﺆﺳﺴﮥ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ اﻣﯿﺪ‬

‫ﻓﺮوﺷﮕﺎه ﻣﺮﮐﺰي ﮐﺎﺑﻞ ‪ :‬ﭘﻞ ﺳﻮﺧﺘﻪ‪ ،‬ﻣﺎرﮐﺖ ﻣﺤﻤﺪي‪ ،‬ﻣﻨﺰل دوم‪0799043205 -0776780690 - 0799418313 :‬‬

‫ﻣﺰار ﺷﺮﯾﻒ ‪ 0774719200 - 0774206820 :‬ﺷﻌﺒﻪ ﻫﺮات‪ 0799101972 :‬ﺷﻌﺒﻪ ﺑﺎﻣﯿﺎن‪0799273889 :‬‬
‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬
‫ﭘﯿﺸﮕﻔﺘﺎرﭼﺎپ اول ··· ‪14‬‬
‫ﭘﯿﺸﮕﻔﺘﺎر ﭼﺎپ دوم ··· ‪17‬‬
‫ﻓﺼﻞ او‪‬ل‪ :‬ﻣﻌﻨﺎ و ﻣﻔﻬﻮم ﺳﺎدات··· ‪18‬‬
‫ﭼﺮا ﻋﻤﺎﻣﻪى ﺳﯿﺎه وﺷﺎل وﮐﻼه ﺳﺒﺰ؟··· ‪20‬‬
‫اﻧﺘﺸﺎر ﺳﺎدات در ﺟﻬﺎن··· ‪21‬‬
‫ﭘﯿﺸﻮاﯾﻰ ﺳﺎدات در ﻣﺬاﻫﺐ اﺳﻼﻣﻰ··· ‪22‬‬
‫ﻣﺸﺎﯾﺦ ﻃﺮﯾﻘﺖ از ﺳﺎدات··· ‪23‬‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺳﺎدات··· ‪25‬‬
‫ﻓﺼﻞ دو‪‬م‪ :‬ﺣﻤﺎﺳﻪﻫﺎى ﺟﺎوﯾﺪان ﺳﺎدات··· ‪27‬‬
‫ﺣﻤﺎﺳﻪ اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ··· ‪27‬‬
‫ﺣﻤﺎﺳﻪ اﻣﺎﻣﺰاده زﯾﺪ ﺷﻬﯿﺪ··· ‪28‬‬
‫ﺣﻤﺎﺳﻪ اﻣﺎﻣﺰاده ﯾﺤﯿﻰ ﺷﻬﯿﺪ··· ‪30‬‬
‫ﻓﺮزﻧﺪان زﯾﺪ ﺷﻬﯿﺪ··· ‪36‬‬
‫‪ - 1‬اﻣﺎﻣﺰاده ﯾﺤﯿﻰ··· ‪36‬‬
‫‪ - 2‬اﻣﺎﻣﺰاده ﻋﯿﺴﻰ··· ‪37‬‬
‫‪ - 3‬اﻣﺎﻣﺰاده ﺣﺴﯿﻦ··· ‪38‬‬
‫‪ - 4‬اﻣﺎﻣﺰاده ﻣﺤﻤﺪ··· ‪38‬‬
‫ﮔﺬﺷﺖ و ﻓﺪاﮐﺎرى ﻣﺤﻤﺪ··· ‪40‬‬
‫ﻓﺮزﻧﺪان ﻣﺤﻤﺪ اﺑﻦ زﯾﺪ ﺷﻬﯿﺪ··· ‪40‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﻓﺮزﻧﺪ ﻣﺤﻤﺪ اﺑﻦ زﯾﺪ اﻟﺸﻬﯿﺪ··· ‪58‬‬
‫ﺳﯿ‪‬ﺪﻧﺼﯿﺮُاﻟﺪ‪‬ﯾﻦ اﺣﻤﺪ ﺳﮑّﯿﻦ··· ‪42‬‬
‫ﻓﺮزﻧﺪان ﺳﯿ‪‬ﺪ ﻧﺼﯿﺮُاﻟﺪ‪‬ﯾﻦ اﺣﻤﺪ ﺳﮑّﯿﻦ··· ‪43‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‪ :‬ﭼﮕﻮﻧﮕﻰ ورود ﺳﺎدات ﺑﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن··· ‪46‬‬
‫ﮐﻮﺛﺮ اﻟﻨﺒﯽ )ﭘﮋوﻫﺸﯽ در ﺗﺎرﯾﺦ ﺳﺎدات اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن( ‪5 ...........................................‬‬

‫ورود اﻣﺎم رﺿﺎ ﺑﻪ ﻣﺮو··· ‪49‬‬

‫ﻋﻠﻞ ورود ﺳﺎدات ﺑﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن··· ‪51‬‬
‫ﺳﺎدات ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از ﺣﻤﻠﻪى ﻣﻐﻮل وارد اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺷﺪﻧﺪ··· ‪52‬‬
‫‪ - 1‬ﺳﻠﻄﺎن ﺳﯿ‪‬ﺪ اﺣﻤﺪ ﮐﺒﯿﺮ··· ‪53‬‬
‫ﺗﺸﺮف اﻣﯿﺮ ﺗﯿﻤﻮر ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ ﺳﻠﻄﺎن ﺳﯿ‪‬ﺪ اﺣﻤﺪﮐﺒﯿﺮ··· ‪55‬‬
‫‪ - 2‬ﻣﯿﺮ ﺳﯿ‪‬ﺪ ﻋﻠﻰ ﺳﺒﺰوارى )ﻣﻠﻘﺐ ﺑﻪ ﭘﻮﺳﺖ ﭘﻮش(··· ‪56‬‬
‫‪ - 3‬ﺳﯿ‪‬ﺪ ﺣﺴﯿﻦ ﺟﻼل اﻟﺪﯾﻦ ﺑﺨﺎراﯾﻰ··· ‪58‬‬
‫‪ - 4‬ﻣﯿﺮ ﺳﯿ‪‬ﺪ ﻋﻠﻰ وﻟﻰ··· ‪59‬‬
‫‪ - 5‬ﺳﯿ‪‬ﺪﻋﻠﻰ ﻧﺎﻣﻰ··· ‪60‬‬
‫‪ - 6‬ﺳﯿ‪‬ﺪﺣﺴﻦ··· ‪60‬‬
‫اوﻻد واﻋﻘﺎب ﺳﻠﻄﺎن ﺳﯿ‪‬ﺪ اﺣﻤﺪ ﮐﺒﯿﺮ··· ‪60‬‬
‫ﭼﮕﻮﻧﮕﻰ ﺷﻬﺎدت ﺷﺎه ﺗﺮاب··· ‪60‬‬
‫اوﻻد و اﻋﻘﺎب ﺳﯿ‪‬ﺪ ﯾﺤﯿﻰ )ﺷﺎه ﻗﻠﻨﺪر(··· ‪62‬‬
‫رواﯾﺖ ﺟﻬﺎد ﺷﺎه ﻗﻠﻨﺪر··· ‪63‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﻃﻮاﯾﻒ ﺳﺎدات اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن··· ‪68‬‬
‫زون ﻣﺮﮐﺰي)ﮐﺎﺑﻞ‪ ،‬ﭘﺮوان‪ ،‬ﮐﺎﭘﯿﺴﺎ‪ ،‬ﻣﯿﺪان وردك‪ ،‬ﻟﻮﮔﺮ‪ ،‬ﭘﻨﺠﺸﯿﺮ و ﺑﺎﻣﯿﺎن(··· ‪70‬‬
‫زون ﺷﻤﺎل)ﺑﻠﺦ‪ ،‬ﻓﺎرﯾﺎب‪ ،‬ﺟﻮزﺟﺎن‪ ،‬ﺳﻤﻨﮕﺎن و ﺳﺮﭘﻞ(··· ‪178‬‬
‫زون ﺟﻨﻮب)ﭘﮑﺘﯿﺎ‪ ،‬ﻏﺰﻧﯽ‪ ،‬ﭘﮑﺘﯿﮑﺎ و ﺧﻮﺳﺖ(··· ‪190‬‬
‫زون ﺷﺮق)ﻧﻨﮕﺮﻫﺎر‪ ،‬ﻟﻐﻤﺎن‪ ،‬ﮐﻨﺮ و ﻧﻮرﺳﺘﺎن(··· ‪230‬‬
‫زون ﻏﺮب)ﻫﺮات‪ ،‬ﻓﺮاه‪ ،‬ﻏﻮر وﺑﺎدﻏﯿﺲ(··· ‪237‬‬
‫زون ﺷﻤﺎل ﺷﺮق)ﺑﺪﺧﺸﺎن‪ ،‬ﮐﻨﺪز‪ ،‬ﺑﻐﻼن وﺗﺨﺎر(··· ‪242‬‬
‫زون ﺟﻨﻮب ﻏﺮب)ﻗﻨﺪﻫﺎر‪ ،‬ﻫﻠﻤﻨﺪ‪ ،‬زاﺑﻞ‪ ،‬ارزﮔﺎن‪ ،‬داﯾﮑﻨﺪي و ﻧﯿﻤﺮوز(··· ‪256‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﻣﺸﺎﻫﯿﺮ و ﻧﺨﺒﮕﺎن ﺳﺎدات اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن··· ‪267‬‬
‫ﺑﯿﺪار ﮔﺮ ﻣﺸﺮق زﻣﯿﻦ‪) :‬ﻋﻼّﻣﻪ ﺳﯿ‪‬ﺪ ﺟﻤﺎل اﻟﺪﯾﻦ ﺣﺴﯿﻨﻰ اﻓﻐﺎﻧﻰ(··· ‪267‬‬
‫ﻋﺎرف روﺷﻦ دل‪) :‬ﺳﯿ‪‬ﺪﻣﺠﺘﺒﻰ اﻟﻔﺖ ﮐﺎﺑﻠﻰ(··· ‪270‬‬
‫ﻓﻘﯿﻪ و ﻋﺎرف وارﺳﺘﻪ )آﯾﺖ اﷲ اﻟﻌﻈﻤﯽ ﺳﯿﺪ ﺷﺎه ﻣﺤﻤﺪ ﺣﺴﯿﻦ اوﺟﯽ(··· ‪270‬‬
‫ﮐﻮﺛﺮ اﻟﻨﺒﯽ )ﭘﮋوﻫﺸﯽ در ﺗﺎرﯾﺦ ﺳﺎدات اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن( ‪6 ...........................................‬‬

‫ﻣﺠﺘﻬﺪ دور اﻧﺪﯾﺶ‪) :‬ﺣﻀﺮت آﯾﺖ اﻟﻠّﻪ ﺑﺤﺮاﻟﻌﻠﻮم(··· ‪274‬‬

‫ﻋﺎﻟﻢ ﻣﺼﻠﺢ‪) :‬ﺳﯿ‪‬ﺪ ﺑﺮﻫﺎن اﻟﺪﯾﻦ ﺑﻠﺨﻰ(··· ‪275‬‬
‫ﺑ‪‬ﻠﺒ‪‬ﻞ ﺑﻮﺳﺘﺎن آل ﻣﺤﻤﺪ ‪) :‬ﻋﻼّﻣﻪ ﺳﯿ‪‬ﺪ ﻣﺤﻤﺪ ﮐﺎﻇﻢ ﺑﻠﺒﻞ(··· ‪278‬‬
‫)ص(‬

‫ﻓﺮﯾﺎد در ﺳﮑﻮت‪) :‬ﻋﻼّﻣﻪ ﺳﯿ‪‬ﺪ اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ ﺑﻠﺨﻰ(··· ‪279‬‬

‫ﻣﻌﻤﺎر وﺣﺪت‪) :‬ﺣﻀﺮت آﯾﺖ اﻟﻠّﻪ ﺳﯿ‪‬ﺪ ﻋﻠﻰ ﺑﻬﺸﺘﻰ(··· ‪281‬‬
‫ﻋﺎﻟﻢ ﻓﺮزاﻧﻪ‪) :‬ﺳﯿ‪‬ﺪ اﺣﻤﺪ رﺿﻮى ﻣﺸﻬﻮر ﺑﻪ ادﯾﺐ ﭘﯿﺸﺎورى(··· ‪285‬‬
‫ﺷﺎﻋﺮ ﻣﺘﻌﻬﺪ ﻗﺮن ﭘﻨﺠﻢ‪) :‬ﺳﯿ‪‬ﺪ اﺷﺮف اﻟﺪﯾﻦ(··· ‪289‬‬
‫ﻣﺸﻌﻞدار ﺷﺮﯾﻌﺖ و ﭘﺎﺳﺪارى‪) :‬ﺣﻀﺮت آﯾﺖاﻟﻠّﻪ اﻟﻌﻈﻤﻰ ﺣﺠ‪‬ﺖﮐﺎﺑﻠﻰ(··· ‪289‬‬
‫ﺟﻬﺎد ﮔﺮ ﺳﺮاﻓﺮاز‪) :‬اﺳﺘﺮ ﺟﻨﺮال ﺳﯿ‪‬ﺪ ﺣﺴﻦ ﻣﺸﻬﻮ ﺑﻪ ﺳﯿ‪‬ﺪ ﺟﮕﺮن(··· ‪292‬‬
‫ﺷﺨﺼﯿﺖ دور اﻧﺪﯾﺶ‪) :‬ﺳﯿ‪‬ﺪ ﻣﯿﺮزا ﺣﺴﯿﻦ ﺣﺴﯿﻨﻰ(··· ‪294‬‬
‫ﻓﻘﯿﻪ ﻓﺮزاﻧﻪ‪) :‬ﺣﻀﺮت آﯾﺖ اﻟﻠّﻪ ﺳﯿ‪‬ﺪﻋﺒﺪاﻟﻤﺠﯿﺪ ﺷﻤﺲ اﻟﺪﯾﻦ ﺣﺴﯿﻨﻰ(··· ‪294‬‬
‫ادﯾﺐ ﺷﻬﯿﺮ‪) :‬ﺣﺠﺖ اﻻﺳﻼم واﻟﻤﺴﻠﻤﯿﻦ ﺳﯿ‪‬ﺪاﺳﻤﺎﻋﯿﻞ ﺣﺴﯿﻨﻰ(··· ‪296‬‬
‫اﻟﮕﻮىاﻧﺪﯾﺸﻪ واﺧﻼص‪:‬ﺣﻀﺮتآﯾﺖاﻟﻠّﻪاﻟﻌﻈﻤﻰﺳﯿ‪‬ﺪﻣﺤﻤﺪﺣﺴﻦرﺋﯿﺲﯾﮑﺎوﻟﻨﮕﻰ··· ‪297‬‬
‫ﻗﺎرى اﻫﻞ دل‪) :‬ﺷﻬﯿﺪ ﺳﯿ‪‬ﺪ ﻣﺤﻤﺪ ﺣﺴﯿﻦ ﺣﺴﯿﻨﻰ(··· ‪298‬‬
‫ادﯾﺐ و ﻋﺎرف وارﺳﺘﻪ )ﻣﻮﻻﻧﺎ ﺳﯿﺪ ﺟﻌﻔﺮﺧﻼﻟﯽ(··· ‪298‬‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﺳﯿﺎﺳﺘﻤﺪار‪) :‬ﺳﯿ‪‬ﺪ ﻗﺎﺳﻢ رﺷﺘﯿﺎ(··· ‪300‬‬
‫اﺣﯿﺎﮔﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓ وﻻﯾﺖ‪) :‬ﺣﻀﺮت آﯾﺖ اﻟﻠّﻪ ﺣﺎج ﺳﯿ‪‬ﺪ ﺟﻼل ﺷﺮﯾﻌﺖ ﮐﺎﺑﻠﻰ(··· ‪300‬‬
‫ﭘﺮﭼﻢ دار آزادى اﻧﺪﯾﺸﻪ‪) :‬اﺳﺘﺎد ﺳﯿ‪‬ﺪ ﻋﻠﻰ اﺻﻐﺮ ﺷﻌﺎع(··· ‪302‬‬
‫ﻓﯿﻠﺴﻮف ﺷﻬﯿﺮﺷﻬﺮﺳﺘﺎن‪) :‬ﺳﯿ‪‬ﺪ ﺷﺎه ﻋﻠﻰ اﮐﺒﺮ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎﻧﻰ(··· ‪305‬‬
‫ﻋﺎﻟﻢ درد آﺷﻨﺎ)ﺷﻬﯿﺪ ﺳﯿﺪ اﻧﻮرﺷﺎه ﺻﺪر(··· ‪306‬‬
‫اﺣﯿﺎﮔﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓ دﯾﻨﻰ‪) :‬ﺣﻀﺮت آﯾﺖ اﻟﻠّﻪ ﺳﯿ‪‬ﺪ ﺣﺴﯿﻦ ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻠﺨﺎﺑﻰ(··· ‪310‬‬
‫ﻋﺎﻟﻢ ﺑﯿﺪار ﮔﺮ‪) :‬ﺣﻀﺮت آﯾﺖ اﻟﻠّﻪ ﺳﯿ‪‬ﺪ ﻣﯿﺮ ﻋﻠﻰ اﺣﻤﺪ ﻋﺎﻟﻢ(··· ‪311‬‬
‫داﻧﺸﻤﻨﺪ ﻓﺮﻫﯿﺨﺘﻪ‪) :‬ﺷﻬﯿﺪ ﺳﯿ‪‬ﺪ ﻣﺤﻤﺪ اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﻋﺎﻟﻤﺸﺎﻫﻰ(··· ‪312‬‬
‫واﻋﻆ ﺷﯿﺮﯾﻦ ﺳﺨﻦ‪) :‬ﺳﯿ‪‬ﺪ ﻋﯿﺴﻰ ﻋﻠﻮى ﺷﻬﺮﺳﺘﺎﻧﻰ(··· ‪314‬‬
‫اﻧﺪﯾﺸﻪ ﻣﺎﻧﺪﮔﺎر‪) :‬ﻣﯿﺮ ﻏﻼم ﻣﺤﻤﺪ ﻏﺒﺎر(··· ‪315‬‬
‫واﻋﻆ و ﺷﺎﻋﺮ ﻧﺎﻣﻰ ﻗﺮن ﺷﺸﻢ‪) :‬ﺳﯿ‪‬ﺪ ﺣﺴﻦ ﻏﺰﻧﻮى(··· ‪317‬‬
‫ﮐﻮﺛﺮ اﻟﻨﺒﯽ )ﭘﮋوﻫﺸﯽ در ﺗﺎرﯾﺦ ﺳﺎدات اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن( ‪7 ...........................................‬‬

‫ﻣﺤﺪث ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺳﻨﺎﯾﻰ‪) :‬ﺣﻀﺮت آﯾﺖ اﻟﻠّﻪ ﺳﯿ‪‬ﺪ ﻣﺤﻤﺪ ﻏﺰﻧﻮى(··· ‪317‬‬
‫ﻧﺎﺻﺢ اﻣﯿﻦ‪) :‬ﺣﻀﺮت آﯾﺖ اﻟﻠّﻪ ﺳﯿ‪‬ﺪ اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ ﻓﺎﺿﻞ(··· ‪318‬‬
‫ﻋﺎرف و ﭘﺎرﺳﺎى آﮔﺎه‪) :‬ﺣﻀﺮت آﯾﺖ اﻟﻠّﻪ ﺳﯿ‪‬ﺪ ﻣﺤﻤﺪ ﺣﺴﯿﻦ ﻓﺎﺿﻞ(··· ‪320‬‬
‫ﻣﺪاح اﻫﻞ ﺑﯿﺖ ‪) :‬ﻧﻌﺖ ﺧﻮان ﻣﺸﻬﻮر ﮐﺸﻮر‪ ،‬ﻣﯿﺮﻓﺨﺮاﻟﺪﯾﻦ آﻏﺎ(··· ‪321‬‬
‫)ع(‬

‫اﻧﺪﯾﺸﻤﻨﺪ ﻓﺮزاﻧﻪ‪) :‬ﻣﯿﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﺻﺪﯾﻖ ﻓﺮﻫﻨﮓ(··· ‪321‬‬

‫راﯾﺖ ﺑﯿﺪاري و ﺷﺠﺎﻋﺖ‪) :‬آﯾﺖ اﷲ ﺷﻬﯿﺪ ﺳﯿﺪ اﻣﯿﺮﺷﺎه ﻓﺼﯿﺤﯽ(··· ‪322‬‬
‫روﺷﻨﮕﺮ و ﺗﻌﻬﺪﻣﻨﺪي‪) :‬ﺷﻬﯿﺪ ﺳﯿ‪‬ﺪﻣﯿﺮزا ﺷﺎه ﻓﻀﯿﻠﺖ(··· ‪326‬‬
‫ادﯾﺐ ﻓﺮزاﻧﻪ‪) :‬ﺳﯿ‪‬ﺪﺗﻘﻰ ﺗﺎﯾﺐ ﻗﻨﺪﻫﺎرى(··· ‪328‬‬
‫داﻧﺸﻤﻨﺪ وارﺳﺘﻪ‪) :‬ﺷﯿﺦ ﺳﻠﯿﻤﺎن ﻗﻨﺪوزى ﺑﻠﺨﻰ(··· ‪328‬‬
‫ﻣﺮدي از ﺗﺒﺎر آزادﮔﺎن‪) :‬ﺟﻨﺮال ﺳﯿ‪‬ﺪاﺣﻤﺪﺷﺎه ﮔﺮدﯾﺰي(··· ‪331‬‬
‫ﻓﻘﯿﻪ ﺳﺨﻨﻮر‪) :‬آﯾﺖ اﷲ ﺳﯿ‪‬ﺪﻣﺒﻠﻎ داﯾﮑﻨﺪي(··· ‪334‬‬
‫ﻏﺎز ﺧﺴﺘﮕﯽ ﻧﺎ ﭘﺬﯾﺮ‪) :‬ﻣﯿﺮﺑﭽﻪ ﺧﺎن ﮐﻮﻫﺪاﻣﻨﯽ(··· ‪335‬‬
‫ﺷﺎﻋﺮ ﺑﻠﻨﺪ آوازه‪) :‬ﻣﯿﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﻰ آزاد ﮐﺎﺑﻠﻰ(··· ‪339‬‬
‫ادﯾﺐ ﻣﺘﻌﻬﺪ‪) :‬ﺣﺠﺖ اﻻﺳﻼم واﻟﻤﺴﻠﻤﯿﻦ ﺳﯿ‪‬ﺪﻋﻠﻰ ﺷﻔﺎﮐﺎﺑﻠﻰ(··· ‪340‬‬
‫ﻓﺮﯾﺎد ﮔﺮ ﺗﻮﺣﯿﺪ‪) :‬ﺣﺠﺖ اﻻﺳﻼم واﻟﻤﺴﻠﻤﯿﻦ ﺳﯿ‪‬ﺪﻋﻠﯿﺨﺎن ﻃﺒﯿﺐ ﮐﺎﺑﻠﻰ(··· ‪340‬‬
‫ﻓﻘﯿﻪ ﮔﺮان ﻣﺎﯾﻪ‪) :‬آﯾﺖ اﻟﻠّﻪ ﺳﯿ‪‬ﺪ ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﻰ ﮐﺎﺑﻠﻰ(··· ‪344‬‬
‫ادﯾﺐ ﻧﮑﺘﻪ ﭘﺮداز‪) :‬ﻣﯿﺮ ﺳﯿ‪‬ﺪ ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﻰ ﮐﺎﺑﻠﻰ(··· ‪344‬‬
‫اﺳﻮه ﻋﻠﻢ و ﺗﻘﻮى‪) :‬ﺣﺠﺖ اﻻﺳﻼم واﻟﻤﺴﻠﻤﯿﻦ ﺳﯿ‪‬ﺪ ﻋﻠﻢ اﻟﻬﺪى ﻧﻘﻮى ﮐﺎﺑﻠﻰ(··· ‪345‬‬
‫ﻋﺎرف واﺻﻞ‪) :‬آﯾﺖ اﷲ ﺳﯿ‪‬ﺪﻣﺤﻤﺪﺣﺴﯿﻦ ﺣﺴﯿﻨﯽ ﻟﻌﻠﯽ(··· ‪346‬‬
‫داﻧﺎى ﮐُﻨﺮ‪) :‬ﺳﯿ‪‬ﺪ ﺑﻬﺎ اﻟﺪﯾﻦ ﻣﺠﺮوح(··· ‪349‬‬
‫ﺳﯿﺎﺳﺘﻤﺪار آﮔﺎه‪) :‬ﺳﯿ‪‬ﺪ ﺷﻤﺲ اﻟﺪﯾﻦ ﻣﺠﺮوح(··· ‪349‬‬
‫ﻋﺎﻟﻢ ﺧﺪﻣﺖ ﮔﺬار‪) :‬آﯾﺖ اﻟﻠّﻪ ﺳﯿ‪‬ﺪﻣﺤﻤﺪﺷﺎه اﮐﺒﺮﻣﺤﺴﻨﻰ(··· ‪350‬‬
‫ﺳﯿ‪‬ﺪ ﺟﻤﺎل اﻟﺪﯾﻦ ﺛﺎﻧﻰ‪) :‬ﺣﺠﺖ اﻻﺳﻼم واﻟﻤﺴﻠﻤﯿﻦ ﺷﻬﯿﺪ ﺳﯿ‪‬ﺪ ﺣﯿﺪر ﻣﺤﻤﻮدى(··· ‪351‬‬
‫روﺣﺎﻧﻰ رﺳﺎﻟﺘﻤﻨﺪ‪) :‬ﺣﻀﺮت آﯾﺖ اﻟﻠّﻪ ﺳﯿ‪‬ﺪ ﻣﺤﻤﺪ ﺣﺴﯿﻦ ﻣﻌﺼﻮﻣﻰ(··· ‪353‬‬
‫زﺑﺎن ﮔﻮﯾﺎى ﻣﻠّﺖ‪) :‬ﺣﺠﺖ اﻻﺳﻼم واﻟﻤﺴﻠﻤﯿﻦ اﺳﺘﺎد ﺳﯿ‪‬ﺪ ﻣﺤﻤﺪ ﺣﺴﯿﻦ ﻣﺼﺒﺎح(··· ‪354‬‬
‫ﻋﺎرف ﭘﺎرﺳﺎ‪) :‬ﺳﯿ‪‬ﺪ ﺣﺎﻓﻆ ﻣﻈﻔّﺮ(··· ‪356‬‬
‫ﮐﻮﺛﺮ اﻟﻨﺒﯽ )ﭘﮋوﻫﺸﯽ در ﺗﺎرﯾﺦ ﺳﺎدات اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن( ‪8 ...........................................‬‬

‫ﺑﻪ ﯾﺎد ﻗﺪﺳﯿﺎن‪) :‬آﯾﺖ اﷲ اﻟﻌﻈﻤﯽ ﺳﯿ‪‬ﺪﻣﺤﻤﺪﺣﺴﯿﻦ ﻣﻘﺪس(··· ‪357‬‬

‫ﻧﻐﻤﻪﺳﺮاىﺷﺎﺧﺴﺎروﻻﯾﺖ‪):‬ﺷﺎﻋﺮوﻣﺪاحاﻫﻞﺑﯿﺖﺳﯿ‪‬ﺪاﺑﻮاﻟﺤﺴﻦﻣﻮﺳﻮى ﻣﺰارى(··· ‪359‬‬
‫ﻣﺮزﺑﺎن ﻣﺪﺑ‪‬ﺮ‪) :‬ﺣﺠﺖ اﻻﺳﻼم واﻟﻤﺴﻠﻤﯿﻦ ﺳﯿ‪‬ﺪ ﻋﺒﺪ اﻟﺤﻤﯿﺪ ﻧﺎﺻﺮ(··· ‪361‬‬
‫داﻧﺎي ﻧﯿﻠﯽ‪) :‬ﻋﻼﻣﻪ ﺳﯿﺪ رﺿﺎﺑﺨﺶ ﻣﻮﺳﻮي‪ ،‬ﻣﺸﻬﻮر ﺑﻪ ﻧﺎﻃﻖ ﻧﯿﻠﯽ(··· ‪362‬‬
‫ﺳﯿﺎﺳﺘﻤﺪار ﺻﺎدق‪) :‬ﺳﭙﻬﺴﺎﻻر ﺳﯿ‪‬ﺪ ﻧﻮر ﻣﺤﻤﺪ ﺷﺎه(··· ‪363‬‬
‫ﭘﺮﭼﻤﺪارﻋﻠﻢوﺳﯿﺎﺳﺖ‪):‬ﺣﻀﺮتآﯾﺖاﻟﻠّﻪاﻟﻌﻈﻤﻰﺳﯿ‪‬ﺪﻣﺤﻤﺪﺳﺮورواﻋﻆﺑﻬﺴﻮدى(··· ‪364‬‬
‫ﻓﺎﺿﻞ ﻓﺮﻫﯿﺨﺘﻪ‪) :‬ﺣﺠﺖ اﻻﺳﻼم واﻟﻤﺴﻠﻤﯿﻦ ﺳﯿ‪‬ﺪﻣﺤﻤﺪ اﻧﻮر واﺛﻖ واﻋﻆ زاده(··· ‪373‬‬
‫ﺧﻄﯿﺐ ﺳﺘﺮك و ﺷﻬﯿﺮ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪) :‬ﺣﺠﺖ اﻻﺳﻼم واﻟﻤﺴﻠﻤﯿﻦ ﺳﯿ‪‬ﺪﺟﻌﻔﺮواﻋﻆ زاده(··· ‪376‬‬
‫ﻣﻔﺎﺧﺮ ﺣﻮزه‪) :‬آﯾﺖ اﷲ ﺳﯿ‪‬ﺪﻣﺤﻤﺪﺗﻘﯽ وﺣﯿﺪي(··· ‪378‬‬
‫اﻋﺠﻮﺑﻪ ﺳﯿﺎﺳﺖ‪) :‬ﺳﯿ‪‬ﺪاﺣﻤﺪﺷﺎه ﻫﺎﺷﻤﯽ(··· ‪381‬‬
‫ﺑﻠﻨﺪ آوازه ﺗﺮﯾﻦ ﺷﺎﻋﺮ ﭘﻨﺠﺸﯿﺮ‪) :‬ﺳﯿ‪‬ﺪﻗﺎﺳﻢ ﻫﺎﺷﻤﯽ(··· ‪346‬‬
‫داﻧﺸﻤﻨﺪ ﻓﺮﻫﯿﺨﺘﻪ‪) :‬دﮐﺘﺮ ﻣﯿﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﺣﺴﻦ رﯾﺎﺿﻰ ﻫﺪى(··· ‪384‬‬
‫روﺷﻨﮕﺮ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻏﻮر‪) :‬ﺳﯿ‪‬ﺪ اﻣﯿﺮ ﺣﺴﯿﻦ ﻫﺮوى(··· ‪386‬‬
‫ﻓﻘﯿﻪ ﺻﺎﻟﺢ‪) :‬آﯾﺖ اﻟﻠّﻪ ﺳﯿ‪‬ﺪ ﺣﺴﻦ ﻫﺮوى(··· ‪386‬‬
‫ﺧﻮش ﻧﻮﯾﺲ ﭘﺮآوازه ﮐﺸﻮر‪) :‬ﻣﯿﺮﻋﻠﯽ ﺳﺎدات ﺣﺴﯿﻨﯽ ﻫﺮوي(··· ‪387‬‬
‫ﺳﯿﻤﺮغ ﺧﯿﺎل‪) :‬اﺳﺘﺎد ﻣﯿﺮﻏﻼﻣﺮﺿﺎ ﻣﺎﯾﻞ ﻫﺮوى(··· ‪388‬‬
‫اﻗﯿﺎﻧﻮس ﻣﻮ‪‬اج‪) :‬ﺣﺠﺖ اﻻﺳﻼم واﻟﻤﺴﻠﻤﯿﻦ ﺳﯿ‪‬ﺪ ﻣﺤﻤﺪﺣﺴﯿﻨﻰ ﻫﺮوى(··· ‪389‬‬
‫ﻣﺸﺎﻫﯿﺮ ﺳﺎدات ﻣﻌﺎﺻﺮ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪) :‬ﻣﻌﺮﻓﻰ اﺟﻤﺎﻟﻰ ﺗﻌﺪادى از ﭼﻬﺮهﻫﺎى ﻣﺎﻧﺪﮔﺎر(··· ‪391‬‬
‫ﭼﻬﺮهﻫﺎى ﻋﻠﻤﯽ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬ﻣﻤﻠﮑﺘﻰ و ﻧﻈﺎﻣﻰ ﺳﺎدات ﻣﻌﺎﺻﺮ··· ‪391‬‬
‫اﺳﻨﺎد و ﻣﺪارك··· ‪346‬‬
‫ﭼﻨﺪ از ﻣﺮدان ﺣﻖ ﮔﻮﯾﯽ ﺳﺨﻦ‬
‫ﺗﺎ ﺑﮕﻮﯾﺪ ذﮐﺮ اﯾﺸﺎن را ﻣﺪام‬
‫ﺧﻮﺷﺪﻟﻢ ﮐﯿﻦ ﻗﺼﻪ از ﺟﺎن ﮔﻔﺘﻪ ام‬
‫اﯾﻦ ﺑﺴﯽ ﺑﻬﺘﺮ ﮐﻪ اﻧﺪر ﮐﺎم زﻫﺮ‬
‫»از ﮐﺘﺎب ﺻﻔﻮة اﻟﺼﻔﺎ«‬
‫ﺳﺎﺋﻠﯽ را ﮔﻔﺖ آن ﭘﯿﺮ ﮐﻬﻦ‬
‫ﮔﻔﺖ ﺧﻮش آﯾﺪ زﺑﺎن را ﺑﺮ دوام‬
‫ﮔﺮ ﻧﯿﻢ زﯾﺸﺎن از اﯾﺸﺎن ﮔﻔﺘﻪ ام‬
‫ﮔﺮ ﻧﺪارم از ﺷﮑﺮ ﺟﺰ ﻧﺎم ﺑﻬﺮ‬
 ‫ﭘﯿﺸﮕﻔﺘﺎرﭼﺎپ اول‬
‫ﻋﻼّﻣﻪ ﻣﺠﻠﺴﻰ در ﺟﻠﺪ ﺑﯿﺴﺖ و ﭘﻨﺠﻢ ﮐﺘﺎب ﺑﺤﺎراﻷﻧﻮار‪ ،‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ 216‬آورده اﺳﺖ ‪» :‬اﺑﻮﺑﺼﯿﺮ« از »اﻣﺎم‬
‫)ره(‬

‫ﺻﺎدق « ﭘﺮﺳﯿﺪ‪» :‬آل ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﮐﯿﺎﻧﻨﺪ؟« اﻣﺎم ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ذر‪‬ﯾﻪ وﻧﺴﻞ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﺰرﮔﻮار اﺳـﻼم «‪ .‬دوﺑـﺎره‬
‫)ص(‬ ‫)ص(‬ ‫)ره(‬

‫ﭘﺮﺳﯿﺪ‪» :‬اﻫﻞ ﺑﯿﺖ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﮐﯿﺎﻧﻨﺪ؟« اﻣﺎم ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﻣﺎﻣﺎﻧﻰ ﮐﻪ اوﺻﯿﺎى اوﯾﻨـﺪ«‪ .‬ﺑﺎردﯾﮕﺮﭘﺮﺳـﯿﺪ‪» :‬ﻋﺘـﺮت‬
‫)ص(‬

‫اوﭼﻪ ﮐﺴﺎﻧﻨﺪ؟« اﻣﺎم ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﺻﺤﺎب ﻋﺒﺎ‪«.‬‬

‫ى ﻣـﺎ ﺑﺎاﻫـﻞ ﺑﯿـﺖ)ع(‬ ‫ﻣﻰ‬ ‫ﻣﻄﺮح‬ ‫ﭘﺮﺳﺶ‬ ‫اﯾﻦ‬ ‫اﮐﻨﻮن ﺑﺎﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﯾﺶ آن ﺣﻀﺮت‪،‬‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬ﮐﻪ ﻧـﻮع راﺑﻄـﻪ‬
‫درﻗﺎﻟﺐ ﭼﻪ ﺗﻌﺮﯾﻔﻰ ﻣﻰﮔﻨﺠﺪ و اﺳﺎﺳﺎ ﺑﺮ ﭼﻪ ﻣﺒﻨﺎﯾﻰ ﺑﺎﯾﺪ اﺳﺘﻮارﺑﺎﺷﺪ؟ آﯾـﺎ ازﻧـﻮع راﺑﻄـﻪى رﻋﺎﯾـﺎ و اﻣـﺮا‬
‫اﺳﺖ؟ ﯾﺎ راﺑﻄﻪى ﻣﯿﺎن ﺷﺎﮔﺮد واﺳﺘﺎد؟ وﯾﺎ راﺑﻄﻪى ﻣﺒﺘﻨـﻰ ﺑﺮﻣﺤﺒ‪‬ـﺖ و ﻣـﻮدت وﭘﯿﻮﻧـﺪﻫﺎى دروﻧـﻰ؛ ﮐـﻪ‬
‫ﻻﺟﺮم ﻣﺒﺘﻨﻰ ﺑﺮﻣﺒﺎﻧﻰ ﻣﺤﮑﻢ ورﯾﺸﻪ دار اﺳﺖ؟‬
‫ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ در آﯾﻪى ﺑﯿـﺴﺖ و ﺳـﻮ‪‬م ﺳـﻮره ﺷـﻮرى‪ ،‬روى اﯾـﻦ ﻧـﻮع اﺧﯿـﺮ راﺑﻄـﻪ ﺗﺄﮐﯿـﺪ دارد وﻣـﻮدت‬
‫اﻫﻞﺑﯿﺖ)ع( را ﭘﺎداش زﺣﻤﺎت آﺧﺮﯾﻦ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ)ص( ﻣﻌﺮﻓـﻰ ﻣـﻰﮐﻨـﺪ‪» :‬ﻗُـﻞ ﻻ أَﺳـﺌَﻠُﮑُﻢ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠَﯿ‪‬ـﻪ‪ ‬اَﺟ‪‬ـﺮا ا‪‬ﻻﱠ‬
‫اﻟْﻤ‪‬ﻮ‪‬د‪‬ةَ ﻓ‪‬ﻰ اﻟْﻘُﺮْﺑﻰ« ﺑﻨﺎﺑﻪ ﻣﻔﺎد اﯾﻦ آﯾﻪى ﻣﺒﺎرﮐﻪ‪ ،‬اﻫﻞ ﺑﯿﺖ)ع( ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪى راﺑِﻂ ﺣﯿﺎت ﺑﺨﺶ ﻣﯿﺎن ﺧـﺪا‬
‫وﺧﻠﻖ اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺪون ﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﻗﻄﻊ راﺑﻄﻪ ﺑﺎاﻫﻞﺑﯿﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﻄﻊ ارﺗﺒﺎط ﺧﻠﻖ ﺑﺎ ﺧﺪا ﻣﻨﺠـﺮ ﺧﻮاﻫﺪﺷـﺪ‪ .‬زﯾـﺮا اﻫـﻞ‬
‫ﺑﯿﺖ درﺗﻌﻠﯿﻢ و ﺗﺒﯿﯿﻦ ﻣﻌﺎرف وﻣﻔﺎﻫﯿﻢ دﯾﻦ‪ ،‬ﻧﻘﺶ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ دارﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﮐﻪ در اﻣﻮر ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ‬
‫)ع(‬

‫وادراك ﺣﻘﺎﯾﻖ ﻗﺮآن ﺑﺎﯾﺪ آﻧﺎن را اﻟﮕﻮﻗﺮار داد‪ ،‬ﭼﺮا ﮐﻪ اﻫﻞﺑﯿﺖ ﭘﺮوردهى ﻣﻬﺒﻂ وﺣـﻰ و وارث ﻋﻠـﻮم‬
‫ﻧﺒﻮى اﻧﺪ‪ ،‬ازاﯾﻦ رو ﻋﻠﻢ آﻧﺎن ﺑﻪ ﻧﺤﻮى ﻣﻨﺒﻌﺚ از ﻋﻠﻮم اﻟﻬﻰ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻟﺬا ﭘﯿﺶ ﮔﯿﺮى از ﺗﺤﺮﯾﻒ دﺳﺘﻮرات دﯾﻦ وﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﺑﺪﻋﺖﻫﺎ از رﺳﺎﻟﺖﻫﺎى آﻧﺎناﺳﺖ‪ .‬درﻫﻤـﯿﻦ راﺳـﺘﺎ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ اﻣﯿﺪ ﺑﻪ ﺷﻔﺎﻋﺖ آﻧﺎن وﺗﻮﺳ‪‬ﻞ ﺑﻪ ﮐﺮاﻣﺎت آﻧﺎن ﺟﺰء ﻻﯾﻨﻔﮏ ﻣﻌﺘﻘﺪات ﻣﺆﻣﻨﯿﻦ ﻣﻰﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫در ﻗﺮآن ﻣﺠﯿﺪ آﯾﺎت ﻓﺮاواﻧﻰ آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎزﮔﻮ ﮐﻨﻨﺪهى ﻓﻀﯿﻠﺖ »آل ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ « و ﺑﺎﻟﻤـﺂل »ﺳـﺎدات‬
‫)ص(‬

‫ﻣﮑﺮم ﮐﺜﺮاﻟﻠّﻪ ﻧﺴﻠﻬﻢ« ﻣﻰﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﺳﻮرهى ﻣﺒﺎرﮐﻪى »ﮐﻮﺛﺮ« اﺳﺖ ﮐـﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﮐـﺮﯾﻢ درﻧﺨـﺴﺘﯿﻦ‬
‫آﯾﻪى آن ﻣﻰﻓﺮﻣﺎﯾﺪ ‪» :‬ا‪‬ﻧّﺎ أَﻋ‪‬ﻄَﯿ‪‬ﻨﺎك‪ ‬اﻟْﮑَﻮ‪‬ﺛَﺮْ«ﯾﻌﻨﻰ ﺑﺪرﺳﺘﻰ و ﺗﺤﻘﯿﻖ ﮐﻪ ﻣﺎ ﺑﻪ ﺗﻮ »ﮐﻮﺛﺮ« دادﯾﻢ‪ .‬ﻫﻤﻪى‬
 ‫ﮐﻮﺛﺮ اﻟﻨﺒﯽ )ﭘﮋوﻫﺸﯽ در ﺗﺎرﯾﺦ ﺳﺎدات اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن( ‪12 ...........................................‬‬

‫ﻣﻔﺴ‪‬ﺮان ﻓﺮﯾﻘﯿﻦ اﺗﻔﺎق دارﻧﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺳﻮرهى ﻣﺒﺎﮐﻪ درﺷﺄن ﺣﻀﺮت زﻫﺮاى اﻃﻬﺮ ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ وآن‬
‫)س(‬

‫را ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ ﺳﻨﺪ اﻓﺘﺨﺎر ﺳﺎدات ﮐﺮام )ﮐﺜﺮاﻟﻠّﻪ ﻧﺴﻠﻬﻢ( داﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﺴﯿﺎر اﺳﺖ ﮐـﻪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﮐﺮﯾﻢ ﺑﺎآن ﻋﻈﻤﺖ وﮐﺮاﻣﺖ ﺑﻰ ﻣﻨﺘﻬﺎﯾﺶ اﯾﻦ ذرﯾ‪‬ﻪى ﭘﺎك را از ﺧﺰاﻧﻪى اﻟﻬـﻰ ﺧـﻮد ﺑـﻪ ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ‬
‫اﺳﻼم ﻋﻄﺎ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﻫﻤﯿ‪‬ﺖ ﻣﺴﺄﻟﻪ از اﯾﻦ زاوﯾﻪ وﺑﺎﯾـﮏ ﺻـﻐﺮى وﮐﺒـﺮاى ﻣﻨﻄﻘـﻰ ﺑـﻪ آﺳـﺎﻧﻰ ﻗﺎﺑـﻞ‬
‫درك اﺳﺖ ﮐﻪ اﺑﺘﺪا ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﮐﻪ ﻋﻄﺎ ﮐﻨﻨﺪه ﺧﺪاى ﺑﺰرك وﺑﻰ ﻧﻬﺎﯾﺖ ﮐـﺮﯾﻢ اﺳـﺖ‪ ،‬درﯾﺎﻓـﺖ‬
‫ﮐﻨﻨﺪهى »ﻋﻄﯿﻪ« ﻫﻢ ﺧﯿﺮاﻟﺒﺸﺮ و ﺧﺎﺗﻢاﻟﻨﺒﯿﻦ ﻣﻰﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﻗﺎﻋﺪهى ﻋﻘﻼﻧﻰ ﺣﮑﻢ ﻣﻰﮐﻨـﺪ ﮐـﻪ آن ﻋﻄﯿـﻪ‬
‫ﺑﺎﯾﺪ ﺷﺌﻰ ﻋﻈﯿﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎم ﻓﺨﺮ رازى در ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺧﻮد )اﻟﺘﻔﺴﯿﺮ اﻟﮑﺒﯿﺮ‪ ،‬ﺟﻠـﺪ ﺳـﻰ و دوم‪ ،‬ﺻـﻔﺤﻪ ‪ (124‬ﻣـﻰﻧﻮﯾـﺴﺪ‪» :‬ﺑﻨﮕـﺮ ﮐـﻪ‬
‫درﻃﻮل ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﻼم ﭼﻘﺪر از اﻫﻞ ﺑﯿﺖ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﻋﺎﻟﻢ از وﺟﻮد آﻧﺎن ﭘﺮ اﺳـﺖ‪ ،‬ﻟﮑـﻦ‬
‫از ﺑﻨﻰ اﻣﯿﻪ در دﻧﯿﺎ ﮐﺴﻰ ﺑﺎﻗﻰ ﻧﻤﺎﻧﺪه ﮐﻪ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻣﺮدم ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺑﻨﮕﺮ ﮐـﻪ ﺑـﺴﯿﺎرى از ﺑﺰرﮔـﺎن و‬
‫ﻋﻠﻤﺎء‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻣﺎم ﺑﺎﻗﺮ‪ ،‬اﻣﺎم ﺻﺎدق‪ ،‬اﻣﺎم ﮐﺎﻇﻢ‪ ،‬اﻣﺎم رﺿﺎ ‪ ،‬ﻧﻔﺲ زﮐﯿﻪ و ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻧﺎن از اﻫﻞ ﺑﯿﺖاﻧﺪ‪«.‬‬
‫)ع(‬

‫دراﯾﻦ ﻣﻮرد آﯾﺖ اﻟﻠّﻪ ﺷﻬﯿﺪ ﺣﺎج ﺳﯿ‪‬ﺪ ﻋﺒﺪاﻟﺤﺴﯿﻦ دﺳﺘﻐﯿﺐ ﺷﯿﺮازى)ره( ﻧﯿـﺰ در ﮐﺘـﺎب زﻧـﺪﮔﺎﻧﻰ ﻓﺎﻃﻤـﻪ‬
‫زﻫﺮا و زﯾﻨﺐ ﮐﺒﺮى )س( ﻣﻰﻧﻮﯾﺴﺪ‪» :‬در ﻋﺼﺮ روز ﻋﺎﺷﻮراى ﺳﺎل ‪)61‬ه ق( در ﺧﺎﻧﻮادهى ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ وﻓﺎﻃﻤـﻪ‬
‫ﯾﮏ ﮔﻬﻮارهى ﭘﺴﺮ ﻣﻰﺟﻨﺒﯿﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ﻋﺒﺎرت از ﻣﺤﻤﺪ اﺑﻦ ﻋﻠﻰ )اﻣﺎم ﻣﺤﻤ‪‬ﺪﺑﺎﻗﺮ ( ﺑﺎﺷـﺪ ﮐـﻪ در آن ﻣﻮﻗـﻊ‬
‫)ع(‬

‫ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ ﭼﻬﺎرﺳﺎل داﺷﺖ؛ ﻣﺎﺑﻘﻰ ﻓﺮزﻧﺪان ذﮐﻮر ﻓﺎﻃﻤﻪى زﻫﺮاء)س( ﻫﻤﻪ ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رﺳﯿﺪﻧﺪ؛ درﺣـﺎﻟﻰ‬
‫ﮐﻪ در ﻫﻤﺎن ﻟﺤﻈﻪ در ﻃﺎﯾﻔﻪى ﺑﻨﻰ اﻣﯿﻪ در ﺷﻬﺮ ﺷﺎم دوازده ﻫﺰارﮔﻬﻮارهى ﭘﺴﺮ ﻣﻰﺟﻨﺒﯿﺪ‪ ،‬اﻣ‪‬ﺎ اﻣـﺮوز آن‬
‫ﯾﮏ ﮔﻬﻮاره ﮐﺠﺎ وآن دوازده ﻫﺰار ﮔﻬﻮاره ﮐﺠﺎ؟!‪«.‬‬
‫ﻋﻈﻤﺖ و ﻗﺪاﺳﺖ ﺷﺨﺼﯿﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮاﺳﻼم ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺳﻔﺎرشﻫـﺎﯾﻰ ﮐـﻪ در ﻗـﺮآن و اﺣﺎدﯾـﺚ در ﺑـﺎرهى‬
‫)ص(‬

‫»اَﻗﺮﺑﯿﻦ« و »اﻫﻞ ﺑﯿﺖ« آن ﺣﻀﺮت ﺷﺪه ﺑـﻮد‪ ،‬ﻣﻮﺟـﺐ ﮔﺮدﯾـﺪ ﺗـﺎ ﻣـﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از ﻫﻤـﺎن اﺑﺘـﺪا ﺑـﻪ ارزش و‬
‫ﺟﺎﯾﮕﺎه وﯾﮋهى ﻣﻨﺘﺴﺒﺎن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﭘﻰ ﺑﺒﺮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪى دﮐﺘـﺮ ﺟـﻮاد ﻋﺒﺎﺳـﻰ‪ ،‬ﻃـﻰ ﻣﻘﺎﻟـﻪى ﺗﺤـﺖ ﻋﻨـﻮان‬
‫»ﺳﺎدات در دورهى ﻣﻐﻮل« ﮐـﻪ در ﺷـﻤﺎره ‪ 11‬ﻓـﺼﻠﻨﺎﻣﻪى ﺗﺨﺼـﺼﻰ ﺗـﺎرﯾﺦ اﺳـﻼم ﭼـﺎپ ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﻣﻰﻧﻮﯾـﺴﺪ‪» :‬در اﯾـﻦ ﺑﺰرﮔﺪاﺷـﺖ‪ ،‬ﺗﻘﺮﯾﺒـﺎ ﻫﻤـﻪى ﻣـﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﻋـﻢ ازﻫـﺮ ﻓﺮﻗـﻪ ﻣﺘّﻔـﻖ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬ﺣﺘـﻰ ﻓﺮﻗـﻪ‬
‫ﮔﺮاﯾﻰﻫﺎى ﺑﻌﺪى ﺗﺄﺛﯿﺮ ﭼﻨﺪاﻧﻰ ﺑﺮآن ﻧﮕﺬاﺷﺖ‪ .‬اﯾـﻦ ﮔـﺮوه ﮐـﻪ در اﺑﺘـﺪا ﺗﺤـﺖ ﻋﻨـﺎوﯾﻦ »آل«‪» ،‬اﻫـﻞ«‪،‬‬
‫»ذر‪‬ﯾﻪ«‪» ،‬ﻋﺘﺮت«‪ ،‬و »اَﻗﺮﺑﺎ« ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻰﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻌﺪﻫﺎ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺳﺎدات ﮐﻪ در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﺣﮑﺎﯾـﺖ از »ﺳـﯿﺎدت«‬
‫و »ﺳﺮورى« آﻧﺎن در ﻧﻈﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن داﺷﺖ‪ ،‬ﻧﺎﻣﯿﺪه ﺷﺪﻧﺪ«‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﺮﺗﺮﺗﯿﺐ‪ ،‬ﯾﮑﻰ از ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎى اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﻇﻬﻮر اﺳﻼم‪ ،‬ﺷﮑﻞﮔﯿﺮى ﻃﺒﻘﻪ اى ﺑﻪ ﻧﺎم ﺳـﺎدات در ﺟﺎﻣﻌـﻪى‬
‫اﺳﻼﻣﻰ ﺑﻮد؛ ﺳﺎدات ﻫﻤﮕﺎم ﺑﺎﮔـﺴﺘﺮش اﺳـﻼم در ﺳـﺮزﻣﯿﻦﻫـﺎﯾﻰ ﻫﻤﺎﻧﻨـﺪ‪ :‬اﻓﻐﺎﻧـﺴﺘﺎن‪ ،‬اﯾـﺮان‪ ،‬ﭘﺎﮐـﺴﺘﺎن‪،‬‬
‫ﺳﻮرﯾﻪ‪ ،‬ﻋﺮاق‪ ،‬ﻟﺒﻨﺎن‪ ،‬ﻣﺼﺮ‪ ،‬ﻫﻨﺪ و ‪ ...‬از ﺷﺮق ﺗﺎ ﻏﺮب ﻋﺎﻟﻢ ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﺷﺪﻧﺪ و ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﮔﺮوﻫـﻰ ﻣﺤﺘـﺮم‬
‫وﻣﺘﻨﻔّﺬ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻋﻤﻮم ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن از ﺟﻤﻠﻪ ﺳﺮزﻣﯿﻦﻫﺎﯾﻰ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺳﺎدات از ﻫﻤﺎن روزﻫﺎى‬
 ‫ﮐﻮﺛﺮ اﻟﻨﺒﯽ )ﭘﮋوﻫﺸﯽ در ﺗﺎرﯾﺦ ﺳﺎدات اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن( ‪13 ...........................................‬‬
‫ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ورود اﺳﻼم ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﺒﻠﯿﻎ از اﯾﻦ آﯾـﯿﻦ ﺑـﻪ آنﺟـﺎ ﻫﺠـﺮت ﻧﻤﻮدﻧـﺪ آﻧـﺎن در ﺷـﺮاﯾﻂ ﺳﯿﺎﺳـﻰ‪،‬‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدى وﻣﺬﻫﺒﻰ دورهﻫﺎى ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﺎرﯾﺦ اﯾﻦ ﮐﺸﻮر ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻓـﻮق اﻟﻌـﺎده ﺷـﮕﺮف ﻧﻬـﺎدهاﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻰ ﺗﺎرﯾﺦ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻧﺸﺎن ﻣﻰ دﻫﺪﮐﻪ روز ﺑﻪ روز ﺑﺮﺷﻬﺮت و اﻋﺘﺒﺎر ﻃﻮاﯾﻒ ﺳـﺎدات درﻋﺮﺻـﻪﻫـﺎى‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ اﯾﻦ ﮐﺸﻮراﻓﺰوده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫دراﯾﻦ ﻧﻮﺷﺘﺎر ازﺑﺎب ﺑﺮاﻋﺖ واﺳﺘﻬﻼل ﺳﻌﻰ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻣﺨﺘﺼﺮى از ﺗﺎرﯾﺦ ﺳـﺎدات اﻓﻐﺎﻧـﺴﺘﺎن‪ ،‬از زﻣـﺎن‬
‫ورود ﺗﺎﮐﻨﻮن ﺑﻄﻮر ﮔﺬرا ﻣﻮرد ﺗﻮﺟـﻪ ﻗﺮارﮔﯿـﺮد‪ ،‬وازﻣﺠﺎﻫـﺪت ﻫـﺎ‪ ،‬ﻧﻘـﺶ رﻫﺒـﺮى و ﺧـﺪﻣﺎت ﻋﻠﻤـﻰ‪،‬‬
‫ﺳﯿﺎﺳﻰ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ و دﯾﻨﻰ ﺳﺎدات ﻋﻈﯿﻢ اﻟﺸﺄن ﯾﺎدى ﺑﻪ ﻣﯿﺎن آﯾﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘـﻪ ﺑـﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ ﮔـﺴﺘﺮدﮔﯽ و ﻧﻔـﻮذ‬
‫ﺳﺎدات در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺿﺮورت ﻣﺒﺮم ﺑﻪ ﺗﺤﻘﯿﻖ و ﺑﺮرﺳﻰ ﺟﺎﻣﻊ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ در اﯾـﻦ راﺳـﺘﺎ‬
‫اﻣﮑﺎﻧﺎت‪ ،‬زﻣﺎن و اﻧﺮژى ﺑﺲ واﻓﺮ را ﻣﯽ ﻃﻠﺒﺪ‪ ،‬زﯾﺮا اداﻣﻪ اﯾﻦ ﻣﺒﺤﺚ ﺑﺴﺎﮔﺴﺘﺮده ﺑﻮده و ﻣﻮارد و ﻣﻄﺎﻟـﺐ‬
‫دراﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ آﻧﻘﺪر ﻣﺒﺴﻮط اﺳﺖ ﮐـﻪ ﺟﻤـﻊ آورى و ﺗﻨﻈـﯿﻢ و ﺗـﺼﺤﯿﺢ ﮐﺎﻣـﻞ آن ﻧﯿﺎزﻣﻨـﺪ ﯾـﮏ ﮔـﺮوه‬
‫ﺗﺤﻘﯿﻘﯽ ﻣﺠﻬﺰ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺼﻮرت اﺳﺎﺳﯽ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ در ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻧﻘـﺎط اﻓﻐﺎﻧـﺴﺘﺎن ﻣﺨـﺼﻮﺻﺎ ﻧﻘـﺎط ﺻـﻌﺐ‬
‫اﻟﻌﺒﻮر ﮐﻪ ﺳﺎدات ﻣﻌﻈﻢ در آن ﺣﻀﻮر دارﻧﺪ ﺗﺤﻘﯿﻖ و ﺗﻔﺤﺺ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬ﻣﻦ دراﯾﻦ ﺟﺎ از ﺑﺎب »ﻻﯾﺪ رك‬
‫ﮐﻠﻪ‪ ،‬ﻻ ﯾﺘﺮك ﮐﻠﻪ« ﺷﻤﻪى ازﻣﻄﺎﻟﺐ راﺟﻊ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع را ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان »ﮐﻮﺛﺮ اﻟﻨﺒﻰ« ﺗﻬﯿﻪ و ﺗﻨﻈـﯿﻢ‬
‫ﻧﻤﻮدهام‪ ،‬ﺑﺪان اﻣﯿﺪ ﮐﻪ در ﻓﺮﺻﺖﻫﺎى آﯾﻨﺪه ﮔﺎمﻫﺎى ﺑﻠﻨﺪﺗﺮ دراﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﻮد‪.‬‬
‫در ﺗﻬﯿﻪ وﺗﺪوﯾﻦ اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﻋﻼوه ﺑﺮاﺳـﺘﻔﺎده از ﮐﺘـﺐ ﻣﺘﻌـﺪدى ﮐـﻪ ﻋﻨـﺎوﯾﻦ ﻫﺮﯾـﮏ در ﭘـﺎورﻗﻰ ذﮐـﺮ‬
‫ﮔﺮدﯾــﺪهاﺳــﺖ‪ ،‬از اﻧﺒﺎﺷــﺘﻪﻫــﺎى ذﻫﻨــﻰ واﻧﺪوﺧﺘــﻪﻫــﺎى ﺗــﺎرﯾﺨﻰ آﮔﺎﻫــﺎن و داﻧــﺸﻮران ﺑــﺴﯿﺎرى ﺑﻬــﺮه‬
‫ﺟﺴﺘﻪام؛وﺗﺸﻮﯾﻖﻫﺎ و ﻣﺴﺎﻋﺪتﻫﺎى ﻓﮑﺮى آن ﺑﺰرﮔﻮاران ﭼﺮاغ راه وﻣﺎﯾﻪى ﭘﺸﺖ ﮔﺮﻣﻰ ام ﺑﻮدهاﺳـﺖ‪،‬‬
‫دراﯾﻦ ﺟﺎازﺑﺎب »ﻣﻦ ﻟﻢ ﯾﺸﮑﺮاﻟﻤﺨﻠﻮق ﻟﻢ ﯾﺸﮑﺮاﻟﺨﺎﻟﻖ« ﻻزم ﻣﻰداﻧﻢ ﺳﭙﺎس واﺣﺘﺮام ﻋﻤﯿـﻖ ﻗﻠﺒـﻰ‬
‫ام را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﻤﻪى آن ﻋﺰﯾﺰان ﭘﯿﺶ ﮐﺶ ﻧﻤﺎﯾﻢ‪ .‬ﺑﻮﯾﮋه از ﭘﮋوﻫﺶ ﮔﺮ ارﺟﻤﻨﺪ ﺟﻨﺎب ﺣﺠﺖ اﻻﺳـﻼم‬
‫واﻟﻤﺴﻠﻤﯿﻦ آﻗﺎى »ﺳﯿ‪‬ﺪﻣﺤﻤﺪرﺿﺎﻋﻠﻮى «ﮐﻪ در ﺗﻨﻈﯿﻢ و وﯾﺮاﯾﺶ ﻣﻄﺎﻟﺐ اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﻣﺮا ﯾﺎرى ﻧﻤﻮدهاﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﮐﻤﺎل ﺗﺸﮑﺮ و ﻗﺪر داﻧﻰ ﻧﻤﻮده و از ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل دوام ﺗﻮﻓﯿﻖ ﺑﺮاى اﯾﺸﺎن وﺗﻤﺎم اﻫﻞ ﺧﯿﺮ راﺧﻮاﺳـﺘﺎرم‪،‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺰرگ ﯾﺎر و ﻣﺪدﮐﺎر ﻫﻤﻪ ﺷﺎن ﺑﺎد‪.‬‬
‫واﻟﺴ‪‬ﻼم ﻋﻠﯿﻨﺎ وﻋﻠﯿﮑﻢ وﻋﻠﻰ ﺟﻤﯿﻊ ﻋﺒﺎداﻟﻠّﻪ اﻟﺼ‪‬ﺎﻟﺤﯿﻦ ‪.‬‬

‫ﺳﯿ‪‬ﺪ ﺟﻌﻔﺮﻋﺎدﻟﻰ »ﺣﺴﯿﻨﻰ«‬

‫ﺑﻬﺎر‪ 1383‬ـ ﻗﻢ‬
 ‫ﭘﯿﺸﮕﻔﺘﺎرﭼﺎپ دوم‬
‫ﺳﺎدات ﻣﺤﺘﺮم در ﺳﺮﺗﺎﺳﺮ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن)‪ 34‬وﻻﯾﺖ( از زﻣﺎنﻫﺎى ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖﻫﺎى اﺳﻼﻣﻰ و ﻣﺬﻫﺒﻰ را‬
‫در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺨﺘﻠﻒ اﯾﻦ ﮐﺸﻮر اﯾﻔﺎء ﮐﺮده و در ﻧﺸﺮ ﻣﻌﺎرف دﯾﻨﯽ ﺟﺎن ﻧﺜﺎرى و از ﺧـﻮد ﮔﺬﺷـﺘﮕﻰ ﻧـﺸﺎن‬
‫دادهاﻧﺪ و در اﺣﯿﺎى ﺗﻔﮑﺮ اﺳﻼﻣﻰ و دﯾﻨﻰ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻃﺎﻏﻮتﻫﺎى زﻣﺎن ﺟﻬﺎد و ﻣﺒﺎرزه ﭼﺸﻤﮕﯿﺮى از ﻃﺮق‬
‫ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ وﺳﺎدات ﮔﺮاﻣﯽ ﺑﺎ ﺣﻀﻮر ﻓﻌﺎل ﺷﺎن ﻣﮑﺘﺐ را اﺣﯿﺎء و زﻧﺪه ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻪاﻧـﺪ و اﻣـﺮوز‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﯾﻦ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻣﺮﻫﻮن و ﻣﺪﯾﻮن زﺣﻤﺎت ﺳﺮﺷﺎر ﺳﺎدات ﻣﻰﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺗﺎرﯾﺦ ﺷﺎﻫﺪ و ﮔﻮاه ﺑـﺮ اﯾـﻦ‬
‫ﻣﻄﻠﺐ ﻫﺴﺖ‪.‬‬
‫ﮐﺘﺎب ﮐﻮﺛﺮاﻟﻨﺒﯽ)ﭘﮋوﻫﺸﯽ در ﺗﺎرﯾﺦ ﺳﺎدات اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن( ﮐﻪ ﺣﺪود ﭘﻨﺞ ﺳﺎل ﻗﺒﻞ ﺗﻮﺳﻂ ﻧﮕﺎرﻧﺪه ﺗﺤﺮﯾﺮ و‬
‫اﻧﺘﺸﺎر ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ ﺣﻀﻮر ﮔﺴﺘﺮدة ﺳﺎدات در اﺑﻌﺎد ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﯽ ﺑﺎﺷـﺪ ﮐـﻪ ﺑـﺎ ﺧـﺪﻣﺎت‪،‬‬
‫ﺗﻼش ﻫﺎي ﻣﻀﺎﻋﻒ و ﻫﻤﺖ ﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﯽ و اﺳﻼﻣﯽ ﺷﺎن ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺗﺎ در ﺗﺮوﯾﺞ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺗﻔﮑـﺮ اﺳـﻼﻣﯽ‬
‫ﻧﻘﺸﯽ ﺑﺴﺰا اﯾﻔﺎ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﻣﺮﺳﻮم اﺳﺖ ﻧﺎﺷﺮان‪ ،‬ﻣﺆﻟﻔﺎن و ﻣﺘﺮﺟﻤﺎن‪ ،‬ﻫﺮﯾﮏ ﺑﻪ ﺗﻨﺎﺳﺐ ﮐﺎر ﺧﻮد و ﺑﺎﺗﻮﺟـﻪ‬
‫ﺑﻪ ﺗﺤﻮﻻت اوﺿﺎع ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﺐ‪ ،‬در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﻣﻘﻄﻊ زﻣﺎﻧﻰ ﭼﺎپ ﺟﺪﯾﺪ‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﺒﻰ ﺑﻨﻮﯾﺴﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻟﺬا ﺟﻬﺖ اﻗﺪام ﭼﺎپ دوم اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﺳﻌﯽ و ﺗـﻼش ﺻـﻮرت ﮔﺮﻓﺘـﻪ ﺗـﺎ ﺑـﻪ ﻣﻌﺮﻓـﯽ ﻃﻮاﯾـﻒ و ﻣـﺸﺎﻫﯿﺮ‬
‫ﺳﺎدات ﻣﺤﺘﺮم ﮐﻪ در ﭼﺎپ اول ﮐﺘﺎب ﮐﻮﺛﺮاﻟﻨﺒﯽ ذﮐﺮ ﻧﺸﺪه ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﮐﺘﺎب ﻣﺬﮐﻮر در ﺳﺎل ‪ 1383‬ﺑﻪ رﺷﺘﻪ ﺗﺤﺮﯾﺮ در آﻣﺪ و ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد دو ﻫﺰار ﻧﺴﺨﻪ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬اﻣ‪‬ـﺎ دﯾـﺮى‬
‫ﻧﭙﺎﯾﯿﺪ ﮐﻪ ﻧﺴﺨﻪﻫﺎى آن در ﺑﺎزار ﻧﺎﯾﺎب ﺷﺪ و ﺑﺴﯿﺎري از ﻣﺤﻘﻘﯿﻦ‪ ،‬اﻫـﻞ ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ و ﻋﻼﻗﻤﻨـﺪان ﺑـﻪ ﺗـﺎرﯾﺦ‬
‫ﺳﺎدات ﺗﻘﺎﺿﺎى ﺗﺠﺪﯾﺪ ﭼﺎپ آن را ﻧﻤﻮدﻧـﺪ‪ ،‬از اﯾـﻦ رو ﺑﺎﯾـﮏ ﺑـﺎزﻧﮕﺮى‪ ،‬اﻃﻼﻋـﺎت ﺑﯿـﺸﺘﺮي‪ ،‬ﺗﺤﻘﯿـﻖ‬
‫ﮔﺴﺘﺮده ﺗﺮ و اﻧﮑﺸﺎف ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺟﻤﻼت؛ ﭼﺎپ ﮐﻨﻮﻧﯽ را در ﺧﺪﻣﺖ ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﻣﺤﺘﺮم ﻗﺮار دادم‪.‬‬
‫در ﭘﺎﯾﺎن ﻣﻘﺪﻣﻪ از ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﻣﺤﺘﺮم و ﻣﺤﻘﻘﯿﻦ ﻓﺮﻫﯿﺨﺘﻪ ﮐﻪ در ﻣﺤﺘﻮا و ﻣﻄﺎﻟﺐ ﭼﺎپ دوم اﯾـﻦ ﮐﺘـﺎب‬
‫ﻣﺎ را ﯾﺎري رﺳﺎﻧﯿﺪه‪ ،‬ﺑﺎﻟﺨﺼﻮص از ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه ﭘﺮﺗﻼش و ﺧﻮش ﻓﮑﺮ ﺟﻨﺎب آﻗﺎي ﻣﺤﻤﺪﻣﻬـﺪي ﺛﺎﻗـﺐ ﮐـﻪ‬
‫ﺑﺎ ﻣﺸﻮره ﻫﺎي ﻣﻔﯿﺪ ﺷﺎن ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ اي ﺑﺎ ﻣﺎ ﻫﻤﮑﺎري ﻧﻤﻮدﻧﺪ ﻗﺪرداﻧﯽ و ﺗﺸﮑﺮ ﻣﯽ ﺷﻮد؛ اﻣﯿﺪ اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ اﯾﻦ ﻧﻮﺷﺘﺎر ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻋﻤﻮم ﻃﺒﻘﺎت‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺼﻮص ﻋﻼﻗﻤﻨﺪان ﺑﻪ ﺗﺎرﯾﺦ »ﺳﺎدات« ﻗﺮار ﮔﯿﺮد‪.‬‬

‫ﺑﺎ اﺣﺘﺮام‬
‫«‬ ‫ﺣﺴﯿﻨﻰ‬ ‫ﺳﯿ‪‬ﺪ ﺟﻌﻔﺮ ﻋﺎدﻟﻰ »‬
‫ﺑﻬﺎر‪ 1389‬ـ ﮐﺎﺑﻞ‬
 ‫ﻓﺼﻞ او‪‬ل‬
‫ﻣﻌﻨﺎ و ﻣﻔﻬﻮم ﺳﺎدات‬

‫ﻗﺒﻞ از ﻫﺮﺳﺨﻨﻰ در اﯾﻦ ﻣﻮرد‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎى ﻟﻐﻮى »ﺳﯿ‪‬ﺪ« ﻧﻈﺮى ﺑﯿـﺎﻓﮕﻨﯿﻢ‪ :‬در ﻟـﺴﺎن ﻋـﺮب واژهى‬
‫ﺳﯿ‪‬ﺪ ﺑﻪ ﺻﺎﺣﺐ‪ ،‬ﻣﺎﻟﮏ‪ ،‬ﺷﺮﯾﻒ‪ ،‬ﻓﺎﺿﻞ‪ ،‬ﮐﺮﯾﻢ‪ ،‬ﺣﻠﯿﻢ‪ ،‬ﺑﺮدﺑﺎر‪ ،‬و رﺋﯿﺲ اﻃﻼق ﻣﻰﺷـﻮد‪ .‬از ﻣﻨﻈـﺮ ﺻـﻨﺎﯾﻊ‬
‫ادﺑﻰ‪ ،‬ﮐﻠﻤﻪى »ﺳﯿ‪‬ﺪ« از اوزان ﺻﻔﺖ ﻣﺸﺒ‪‬ﻬﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻣﻌﺎﻧﻰ و ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﻣﺨﺘﻠﻔـﻰ ﺑـﻪ ﮐـﺎر رﻓﺘـﻪ اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﺟﻤﻊ آن »أﺳﯿﺎد«‪» ،‬ﺳﺎدة« و »ﺳﺎﺋﺪ« اﺳﺖ و ﺟﻤﻊ اﻟﺠﻤﻊ آن ﺳـﺎدات ﻣـﻰﺷـﻮد‪ .‬ﻣﻌـﺮوفﺗـﺮﯾﻦ ﻣﻌـﺎﻧﻰ آن‬
‫ﮐﻠﻤﻪ در ﮐﺘﺐ ﻟﻐﺖ ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ از‪ :‬ﻣﺎﺟﺪ‪ ،‬ﺷﺮﯾﻒ‪ ،‬ﺑﺰرﮔﻮار‪ ،‬رﺋﯿﺲ ﻗـﻮم‪ ،‬ﻣﺎﻟـﮏ‪ ،‬ﻋﺎﺑـﺪ‪ ،‬ﭘﺎرﺳـﺎ‪ ،‬ﺑﺮدﺑـﺎر‪،‬‬
‫ﮐﺮﯾﻢ و ﺳﺨﺎوتﻣﻨﺪ‪ «.‬اﺻﻄﻼح ﺳﯿ‪‬ﺪ در ﻋﺮف ﺟﺎﻣﻌﻪى اﺳﻼﻣﻰ ﺑﺮ ﻓﺮزﻧﺪان ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﺳـﻼم از ﻧـﺴﻞ ﻋﻠـﻰ‬
‫‪1‬‬

‫اﺑﻦ اﺑﻰﻃﺎﻟﺐ و ﻓﺎﻃﻤﮥ زﻫﺮا)س( اﻃﻼق ﻣﻰﺷﻮد؛ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎ ﻣﻌﻠﻮم ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ اﯾـﻦ ﮐﻠﻤـﻪ از ﭼـﻪ زﻣـﺎﻧﻰ و در‬
‫ﮐﺠﺎ ﺑﺮ آﻧﺎن ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻟﯿﮑﻦ در اﺻﻞ‪ ،‬ﺳﯿ‪‬ﺪ ﺑﻪ ﮐـﺴﻰ ﮔﻔﺘـﻪ ﻣـﻰﺷـﻮد ﮐـﻪ ﻧـﺴﺒﺶ ازﻃﺮﯾـﻖ‬
‫ﭘﺪرى ﺑﻪ ﻫﺎﺷﻢ اﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﻟﻤﻨﺎف )ﺟﺪ‪‬اﻋﻼى ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﻰ اﺳﻼم( اﺗﺼﺎل ﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﺷﻬﺮ آﺷﻮب )ﻣﺘﻮﻓﻰ ‪ 588‬ه ق( دراﯾﻦ ﻣﻮرد ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺮدم اوﻻد ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ را »اﻫـﻞ اﻟﺒﯿـﺖ«‪» ،‬آل‬
‫ﻣﺤﻤﺪ«‪» ،‬ﻋﺘﺮة اﻟﻨﺒﻰ«‪» ،‬اوﻻد اﻟﺮﺳﻮل«‪» ،‬آل ﻃﻪ« و »آل ﯾﺲ« ﻣـﻰﻧﺎﻣﯿﺪﻧـﺪ و آنﻫـﺎ را ﻣﻠﻘـﺐ ﺑـﻪ »ﺳـﯿ‪‬ﺪ« و‬
‫ى ﺳﯿ‪‬ﺪ ﺑﺮ ﻓﺮزﻧﺪان ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ)ص(‬
‫»ﺷﺮﯾﻒ« ﻧﻤﻮده اﻧﺪ‪ .‬از اﯾﻦ ﺳﺨﻦ ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻣﯽ ﮔﺮدد ﮐﻪ اﻃﻼق ﮐﻠﻤﻪ‬
‫‪2‬‬

‫در ﻗﺮن ﺷﺸﻢ )ه‪.‬ق( رواج ﮐﺎﻣﻞ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در ﺳﺮاﺳﺮ ﮐﺘﺎب »اﻟﻔﻬﺮس« ﺷـﯿﺦ ﻣﻨﺘﺠـﺐ اﻟـﺪﯾﻦ )ﻣﺘـﻮﻓﻰ‬

‫‪ .1‬ﺗﺎج اﻟﻌﺮوس‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪384‬؛ ﻣﺼﺒﺎح اﻟﻤﻨﯿﺮ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪134‬؛ ﺗﻔﺴﯿﺮ اﺑﻮاﻟﻔﺘﻮح رازى‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.347‬‬
‫‪ .2‬اﻟﻤﻨﺎﻗﺐ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.374‬‬
 ‫ﮐﻮﺛﺮ اﻟﻨﺒﯽ )ﭘﮋوﻫﺸﯽ در ﺗﺎرﯾﺦ ﺳﺎدات اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن( ‪16 ...........................................‬‬
‫‪ 585‬ه‪.‬ق( اﺳﺎﻣﻰ آن ﻋﺪه ازﻋﻠﻤﺎﯾﻰ ﮐﻪ از ﻓﺮزﻧـﺪان ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ اﺳـﻼم)ص( ﺑـﻮدهاﻧـﺪ ﺑـﻪ اﯾـﻦ اﺻـﻄﻼح ﻣـﺰﯾﻦ‬
‫ﺷﺪهاﻧﺪ؛ در ﺣﺎﻟﻰ ﮐﻪ در ﺳﺪهﻫﺎى ﭼﻬﺎرم و ﭘﻨﺠﻢ )ه‪.‬ق( ﺷـﯿﺦ ﻃﻮﺳـﻰ وﻧﺠﺎﺷـﻰ در ﮐﺘـﺎبﻫـﺎى ﺧـﻮد‪،‬‬
‫آنﻫﺎ را ﺑﺎﻟﻘﺐ »ﺷﺮﯾﻒ« ﯾﺎد ﮐﺮدهاﻧﺪ و اﮔﺮ ﭼﻨﺪ ﻣﻮرد ﻟﻘﺐ »ﺳـﯿ‪‬ﺪ« درﺑـﺎرهى آﻧـﺎن ﺑـﻪ ﮐـﺎر رﻓﺘـﻪاﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻗﺮﯾﻨﻪى »ﺷﺮﯾﻒ« ﺑﻪ ﺻﻮرت »اﻟﺴﯿ‪‬ﺪ اﻟﺸﺮﯾﻒ« ﺑﻮده اﺳﺖ اﯾﻦ ﻧﺸﺎن ﻣﻰدﻫﺪ ﮐـﻪ ﻟﻘـﺐ »ﺳـﯿ‪‬ﺪ« در‬
‫اﯾﻦ دو ﺳﺪه ﺑﺮاى ﺳﺎدات ﻇﻬﻮر ﮐﺎﻣﻞ ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫از ﻧﻈﺮ اﺑﻦ ﺷﻤﯿﻞ‪» :‬ﺳﯿ‪‬ﺪ« ﮐﺴﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ازﺟﻬﺖ ﻋﻘﻞ و ﻣﺎل و دﻓﻊ و ﻧﻔﻊ ﺑﺮدﯾﮕﺮان ﺑﺮﺗﺮى و ﺗﻔﻮق داﺷﺘﻪ‬
‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از ﻧﻈﺮ ﺿﺤﺎك‪ :‬آﻗﺎ در ﺣﻠﻢ‪ ،‬ﺗﻘﻮى و ﺣﺴﻦ ﺧﻠﻖ‪.‬‬
‫واژهى »ﺳﯿ‪‬ﺪ« در ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﻓﻘﻂ ﯾﮏ ﺑﺎر آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ درﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﺗﻘﺎﺿﺎى ﺣﻀﺮت زﮐﺮﯾـﺎ ﭘﯿﻐﻤﺒـﺮ‪،‬‬
‫ﻣﺒﻨﻰ ﺑﺮﺗﻘﺎﺿﺎى داﺷﺘﻦ ﻓﺮزﻧﺪ وارد ﺷﺪه و ﺧﺪاوﻧﺪ درﭘﺎﺳﺦ ﻣﻰﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪...» :‬ﻣ‪‬ﺼ‪‬ﺪ‪‬ﻗﺎًﺑِﮑَﻠ‪‬ﻤ‪‬ﮥٍ ﻣ‪‬ﻦَاﻟﻠّﻪ و‪ ‬ﺳ‪‬ـﯿ‪‬ﺪا و‪‬‬
‫ﺣ‪‬ﺼ‪‬ﻮراً و‪ ‬ﻧَﺒ‪‬ﯿ‪‬ﺎً ﻣ‪‬ﻦَ اﻟﺼ‪‬ﺎﻟﺤﯿﻦَ« ﮐـﺴﻰ ﮐـﻪ ﮐﻠﻤـﻪى ﺧـﺪا را ﺗـﺼﺪﯾﻖ ﻣـﻰﮐﻨـﺪ؛ و رﻫﺒـﺮ ﺧﻮاﻫـﺪ ﺑـﻮد؛ از‬
‫‪3‬‬

‫ﻫﻮسﻫﺎى ﺳﺮﮐﺶ ﺑﺮﮐﻨﺎرﺑﻮده‪ ،‬و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮى ازﻣﯿﺎن ﺻﺎﻟﺤﺎن اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﻣﺎ درﻋﺮف رواﯾﺎت اﺳﻼﻣﻰ وﻣﺤﺎورات ﻣﻌﻨﻮى ﮐﻠﻤﻪى »ﺳﯿ‪‬ﺪ« ﺑﻄﻮر ﻣﻄﻠـﻖ اﻧـﺼﺮاف دارد ﺑـﻪ ﺣـﻀﺮت‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم)ص( ﮐﻪ او ﺳﯿ‪‬ﺪاﻻو‪‬ﻟﯿﻦ واﻻﺧﺮﯾﻦ وﺳﯿ‪‬ﺪاﻻﻧﺒﯿﺎء واﻟﻤﺮﺳﻠﯿﻦ ﻣﻰﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﻪ ﮐﺴﻰ دﯾﮕﺮى اﯾﻦ‬
‫ﻋﻨﻮان ﺑﻪ ﮐﺎر رود‪ ،‬او ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﻮد »ﺳﯿ‪‬ﺪاﻻﮐﺒﺮ« و ﻣـﺎﺑﻘﻰ »ﺳﯿ‪‬ﺪاﻻﺻـﻐﺮ« ﻣـﻰﺑﺎﺷـﻨﺪ ﭼﻨـﺎن ﮐـﻪ در ﻣﻨـﺎﺑﻊ‬
‫رواﯾﻰ ﻣﺘﻌﺪد وادﻋﯿـﻪ‪ ،‬ﺑـﻪ ﺧـﺼﻮص »دﻋـﺎى ﻧُﺪﺑـﻪ« آﻣـﺪهاﺳـﺖ‪» :‬و‪‬ﺻ‪‬ـﻞﱢ ﻋ‪‬ﻠـﻰ ﻣ‪‬ﺤ‪‬ﻤ‪‬ـﺪ‪ ‬ﺟ‪‬ـﺪ‪‬ه‪ ‬و‪‬ر‪‬ﺳ‪‬ـﻮﻟ‪‬ﮏ‪‬‬
‫اﻟﺴ‪‬ﯿ‪‬ﺪاﻷَﮐْﺒ‪‬ﺮِ‪ ،‬و‪‬ﻋ‪‬ﻠﻰ ﻋ‪‬ﻠ‪‬ﻰ‪ ‬اَﺑﯿﻪ‪ ‬اﻟﺴ‪‬ﯿ‪‬ﺪ‪‬اﻟْﺎَﺻ‪‬ﻐَﺮِ‪. «...‬‬
‫‪4‬‬

‫ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﺗﻌـﺎرﯾﻒ ﻟﻐـﻮى‪ ،‬ﻋﻨـﻮان »ﺳـﯿ‪‬ﺪ« ﺑـﻪ ﮐـﺴﻰ اﻃـﻼق ﻣـﻰﺷـﻮد ﮐـﻪ ﻣﺘـﻮﻟّﻰ اﻣـﻮر ﺧﻠـﻖ اﻟﻠّـﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‬
‫ودراﻣﻮرزﻧﺪﮔﻰ وﻣﻌﯿﺸﺖ ازآﻧﺎن ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﻰ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﯾﺎ در ﻓﻀﯿﻠﺘﻰ ازﻓﻀﺎﯾﻞ ﺑﺮآﻧﺎن داراى رﺟﺤـﺎن ﺑﺎﺷـﺪ‪،‬‬
‫وﻟﻰ ازﻧﻈﺮاﺳﺘﻌﻤﺎل ﺑﻪ ﺷﺨﺺ ﺷﺮﯾﻒ وﺑﺰرگ ﻗﻮم اﻃﻼق ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬زﯾﺮا ﺗـﻮﻟّﻰ ﻧـﺎم ﺑـﺮده ﻻﺟـﺮم ﻣـﺴﺘﻠﺰم‬
‫ﺷﺮاﻓﺖ اوﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻪ ﺷﺮاﻓﺖ درﺣﮑﻢ وﻓﺮﻣﺎن وﯾﺎﺷﺮاﻓﺖ درﻣﺎل و ﯾﺎ ﻓﻀﺎﯾﻞ دﯾﮕـﺮ‪ .‬ﺑـﺴﯿﺎرى از ﻣـﺮدم ﺑـﻪ‬
‫‪5‬‬

‫ﺟﻬﺖ ﻣﺤﺒ‪‬ﺖ واﺣﺘﺮام ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﺎدات ﻣﮑﺮم آﻧﺎن را آﻗﺎﺳﯿ‪‬ﺪ ﺧﻄﺎب ﻣﻰﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﻃﻮل ﺗﺎرﯾﺦ ﯾﮏ ﻫﺰار و ﯾﮑﺼﺪ و ﭼﻨﺪ ﺳﺎل ﭘﺲ از ﻏﯿﺒﺖ ﮐﺒﺮى ﺳﺎدات ﻣﮑﺮم ﻣﺮﺟﻊ ﺑﺴﯿﺎرى از اﻣﻮر‬
‫ﺑﻮده وﺑﺎاﻟﻘﺎب و ﻋﻨﺎوﯾﻦ زﯾﺮ ﻣﻮرد ﺧﻄﺎب ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬ﻧﻘﯿﺐ‪ ،‬ﭘﯿﺮ‪ ،‬ﺷﺎه = ﺷﺎﻫﺰاده‪ ،‬ﻣﯿـﺮ= اﻣﯿـﺮ‪ ،‬ﻣﯿـﺮزا‪،‬‬

‫‪ . 1‬ﻟﺴﺎن اﻟﻌﺮب‪ ،‬ج ‪ ،6‬ص ‪ ،423‬اﺑﻦ ﻣﻨﻈﻮر ‪.‬‬

‫‪ .2‬ﻣﺠﻤﻊ اﻟﺒﯿﺎن ﻃﺒﺮﺳﻰ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.235‬‬
‫‪ .3‬ﺳﻮرهى آل ﻋﻤﺮان‪ ،‬آﯾﻪ ‪. 39‬‬
‫‪ .4‬ﻣﻔﺎﺗﯿﺢ اﻟﺠﻨﺎن ﻣﺤﺪث ﺷﯿﺦ ﻋﺒﺎس ﻗﻤﻰ ‪.‬‬
‫‪ .5‬ﺗﻔﺴﯿﺮ اﻟﻤﯿﺰان‪ ،‬ج ‪ ،5‬ص ‪ 317‬ﻋﻼّﻣﻪ ﻣﺤﻤﺪﺣﺴﯿﻦ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﯾﻰ ‪.‬‬
 ‫ﮐﻮﺛﺮ اﻟﻨﺒﯽ )ﭘﮋوﻫﺸﯽ در ﺗﺎرﯾﺦ ﺳﺎدات اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن( ‪17 ...........................................‬‬
‫ﺳﯿ‪‬ﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺮزاده‪ ،‬ﺗﺎج ﺳﺮ‪ ،‬آﻗﺎﺻﺎﺣﺐ‪ ،‬آﻗﺎ ﺳﯿ‪‬ﺪ‪ ...‬ﻫﺮﯾﮏ از اﯾﻦ اﻟﻘـﺎب و ﻋﻨـﺎوﯾﻦ ﺗﻘﺮﯾﺒـﺎ ﻣﻨﺤـﺼﺮ ﺑـﻪ ﯾـﮏ‬
‫دوره ﺧﺎﺻﻰ ﺑﻮده اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ ﻧﻘﺶ اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ و ﺧﺪﻣﺎﺗﻰ ﺳـﺎدات ﻣـﻰﺑﺎﺷـﺪ اﯾـﻦ ﺗﻌـﺎﺑﯿﺮ‪،‬‬
‫ﻋﻼوه ﺑﻪ داﺷﺘﻦ ﺑﺎر ﻋﺎﻃﻔﻰ و ﻣﺤﺒ‪‬ﺖ ﺷﺪﯾﺪ ﺟﺰو ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺤﻠﻰ ﻣـﺮدم ﮔﺮدﯾـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨـﯿﻦ در ﻫـﺮ‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻪ اى از اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﺻﻄﻼح ﺧﺎﺻﻰ در ﻣﻮارد ﻫﺮﯾﮏ از اﯾﻦ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑـﺮده ﻣـﻰﺷـﻮد‪ ،‬ﻣـﺜﻼً در‬
‫وﻻﯾﺎت ﻣﺸﺮﻗﻰ و ﺟﻨﻮﺑﻰ )ﮐُﻨﺮ‪ ،‬ﻧﻨﮕﺮﻫﺎر‪ ،‬ﭘﮑﺘﯿﺎ‪ ،‬ﻟﻮﮔﺮ و‪» (...‬ﭘﺎﭼﺎ« و »ﭘﺎدﺷﺎه« در ﻗﻨـﺪﻫﺎر »ﺷـﺎه ﺻـﺎﺣﺐ«‬
‫در ﮐﺎﺑﻞ »آﻏﺎﺻـﺎﺣﺐ« و »ﻣﯿـﺮ« در وﻻﯾـﺎت ﺷـﻤﺎل »ﭘﯿـﺮ« در ﻣﻨـﺎﻃﻖ ﻣﺮﮐـﺰى »ﺳـﯿﺪ ﭘﯿـﺮ« و »ﭘﯿـﺮزاده« و‬
‫»آﻗﺎﺻﺎﺣﺐ« در ﻫﺮات »آﻗﺎﺳﯿﺪ« و »آﻏﺎﺟﺎن« و‪ ...‬ﮔﻮﯾﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺳﺎدات ﺷﺎخ و ﺑﺮگ ﺷﺠﺮه ﻃﯿﺒﻪ‬

‫درﺧﺖ ﭘﺮ ﺑﺮگ و ﺑﺎر رﺳﺎﻟﺖ و وﻻﯾـﺖ ﮐـﻪ در ﻗـﺮآن از آن ﺑـﻪ »ﺷـﺠﺮه ﻃﯿﺒـﻪ« ﯾـﺎد ﺷـﺪه اﺳـﺖ ﺗﺤﻘـﻖ‬
‫ﻋﯿﻨﯽ»ﮐﻮﺛﺮ« اﺳﺖ و ﻧﺴﻞ ﭘﺮ ﺧﯿﺮ و ﺑﺮﮐﺖ ﺣﻀﺮت رﺳﻮل ﻫﻤﻪ ﺟﺎ و در ﻫﻤﻪ زﻣﺎﻧﻬﺎ ﮔﻮاه ﺻﺪق اﯾﻦ آﯾـﻪ‬
‫و اﻣﺘﺪاد و ﺟﻮدي ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﺳﺖ ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﺴﻞ ﭘﺮ ﺑﺮﮐﺖ از ﺗﻼﻗﯽ دو درﯾﺎي ﻋﻠﻮي و ﻓـﺎﻃﻤﯽ ازدﯾـﺎد ﯾﺎﻓـﺖ و‬
‫ﺷﺮق و ﻏﺮب ﺟﻬﺎن را ﻓﺮا ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﺳﺎدات ﻫﺎﺷﻤﯽ ﺷﺎخ و ﺑﺮگ آن ﺷﺠﺮه ﻃﯿﺒﻪ اﻧﺪ ﮐﻪ »آل ﻋﻠﯽ« ﺑﺮ ﺗﺎرك آﻧﺎن ﻣﯽ درﺧﺸﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺎداﺗﯽ ﮐﻪ ﻓﺮزﻧﺪان ﻋﻠﯽ و ﻓﺎﻃﻤﻪ ﻋﻠﯿﻢ اﻟﺴﻼم اﻧﺪ در ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﭘﺮاﮐﻨﺪه اﻧﺪ و ﺑـﻪ ﻣﯿﻠﯿﻮﻧﻬـﺎ ﻧﻔـﺮ‬
‫ﻣﯽ رﺳﻨﺪ‪ .‬ﺳﺎدات ﮐﺸﻮر ﻣﻐﺮب ﻋﻠﻮي اﻧﺪ و ﺳﻠﺴﻠﻪ ادرﯾﺴﯿﺎن ﮐﻪ آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻧﯿـﺰ رﺳـﯿﺪﻧﺪ از ﻧـﺴﻞ‬
‫ادرﯾﺲ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ از ﻧﻮادﮔﺎن ﻧﻔﺲ زﮐﯿﻪ اﻧﺪ‪ .‬ﺧﺎﻧﺪاﻧﻬﺎي »اﻟﻌﻠﻮي« ﻧﯿﺰ در آﻧﺠﺎ ﻓﺮاواﻧﻨﺪ‪ .‬در اﻧﺪوﻧﺰي ﻫﻢ‬
‫ﺧﺎﻧﺪاﻧﻬﺎي ﺑﺰرﮔﯽ ﺑﺎ ﻋﻨﻮان » ﻋﻠﻮﯾﻬﺎ« ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﯽ ﺑﺮﻧﺪ ﮐﻪ ﺳﯿﺪﻧﺪ و ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﺧﻮﺑﯽ در آن ﮐﺸﻮر دارﻧـﺪ و‬
‫از اﻋﻘﺎب ﻋﻠﯽ ﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ ﻋﺮﯾـﻀﯽ اﻧـﺪ و از ﺣـﻀﺮﻣﻮت ﺑـﻪ آﻧﺠـﺎ ﻫﺠـﺮت ﮐـﺮده اﻧـﺪ و ﺳـﺎدات ﯾﻤـﻦ از‬
‫ﻓﺮزﻧﺪان اﻣﺎم ﺣﺴﻦ و اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ و اﻏﻠﺐ زﯾﺪي ﻣﺬﻫﺐ اﻧﺪ‪ .‬ﺳﺎدات ﻋﺮاق ﻧﯿﺰ ﮐﻪ ﺧﺎﻧﺪاﻧﻬﺎ ي رﯾﺸﻪ دار و‬
‫ﺑﺰرﮔﻨﺪ ﺑﯿﺸﺘﺮ در ﺷﻬﺮﻫﺎي ﺑﻐﺪاد‪ ،‬ﻧﺠﻒ‪ ،‬ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ﮐﺎﻇﻤﯿﻦ‪ ،‬ﺣﻠﻪ‪ ،‬ﺑﺼﺮه و ﺳﺎﻣﺮا زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺷﺮﻓﺎي‬
‫ﻣﮑﻪ ﮐﻪ ﺑﯿﺶ از ﻫﺰار ﺳﺎل در اﯾﻦ ﺷﻬﺮﻧﺪ از اوﻻد اﻣﺎم ﻣﺠﺘﺒﯽ ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴﻼم اﻧﺪ‪ .‬در ﻣﺪﯾﻨﻪ و ﯾﻨﺒﻊ و ﺟﺎﻫﺎي‬
‫دﯾﮕﺮ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﻫﻢ ﺧﺎﻧﺪاﻧﻬﺎي ﺳﺎدات ﻓﺮاواﻧﻨـﺪ‪ .‬در ﻣـﺼﺮ ﺧﺎﻧـﺪاﻧﻬﺎي ﻧﻘﯿﺒـﺎن وﻣـﺸﺎﯾﺦ ﻃﺮﯾﻘـﺖ و ﻃﺎﯾﻔـﻪ‬
‫ﺟﻌﺎﻓﺮه از ﺳﺎداﺗﻨﺪ و ﻓﺎﻃﻤﯿﺎن ﻣﺼﺮ ﺧﻮد را از ﻓﺮزﻧﺪان ﺣﻀﺮت زﻫﺮا ﻣﯽ داﻧﻨﺪ‪ .‬در ﺳﻮدان ﻧﯿﺰ ﺗﯿﺮه ﻫـﺎﯾﯽ‬
‫از ﺳﺎدات ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﯽ ﺑﺮﻧﺪ ﮐﻪ ﺳﻠﺴﻠﻪ »ﻣﯿﺮﻏﻨﯽ« از آﻧﺎن اﺳﺖ ‪ .‬در اﻓﻐﺎﻧـﺴﺘﺎن وآﺳـﯿﺎي ﻣﯿﺎﻧـﻪ و ﺗﺮﮐﯿـﻪ ﻧﯿـﺰ‬
‫ﺧﺎﻧﺪاﻧﻬﺎي ﺳﺎدات ﻓﺮاواﻧﻨﺪ‪ .‬در ﺷﺒﻪ ﻗﺎره ﻫﻨﺪ ﻧﯿﺰ ﺧﺎﻧﺪاﻧﻬﺎي ﺳﯿﺪ ﺑﺴﯿﺎرﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﯿﺮ ﺣﺎﻣﺪ ﺣـﺴﯿﻦ )ﺻـﺎﺣﺐ‬
‫ﻋﺒﻘﺎت(از آﻧﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺎدات ﺣﺴﯿﻨﯽ ﻫﻨﺪ از ﻧﺴﻞ اﻣﺎم ﺳﺠﺎد ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴﻼم اﻧﺪ‪ .‬ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻫﺎي ﺳﺎدات رﺿﻮي‬
‫و ﻧﻘﻮي ﻫﻢ در ﻫﻨﺪ و ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن ﻓﺮاواﻧﻨﺪو در ﺷﻬﺮ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﭘﺮاﮐﻨﺪه اﻧﺪ‪ .‬در ﭼﯿﻦ و ﯾﻮﻧـﺎن ﻫـﻢ ﻧـﺸﺎﻧﻪ‬
‫ﻫﺎﯾﯽ از ﺧﺎﻧﺪاﻧﻬﺎي ﺳﯿﺪ دﯾﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬در اﯾﺮان ﻧﯿﺰ ﻣﯿﻠﯿﻮﻧﻬﺎ ﺳﯿﺪ وﺟﻮد دارد و ﻫﯿﭻ ﺷﻬﺮ و دﻫﯽ ﻧﯿـﺴﺖ‬
 ‫ﮐﻮﺛﺮ اﻟﻨﺒﯽ )ﭘﮋوﻫﺸﯽ در ﺗﺎرﯾﺦ ﺳﺎدات اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن( ‪18 ...........................................‬‬
‫ﻣﮕﺮ آﻧﮑﻪ ﺷﺎﺧﻪ اي از اﯾﻦ درﺧﺖ ﺳﯿﺎدت در آﻧﺠﺎ ﺳﺎﯾﻪ اﻓﮑﻦ اﺳـﺖ و ﻓﺎﻣﯿﻠﻬـﺎي ﺣـﺴﯿﻨﯽ‪ ،‬ﻃﺒﺎﻃﺒـﺎﯾﯽ‪،‬‬
‫ﻣﻮﺳﻮي‪ ،‬ﻋﻠﻮي‪ ،‬رﺿﻮي‪ ،‬ﺑﻄﺤﺎﯾﯽ‪ ،‬ﻫﺎﺷﻤﯽ‪ ،‬ﮐﺎﻇﻤﯽ و ﺧﺎﻧﺪاﻧﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﭘﯿـﺸﻮﻧﺪ»ﻣﯿـﺮ«آﻏـﺎز ﻣـﯽ ﺷـﻮد‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺳﺎدات اﺧﻮان ﺟﺰاﯾﺮي اﻣﺎﻣﯽ ﺑﺮﻗﻌﯽ و‪...‬اﻋﻠﺐ از ﺳﺎداﺗﻨﺪ‪..‬‬
‫اﯾﻦ ﻧﺴﻞ ﮔﺴﺘﺮده و ﺑﺎ ﺑﺮﮐﺖ ﺗﺤﻘﻖ و ﻋﺪه اﻟﻬﯽ در ﻗﺮآن اﺳـﺖ ﮐـﻪ ‪» :‬اﻧـﺎ اﻋﻄﯿﻨـﺎك اﻟﮑـﻮﺛﺮ« و ﺑـﻪ‬
‫ﺑﺮﮐﺖ اﯾﻦ ﮐﻮﺛﺮ ﺗﺒﺎر رﺳﺎﻟﺖ وﻧـﺴﻞ وﻻﯾـﺖ ﺗـﺪاوم و ﮔـﺴﺘﺮش ﯾﺎﻓﺘـﻪ و ﺷﺨـﺼﯿﺘﻬﺎي ﺑﺰرﮔـﯽ در ﻃـﻮل‬
‫ﻗﺮﻧﻬﺎي ﻣﺘﻮاﻟﯽ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺷﯿﻌﻪ و ﻣﻌﺎرف ﻏﺪﯾﺮ و اﻫﻞ ﺑﯿﺖ را ﺣﻔﻆ ﮐﺮده اﻧﺪ ‪1‬‬
‫‪.‬‬

‫ﭼﺮا ﻋﻤﺎﻣﻪى ﺳﯿﺎه وﺷﺎل وﮐﻼه ﺳﺒﺰ؟‬

‫اﻣﺮوزه ﻫﻤﺎن ﻃﻮرى ﮐﻪ ﻣﻰداﻧﯿﻢ ﻋﻠﻤﺎى دﯾﻨﻰ ﺳﺎدات از ﻋﻤﺎﻣﻪى ﺳﯿﺎه و ﻋﻮام اﯾﻦ ﻃﺎﯾﻔﻪ اﻏﻠﺐ از ﺷﺎل و‬
‫ﮐﻼه ﺳﺒﺰ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻰﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻮﯾﮋه ﻧﻮع ﺧﺎﺻﯽ از رﻧﮓ ﺳﺒﺰ ﮐﻪ ﺑﻪ رﻧﮓ ﺳﺒﺰ ﺳﯿ‪‬ﺪى ﻣﻌﺮوف ﺷﺪه اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﺷﺎﯾﺪﺑﺪان دﻟﯿﻞ ﮐﻪ رﻧﮓ ﺳﺒﺰ ﻫﻤﺎﻧﺎ رﻧﮓ ﭘﺮﭼﻢ اﺳﻼم اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻃﺎﯾﻔﻪ ﺧﻮد را ﻣﺘﻮﻟﯿﺎن آن ﻣﻰداﻧﻨـﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻋﻼوه رﻧﮓ ﺳﺒﺰ ﻣﺎﯾﻪى آراﻣﺶ‪ ،‬ﻧﺸﺎط‪ ،‬ﺟﺮﯾﺎن رﺷﺪ وﺑﺎﻟﻨﺪﮔﻰ‪ ،‬ﺣﯿﺎت و ﺣﺴﻦ ﻧﯿ‪‬ﺖ ﻣﻰﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﮐـﺎﻓﻰ‬
‫اﺳﺖ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ ﮐﻪ‪ ،‬رﻧﮓ ﺳﺒﺰ رﻧﮓ ﺑﻬﺎرى اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺎ ﺟﺎى ﮐﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﺋﻤﻪى اﻃﻬﺎر‬
‫)ع(‬

‫ﻋﻤﻮﻣﺎ از ﻋﻤﺎﻣﻪﻫﺎﯾﻰ ﺑﻪ رﻧﮓ ﺳﺒﺰ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻰﮐﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬آﻧﺎن دو ﺳﺮ ﻋﻤﺎﻣﻪ را آزاد ﮔﺬارده‪ ،‬ﯾﮏ ﺳﺮ آن‬
‫را ﺑﻪ ﻃﺮف ﺟﻠﻮ ﺳﯿﻨﻪ و ﺳﺮ دﯾﮕﺮ را ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﭘﺸﺖ ﺷﺎﻧﻪ ﻣﻰاﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑـﻪ اﯾـﻦ ﺣﺎﻟـﺖ »ﺣﻤﺎﯾـﻞ«ﮔﻔﺘـﻪ‬
‫ﻣﻰﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺣﻀﺮت ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ اﮐﺮم ﻣﻘﯿﺪ ﺑﻪ اﺳﺘﻔﺎده از رﻧﮓ ﺧﺎﺻﻰ در ﻣﻮرد ﻋﻤﺎﻣﻪ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪،‬‬
‫)ص(‬

‫ﭼﻨﺎن ﮐﻪ »ﻋﻼﻣﻪى ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﯾﻰ « در ﮐﺘﺎب »ﺳﻨﻦ اﻟﻨﺒﻰ« ﻣﻰﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬آن ﺣﻀﺮت از ﺳﻪ ﻧﻮع رﻧﮓ‪ ،‬ﺳـﺒﺰ‪،‬‬
‫)ره(‬

‫ﺳﯿﺎه و ﺳﻔﯿﺪ ﺑﺮاى ﻋﻤﺎﻣﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻰﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ«‪ .‬آن ﺣﻀﺮت در ﺣﺎﻻت وﻏﺰوات و ﺷﺮاﯾﻂ ﺧﺎص از‬
‫ﻫﺮ ﯾﮏ از اﯾﻦ رﻧﮓﻫﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻰﮐﺮده اﺳﺖ؛ ﻣﺜﻼً در ﺟﺮﯾﺎن ﻓﺘﺢ ﻣﮑﻪ ﻋﻤﺎﻣﻪى ﺳـﯿﺎه ﺑـﻪ ﺳـﺮ ﻣﺒـﺎرك‬
‫ﭘﯿﭽﯿﺪه ﺑﻮده‪ ،‬در ﺟﻨﮓ ﺧﻨﺪق ﻋﻤﺎﻣﻪى ﺳﺒﺰ ﺑﺮ ﺳﺮ داﺷﺘﻪ‪ ،‬و در روز ﻏـﺪﯾﺮ ﺧـﻢ ﻋﻤﺎﻣـﻪى ﺳـﻔﯿﺪ ﺑـﻪ ﺳـﺮ‬
‫ﻣﺒﺎرك ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮده‪ .‬ﺳﯿﻪ ﭘﻮﺷﻰ ﺳﺎدات دراﺑﺘﺪا از ﻫﻤﺎن ﻓﺮداى روز واﻗﻌﻪى ﮐﺮﺑﻼ ﺷﺮوع ﺷـﺪه و ﺗـﺎﻫﻨﻮز‬
‫اداﻣﻪ دارد‪ ،‬ﮔﺮﭼﻪ اﻣﺎم ﺳﺠﺎد ﺑﻪ ﻣﺨﺘﺎر اﺑﻦ اﺑﻮ ﻋﺒﯿﺪهى ﺛﻘﻔﻰ دﻋﺎء ﺧﯿﺮ ﻓﺮﻣـﻮده وﮔﻔﺘـﻪ اﺳـﺖ ﮐـﻪ »او‬
‫)ع(‬

‫ﻟﺒﺎسﻫﺎى ﺳﯿﺎه را ازﺗﻦ ﻣﺎ در آورد« ﻟﮑﻦ ﻣﻌﻨﻰ اش اﯾﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ اﻧﺘﻘﺎم ﺧﻮنﻫﺎى ﺷﻬﺪاى ﮐﺮﺑﻼ ﮔﺮﻓﺘـﻪ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻮن در دﻋﺎى ﻧُﺪﺑﻪ داﯾﻤﺎ ﻣﻰ ﺧﻮاﻧﯿﻢ ﮐـﻪ‪» :‬اَﯾ‪‬ـﻦَ اﻟﻄّﺎﻟ‪‬ـﺐ‪ ‬ﺑِـﺪ‪‬مِاﻟْﻤ‪‬ﻘْﺘُـﻮلِ ﺑِﮑَـﺮْﺑ‪‬ﻼء‪ «‬اﺳـﺘﻔﺎدهى‬
‫ﮔﺴﺘﺮده از رﻧﮓ ﺳﯿﺎه در دوران ﻣﺒﺎرزات ﺑﻨﻰ ﻋﺒﺎس ﺑﺮ ﺿﺪ ﺧﻠﻔﺎى اﻣﻮى ﺑـﺎ ﻫﻤـﯿﻦ ﺷـﻌﺎر »اﻧﺘﻘـﺎم ﺧـﻮن‬
‫ﺷﻬﺪاى ﮐﺮﺑﻼ« ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬آﻧﺎن ﮐﻪ ﻓﺮزﻧـﺪان ﻋﺒـﺎس اﺑـﻦ ﻋﺒـﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ )ﻋﻤـﻮى ﺣـﻀﺮت ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ و‬

‫‪ .‬ﻫﻔﺘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﺳﺨﻦ ﺟﺪﯾﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪23 /66‬ﺣﻮت ‪ 1388‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻏﺪﯾﺮ‪.‬‬
‫‪1‬‬
 ‫ﮐﻮﺛﺮ اﻟﻨﺒﯽ )ﭘﮋوﻫﺸﯽ در ﺗﺎرﯾﺦ ﺳﺎدات اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن( ‪19 ...........................................‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻰ)ع(( ﺑﻮدﻧﺪ ادﻋﺎ داﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ رﺳﻢ ﻋﺰادارى ﭘﺴﺮﻋﻤﻮﻫﺎى ﺧﻮد ﺑـﺮاى ﺷـﻬﺪاى ﮐـﺮﺑﻼ ﺳـﯿﺎه‬
‫ﻣﻰﭘﻮﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ اﻧﺘﻘﺎم ﺧﻮن آﻧﺎن را ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ‪ ،‬درآن ﻣﻮﻗﻊ رﻧﮓ ﺳﯿﺎه در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﯾﮏ ﻋﻼﻣـﺖ ﺳﯿﺎﺳـﻰ ﺷـﺪ‪.‬‬
‫ازآن ﺟﺎ ﮐﻪ ﻣﺒﺎرزات ﺑﻨﻰ اﻣﯿﻪ و ﺑﻨﻰ ﻋﺒﺎس ﻃﻮﻻﻧﻰ ﮔﺸﺖ و ﺣﺪود ﻧﯿﻢ ﻗﺮن ﺑﻪ درازا ﮐﺸﯿﺪ‪ ،‬رﻧﮓ ﺳـﯿﺎه‬
‫ﺗﺜﺒﯿﺖ ﺷﺪ ‪1‬‬
‫‪.‬‬ ‫ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﻓﺮﻫﻨﮓ در ﺑﯿﻦ ﻫﺮ دو ﺗﯿﺮهى ﺳﺎدات »ﻋﺒﺎﺳﻰ« و »ﻋﻠﻮى«‬

‫اﻧﺘﺸﺎر ﺳﺎدات در ﺟﻬﺎن‬

‫‪‬ﺪ‬ ‫ﯿ‬
‫ﻫﺎى » « وﺟﻮد دارﻧـﺪ ﮐـﻪ در ﻃـﻰ ﻗـﺮون‬ ‫ﺳ‬ ‫ﺧﺎﻧﻮاده‬ ‫ﮐﻤﺎﺑﯿﺶ‬ ‫اﺳﻼﻣﻰ‬ ‫ﮐﺸﻮر‬ ‫ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ در ﺗﻤﺎم ﭘﻨﺠﺎه وﭼﻨﺪ‬
‫ﻣﺘﻤﺎدى در آن ﺟﺎ ﺳﮑﻮﻧﺖ ﮔﺰﯾﺪهاﻧﺪ؛ ﻟﮑﻦ از ﻧﻈﺮ ﮐﻤﯿﺖ ﻣﻰﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﺟﻤﻌﯿـﺖ ﺳـﺎدات‬
‫در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ در ﺣﻮزهى ﺟﻨﻮب آﺳﯿﺎ ﺷﺎﻣﻞ ﮐﺸﻮرﻫﺎى اﯾﺮان‪ ،‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن‪ ،‬ﮐﺸﻤﯿﺮ وﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن‬
‫زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻰﮐﻨﻨﺪ؛ در ﻫﻤﯿﻦ ﺣﺎل ﮐﺸﻮرﻫﺎى ﻋﺮﺑﻰ ﺷﺎﻣﻞ ﻋﺮاق ـ ﺳﻮرﯾﻪ ـ ﻟﺒﻨﺎن ـ ﻣـﺼﺮ ـ وﺳﺮاﺳـﺮ ﺣـﻮزة‬
‫ﺷﺒﻪ ﺟﺰﯾﺮهى ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن در ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﻌﺪى ﻗـﺮار دارﻧـﺪ؛ آﻣـﺎر دﻗﯿﻘـﻰ از ﺗﻌـﺪاد ﻧﻔـﻮس ﺳـﺎدات در دﺳـﺖ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ ﭼﻨﯿﻦ آﻣـﺎرى اﺻـﻼً ﺗﻬﯿـﻪ وﺗﻨﻈـﯿﻢ ﻧـﺸﺪه اﺳـﺖ‪ .‬ﮔﻔﺘـﻪ ﻣـﻰﺷـﻮد ﮐـﻪ ﺟﻤﻌﯿـﺖ ﺳـﺎدات در‬
‫ﮐﺸﻮرﻣﺼﺮ ﺣـﺪود ﻫـﺸﺖ ﻣﯿﻠﯿـﻮن ﻧﻔـﺮ‪ ،‬در ﻋـﺮاق ﺑـﯿﺶ از ﯾـﮏ ﻣﯿﻠﯿـﻮن‪ ،‬در ﻣـﺮاﮐﺶ ﭘـﻨﺞ ﻣﯿﻠﯿـﻮن‪ ،‬در‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬اﯾﺮان‪ ،‬اﻧﺪوﻧﺰﯾﺎ‪ ،‬ﺑﺮوﻧﺌﻰ‪ ،‬ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻣﺎﻟﺰﯾﺎ‪ ،‬ﯾﻤﻦ و ﻫﻨـﺪ ﻧﺰدﯾـﮏ ﺑﯿـﺴﺖ و ﺳـﻪ ﻣﯿﻠﯿـﻮن ﻧﻔـﺮ ﻣـﻰ‬
‫رﺳﻨﺪ‪ .‬درﺑﯿﻦ آنﻫﺎ ﻋﻠﻤﺎ و ﻣﺮاﺟﻊ دﯾﻨﻰ‪ ،‬اﻣﺮاء و وزراء دوﻟﺘﻰ‪ ،‬اﻓﺮاد وﺷﺨﺼﯿﺖﻫﺎى ﺑﺮﺟﺴﺘﻪى اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ‬
‫‪2‬‬
‫وﺟﻮددارﻧﺪ‪.‬‬
‫‪» :‬ﺳﺎدات در ﻋﺮاق ﺑﻪ‬ ‫ﻧﻮﯾﺴﺪ‬ ‫راﺟﻊ ﺑﻪ آﻣﺎر ﺳﺎدات در ﺟﻬﺎن ﻣﻰ‬
‫آﯾﺖ اﻟﻠّﻪ ﻓﻘﯿﺪ ﺳﯿ‪‬ﺪ ﻣﺤﻤﺪﮐﺎﻇﻢ ﻗﺰﯾﻨﻰ)ره(‬

‫ﯾﮏ ﻣﯿﻠﯿﻮن ﻧﻔﺮ‪ ،‬در اﯾﺮان ﺑﻪ ﺳﻪ ﻣﯿﻠﯿﻮن ﻧﻔﺮ‪ ،‬در ﻣﺮاﮐﺶ و ﻣﻐﺮب ﻋﺮﺑﻰ ﺑﻪ ﭘﻨﺞ ﻣﯿﻠﯿـﻮن ﻧﻔـﺮ‪ ،‬در اﻟﺠﺰاﯾـﺮ‬
‫وﺗﻮﻧﺲ وﻟﯿﺒﻰ ﻧﯿﺰ ﻫﻤﯿﻨﮕﻮﻧﻪ‪ ،‬در ﮐﺸﻮرﻫﺎى اردن‪ ،‬ﺳﻮرﯾ‪‬ﻪ‪ ،‬ﻟﺒﻨﺎن‪ ،‬ﺳﻮدان وﮐﺸﻮرﻫﺎى ﺧﻠﯿﺞ و ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺑﻪ‬
‫ﻣﯿﻠﯿﻮن ﻫﺎﻧﻔﺮ‪ ،‬درﯾﻤﻦ‪ ،‬ﻫﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن‪ ،‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن وﺟﺰاﺋﺮ اﻧﺪوﻧﺰﯾﺎ‪ ،‬در ﺣﺪود ﺑﯿﺴﺖ ﻣﯿﻠﯿﻮن ﻧﻔﺮ ﻣﻰرﺳـﻨﺪ‪.‬‬
‫درﺣﻘﯿﻘــﺖ ﻫــﯿﭻ ﮐــﺸﻮرى درﺟﻬــﺎن ﻧﯿــﺴﺖ ﮐــﻪ در آن از اﯾــﻦ ﺳﻠــﺴﻠﻪى ﻃﯿﺒــﻪ ﺣــﻀﻮر ﻧﺪاﺷــﺘﻪ ﺑﺎﺷــﺪ‪.‬‬
‫ﻣﯿﻠﯿﻮن ﻧﻔﺮﻣﻰ رﺳﺎﻧﺪ ‪3‬‬
‫‪.‬‬ ‫ﺗﺨﻤﯿﻦﻫﺎى ﻣﻮﺟﻮد ﺷﻤﺎر آﻧﺎن را ﺑﻪ ﺑﯿﺶ از ﺳﻰ و ﭘﻨﺞ )‪(35‬‬
‫آﯾﺖ اﻟﻠّﻪ ﺷﯿﺦ ﻣﺤﻤﺪ واﻋﻆ زاده ﺧﺮاﺳﺎﻧﻰ رﺋﯿﺲ ﻣﺠﻤﻊ ﺗﻘﺮﯾﺐ ﻣﺬاﻫﺐ اﺳﻼﻣﻰ راﺟﻊ ﺑﻪ ﻧﻔﻮس ﺗﻘﺮﯾﺒـﻰ‬
‫ﺳﺎدات ﻣﻰﻧﻮﯾﺴﺪ‪» :‬در ﺣﺪود ﭼﻬﻞ و اﻧﺪى ﺳﺎل ﻗﺒﻞ از اﯾﻦ ﯾﮑﻰ از »ﺳـﺎدات ﻣـﺸﻬﺪ« در ﺻـﺪد اﺣـﺼﺎء‬

‫‪ . 1‬آﻓﺘﺎب ﮐﺎﻣﻔﯿﺮوز‪ ،‬ﺻﺺ ‪ 62‬ـ ‪ 63‬ﺳﯿ‪‬ﺪﻣﺤﻤﺪ رﺿﺎ ﻋﻠﻮى ‪.‬‬

‫‪ .2‬ﻓﺎﻃﻤﮥ اﻟﺰﻫﺮاء‪ ،‬ﺻﺺ ‪.77-78‬‬
‫از وﻻدت ﺗﺎﺷﻬﺎدت‪ ،‬ﺻﺺ ‪ 118‬ـ ‪. 119‬‬
‫)س(‬
‫‪ .3‬ﻓﺎﻃﻤﻪ‬
 ‫ﮐﻮﺛﺮ اﻟﻨﺒﯽ )ﭘﮋوﻫﺸﯽ در ﺗﺎرﯾﺦ ﺳﺎدات اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن( ‪20 ...........................................‬‬

‫ﺳﺎدات و اﺣﯿﺎء رﺳﻢ ﻧﻘﺎﺑﺖ ﺑﺮآﻣﺪه ﺑﻮد و اﺣﺘﻤﺎﻻً ﻣﺎﯾﻞ ﺑﻮد ﺧﻮدش »ﻧﻘﯿﺐ اﻟﻨﻘﺒﺎء« ﺷﻮد‪ .‬در آن ﻫﻨﮕﺎم از‬
‫او و دﯾﮕﺮان ﺷﻨﯿﺪم ﺗﻌﺪادى ﻧﻔﻮس ﺳﺎدات در ﺟﻬﺎن ﺑﻪ ﺷﺼﺖ )‪ (60‬ﻣﯿﻠﯿﻮن ﻣﻰرﺳﻨﺪ‪ 1«.‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﯾـﺸﺎن‬
‫در اداﻣﻪ ﻣﻄﻠﺐ ﻣﻰاﻓﺰاﯾﺪ‪» :‬در ﺳﻤﯿﻨﺎر ﻣﺠﻤﻊ اﻫﻞ ﺑﯿﺖ )ﺳﺎل ‪ 1379‬ه ش( در ﻣﮑﻪ ﻣﮑﺮﻣﻪ ﺑﺮﮔـﺰار ﺷـﺪ‬
‫)ع(‬

‫راﺟﻊ ﺑﻪ ﺗﺠﺪﯾﺪ »ﻧﻘﺎﺑﺖ ﺳﺎدات« ﭘﺸﻨﻬﺎد ﻧﻤﻮدم ﮐﻪ در ﻗﻄﻌﻨﺎﻣﮥ آن ﺳﻤﯿﻨﺎر ﻧﯿﺰ ذﮐـﺮ ﺷـﺪه اﺳـﺖ ﮐـﻪ اﯾـﻦ‬
‫ﺳﻨّﺖ از ﯾﺎد رﻓﺘﻪ »ﻧﻘﺎﺑﺖ ﺳﺎدات« اﺣﯿﺎء ﮔـﺮدد‪ .‬اﯾـﻦ ﻋﻤـﻞ در ﺟﻬـﺎن ﺑـﺴﯿﺎر ﺟﺎذﺑـﻪ دارد و ﺑـﺪﯾﻦ وﺳـﯿﻠﻪ‬
‫ﻣﻰﺗﻮان ﺑﺎﮐﻠﯿﻪى ﺧﺎﻧﺪان ﺳﺎدات در ﺟﻬﺎن راﺑﻄﻪ ﺑﺮ ﻗﺮار ﮐﺮد و از اﯾﻦ راه اﺳﻼم را روح و ﺻﻔﺎى دﯾﮕـﺮ‬
‫ﺑﺨﺸﯿﺪ‪.‬‬
‫ﺧﺼﻢ ﺳﯿﺎه روى ﺗﻮ ﺑﻰ ﺣﺎﺻﻞ و ﺧﺠﻞ‪2‬‬
‫آﺛﺎر اﻗﺘﺪار ﺗﻮ ﺗﺎ ﺣﺸﺮ ﻣﺘﺼﻞ‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﺣﺘﻢ در اﺳﻼم و ﺷﺎﯾﺪ ﭘﯿﺶ از اﺳﻼم‪ ،‬ﺣﺘﻰ در ﺗﯿﺮهﻫﺎى دوازده ﮔﺎﻧﻪ ﺑﻨﻰ اﺳﺮاﺋﯿﻞ‪ ،‬ﺧﺎﻧﺪاﻧﻰ ﺑﻪ اﯾﻦ‬
‫ﮔﺴﺘﺮش و اﯾﻦ ﺣﺠﻢ ﺿﺨﯿﻢ از ﻟﺤﺎظ ﮐﻤﻰ وﮐﯿﻔﻰ ﮐﻪ در ﺧﺎﻧﺪان ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ﺑﻪ وﺿﻮح دﯾﺪه ﻣﻰﺷﻮدﺳﺎﺑﻘﻪ‬
‫‪3‬‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫آﯾﺎ ﺑﺎ اﯾﻦ وﺻﻒ در »ﮐﻮﺛﺮ« ﺑﻮدن ﻓﺎﻃﻤﻪ و ذرﯾ‪‬ﻪ او ﺟﺎى ﺗﺮدﯾﺪ ﻫﺴﺖ؟ اﯾﻦ ﮔﺴﺘﺮدﮔﻰ از ﻟﺤﺎظ ﮐﻤﯿـﺖ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ ﺑﻠﮑﻪ از ﻟﺤﺎظ ﮐﯿﻔﯿﺖ ﻧﯿﺰ ﻓﺮزﻧﺪان ﻓﺎﻃﻤﻪ وﻋﻠﻰ »ﮐﻮﺛﺮ« ﺑﻮدهاﻧﺪ وﺷﺨﺼﯿﺖﻫﺎى ﺑﻰ ﺷـﻤﺎرى را ﺑـﻪ‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺗﺤﻮﯾﻞ دادهاﻧﺪ واﯾﻦ ﺧﻮد ﯾﮑﻰ از اﺧﺒﺎر ﻏﯿﺒﻰ ﻗﺮآن و از وﺟﻮه اﻋﺠﺎز اﯾﻦ ﮐﺘﺎب آﺳﻤﺎﻧﻰ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ اﯾﻦ ﮐﻪ ذرﯾ‪‬ﻪى ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ در ﻃﻮل ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﻨﻰ اﻣﯿﻪ و ﺑﻨـﻰ ﻋﺒـﺎس ﻣﻘﺘـﻮل وﺷـﻬﯿﺪ‬
‫ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺘﻰ ﮔﺎﻫﻰ ﺑﻪ ﺻﻮرت دﺳﺘﻪ ﺟﻤﻌﻰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﺸﺘﺎر ﺑﻨﻰ اﻟﺤﺴﻦ ﺑﻪ اﻣـﺮ ﻣﻨـﺼﻮر دواﻧﯿﻘـﻰ وﺧﺎﻧـﺪان‬
‫ﻓﺎﻃﻤﯿﯿﻦ ﻣﺼﺮ ﭘﺲ از ﺳﯿﻄﺮه ﺻﻼح اﻟﺪﯾﻦ اﯾﻮﺑﻰ ﺑﺮ ﻣـﺼﺮ‪ ،‬ﮐـﻪ ﻫﻤـﻪ را در ﻗـﺼﺮى زﻧـﺪاﻧﻰ ﮐـﺮد ﺗﺎﻫﻤـﻪ‬
‫‪4‬‬
‫ﻣﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﭘﯿﺸﻮاﯾﻰ ﺳﺎدات در ﻣﺬاﻫﺐ اﺳﻼﻣﻰ‬

‫ﻣﺬاﻫﺐ اﺳﻼﻣﻰ ﺑﻪ رﻏﻢ ﺑﺮﺧﻰ ﻣﻈﺎﻫﺮاﻓﺘﺮاقآﻣﯿﺰ‪ ،‬درﺣﻘﯿﻘـﺖ داراى اﺻـﻮل وﻣﺒـﺎﻧﻰ ﻣـﺸﺘﺮك ﻓﺮاواﻧـﻰ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﺗﺄﮐﯿﺪ ﺑﺮ روى آن ﻣﻰﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻮﺟﺒﺎت ﺗﻘﺮﯾﺐ ﺑﯿﻦ ﻣﺬاﻫﺐ را ﻓﺮاﻫﻢ آورد‪ ،‬از ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﻰ‬
‫ﮐﻪ ﻫﻤﻪى ﻓﺮق و ﻣﺬاﻫﺐ اﺳﻼﻣﻰ در ﻣﻮرد آن اﺗﻔﺎق دارﻧﺪ »اﻫﻞﺑﯿـﺖ« اﺳـﺖ‪ .‬ﻣﻬـﺎﺟﺮت ﺧﺎﻧـﺪان ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ‬

‫‪ .1‬ﺟﺎﯾﮕﺎه اﻫﻞ ﺑﯿﺖ)ع( در ﺟﻮاﻣﻊ اﺳﻼﻣﻰ‪ ،‬روزﻧﺎﻣﻪ ﺟﻤﻬﻮرى اﺳﻼﻣﻰ‪ ،‬دوﺷﻨﺒﻪ اول ﻣﺮداد ‪ ،1380‬ص ‪ 11‬ﻣﻘﺎﻟﻪ آﯾﺖ اﻟﻠّﻪ ﺷﯿﺦ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ واﻋﻆ زاده ﺧﺮاﺳﺎﻧﻰ رﺋﯿﺲ ﻣﺠﻤﻊ ﺗﻘﺮﯾﺐ ﻣﺬاﻫﺐ ‪.‬‬
‫‪ .2‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺣﺴﯿﻨﻰ‪ ،‬ﯾﮏ ﺟﻠﺪى‪ ،‬ص ‪ 1389‬ﮐﺎﺷﻔﻰ ‪.‬‬
‫‪ .3‬ﻣﺪرك ﭘﺸﯿﻦ‪ ،‬ﭘﻨﺠﺸﻨﺒﻪ ‪ 28‬ﺗﯿﺮ ‪ ،1380‬ص ‪. 9‬‬
‫‪ .4‬ﻣﺪرك ﭘﺸﯿﻦ‪ ،‬دوﺷﻨﺒﻪ ‪ 1‬ﻣﺮداد ‪ ،1380‬ص ‪. 9‬‬
 ‫ﮐﻮﺛﺮ اﻟﻨﺒﯽ )ﭘﮋوﻫﺸﯽ در ﺗﺎرﯾﺦ ﺳﺎدات اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن( ‪21 ...........................................‬‬

‫اﺳﻼم ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﯿﻦﻫﺎى اﺳﻼﻣﻰ ﺑﻪ ﺳﺎﮐﻨﺎن ﺑﻮﻣﻰ اﯾﻦ ﻣﻨـﺎﻃﻖ اﻣﮑـﺎن داده اﺳـﺖ ﺗـﺎ ارﺗﺒـﺎط اﺟﺘﻤـﺎﻋﻰ‪،‬‬
‫)ص(‬

‫دﯾﻨﻰ و دﻧﯿﻮى ﻣﺤﮑﻢ واﺳﺘﻮار ﺑﺎ اﯾﻦ ﻃﺎﯾﻔﻪ ﺑﺮﻗﺮار ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ ارﺗﺒﺎط ﺳﺎﻟﻢ وﺳﺎزﻧﺪه ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪ ﺗﺎ‬
‫ﺳﺎدات درﻣﯿﺎن ﻣﺮدم ﺑﻪ واﺳﻄﻪى ﺧﯿﺮ و وﺳﻠﯿﻪى اﺗﺤﺎد و دوﺳﺘﻰ ﻣﺒﺪل ﮔـﺮدد‪ ،‬آن ﺳـﺎن ﮐـﻪ ﻫﺮﺣﺎﺟـﺖ‬
‫ﻣﻨﺪى ﺟﻬﺖ ﺣﻞ ﻣﺸﮑﻞ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺳﺎدات رﺟﻮع ﻣـﻰﻧﻤـﻮد‪ .‬ﻫﻤـﮥ ﻣـﺮدم اﻋـﻢ ازداﺷـﺘﻦ ﻫﺮﻧـﻮع ﻋﻘﯿـﺪهى‬
‫ﻣﺬﻫﺒﻰ ﺳﺎدات را از ﺧﻮد داﻧﺴﺘﻪ و آن را ﭘﯿﺮو ﻣﺬﻫﺐ ﺧﻮﯾﺶ ﻣﻰﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ اﯾﻦ ﺑﯿﺖ را ﺑﻪ ﻋﻨـﻮان‬
‫ﻣﺸﺖ ﻧﻤﻮﻧﻪى ﺧﺮوار دراﯾﻦ ﺟﺎ ﻣﻰآورم‪:‬‬
‫راﺳﺘﻰ ﺑﺮ ﺳﺮﮐﻮى ﺗﻮ ﻋﺠﺐ ﻏﻮﻏﺎى اﺳﺖ‬ ‫ﻫﻤﻪ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺗﻮ ﻣﺴﻠﻢ و ﺗﺮﺳﺎ وﯾﻬﻮد‬
‫اﻓﺮاد وﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎى ﺳﺎدات در ﺑﯿﻦ ﻫﻤﻪى ﻣﺬاﻫﺐ وﻓﺮق اﺳﻼﻣﻰ از اﺣﺘﺮام وﻣﻮﻗﻌﯿﺖ وﯾﮋه ﺑﺮﺧﻮر دارﻧﺪ؛‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪ از ﺳﻔﺎرشﻫﺎى ﻗﺮآﻧﻰ در ﺑـﺎرهى رﻋﺎﯾـﺖ اﺣﺘـﺮام واداء ﺣﻘـﻮق وﯾـﮋه ذوىاﻟﻘﺮﺑـﻰ)ﺳـﻮرهﻫـﺎى‪،‬‬
‫ﺷﻮرى آﯾﻪ ‪23‬؛ اﺳﺮاء آﯾﻪى ‪26‬؛ اﻧﻔﺎل آﯾﻪى ‪ (41‬ﮐﻪ ﻣﻮرد ﻗﺒـﻮل ﻫﻤـﻪى ﻣـﺬاﻫﺐ اﺳـﻼﻣﻰ اﺳـﺖ؛ اﯾـﻦ‬
‫روﺣﯿﻪى ﻣﺮدم دوﺳﺘﻰ‪ ،‬ﺧﺪﻣﺖ ﮔﺬارى وﻓﺪاﮐﺎرى ﺧﻮد ﺳﺎدات ﺑﻮده اﺳﺖ ﮐﻪ اﻋﺘﻤﺎد وﻣﺤﺒ‪‬ﺖ ﻋﻤـﻮﻣﻰ‬
‫را ﺟﻠﺐ ﮐﺮده وآنﻫﺎ را ﻗﺎﺑﻞ اﺣﺘﺮام ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬در ﮔﻮﺷﻪ و ﮐﻨﺎر دﻧﯿﺎ اﮐﺜﺮا ﺗﺸﮑﯿﻼت و ﺳـﺎزﻣﺎنﻫـﺎى‬
‫ﻣﻬﻢ اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﻰ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﻰ وﻣﺬﻫﺒﻰ ﻓﺮاواﻧﻰ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ در رأس آن ﯾﮏ »ﺳﯿ‪‬ﺪ« ﻗﺮار دارد ‪.‬‬
‫از دﯾﺪﮔﺎه ﻣﺬاﻫﺐ ﭼﻬﺎر ﮔﺎﻧـﻪى اﻫـﻞ ﺳـﻨّﺖ‪ ،‬ﺳـﺎدات ﻗﺎﺑـﻞ ﺗﮑـﺮﯾﻢ ﺑـﻮده و ﮔﻨﺎﻫﮑـﺎران ﻫﺮﯾـﮏ از آن‬
‫ﻣﺬاﻫﺐ ﻃﻰ ﺗﺮﺗﯿﺒﺎت وآداب ﺧﺎص در ﻧﺰد ﺳﺎدات ﺗﻮﺑﻪ ﻣﻰﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻮد را ﻧﺬرى ﻣﻰﺳﺎزﻧﺪ‪ ،‬از آﻧﺎن دﻋـﺎ‬
‫ﻣﻰﮔﯿﺮﻧﺪ وﺑﻪ دﺳﺘﻮرات آﻧﺎن ﮔﻮش ﻓﺮاﻣﻰدﻫﻨﺪ؛ ﮔﺮوهﻫﺎى از ﺳﺎدات ﮐﻪ در ﻣﯿـﺎن اﻫـﻞ ﺳـﻨّﺖ زﻧـﺪﮔﻰ‬
‫ﻣﻰﮐﻨﻨﺪ در اﺻﻠﯿﺖ ﺧﻮد داراى اﻧﺴﺎب روﺷﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎﻟﻤـﺂل ﺑـﻪ ﯾﮑـﻰ از ﻓﺮزﻧـﺪان ﻫﺎﺷـﻢ اﺑـﻦ ﻋﺒـﺪ‬
‫اﻟﻤﻨﺎف ﻣﻰرﺳﻨﺪ؛ در ﻣﻨﻈﺮ ﻓﺮﻗﻪى اﺳﻤﺎﻋﻠﯿﻪ ﺳﺎدات ﻫﻤﻮاره داراى ﮐﺮاﻣﺖ وﻣﻨﺰﻟـﺖ ﺑـﻮده وﻧـﺴﻞ ﺑﻌـﺪ از‬
‫ﻧﺴﻞ ﺑﻪ اﻣﺎﻣﺖ ﻣﻰرﺳﻨﺪ؛ ﻫﻢ اﮐﻨﻮن ﭘﯿﺸﻮاى ﻣﻌﻨﻮى اﯾﻦ ﻓﺮﻗﻪ ﯾﮏ »ﺳﯿ‪‬ﺪ« ﺑﻨﺎم »ﻣﻮﻻﻧﺎ ﺷﺎه ﮐﺮﯾﻢ اﻟﺤﺴﯿﻨﻰ«‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺷﻬﺮ ﻣﺒﺌﻰ ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻰﮐﻨﺪ؛ اﺳﻤﺎﻋﻠﯿﻪﺳﺮاﺳﺮ دﻧﯿﺎ‪ ،‬او را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻣﺎم ﭼﻬﻞ و ﻧﻬﻢ‬
‫ﻣﻰﺷﻨﺎﺳﻨﺪ؛ آنﻫﺎ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ اﻣﺎﻣﺖ ﺣﺎﺿﺮ از ﻧﺴﻞ »ﺳﺎدات ﻋﻠﻮى« ﻣﻰﺑﺎﺷـﻨﺪ؛ ﻓﻌـﻼً ﺻـﺪراﻟﺪﯾﻦ آﻗـﺎ ﺧـﺎن‬
‫ﻣﺤﻼﺗﻰ ﻣﺴﺌﻮل اﻣﻮرﻣﺎﻟﻰ ﻫﻤﺎن ﻓﺮﻗﻪ اﺳﺖ ‪1‬‬
‫‪.‬‬
‫ﻋﺪهاى ﺳﺎدات ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺟﺪادﺷـﺎن ﻓﺮاﺟﻨـﺎﺣﻰ ﺑـﻮده‪ ،‬آنﻫـﺎ ﻧـﻪ ﻓﻘـﻂ در ﻣـﺬاﻫﺐ ﺷـﯿﻌﻪى اﻣﺎﻣﯿـﻪ‪ ،‬زﯾﺪﯾـﻪ‬
‫واﺳﻤﺎﻋﻠﯿﻪ ﺑﻪ ﻣﻘﺎم اﻣﺎﻣﺖ و ﻣﺮﺟﻌﯿﺖ ﻓﺘﻮى و ﺗﻘﻠﯿﺪ ﻣﻰرﺳﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ در ﻣﯿﺎن ﻋﻠﻤﺎء و ﺑﺰرﮔﺎن ﺳﺎﯾﺮ ﻣﺬاﻫﺐ‬
‫اﺳﻼﻣﻰ ﻧﯿﺰ ﮐﻢ و ﺑﯿﺶ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ را دارﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ .1‬آﻓﺘﺎب ﮐﺎﻣﻔﯿﺮوز‪ ،‬ﺻﺺ ‪ 60-61‬ﺳﯿ‪‬ﺪ ﻣﺤﻤﺪ رﺿﺎﻋﻠﻮى ‪.‬‬

 ‫ﮐﻮﺛﺮ اﻟﻨﺒﯽ )ﭘﮋوﻫﺸﯽ در ﺗﺎرﯾﺦ ﺳﺎدات اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن( ‪22 ...........................................‬‬

‫ﻣﺸﺎﯾﺦ ﻃﺮﯾﻘﺖ از ﺳﺎدات‬

‫ﻣﺆﺳﺴﯿﻦ ﺳﻠﺴﻠﻪﻫﺎى ﻃﺮﯾﻘﺖ و ﻣﺸﺎﯾﺦ آنﻫﺎ ﻏﺎﻟﺒﺎ از ﺳﺎدات ﺑﻮده و ﻫـﺴﺘﻨﺪ ﻣﺎﻧﻨـﺪ‪ :‬ﺳﻠـﺴﻠﻪى ﻗﺎدرﯾـﻪ ﮐـﻪ‬
‫ﻣﺆﺳﺲ آن »ﺷﯿﺦ ﻋﺒﺪاﻟﻘﺎدر ﮔﯿﻼﻧﻰ« )‪ 471‬ـ ‪ 561‬ه ق( از ﺳـﺎدات ﺣـﺴﻨﻰ اﺳـﺖ‪ .‬اﯾـﻦ ﺳﻠـﺴﻠﻪ در ﻫﻨـﺪ‪،‬‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻋﺮاق ﺗﺎ آﻓﺮﯾﻘﺎ ﻣﯿﻠﯿﻮنﻫﺎ ﭘﯿﺮو دارد‪.‬‬
‫ﺳﻠﺴﻠﻪى ﻧﻌﻤﺖ اﻟﻠﻬﻰ ﺷﯿﻌﻪ ﻣﺬﻫﺐ‪ ،‬ﻣﺆﺳﺲ آن »ﺷﺎه ﻧﻌﻤـﺖ اﻟﻠّـﻪ وﻟـﻰ« از ﺳـﺎدات ﺣـﺴﯿﻨﻰ اﺳـﺖ‪ .‬اﯾـﻦ‬
‫ﻃﺮﯾﻘﻪ‪ ،‬ﺑﻌﺪا ﺑﻪ ﺷﻌﺐ ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻧﺸﻌﺎب ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ واﮐﺜﺮ ﭘﯿﺮوان آن در اﯾﺮان ﻫـﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺳﻠـﺴﻠﻪى ﺑﺪوﯾـﻪ در‬
‫ﻣﺼﺮ و ﮐﺸﻮرﻫﺎى ﻣﺠﺎور آن رواج دارد‪ .‬ﻣﺆﺳﺲ آن »ﺳﯿ‪‬ﺪ اﺣﻤﺪ ﺑـﻦ ﻋﻠـﻰ اﺑﻮاﻟﻌﺒـﺎس ﺑـﺪوى ﺣـﺴﯿﻨﻰ«‬
‫)‪ 596‬ـ ‪ 875‬ه ق( اﺳﺖ‪ .‬وى در ﺷﻬﺮ ﻃﻨﻄﺎ واﻗﻊ در ﻣﯿﺎن ﻗﺎﻫﺮه واﺳﮑﻨﺪرﯾﻪ ﻣﺪﻓﻮن اﺳﺖ و در زاد روز او‬
‫ﻣﺼﺮﯾﺎن از ﺳﺮاﺳﺮ ﻣﺼﺮ‪ ،‬ﭼﻨﺪ ﻣﯿﻠﯿﻮن در ﻃﻨﻄﺎ اﺟﺘﻤـﺎع ﻣـﻰﮐﻨﻨـﺪ‪ .‬اﮐﺜـﺮ ﭘﯿـﺮوان او در ﻣـﺼﺮ وﺑﺮﺧـﻰ در‬
‫ﺳﻮدان وﺳﺎﯾﺮ ﮐﺸﻮرﻫﺎى اﻓﺮﯾﻘﺎﯾﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺳﻠﺴﻠﻪى رﻓﺎﻋﯿﻪ ﮐﻪ در ﻋﺮاق و ﻣﺼﺮ و آﻓﺮﯾﻘﺎ ﭘﯿﺮوان ﻓـﺮاوان‬
‫دارد‪ ،‬ﻣﺆﺳﺲ آن ﻃﺮﯾﻘﻪ »ﺳﯿ‪‬ﺪ اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ رﻓﺎﻋﻰ« )‪ 512‬ـ ‪ 578‬ه ق( از ﺳﺎدات ﺣﺴﯿﻨﻰ ﻋـﺮاق اﺳـﺖ‪.‬‬
‫وى در ﺷﻬﺮ واﺳﻂ ﻋﺮاق ﻣﺘﻮﻟﺪ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﺣﯿﺎت ﺧﻮد ﯾﮑـﺼﺪ و ﻫـﺸﺘﺎد )‪ (180‬ﻫـﺰار ﺧﻠﯿﻔـﻪ در‬
‫ﮐﺸﻮرﻫﺎى اﺳﻼﻣﻰ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﻠﺴﻠﻪى ﺳﻨﻮﺳﯿﻪ ﮐﻪ در آﻓﺮﯾﻘﺎ ﻋﻤﺪﺗﺎ ﻣﯿﻠﯿﻮﻧﻬﺎ ﭘﯿﺮو دارد و‪....‬‬
‫ﺳﻠﺴﻠﻪى ﺷﻌﺮاﻧﯿﻪ ﻣﺆﺳﺲ آن »ﺳﯿ‪‬ﺪ اﺣﻤﺪ اﺑﻦ ﻋﻠﻰ اﻟﺤﻨﻔﻰ ﻣـﺼﺮى« )‪ 898‬ـ ‪ 973‬ه ق( از اﻋﻘـﺎب ﻣﺤﻤـﺪ‬
‫ﺣﻨﻔﯿﻪ و داراى ﺗﺄﻟﯿﻔﺎت ارزﺷﻤﻨﺪى اﺳﺖ‪ .‬ﺳﻠﺴﻠﻪى ﺧﻠﻮﺗﯿﻪ ﺳﻮدان‪ ،‬ﻣﺆﺳـﺲ ﯾـﺎﯾﮑﻰ از ﻣـﺸﺎﯾﺦ آن ﺳـﯿ‪‬ﺪ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﻋﺜﻤﺎن ﻣﯿﺮﻏﻨﻰ ﻣﺎﻟﮑﻰ ﻣﺆﻟﻒ ﺗﺎج اﻟﺘﻔﺎﺳﯿﺮ ﺻﺎﺣﺐ ﺗﻔﺴﯿﺮ »ﺗﺎج اﻟﺘﻔﺎﺳﯿﺮ« ﻋﺮﺑﻰ اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﺠﺮه وى ﺗﺎ‬
‫ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﻫﺎدى در ﻣﻘﺪﻣﻪ ﺗﻔﺴﯿﺮ وى آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺧﺎﻧﺪان ﺗﺎ ﮐﻨﻮن ﻣﻮرد اﺣﺘﺮام ﻣﺮدم ﺳﻮدان و‬
‫)ع(‬

‫داراى ﻣﺮﯾﺪان ﻓﺮاوان ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﯾﮑﻰ از آﻧﺎن اﮐﻨﻮن رﻗﯿﺐ ﺳﺮﺳﺨﺖ »ﻋﻤﺮاﻟﺒـﺸﯿﺮ« رﺋـﯿﺲ ﺟﻤﻬـﻮر ﺳـﻮدان‬
‫اﺳﺖ‪ .‬آﻧﺎن ﻫﻢ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﺎﻧﺪان »ﻣﻬﺪى ﺳﻮاداﻧﻰ« ﺟﺎﻣﻊ ﺑﯿﻦ رﻫﺒﺮى ﻣﻌﻨﻮى و زﻋﺎﻣﺖ ﺳﯿﺎﺳﻰ ﻣﻰﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻠﺴﻠﻪى ﺗﯿﺠﺎﻧﯿﻪ‪ ،‬اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪاﻟﻤﺨﺘﺎر ﺑﻦ اﺣﻤﺪ اﻟﺸﺮﯾﻒ اﻟﺘﯿﺠـﺎﻧﻰ )‪ 1150‬ـ ‪ 1230‬ه ق( ﺳﺮﺳﻠـﺴﻠﻪى‬
‫اﯾﻦ ﻃﺮﯾﻘﻪ در ﻣﻐﺮب اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻃﺮﯾﻘﻪ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻗﻮل آﻗﺎى دﮐﺘﺮ ﺗﯿﺠﺎﻧﻰ ﺻﺎﺣﺐ ﮐﺘﺎب »ﺛﻢ اﻫﺘﺪﯾﺖ« ﺣﺪود‬
‫ﯾﮑﺼﺪ ﻣﯿﻠﯿﻮن ﭘﯿﺮو دارد‪ .‬در ﻗـﺎﻫﺮه آﻗـﺎى ﺷـﯿﺦ ﻣﺤﻤـﺪ ﺣـﺎﻓﻆ ﺗﯿﺠـﺎﻧﻰ‪ ،‬ﺷـﯿﺦ ﺗﯿﺠﺎﻧﯿـﻪ ﺑـﻮد و در ﻣﺤﻠـﻪ‬
‫»ﻋﺒﺎﺳﯿﻪ« ﻗﺎﻫﺮه‪ ،‬زاوﯾﻪ ﯾﺎ ﺧﺎﻧﻘﺎﻫﻰ را اداره ﻣﻰﮐﺮد و ﻣﺸﻬﻮر ﺑـﻮد ﮐـﻪ ﺑﺰرﮔﺘـﺮﯾﻦ ﻣﺤـﺪﺛﺎن ﻋـﺼﺮ ﺣﺎﺿـﺮ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ در ﻣﯿﺎن ﻣﻔﺴﺮﯾﻦ »ﺳﯿ‪‬ﺪ ﻣﺤﻤﺪ آﻟﻮﺳﻰ« ﺻﺎﺣﺐ ﺗﻔﺴﯿﺮ »روح اﻟﻤﻌﺎﻧﻰ« در ﺑﻐﺪاد و »ﺳـﯿ‪‬ﺪ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ رﺷﯿﺪ رﺿﺎ« ﺻﺎﺣﺐ »ﺗﻔﺴﯿﺮ اﻟﻤﻨﺎر« در ﻣﺼﺮ و »ﺳﯿ‪‬ﺪ ﻣﺤﻤﺪ اﺑﻦ ﻋﻠﻮى ﻣﺎﻟﮑﻰ ﺣﺴﻨﻰ« ﻣﺆﻟﻒ ﺑـﯿﺶ‬
 ‫ﮐﻮﺛﺮ اﻟﻨﺒﯽ )ﭘﮋوﻫﺸﯽ در ﺗﺎرﯾﺦ ﺳﺎدات اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن( ‪23 ...........................................‬‬

‫از ﺑﯿﺴﺖ ﻋﻨﻮان ﮐﺘﺎب در ﻣﺬﻫﺐ ﻣﺎﻟﮑﻰ در ﻣﮑﻪ و‪ ...‬ﻫﻤﻪ از »ﺳﺎدات اﻫﻞ ﺑﯿﺖ « اﻧﺪ‪.‬‬
‫‪1‬‬ ‫)ع(‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ »اﻫﻞ ﺑﯿﺖ« ﻣﻰﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ ﻋﺎﻣـﻞ وﺣـﺪت و ﺗﻘﺮﯾـﺐ ﻣـﺬاﻫﺐ اﺳـﻼﻣﻰ در ﺗﻤـﺎﻣﻰ‬
‫ﮐﺸﻮرﻫﺎى اﺳﻼﻣﻰ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮارﮔﯿﺮﻧﺪ ‪2‬‬
‫‪.‬‬
‫ﯾﻤﺎﻧﻰ)ره(‪4‬‬ ‫اﻟﻠّﻪ ﺷﻬﯿﺪ ﻣﺮﺗﻀﻰ ﻣﻄﻬﺮى)ره(‪3‬‬
‫در ﮐﺘﺎب ﺧـﻮد ﻧﻮﺷـﺘﻪاﻧـﺪ‪:‬‬ ‫و دﮐﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﻋﺒﺪه‬ ‫ﭼﻨﺎن ﮐﻪ آﯾﺖ‬
‫»اﻣﺮوز ﺗﻤﺎﻣﻰ ﻣﺬاﻫﺐ اﺳﻼﻣﻰ ﺻﺎدﻗﺎﻧﻪ اﻫﻞ ﺑﯿﺖ را دوﺳﺖ دارﻧﺪ و ﻣﺤﺒ‪‬ﺖ اﻫﻞ ﺑﯿـﺖ را ﺑـﺮ ﻫـﺮ ﻣـﺴﻠﻤﺎن‬
‫واﺟﺐ ﻣﻰﺷﻤﺎرﻧﺪ‪ ،‬ﮐﻤﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ اﺻﻞ ﻫﻔﺘﻢ از اﺻﻮل ده ﮔﺎﻧﻪى اﻫﻞ ﺳﻨّﺖ و ﺟﻤﺎﻋﺖ را ﻣﺤﺒ‪‬ﺖ اﻫﻞ ﺑﯿﺖ‬
‫ﻗﺮار دادهاﻧﺪ‪ 5.‬اﯾﻦ اﺻﻞ را ﻣﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪» :‬ﻗُﻞ ﻻ اَﺳـﺌَﻠُﮑُﻢ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠَﯿ‪‬ـﻪ‪ ‬اَﺟ‪‬ـﺮا ا‪‬ﻟﱠـﺎ اﻟْﻤ‪‬ـﻮ‪‬د‪‬ةَ ﻓ‪‬ـﻰ‬
‫اﻟْﻘُﺮْﺑﻰ« و اﺣﺎدﯾﺚ ﺻﺤﯿﺢ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ﻣﻰداﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫)ص(‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺳﺎدات‬
‫رواﯾﺘﻰ از اﺣﻤﺪ ﺣﻨﺒﻞ در ﮐﺘﺎب ﻣﺴﻨﺪ ﺷﺎﻓﻌﻰ ﻧﻘﻞ ﺷـﺪه اﺳـﺖ ﮐـﻪ‪ :‬روزى ﻋﻤـﺮاﺑﻦ ﺧﻄّـﺎب در ﻣﺤـﻀﺮ‬
‫اﻣﯿﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ ﺑﻮد‪ ،‬در ﺿﻤﻦ ﺻﺤﺒﺖ از ﺣﺴﺐ وﻧﺴﺐ وﻓﺮزﻧﺪان رﺳﻮل ﺧﺪا ﺑﻪ ﻣﯿـﺎن آﻣـﺪ ﮐـﻪ ﭼـﻪ‬
‫)ص(‬ ‫)ع(‬

‫ﮐﺴﺎﻧﻰﻣﻨﺴﻮبﺑﻪﭘﯿﺎﻣﺒﺮاﮐﺮم)ص( اﻧﺪ وﻣﻰﺗﻮاﻧﻨﺪازﻓﺮزﻧﺪاناﯾﺸﺎن ﻣﺤﺴﻮب ﮔﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﺣـﺪﯾﺜﻰ‬

‫از ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ اﮐﺮم ﺷﻨﯿﺪهام ﮐﻪ‪ :‬ﻫﺮﻧﺴﺐ وﺳﺒﺒﻰ درروز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﻣﻨﻘﻄﻊ وﺑﺮﯾﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﻧﺴﺐ وﺳﺒﺐ ﻣﻦ‬
‫)ص(‬

‫و ﻫﺮ ﻗﻮم وﻗﺒﯿﻠﻪى ﺑﻪ ﭘﺪرﺷﺎن ﻣﻨﺴﻮﺑﻨﺪ‪ ،‬ﺟﺰ اوﻻد ﻓﺎﻃﻤﻪ)س( ﮐﻪ ﻣﻦ ﭘﺪر آنﻫﺎ ﻫـﺴﺘﻢ‪ .‬ﻃﺒـﻖ اﯾـﻦ ﺣـﺪﯾﺚ‬
‫ﺳﺎدات ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﻓﺎ ﻃﻤـﻪى زﻫـﺮا)س( ﺗﺎداﻣﻨـﻪى ﻗﯿﺎﻣـﺖ‪ ،‬ﻫـﺮ ﭼﻨـﺪ ﻓﺎﺻـﻠﻪ اﯾﺠـﺎد ﺷـﻮد‪ ،‬اوﻻد‬
‫‪6‬‬ ‫)ص(‬
‫رﺳﻮل ﻣﻰﺑﺎﺷﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﻓﻘﯿﻪ اﻫﻞ ﺑﯿﺖ ﻋﺼﻤﺖ و ﻃﻬﺎرت آﯾﺖ اﻟﻠّﻪ اﻟﻌﻈﻤﻰ وﺣﯿﺪ ﺧﺮاﺳﺎﻧﻰ ـ ﻣﺪﻇﻠﻪ اﻟﻌﺎﻟﻰ ـ در ﺑﯿﺎﻧﯿﻪ ﺧـﻮﯾﺶ‬
‫(‬‫ع‬ ‫)‬

‫‪ .1‬رﺟﻮع ﺷﻮد ﺑﻪ ﻣﻘﺎﻟﻪى ﺟﺎﯾﮕﺎه اﻫﻞ ﺑﯿﺖ در ﺟﻮاﻣﻊ اﺳﻼﻣﻰ‪ ،‬در ﻣﺠﻠﻪى ﻣﺸﮑﻮة‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪ 43‬ﺳﺎل ‪ ،1373‬ص ‪ 29‬و ‪ 32‬؛‬
‫)ع(‬

‫روزﻧﺎﻣﻪ ﺟﻤﻬﻮرى اﺳﻼﻣﻰ‪ ،‬ﺳﻪ ﺷﻨﺒﻪ‪ 2 ،‬ﻣﺮداد ‪ ،1380‬ص ‪ 10‬رﺋﯿﺲ ﻣﺠﻤﻊ ﺗﻘﺮﯾﺐ ﻣﺬاﻫﺐ اﺳﻼﻣﻰ آﯾﺖ اﻟﻠّﻪ ﺷﯿﺦ واﻋﻆ زاده‬

‫ﺧﺮاﺳﺎﻧﻰ‪.‬‬
‫‪ .2‬رﺟﻮع ﺷﻮد ﺑﻪ ﻣﻘﺎﻟﻪى اﻧﺘﺸﺎر ﺳﺎدات ﺣﺴﯿﻨﻰ در ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﻧﻮﺷﺘﻪى ﻋﺒﺪاﻟﮑﺮﯾﻢ ﺑﻰ آزارﺷﯿﺮازى‪ ،‬در ﮐﺘﺎب ﺟﺎﯾﮕﺎه اﻫﻞ‬
‫ﺑﯿﺖ در اﺳﻼم و اﻣ‪‬ﺖ اﺳﻼﻣﻰ ص ‪.188‬‬
‫)ع (‬

‫‪ .3‬وﻻء وﻻﯾﺖ ﻫﺎ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ﺷﻬﯿﺪ ﻣﺮﺗﻀﻰ ﻣﻄﻬﺮى ‪.‬‬

‫‪ .4‬ﻋﻠﻤﻮا اوﻻدﮐﻢ ﻣﺤﺒﮥ آل ﺑﯿﺖ اﻟﻨﺒﻰ ‪ ،‬ص ‪ ،54‬دﮐﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﻋﺒﺪه ﯾﻤﺎﻧﻰ ‪.‬‬
‫)ص(‬

‫‪ . 5‬اﺻﻮل اﻫﻞ اﻟﺴﻨّﮥ و اﻟﺠﻤﺎﻋﮥ‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﺻﺎﻟﺢ ﻓﻮزان اﻟﻔﻮزان‪ ،‬در ﻣﺠﻠﻪى اﻟﺒﺤﻮث اﻹﺳﻼﻣﯿﮥ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪ ،35‬ﺳﺎل ‪1412‬‬
‫ﺻﺺ ‪.145-153‬‬
‫ﺣﻨﺒﻞ ‪.‬‬ ‫اﺑﻦ‬ ‫اﺣﻤﺪ‬ ‫ﻣﺴﻨﺪ‬ ‫ﻧﻘﻞ‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫ﻃﺎووس‪،‬‬ ‫اﺑﻦ‬ ‫‪‬ﺪ‬ ‫ﯿ‬‫ﺳ‬ ‫اﻟﺪﯾﻦ‬ ‫رﺿﻰ‬ ‫‪‬ﺪ‬ ‫ﯿ‬ ‫ﺳ‬ ‫‪ .6‬ﻃﺮاﺋﻒ ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪205‬‬
 ‫ﮐﻮﺛﺮ اﻟﻨﺒﯽ )ﭘﮋوﻫﺸﯽ در ﺗﺎرﯾﺦ ﺳﺎدات اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن( ‪24 ...........................................‬‬

‫ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﺑﺰرﮔﺪاﺷﺖ ﺷﻬﺎدت ﺣﻀﺮت زﻫﺮا ﺑﻪ ﺟﻤﻠﻪ آﺧـﺮ وﺻـﯿﺖ آن ﺣـﻀﺮت اﺷـﺎره ﻣـﻰﮐﻨـﺪ‪:‬‬
‫)س(‬

‫»و‪‬اﻗْﺮَء‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﻰ و‪‬ﻟْﺪ‪‬ى‪ ‬اﻟﺴ‪‬ﻼم إﻟﻰ ﯾ‪‬ﻮ‪‬مِ اﻟْﻘ‪‬ﯿﺎﻣ‪‬ﮥِ« ﮐﻪ اﯾﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﮔﻮاه آن اﺳﺖ ﮐﻪ آن ﺣﻀﺮت ﺑـﺎ ارﺗﺒـﺎﻃﺶ ﺑـﻪ‬
‫ﻋﺎﻟﻢ ﻏﯿﺐ و اﺣﺎﻃﻪاش ﺑﻪ ﻋﺎﻟﻢ ﺷﻬﻮد ﻣﻰداﻧﺴﺖ ﮐﻪ ﺗﺎ روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺳﻠﺴﻠﻪ اوﻻد او ﻣﻨﻘﺮض ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷـﺪ‪،‬‬
‫و از اﻣﯿﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ)ع( ﺧﻮاﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﻼم او را ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ .‬ﻓﺎﻃﻤﯿﯿﻦ و ﻓﺎﻃﻤﯿ‪‬ﺎت ﺑﺎﯾـﺪ ﺑﺪاﻧﻨـﺪ ﭼـﻪ‬
‫ﺗﺎج اﻓﺘﺨﺎرى ﺑﺮ ﺳﺮ آﻧﻬﺎ ﮔﺬاﺷﺖ! ﺗﺎج ﺳﻼﻃﯿﻦ دﻧﯿﺎ ﮐﺠﺎ و اﻓﺴﺮ ﺳﻼم ﻧﺎﻣﻮس ﺧـﺪا ﺑـﺮ ﺳـﺮ ذر‪‬ﯾـﻪ زﻫـﺮا‬
‫ﮐﺠﺎ! ‪ ...‬ﻣﺒﺎدا ﺳﯿ‪‬ﺪ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﻣﻰ ﺑﺮﺳﺪ و در ﻗﻠﻤﺮو ﻣﻘﺎم و ﻣﻨـﺼﺐ او در اﺣﻘـﺎق ﺣـﻖ آن ﺣـﻀﺮت ﮐﻮﺗـﺎﻫﻰ‬
‫ﺑﺸﻮد! ﮐﻪ اﺣﻘﺎق ﺣﻖ او اﺣﯿﺎى اﻣﺮ اﻣﺎﻣﺖ اﺋﻤﻪ ﻫﺪى اﺳﺖ‪ ...‬ﺟﻮاب ﺳﻼم ﺳﺎداﺗﻰ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺮﺗﺒﻪاى از ﻋﻠﻢ‬
‫ﻧﺎﺋﻞ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬آن اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﺘﺎم آل ﻣﺤﻤﺪ را ﺑﻪ ﺣﮑﻤﺖ و ﻣﻮﻋﻈﻪ ﺣﺴﻨﻪ و ﺟﺪال اﺣﺴﻦ ﮐﻔﺎﻟﺖ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬و‬
‫ﻧﮕﺬارﻧﺪ اﯾﻦ ﮐﺒﻮﺗﺮان ﺑﺎل و ﭘﺮ ﺷﮑﺴﺘﻪ در ﻏﯿﺒﺖ ﺻﺎﺣﺒﺸﺎن در دام ﺷﺒﻬﺎت ﻣﺨـﺎﻟﻔﯿﻦ ﮔﺮﻓﺘـﺎر ﮔﺮدﻧـﺪ‪ ،‬و‬
‫ﺷﯿﺎﻃﯿﻦ ﺟﻦواﻧﺲ آﻧﻬﺎ را ﺻﯿﺪ ﮐﻨﻨﺪ‪...‬‬
‫آﯾﺖ اﻟﻠّﻪ ﺷﯿﺦ ﻣﺤﻤﺪ واﻋﻆ زاده ﺧﺮاﺳﺎﻧﻰ رﺋﯿﺲ ﻣﺠﻤﻊ ﺗﻘﺮﯾﺐ ﻣﺬاﻫﺐ اﺳﻼﻣﻰ‪ ،‬ﺿـﻤﻦ ﻣﻘﺎﻟـﻪى ﺗﺤـﺖ‬
‫ﻋﻨﻮان »ﺟﺎﯾﮕﺎه اﻫﻞ ﺑﯿﺖ)ع( در ﺟﻮاﻣﻊ اﺳﻼﻣﻰ« در روز ﻧﺎﻣﻪ ﺟﻤﻬﻮرى اﺳﻼﻣﻰ‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﯿﺴﺖ و ﻫﺸﺘﻢ ﺗﯿﺮ‬
‫‪ 1380‬ﭼﺎپ اﯾﺮان ﻣﻰﻧﻮﯾﺴﺪ‪» :‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻗﻄﻊ ﻣﺤﺒ‪‬ﺖ وﻓﻀﻞ اﻫـﻞﺑﯿـﺖ ﭘﯿﻐﻤﺒـﺮ از ﺿـﺮورﯾﺎت اﺳـﻼم اﺳـﺖ‪:‬‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻤﺎز وروزه وﺣﺞ و دﯾﮕﺮ ﺿﺮورﯾﺎت اﺳﻼم‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻰرﺳﺪ ﮐﻤﺘﺮ ﻣﻮﺿﻮﻋﻰ در ﮐﺘﺎب و ﺳـﻨّﺖ ﺑـﻪ‬
‫اﯾﻦ درﺟﻪ از اﻫﻤﯿ‪‬ﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و ﭼﻪ ﺧﻮب ﮔﻔﺘﻪ ﯾﮑﻰ از داﻧﺸﻤﻨﺪان در ﺑﺎره اﻣﺎمﻋﻠﻰ ‪» :‬دوﺳﺘﺎﻧﺶ از ﺗﺮس‬
‫)ع(‬

‫و دﺷﻤﻨﺎﻧﺶ از روى ﻋﺪاوت‪ ،‬ﻓﻀﺎﯾﻞ ﻋﻠﻰ را ﭘﻨﻬﺎن ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣـﻊ اﻟﻮﺻـﻒ‪ ،‬ﻓـﻀﺎﯾﻞ او ﺟﻬـﺎن را ﭘﺮﮐـﺮده‬
‫اﺳﺖ‪«.‬‬
‫اﻟﺒﯿﺖ)ع(‬ ‫ﺑﺮﮐﺘﺎب‬ ‫ﺗﻘﺮﯾﻆ‬ ‫ﺿﻤﻦ‬ ‫در‬ ‫ﻗﻨﺪﻫﺎرى‬ ‫ﻣﺤﺴﻨﻰ‬ ‫آﺻﻒ‬ ‫ﻣﺤﻤﺪ‬ ‫ﺷﯿﺦ‬ ‫ّﻪ‬ ‫ﻠ‬‫اﻟ‬ ‫آﯾﺖ‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‬
‫«‬ ‫»در ﭘﺮﺗﻮ آل‬
‫ﻣﻰ ﻧﻮﯾﺴﺪ‪» :‬ﺳﺎدات ﻋﺎﻟﻰ ﻧﺴﺐ ﺑﻪ ﺟﻬﺖ اﻧﺘﺴﺎب اﯾﺸﺎن ﺑﻪ ﻣﺮﮐﺰ ﻧﻮر و ﻣﻌﺪن ﻋﻠﻢ و ﻣﻌﺮﻓﺖ و ﻣﺤﻮر اﯾﺜﺎر‬
‫و ﺧﺪﻣﺖ اﻣﺘﯿﺎزى ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻰ آورﻧﺪ ﮐﻪ دو ﺟﻬﺖ ﭘﯿﺪا ﻣﻰﮐﻨﺪ‪ :‬ﺟﻬـﺖ او‪‬ل ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ ﺧـﻮد ﺳـﻼﻟﻪى‬
‫ﻃﯿ‪‬ﺒﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺴﺘﺪﻋﻰ ﻣﺰﯾﺪ ﺗﻘﻮى و ﺗﻮاﺿﻊ و ﺧﺪﻣﺖ آﻧﺎن ﺑﻪ دﯾﻦ وﻣﺆﻣﻨﯿﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﺟﻬـﺖ دو‪‬م ﻣﺮﺑـﻮط‬
‫ﺑﻪ ﻫﻤﻪى ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﻘﻮق ﺷﺮﻋﻰ واﺧﻼﻗـﻰ آﻧـﺎن را ﻣﺮاﻋـﺎت ﻧﻤﺎﯾﻨـﺪ‪ «...‬ﺑﻨـﺪه ﺷﺨـﺼﺎ درﯾـﮏ‬
‫ﺟﻠﺴﻪ از زﺑﺎن آﯾﺖ اﻟﻠّﻪ ﻣﺤﺴﻨﻰ ﺷﻨﯿﺪم ﮐـﻪ درﺑﯿـﺎن ﻋﻈﻤـﺖ ﻣﻘـﺎم »ﺳـﯿﺎدت« ﻓﺮﻣـﻮد‪» :‬اﮔﺮﺳـﯿﺎدت ﻗﺎﺑـﻞ‬
‫ﺧﺮﯾﺪن ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻦ ﺗﻤﺎم ﻣﺎﯾﻤﻠﮏ ﺧﻮد را داده وآن را ﻣﻰﺧﺮﯾﺪم‪ ،‬اﻣ‪‬ﺎ اﻓﺴﻮس ﮐـﻪ ﭼﻨـﯿﻦ ﻧﯿـﺴﺖ واﻓـﺴﻮس‬
‫ﺑﯿﺶ ﺗﺮ ازاﯾﻦ ﮐﻪ درﻣﯿﺎن ﺳﺎدات ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻈﻤﺖ وارزش ﺧﻮد ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻤﻰ ﮐﻨﻨﺪ‪«.‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ دو‪‬م‬
‫ﺣﻤﺎﺳﻪﻫﺎى‬
‫ﺟﺎوﯾﺪان ﺳﺎدات‬

‫ﺣﺴﯿﻦ)ع(‬ ‫ﺣﻤﺎﺳﻪ اﻣﺎم‬

‫در ﻣﺎه رﺟﺐ ﺳﺎل ‪) 60‬ﻫﺠﺮي ﻗﻤﺮي(‪ 1‬ﻣﻌﺎوﯾﻪ ﭘﺲ از ﻧﻮزده ﺳﺎل و ﭼﻨﺪ ﻣﺎه ﺧﻼﻓﺖ )و اﻟﺒﺘﻪ ﺣـﺪود ﻧـﯿﻢ‬
‫ﻗﺮن ﺳﻠﻄﻪ ﻓﮑﺮى ﺑﺮ ﺷﺎم( در ﺳﻦ ‪ 75‬ﺳﺎﻟﮕﻰ در دﻣﺸﻖ درﮔﺬﺷـﺖ و ﯾﺰﯾـﺪ ‪ 34‬ﯾـﺎ ‪ 35‬ﺳـﺎﻟﻪ ﺑـﻪ ﺧﻼﻓـﺖ‬
‫رﺳﯿﺪ‪.‬‬
‫وى ﺑﺮ اﺳﺎس ﻃﺮﺣﻰ ﮐﻪ ﻣﻌﺎوﯾﻪ از ﭘﯿﺶ ﺑﻪ وى اﻟﻘﺎء ﮐﺮده ﺑﻮد در اوﻟـﯿﻦ روزﻫـﺎى ﺣﮑـﻮﻣﺘﺶ ﺑـﻪ واﻟـﻰ‬
‫ﻣﺪﯾﻨﻪ‪ ،‬ﻧﺎﻣﻪاى ﻧﻮﺷﺖ و از او ﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺎ از ﺳﻪ ﭼﻬـﺮه ﻣﻮﺟـﻪ ﺟﺎﻣﻌـﻪ اﺳـﻼﻣﻰ آن روز ﯾﻌﻨـﻰ ﺣـﺴﯿﻦ ﺑـﻦ‬
‫ﻋﻠﻰ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ زﺑﯿﺮ و ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﺑﯿﻌﺖ ﺑﮕﯿﺮد‪ .‬ﺑﯿﻌﺖ ﮔﺮﻓﺘﻦ از ﻧﻔﺮ ﺳﻮم ﭼﻨـﺪان دﺷـﻮار ﻧﺒـﻮد ﻟـﺬا‬
‫)ع(‬

‫وﻟﯿﺪ ﺑﻦ ﻋﻄﺒﻪ واﻟﻰ ﻣﺪﯾﻨﻪ ﻓﻘﻂ اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ)ع( واﺑﻦ زﺑﯿـﺮ را ﺑـﻪ دار اﻟﺤﮑﻮﻣـﮥ ﻓﺮاﺧﻮاﻧـﺪ‪ .‬اﺣـﻀﺎر اﯾـﻦ دو‬
‫ﻧﻔﺮﺗﻮﺳﻂ وﻟﯿﺪ ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪ ﮐﻪ آﻧﺎن ﻣﺎﺟﺮا را درﯾﺎﺑﺪ و ﭘﺲ از اﻧﺠﺎم ﮔﻔﺘﮕﻮﻫﺎى اوﻟﯿﻪ ﺑﺎ وى در ﺷـﺐ ‪28‬‬
‫رﺟﺐ ﺳﺎل ‪) 60‬ﻫﻖ( ﻫﺮ ﮐﺪام ﺑﻰ ﺧﺒﺮ و ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﺑﺎ ﺧﺎﻧﻮاده ﺧﻮد ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ ﻣﮑﻪ رﻓﺘﻪ و از دﺳﺘﺮس وﻟﯿـﺪ‬
‫ﺧﺎرج ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻧﺘﺸﺎر ﺧﺒﺮ ﻣﺮگ ﻣﻌﺎوﯾﻪ در ﺳﺮزﻣﯿﻦﻫﺎى اﺳﻼﻣﻰ‪ ،‬ﻣﺮدم ﻋﺮاق‪ ،‬ﺑـﻪ ﺧـﺼﻮص ﮐﻮﻓـﻪ ﮐـﻪ‬
‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺠﻤﻊ ﺷﯿﻌﯿﺎن اﻣﺎم ﻋﻠﯽ)ع( ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻰﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﻨﺐ و ﺟﻮش اﻓﺘﺎدﻧﺪ و ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﺑﺎ ﺣﺴﯿﻨﺎﺑﻦ‬
‫ﻋﻠﻰ ﻣﮑﺎﺗﺒﻪ و ﺑﺎ او ﺑﺮ ﺧﻼﻓﺘﺶ و ﻧﺒﺮد ﺑﺎ ﯾﺰﯾﺪ ﺑﯿﻌﺖ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫)ع(‬

‫اﻟﺒﺘﻪ ﻣﺮدم ﮐﻮﻓﻪ ﭘﯿﺶ از ﻣﺮگ ﻣﻌﺎوﯾﻪ ﻫﻢ ﻣﮑﺎﺗﺒﺎت ﻣﺘﺸﺎﺑﻬﻰ ﺑﺎ ﺣﺴﯿﻦ اﺑﻦ ﻋﻠﻰ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻰ او دﻋﻮت‬
‫)ع(‬

‫‪ .1‬ﭘﻨﺠﺎه ﺳﺎل ﺑﻌﺪ از رﺣﻠﺖ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ اﮐﺮم و ﺑﯿﺴﺖ ﺳﺎل ﭘﺲ از ﺷﻬﺎدت ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻰ ‪.‬‬
‫)ع(‬ ‫)ص(‬
 ‫ﮐﻮﺛﺮ اﻟﻨﺒﯽ )ﭘﮋوﻫﺸﯽ در ﺗﺎرﯾﺦ ﺳﺎدات اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن( ‪26 ...........................................‬‬
‫آنﻫﺎ را ﻧﭙﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬اﻣ‪‬ﺎ در ﺷﺮاﯾﻂ ﺟﺪﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻪ دﻻﯾﻠﻰ ﮐﻪ ﭘﺲ از اﯾﻦ ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ اﻣﺎمﺣـﺴﯿﻦ)ع( ﺗـﺼﻤﯿﻢ‬
‫ﮔﺮﻓﺖ دﻋﻮت ﮐﻮﻓﯿﺎن را اﺟﺎﺑﺖ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻟﺬا ﭘﺴﺮ ﻋﻤﻮى ﺧﻮد ﻣﺴﻠﻢ اﺑـﻦ ﻋﻘﯿـﻞ را ﺑـﺮاى ﺗﺤﻘﯿـﻖ و ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ‬
‫اوﺿﺎع ﮐﻮﻓﻪ اﻋﺰام ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫او اﺳـﺘﻘﺒﺎل ﻧﻤـﻮده و اﻃـﺮاﻓﺶ را‬ ‫از‬ ‫ﮔﺮﻣـﻰ‬ ‫ﺑـﻪ‬ ‫ﮐﻪ‬ ‫ﮐﻮﻓﯿﺎن‬ ‫ﺑﯿﻌﺖ‬ ‫از‬ ‫اﻃﻤﯿﻨﺎن‬ ‫از‬ ‫وﭘﺲ‬ ‫ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻪ ﮐﻮﻓﻪ آﻣﺪ‬
‫ﺣـﺴﯿﻦ)ع(‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺎﻣﻪاى ﺑﻪ اﻣﺎم ﻧﻮﺷﺖ و آن ﺣﻀﺮت را ﺑﻪ ﺳﻔﺮ ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ ﻋﺮاق دﻋﻮت ﮐﺮد‪ .‬اﻣـﺎم‬
‫ﺑﻪ رﻏﻢ ﺧﯿﺮﺧﻮاﻫﻰ و ﻧﺼﯿﺤﺖ ﺑﺴﯿﺎرى از ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪان ﺧﻮد و آﮔﺎﻫﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑـﻪ ﺷـﺮاﺋﻂ اﺟﺘﻤـﺎﻋﻰ روز‪،‬‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺑﻦ ﻋﺒﺎس‪ ،‬اﺑﻦ ﻋﻤﺮ‪ ،‬ﺟﺎﺑﺮﻋﺒﺪاﷲ اﻧﺼﺎرى‪ ،‬اﺑﻮ ﺳﻌﯿﺪ و اﺑﻮ واﻗﺪ ﻟﯿﺜﻰ و دﯾﮕﺮان ﮐﻪ اﯾﺸﺎن را از ﺳـﻔﺮ‬
‫ﺑﻪ ﻋﺮاق ﻣﻨﻊ ﻣﻰﮐﺮدﻧﺪ ﺑﺎ درﯾﺎﻓﺖ ﻧﺎﻣﻪاى ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖ ﻣﺼﻤﻢ ﺷﺪ و در ﺷﺐ ﻧﻬﻢ ذىاﻟﺤﺠـﻪ ﻣﺮاﺳـﻢ‬
‫ﺣﺞ را ﻧﯿﻤﻪ ﺗﻤﺎم ﮔﺬارده‪ ،‬ﻣﮑﻪ را ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﻋﺮاق ﺗﺮك ﻧﻤﻮد و ﺑﺎ وﺟـﻮد ﺧﻄﺮاﺗـﻰ ﮐـﻪ ﺑـﻪ ﺧـﻮﺑﻰ ﻗﺎﺑـﻞ‬
‫ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﻰ ﺑﻮد‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﺧﺎﻧﻮاده و زﻧﺎن و ﮐﻮدﮐﺎن ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﺑﺮد‪.‬‬
‫ﯾﺰﯾﺪ ﻧﯿﺰ از ﺳﻮى ﺣﺴﯿﻦ اﺑﻦ ﻋﻠﻰ)ع( اﺣﺴﺎس ﺧﻄﺮ ﻣﻰﮐﺮد و ﻣﺮاﻗﺐ او ﺑﻮد و اﻗﺪاﻣﺎﺗﻰ را ﺟﻬﺖ اﻧﻘﯿـﺎد او‬
‫روى دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬اﻣ‪‬ﺎ اﯾﻦ ﺗﺪاﺑﯿﺮ ﮐﺎرﮔﺮ واﻗﻊ ﻧﺸﺪه و ﺳـﺮاﻧﺠﺎم ﻗﯿـﺎم ﮐـﺮﺑﻼ ﭘـﯿﺶ آﻣـﺪ‪ .‬در اﯾـﻦ واﻗﻌـﻪ‬
‫ﺣﺴﯿﻦ اﺑﻦ ﻋﻠﻰ و ﺗﻤﺎم ﯾﺎران و ﺑﺮادران و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ ﺷﻬﯿﺪ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﯾﮏ ﭘﺴﺮش )اﻣﺎم ﺳﺠﺎد ( ﮐﻪ‬
‫)ع(‬ ‫)ع(‬

‫ﻋﻮاﻣﻞ ﯾﺰﯾﺪ اﻫﻞﺑﯿﺖ ﺣﺴﯿﻦ اﺑـﻦ ﻋﻠـﻰ)ع(‬

‫در آن ﻫﻨﮕﺎم ﺑﯿﻤﺎر ﺑﻮده و در ﺟﻨﮓ ﺷﺮﮐﺖ ﻧﮑﺮد‪ ،‬زﻧﺪه ﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫را ﺑﻪ اﺳﺎرت در آورده و ﺑﻪ ﺷﻬﺮ ﺷﺎم ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫واﻗﻌﻪى ﮐﺮﺑﻼ ﯾﮑﻰ از ﺑﺪﺗﺮﯾﻦ و رﻗﺖ اﻧﮕﯿﺰﺗﺮﯾﻦ روى داد ﺗﺎرﯾﺨﻰ و ﻧﻤﻮﻧﻪى ﻣﺎﻧﺪﮔﺎر از روﯾـﺎ روى دو‬
‫ﻗﻮاى ﺣﻖ و ﺑﺎﻃﻞ در اﻣﺘﺪاد ﭘﯿﮑﺎرﻫﺎى ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﺸﺮى اﺳـﺖ و ﻧﻤﻮﻧـﻪى ﻣﺜـﺎل زدﻧـﻰ از اﻋﻤـﺎل ﻗـﺴﺎوت و‬
‫ﺧﺸﻮﻧﺖ در ﯾﮏ ﻃﺮف؛ ﺟﻮان ﻣﺮدى و ﻓﺪاﮐﺎرى در ﻃﺮف دﯾﮕﺮﻣﻰ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻌﺪ از ﺣﻤﺎﺳﻪ ﻋﺎﺷﻮرا‪ ،‬ﯾﺰﯾﺪ در اﺑﺘﺪا اﺣﺴﺎس ﭘﯿﺮوزى ﮐﺮد‪ ،‬اﻣ‪‬ﺎ اﯾﻦ اﺣﺴﺎس ﭘﯿﺮوزى و ﺷﺎدﻣﺎﻧﻰ او ﺑﺴﯿﺎر‬
‫زود ﮔﺬر ﺑﻮد‪ .‬زﯾﺮا ﻃﻮﻟﻰ ﻧﮑﺸﯿﺪ ﮐﻪ ﻫﻢ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺑﯿﻬﻮدﮔﻰ ﻋﻤﻞ ﺧﻮﯾﺶ ﭘﻰ ﺑﺮد وﻫﻢ ﺷﻮرشﻫﺎى اﻧﺘﻘﺎم‬
‫ﺟﻮﯾﺎﻧﻪى ﻣﺮدﻣﻰ ﻋﺮﺻﻪ را ﺑﺮ او ﺗﻨﮓ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﻗﯿﺎمﻫﺎى ﺧﻮﻧﯿﻦ و ﭘﺮ ﺗﻠﻔﺎت از ﻧﺎﺣﯿﻪى ﻣﺮدم ﮐﻮﻓﻪ و ﺳﺮاﺳﺮ ﻧﻮاﺣﻰ ﻋﺮاق ﺗﺤـﺖ ﻋﻨـﺎوﯾﻦ‪ :‬ﻗﯿـﺎم‬
‫ﺗﻮ‪‬اﺑﯿﻦ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻰ ﺳﻠﯿﻤﺎن اﺑﻦ ﺻﺮد ﺧﺰاﻋﻰ‪ ،‬ﻗﯿﺎم ﻣﺨﺘﺎر اﺑﻦ اﺑﻮ ﻋﺒﯿﺪه ﺛﻘﻔﻰ و اﺑﺮاﻫﯿﻢ اﺑﻦ ﻣﺎﻟـﮏ اﺷـﺘﺮ‬
‫ﻧﺨﻌﻰ‪ ،‬ﺑﺎ ﺷﻌﺎرﻫﺎى »ﯾﺎﻟﺜّﺎرات اﻟﺤﺴﯿﻦ« آﻏﺎز ﯾﺎﻓﺘﻪ و ﻋﺮﺻﻪ را ﺑﺮ ﺑﻨﻰ اﻣﯿﻪ ﺗﻨﮓ ﻧﻤﻮد‪ .‬در ﻧﻬﺎﯾﺖ آنﻫـﺎ را‬
‫ﺑﻪ اﺿﻤﺤﻼل ﮐﺸﺎﻧﯿﺪه و ﺑﻌﺪ از آن ﻗﯿﺎمﻫﺎ‪ ،‬ﺣﺮﮐﺖ ﺑﻨـﻰ ﻋﺒـﺎس آﻏـﺎز ﺷـﺪ ﮐـﻪ اﯾـﻦ ﺣﺮﮐـﺖ از ﻧﻘﻄـﻪى‬
‫ﺑﺴﯿﺎرﮐﻮﭼﮏ ﺑﻪ ﺑﻬﺎﻧﻪى ﺧﻮﻧﺨﻮاﻫﻰ ﺷﻬﺪاى ﮐﺮﺑﻼ ﺷﺮوع ﺷﺪه و ﺳﺎﻟﯿﺎن دراز ﺑﻄﻮل اﻧﺠﺎﻣﯿﺪ‪ .‬ﺗﺎ اﯾـﻦ ﮐـﻪ‬
‫در روزﭘﻨﺠﻢ رﻣﻀﺎن اﻟﻤﺒﺎرك ﺳﺎل ‪) 129‬ه ق( )ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ‪ 748‬ﻣﯿﻼدى( ﺳﺮزﻣﯿﻦﻫﺎى ﻋﺮاق و ﺷـﺎﻣﺎت را‬
‫از وﺟﻮد ﻋﻤﺎل اﻣﻮى ﺗﺼﻔﯿﻪ ﻧﻤﻮده و ﭘﺮﭼﻢ ﺳﯿﺎه ﻋﺒﺎﺳﯿﺎن را ﺑﺮاﻓﺮاﺷﺖ‪.‬‬
 ‫ﮐﻮﺛﺮ اﻟﻨﺒﯽ )ﭘﮋوﻫﺸﯽ در ﺗﺎرﯾﺦ ﺳﺎدات اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن( ‪27 ...........................................‬‬

‫ﺣﻤﺎﺳﻪ اﻣﺎﻣﺰاده زﯾﺪ ﺷﻬﯿﺪ‬

‫ﯾﮑﻰ از ﭘﺮﺷﻮرﺗﺮﯾﻦ ﭼﻬﺮهﻫﺎى ﺳﺎدات ﻋﻠﻮى »زﯾﺪ ﺷﻬﯿﺪ« ﻓﺮزﻧﺪ اﻣﺎم ﺳﺠﺎد اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻬـﻀﺖ ﺧـﻮﻧﯿﻦ او‬
‫)ع(‬

‫ﺗﻮأم ﺑﺎ وﯾﮋﮔﻰﻫﺎى ﺷﺨﺼﯿﺘﻰاش ﺳﺮﻣﺸﻖ ﺑﺴﯿﺎردﯾﮕﺮ ازﺑﺰرﮔﺎن ﺳﺎدات درﻃﻮل ﺗﺎرﯾﺦ ﻗﺮارﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻗﯿﺎم و‬
‫ﺷﻬﺎدت ﺟﺎﻧﮕﺪاز او ﭼﻨﺎن دل ﺧﺮاش و دﮔﺮ ﮔﻮن ﮐﻨﻨﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺮ ﺷﺨﺺ را ﻣﻨﻘﻠﺐ ﮐﺮده وﺑﻪ ﺳﻮى‬
‫ﺑﯿﺪارى وﺗﻌﺎﻟﻰ رﻫﻨﻤﻮن ﻣﻰﺳﺎزد‪ .‬اﯾﻦ ﺟﻤﻠﻪى ﻣﻌﺮوف ﮐﻪ در ﺑﺎرهى اﺻﺤﺎب رﺳﻮل ﺧﺪا ﮔﻔﺘﻪ ﺷـﺪ‪:‬‬
‫)ص(‬

‫»ز‪‬ﻫﺎد‪‬اﻟﻠﱠﯿ‪‬ﻞِ و‪‬اُﺳ‪‬ﺪ‪‬اﻟﻨﱠﻬﺎرِ«= ﭘﺎرﺳﺎﯾﺎن ﺷﺐ وﺷﯿﺮان روزاﻧﺪ؛ ﮐﺎﻣﻼً ﺑﺮ »زﯾـﺪ ﺷـﻬﯿﺪ « ﺻـﺎدق اﺳـﺖ‪ .‬ﺟﺎﻟـﺐ‬
‫)ع(‬

‫ﺗﻮﺟﻪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ زﯾﺪ ﺷﻬﯿﺪ‪ ،‬در ﻫﺮ رﺷﺘﻪ از ﻓﻀﺎﺋﻞ‪ ،‬ﭘﺲ از اﺋﻤﻪ اﻃﻬـﺎر)ع( ﺷﺨـﺼﯿﺖ ﺑـﻰ ﻧﻈﯿـﺮ داﺷـﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺎه از ﻋﻠﻤﺎى ﻋﻠﻢ ﮐﻼم ﺳﺨﻦ ﺑﻪ ﻣﯿﺎن ﻣﻰآﯾﺪ‪ ،‬ﻧﺎم »زﯾﺪ ﺷﻬﯿﺪ« در ﻣﯿﺎن آﻧﺎن ﻣﻰدرﺧـﺸﺪ‪ ،‬اﮔـﺮ‬
‫از ﻣﻔﺴﺮان وداﻧﺎﯾﺎن ﺑﻪ ﻋﻠﻮم ﻗﺮآن ﺳﺨﻦ ﺑﻪ ﻣﯿﺎن ﻣﻰآﯾﺪ ؛ از »زﯾﺪ ﺷﻬﯿﺪ« ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺷﺨﺺ ﺑﺮازﻧﺪه در اﯾﻦ‬
‫رﺷﺘﻪ‪ ،‬ﯾﺎد ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬ﻫﺮوﻗﺖ از زﻫ‪‬ﺎد وﭘﺎرﺳﺎﯾﺎن روز ﮔﺎر ﺻﺤﺒﺖ ﻣﻰﺷﻮد‪» ،‬زﯾـﺪ ﺷـﻬﯿﺪ« در رأس آنﻫـﺎ‬
‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ از ﺟﻬﺎد وﺷﺠﺎﻋﺖ و دﻻورى ﺳـﺨﻦ ﺑـﻪ ﻣﯿـﺎن ﻣـﻰآﯾـﺪ‪ ،‬زﯾﺪﺷـﻬﯿﺪ ﯾـﮏ‬
‫ﻣﺠﺎﻫﺪ ﻓﻰ ﺳﺒﯿﻞ اﻟﻠّﻪ اﺳﺖ‪ ،‬آن ﮔﺎه ﮐﻪ ازﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻣﻮراﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘـﻪ ﺷـﻮد‪» ،‬زﯾـﺪ ﺷـﻬﯿﺪ« را در‬
‫ﭘﯿﺸﺎﭘﯿﺶ اﯾﻦ اﻣﻮر ﻣﻰﺑﯿﻨﯿﻢ‪ .‬او درﺑﺎرهى اﻫﺪاف ﺑﺰرگ ﻗﯿﺎم ﺧﻮد ﻣﻰﮔﻮﯾﺪ ‪»:‬و‪‬اﻟﻠّـﻪ‪ ‬ﻣﺎﺧَﺮَﺟ‪‬ـﺖ‪ ‬و‪‬ﻻ ﻗُﻤ‪‬ـﺖ‪‬‬
‫ﻣ‪‬ﻘﺎﻣﻰِ ﻫﺬا ﺣ‪‬ﺘّﻰ ﻗَﺮَأْت‪ ‬اﻟْﻘُﺮْآنَ و‪‬اَﻧْﻘَﻨْﺖ‪ ‬اﻟْﻔَﺮاﺋ‪‬ﺾ‪ ‬و‪‬اَﺣ‪‬ﮑَﻤ‪‬ﺖ‪ ‬اﻟﺴ‪‬ﻨَﮥ و‪‬اﻟْﺎداب‪ ‬و‪‬ﻋ‪‬ﺮِﻓْـﺖ‪ ‬اﻟﺘﱠﺎوِﯾـﻞَ ﮐَﻤـﺎ ﻋ‪‬ﺮَﻓْـﺖ‪‬‬
‫اﻟﺘﱠﻨْﺰِﯾﻞَ و‪‬ﻓَﻬِﻤ‪‬ﺖ‪ ‬اﻟْﺨَﺎص‪ ‬و‪‬اﻟْﻌ‪‬ﺎم‪ ‬و‪‬ﻣ‪‬ﺎﺗَﺤ‪‬ﺘَﺎج‪ ‬ا‪‬ﻟَﯿ‪‬ﻪ‪ ‬اﻻُﻣ‪‬ﮥِ ﻓﻰِ دﯾﻨﻬﺎ ﻓَﻤﺎ ﻻ ﺑ‪‬ﺪ‪‬ﻟَﻬﺎ ﻣ‪‬ﻨْﻪ‪ ‬و‪‬ﻻ ﻏَﻨ‪‬ﻰ‪ ‬ﻋ‪‬ﻨْﻪ‪ ‬و‪‬اَﻧﱢﻰ ﻟَﻌ‪‬ﻠﻰ ﺑ‪‬ﯿ‪‬ﻨَـﮥٍ‬
‫ﻣ‪‬ﻦْ ر‪‬ﺑ‪‬ﻰ «‪ 1‬ﺑﺨﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻣـﻦ ﺧـﺮوج ﻧﮑـﺮده ام و در اﯾـﻦ ﻣﻘـﺎم ﻗـﺮار ﻧﮕﺮﻓﺘـﻪام ﻣﮕـﺮ اﯾـﻦ ﮐـﻪ ﻗـﺮآن را‬
‫ﺧﻮاﻧﺪهام‪ ،‬ﻓﺮاﺋﺾ وﺳﻨّﺖ را اﺳﺘﻮار ﺳﺎﺧﺘﻪام‪ ،‬ﺗﺄوﯾﻞ ﻗﺮآن را ﭼﻮن ﻣﻌﻨﻰ ﻇﺎﻫﺮ آﯾﺎت ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ام‪ ،‬ﺧـﺎص‬
‫وﻋﺎم ﻗﺮآن و ﻫﺮآن ﭼﻪ راﮐﻪ اﻣ‪‬ﺖ دراﻣﻮردﯾﻨﻰ ﺧﻮد ﺑﺪان ﻧﯿﺎز دارد‪ ،‬ﻓﻬﻤﯿﺪه ام؛ ﻣﻦ ﻣﺠﻬﺰ ﺑﻪ ﺑﯿ‪‬ﻨﻪ وﺣﺠ‪‬ﺖ‬
‫از ﻧﺎﺣﯿﻪى ﭘﺮور دﮔﺎر ﻫﺴﺘﻢ‪.‬‬
‫»زﯾﺪ ﺷﻬﯿﺪ« وﻗﺘﻰ ﮐﻪ دﯾﺪ ﺑﻨـﻰ اﻣﯿـﻪ ﺑـﻪ ﻧـﺎم اﺳـﻼم‪ ،‬ﺑﺮﭘﯿﮑـﺮ اﺳـﻼم ﺷﻤـﺸﯿﺮ ﻣـﻰزﻧﻨـﺪ‪ ،‬درﺗـﺪارك ﻗﯿـﺎم‬
‫ﺑﺮﺿﺪآﻧﺎن ﺑﺮآﻣﺪه و ﺻﺮﯾﺤﺎ اﻋﻼم ﮐﺮد‪» :‬ﺑﺎ اﯾﻦ وﺿﻌﯿﺖ ﻫﺮﮐﺲ در ﻣﯿﺎن ﺣﺮارت وآﺗﺶ ﺷﻤﺸﯿﺮﻫﺎ ﻧﺮود‬
‫ﺧﻮار وذﻟﯿﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ«‪ .‬او ﺑﺎ اذن اﻣﺎم زﻣﺎﻧﺶ ﺑﻪ ﻫﺪف دﻓﺎع از وﻻﯾﺖ اﺋﻤﻪى اﻃﻬﺎر و ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﻇﻠﻢ‬
‫)ع(‬

‫ﻗﯿﺎم ﻧﻤﻮده وﺷﻬﯿﺪ ﺷﺪ و اﯾﻦ در ﺳﺎل ‪) 121‬ه ق( ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﻣـﻮرﺧﯿﻦ ﻧﻮﺷـﺘﻪ اﻧـﺪ‪ ،‬ﺟـﺴﺪ ﻣﻄﻬـﺮ‬
‫»زﯾﺪ ﺷﻬﯿﺪ« ﻣﺪت زﻣﺎن زﯾﺎدى ﺑﻪ روى ﭼﻮﺑﻪى دار ﻗﺮار داﺷﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻌﻀﻰ ازﻣﻮرﺧﯿﻦ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪» :‬ﮐﻪ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻫﺸﺎم اﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻠﮏ ﻣﺮوان دﺳﺘﻮر دادﺗﺎ ﺟـﺴﺪ زﯾـﺪ را آﺗـﺶ‬
‫ﺑﺰﻧﻨﺪ؛ وﻟﻰ ﻣﺸﻬﻮر اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ وﻟﯿﺪ اﺑﻦ ﯾﺰﯾﺪ اﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻠﮏ )ﻓﺮﻋﻮن اﯾﻦ اﻣ‪‬ﺖ( دﺳﺘﻮر ﺳـﻮزاﻧﺪن ﺑـﺪن‬

‫‪ .1‬اﻟﻤﻮﻋﻈﻪ واﻻﻋﺘﺒﺎر ﺑﺬﮐﺮ اﻟﺨﻄﻂ واﻻﺛﺎر‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪ 440‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﮐﺘﺎب ﺻﻔﻮة اﻟﺼﻔﺎ‪ ،‬ص ‪. 8‬‬
 ‫ﮐﻮﺛﺮ اﻟﻨﺒﯽ )ﭘﮋوﻫﺸﯽ در ﺗﺎرﯾﺦ ﺳﺎدات اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن( ‪28 ...........................................‬‬

‫»زﯾﺪ ﺷﻬﯿﺪ« را ﺻﺎدرﮐﺮد‪ ،‬وﻟﯿﺪ اﺑﻦ ﯾﺰﯾﺪ )ﺧﻠﯿﻔﻪى وﻗﺖ( ﺑﺮاى واﻟﻰ ﮐﻮﻓﻪ »ﯾﻮﺳﻒ اﺑﻦ ﻋﻤﺮ« ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷـﺘﻪ‬
‫وﺿﻤﻦ آن دﺳﺘﻮر داد‪» :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﻧﺎﻣﻪام ﺑﻪ ﺗﻮرﺳﯿﺪﮔﻮﺳﺎﻟﻪى )ﺳﺎﻣﺮى (اﻫﻞ ﻋﺮاق را از ﭼﻮﺑﻪى دار ﭘـﺎﯾﯿﻦ‬
‫ﺑﯿﺎور؛ او را آﺗﺶ ﺑﺰن وﺧﺎﮐﺴﺘﺮش را ﺑﺮﺑﺎد ده« وﻗﺘﻰ ﮐـﻪ ﻧﺎﻣـﻪ ﺑـﻪ واﻟـﻰ ﮐﻮﻓـﻪ رﺳـﯿﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ »ﺣـﺮاش اﺑـﻦ‬
‫ﺣﻮﺷﺐ« دﺳﺘﻮر دادﮐﻪ ﺟﺴﺪ ﻣﻄﻬﺮ »زﯾﺪ ﺷـﻬﯿﺪ« را از ﭼﻮﺑـﻪى دار ﭘـﺎﯾﯿﻦ آورده وﺑـﺴﻮزاﻧﺪ‪ .‬ﻗـﺴﻤﺘﻰ از‬
‫ﺧﺎﮐﺴﺘﺮش را در ﺑﯿﺎﺑﺎنﺑﻪ ﺑﺎد داده وﻗﺴﻤﺘﻰ دﯾﮕﺮ را ﺑﻪ آب ﻓﺮات رﯾﺨﺖ‪.‬‬
‫‪1‬‬

‫ﻣﺤﻠﻰ ﮐﻪ ﺟﺴﺪ »زﯾﺪ ﺷﻬﯿﺪ« را آﺗﺶ زدﻧﺪ ﻣﻌﺮوف ﺑﻪ »ﮐﻨﺎﺳﻪ«‪ 2‬ﮐﻮﻓﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎاﯾﻦ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻧـﺎم درﺗـﺎرﯾﺦ‬
‫ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ ﻟﮑﻦ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻰ روﺷـﻦ ﻧﯿـﺴﺖ ﮐـﻪ »ﮐﻨﺎﺳـﻪ« در ﮐﺠـﺎ ﻗـﺮار داﺷـﺘﻪاﺳـﺖ ؛ از ﺑﻌـﻀﻰ‬
‫رواﯾﺎت )ﻣﺜﻞ رواﯾﺘﻰ ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ اﻣﺎم ﺻﺎدق راﺟـﻊ ﺑـﻪ اﻧـﺪاﺧﺘﻦ ﺟـﺴﺪ »زﯾـﺪ ﺷـﻬﯿﺪ« ﺑـﻪ آب ﻓـﺮات(‬
‫)ع(‬

‫اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻰﺷﻮد ﮐﻪ »ﮐﻨﺎﺳﻪ« ﯾﮑﻰ از ﻣﺤﻠﻪﻫﺎى ﺷﻬﺮ ﮐﻮﻓﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ ؛ وﻟﻰ ﺑﻌﻀﻰ ﭼﻮن ﻋﻼّﻣﻪى ﺑﺰرگ‬
‫»ﺳﯿ‪‬ﺪ ﻣﻬﺪى ﻗﺰوﯾﻨﻰ « در ﮐﺘﺎب »ﻓﻠﮏ اﻟﻨﺠﺎة«ﻣﻰ ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﻣﺸﻬﺪى ﮐﻪ ﻓﻌﻼً ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﺑﺎرﮔـﺎه وﻣﺮﻗـﺪ‬
‫)ره(‬

‫»زﯾﺪ ﺷﻬﯿﺪ«‪ ،‬ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ و زﯾﺎرت ﮔﺎه آن ﺑﺰرﮔﻮار ﻣﻰﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺤﻞ دار زدن و ﺳﻮزاﻧﯿﺪن آن ﺑﺰرﮔﻮار‬
‫‪3‬‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫رواﯾﺖ ﺷﺪه وﻗﺘﻰ ﮐﻪ ﺳﺮﻣﻘﺪس اﻣﺎﻣﺰاده زﯾﺪ ﺷﻬﯿﺪ را ﺑﻪ ﻧﺰد ﻫﺸﺎماﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻠﮏ ﻣـﺮوان ﺑﺮدﻧـﺪ ‪،‬ﻫـﺸﺎم‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آن اﺳﺎﺋﻪى ادب ﮐﺮد ازﺟﻤﻠﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه ﮐﻪ ازﻣﻼزﻣﺎن درﺑﺎر ﺧﻮاﺳﺖ ﺗـﺎ ﺧﺮوﺳـﻰ ﺑـﻪ ﻣﺠﻠـﺲ‬
‫ﺑﯿﺎورﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ ﻧﻮك ﺧﻮد ﭼﺸﻢﻫﺎى زﯾﺪ ﺷﻬﯿﺪ را درآورد‪ .‬در اﯾﻦ وﻗﺖ ﯾﮑﻰ از ﺣﺎﺿـﺮان اﻫـﻞ ﺷـﺎم اﯾـﻦ‬
‫ﺷﻌﺮ راﺑﺎﻟﺒﺪاﻫﻪ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫ﻓﻠﻘﺪ ﮐﺎن ﻻ ﯾﻄﺎه اﻟﺪﺟﺎج‬ ‫اﻃﺮدوا اﻟﺪﯾﮏ ﻋﻦ ذوأﺑﮥ زﯾﺪ‬
‫ﺧﺮوس را از ﭘﯿﺸﺎﻧﻰ زﯾﺪ دورﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬آن زﯾﺪى ﮐﻪ ﻣﺮﻏﺎن ﻫﻮا ﺳﺮش را زﯾﺮ ﻗﺪمﻫﺎى ﺧﻮد ﻗـﺮار ﻧﺪادﻧـﺪ‪.‬‬
‫)اﯾﻦ اﺷﺎره ﺑﻪ آن اﯾﺎﻣﻰ دارد ﮐﻪ ﺟﺴﺪ زﯾﺪ ﺑﺮ ﺑﺎﻻى ﭼﻮﺑﻪى دار ﻗﺮارداﺷﺖ(‪ .‬اﺑﻦ اﺑﻰ اﻟﺤﺪﯾﺪ ﻣﺼﺮى در‬
‫ذﮐﺮ اﯾﻦ ﺟﻨﺎﯾﺖ ﺑﻨﻰ اﻣﯿﻪازﻗﻮل آن ﺷﺎﻋﺮﺷﺎﻣﻰ ﻣﻰﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﺷﻤﺎ ﻗﺒﺮ زﯾﺪ را ﻧﺒﺶ ﮐﺮدﯾﺪ وﺟـﺴﺪ ﻣﻄﻬـﺮش‬
‫را ﺑﺮﻫﻨﻪ روى دار آوﯾﺨﺘﯿﺪ ‪،‬ﺳﺮ ﻣﻘﺪﺳﺶ را در ﮐﻨﺎر ﻣﺴﻨﺪ زﯾﺮ ﻗﺪم ﻫﺎ اﻧﺪاﺧﺘﯿﺪ ﺗﺎ ﻣﻐﺰش را ﻣﺮﻏﺎن ﻧﻮك‬
‫‪4‬‬
‫ﺑﺰﻧﺪ؟«‪.‬‬

‫‪ .1‬زﯾﺪﺷﻬﯿﺪ ‪ ،‬ص ‪ 155‬اﻟﻤﻮﺳﻮى اﻟﻤﻘﺮّم ‪.‬‬

‫‪ .2‬ﮐﻮﻓﻪ در آن زﻣﺎن ﻣﺮﮐﺰ ﻋﺮاق ﺑﻮد‪ ،‬ﺷﻬﺮﺑﺴﯿﺎر ﺑﺰرگ ﺑﻮده وﻣﺤﻠﻪﻫﺎى ﻓﺮاوان داﺷﺖ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪى آن ﻣﺤﻠﻪﻫﺎ»ﮐﻨﺎﺳﻪ« ﻧﺎم‬
‫داﺷﺖ‪ .‬ﺷﺎﯾﺪ آن ﻣﺤﻞ را ﺑﻪ ﺣﺴﺎب اﯾﻦ ﮐﻪ ﻣﺤﻞ زﺑﺎﻟﻪى ﮐﻮﻓﻪ ﺑﻮده ﮐﻨﺎﺳﻪ ﺧﻮاﻧﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬زﯾﺪﺷﻬﯿﺪ اﻧﺘﻘﺎﻣﮕﺮ ص ‪.17‬‬
‫‪ .3‬زﯾﺪاﻟﺸﻬﯿﺪ ‪ ،‬ص ‪ 153‬اﻟﻤﻮﺳﻮى اﻟﻤﻘﺮّم ‪.‬‬
‫‪ .4‬ﺗﺤﻔﮥ اﻻﺣﺒﺎب‪ ،‬ص ‪. 114‬‬
 ‫ﮐﻮﺛﺮ اﻟﻨﺒﯽ )ﭘﮋوﻫﺸﯽ در ﺗﺎرﯾﺦ ﺳﺎدات اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن( ‪29 ...........................................‬‬

‫ﺣﻤﺎﺳﻪ اﻣﺎﻣﺰاده ﯾﺤﯿﻰ ﺷﻬﯿﺪ‬

‫)در ﺳـﺎل ‪)125‬ه ق( ﺳـﻮ‪‬ﻣﯿﻦ اﻧﻘـﻼب و رﺳـﺘﺎﺧﯿﺰﺧﻮﻧﯿﻦ ﺷـﮑﻞ‬ ‫ﻋﻠـﻰ)ع(‬
‫ﭼﻬﺎرﺳﺎل ﭘﺲ از ﻗﯿﺎم زﯾـﺪ اﺑـﻦ‬
‫ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬اﯾﻦ ﺑﺎر در ﻗﻠﺐ ﻗﺎرهى ﭘﻬﻨﺎور »آﺳﯿﺎ« )اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﻣﺮوز( ﭘﺮﭼﻢ دﻓـﺎع از ﺣـﺮﯾﻢ اﺳـﻼم و وﻻﯾـﺖ‬
‫اﻫﻞ ﺑﯿﺖ ﺑﻪ اﻫﺘﺰاز درآﻣﺪ‪،‬رﻫﺒﺮى اﯾﻦ ﻗﯿﺎم ﺑﻪ ﻋﻬﺪهى ﺣﻀﺮت ﯾﺤﯿﻰ ﻓﺮزﻧـﺪ ارﺷـﺪ »زﯾـﺪ اﺑـﻦ ﻋﻠـﻰ «‬
‫)ع(‬

‫ﭼﻬﺎرﻣﯿﻦ ﻧﻮادهى اﺧﺘﺮ ﺑﺮج اﻣﺎﻣـﺖ ووﻻﯾـﺖ اﻣـﺎم ﺳـﺠﺎد)ع( ﻗﺮارداﺷـﺖ‪ .‬ﺣـﻀﺮت ﯾﺤﯿـﻰ دراﯾـﻦ ﻣﻮﻗـﻊ‬
‫دﻗﯿﻘﺎ‪ 18‬ﺳﺎل داﺷﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎﻣﺰاده ﯾﺤﯿﻰ اﺑﻦ زﯾﺪ ﺷﻬﯿﺪ)ع( ﭘﺲ از ﺷﮑﺴﺖ »ﻗﯿﺎم ﭘﺪرش درﮐﻮﻓﻪ« اﯾﻦ ﺷﻬﺮ ﻣﺎﺗﻢ زده را ﺑﻪ ﻫﻤـﺮاه ده‬
‫ﺗﻦ ازﯾﺎراﻧﺶ ﺑﻪ ﻗﺼﺪ دﯾﺎر ﺧﺮاﺳﺎن ﺗﺮك ﮔﻔﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ وى دراﯾﻦ ﻣﻮﻗﻊ ﭼﻬﺎرده ﺳﺎل ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻧﺪاﺷـﺖ‬
‫‪1‬‬

‫وﻟﻰ از ﻧﻈﺮ ﻓﻬﻢ وﺷﻌﻮر دﯾﻨﻰ وﺳﯿﺎﺳﻰ ﻓﻮق اﻟﻌﺎده ورزﯾﺪه وﮐﺎر ﮐﺸﺘﻪ ﺑـﻪ ﻧﻈـﺮ ﻣـﻰرﺳـﯿﺪ‪ .‬او اﻣﺎﻧـﺖ دار‬
‫»اﻧﺠﯿﻞ آل ﻣﺤﻤﺪ « )ﺻﺤﯿﻔﻪ ﺳﺠﺎدﯾﻪ( ﺑﻮد‪ .‬ﻋﻤﯿﺮ اﺑـﻦ ﻣﺘﻮﮐـﻞ ﺛﻘﻔـﻰ ﺑﻠﺨـﻰ از ﭘـﺪرش )ﻣﺘﻮﮐـﻞ اﺑـﻦ‬
‫)ص(‬

‫ﻫﺎرون( ﻧﻘﻞ ﻣﻰﮐﻨﺪ‪ :‬در ﺣﺎﻟﻰ ﺣﻀﺮت ﯾﺤﯿﻰ را ﻣﻼﻗـﺎت ﮐـﺮدم ﮐـﻪ ﭘـﺲ از ﺷـﻬﺎدت ﭘـﺪرش ﻣﺘﻮﺟـﻪ‬
‫ﺧﺮاﺳﺎن ﺑﻮد‪ ،‬او از ﺣﺎل ﻋﻤﻮ زاده ﮔﺎن ﺧﻮد ﮐﻪ در ﻣﺪﯾﻨـﻪ ﺑﻮدﻧـﺪ ﭘﺮﺳـﯿﺪ واز اﻣـﺎم ﺻـﺎدق)ع( ﺟﻮﯾـﺎ ﺷـﺪ‬
‫وﮔﻔﺖ‪» :‬آﯾﺎﺟﻌﻔﺮاﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ را ﻣﻼﻗﺎت ﮐﺮدى؟«‬
‫)ع(‬

‫ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬آرى‪ .‬ﭘﺮﺳﯿﺪ‪» :‬آﯾﺎ ﭼﯿﺰى در ﺑﺎرهى ﻣﻦ ﮔﻔﺖ؟«‬

‫ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬آرى‪ .‬اﻣﺎم ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﻮ ﮐﺸﺘﻪ وﺑﻪ دار آوﯾﺨﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮى‪ «....‬ﻫﺎرون ﺑﻠﺨﻰ ﻣﻰﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﺣﻀﺮت ﯾﺤﯿﻰ‬
‫اﺑﻦ زﯾﺪ را ﭘﺲ از ﺷﻬﺎدت ﭘﺪرش ﭼﻨﺎن ﯾﺎﻓﺘﻢ ﮐﻪ ﻫﯿﭻ ﮐﺴﻰ را در ﻋﻘﻞ وﻓﻀﻞ ﻣﺜﻞ او ﻧﺪﯾﺪم ‪2‬‬
‫«‪.‬‬
‫»ﺛَﻠَﮥ اﺑﻦ ﺛﺎﺑﺖ« ﻣﻰﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﭘﺲ از ﺷﮑﺴﺖ ﻗﯿﺎم ﻣﺮدم ﮐﻮﻓـﻪ ﺑـﻪ ﺣـﻀﺮت ﯾﺤﯿـﻰ اﺑـﻦ زﯾـﺪ ﮔﻔـﺘﻢ‪ :‬اﯾﻨـﮏ‬
‫ﮐﺠﺎﺧﻮاﻫﻰ رﻓﺖ؟ ﺣﻀﺮت ﯾﺤﯿﻰ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﯿﻦ اﻟﻨﻬﺮﯾﻦ« )ﮐﺮﺑﻼ( ﺧﻮاﻫﻢ رﻓﺖ‪ .‬آن ﮔﺎه ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺣـﺎﻻ ﮐـﻪ‬
‫اﯾﻦ ﻗﺼﺪ را دارى ﭘﺲ ﺷﺘﺎب ﮐﻦ ﺗﺎ آﺳﻤﺎن ﮐﻮﻓﻪ روﺷﻦ ﻧﺸﺪه از ﺷﻬﺮ ﮐﻮﻓﻪ ﺧﺎرج ﺷﻮى‪ .‬ﻣـﺎﻫﻢ ﻫﻤـﺮاه‬
‫رﺳﯿﺪ ‪3‬‬
‫‪«...‬‬ ‫وى از ﺷﻬﺮ ﺧﺎرج ﺷﺪﯾﻢ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻰ ﮐﻪ ﺻﺪاى اذان ﺻﺒﺢ از ﻣﻨﺎرهﻫﺎى ﻣﺴﺎﺟﺪ ﺑﻪ ﮔﻮش ﻣﻰ‬
‫ﺣﻀﺮت ﯾﺤﯿﻰ ﺑﻰ درﻧﮓ ﺑﺮاى ﺗﻮدﯾﻊ ﺑﺮﺳﺮﺗﺮﺑﺖ ﺧﻮﻧﯿﻦ ﻗﺎﻓﻠﻪ ﺳﺎﻻر ﮐﺮﺑﻼرﻓﺖ‪ ،‬ﭘﺲ از وداع ﺑـﺎ ﺗﺮﺑـﺖ‬
‫ﺧﻮن رﻧﮓ ﺟﺪ‪‬ش اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ ﻋﺎزم »ﻣﺪاﺋﻦ« ﺷﻬﺮ ﺗﺎرﯾﺨﻰ ﻋﺮاق ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﻣـﺪﺗﻰ در آن دﯾـﺎر درﻣﻨـﺰل‬
‫)ع(‬

‫)ع(‬
‫دﻫﻘﺎﻧﻰ از دوﺳﺘﺎن ﺧﺎﻧﺪان اﻣﺎم ﻋﻠﻰ ﺑﺴﺮ ﺑﺮد‪ ،‬وﺑﺎﮐﻤﮏ واﻟﻰ ﻣﺪاﺋﻦ از ﺷﻬﺮ ﺑﻪ ﻗـﺼﺪ ﺧﺮاﺳـﺎن ﺧـﺎرج‬
‫ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬

‫‪ .1‬اﻟﮑﺎﻣﻞ اﺑﻦ اﺛﯿﺮ‪ ،‬ص ‪. 271‬‬

‫‪ .2‬ﻣﻘﺪﻣﻪ ﺻﺤﯿﻔﻪ ﺳﺠﺎدﯾﻪ ‪.‬‬
‫‪ .3‬زﯾﺪ اﻟﺸﻬﯿﺪ‪ ،‬ص ‪ 175‬اﻟﻤﻮﺳﻮى ﻣﻘﺮّم ‪.‬‬
 ‫ﮐﻮﺛﺮ اﻟﻨﺒﯽ )ﭘﮋوﻫﺸﯽ در ﺗﺎرﯾﺦ ﺳﺎدات اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن( ‪30 ...........................................‬‬
‫ﻗﺎﻓﻠﻪى ﻣﻬﺎﺟﺮان »ﻗﺒﻠﻪ« آرام‪ ،‬آرام ﺑﻪ ﺳﻤﻨﺎن )دروازهى ورودى ﺧﺮاﺳﺎن( رﺳﯿﺪه وﺑﻪ ﺧﺎﻧـﻪى )زﯾـﺎد اﺑـﻦ‬
‫اﺑﻰ ﻗﺸﯿﺮى( از ﺷﯿﻌﯿﺎن ﻣﺨﻠﺺ آن ﺳﺎﻣﺎن وارد ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫‪1‬‬

‫ﺣﻀﺮت ﯾﺤﯿﻰ اﺑﻦ زﯾﺪ وﻫﻤﺮاﻫﺎن از ﺳﻤﻨﺎن ﺑﻪ ﺳﻮى ﺳﺮﺧﺲ ﺣﺮﮐﺖ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬در آن ﺟﺎ ﺑﻪ ﻣﻨﺰل )ﻋﻤـﺮ‬
‫ﺗﻤﯿﻤﻰ وﺣﮑﻢ اﺑﻦ زﯾﺪ( از ﻣﻮاﻟﯿﺎن اﻫﻞ ﺑﯿﺖ ﺳﮑﻨﻰ ﮔﺰﯾﺪﻧﺪ‪ ،‬درآنﺟـﺎ دﺳـﺘﻪ دﺳـﺘﻪ از دوﺳـﺖ داران‬
‫)ع(‬

‫ﺧﺎﻧﺪان ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ ﻣﻬﺎﺟﺮان ﻗﺒﻠﻪ ﻣﻰرﺳﯿﺪﻧﺪ واز وى اﺳﺘﻤﺪاد ﻣﻰﻃﻠﺒﯿﺪﻧﺪ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ ﺟﻤﻌﻰ از ﻓﺮﻗﻪى‬
‫ﺧﻮارج ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ اﯾﺸﺎن ﺑﺎر ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻰ ﺣﻀﺮت ﯾﺤﯿﻰ اﺑـﻦ زﯾـﺪ ﺧﻮاﺳـﺘﻪﻫـﺎى اﯾـﻦ ﻓﺮﻗـﻪى ﻣﺘﺤﺠ‪‬ـﺮ را‬
‫ﻧﭙﺬﯾﺮﻓﺖ ‪2‬‬
‫‪.‬‬
‫از ﺳﺮﺧﺲ ﺗﺎ ﺷﻬﺮﻣﺮو )ﻣﺮﮐﺰ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺧﺮاﺳﺎن (‪ 180‬ﮐﯿﻠـﻮﻣﺘﺮ ﻓﺎﺻـﻠﻪ اﺳـﺖ‪ ،‬ﮐـﺎروان ﺣـﻀﺮت ﯾﺤﯿـﻰ‬
‫ﻣﻰﺑﺎﯾﺴﺖ اﯾﻦ ﻣﺴﯿﺮ ﺷﻨﺰار ﻣﻨﻄﻘﻪ را ﭘﺸﺖ ﺳﺮﻣﻰ ﻧﻬﺎد‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﺮﮐﺰ ﺧﻼﻓـﺖ ﻣـﻰرﺳـﯿﺪ‪ .‬ﺑـﺎﻻﺧﺮه ﮐـﺎروان‬
‫ﮐﻮﻓﻪ در ﮐﺎروان ﺳﺮاى )ﺣ‪‬ﻔﺼ‪‬ﻪ( در ﭼﻨﺪ ﻣﺘﺮى ﮐﺎخ ﺣﺎﮐﻢ ﻣﺮو »ﻧﺼﺮ اﺑـﻦ ﺳـﯿ‪‬ﺎر ﺳ‪‬ـﻠَﻢِ ‪-‬ﯾـﺎ»ﺳـﺎﻟﻢ« اﺑـﻦ‬
‫اَﺣ‪‬ﻮر‪ ‬اردو زده و ﺧﺒﺮ ورود آن رﻋﺐ و وﺣﺸﺖ ﺳﻨﮕﯿﻦ در دل دوﻟﺖ ﻣﺮدان اﻣﻮى ﺧﺮاﺳﺎن اﯾﺠﺎد ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎن ﮐﻪ »ﻧﺼﺮ« ﺑﻰ درﻧﮓ ﮔﺮوﻫﻰ راﻣﺄﻣﻮر دﺳﺘﮕﯿﺮى اﻓﺮاداﯾﻦ ﮐﺎروان ﻧﻤﻮد‪،‬دراﯾﻦ ﻣﺎﺟﺮا ﺷﺨﺼﻰ ﺑﻨـﺎم‬
‫»ﻋﺼﻤﺖ« ﮐﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه ﮔﺮوهﺿﺮﺑﺖ ﺑﻮد ﺑﻪ اﻓﺮادﺗﺤﺖ ﻓﺮﻣﺎن ﺧﻮد دﺳﺘﻮرﻣﺤﺎﺻﺮهى ﮐﺎرواﻧـﺴﺮا را ﺻـﺎدر‬
‫ﮐﺮده وﺧﻮد درﮐﻨﺎر ﺳﮑّﻮى دروازهى ﮐﺎرواﻧﺴﺮا ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ وﻣﻨﺘﻈﺮ ﻧﺸﺴﺖ اودﺳﺘﻮرداده ﺑـﻮد ﺗـﺎ ﺗﻤـﺎم‬
‫ﻣﺴﺎﻓﺮﯾﻦ ﺧﺴﺘﻪ را از ﺟﻠﻮ ﭼﺸﻤﺶ ﻋﺒﻮردﻫﻨﺪ دﻫﻨﺪﺗﺎﻣﻄﻤﺌﻦ ﺷﻮد ﮐﻪﻫﻤﻪى اﻓﺮادﻣﻮرد ﻧﻈﺮ را دﯾﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﺎﮔﻬﺎن »ﺣﻀﺮت ﯾﺤﯿﻰ اﺑﻦ زﯾﺪ« اﻣﯿﺮ ﮐﺎروان ﺑﺎﮐﻼه ﻧﻤﺪى ﺑﺮﺳﺮوﻟﺒﺎس ﭘـﺸﻤﯿﻨﻰ ﺑـﻪ ﺗـﻦ‪ ،‬ﺟﻠـﻮ دﯾـﺪﮔﺎن‬
‫ﺣﯿﺮت زدهى ﻋﺼﻤﺖ ﻇﺎﻫﺮﺷﺪ‪ .‬ﻋﺼﻤﺖ ﮐﻪ ﻣﺒﻬﻮت ﺳﯿﻤﺎى ﻧﻮراﻧﻰ اﯾﻦ ﺟﻮان ﭼﻬﺎرده ﺳـﺎﻟﻪى »ﻋﻠـﻮى«‬
‫ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎدﺳﺖ ﺑﻪ ﭘﺸﺖ او زده وﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﺮﭼﻪ زودﺗﺮ از اﯾﻦ ﺷﻬﺮ ﺧﺎرج ﺷﻮ ﮐﻪ ﺟﺎى دوﺳﺘﺎن ﻋﻠـﻮى‬
‫دراﯾﻦ ﺟﺎ ﻧﯿﺴﺖ ‪3‬‬
‫‪«...‬‬
‫ى‬ ‫ﺗﺸﻨﻪ‬ ‫رﯾﮕﺰارﻫﺎى‬ ‫‪‬ﺮم‬ ‫ﻫ‬ ‫از‬ ‫وﻋﺒﻮر‬ ‫ﭘﯿﻤﺎﯾﻰ‬ ‫راه‬ ‫روز‬ ‫ﭼﻨﺪﯾﻦ‬ ‫از‬ ‫ﭘﺲ‬ ‫ﺷﺪ‪،‬‬ ‫ازﺷﻬﺮﻣﺮوﺧﺎرج‬ ‫ﺣﻀﺮت ﯾﺤﯿﻰ‬
‫ﻣﺮو ﻧﺠﺎت ﯾﺎﻓﺘﻪ و ﺑﻪ ﺷﻬﺮ »ﺑﻠﺦ« وارد ﺷﺪ ‪،‬ﺷﻬﺮى ﮐﻪ ﺑﺮج وﺑﺎروى آن از ﭼﻨﺪ ﻓﺮﺳﺨﻰ ﭘﯿﺪاﺑﻮد‪ ،‬و آوازه‬
‫وﺷﻬﺮت ﺟﻬﺎﻧﻰ داﺷﺖ ‪ .‬ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن در ﻫﻔﺖ ﺑﺮج ﺷﻬﺮ‪ ،‬ﻣﻨﺘﻈﺮ ورود ﮐﺎروان ﺗﺠﺎرﺗﻰ وﺳـﯿﺎﺣﺘﻰ از اﻗـﺼﻰ‬
‫ﻧﻘﺎط ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻮدﻧﺪ؛ ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎﻧﻰ ﮐﻪ ﺗﺎ اﯾﻦ ﻣﻮﻗﻊ ورود ﮐﺎروان ﻣﻬﺎﺟﺮ »ﻋﻠﻮى« ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﮐـﺎروان ﺗـﺎزه وارد در‬

‫‪ .1‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص ‪. 176‬‬

‫‪ .2‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص ‪. 176‬‬
‫‪ .3‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص ‪. 176‬‬
 ‫ﮐﻮﺛﺮ اﻟﻨﺒﯽ )ﭘﮋوﻫﺸﯽ در ﺗﺎرﯾﺦ ﺳﺎدات اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن( ‪31 ...........................................‬‬

‫ﻣﻨﺰل ﯾﮑﻰ از ﺷﯿﻌﯿﺎن ﺑﻨﺎم »ﺟﺮﯾﺶ اﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺷﯿﺒﺎﻧﻰ« ﻣﺴﮑﻦ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪1‬‬

‫ﺣﺎﮐﻢ ﺑﻠﺦ ﮐﻪ ﺣﯿﺎت ﻧﻨﮕﯿﻦ ﺧﻮد را در ﻧﻔﻰ وﻧﺎﺑﻮدى ﺟﻮان ﻣﺮد »ﻋﻠﻮى« ﻣﻰدﯾﺪ‪ ،‬دﺳﺘﻮر داد اﻫﺎﻟﻰ ﺷـﻬﺮ‬
‫از ﮐﻮﭼﮏ وﺑﺰرگ در ﻣﺴﺠﺪ ﺟﺎﻣﻊ ﺑﻠﺦ ﮔﺮد آﯾﻨﺪ وﺑﻪ ﻣﺮدم ﻫﺸﺪار داد ﺗﺎ ﻣﺨﻔﻰ ﮔﺎه ﻣﻬﺎﺟﺮان »ﻋﻠﻮى«‬
‫را ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪ‪ ،‬دراﯾﻦ راﺳﺘﺎ ﻋﺪهى ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ ازاﻫﺎﻟﻰ ﺷﻬﺮﺑﻠﺦ را درﺟﻠﻮ ﭼـﺸﻤﺎن وﺣـﺸﺖ زده واﺷـﮏ‬
‫آﻟﻮد زﻧﺎن وﮐﻮدﮐﺎن ﺷﺎن ﺑﻪ ﺷﻼّق ﺑﺴﺖ‪ .‬ﺑﻪ دﺳﺘﻮرآن ﺣﺎﮐﻢ ﻇﺎﻟﻢ ﺷﺸﺼﺪ ﺗﺎزﯾﺎﻧـﻪ ﺑـﺮ ﺑـﺎزوان »ﺟـﺮﯾﺶ‬
‫اﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺷﯿﺒﺎﻧﻰ« ﻣﯿﺰﺑﺎن ﺣﻀﺮت »ﯾﺤﯿﻰ« زدﻧﺪ‪ .‬وى درزﯾﺮ رﮔﺒﺎر ﺷﻼق ﺳـﻮﮔﻨﺪ ﯾـﺎد ﻣـﻰﮐـﺮد و‬
‫ﻣﻰ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪاﻗﺴﻢ ﺣﺘﻰ اﮔﺮ ﺣﻀﺮت »ﯾﺤﯿﻰ اﺑﻦ زﯾﺪ« درزﯾﺮ ﻗﺪم ﻫﺎﯾﻢ ﻫﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ ﺷـﻤﺎ ﻧﺨـﻮاﻫﻢ‬
‫ﮔﻔﺖ!« ﻓﺮزﻧﺪ ﻧﻮﺟﻮان او ﺑﻪ ﻧﺎم »ﻗﺮﯾﺶ« ﮐﻪ ﻫﻨﻮز ﻟﺬّت اﯾﻤﺎن وﻣﺒﺎرزه در راه ﺧﺪا را ﻣﺰﻣﺰه ﻧﮑﺮده ﺑﻮد‪ ،‬و‬
‫از ﺳﻮى وﺿﻊ اﺳﻔﻨﺎك ﭘﺪر ش را ﻣﻰدﯾﺪ‪ ،‬ﻃﺎﻗﺖ ﻧﯿﺎورده و ﺻﻔﻮف ﻓـﺸﺮدهى ﺟﻤﻌﯿ‪‬ـﺖ ﻟـﺖ ﺧـﻮردهى‬
‫ﺑﻠﺦ را ﭘﺎره ﻧﻤﻮده وﭘﺎﯾﮕﺎه ﻗﯿﺎم واﻧﻘـﻼب ﺣـﻀﺮت »ﯾﺤﯿـﻰ« را اﻓـﺸﺎﮐﺮد‪ .‬در ﻧﺘﯿﺠـﻪ ﻃـﺮح ﻗﯿـﺎم ﺷﮑـﺴﺖ‬
‫ﺧﻮرد‪ .‬رﻫﺒﺮى ﻗﯿﺎم وﻫﻤﺮاﻫﺎن دﻟﯿﺮش را ﻏُﻞ وزﻧﺠﯿﺮ ﻧﻤﻮده‪ ،‬واﭘﺲ ﺑﻪ »ﻣﺮو« اﻋﺰام ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬آنﻫـﺎ ﻣـﺪت‬
‫ﻣﺪﯾﺪى در ﺳﯿﺎه ﭼﺎلﻫﺎى »ﻣﺮو« ﺑﺴﺮ ﺑﺮدﻧﺪ ﺗﺎ اﯾﻦ ﮐـﻪ »وﻟﯿـﺪ اﺑـﻦ ﯾﺰﯾـﺪ« ﺑـﺮ ارﯾﮑـﻪى ﻗـﺪرت ﺗﮑﯿـﻪ زده‬
‫وﻓﺮﻣﺎن آزادى آﻧﺎن را ﺻﺎدر ﮐﺮد‪ .‬ﺣﺎﮐﻢ ﻣﺮودراﯾﻦ وﻗﺖ ﺑﺎ در اﺧﺘﯿﺎر ﮔﺬاردن ﯾﮏ رأس اﺳـﺐ‪ ،‬ﯾـﮏ‬
‫ﺟﻔﺖ ﻧﻌﻠﯿﻦ وﻣﻘﺪار ﺳﻔﺮ ﺧﺮﺟﻰ ﺣﻀﺮت »ﯾﺤﯿﻰ« را ﺑﺮاى اﺳﺘﺮداد ﺑﻪ ﻋﺮاق آﻣﺎده ﺳـﺎﺧﺖ وﻧﯿـﺰ ﮐـﺴﺎﻧﻰ‬
‫راﮔﻤﺎﺷﺖ ﺗﺎوى را ﺷﻬﺮ ﺑﻪ ﺷﻬﺮ ﻫﻤﺮاﻫﻰ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎدﯾﮕﺮﺑﺎر ﺗﻨـﻮر ﮔـﺮم اﻧﻘـﻼب وﻋـﺼﯿﺎن ﻋﻠﯿـﻪ دودﻣـﺎن‬
‫اﻣﻮى در ﺧﻄﻪى ﺧﺮاﺳﺎن زﺑﺎﻧﻪ ﻧﮑﺸﺪ‪.‬ﺣﻀﺮت ﯾﺤﯿﻰ ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﮔﺮوﻫﻰ ازﻫﻤﺮاﻫﺎن ﮐﻪ ﻋﺪدﺷﺎن ﺑﻪ ﻫﻔﺘﺎد‬
‫ﻧﻔﺮ ﻣﻰ رﺳﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺎﮔﺰﯾﺮ راه »ﻧﯿﺸﺎﺑﻮر« را درﭘﯿﺶ ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﭘﺲ از روزﻫﺎﻃﻰ ﻃﺮﯾـﻖ وارد ﻧﯿـﺸﺎﺑﻮر ﺷـﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫درآن وﻗﺖ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪار ﺷﻬﺮ ﻧﯿﺸﺎﺑﻮر »ﻋﻤﺮاﺑﻦ زراره« ﺳﺮاﺳﯿﻤﻪ ﻣﺤﻞ ورود ﮐﺎروان راﻣﺤﺎﺻﺮه ﮐـﺮده وﻓـﻰ‬
‫اﻟﻔﻮر اﻋﻼم ﺟﻨﮓ داد‪ .‬ﻫﺮﭼﻨﺪ اﻣﯿﺮ ﮐﺎروان اﻇﻬﺎر داﺷﺖ‪» :‬ﻣﺎ ﺑﺮاى ﺟﻨﮓ ﻧﯿﺎﻣﺪهاﯾﻢ‪ ،‬واز زﻧﺪان ﻫﻢ ﻓﺮار‬
‫‪2‬‬

‫ﻧﮑﺮدهاﯾﻢ‪ ،‬ﻣﺎﭘﺲ از آزادى اززﻧﺪان و ﺗﻬﯿﻪى ﺗﻮﺷﻪ‪ ،‬ﺷﻬﺮرا ﺗﺮك ﮔﻔﺘﻪاﯾﻢ وازﯾﻦ ﺟـﺎ ﻣـﺴﯿﺮ ﻋـﺮاق را در‬
‫ﭘﯿﺶ ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﮔﺮﻓﺖ‪ «...‬اﻣﺎاﯾﻦ ﺳﺨﻨﺎن ﺣﻀﺮﺗﺶ ﺑﺮدل ﺳﯿﺎه آﻧﺎن ﮐﺎرﮔﺮ ﻧﯿﺎﻓﺘـﺎد‪ .‬ارﺗـﺶ ﺗﺎدﻧـﺪان ﻣـﺴﻠﺢ‬
‫ﺧﺮاﺳﺎن آﻣﺎدهى ﻧﺒﺮد ﺑﺎﻫﻔﺘﺎدو دو ﭘﺮﺳﺘﻮى ﻣﻬﺎﺟﺮ ﺷﺪ‪ .‬ﮔﺮوه ﻫﻔﺘﺎد ودو ﻧﻔﺮى ﺑﻪ ﻧﺎﭼﺎر ﻟﺒـﺎس رزم ﺑـﺮﺗﻦ‬
‫ﻧﻤﻮده وﺑﺮاى دﻓﺎع آﻣﺎده ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺷﺮاﯾﻂ ازﻫﺮﻧﻈﺮ ﺑﺎ واﻗﻌﻪى ﮐﺮﺑﻼ ﻣﺸﺎﺑﻬﺖ ﺗﺎم داﺷﺖ‪ ،‬ﺟﻨـﮓ ﻧـﺎﺑﺮاﺑﺮ ﺑـﺎ‬
‫ﭘﺮﺗﺎب ﯾﮏ ﺗﯿﺮ ازﺳﻮى ﺳﭙﺎه ﺗﺤﺖ ﻓﺮﻣﺎن ﺣﺎﮐﻢ ﻧﯿﺸﺎﺑﻮر آﻏﺎز ﺷﺪ و ﺑﺎ ﺣﻤﻠـﻪى ﺑـﺮق آﺳـﺎى ﯾـﺎران دﻟﯿـﺮ‬
‫ﺣﻀﺮت ﯾﺤﯿﻰ اﺑﻦ زﯾﺪ در ﻗﻠﺐ اردوﮔﺎه دﺷﻤﻦ ﻧﺎﺋﺮهى ﺟﻨﮓ ﺧﺎﻣﻮش ﮔﺸﺖ‪» .‬ﻋﻤﺮ اﺑﻦ زراره« ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه‬

‫‪ .1‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص ‪. 278‬‬

‫‪ .2‬زﯾﺪ اﻟﺸﻬﯿﺪ‪ ،‬ص ‪ 178‬اﻟﻤﻮﺳﻮى اﻟﻤﻘﺮّم؛ اﻟﮑﺎﻣﻞ اﺑﻦ اﺛﯿﺮ‪ ،‬ج ‪ ،5‬ص ‪. 271‬‬
 ‫ﮐﻮﺛﺮ اﻟﻨﺒﯽ )ﭘﮋوﻫﺸﯽ در ﺗﺎرﯾﺦ ﺳﺎدات اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن( ‪32 ...........................................‬‬
‫ﺳﭙﺎه ﺷﯿﻄﺎن ﺑﻪ دﺳﺖ »اﺑﻮاﻟﻔﻀﻞ واﺑﺮاﻫﯿﻢ« ﺑﺮادران رﺿﺎﻋﻰ ﺣﻀﺮت »ﯾﺤﯿﻰ« ﮐـﻪ ﻋﻠﻤـﺪاران ﺳـﭙﺎه اﺳـﻼم‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﯿﺪ‪ ،‬ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن ﻟﺸﮑﺮ ﻧﯿﺸﺎﺑﻮر ازﻫﻢ ﭘﺎﺷﯿﺪ‪ .‬ﺑﺪﯾﻨﺴﺎن ﺳﭙﺎه ﭘﯿﺮوز اﺳﻼم ﺑﺎﻏﻨﺎﺋﻢ ﺑـﻪ دﺳـﺖ‬
‫آﻣﺪه از ارﺗﺶ ﺷﮑﺴﺖ ﺧﻮردهى ﺣﺎﮐﻢ ﻧﯿﺸﺎﺑﻮر از ﻋﺰﯾﻤﺖ ﺑـﻪ ﻋـﺮاق ﻣﻨـﺼﺮف ﺷـﺪه وآﻫﻨـﮓ وﻻﯾـﺖ‬
‫‪1‬‬
‫ﺟﻮزﺟﺎن ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﺮوه ﺗﺤﺖ ﻓﺮﻣﺎن ﺣﻀﺮت »ﯾﺤﯿﻰ اﺑﻦ زﯾﺪ« از ﻣﺴﯿﺮ ﺟﺎدهى اﺑﺮﯾﺸﻢ وارد ﻫﺮات ﺷﺪه وﺑﺎﻋﺒﻮر ازﻣﻨـﺎﻃﻖ‬
‫ﻣﺮﻏﺎب وﻣﯿﻤﻨﻪ ﺑﻪ ﺧﻄﻪى ﺳﺮ ﺳﺒﺰ »اﻧﺒﺎر« ﮐﻪ اﻣﺮوزه ﺑﻪ ﻧﺎم ﺳﺮ ﭘﻞ ﺷﻬﺮت ﯾﺎﻓﺘﻪ واردﺷﺪه ودرآن ﺟﺎ اردو‬
‫‪2‬‬

‫زدﻧﺪ‪ .‬اﻧﺒﺎر ﮐﻪ ﻣﺮﮐﺰ ﺷﯿﻌﯿﺎن ﺑﻠﺦ وﺣﻮاﻟﻰ آن ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻰﺷﺪ ﭘﺬﯾﺮاى ﺣﻀﻮر ﺟﻬﺎد ﮔﺮ ﺟـﻮان وﭘﺮﺷـﻮر‬
‫زﯾﺪ اﺑﻦ ﻋﻠﻰ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻣﺴﺘﻨﺪات ﺗﺎرﯾﺦ درﻣﺤﻞ اﻧﺒﺎرﺗﻌﺪاد ﻫﻔﺘﺼﺪ ﺗﻦ از ﺟﻮاﻧﺎن ﻣـﺆﻣﻦ وﻣـﺴﻠﻤﺎن ﺑـﻪ‬
‫)ع(‬

‫ﺻﻒ ﯾﺎران ﯾﺤﯿﻰ اﺑﻦ زﯾﺪ ﭘﯿﻮﺳﺘﻨﺪ‪ .‬ﺗﻌﺪاد ﺳﺮﺑﺎزان دﺷﻤﻦ ﺑﻪ ده ﻫﺰار ﻣﻰرﺳﯿﺪ‪ .‬دراﯾﻦ ﻣﻮﻗﻊ ﺳـﭙﺎه اﺳـﻼم‬
‫ﺑﻨﺎى ﺟﻨﮓ ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬ﭼﻮن ﻧﻤﻰ ﺧﻮاﺳﺖ ﻗﺒﻞ از ﻣﻮﻋﺪ ﻻزم‪ ،‬ﻗﯿﺎم واﻧﻘﻼب ﺧـﻮﯾﺶ را آﻏـﺎز ﻧﻤﺎﯾـﺪ‪ ،‬اﻣـﺎ‬
‫زﻣﺎن ﺑﻪ ﻧﻔﻊ آﻧﺎن ﭘﯿﺶ ﻧﻤﻰرﻓﺖ‪ ،‬ﻟﺤﻈﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﻣـﻰﮔﺬﺷـﺖ‪ ،‬دم ﺑـﻪ دم زﻧـﮓﻫـﺎى ﺧﻄـﺮ وﺷـﯿﭙﻮر‬
‫ﺟﻨﮓ ﻧﻮاﺧﺘﻪ ﻣﻰ ﺷﺪ‪.‬‬
‫زﻣﯿﻦ وآﺳﻤﺎن اﻧﺒﺎر)ﺳﺮﭘﻞ( از ﺑﺮق ﺷﻤﺸﯿﺮ وﺷﯿﻬﻪى اﺳﺒﺎن ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﻰﭘﯿﭽﯿﺪ‪ ،‬زﯾﺮاﻟﺤﻈﻪﻫﺎى ﺑﺲ ﺟﺎوﯾـﺪ‬
‫وﺑﻪ ﯾﺎدﮔﺎر ﻣﺎﻧﺪﻧﻰ ﻓﺮا ﻣﻰرﺳﯿﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺎه اﺳﻼم و ﮐﻔﺮ اﻣﻮى ﻫﺮﯾﮏ در دوﺳﻮى رودﺧﺎﻧﻪى دﺷـﺖ ارﻏـﻮى‬
‫در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻫﻢ ﺻﻒ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻧﺎﺋﺮهى ﺟﻨـﮓ آﻏﺎزﯾﺎﻓـﺖ‪ ،‬درﻫﻤـﺎن ﻟﺤﻈـﺎت اوﻟﯿـﻪ دهﻫـﺎ ﺗـﻦ از ﯾـﺎران‬
‫ﺣﻀﺮت ﯾﺤﯿﻰ ﺑﻪ ﻣﻠﮑﻮت اﻋﻠﻰ ﭘﯿﻮﺳﺘﻨﺪ‪ .‬اﯾـﻦ واﻗﻌـﻪ درآﺳـﺘﺎﻧﻪى ﻣـﺎه ﻣﺒـﺎرك رﻣـﻀﺎن ﺑـﻮد ‪،‬دﺷـﻤﻨﺎن‬
‫‪3‬‬

‫ﺣﺮﻣﺖ اﯾﻦ ﻣﺎه ﺧﺪا را ﭘﺎس ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ ‪،‬ﻣﺎﻫﻰ ﮐﻪ ﻣﺮدم درآن ﺑﻪ ﺿﯿﺎﻓﺖ اﻟﻬﻰ دﻋـﻮت ﻣـﻰﺷـﻮﻧﺪ‪ .‬ﺟﻨـﮓ‬
‫ﺣﺪود ﺳﻪ روز ﻃﻮل ﮐﺸﯿﺪ‪ ،‬درآن ﺳﻪ روز دﺷﺖ ﺳﺮﺳﺒﺰ )ارﻏﻮى( ﻻﻟﻪ ﮔﻮن ﺷﺪ‪.‬‬
‫‪4‬‬

‫درزوال روز ﺳﻮم ﻧﺒﺮد‪ ،‬درﺣﺎﻟﻰ ﮐﻪ ﺗﻌﺪاد اﻧﺪﮐﻰ از ﺳﭙﺎه اﺳﻼم ﺑﺎﻗﻰ ﻣﺎﻧـﺪه ﺑـﻮد‪ ،‬ﺣﻠﻘـﻪى ﻣﺤﺎﺻـﺮه ﺑـﺮ‬
‫ذرﯾﻪى ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ﺗﻨﮓ ﺗﺮﺷﺪ‪ ،‬درﻫﻤﯿﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺆذن اذان ﮔﻔﺖ ﺻﺪاى ﺗﮑﺒﯿﺮ درﻓـﻀﺎى اﻧﺒـﺎر ﭘﯿﭽﯿـﺪ‪،‬‬
‫ﻫﺮدو ﮔﺮوه دﺳﺖ ازﺟﻨﮓ ﮐﺸﯿﺪه وﺑﻪ ﻧﻤﺎز اﯾﺴﺘﺎدﻧﺪ! ﺣﻀﺮت ﯾﺤﯿﻰ اﺑـﻦ زﯾـﺪ ﻧﻤـﺎز ﻇﻬـﺮ وﻋـﺼﺮ را ﺑـﺎ‬
‫ﺟﻤﻌﻰ از ﺳﺮﺑﺎزان ﺧﻮد ﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ازاﻗﺎﻣﻪى ﻧﻤﺎز دوﺑﺎره ﺟﻨﮓ ﻧﺎﺑﺮاﺑﺮ ازﺳﺮﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﯾﺤﯿـﻰ‬
‫درﭘﯿﺸﺎﭘﯿﺶ ﯾﺎران ﺧﻮد ﺷﻤﺸﯿﺮﻣﻰ زد‪ ،‬ﻧﺎﮔﺎه ﺗﯿﺮى از ﻃﺮف ﺳﭙﺎه اﻣﻮى آﻣـﺪه وﺑﺮﺳـﺠﺪه ﮔـﺎه ﺣـﻀﺮﺗﺶ‬

‫‪ .1‬ﻋﻤﺪة اﻟﻄﺎﻟﺐ ﻓﻰ اﻧﺴﺎب آل اﺑﻰ ﻃﺎﻟﺐ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪ 290‬ﺟﻤﺎل اﻟﺪﯾﻦ اﺣﻤﺪ اﺑﻦ ﻋﻨﺒﻪ؛ ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮى‪ ،‬ج ‪ ،5‬ص ‪. 537‬‬
‫‪ .2‬اﻧﺒﺎر اﺳﻢ ﻗﺪﯾﻢ ﺷﻬﺮ ﮐﻨﻮﻧﻰ ﺳﺮﭘﻞ ﺟﻮزﺟﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .3‬ﻋﻤﺪة اﻟﻄﺎﻟﺐ ﻓﻰ اﻧﺴﺎب آل اﺑﻰ ﻃﺎﻟﺐ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪ 290‬ﺟﻤﺎل اﻟﺪﯾﻦ اﺣﻤﺪ اﺑﻦ ﻋﻨﺒﻪ ‪.‬‬
‫‪ . 4‬اﻣﺮوز ﺑﻨﺎم ﺑﻐﺎوى ﯾﺎد ﻣﻰﮔﺮدد ﻣﺤﻞ ﺗﻼﻗﻰ ﺳﭙﺎه ﯾﺤﯿﻰ ﺑﻦ زﯾﺪ وﻧﺼﺮ ﺳﯿ‪‬ﺎر واﻟﻰ ﺧﺮاﺳﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫ﮐﻮﺛﺮ اﻟﻨﺒﯽ )ﭘﮋوﻫﺸﯽ در ﺗﺎرﯾﺦ ﺳﺎدات اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن( ‪33 ...........................................‬‬
‫‪1‬‬
‫اﺻﺎﺑﺖ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫ﻣﺮد ﺷﺎﻣﻰ ﺳﺮ ﻣﺒﺎرك ﺣﻀﺮت ﯾﺤﯿﻰ را از ﭘﯿﮑﺮش ﺟﺪا ﺳﺎﺧﺘﻪ وﺑﻪ ﻋﻨـﻮان ﻫﺪﯾـﻪ ﺑـﻪ داراﻟﺤﮑﻮﻣـﮥ ﻣـﺮو‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬ﭘﯿﮑﺮ ﻏﺮﻗﻪ ﺑﻪ ﺧﻮن ﺣﻀﺮت »ﯾﺤﯿﻰ« را در دروازهى »ﺟﻮزﺟﺎن« درﻣﺤﻞ ﻓﻌﻠﻰ ﺑﺎرﮔﺎه ﺑﻪ ﺷﺎﺧﻪى‬
‫درﺧﺖ آوﯾﺨﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻰ‪ ،‬ﺟﺴﺪ آن ﺑﺰرﮔﻮار ﺑﻪ ﻣﺪت ﭼﻬﺎر ﺳﺎل ﺑﺮﺷﺎﺧﻪى آن درﺧﺖ آوﯾﺨﺘﻪ ﺑﻮد‪،‬‬
‫از ﻋﺠﺎﯾﺐ اﯾﻦ ﮐﻪ آن درﺧﺖ ﻫﻢ اﮐﻨﻮن ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ و ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﺧﺎص و ﻋﺎم ﻗﺮاردارد ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ‬
‫در ﺳﺎل ‪) 129‬ه ق( ارﮐﺎن ﺳﻠﻄﻨﺖ ﺑﻨﻰ اﻣﯿﻪ ﻣﺘﺰﻟـﺰل ﮔـﺸﺘﻪ وﻣﻬـﺎر ﺧﻼﻓـﺖ ﺑـﻪ دﺳـﺖ ﺑﻨـﻰ ﻋﺒـﺎس اﻓﺘـﺎد‬
‫»اﺑﻮﻣﺴﻠﻢ ﻣﺮوزى« داﻋﻰ دوﻟﺖ ﺑﻨﻰ ﻋﺒﺎس‪» ،‬ﺳﻠﻢ« ﻗﺎﺗﻞ ﺣﻀﺮت ﯾﺤﯿﻰ را ﺑﮑﺸﺖ وﺟﺴﺪ »ﯾﺤﯿـﻰ ﺷـﻬﯿﺪ«‬
‫را از ﭼﻮﺑﻪى دار ﭘﺎﯾﯿﻦ آورده وﺑﺎاﺣﺘﺮام زﯾﺎد ﻏﺴﻞ وﮐﻔﻦ ﮐﺮد‪ ،‬ﺑﺮاوﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪ و درﺟﺎﯾﮕﺎه ﻓﻌﻠـﻰ دﻓـﻦ‬
‫ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻫﻢ اﮐﻨﻮن ﺑﻪ روى دﯾﻮار اﻃﺮاف ﻣﺰار ﺣﻀﺮت ﯾﺤﯿﻰ اﯾﻦ ﻋﺒﺎرات ﺑﻪ ﺧﻂ ﮐﻮﻓﻰ آﻣﺪهاﺳﺖ ‪» :‬ﺑﺴﻢ‬
‫اﻟﻠّﻪ اﻟﺮﺣﻤﻦ اﻟﺮﺣﯿﻢ‪ ،‬ﻫﺬا ﻗﺒﺮ اﻟﺴﯿﺪ ﯾﺤﯿﻰ اﺑﻦ زﯾﺪ اﺑﻦ ﻋﻠﻰ اﺑﻦ اﻟﺤﺴﯿﻦ اﺑﻦ ﻋﻠﻰ اﺑﻦ اﺑﯿﻄﺎﻟﺐ رﺿﻮان اﻟﻠّﻪ‬
‫ﻋﻠﯿﻪ ﻗﺘﻞ ﺑﻪ ارﻏﻮى ﻓﻰ ﯾﻮم اﻟﺠﻤﻌﻪ ﻣﻦ ﺷﻬﺮ ﺷﻌﺒﺎن اﻟﻤﻌﻈﻢ ﺳﻨﻪ ﺧﻤﺴﻪ و ﻋﺸﺮﯾﻦ و ﻣﺎﺗﻪ«‪.‬‬
‫ﺑﻘﻌﻪى ﻣﺒﺎرﮐﻪى اﻣﺎﻣﺰاده »ﯾﺤﯿﻰ« را ﻋﻼءاﻟﺪوﻟﻪ در زﻣﺎن »ﻧﺎﺻﺮاﻟﺪﯾﻦ ﺷـﺎه ﻗﺎﺟـﺎر« ﺑﻨـﺎﻧﻤﻮد‪ ،‬ﻋﻼءاﻟﺪوﻟـﻪ‬
‫اﺑﺘﺪا ﺟﻬﺖ اﻃﻤﯿﻨﺎن اﻣﺮ ﺑﻪ ﺣﻔﺮ ﻗﺒﺮ ﻧﻤﻮد‪ ،‬وﻗﺘﻰ ﺗﺎ ﺣﺪود ﺳﻪ ذرع ﺣﻔـﺮ ﺷـﺪ ﺑـﻪ ﺳـﻨﮏ ﻟﺤـﺪ آن ﺷـﻬﯿﺪ‬
‫رﺳﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻻى ﺳﻨﮓ ﻟﺤﺪ ﻟﻮح ﮐﺎﺷﯿﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﯾﮏ ﻃﺮف آن ﺳـﻮرهى ﻣﺒﺎرﮐـﻪى »ﯾـﺲ« ﺑـﻪ ﺧـﻂ‬
‫ﮐﻮﻓﻰ ﺟﻠﻰ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه و درﻃﺮف دﯾﮕﺮ ﻋﺒﺎرت ﻓﻮق ﻣﮑﺘﻮب اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎروﯾﺖ اﯾـﻦ ﻣﮑﺘـﻮب ﻋﻼءاﻟﺪوﻟـﻪ‬
‫اﻣﺮ ﺑﻪ ﺗﻌﻤﯿﺮ آن ﻗﺒﺮ ﻧﻤﻮد و آن ﻟﻮح را ﺑﺮ ﺑﺎﻻى ﻗﺒﺮ ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬ﻟﻮح ﻗﺒﺮ ﺣﻀﺮت »ﯾﺤﯿﻰ« ﺗـﺎ زﻣـﺎن ﺗﺠـﺎوز‬
‫روسﻫﺎ ﺑﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻮد‪ ،‬در ﺟﺮﯾﺎن ﺗﺠﺎوز ﻗﺸﻮن ﺳﺮخ ﺷﻮروى ﻟﻮح ﻣﺰار »ﺳـﯿ‪‬ﺪ ﯾﺤﯿـﻰ« ﻣﻔﻘـﻮد‬
‫ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬درﮐﺘﺎب ﺻﺤﯿﻔﻪى ﺳﺠﺎدﯾﻪ ﻧﯿﺰاﺷﺎرهى ﺑـﻪ ﻣﺤـﻞ دﻓـﻦ ﺣـﻀﺮت »ﯾﺤﯿـﻰ« در »ﺟﻮزﺟـﺎن« ﺷـﺪه‬
‫‪2‬‬

‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﮑﻦ ﺣﺎﺷﯿﻪ ﭘﺮداز آن ﮐﺘﺎب درﺗﻄﺒﯿﻖ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﻰ »ﺟﻮزﺟﺎن« دﻗـﺖ ﻻزم ﺑـﻪ ﺧـﺮج ﻧـﺪاده‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ »دﻋﺒﻞ ﺧﺰاﻋﻰ« در ﻗﺼﯿﺪهى ﻣﻔﺼﻞ ﺧﻮد ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ اﺷﺎره دارد‪:‬‬

‫‪ .1‬ﻋﻤﺪة اﻟﻄﺎﻟﺐ ﻓﻰ اﻧﺴﺎب اﻟﻄﺎﻟﺒﯿﻦ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪ 290‬ﺟﻤﺎل اﻟﺪﯾﻦ اﺣﻤﺪ اﺑﻦ ﻋﻨﺒﻪ؛ آﺛﺎر ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺧﺮاﺳﺎن‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪ 419‬و ‪.418‬‬
‫‪ . 2‬ﻣﺆﻟﻒ ﮐﺘﺎب ﻋﺮبﻫﺎ و ﺳﺎدات در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻰﻧﻮﯾﺴﺪ‪» :‬در ﺳﺎل ‪ 1338‬ه ش ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ از ﻗﺮﯾﻪى اﺑﺪﻟﮕﺎن از ﻣﺴﯿﺮ‬
‫ﺳﺎﻧﭽﺎرك ﺑﻪ زﯾﺎرت »ﺳﯿ‪‬ﺪ ﯾﺤﯿﻰ« ﻣﺸﺮف ﮔﺮدﯾﺪم‪ ،‬ﻟﻮح ﻣﺰار ﺣﻀﺮت ﯾﺤﯿﻰ را دﯾﺪم ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻣﮑﻌﺐ ﻣﺴﺘﻄﯿﻞ ازﺟﻨﺲ‬
‫ﺳﻨﮓ ﺳﯿﺎه ﺗﻬﯿﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ودر ﺳﺎل ‪) 1358‬ﻫﺶ( ﮐﻪ ﺑﺎردﯾﮕﺮ ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻪ زﯾﺎرت آن ﺑﻘﻌﻪى ﻣﺒﺎرﮐﻪ ﮔﺮدﯾﺪم اﺛﺮى از آن ﻟﻮح‬
‫ﻧﺪﯾﺪم‪ ،‬از ﻣﺠﺎور آن زﯾﺎرت ﮔﺎه ﭘﺮﺳﯿﺪم ﮐﻪ ﻟﻮح ﻣﺰار »ﺳﯿ‪‬ﺪ ﯾﺤﯿﻰ« در ﮐﺠﺎاﺳﺖ؟ ﭘﺎﺳﺦ داد‪ :‬دزدان آن را رﺑﻮده اﻧﺪ‪ :‬ﮐﻨﺎﯾﻪ‬
‫از ﻋﺴﺎﮐﺮ روﺳﻰ ﺑﻮد‪.‬‬
 ‫ﮐﻮﺛﺮ اﻟﻨﺒﯽ )ﭘﮋوﻫﺸﯽ در ﺗﺎرﯾﺦ ﺳﺎدات اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن( ‪34 ...........................................‬‬
‫‪1‬‬
‫وﻗﺒﺮى ﺑﺒﺎﺧﻤﺮى ﻟﺪى اﻟﻨﻀﺮﺑﺎت‬ ‫و‪ ‬أُﺧْﺮى ﺑِﺄَر‪‬ضِ ﺟ‪‬ﻮ‪‬زِﺟﺎنِ ﻣ‪‬ﺤ‪‬ﻠﱢﻬﺎ‬
‫ازآن زﻣﺎن ﺗﺎﮐﻨﻮن ﺗﺮﺑﺖ ﻣﻄﻬ‪‬ﺮ ﺷﻬﯿﺪ »ﺟﻮزﺟﺎن« اﻣﺎﻣﺰاده »ﯾﺤﯿﻰ« ﻣﻠﺠﺎء ﺧﺎص وﻋﺎم از ﻫﺮﻣﺬﻫﺐ و ﻓﺮﻗﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬وى ﭼﻠﭽﺮاﻏﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻤﻪى ﻣﺬاﻫﺐ واﻗـﻮام ﻧـﺴﺒﺖ ﺑـﻪ آن اﺣﺘـﺮام ﻓـﻮق اﻟﻌـﺎده ﻗﺎﺋﻠﻨـﺪ‪ ،‬در آن‬
‫ﮐﺸﻮر ﺗﻨﻬﺎ اﻣﺎﻣﺰاده اى اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﯾﮏ واﺳﻄﻪ ﺑﻪ اﻣﺎم ﻣﻌﺼﻮم ﻣﻰرﺳﺪ‪ .‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻣﺰارات واﻣﺎﻣﺰادهﻫﺎى‬
‫)ع(‬

‫ﺑﺎاﻋﺘﺒﺎرزﯾﺎد دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن وﺟﻮد دارﻧﺪ ﮐﻪ ﻫﺮﯾﮏ ﺑﻪ ﻧﻮﺑـﻪى ﺧـﻮد ﻣﻨـﺸﺄ ﮐﺮاﻣـﺎت ﺑـﺎﻫﺮه ﺑـﻮده و ﻫـﺴﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫اﻣﺎﻫﯿﭻ ﯾﮏ ازآنﻫﺎ ازﻧﮕﺎه ﻗﺮاﺑﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﺼﻮم ﺑﺎ اﯾﻦ ﮔﻮﻫﺮ ﺗﺎﺑﻨﺎك ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﺣﻀﺮت‬
‫‪2‬‬

‫»ﯾﺤﯿﻰ« در ﻣﯿﺎن ﻣﺮدﻣﺎن ﺷﻤﺎل اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ »اﻣﺎم ﺧﺮد« ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﻨﻄﻘﻪى ﺗـﺎرﯾﺨﻰ »ﺟﻮزﺟـﺎن« در روزﮔـﺎران ﻗـﺪﯾﻢ ﺑـﻪ ﻧـﺎم »اﻧﺒـﺎر«‪ ،‬ﺳـﭙﺲ »ﮔﻮزﮔـﺎن« و ﻣـﺴﺘﻌﺮب آن‬
‫»ﺟﻮزﺟﺎن« ﯾﺎد ﺷﺪهاﺳﺖ و در ﺑﺮﻫﻪى از ﺗﺎرﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺮﮐﺰ ﻓﺮﻣﺎن رواﯾﻰ ﺳﻠـﺴﻠﻪى »ﮔﻮزﮔﺎﻧـﺎن« ﺑـﻮده ﮐـﻪ از‬
‫»ﺑﺪﺧﺸﺎن« ﺗﺎ »ﺑﺎدﻏﯿﺲ« ﺟﺰو ﻗﻠﻤﺮو ﺣﮑﻮﻣﺖ آﻧﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ ‪.‬‬
‫ﺑﺎﻫﻤﯿﻦ آداب وﺗﺮﺗﯿﺐ ﺳﺮﻣﺒﺎرك ﺣﻀﺮت »ﯾﺤﯿﻰ« را درﻣﺤﻠﻰ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﯿﺎﻣﻰ درﺣـﻮاﻟﻰ ﺷـﺮﻗﻰ ﻣـﺸﻬﺪ ﺑـﻪ‬
‫ﺧﺎك ﺳﭙﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﻫﻢ اﮐﻨﻮن زﯾﺎرت ﮔﺎه ﺧـﺎص وﻋـﺎم اﺳـﺖ‪ .‬در ﺷﻬﺮاﺳـﻘﻼن ﺑـﯿﻦ ﻗﻨـﺪوز )ﻣـﺸﻬﻮر ﺑـﻪ‬
‫ﻗﻨﺪوز( و ﺑﻨﺪر ﻗﺰل ﻗﻠﻌﻪ واﻗﻊ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﯿﺰ زﯾﺎرت ﮔﺎﻫﻰ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺳﺮ ﺣﻀﺮت »ﯾﺤﯿﻰ« وﺟﻮد دارد ﮐﻪ آن ﺷﻬﺮ‬
‫ﺑﻌﺪﻫﺎ ﺑﻪ اﻣﺎم ﺻﺎﺣﺐ ﻣﺸﻬﻮر ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ ‪3‬‬
‫‪.‬‬

‫ﻓﺮزﻧﺪان زﯾﺪ ﺷﻬﯿﺪ‬

‫»زﯾﺪ ﺷﻬﯿﺪ« روى ﻫﻤﺮﻓﺘﻪ ﺷﺶ ﻫﻤﺴﺮ اﺧﺘﯿﺎرﻧﻤﻮده ﺑﻮد ﮐﻪ ﺳﻪ ﺗﻦ از آنﻫﺎ ﮐﻨﯿﺰ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬از ﭼﻬـﺎر ﻫﻤـﺴﺮ‬
‫ﺧﻮد داراى ﭼﻬﺎر ﭘﺴﺮ ﺷﺪاﯾﻦ ﭼﻬﺎرﭘﺴﺮ ﻣﻨﺸﺄﮔﺮوه ﮐﺜﯿﺮى ازﺳﺎدات ﻣﻨﻄﻘﻪوﺟﻬﺎن ﮔﺮدﯾﺪﻧـﺪ ﭼﻨـﺎن ﮐـﻪ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﺴﯿﺎرى ازﺳﺎ دات »ﺣﺴﯿﻨﻰ« و »ﻋﻠﻮى« ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﭼﻬﺎرﭘﺴﺮزﯾﺪﺷﻬﯿﺪ ﺑﺮﻣـﻰ ﮔـﺮدد‪ .‬دراﯾـﻦ ﺟـﺎﺑﻄﻮر‬
‫اﺧﺘﺼﺎر ﺑﻪ ﻣﻌﺮﻓﻰ اﯾﻦ ﭼﻬﺎر ﻓﺮزﻧﺪ »زﯾﺪﺷﻬﯿﺪ« ﻣﻰﭘﺮدازم ‪:‬‬
‫‪ - 1‬اﻣﺎﻣﺰاده ﯾﺤﯿﻰ‬
‫ﺣﻀﺮت ﯾﺤﯿﻰ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﻓﺮزﻧﺪ زﯾﺪ ﺷﻬﯿﺪاﺳﺖ ﮐﻪ ازﻫﻤﺴﺮى ﺑﻪ ﻧﺎم »رﯾﻄﻪ« دﺧﺘﺮ اﺑﻮﻫﺎﺷﻢ ﻋﺒﺪاﻟﻠّﻪ ﺑﻪ دﻧﯿﺎ‬
‫آﻣﺪ‪ .‬او در ﺳﺎل ‪) 107‬ه ق( در ﺧﺎﻧﻪى )ﺣﻠﯿﻒ اﻟﻘﺮآن( »زﯾﺪ ﺷﻬﯿﺪ« در ﻣﺤﻠﻪى ﺑﻨﻰ ﻫﺎﺷﻢ ﺑﯿـﺖ ﺷـﺮاﻓﺖ‬
‫وﻋﺰّت دﯾﺪه ﺑﻪ ﺟﻬﺎن ﮔﺸﻮد‪ ،‬ﻣﺎدرش دﺧﺘﺮ »اﺑﻮﻫﺎﺷﻢ ﻋﺒﺪاﻟﻠّﻪ اﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺣﻨﻔﯿ‪‬ﻪ« از زﻧﺎن ﻗﺒﯿﻠﻪى ﻧﻮر ﺑﻮد‪،‬‬

‫‪ .1‬ﻗﺼﯿﺪهى دﻋﺒﻞ ﺧﺰاﻋﻰ ‪.‬‬

‫‪ .2‬اﻟﮑﺎﻣﻞ اﺑﻦ اﺛﯿﺮ‪ ،‬ج ‪ ،5‬ص ‪. 271‬‬
‫‪ . 3‬در ﻣﻮرد ﺣﻤﺎﺳﻪ اﻣﺎﻣﺰاده ﯾﺤﯿﻰ ﺷﻬﯿﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﺛﺮ ﻣﺤﻘﻖ ﻓﺮﻫﯿﺨﺘﻪ‪ ،‬اﺳﺘﺎد ﺳﯿﺪ ﺣﺴﻦ اﺣﻤﺪى ﻧﮋاد ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﺳﺎﻟﮕﺮد ﻗﯿﺎم آن‬
‫ﺑﺰرﮔﻮار اﻧﺘﺸﺎر ﯾﺎﻓﺘﻪ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد‪.‬‬
 ‫ﮐﻮﺛﺮ اﻟﻨﺒﯽ )ﭘﮋوﻫﺸﯽ در ﺗﺎرﯾﺦ ﺳﺎدات اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن( ‪35 ...........................................‬‬
‫ﮐﻪ در ﮐﻮﻓﻪ و در ﻋﺼﺮ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺳﯿﺎه »ﯾﻮﺳﻒ اﺑﻦ ﻋﻤﺮ«‪ ،‬ﺑﺎوﺿﻊ دل ﺧـﺮاش ﺑـﻪ ﺷـﻬﺎدت رﺳـﯿﺪ‪ 1.‬ﺟـﺪ‪‬‬
‫ﻣﺎدرى وى »اﺑﻮﻫﺎﺷﻢ« از ﺳﺎدات ﻋﺎﻟﻰاﻟﻨﺴﺐ واز ﺗﺒﺎراﻣﺎم ﻋﻠﻰ)ع( اﺳﺖ‪ .‬وى ﻫﻢ در ﻣﺴﯿﺮ ﺳـﻔﺮ ﺑـﻪ »ﺑﯿـﺖ‬
‫ﺳﻠﯿﻤﺎن اﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻠﮏ ﻣﻈﻠﻮﻣﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رﺳﯿﺪ ‪2‬‬
‫‪.‬‬ ‫«‬ ‫اﻟﻤﻘﺪس« ﺗﻮﺳﻂ »‬
‫‪ - 2‬اﻣﺎﻣﺰاده ﻋﯿﺴﻰ‬
‫دو‪‬ﻣﯿﻦ ﻓﺮزﻧﺪ زﯾﺪ ﺷﻬﯿﺪ »ﻋﯿﺴﻰ« اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻣﺎه ﻣﺤﺮم ﺳﺎل ‪) 109‬ه ق( ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷـﺪ‪ ،‬و در ﺳـﺎل ‪ 169‬در‬
‫ﺳﻦ ﺷﺼﺖ ﺳﺎﻟﮕﻰ در ﮐﻮﻓﻪ وﻓﺎت ﮐـﺮد‪ .‬او در ﻫﻨﮕـﺎم ﺷـﻬﺎدت ﭘـﺪرش دوازده ﺳـﺎل داﺷـﺖ‪ .‬ﻣﺮﺣـﻮم‬
‫ﻣﺤﺪث ﻗﻤﻰ درﻣﻮرد او ﻣﻰﻧﮕﺎرد‪» :‬ﻟﻘﺐ ﻋﯿﺴﻰ اﺑﻦ زﯾـﺪ »ﻣـﻮﺗﻢ اﻻﺷـﺒﺎل اﺳـﺖ« »ﻋﯿـﺴﻰ اﺑـﻦ زﯾـﺪ« در‬
‫‪3‬‬

‫واﻗﻌﻪى ﻗﯿﺎم »ﻣﺤﻤﺪ واﺑﺮاﻫﯿﻢ« ﭘﺴﺮان ﻋﺒﺪاﻟﻠّﻪ اﺑﻦ ﺣﺴﻦ ﺑﺮﺿﺪ ﺧﻠﻔﺎى ﻋﺒﺎﺳﻰ ﻣﺸﺎرﮐﺖ داﺷﺖ‪» .‬ﻋﯿـﺴﻰ«‬
‫وﻇﯿﻔﻪى ﻋﻠﻢ دارى آن ﺟﻨﺒﺶ را ﺑﻪ ﻋﻬﺪه داﺷﺖ‪» ،‬اﺑﺮاﻫﯿﻢ« وﺻﯿﺖ ﮐﺮده ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﻌﺪ ازﺧﻮدش رﻫﺒـﺮى‬
‫ﺟﻨﺒﺶ ﺑﻪ ﻋﻬﺪهى »ﻋﯿﺴﻰ« ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻌﺪ ازﺷﻬﺎدت اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﻗﯿﺎم ﺑﺎ ﺷﮑﺴﺖ ﻣﻮاﺟﻪ ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫درﻧﺘﯿﺠﻪ ﻋﯿﺴﻰ از ﻣﺮدم ﮐﻨﺎرهﮔﯿﺮى ﮐﺮده و در ﮐﻮﻓﻪ در ﺧﺎﻧﻪى »ﻋﻠﻰاﺑﻦ ﺻﺎﻟﺢ اﺑﻦ ﺣـﻰ« ﻣﺨﻔـﻰ ﺷـﺪ‪،‬‬
‫داﺷﺖ ﺗﺎ ﻣﻮﻗﻌﻰ ﮐﻪ وﻓﺎت ﯾﺎﻓﺖ ‪4‬‬
‫‪.‬‬ ‫وﺣﺘﻰ ﺣﺴﺐ وﻧﺴﺐ ﺧﻮد را از ﻣﺮدم ﭘﻨﻬﺎن ﻣﻰ‬
‫ﺑﺮادر زاده اش ﻣﻰﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﺑﻌﺪ از ﻣﺪ‪‬ﺗﻬﺎ اﻟﺘﻤﺎس ﭘﺪرم را راﺿـﻰ ﮐـﺮدم ﺗـﺎ ﻧـﺸﺎﻧﻰ ﻋﻤـﻮﯾﻢ را ﮐـﻪ درﺧﻔـﺎ‬
‫ﻣﻰزﯾﺴﺖ وﺣﮑﻮﻣﺖ »ﻋﺒﺎﺳﻰ« را ﺑﻪ ﻫﺮاس اﻓﮑﻨﺪه ﺑﻮد ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از اﺻﺮار ﻓﺮاوان ﭘـﺪرم ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫ﻋﻤﻮﯾﺖ در ﯾﮑﻰ از ﻣﺤﻼت ﭘـﺴﺖ‪ ‬ﮐﻮﻓـﻪ در ﻟﺒـﺎس ﺳـﻘّﺎﯾﺎن زﻧـﺪﮔﻰ ﻣـﻰﮐﻨـﺪ‪ .‬اﮔـﺮ ﺑـﻪ ﮐﻮﻓـﻪ ﺑـﺮوى و‬
‫دراﺑﺘﺪاى ﻓﻼن ﮐﻮﭼﻪ ﺑﺎﯾﺴﺘﻰ‪ ،‬در ﺳﺎﻋﺖ ﻣﻌﯿ‪‬ﻦ ﻣﺮدى را ﺧﻮاﻫﻰ دﯾﺪ ﮐﻪ ﺻﻮرﺗﻰ ﻧﻮراﻧﻰ‪ ،‬ﻣﺤﺎﺳﻦ ﺳﭙﯿﺪ‪،‬‬
‫ﭼﺸﻤﻰ ﭘﺮ از اﺷﮏ وﻟﺒﻰ ﭘﺮ از ذ‪‬ﮐْﺮ دارد وﺑﺎﺷﺘﺮ آﺑﮑﺸﻰ ﻣﻰﮔﺬرد‪ .‬او ﻋﻤﻮى ﺗﻮاﺳﺖ وﻟﻰ ﻣﺒـﺎدا ﻃـﻮرى‬
‫رﻓﺘﺎر ﮐﻨﻰ ﮐﻪ ﺗﻮﺟﻪ ﻣﺮدم را ﺟﻠﺐ ﻧﻤﺎﯾﻰ‪ ،‬و او را ﺑﺘﺮﺳـﺎﻧﻰ‪ ،‬ﻣﺒـﺎدا رﻓﺘـﺎرت ﻃـﻮرى ﺑﺎﺷـﺪ ﮐـﻪ ﻣـﺄﻣﻮرﯾﻦ‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻋﺒﺎﺳﻰ ﺑﻪ ﻫﻮﯾ‪‬ﺖ او ﭘﻰ ﺑﺒﺮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻦ ﻫﻤﻪى اﯾﻦ ﺗﻌﻬﺪات ﺑـﻪ آدرﺳـﻰ ﮐـﻪ ﭘـﺪرم داده ﺑـﻮد‬
‫رﻓﺘﻢ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻃﻮرى ﮐﻪ ﭘﺪرم ﺷﺮح داده ﺑﻮد ﻋﻤﻮﯾﻢ آﻣﺪ‪ .‬ﺧﻮدم را ﺑﻪ او ﺷﻨﺎﺳﺎﻧﺪم وﻫﺮدو ﺑﻌﺪ از ﮔﺮﯾﺴﺘﻦ‬
‫در آﻏﻮش ﻫﻢ ﺑﻪ ﮔﻮﺷﻪى رﻓﺘﯿﻢ‪ ،‬او داﺳﺘﺎن ﺑﯿﺴﺖ و ﭼﻨﺪ ﺳﺎل ﻓﺮارش را ﺑﺮاﯾﻢ ﮔﻔﺖ‪ ،‬درﺿﻤﻦ ﺻـﺤﺒﺖ‬
‫ﻫﺎﯾﺶ ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻧﺎﻣﻰ ﻣﺴﺘﻌﺎر ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺳﻘّﺎﯾﺎن زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻰﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎزﻧﻰ ازدواج ﮐﺮده وﺧﺪاوﻧـﺪ ﺑـﻪ او‬
‫دﺧﺘﺮى ﻋﻨﺎﯾﺖ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪ ،‬دﺧﺘﺮ ﺑﺰرگ ﺷﺪه وﺑﺴﻦ ازدواج رﺳﯿﺪه ﺑﻮده‪ ،‬ﻟﮑﻦ ﻓﻮت ﮐﺮده اﺳﺖ ‪.‬‬

‫‪ .1‬زﯾﺪ اﻟﺸﻬﯿﺪ‪ ،‬ص ‪ 173‬اﻟﻤﻮﺳﻮى ﻣﻘﺮّم ‪.‬‬

‫‪ .2‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص ‪ 171‬؛ اﻟﮑﺎﻣﻞ اﺑﻦ اﺛﯿﺮ‪ ،‬ج ‪ ،5‬ص ‪. 272‬‬
‫‪ .3‬ﺑﻀﻢ ﻣﯿﻢ ﯾﻌﻨﻰ‪ :‬ﯾﺘﯿﻢ ﮐﻨﻨﺪه ﺷﯿﺮ ﺑﭽﮕﺎن؛ ﻋﻠﺖ اﯾﻦ ﮐﻪ وى داراى اﯾﻦ ﻟﻘﺐ ﺷﺪ اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺷﯿﺮى را ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ ﺑﻪ او‬
‫ﺣﻤﻠﻪ ور ﮔﺮدﯾﺪه ﺑﻮد ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﺪ ‪.‬‬
‫‪ .4‬ﻣﻨﺘﻬﻰ اﻵﻣﺎل‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪) 129‬ﻣﺤﺪث ﺷﯿﺦ ﻋﺒﺎس ﻗﻤﻰ(؛ ﺳﺘﺎرﮔﺎن درﺧﺸﺎن‪ ،‬ج ‪ ،6‬ص ‪. 89‬‬
 ‫ﮐﻮﺛﺮ اﻟﻨﺒﯽ )ﭘﮋوﻫﺸﯽ در ﺗﺎرﯾﺦ ﺳﺎدات اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن( ‪36 ...........................................‬‬

‫ﻋﻤﻮﯾﻢ اﻓﺰود ﮐﻪ دﻟﻢ از ﻓﻮت دﺧﺘﺮم ﻧﻤﻰﺳﻮزد‪ ،‬از اﯾﻦ ﻣﻰﺳـﻮزد ﮐـﻪ ﻣـﻦ در ﺗﻤـﺎم ﻣـﺪت زﻧـﺪﮔﺎﻧﻰ او‬
‫ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻢ ﺑﻪ او ﺑﮕﻮﯾﻢ ﮐﻪ »ﺗﻮاز ﻓﺮزﻧﺪان ﭘﯿﺎﻣﺒﺮاﺳﻼم ﻫﺴﺘﻰ وﺳﯿ‪‬ﺪه ﻣﻰﺑﺎﺷﻰ‪ .‬وﺑﺎز در ﺿﻤﻦ ﺣﺮف ﻫـﺎﯾﺶ‬
‫ﺑﺮاﯾﻢ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﮐﻪ ﭼﻪ ﺑﺴﯿﺎر ﺷﺐﻫﺎ وروزﻫﺎى ﮐﻪ از ﮔﺮﺳﻨﮕﻰ ﺑﻪ ﺟﺎن آﻣﺪم وﺧﻮد وﻋﺎﯾﻠـﻪام ﻗـﻮﺗﻰ ﺑـﺮاى‬
‫ﺳﺪﺟﻮع ﻧﺪاﺷﺘﯿﻢ ‪1‬‬
‫‪.‬‬
‫‪ - 3‬اﻣﺎﻣﺰاده ﺣﺴﯿﻦ‬
‫ﺳﻮ‪‬ﻣﯿﻦ ﻓﺮزﻧﺪ زﯾﺪ ﺷﻬﯿﺪ »ﺣﺴﯿﻦ« اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﺎل ‪) 114‬ه ق( در ﺷﺎم ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪو در ﺳﺎل ‪ 135‬ﯾﺎ ‪ 140‬از‬
‫دﻧﯿﺎ رﻓﺖ‪ .‬او ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺷﻬﺎدت ﭘﺪرش ﻫﻔﺖ ﺳﺎل داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻌﻀﻰ ﮔﻮﯾﻨﺪ او در اﯾﻦ وﻗﺖ ﭼﻬﺎر ﺳﺎﻟﻪ ﺑـﻮد‪.‬‬
‫ﺣﺴﯿﻦ ﮐﻪ ﻟﻘـﺒﺶ »ذواﻟﺪ‪‬ﻣ‪‬ﻌ‪‬ـﮥ وذواﻟﻌﺒـﺮة« ﺑـﻮد‪ ،‬در ﺳـﻦ ﻫﻔـﺖ ﺳـﺎﻟﮕﻰ ﭘـﺲ ازﺷـﻬﺎدت ﭘـﺪرش ﺗﺤـﺖ‬
‫‪2‬‬

‫ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﻰ ﺿﺮت اﻣﺎم »ﺟﻌﻔﺮﺻﺎدق « ﻗﺮارﮔﺮﻓﺖ‪ .‬آن اﻣﺎم ﻫﻤﺎم وى را در ﻣﻨﺰل ﺧﻮﯾﺶ ﺑﺮده وﻣﺘﺼﺪى‬
‫)ع(‬

‫ﺗﻌﻠﯿﻢ وﭘﺮورش او ﺷﺪ‪ ،‬او را ﻋﻠﻢ زﯾﺎدى آﻣﻮﺧﺖ‪ ،‬دﺧﺘﺮ »ﻣﺤﻤﺪ اﺑﻦ ارﻗﻂ اﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻠّﻪ اﻟﺒﺎ ﻫﺮ« را ﺑـﻪ وى‬
‫ﺗﺰوﯾﺞ ﻧﻤﻮد‪» .‬ﺣﺴﯿﻦ اﺑﻦ زﯾﺪ«‪ ،‬ﻣﺮدى ﻋﺎﺑﺪ وزاﻫﺪ ﺑﻮد‪،‬او از ﮐﺜﺮت ﮔﺮﯾﻪﻫﺎى ﮐﻪ در ﻣﻮاﻗﻊ ﺧﻮاﻧﺪن ﻧﻤﺎز‬
‫ﺷﺐ از ﺧﻮف ﺧﺪا ﻣﻰﮐﺮد ﻟﻘﺐ او را ذواﻟﺪ‪‬ﻣ‪‬ﻌ‪‬ﮥ ﻧﻬﺎدﻧﺪ‪ ،‬ﺣـﺴﯿﻦ اﺑـﻦ زﯾـﺪ ﺷـﻬﯿﺪ در ﺑﻐـﺪاد وﻓـﺎت ﮐـﺮد‬
‫‪3‬‬
‫وﻣﺄﻣﻮن ﺑﺮوى ﻧﻤﺎز ﮔﺬاﺷﺖ‪.‬‬
‫‪ - 4‬اﻣﺎﻣﺰاده ﻣﺤﻤﺪ‬
‫»ﻣﺤﻤﺪ« ﭼﻬﺎرﻣﯿﻦ و ﮐﻮﭼﮏ ﺗﺮﯾﻦ ﻓﺮزﻧـﺪ زﯾـﺪ ﺷـﻬﯿﺪ اﺳـﺖ‪ ،‬ﮐﻨﯿـﻪى او »اﺑـﻮﺟﻌﻔﺮ« و »اﺑﻮﻋﺒﺪاﻟﻠّـﻪ« ﻧﯿـﺰ‬
‫ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ؛ »ﻣﺤﻤﺪ« در ﺳﺎل ﺷﻬﺎدت ﭘـﺪرش‪ ،‬ﺑـﯿﺶ از ﭼﻬـﻞ روز از ﻋﻤـﺮش ﻧﮕﺬﺷـﺘﻪ ﺑـﻮد‪ .‬او در ﻓـﻀﻞ‪،‬‬
‫ﺗﻘﻮى‪ ،‬ﺷﺠﺎﻋﺖ و ﻫﻤ‪‬ﺖ ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺸﻬﻮر ﺑﻮد‪ ،‬و از درﺑﺎر و درﺑﺎرﯾﺎن و ﻣﺪاﺣﺎن درﺑﺎر ﻣﺘﻨﻔـﺮ ﺑـﻮد‪ ،‬ﻗـﺼ‪‬ﻪﻫـﺎى‬
‫ازﻓﺘﻮ‪‬ت وﺟﻮان ﻣﺮدى او ﺑﺮزﺑﺎنﻫﺎ ﺑﻮد ﭼﻨﺎن ﮐﻪ داﻋﻰ ﮐﺒﯿﺮ آن را ﺑﺮاى ﺳﺎدات و »ﻋﻠﻮﯾ‪‬ﯿﻦ« ﻧﻘﻞ ﮐﺮدهﺗـﺎ‬
‫ﺧﻮد ﻗﺮار داده و ﺑﻪ آن ﻃﺮﯾﻖ رﻓﺘﺎر ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ‪4‬‬
‫‪.‬‬ ‫آن را ﺳﺮﻣﺸﻖ‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ در ﺑﺎره اش ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪» :‬وﮐﺎن ﻓﻰ ﻏﺎﯾﮥ اﻟﻔﻀﻞ وﻧﻬﺎﯾﮥ اﻟﻨﺒﻞ« او ﺑـﻪ ﻋـﺎﻟﻰﺗـﺮﯾﻦ درﺟـﻪى ﻓـﻀﯿﻠﺖ‬
‫وﮐﻤﺎل رﺳﯿﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺣﺴﯿﻦ اﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ اﺑﻦ ﯾﺤﯿﻰ ﻋﻠﻮى از ﺟﺪش ﻧﻘﻞ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ در ﺑـﺎرهى ﻣﺤﻤـﺪ ﻣـﻰ‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬وﮐﺎن ﻣﺤﻤﺪ اﺑﻦ زﯾﺪ ﻣﻦ رﺟﺎل ﺑﻨﻰ ﻫﺎﺷﻢ ﻟﺴﺎﻧﺎ و ﺑﯿﺎﻧﺎ« ﻣﺤﻤﺪ اﺑﻦ زﯾﺪ از ﻧﻈﺮ ﺑﯿﺎن و ﮔﺮﻣﻰ ﺳﺨﻦ‬
‫از ﻣﺮدان ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ى ﺑﻨﻰ ﻫﺎﺷﻢ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻰ رﻓﺖ‪ .‬ﺧﻄﯿﺐ ﺑﻐﺪادى‪ ،‬در ﺷﺮح ﺣﺎل او ﻣـﻰﻧﻮﯾـﺴﺪ‪» :‬او در‬
‫‪5‬‬

‫‪ .1‬ﻣﻬﺎﺟﺮان آل اﺑﻰ ﻃﺎﻟﺐ‪ ،‬ص ‪ 10‬و ‪ 11‬اﺑﻮ اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ اﺑﺮاﻫﯿﻢ اﺑﻦ ﻧﺎﺻﺮ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎ ‪.‬‬
‫‪ .2‬ﺻﺎﺣﺐ اﺷﮏ ‪.‬‬
‫‪ .3‬ﻣﻨﺘﻬﻰ اﻵﻣﺎل‪ ،‬ج ‪ 2‬ص ‪ 123‬ﻣﺤﺪث ﺑﺰرگ ﺷﯿﺦ ﻋﺒﺎس ﻗﻤﻰ ‪.‬‬
‫‪ .4‬ﻣﻨﺘﻬﻰ اﻵﻣﺎل‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪ 68‬ﻣﺤﺪث ﺑﺰرگ ﺷﯿﺦ ﻋﺒﺎس ﻗﻤﻰ ‪.‬‬
‫‪ .5‬ﺷﺨﺼﯿﺖ وﻗﯿﺎم زﯾﺪ اﺑﻦ ﻋﻠﻰ ‪ ،‬ص ‪ 394‬ﺳﯿ‪‬ﺪاﺑﻮﻓﺎﺿﻞ رﺿﻮى اردﮐﺎﻧﻰ ‪.‬‬
‫)ع(‬
 ‫ﮐﻮﺛﺮ اﻟﻨﺒﯽ )ﭘﮋوﻫﺸﯽ در ﺗﺎرﯾﺦ ﺳﺎدات اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن( ‪37 ...........................................‬‬

‫زﻣﺎن ﺧﻼﻓﺖ ﻣﻬﺪى ﻋﺒﺎﺳﻰ ﺑﻪ ﺑﻐﺪاد آﻣﺪه و در ﻗﯿﺎم ﻣﺤﻤﺪاﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻠّﻪ اﺑﻦ ﺣﺴﻦ )ﻧﻔﺲ زﮐﯿـﻪ( از ﺟﻤﻠـﻪ‬
‫رزﻣﻨﺪﮔﺎن وﻓﺮﻣﺎﻧﺪه ﻫﺎن ﻻﯾﻖ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪاﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻠّﻪ وﺻﯿﺖ ﮐﺮده ﺑﻮد ﮐﻪ اﮔﺮ ﻣﻦ ﮐﺸﺘﻪ ﺷـﺪم رﻫﺒـﺮى‬
‫ﻧﻬﻀﺖ ﺑﻪ ﻋﻬﺪهى ﺑﺮادرم اﺑﺮاﻫﯿﻢ اﺳـﺖ‪ ،‬واﮔـﺮ اﺑـﺮاﻫﯿﻢ ﮐـﺸﺘﻪ ﺷـﺪ‪ ،‬ﻋﯿـﺴﻰ اﺑـﻦ زﯾـﺪ وﻣﺤﻤـﺪاﺑﻦ زﯾـﺪ‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻰ ﻗﯿﺎم را ﺑﻪ ﻋﻬﺪه ﮔﯿﺮﻧﺪ ‪1‬‬
‫‪«.‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﻫﯿﭻ ﮔﺎه ﻣﺪﻋﻰ اﻣﺎﻣﺖ ﻧﺒـﻮد‪ ،‬او ﺑـﻪ اﻣﺎﻣـﺖ اﺋﻤـﻪى ﻣﻌـﺼﻮﻣﯿﻦ)ع( اﯾﻤـﺎن واﻋﺘـﺮاف ﮐﺎﻣـﻞ داﺷـﺖ‬
‫)ع(‬
‫وﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ »اﻣﺎم ﻣﻮﺳﻰ اﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ « و ﻓﺮزﻧﺪش اﻣﺎم ﻫﺸﺘﻢ‪ ،‬ﮐﻤﺎل ﺧﻀﻮع واﺣﺘﺮام را داﺷﺖ‪ .‬او اﺋﻤـﻪى‬
‫راﺳﺘﯿﻦ را ﻣﺴﺘﺤﻖ اﻣﺎﻣﺖ ﻣﻰ داﻧﺴﺖ‪ .‬ادﻟﻪ وﺷﻮاﻫﺪ زﯾﺎد ﺑﺮاﯾﻦ ﻣﻮﺿـﻮع دﻻﻟـﺖ دارد‪ ،‬از ﺟﻤﻠـﻪ رواﯾﺘـﻰ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ذﯾﻼً ﻧﻘﻞ ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺮدى ﺑﻪ ﻧﺎم ﺣﯿﺪر اﺑﻦ اﯾﻮب ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﻣﺎﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ در دﻫﮑـﺪهى ﻗﺒـﺎﺑﻮدﯾﻢ‪ ،‬ﺑﻨـﺎ‬
‫ﺑﻮد ﻣﺤﻤﺪ اﺑﻦ زﯾﺪ ﻫﻢ ﺑﻪ ﺟﻤﻊ ﻣﺎ ﻣﻠﺤﻖ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﻣﻘﺪارى از ﻣﻮﻋﺪ ﻣﻘﺮر دﯾﺮﺗﺮ ﺑﻪ ﻧﺰد ﻣﺎ آﻣـﺪ‪ .‬ﺑـﻪ او‬
‫ﮔﻔﺘﯿﻢ ﭼﺮادﯾﺮﮐﺮدى؟ او ﻋﺬر ﻣﻮﺟﻬﻰ ﺑﺮاى ﺧﻮد ذﮐﺮﮐﺮده ﮔﻔﺖ‪ :‬اﺑﻮاﺑﺮاﻫﯿﻢ )ﮐﻨﯿﻪى اﻣـﺎم ﻫﻔـﺘﻢ( ﻣـﺎرا‬
‫ﮐﻪ ﻫﻔﺪه ﻧﻔﺮ از ﻓﺮزﻧﺪان ﻋﻠﻰ وﻓﺎﻃﻤﻪ ﺑﻮدﯾﻢ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺷﻬﻮد وﺻﯿﺘﺶ ﺟﻤﻊ ﮐﺮد و ازﻣﺎ در ﺑﺎرهى اﻣﺎﻣـﺖ‬
‫وﺟﺎﻧﺸﯿﻨﻰ ﻓﺮزﻧﺪش )اﻣﺎم رﺿﺎ( ﺷﺎﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ؛ ﺳﭙﺲ اﺿﺎﻓﻪ ﮐﺮد‪» :‬اﺑـﻮاﺑﺮاﻫﯿﻢ« ﻓﺮزﻧـﺪش )اﻣـﺎم رﺿـﺎ( را‬
‫وﺻﻰ و وﮐﯿﻞ ﺧﻮد ﻣﻌﯿﻦ ﻧﻤﻮد ﮐﻪ در زﻣﺎن ﺣﯿﺎت وﻣﻤﺎﺗﺶ ﺟﺎﻧﺸﯿﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫آن ﮔﺎه ﻣﺤﻤﺪﺑﺎ اﯾﻤﺎن راﺳﺦ واﺳﺘﻮار ﮔﻔﺖ‪ :‬اى »ﺣﯿﺪر« ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳـﻮﮔﻨﺪ او اﻣـﺮوز ﻓﺮزﻧـﺪش رﺿـﺎ را ﺑـﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان اﻣﺎﻣﺖ اﻧﺘﺨﺎب ﮐﺮد‪ .‬وﻫﻤﻪى ﺷﯿﻌﯿﺎن ﺑﻌﺪ از او ﺑﺎﯾﺪ ﻣﻌﺘﻘـﺪ ﺑـﻪ اﻣﺎﻣـﺖ وى ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ .‬از اﯾـﻦ رواﯾـﺖ‬
‫ﮐﺎﻣﻼً روﺷﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ »ﻣﺤﻤﺪ« ﺑﻪ ﻣﺴﺄﻟﻪى اﻣﺎﻣﺖ اﺋﻤﻪى ﻣﻌﺼﻮﻣﯿﻦ)ع( اﯾﻤﺎن و اﻋﺘﺮاف داﺷـﺘﻪ و آﻧـﺎن را‬
‫‪2‬‬
‫دوﺳﺖ ﻣﻰداﺷﺖ‪.‬‬

‫ﮔﺬﺷﺖ و ﻓﺪاﮐﺎرى ﻣﺤﻤﺪ‬

‫ﯾﮏ ﺳﺮﮔﺬﺷﺖ ﺟﺎﻟﺐ ﮐﻪ ﺑﺮ ﻓﻀﯿﻠﺖ و ﺟﻮان ﻣﺮدى و ﮐﺮاﻣﺖ ﻣﺤﻤﺪ اﺑﻦ زﯾﺪ دﻻﻟـﺖ دارد اﯾـﻦ اﺳـﺖ‬
‫ﮐﻪ »اﺑﻰ ﺟﻌﻔﺮ ﻣﻨﺼﻮر« ﺧﻠﯿﻔﻪى ﻋﺒﺎﺳﻰ در ﻣﮑﻪ ﺷﻨﯿﺪه ﺑﻮد ﮐﻪ در ﻧﺰد ﻣﺤﻤﺪ اﺑﻦ »ﻫﺸﺎم اﺑـﻦ ﻋﺒـﺪاﻟﻤﻠﮏ‬
‫ﻣﺮوان« ﮔﻮﻫﺮ ﻗﯿﻤﺘﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ارزش ﺑﻰ ﺣﺪدارد ‪،‬ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﺮﻓﺖ ﺑـﻪ ﻫـﺮ وﺳـﯿﻠﻪى ﻣﻤﮑـﻦ از ﭼﻨـﮓ او‬
‫ﺑﯿﺮون آورد‪ .‬ﯾﮏ روز ﭘﺲ از ﻧﻤﺎز ﺻﺒﺢ دﺳﺘﻮر داد ﺗﻤﺎم دربﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام را ﺑﺒﻨﺪﻧﺪ و ﻣـﺄﻣﻮرﯾﻨﻰ ﭼﻨـﺪ‬
‫ﮔﻤﺎﺷﺖ ﺗﺎ ﻣﺤﻤﺪ ﻓﺮار ﻧﮑﻨﺪ‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﯾﮏ در ب را ﺑﺎز ﮔﺬارده و دﺳﺘﻮر داد ﺗﺎ ﻣﺄﻣﻮرﯾﻦ ﻣﺤﻤﺪ را دﺳﺘﮕﯿﺮ‬
‫ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﺤﻤﺪ اﺑﻦ ﻫﺸﺎم ﻓﻬﻤﯿﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺑﺮاى دﺳﺘﮕﯿﺮى اوﺳﺖ‪ ،‬وﺣـﺸﺖ ﮐـﺮد‪ ،‬ﺣﯿـﺮان و ﺳﺮاﺳـﯿﻤﻪ‬

‫‪ .1‬ﻣﻘﺎﺗﻞ اﻟﻄﺎﻟﺒﯿﻦ‪ ،‬ﺣﺎﻻت ﺣﺴﯿﻦ اﺑﻦ زﯾﺪاﻟﺸﻬﯿﺪ؛ ﺷﺨﺼﯿﺖ وﻗﯿﺎم زﯾﺪ اﺑﻦ ﻋﻠﻰ ‪ ،‬ص‪. 394‬‬
‫)ع(‬

‫‪ .2‬ﺷﺨﺼﯿﺖ وﻗﯿﺎم زﯾﺪ اﺑﻦ ﻋﻠﻰ ‪ ،‬ص ‪. 395‬‬

‫)ع(‬
 ‫ﮐﻮﺛﺮ اﻟﻨﺒﯽ )ﭘﮋوﻫﺸﯽ در ﺗﺎرﯾﺦ ﺳﺎدات اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن( ‪38 ...........................................‬‬
‫ﺷﺪ‪» ،‬ﻣﺤﻤﺪ اﺑﻦ زﯾﺪ ﺷﻬﯿﺪ« ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻫـﻮل و ﻫـﺮاس او ﮔﺮﯾـﺪه و ﭘﺮﺳـﯿﺪ ‪:‬ﺗـﺮا ﭼـﻪ ﺷـﺪه؟ ﭼـﺮا اﯾـﻦ ﻗـﺪر‬
‫ﻧﺎراﺣﺘﻰ؟ ﭘﺴﺮﻫﺸﺎم ﮔﻔﺖ‪ :‬اﮔﺮ راﺳﺖ ﺑﮕﻮﯾﻢ در اﻣﺎﻧﻢ؟ ﻣﺤﻤـﺪ اﺑـﻦ زﯾـﺪﮔﻔﺖ ‪ :‬آرى در ﭘﻨـﺎه ﻣﻨـﻰ‪ ،‬ﺗـﺎ‬
‫ﺗﺮاﻧﺠﺎت دﻫﻢ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ »ﻣﺤﻤﺪ اﺑﻦ ﻫﺸﺎم اﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻠﮏ ﻣﺮوان« ﻫﺴﺘﻢ وﭘﺮﺳﯿﺪ ‪ :‬ﺷﻤﺎ ﮐﻰ ﻣﻰﺑﺎﺷـﯿﺪ؟‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﭘﺴﺮ زﯾﺪ اﺑﻦ ﻋﻠﻰ اﺑﻦ ﺣﺴﯿﻦ اﺑﻦ ﻋﻠﻰ اﺑﻦ اﺑﻰ ﻃﺎﻟﺐ ﻫﺴﺘﻢ‪ ،‬ﭘﺴﺮ ﻫﺸﺎم ﮐﻪ ﭘﺪر ﺧـﻮد‬
‫)ع(‬

‫را ﻗﺎﺗﻞ زﯾﺪ ﺷﻬﯿﺪ ﻣﻰ داﻧﺴﺖ ﯾﻘﯿﻦ ﺑﻪ ﻧﺎﺑﻮدى ﺧﻮد ﮐﺮد ه وﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮاﯾﻦ ﻣﺤﮑﻮم ﺑﻪ ﻣﺮﮔﻢ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ اﺑﻦ‬
‫زﯾﺪ ﺷﻬﯿﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﻪ ﺑﺮﺗﻮ ﺧﻄﺮى ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺗﻮ ﻗﺎﺗﻞ ﭘﺪر ﻣﻦ ﻧﯿﺴﺘﻰ و ﮐﺸﺘﻦ ﺗﻮ اﻧﺘﻘﺎم ﭘﺪر ﻣﻦ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﻣـﻦ‬
‫ﺗﻌﻬﺪ ﮐﺮده ام ﺗﺮا ﻧﺠﺎت ﻣﻰ دﻫﻢ وﺑﻪ ﻋﻬﺪ ﺧﻮد وﻓﺎ ﺧﻮاﻫﻢ ﮐﺮد‪ ،‬ﻟﮑﻦ ﺑﺮاى ﻧﺠﺎت ﺗﻮ اﮔﺮ ﺑـﻰ اﺣﺘﺮاﻣـﻰ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﻮ روا ﻣﻰ دارم ﻣﺮا ﻣﻌﺬور دار‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﻮد داﻧﻰ‪ ،‬ﻣﺮاﻧﺠﺎت ﺑﺪه ﺑﻪ ﻫﺮ ﻧﺤﻮى ﮐﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺤﻤـﺪ‬
‫اﺑﻦ زﯾﺪ ﺷﻬﯿﺪ ﻋﺒﺎى ﺧﻮد را روى ﺳﺮ ﭘﺴﺮﻫﺸﺎم اﻓﮑﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﻗﯿﺎﻓـﻪ اش آﺷـﮑﺎر ﻧـﺸﻮد‪ ،‬او را ﮐـﺸﺎن ﮐـﺸﺎن‬
‫درﻧﺰد رﺑﯿﻊ آورده و اﻇﻬﺎر داﺷﺖ‪ :‬اﯾﻦ ﺳﺎرﺑﺎن ﺧﺒﯿﺚ از ﮐﻮﻓﻪ ﺷﺘﺮاﻧﺶ را رﻓﺖ وﺑﺮﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﻣـﻦ ﮐﺮاﯾـﻪ‬
‫داده و ﺣﺎﻻ ﻓﺮار ﮐﺮدهاﺳﺖ‪ ،‬دوﻧﻔﺮ ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﺪه ﺗـﺎ ﺣﻘـﻢ را وﺻـﻮل ﻧﻤـﺎﯾﻢ‪ ،‬رﺑﯿـﻊ دو ﻧﻔـﺮ ﻣـﺄﻣﻮر از‬
‫ﺳﺮﺑﺎزان را اﻣﺮ ﮐﺮد ﮐﻪ ﺑﺎ او ﺑﺮوﻧﺪ وﻣﻄﯿﻊ او ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪1‬‬
‫‪.‬‬
‫وﻗﺘﻰ از ﻣﺴﺠﺪ ﺧﺎرج ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻘﺪارى راه رﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺪﺟﻨﺲ ﺣﺎﻻ ﺷﺘﺮان را ﻣﻰ دﻫـﻰ؟ ﮔﻔـﺖ‪ :‬آرى‬
‫اى ﭘﺴﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬ﻣﻦ اﻃﺎﻋﺖ دارم‪،‬آن ﮔﺎه ﺑﻪ ﻣﺄﻣﻮران ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺷﻤﺎ ﺑﺮوﯾﺪ او ﻗﺒﻮل ﮐﺮد ﮐﻪ ﺷﺘﺮان را ﺗﺤﻮﯾﻞ‬
‫ﺑﺪﻫﺪ‪ .‬ﭘﺴﺮ ﻫﺸﺎم دﺳﺖ ﻣﺤﻤﺪ اﺑﻦ زﯾﺪ ﺷﻬﯿﺪ را ﺑﻮﺳﻪ ﮐﺮد وﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘـﺪر وﻣـﺎدرم ﺑـﻪ ﻗﺮﺑﺎﻧـﺖ »اﻟﻠّـﻪ ﯾﻌﻠـﻢ‬
‫ﺣﯿﺚ ﯾﺠﻌﻞ اﻟﺮﺳﺎﻟﮥ «ﺧﺪا ﻣﻰ داﻧﺪ ﮐﻪ رﺳﺎﻟﺘﺶ را ﮐﺠﺎ ﻗﺮار دﻫﺪ‪ ،‬ﺣﻘﺎ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ ﻧـﺴﻞ و ذر‪‬ﯾـﻪى رﺳـﻮل‬
‫ﺧﺪا ﻣﻰ ﺑﺎﺷﯿﺪ‪.‬آن ﮔﺎه ﮔﻮﻫﺮ ﮔﺮان ﺑﻬﺎ ر ااز ﮐﯿﺴﻪى ﺧﻮد ﺑﯿﺮون آورده و ﺑﻪ »ﻣﺤﻤﺪاﺑﻦ زﯾﺪ« ﻋﺮﺿﻪ‬
‫)ص(‬

‫ﻟﻄﻒ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ از ﻣﻦ ﻗﺒﻮل ﻧﻤﻮده وﺑﭙﺬﯾﺮﯾﺪ ‪2‬‬

‫‪.‬‬ ‫ﻧﻤﻮده ﮔﻔﺖ ‪:‬‬
‫»ﻣﺤﻤﺪ اﺑﻦ زﯾﺪ« ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﺎﻧﺪان ﻣﺎ در ﺑﺮاﺑﺮﺧﯿﺮ اﺟﺮ ﻧﻤﻰ ﮔﯿﺮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻓﺮزﻧﺪان ﻣﺤﻤﺪ اﺑﻦ زﯾﺪ ﺷﻬﯿﺪ‬

‫اﻣﺎم ﻓﺨﺮ رازى در ﮐﺘﺎب اﻟﺸﺠﺮة اﻟﻤﺒﺎرﮐﮥ ﻓﺮزﻧﺪان اﻣﺎﻣﺰاده »ﺳﯿ‪‬ﺪ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ زﯾﺪ ﺷـﻬﯿﺪ« را ﺑـﻪ ﻧـﺎمﻫـﺎى‪:‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ اﻟﻤﺆﯾﺪ ﺑﺎﻟﻠّﻪ و ﺟﻌﻔﺮﺷﺎﻋﺮ ذﮐﺮﻧﻤﻮده‪ 3،‬و در ﺑﺮﺧﻰ ﻣﻨﺎﺑﻊ دﯾﮕﺮ از اﻣـﺎﻣﺰاده »ﺳـﯿ‪‬ﺪ ﻣﺤﻤـﺪ ﺑـﻦ زﯾـﺪ‬

‫‪ .1‬ﻋﻤﺪة اﻟﻄﺎﻟﺐ ﻓﻰ اﻧﺴﺎب اﻟﻄﺎﻟﺒﯿﻦ ‪ ،‬ص ‪ 298‬ﺟﻤﺎل اﻟﺪﯾﻦ اﺣﻤﺪ اﺑﻦ ﻋﻨﺒﻪ ‪.‬‬
‫)ع(‬
‫‪ .2‬ﺷﺎﮔﺮدان ﻣﮑﺘﺐ اﺋﻤﻪ ‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص ‪ 272‬ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﻰ ﻋﺎﻟﻤﻰ داﻣﻐﺎﻧﻰ ‪.‬‬
‫‪ .3‬اﻟﺸﺠﺮة اﻟﻤﺒﺎرﮐﮥ‪ ،‬ص ‪. 138‬‬
 ‫ﮐﻮﺛﺮ اﻟﻨﺒﯽ )ﭘﮋوﻫﺸﯽ در ﺗﺎرﯾﺦ ﺳﺎدات اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن( ‪39 ...........................................‬‬

‫ﺷﻬﯿﺪ« ﺷﺶ ﭘﺴﺮ و ﺳﻪ دﺧﺘﺮﻧﻘﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻋﻘﺎب و اوﻻد »ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ زﯾﺪ ﺷﻬﯿﺪ« از ﻧﺴﻞ ﺟﻌﻔﺮاﻧﺪ ﮐـﻪ‬
‫‪1‬‬

‫ﺑﯿﺶ ﺗﺮﯾﻦ آنﻫﺎ در ﮐﺸﻮرﻫﺎى ﻋﺮاق‪ ،‬اﯾﺮان و اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻰﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ‪.‬‬

‫ﻣﺤﻤﺪ ﻓﺮزﻧﺪ ﻣﺤﻤﺪ اﺑﻦ زﯾﺪ اﻟﺸﻬﯿﺪ‬

‫»ﻣﺤﻤﺪ اﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ« ﻣﺸﻬﻮر ﺑﻪ »ﻣﺤﻤﺪاﻟﻤﺆﯾﺪ« ﻣﻰﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬وى در ﺳﺎل ‪) 199‬ﻫﻖ( در زﻣﺎن »اﺑﻮاﻟﺴ‪‬ﺮا «ﺑﻌﺪ از‬
‫وﻓﺎت ﻣﺤﻤﺪ اﺑﻦ اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎ ﻣﺮﺟﻊ ﻋﻤﻮم ﻗﺮارﮔﺮﻓﺖ ‪،‬ﻣﺮدم ﺑﺎ او ﺑﯿﻌﺖ ﮐﺮدﻧﺪ؛ دﺳـﺘﮕﺎه ﺣﮑـﻮﻣﺘﻰ از‬
‫ﻣﺤﺒﻮﺑﯿﺖ او درﻧﺰد درﻣﺮدم ﺑﯿﻤﻨﺎك ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬آﺧﺮاﻻﻣﺮ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﻣﺄﻣﻮن او را ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﻣﺮو ﻓﺮﺳـﺘﺎدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ اﻟﻤﺆﯾﺪ در آن روزﮔﺎر ﺑﯿﺴﺖ ﺳﺎل داﺷﺖ‪ ،‬ﻣﺄﻣﻮن از ﺻ‪‬ﻐﺮ ﺳﻦ‪ ،‬دراﯾﺖ و ﺷﺠﺎﻋﺖ او ﺗﻌﺠﺐ ﮐﺮد‬
‫وﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫ﮐَﯿ‪‬ﻒ‪ ‬ر‪‬أَﯾ‪‬ﺖ‪ ‬ﺻ‪‬ﻨْﻊ‪ ‬اﻟﻠّﻪ‪ ‬ﺑِﺎ‪ ‬ﺑ‪‬ﻦِ ﻋ‪‬ﻤ‪‬ﮏ◌‬
‫ٔ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫و َﮐﺎنَ ﯾ‪‬ﺴﯿﺮا‪ ،‬ﻋ‪‬ﻨْﺪ‪‬ه‪ ‬أَﻋ‪‬ﻈَﻢ‪ ‬اﻟْﺠ‪‬ﺮْمِ‬ ‫ر‪‬أَﯾ‪‬ﺖ‪ ‬اَﻣﯿﻦَ اﻟﻠّﻪ‪ ‬ﻓ‪‬ﻰ اﻟْﻌ‪‬ﻔْﻮِ و‪‬اﻟْﺤ‪‬ﻠْﻢِ‬
‫ﮔﻮﯾﻨﺪ ﭼﻬﻞ روز در ﻣﺮو ﺑﻮد‪ ،‬آن ﮔﺎه ﻣﺄﻣﻮن ﻋﺒﺎﺳﻰ او را زﻫﺮ ﺧﻮراﻧﯿـﺪ و ﺟﮕـﺮش ﭘـﺎره ﭘـﺎره ﺷـﺪه در‬
‫ﻃﺸﺖ ﻣﻰرﯾﺨﺖ و او ﻧﻈﺮ ﻣﻰ ﮐﺮد ﺑﻪ آنوﺧﻼﻟﻰ در دﺳﺖ داﺷﺖ ﮐﻪ ﺑﻮﺳﯿﻠﻪى آن ﺗﮑﻪﻫﺎى ﺟﮕﺮ ﺧﻮد‬
‫را در درون ﻃﺸﺖ ﻣﻰ ﮔﺮداﻧﯿﺪ‪ .‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺷﻬﯿﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻣﺎدرش ﻓﺎﻃﻤﻪ دﺧﺘﺮ ﻋﻠﻰ اﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ اﺑﻦ اﺳﺤﺎق اﺑﻦ‬
‫‪2‬‬ ‫)ع(‬
‫ﻋﻠﻰ اﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻠّﻪ اﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ اﺑﻦ اﺑﻰ ﻃﺎﻟﺐ ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪» :‬وى ﻣﺮدى ﻓﺎﺿـﻞ و ﮐﺎﻣـﻞ‬ ‫ﻧﻮﯾﺴﺪ‬ ‫ﻣﺤﻤﺪ« ﻣﻰ‬ ‫اﺑﻦ‬ ‫ﻣﺤﻤﺪ‬ ‫ﺻﺎﺣﺐ ﻧﺎﺳﺦ اﻟﺘﻮارﯾﺦ راﺟﻊ ﺑﻪ اﻣﺎﻣﺰاده »ﺳﯿ‪‬ﺪ‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬او داراى ﭼﻨﺪ ﭘﺴﺮ ﺑﻮد ﮐﻪ از آن ﺟﻤﻠﻪ »ﻣﺤﻤﺪ اﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ اﺑﻦ زﯾﺪﺷﻬﯿﺪ« ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻮﻗﻌﻰ ﮐـﻪ ﭘـﺪر اﯾـﻦ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻤﺮگ ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻰ از دﻧﯿﺎ رﻓﺖ اﺑﻮاﻟﺴ‪‬ﺮاﯾﺎ او را ﺑﺠﺎى ﭘﺪرش ﻧﺼﺐ ﻧﻤﻮد و ﺣﺴﻦ اﺑـﻦ زﯾـﺪ ﻟـﺸﮕﺮى‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎد ﺗﺎ اﯾﻦ ﻣﺤﻤﺪ را دﺳﺘﮕﯿﺮ ﮐﺮدﻧﺪ و در ﻣﺮو ﻧﺰد ﻣﺄﻣﻮن آوردﻧﺪ ﻣﺄﻣﻮن وى را در ﺳﻦ ﺑﯿﺴﺖ ﺳﺎﻟﮕﻰ‬

‫‪ .1‬در ﮐﺘﺐ ‪ :‬ﺑﺤﺎر اﻻﻧﻮار‪ ،‬ج ‪ ،46‬ص ‪ 159‬ﭘﺎورﻗﻰ ؛ ﻋﻤﺪة اﻟﻄﺎﻟﺐ‪ ،‬ص ‪ 299‬؛ ﺷﺨﺼﯿﺖ و ﻗﯿﺎم زﯾﺪ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ ‪ ،‬ص ‪397‬‬
‫)ع(‬

‫)ﺳﯿ‪‬ﺪ اﺑﻮﻓﺎﺿﻞ رﺿﻮى اردﮐﺎﻧﻰ(؛ آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ زﯾﺪ ﺷﻬﯿﺪ« ﺷﺶ ﭘﺴﺮ و ﺳﻪ دﺧﺘﺮ داﺷﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﺎمﻫﺎى ‪ :‬ﺟﻌﻔﺮ‪،‬‬
‫ﻗﺎﺳﻢ‪ ،‬ﺣﺴﻦ‪ ،‬ﺣﺴﯿﻦ‪ ،‬ﻋﻠﻰ و ﻣﺤﻤﺪ ﯾﺎد ﻣﻰﺷﺪﻧﺪ‪ .‬دﺧﺘﺮان آن ﺑﺰرﮔﻮار ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻫﺎى‪ :‬ﻓﺎﻃﻤﻪ‪ ،‬ام اﻟﺤﺴﻦ و ﮐﻠﺜﻮم ﻣﺴﻤﻰ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬وﺳﯿ‪‬ﺪ ﻓﺎﺿﻞ ﻣﻮﺳﻮى ﺻﻔﻮى‪ ،‬در ﮐﺘﺎب اﻟﺸﺠﺮة اﻟﻄﯿ‪‬ﺒﮥ ﻓﺮزﻧﺪان »ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ زﯾﺪ ﺷﻬﯿﺪ« ﻫﺸﺖ ﭘﺴﺮ ﺑﻪ ﻧﺎمﻫﺎى‪:‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪاﻟﻤﺆﯾﺪ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪاﻟْﺄَﺻﻐﺮ‪ ،‬اﻟﺤﺴﻦ‪ ،‬اﺑﻮﻋﺒﺪاﻟﻠّﻪ ﺟﻌﻔﺮاﻟﺸﺎﻋﺮ‪ ،‬اﻟﻘﺎﺳﻢ‪ ،‬اﻟﺤﺴﯿﻦ‪ ،‬ﻋﻠﻰ و زﯾﺪ آورده اﺳﺖ واﻟﻠّﻪ اﻟﻌﺎﻟﻢ ﺑﺤﻘﺎﯾﻖ‬

‫اﻻﻣﻮر‪.‬‬
‫اﺋﻤﻪ)ع(‬ ‫‪ .2‬ﻣﻨﺘﻬﻰ اﻵﻣﺎل‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪ 68‬ﻣﺮﺣﻮم ﺣﺎج ﺷﯿﺦ ﻋﺒﺎس ﻗﻤﻰ؛ ﺷﺎﮔﺮدان ﻣﮑﺘﺐ‬
‫‪ ،‬ج‪ ،3‬ص ‪) 280‬ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﻰ ﻋﺎﻟﻤﻰ‬
‫داﻣﻐﺎﻧﻰ(‪.‬‬
 ‫ﮐﻮﺛﺮ اﻟﻨﺒﯽ )ﭘﮋوﻫﺸﯽ در ﺗﺎرﯾﺦ ﺳﺎدات اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن( ‪40 ...........................................‬‬
‫ﻣﺴﻤﻮم وﺷﻬﯿﺪ ﮐﺮد‪ 1«.‬اﻣﺎﻣﺰاده »ﻣﺤﻤﺪ اﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ«‪ ،‬ﺑﻬﻤﺮاه »اﺑﻮاﻟﺴﺮاﯾﺎ« ﻗﯿﺎم ﮐﺮد؛ ﺗﻮﺳﻂ ﻓﻀﻞ اﺑﻦ ﺳـﻬﻞ‬
‫دﺳﺘﮕﯿﺮﺷﺪ‪ ،‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم در ﺧﺎﻧﻪى ﻣﺄﻣﻮن زﻧﺪاﻧﻰ ﺷﺪ وﭘﺲ از ﮔﺬﺷﺘﻦ ﭼﻬﻞ روز‪ ،‬ﺑﺪﺳﺘﻮر ﻣﺄﻣﻮن ﻣﺴﻤﻮم و‬
‫در ﺑﯿﺴﺖ ﺳﺎﻟﮕﻰ ﺷﻬﯿﺪ ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﻗﺒﺮ ﺷﺮﯾﻔﺶ در »ﻣﺮو« )ﮐﻼﺟﺮد ﻧﯿﻢ ﻓﺮﺳـﺨﻰ ﻧﯿـﺸﺎﺑﻮر( ﻗـﺮار دارد‪ .‬وى‬
‫‪2‬‬

‫ﺻﺎﺣﺐ ﺑﻘﻌﻪى اﺳﺖ ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ اﻣﺎﻣﺰاده ﻣﺴﻤﻮم و ﻣﺤﺮوق‪ .‬دورادور ﻗﺒﺮ ﺷﺮﯾﻔﺶ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪:‬‬
‫»و ﻫﻮ ﻣﺤﻤﺪ اﺑﻦ زﯾﺪ اﺑﻦ ﺳﺠﺎد و ﻫﻮ ﻋﻠﻰ اﺑﻦ ﺣﺴﯿﻦ اﺑﻦ اﺑﻰ ﻃﺎﻟـﺐ «‪ .‬اﺑﻮﻋﺒﺪاﻟﻠّـﻪ ﺟﻌﻔﺮﺷـﺎﻋﺮ ﻓﺮزﻧـﺪ‬
‫)ع(‬

‫ﻣﺤﻤﺪ اﺑﻦ زﯾﺪ ﺷﻬﯿﺪ‬

‫ﯾﮑﻰ دﯾﮕﺮ از ﻓﺮزﻧﺪان ﻣﺤﻤﺪ اﺑﻦ زﯾﺪ ﺷﻬﯿﺪ »ﺟﻌﻔﺮﺷﺎﻋﺮ« اﺳﺖ‪ .‬ﺳﯿ‪‬ﺪ ﺟﻌﻔﺮﺷـﺎﻋﺮ ﻓﺮزﻧـﺪ ﻣﺤﻤـﺪ؛ ﻣـﺮدى‬
‫ﻋﺎﻟﻢ‪ ،‬ﻓﻘﯿﻪ‪ ،‬ادﯾﺐ‪ ،‬ﺷﺎﻋﺮ‪ ،‬آﻣﺮﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﺎﻫﻰ از ﻣﻨﮑﺮ ﺑﻮده‪ ،‬او در ﮐﻼﺟﺮد ﻧﯿﺸﺎﺑﻮر ﺑﻪ ﺧـﺎك رﻓـﺖ ‪3‬‬
‫‪.‬‬
‫ﺻﺎﺣﺐ رﯾﺎض اﻟﻌﻠﻤﺎء ﻧﯿﺰﻧﻘﻞ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪» :‬ﺟﻌﻔﺮ ﻣﺮدى ادﯾﺐ و ﺷﺎﻋﺮ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺮادرش ﻣﺤﻤﺪ او را ﺑﻪ رﯾﺎﺳﺖ‬
‫ﻟﺸﮑﺮ اﺑﻮاﻟﺴ‪‬ﺮاﯾﺎ ﮔﻤﺎﺷﺖ‪ ،‬ﺑﺪان ﺟﻬﺖ او را »رﺋﯿﺲ اﻟﺸﺎﻋﺮ« ﻫﻢ ﻣﻰ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ .‬ﺟﻌﻔﺮ در ﺧﺮاﺳﺎن ﻗﯿﺎم ﮐﺮد و‬
‫در ﻣﺮو ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﻗﺒﺮ او در ﻣﺤﻠﻰ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺗﮑﯿﻪى ﺳﺎﺳﺎﻧﻰ ﻣﻰ ﺑﺎﺷﺪ‪«.‬‬
‫‪4‬‬

‫ﺑﻪ ﻧﻘﻞ ﺑﻌﻀﻰ ﻣﺸﺠﺮات‪» ،‬ﺳﯿ‪‬ﺪ ﺟﻌﻔﺮ ﺷﺎﻋﺮ« داراى ﺳﻪ ﻓﺮزﻧﺪ ﺑﻨﺎمﻫﺎى‪» :‬ﺳﯿ‪‬ﺪ ﻣﺤﻤﺪ« ﻣﻌﺮوف ﺑﻪ »ﺣﻤﺎﻧﻰ«‪،‬‬
‫»ﺳﯿ‪‬ﺪاﺣﻤﺪ ﺳﮑّﯿﻦ« و »ﺳﯿ‪‬ﺪ ﻗﺎﺳﻢ ﺧﻄﯿﺐ« ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪5‬‬

‫ﺳﯿ‪‬ﺪﻧﺼﯿﺮُاﻟﺪ‪‬ﯾﻦ اﺣﻤﺪ ﺳﮑّﯿﻦ‬

‫ﺳﯿ‪‬ﺪ »ﻧﺼﯿﺮُاﻟﺪﯾﻦ اﺣﻤﺪ ﺳﮑّﯿﻦ« ﻓﺮزﻧﺪ ﺳﯿ‪‬ﺪ ﺟﻌﻔﺮﺷﺎﻋﺮ‪ ،‬داﻧﺸﻤﻨﺪ ﻓﺮﻫﯿﺨﺘﻪ‪ ،‬ﻓﻘﯿﻪ‪ ،‬ﺷﺎﻋﺮ‪ ،‬ادﯾـﺐ و در ﺑﺮاﺑـﺮ‬
‫ﺑﯿﺪادﮔﺮان زﻣﺎﻧﺶ ﯾﮕﺎﻧﻪ ﺗﮑﯿﻪ ﮔﺎه اﻣ‪‬ﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻮد‪ .‬او در اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﻰ از ﻣﻨﮑﺮ ﻫﻤﯿﺸﻪ ﻓﻌﺎﻻﻧـﻪ‬
‫ﺗﻼش ﻣﻰﻧﻤﻮد‪ .‬وى ﮐﻪ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ درﺧﺪﻣﺖ اﻣﺎم رﺿﺎ ﺑﻮده درﺧﺪﻣﺖ وﺗﻠﻤﺬ آن اﻣﺎم ﻫﻤﺎم ﮐﻤﺮﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮد‬
‫)ع(‬

‫و ﮐﺘﺎب ﺷﺮﯾﻒ »ﻓﻘﻪاﻟﺮّﺿﺎ« را ﺑﻪ ﺧﻂ ﻣﺒﺎرك ﺧﻮﯾﺶ ﻧﻮﺷﺖ‪ .‬آن ﮐﺘﺎب ﺷﺮﯾﻒ در ﺟﻤﻠﻪى ﮐﺘـﺐ ﺳـﯿ‪‬ﺪ‬
‫ﻋﻠﯿﺨﺎن در ﺑﻼدﻣﮑﻪى ﻣﻌﻈﻤﻪ ﺑﻮده‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺻﺎﺣﺐ رﯾﺎض ﻓﺮﻣﻮده‪ ،‬وﺳﯿ‪‬ﺪ ﺻﺪر اﻟﺪ‪‬ﯾﻦ ﻧﻘﻞ ﻧﻤﻮده اﺳـﺖ‬

‫‪ .1‬اﺧﺘﺮان ﺗﺎﺑﻨﺎك‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪. 444‬‬

‫‪ .2‬زﯾﺪ اﻟﺸﻬﯿﺪ‪ ،‬ص ‪ 173‬ـ ‪ 201‬؛ ﻣﻘﺎﺗﻞ اﻟﻄﺎﻟﺒﯿﻦ‪ ،‬ص ‪ 270 - 116 - 111‬ـ ‪ 287‬؛ ﺗﺘﻤﮥ اﻟﻤﻨﺘﻬﻰ‪ ،‬ص ‪ 323‬ـ ‪ 329‬؛ ﻣﻨﺘﺨﺐ‬
‫اﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ص ‪ 307‬ـ ‪. 309‬‬
‫‪ .3‬ﻣﻨﺘﻬﻰ اﻵﻣﺎل‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪ 68‬ﻣﺮﺣﻮم ﺣﺎج ﺷﯿﺦ ﻋﺒﺎس ﻗﻤﻰ؛ ﮐﺬا ﻓﻰ ﺑﻌﺾ اﻟﻤﺸﺠﺮات‪.‬‬
‫‪ .4‬ﺷﺨﺼﯿ‪‬ﺖ وﻗﯿﺎم زﯾﺪ اﺑﻦ ﻋﻠﻰ ‪ ،‬ص ‪ 398‬؛ ﺑﺤﺎر اﻻﻧﻮار‪ ،‬ج ‪ 46‬ﭘﺎورﻗﻰ ‪.‬‬
‫)ع(‬

‫‪ .5‬اﻻﻣﺎم اﻟﻔﺨﺮاﻟﺮازى ﻓﻰاﻟﺸﺠﺮهاﻟﻤﺒﺎرﮐﮥ‪ » :‬و أﻣﺎ ﺟﻌﻔﺮاﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ اﺑﻦ زﯾﺪ اﻟﺸﺒﯿﻪ اﻟﺸﻬﯿﺪ‪ ،‬ﻓﻌﻘﺒﻪ ﻣﻦ ﺛﻼﺛﮥ أﺑﻨﺎء ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪاﺑﻮﻋﻠﻰ‬
‫اﻟﺸﺎﻋﺮاﻟﺨﻄﯿﺐﯾﻌﺮف »اﻟﺤﻤﺎﻧﻰ« ‪ ،‬و اﺣﻤﺪ‪‬اﻟﺴ‪‬ﮑّﯿﻦ‪ ،‬واﻟﻘﺎﺳﻢاﻟﺨﻄﯿﺐ«‪ ،‬وﺟﻤﯿﻊ ﻋﻘﺐ اﻟﻘﺎﺳﻢ ﻫﺬا ﺑﻬﺮاة«؛ اﯾﻀﺎ ﻓﻰاﻟﺸﺠﺮهاﻟﻄﯿ‪‬ﺒﮥ‪:‬‬
‫»اﺑﻮﻋﻠﻰ ﻣﺤﻤﺪ اﮐﺒﺮاﻟﺨﻄﯿﺐ اﻟﺤﻤﺎﻧﻰاﻟﺸﺎﻋﺮ ﺑﺎﻟﮑﻮﻓﻪ‪ ،‬اﺣﻤﺪ اﻟﺴ‪‬ﮑّﯿﻦاﻟﺰﻣﺎورد واﻟﻘﺎﺳﻢاﻟﺨﻄﯿﺐ ‪.‬‬
 ‫ﮐﻮﺛﺮ اﻟﻨﺒﯽ )ﭘﮋوﻫﺸﯽ در ﺗﺎرﯾﺦ ﺳﺎدات اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن( ‪41 ...........................................‬‬
‫ﮐﻪ‪» :‬ﺛُﻢ‪ ‬ا‪‬نﱠ اَﺣ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪‬اﻟﺴ‪‬ﮑ‪‬ﯿﻦ ﺟ‪‬ﺪ‪‬ى ﺻ‪‬ﺤ‪‬ﺐ‪ ‬اﻟْﺎ‪‬ﻣﺎم‪ ‬اﻟﺮﱢﺿﺎ ﻋﻠﯿﻪاﻟﺴﻼم ﻣ‪‬ﻦْ ﻟَﺪ‪‬نْ ﮐـﺎنَ ﺑِﺎﻟْﻤ‪‬ﺪﯾﻨَـﮥِ ا‪‬ﻟـﻰ اَنْ اَﺷْـﺨَﺺ‪‬‬
‫ﺗَﻠْﻘَﺎء‪ ‬ﺧُﺮاﺳ‪‬ﺎنَ ﻋ‪‬ﺸْﺮَ ﺳ‪‬ﻨ‪‬ﯿﻦَ ﻓَﺄَﺧَﺬَ ﻣ‪‬ﻨْﻪ‪ ‬اﻟْﻌ‪‬ﻠْﻢ‪ ‬و‪‬ا‪‬ﺟ‪‬ﺎز‪‬ﺗْﻪ‪ ‬ﻋ‪‬ﻨْﺪ‪‬ى ﻓَﺎَﺣ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪ ‬ﯾ‪‬ﺮْوِى ﻋ‪‬ﻦِ اﻟْﺎ‪‬ﻣ‪‬ﺎم‪ ‬اﻟﺮﱢﺿَﺎ ﻋﻠﯿـﻪاﻟـﺴﻼم ﻋ‪‬ـﻦْ‬
‫آﺑﺎﺋ‪‬ﻪ‪ ‬ﻋﻠﯿﻬﻢاﻟﺴﻼم ﻋ‪‬ﻦْ ر‪‬ﺳ‪‬ﻮلِ اﻟﻠّﻪ ﺻﻠﻰاﷲﻋﻠﯿﻪوآﻟﻪ و‪ ‬ﻫﺬَا ﻟْﺎَﺳ‪‬ﻨﺎد‪ ‬أَﯾ‪‬ﻀﺎ ﻣ‪‬ﻤ‪‬ﺎ أَﺗَﻔَﺮّد‪ ‬ﺑِﻪ‪ ‬ﻻ ﯾ‪‬ﺸْﺮِﮐْﻨ‪‬ﻰ ﻓ‪‬ﯿﻪ‪ ‬اَﺣ‪‬ﺪ‪ ‬و‪‬‬
‫ﻗَﺪ‪ ‬ﺧَﺼ‪‬ﻨ‪‬ﻰ‪‬اﻟﻠّﻪ ﺗَﻌﺎﻟﻰ ﺑِﺬاﻟ‪‬ﮏ‪ ‬و‪‬اﻟْﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪‬ﻟ‪‬ﻠّﻪ‪1 ‬‬
‫«‪.‬‬
‫»اﺣﻤﺪ ﺳﮑّﯿﻦ« ﺳﺎﮐﻦ ﺣﺮم ﺑﯿﺖ اﻟﻠّﻪ و ﺧﺎدم ﺣﺮم ﺑﻮد و ﮐﺎر ﺳﻘﺎﯾﺖ ﺣﺎﺟﯿﺎن را ﺑﻪ ﻋﻬﺪه داﺷـﺘﻪ واز ﭼـﺎه‬
‫زﻣﺰم ﺑﻪ آﻧﺎن آب ﻣﻰداد و او را ﺑـﺪان ﺟﻬـﺖ »ﺳـﮑّﯿﻦ« ﮔﻔﺘـﻪ اﻧـﺪ ﮐـﻪ او ﻫﻤﯿـﺸﻪ دوﺧﻨﺠـﺮ ﺗﯿﺰﺑـﻪ ﮐﻤـﺮ‬
‫ﻣﻰﺑﺴﺖ‪ ،‬و ﻫﻤﻮاره ﻣﺠﺎﻫﺪ ﻓﻰ ﺳﺒﯿﻞ اﻟﻠّﻪ ﺑﻮد‪ ،‬آﺧﺮاﻻﻣﺮ در ﺳﻦ ‪ 71‬ﺳﺎﻟﮕﻰ اوراﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رﺳﺎﻧﯿﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻧﺴﺐ ﺳﺎدات ﻋﻈﺎم »دﺳﺘﻐﯿﺐ« ﮐﻪ در ﺷﯿﺮازﻧﺪﮔﻰ ﻣﻰﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬وﻧﺴﺐ ﺳﺎدات ﻋﻈﺎم اﺻﯿﻞ ﻫﺮات )ﮐﻪ اﯾﺸﺎن‬
‫را واﻋﻆ ﮔﻮﯾﻨﺪ( ﻣﻨﺘﻬﻰ ﺑﺪو ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬و ﺳﺎدات واﻋﻆ از ﺷﯿﺮاز ﺑﻪ ﻫﺮات آﻣﺪه اﻧﺪ‪ ،‬ﻗﺒﻼًاﯾﺸﺎن را در ﺷﯿﺮاز‬
‫‪2‬‬
‫»ﺑﺮﻣﮑﻰ« ﻣﻰﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻌﻀﻰ از اﺣﻔﺎد »ﻧﺼﯿﺮاﻟﺪ‪‬ﯾﻦ اﺑﻮﺟﻌﻔﺮ اﺣﻤﺪﺳﮑّﯿﻦ«‪ ،‬ﻣﺸﻬﻮر ﺑﻪ اوﻻدهى »ﺳﯿ‪‬ﺪﻋﻠﯿﺨﺎن ﺷﯿﺮازى« ﻣﻰﺑﺎﺷـﻨﺪ‪،‬‬
‫ﻣﺆﻟﻒ ﮐﺘﺎب ﺷﺮﯾﻒ ﻣﻨﺘﻬﻰ اﻵﻣﺎل در اﯾﻦ ﺑﺎره ﻣﻰﻧﻮﯾﺴﺪ‪» :‬ﺳﯿ‪‬ﺪاﺟﻞ وﺣﯿﺪﻋﺼﺮ وﻓﺮﯾﺪ دﻫﺮ »ﺻـﺪراﻟﺪ‪‬ﯾﻦ‬
‫ﻋﻠﻰ« اﺑﻦ ﻧﻈﺎم اﻟﺪ‪‬ﯾﻦاﺣﻤﺪ اﺑﻦ ﻣﯿﺮﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﻣﻌﺼﻮم ﻣـﺪﻧﻰ ﻣـﺸﻬﻮر ﺑـﻪ ﺳـﯿ‪‬ﺪﻋﻠﯿﺨﺎن ﺷـﯿﺮازى ﺟـﺎﻣﻊ ﺟﻤﯿـﻊ‬
‫ﮐﻤﺎﻻت وﻋﻠﻮم وﺻﺎﺣﺐ ﻣﺆﻟّﻔﺎت ﻧﻔﯿﺴﻪ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺷـﺮح ﺻـﻤﺪﯾﻪ وﺷـﺮح ﺻـﺤﯿﻔﻪى ﺳـﺠﺎدﯾﻪ واﻧﻮاراﻟﺮّﺑﯿـﻊ‬
‫وﺳﻠﻮهاﻟﻐﺮﯾﺐ وﻏﯿﺮ ذاﻟﮏﺑﻮد‪ .‬ﻣﺤﺪث ﺑـﺰرگﻗﻤـﻰ در اداﻣـﻪ ﻣـﻰﮔﻮﯾـﺪ‪» :‬وﻓـﺎت ﺳـﯿ‪‬ﺪﻋﻠﯿﺨﺎن در ﺳـﺎل‬
‫‪)1119‬ه ق( در ﺷﯿﺮاز واﻗﻊ ﺷﺪه وﻗﺒﺮش در ﺷﺎﻫﭽﺮاغ درﻧﺰدﯾﮏ ﻗﺒﺮ ﺳﯿ‪‬ﺪاﺟﻞّ »ﺳﯿ‪‬ﺪﻣﺎﺟﺪ« اﺳﺖ‪ ،‬ﭘـﺪران‬
‫ﺳﯿ‪‬ﺪﻋﻠﯿﺨﺎن ﻫﻤﮕﻰ از ﻋﻠﻤﺎء وﻓﻀﻼء وﻣﺤ‪‬ﺪﺛﯿﻦ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬در ﮐﺘﺎب ﺳﻼﻓﻪاﻟﻌﺼﺮﻣﻦ ﻣﺤﺎﺳﻦ اﻋﯿﺎن اﻟﻌـﺼﺮ‬
‫در ﺗﺮﺟﻤـﻪى واﻟــﺪش ﻧﻈـﺎماﻟـﺪ‪‬ﯾﻦ اﺣﻤـﺪﻓﺮﻣﻮده‪»:‬ا‪‬ﻣــﺎم‪ ‬اﺑ‪‬ـﻦُ اﻣـﺎمٍ و‪‬ﻫ‪‬ﻤــﺎم‪ ‬اﺑ‪‬ـﻦُ ﻫ‪‬ﻤــﺎمٍ و‪‬ﻫ‪‬ﻠُـﻢ‪ ‬ﺟ‪‬ـﺮ‪‬ا ا‪‬ﻟــﻰ اَنْ‬
‫اُﺟﺎوِز‪‬اﻟﻤﺠ‪‬ﺮﱠةَ ﻣ‪‬ﺠ‪‬ﺮ‪‬ا ﻻ اَﻗ‪‬ﻒ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﻰ ﺣ‪‬ﺪ‪ ‬ﺣ‪‬ﺘّﻰاﻧْﺘَﻬ‪‬ﻰ‪ ‬اَﻟﻰاَﺷْﺮَف‪ ‬ﺟ‪‬ﺪ‪ ‬و‪‬ﮐَﻔﻰ ﺷـﺎﻫﺪا ﻋ‪‬ﻠـﻰ ﻫـﺬَاﻟْﻤ‪‬ﺮامِ ﻗَـﻮلُ اَﺣ‪‬ـﺪ‪‬‬
‫اَﺟ‪‬ﺪاد‪‬ه‪‬اﻟْﮑ‪‬ﺮامِ ﻟَﯿ‪‬ﺲ‪ ‬ﻓﻰ ﻧَﺴ‪‬ﺒِﻨﺎ ا‪‬ﻻّ ذُوﻓَﻀْﻞٍ و‪‬ﺣ‪‬ﻠْﻢٍ ﺣ‪‬ﺘّﻰ ﻧَﻘ‪‬ﻒ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﻰ ﺑـﺎبِ ﻣ‪‬ﺪﯾﻨَـﻪ‪‬اﻟْﻌ‪‬ﻠْـﻢِ « و ازﺟﻤﻠـﻪ ﭘـﺪران او‬
‫اﺳﺖ اﺳﺘﺎداﻟﺒﺸﺮ واﻟﻌﻘﻞاﻟﺤﺎدى ﻋﺸﺮ »ﻏﯿﺎثاﻟﺪ‪‬ﯾﻦ ﻣﻨﺼﻮر دﺷﺘﮑﻰ« ﮐﻪ »ﻗﺎﺿـﻰ ﻧﻮراﻟﻠّـﻪ« در ﻣﺠـﺎﻟﺲ در‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪى او ﻓﺮﻣﻮده‪ :‬ﺧﺎﺗﻢاﻟﺤﮑﻤﺎء ﻏﻮثاﻟﻌﻠﻤﺎء اﻻﻣﯿﺮ ﻏﯿـﺎثاﻟـﺪ‪‬ﯾﻦ ﻣﻨـﺼﻮر ﺷـﯿﺮازى‪ ،‬آن ﮐـﻪ ﻧـﻪ ﺗﻨﻬـﺎ‬
‫ارﺳﻄﻮ واﻓﻼﻃﻮن‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺣﮑﻤﺎى دﻫﺮ وﻗـﺮون اﮔـﺮ در زﻣـﺎن آن ﻗﺒﻠـﻪى اﻫـﻞ اﯾﻤـﺎن ﺑﻮدﻧـﺪى ﻣﻔـﺎﺧﺮت‬
‫وﻣﺒﺎﻫﺎت ﻧﻤﻮدﻧﺪى اﻧﺘﻬﻰ‪«.‬‬

‫‪ . 1‬ﻣﻨﺘﻬﻰ اﻵﻣﺎل‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪ 140‬ﻣﺤﺪث ﺷﯿﺦ ﻋﺒﺎس ﻗﻤﻰ ‪.‬‬

‫‪ .2‬ﺳﺮاج اﻻﻧﺴﺎب‪ ،‬ص ‪. 106‬‬
 ‫ﮐﻮﺛﺮ اﻟﻨﺒﯽ )ﭘﮋوﻫﺸﯽ در ﺗﺎرﯾﺦ ﺳﺎدات اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن( ‪42 ...........................................‬‬

‫ﻓﺮزﻧﺪان ﺳﯿ‪‬ﺪ ﻧﺼﯿﺮُاﻟﺪ‪‬ﯾﻦ اﺣﻤﺪ ﺳﮑّﯿﻦ‬

‫زﯾﺪاﻟـﺸﻬﯿﺪ)ع(‬
‫»ﺳﯿ‪‬ﺪﻧﺼﯿﺮاﻟﺪ‪‬ﯾﻦ اﺣﻤﺪ ﺳﮑّﯿﻦ اﺑﻦ ﺳﯿ‪‬ﺪ ﺟﻌﻔﺮ ﺷﺎﻋﺮ« اﺑﻦ ﺳﯿ‪‬ﺪﻣﺤﻤﺪ اﺑـﻦ‬
‫‪1‬‬
‫داراى ﭘـﻨﺞ ﭘـﺴﺮ‬
‫ﺑﻮدﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﺎمﻫﺎى‪ :‬ﺳﯿ‪‬ﺪﻣﺤﻤﺪ ﻣﮑﺎﺑﺮ‪ ،‬ﺳﯿ‪‬ﺪﺟﻌﻔﺮ‪ ،‬ﺳﯿ‪‬ﺪﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ﺳﯿ‪‬ﺪﻋﻠﻰ‪ ،‬ﺳﯿ‪‬ﺪﻣﺤﻤﺪ أﺻﻐﺮﯾﺎدﻣﻰ ﺷﺪ‪ 2.‬ﺳﯿ‪‬ﺪ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ اﺻﻐﺮ اﺑﻦ ﺳﯿ‪‬ﺪ اﺣﻤﺪ ﺳﮑّﯿﻦ‪ 3،‬را ﺳﯿ‪‬ﺪ »ﻣﺤﻤﺪ ﺷﺸﻢ« ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ ،‬اوﺳﯿ‪‬ﺪ ﻓﺎﺿﻞ ‪،‬داﻧﺸﻤﻨﺪ و ﻣـﺪﺑ‪‬ﺮ ﺑـﻮد‪،‬‬
‫ده ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺑﺎ ﭘﺎى ﭘﯿﺎده ﺑﻪ زﯾﺎرت ﺑﯿﺖ اﻟﻠّﻪاﻟﺤﺮام رﻓﺖ و در ﻣﺴﯿﺮ راه ﺑﺮاى زاﺋﺮان ﺧﺎﻧﻪى ﺧﺪا ﻣﻬﻤﺎن ﺳـﺮا‬
‫ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬وى ﻣﺪت ‪ 53‬ﺳﺎل ﻋﻤﺮ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫از ﺷـﻬﺎدت ﭘـﺪرش از ﻣﮑـﻪى ﻣﻌﻈﻤـﻪ‬ ‫ﺑﻌـﺪ‬ ‫وى‬ ‫ّﯿﻦ؛‬ ‫ﮑ‬‫ﺳ‬ ‫اﺣﻤﺪ‬ ‫‪‬ﺪ‬ ‫ﯿ‬ ‫ﺳ‬ ‫»ﺳﯿ‪‬ﺪ ﻋﻠﻰ« اﺑﻦ ﺳﯿ‪‬ﺪ ﻣﺤﻤﺪ اﺻﻐﺮ اﺑﻦ‬
‫ﻫﺠﺮت ﻧﻤﻮده وﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪى ﺟﺪ‪‬ش رﻓﺖ‪ ،‬ﭼﻬﻞ ﺳﺎل ﻣﺠﺎورت روﺿﻪى ﻣﺒﺎرﮐﻪى ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ را ﺑﻪ ﻋﻬـﺪه‬
‫)ص(‬

‫ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم در ﻣﺪﯾﻨﻪدرﮐﻨﺎر ﻗﺒﺮ رﺳﻮل ﺧﺪا وﻓﺎت ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫)ص(‬

‫»اﺑﻮﯾ‪‬ﻌﻠﻰ ﺣﻤﺰة« اﺑﻦ ﺳﯿ‪‬ﺪ ﻋﻠﻰ اﺑﻦ ﺳﯿ‪‬ﺪ ﻣﺤﻤﺪ اﺻﻐﺮ اﺑﻦ ﺳﯿ‪‬ﺪ اﺣﻤﺪ ﺳﮑّﯿﻦ‪ ،‬ﻓﻘﯿﻪ و ﻓﯿﻠـﺴﻮف ‪ ،‬اودر ﺳـﺎل‬
‫‪) 346‬ه ق( در ﺷﻬﺮ ﻗﺰوﯾﻦ وﻓﺎت ﻧﻤﻮده وﻣﺮﻗﺪ ﺷﺮﯾﻔﺶ ﻧﯿﺰ در آن ﺟﺎﺳﺖ‪ .‬اﺑﻮﯾ‪‬ﻌﻠﻰ ﻣﺮدى ﻋﺎﻟﻢ وزاﻫـﺪ‬
‫‪4‬‬

‫ﺑﻮده‪ ،‬ﺷﯿﺦ ﺻﺪوق از ﻫﻤﯿﻦ ﺣﻤﺰه و اواز ﭘﺪران ﺧﻮد واز رﺳﻮل ﺧﺪا رواﯾﺖ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ‪» .‬ﺳﯿ‪‬ﺪ ﻣﺤﻤﺪ«‬
‫‪5‬‬ ‫)ص(‬

‫اﺑﻦ ﺳﯿ‪‬ﺪ اﺑﻮﯾ‪‬ﻌﻠﻰ ﺣﻤﺰة‪ ،‬ﻣﺠﺎور ﺣﺮم ﺳﯿ‪‬ﺪ اﻟﺸﻬﺪاء اﺑﻰ ﻋﺒﺪاﻟﻠّﻪ اﻟﺤﺴﯿﻦ)ع( در ﮐﺮﺑﻼى ﻣ‪‬ﻌﻠﻰ ﺑـﻮد‪ ،‬وى در‬
‫ﺳﻦ ﭼﻬﻞ ﺳﺎﻟﮕﻰ در ﻋﺮاق درﮔﺬﺷﺖ‪.‬‬
‫ﮔﺮاﻣﻰاﺳﻼم)ص(‬ ‫ﺳﯿ‪‬ﺪ زﯾﺪ اﺑﻦ ﺳﯿ‪‬ﺪ ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ﻣﺸﻬﻮر ﺑﻪ اﺑﻮاﻟﻌﺸﺎﺋﺮ‪ ،‬در ﻋﺮاق ﺻﺎﺣﺐ ﺷﺮﯾﻌﺖ رﺳﻮل‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬او‬
‫در ﺳﻦ ‪ 82‬ﺳﺎﻟﮕﻰ درﮔﺬﺷﺖ‪.‬‬
‫»ﺳﯿ‪‬ﺪ ﺟﻌﻔﺮ« اﺑﻦ ﺳﯿ‪‬ﺪ زﯾﺪ‪ ،‬ﻣﻠﻘﺐ ﺑﻪ ﺷﺎﻋﺮ‪ ،‬وى اﺷﻌﺎر ﻣﺮﻏﻮﺑﻰ ﻣﻰﮔﻔﺖ و ﭼﻨﺪﯾﻦ ﺳـﺎل را در زﻧـﺪان ﺑـﻪ‬
‫ﺳﺮ ﺑﺮد‪،‬درﻣﻮﻗﻊ وﻓﺎت ‪ 75‬ﺳﺎل ﻋﻤﺮ داﺷﺖ‪.‬‬

‫‪ .1‬ﺗﺎرﯾﺦ و ﻣﺤﻞ و ﻓﺎت ﺳﯿ‪‬ﺪاﺣﻤﺪﺳﮑّﯿﻦ ﺗﺎﮐﻨﻮن ﺑﻄﻮر ﻣﺸﺨﺺ درﮐﺘﺐ اﻧﺴﺎب ذﮐﺮﻧﺸﺪه‪ ،‬وﻟﻰ در ﺑﻌﻀﻰ از ﺷﺠﺮه ﻧﺎﻣﻪﻫﺎى‬
‫ﻣﺨﻄﻮط‪ ،‬ﻣﺮﻗﺪ ﺷﺮﯾﻔﺶ را در ﻣﺪﯾﻨﻪ ذﮐﺮﻧﻤﻮده اﻧﺪ ‪.‬‬
‫‪ .2‬اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ ﻣﺤﻤﺪاﻟﻤﮑﺎﺑﺮ اﻟﻤﻌﺮوف ﺑﺰرﯾﻖ؛ اﺑﻮﻋﺒﺪاﻟﻠّﻪ ﺟﻌﻔﺮ؛ ﻣﺤﻤﺪاﺑﻮﻋﺒﺪاﻟﻠّﻪ ﺑﺒﻐﺪاد؛ ﻋﻠﻰ اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ اﻷﻋﻮر؛ اﺑﻮﻋﻠﻰ‬
‫ﻣﺤﻤﺪاﻷﺻﻐﺮ اﻟﺰاﻫﺪ ﮐﺎن ﻋﺎﻟﻤﺎ ﻣﺤﺪﺛﺎ ﺻﺪوﻗﺎ‪ .‬اﻟﺸﺠﺮهاﻟﻤﺒﺎرﮐﮥُ ﻓﻰ اﻧﺴﺎبِاﻟﻄّﺎﻟﯿﮥ‪ ،‬ص ‪ ،140‬ﻟﻼﻣﺎم ﻓَﺨﺮاﻟﺮّازى ؛‬
‫اﻟﺸﺠﺮهاﻟﻄﯿ‪‬ﺒﮥ‪ ،‬اﻟﻤﺠﻠﺪاﻟﺜﺎﻧﻰ‪ ،‬ص ‪. 15‬‬
‫‪ .3‬أﻣﺎ ﻣﺤﻤﺪ أﺑﻮﻋﻠﻰ اﻟﺰاﻫﺪ اﺑﻦ أﺣﻤﺪ‪‬اﻟﺴ‪‬ﮑّﯿﻦ‪ ،‬ﻓﻌﻘﺒﻪ ﻣﻦ ﺛﻼﺛﮥ رﺟﺎل‪ :‬ﺣﻤﺰة أﺑﻮﯾ‪‬ﻌﻠﻰ اﻷﮐﺒﺮ‪ ،‬ﺣﻤﻞ اﻟﻰ ﺑﺨﺎرا ﺛﻢ اﻃﻠﻖ‪ ،‬ﻓﻤﺎت‬
‫ﺑﻨﯿﺴﺎﺑﻮر‪ ،‬وﻧﻘﻞ اﻟﻰ ﻗﺰوﯾﻦ‪ .‬واﻟﻌﺒﺎس أﺑﻮﻃﺎﻟﺐ‪ .‬وأﺣﻤﺪ أﺑﻮﺟﻌﻔﺮ‪ ،‬ﻋﻘﺒﻬﺎ ﺑﻘﺰوﯾﻦ و ﻓﯿﻬﻢ ﻗﻠﮥ‪ .‬اﻟﺸّﺠﺮه‪‬اﻟﻤﺒﺎرﮐﮥُ ﻓﻰاﻧﺴﺎب اﻟﻄّﺎﻟﺒﯿﮥ‪،‬‬

‫ص ‪ 141‬ﻟﻼﻣﺎم ﻓﺨﺮاﻟﺮّازى و‪...‬‬

‫‪ .4‬ﮐﺎن ﻋﺎﻟﻤﺎ ﻣ‪‬ﺤﺪ‪‬ﺛﺎ ﺻﺪوﻗﺎ وﺻﺎﺣﺐ اﻻﺧﻼق اﻟﺮّﺿﯿ‪‬ﮥ ﻣﺸﻬﻮر ﺑِﺤﻤﺰه‪‬اﻟْﻘﺰوﯾﻦ )ﺷﺠﺮه‪‬اﻟﻤﺒﺎرﮐﮥ( ‪.‬‬
‫‪ .5‬اﺧﺘﺮان ﺗﺎﺑﻨﺎك‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪ 214‬ﺷﯿﺦ ذﺑﯿﺢ اﻟﻠّﻪ ﻣﺤﻼﺗﻰ ‪.‬‬
 ‫ﮐﻮﺛﺮ اﻟﻨﺒﯽ )ﭘﮋوﻫﺸﯽ در ﺗﺎرﯾﺦ ﺳﺎدات اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن( ‪43 ...........................................‬‬

‫»ﺳﯿ‪‬ﺪ ﻋﺒﺪاﻟﻠّﻪ« اﺑﻦ ﺳﯿ‪‬ﺪ ﺟﻌﻔـﺮ‪ ،‬او در ﺳـﺮزﻣﯿﻦ ﯾﻤـﻦ رﺣـﻞ اﻗﺎﻣـﺖ اﻓﮑﻨـﺪ‪ ،‬ﻣـﺮدم او را »ﻣﺮﺷـﺪ ﮐﺎﻣـﻞ«‬
‫‪1‬‬

‫ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬اﯾﺸﺎن ﺷﺨﺼﻰ ﻣﺘﻘﻰ‪ ،‬ﭘﺎرﺳﺎ و آراﺳﺘﻪ ﺑﻪ ﻓﻀﺎﺋﻞ اﻧﺴﺎﻧﻰ و اﺳﻼﻣﻰ ﺑﻮد وﺑﻪ ﻋﻤﺮ ‪ 82‬ﺳﺎﻟﮕﻰ ﺑﻪ‬
‫ﺷﻬﺎدت رﺳﯿﺪ‪ ،‬ﻗﺒﺮ ﺷﺮﯾﻔﺶ در ﯾﻤﻦ ﻣﻰﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫»ﺳﯿ‪‬ﺪ اﺣﻤﺪ« اﺑﻦ ﺳﯿ‪‬ﺪ ﻋﺒﺪاﻟﻠّﻪ در ﻣﻠﮏ ﯾﻤﻦ ﻣﻰزﯾﺴﺖ‪ ،‬ﺻﺎﺣﺐ ﻓﻀﺎﺋﻞ و ﻋﻠﻢ ﺑﻮد‪ 700 ،‬ﻧﻔﺮ در ﺧـﺪﻣﺖ‬
‫او ﺗﻠﻤﺬ ﻣﻰﻧﻤﻮدﻧﺪ وﻫﻤﮕﻰ داراى ﺳﻠﻮك ﻋﺎرﻓﺎﻧﻪ ﺑﻮدﻧﺪ او در ﺳﻦ ‪ 70‬ﺳﺎﻟﮕﻰ در ﯾﻤﻦ در ﮔﺬﺷﺖ‪.‬‬
‫»ﺳﯿ‪‬ﺪﻣﺤﻤﺪ« اﺑﻦ ﺳﯿ‪‬ﺪاﺣﻤﺪ‪ ،‬وى از دﺳﺖ ﻣﺸﺮﮐﺎن در ﻋﻤﺮ ‪ 80‬ﺳﺎﻟﮕﻰ ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت ﻣـﻰرﺳـﺪ‪ ،‬ﺳـﯿ‪‬ﺪﻣﺤﻤﺪ‬
‫در ﯾﻤﻦ دﻓﻦ اﺳﺖ‪.‬‬
‫»ﺳﯿ‪‬ﺪاﺣﻤﺪ« اﺑﻦ ﺳﯿ‪‬ﺪﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ﻗﺎرى ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﺑﻮد‪ ،‬در ﻧﺰد وى دوﺻﺪ ﻧﻔﺮ درس ﻗﺮاﺋـﺖ و ﻋﻠـﻮم ﻗﺮآﻧـﻰ‬
‫ﻣﻰآﻣﻮﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺳﯿ‪‬ﺪاﺣﻤﺪ در ﻋﻤﺮ‪ 70‬ﺳﺎﻟﮕﻰ وﻓﺎت ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﻣﺮﻗﺪ ﺷﺮﯾﻔﺶ درﻣﻠﮏ ﯾﻤﻦ اﺳﺖ‪.‬‬
‫»ﺳﯿ‪‬ﺪ اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ« اﺑﻦ ﺳﯿ‪‬ﺪ اﺣﻤﺪ‪ ،‬ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺟﺎﻣﻊ اﻟﺸﺮاﯾﻂ و ﻋﺎﻟﻢ ﻣﺘﺒﺤﺮ‪ ،‬در ﻧﺠـﻒ اﺷـﺮف ﻣـﺸﻐﻮل ﺗـﺮوﯾﺞ‬
‫ﻣﻌﺎرف اﺳﻼﻣﻰ ﺑﻮد‪ ،‬وى در ﻋﻤﺮ ‪ 50‬ﺳﺎﻟﮕﻰ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ دو ﺑﺮادر و ﻫﻤﺴﺮش ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رﺳﯿﺪ‪.‬‬
‫»ﺳﯿ‪‬ﺪ ﯾﺤﯿﻰ« اﺑﻦ ﺳﯿ‪‬ﺪ اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ‪ ،‬اﻧﺴﺎن ﭘﺮﻫﯿﺰﮐﺎر و ﻓﺮﻫﯿﺨﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬وى در ﺗﻤـﺎم ﻋﻤـﺮ ﺷـﺮﯾﻔﺶ در ز‪‬ﻫـﺪ و‬
‫ﭘﺎرﺳﺎﯾﻰ زﺑﺎن زد ﺧﺎص و ﻋﺎم ﺑﻮد‪ ،‬وى ﭼﻬﺎر ﺳﺎل ﻣﺠﺎور ﻗﺒﺮ ﺟﺪش اﻣﯿﺮ اﻟﻤـﺆﻣﻨﯿﻦ در ﻧﺠـﻒ ﺑـﻮد‪ ،‬و‬
‫)ع(‬

‫در ﺳﻦ ‪ 38‬ﺳﺎﻟﮕﻰ در ﮔﺬﺷﺖ‪.‬‬

‫»ﺳﯿ‪‬ﺪ ﻋﺒﺪاﻟﻠّﻪ ﻫﻤﺪاﻧﻰ« اﺑﻦ ﺳﯿ‪‬ﺪ ﯾﺤﯿﻰ‪ ،‬اﻧﺴﺎن ﻋﺎﺑﺪ و زاﻫﺪى ﺑﻮد ﮐﻪ ﺷﺐ و روز ﺑﻪ ﻧﻤﺎز و ﻧﯿﺎﯾﺶ ﻣﺸﻐﻮل‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬اﮐﺜﺮ ﻋﻤﺮش در ذﮐﺮ وﯾﺎد ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﭙﺮى ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬در ﺳﻦ ‪ 44‬ﺳﺎﻟﮕﻰ وﻓﺎت ﻧﻤﻮده وﻗﺒﺮ ﺷﺮﯾﻔﺶ در‬
‫ﻫﻤﺪان ﻣﻰﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫در ﺟﻮد و ﮐﺮاﻣﺖ ﻣﺸﻬﻮر ﺑـﻮد‪ ،‬او در‬ ‫ﮐﻪ‬ ‫ﺑﺮوت‪،‬‬ ‫ﺳﻔﯿﺪ‬ ‫ﻋﻠﻰ‬ ‫‪‬ﺪ‬ ‫ﯿ‬ ‫ﺳ‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺸﻬﻮر‬ ‫ّﻪ‪،‬‬ ‫ﻠ‬ ‫ﻋﺒﺪاﻟ‬ ‫‪‬ﺪ‬ ‫ﯿ‬ ‫ﺳ‬ ‫»ﺳﯿ‪‬ﺪ ﻋﻠﻰ« اﺑﻦ‬
‫ﻫﻨﮕﺎم وﻓﺎت ‪ 49‬ﺳﺎل ﻋﻤﺮ داﺷﺖ‪.‬‬
‫)ﻓـﺎرس( ‪ 367‬ﻧﻔـﺮ‬ ‫ﺷـﯿﺮاز‬ ‫ﺷـﻬﺮ‬ ‫در‬ ‫ﮐﻪ‬ ‫اﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﺟﻠﺪاﻧﻰ‬ ‫ﻣﺤﻤﺪ‬ ‫‪‬ﺪ‬ ‫ﯿ‬ ‫ﺳ‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺸﻬﻮر‬ ‫»ﺳﯿ‪‬ﺪ ﻣﺤﻤﺪ« اﺑﻦ ﺳﯿ‪‬ﺪ ﻋﻠﻰ‪،‬‬
‫ﺑﺎوى دﺳﺖ ارادت دادﻧﺪ وى در ﺳﻦ ‪ 90‬ﺳﺎﻟﮕﻰ ﭼﺸﻢ از ﺟﻬﺎن ﺑﺮﺑﺴﺖ‪.‬‬
‫»ﺳﯿ‪‬ﺪ زﯾﺪ« اﺑﻦ ﺳﯿ‪‬ﺪ ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬اﮐﺜﺮ اوﻗﺎﺗﺶ ﺑﻪ ﻋﺒﺎدت ﺳﭙﺮى ﻣﻰﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از ‪ 60‬ﺳﺎل ﻋﻤﺮ ﺑـﺎ ﺑﺮﮐـﺖ وﻓـﺎت‬
‫ﯾﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫ﺳﯿ‪‬ﺪ اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﮐﺮﺧﻰ اﺑﻦ ﺳﯿ‪‬ﺪ زﯾﺪ‪ ،‬در ﻧﺠﻒ اﺷﺮف ﻣﺠﺎورت ﻣﺮﻗﺪ ﺣﻀﺮت اﻣﯿـﺮ اﻟﻤـﺆﻣﻨﯿﻦ ﻋﻠـﻰ)ع(‬
‫را‬ ‫«‬ ‫»‬
‫ﻣﻰﻧﻤﻮد‪ ،‬وى ﺑﻌﺪ از ‪ 80‬ﺳﺎل ﭼﺸﻢ از ﺟﻬﺎن ﭘﻮﺷﯿﺪ و در ﻫﻤﺎن ﺟﺎ دﻓﻦ ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫»ﺳﻠﻄﺎن ﺳﯿ‪‬ﺪ اﺣﻤﺪ ﮐﺒﯿﺮ« )ﻣﺸﻬﻮر ﺑﻪ ﺷـﺎه ﺑﺮﻫﻨـﻪ( اﺑـﻦ ﺳـﯿ‪‬ﺪ اﺑـﺮاﻫﯿﻢ‪ ،‬ﮐـﻪ ﯾﮑـﻰ از ﺳﺮﺳﻠـﺴﻠﻪى ﺳـﺎدات‬

‫‪ .1‬در ﺑﻌﻀﻰ از ﻣﺸﺠﺮات ﺑﺠﺎى ﺳﯿ‪‬ﺪﻋﺒﺪاﻟﻠّﻪ‪ ،‬ﺳﯿ‪‬ﺪرﺣﻤﺖ اﻟﻠّﻪ و ﯾﺎ ﺳﯿ‪‬ﺪ ﺳﯿﺪاﻟﻠّﻪ آﻣﺪه اﺳﺖ ‪.‬‬
 ‫ﮐﻮﺛﺮ اﻟﻨﺒﯽ )ﭘﮋوﻫﺸﯽ در ﺗﺎرﯾﺦ ﺳﺎدات اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن( ‪44 ...........................................‬‬

‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻰرود‪ ،‬ﺳﯿ‪‬ﺪ اﺣﻤﺪ ﮐﺒﯿﺮ‪ ،‬از ﻋﺮاق ﺑﻪ اﯾﺮان ﻣﻬﺎﺟﺮت ﻧﻤﻮده و از آن ﺟﺎ وارد اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﻗﺒﺮﺷﺮﯾﻔﺶ در ﻣﺮﮐﺰ ﺷﻬﺮ ﻫﺮات در ﻧﺰدﯾﮏ ﻣﺴﺠﺪ ﺟﺎﻣﻊ زﯾﺎرت ﮔﺎه ﻋﺎﺷـﻘﺎن ودوﺳـﺖ داران‬
‫اﻫﻞﺑﯿﺖ ﻣﻰﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪1‬‬ ‫)ع(‬

‫»ﺳﯿ‪‬ﺪ ﻣﺤﻤﺪ« اﺑﻦ ﺳﻠﻄﺎن ﺳﯿ‪‬ﺪ اﺣﻤﺪ ﮐﺒﯿﺮ‪ ،‬ﺳﻪ ﺑﺎر از ﺑﻠﺦ ﺑﻪ ﻣﮑﻪ ﻣﻌﻈﻤـﻪ ﻣـﺸﺮف ﮔﺮدﯾـﺪ‪ ،‬در ﻣﮑـﻪ ﺣـﯿﻦ‬
‫اﻧﺠﺎم رﺳﺎﻟﺖ ﺗﺒﻠﯿﻎ واﻣﺮ ﺑـﻪ ﻣﻌـﺮوف وﻧﻬـﻰ از ﻣﻨﮑـﺮ ﺑـﻪ ﺷـﻬﺎدت رﺳـﯿﺪ‪ ،‬ﻣﺮﻗـﺪ ﺷـﺮﯾﻔﺶ در ﻫﻤـﺎن ﺟـﺎ‬
‫‪2‬‬
‫ﻣﻰﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ .1‬راﺟﻊ ﺑﻪ ﻣﺤﻞ ﻗﺒﺮ ﺳﻠﻄﺎن ﺳﯿ‪‬ﺪ اﺣﻤﺪ ﮐﺒﯿﺮ ﺑﻌﻀﻰ از ﺗﻬﯿﻪ ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن اﻧﺴﺎب ﻣﺮﻗﺪ ﺷﺮﯾﻒ او را در ﭼﻨﺎران ﻣﺸﻬﺪ ذﮐﺮ‬
‫ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ ﻃﺒﻖ ﺑﻌﻀﻰ ﻣﺪارك از ﺟﻤﻠﻪ ﺗﻬﺬﯾﺐ اﻻﻧﺴﺎب و اﻟﻔﺼﻮل اﻟﻔﺨﺮﯾﻪ ‪ ...‬ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه ﻣﺤﻞ دﻓﻦ وى را در ﻫﺮات ﯾﺎد‬
‫آور ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬اﻣ‪‬ﺎ وﻗﺘﯿﮑﻪ ﻧﮕﺎرﻧﺪه در ﺳﺎل ‪1381‬ه ش در ﻫﺮات رﻓﺘﻢ ﺗﻮﻓﯿﻖ ﯾﺎﻓﺘﻢ ﺗﺎ ﺑﺎ راﻫﻨﻤﺎﯾﻰ اﻫﻞ اﻃﻼع ﻗﺒﻮر اﻣﺎﻣﺰاده ﮔﺎن‬
‫وﺑﺰﮔﺎن ﻣﺪﻓﻮن در آن ﺷﻬﺮ ﮐُﻬﻦ ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﻰ و ﻣﺬﻫﺒﻰ را زﯾﺎت ﻧﻤﺎﯾﻢ‪ ،‬از آن ﻣﯿﺎن ﻗﺒﺮ اﻣﺎﻣﺰاده ﺳﻠﻄﺎن ﺳﯿ‪‬ﺪ اﺣﻤﺪ ﮐﺒﯿﺮ اﯾﻦ ﻋﺎﻟﻢ‬
‫ﺑﺰرﮔﻮار رادر ﻧﺰدﯾﮑﻰ ﻣﺴﺠﺪ ﺟﺎﻣﻊ ﻫﺮات و داﺧﻞ ﺻﺤﻦ ﻣﺴﺠﺪى ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﺴﺠﺪ ﺳﻠﻄﺎن ﺳﯿ‪‬ﺪ اﺣﻤﺪ ﮐﺒﯿﺮ زﯾﺎرت ﻧﻤﻮدم ﮐﻪ ﺑﻪ‬

‫روى ﻟﻮﺣﻪ ﺳﻨﮓ ﻣﺮﻣﺮ ﻧﯿﺰ ﻧﺎم ﺳﻠﻄﺎن ﺳﯿ‪‬ﺪ اﺣﻤﺪ ﮐﺒﯿﺮ ذﮐﺮﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .2‬ﻋﻤﺪهاﻟﻄﺎﻟﺐ ﻓﻰ اﻧﺴﺎب ﻃﺎﻟﺒﯿﻦ‪ ،‬ص ‪ 302‬ﺟﻤﺎل اﻟﺪﯾﻦ اﺣﻤﺪ اﺑﻦ ﻋﻨﺒﻪ؛ ﻣﺠﻤﻊ اﻻﻧﺴﺎب وﮐﺒﺮاﻻﻧﺴﺎب؛ ﺑﻪ ﻗﻠﻢ ﺣﻀﺮت ﻧﺴﺎﺑﮥ‬
‫ﻧﺠﻔﻰ)ره(‬ ‫آل اﻟﺒﯿﺖ)ع( آﯾﺖ اﻟﻠّﻪ اﻟﻌﻈﻤﻰ ﻣﺮﻋﺸﻰ‬
‫؛ ﻣﺸﺠﺮات ﻣﺨﻄﻮط ﻧﺰد ﭘﺪر و ﺑﺴﺘﮕﺎن ﻧﮕﺎرﻧﺪه ‪.‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮ‪‬م‬
‫ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ورود‬
‫ﺳﺎدات ﺑﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬

‫ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺷﻬﺎدت اﻣﺎﻣﺰاده ﯾﺤﯿﻰ اﺑﻦ زﯾﺪ اﺑﻦ ﻋﻠﻰ اﺑﻦ اﻟﺤﺴﯿﻦ اﺑﻦ ﻋﻠﻰ اﺑﻦ اﺑﻰ ﻃﺎﻟﺐ در اﻧﺒﺎر )ﺳﺮﭘﻞ(‬
‫)ع(‬

‫ﮐﻨﻮﻧﻰ‪ ،‬ﺟﺮﯾﺎن ﺗﺒﻌﯿﺪ ﻋﺪهى از ﺧﺎﻧﻮادهى ﺑﻨﻰ ﻫﺎﺷﻢ در ﺑﻠﺦ و ﺳﺎﯾﺮ ﺷﻬﺮﻫﺎى اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﻫﺠﺮت ﻗﺒﯿﻠﻪى‬
‫رﺑﯿﻌﻪ و ﯾﻤﺎﻧﻰ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﻧﺰول ﺑﻨﻰ ﺗﻤﯿﻢ در اﻧﺒﺎر‪ ،‬ﺟﻮزﺟﺎن‪ ،‬ﺑﻠﺦ و‪ ...‬اﺳﮑﺎن ﺑﻨﻰ ﺑﮑـﺮ در ﺳﯿـﺴﺘﺎن و‬
‫اﻧﺘﺴﺎب ﻣﺤﺪث ﺷﻬﯿﺮ اﻣﺎم ﻗﺘﯿﺒﻪ اﺑﻦ ﺳﻌﯿﺪ ﺛﻘﻔﻰ اﺳﺘﺎد اﻣﺎم ﺑﺨﺎرى و اﻣـﺎم ﺗﺮﻣـﺬى در ﺑﻐـﻼن و ﻋـﺪهى از‬
‫ﺧﺎﻧﺪاﻧﺶ در ﺑﻠﺦ و ﺗﺸﮑﯿﻼت ﻣﺒﻠﻐﯿﻦ ﺳﺮى ﻋﻠﯿﻪ اﻣﻮىﻫﺎ از ﻃﺮف ﻣﺤﻤﺪ اﺑﻦ ﻋﻠﻰ ﻋﺒﺎﺳـﻰ و اﻋـﺰام اﯾـﻦ‬
‫ﻣﺒﻠﻐﯿﻦ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪) ...‬ﮐﻪ ﺷﺮح ﻫﺮﮐﺪام ﻣﺜﻨﻮى ﻫﻔﺘﺎدﻣﻦ ﮐﺎﻏﺬ ﺷﻮد( ﻧﺸﺎن ﻣﻰدﻫﺪ ﮐﻪ ورود ﺳﺎدات ﺑﻪ‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و اﺑﻘﺎى آنﻫﺎ دراﯾﻦ ﮐﺸﻮر درﻫﻤﺎن ﻗﺮن ﻧﺨﺴﺖ ﻫﺠﺮت ﻧﺒﻮى ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ورود‬
‫‪1‬‬

‫ﺳﺎدات ﺗﺒﻌﯿﺪ ﺷﺪه و ﻧﺎراﺿﻰ از دوﻟـﺖ اﻣـﻮى و ﺗﺒﻌـﯿﺾ و ﺗﻌـﺼﺐ و ﻣﻈـﺎﻟﻢ ﻋﻤـﺎل آن رژﯾـﻢ ﺑـﺮ ﻣـﺮدم‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻣﺒﺎرزهى ﻣﺮدﻣﺎن اﯾﻦ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺑﺎ ﻣﺒﺎرزهى »ﺳﺎدات ﻋﻠﻮى« ﺑﻪ ﻫﻢ آﻣﯿﺨﺖ ﺗـﺎاﯾﻦ ﮐـﻪ ﺳـﺮدارى‬
‫ﭼﻮن اﺑﻮ ﻣﺴﻠﻢﻣﺮوزى در ﺻﺤﻨﻪى ﺗﺎرﯾﺦ ﭘﺪﯾﺪارﮔﺸﺖ و ﻧﺘﯿﺠﻪى ﻣﺒـﺎرزات آن ﺳـﻘﻮط دوﻟـﺖ اﻣـﻮى و‬
‫ﺗﺄﺳﯿﺲ ﺧﻼﻓﺖ ﻋﺒﺎﺳﻰ ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺒﺎﺳﯿﺎن ﮐﻪ از اوﻻدهى ﺣﻀﺮت ﻋﺒﺎس ﻋﻤﻮى ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ﺑﻮدﻧـﺪ درآن ﻣﻮﻗـﻊ ﻣﺎﻧﻨـﺪ »ﻋﻠﻮﯾـﺎن« ﺗﺤـﺖ‬
‫)ص(‬ ‫)ره(‬

‫ﻓﺸﺎر و ﺷﮑﻨﺠﻪى اﻣﻮﯾﺎن ﻗﺮار داﺷﺘﻨﺪ ﭼﻨﺎن ﮐﻪ در ﮐﻮﻓﻪ وﺣﺠﺎز ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺨﻔﻰ زﻧـﺪﮔﻰ ﻣـﻰﮐﺮدﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻠﻰ‪ ،‬ﻧﻮاﺳﻪى ﺣﻀﺮت ﻋﺒﺎس از ﻃﺮف ﻋﺒﺪاﻟﻤﻠﮏ ﻣﺮوان دوﺑﺎر ﺗﺎزﯾﺎﻧﻪ ﺧﻮرد‪ ،‬ﻣﺤﻤـﺪ ﭘـﺴﺮ ﻫﻤـﯿﻦ ﻋﻠـﻰ‬

‫‪ . 1‬ﺗﺬﮐﺮة اﻟﻌﺮب‪ ،‬ص ‪ 35‬ـ ‪ 31‬ﻣﻮﻟﻮى اﺑﻮاﻻﺳﻔﺎر ﻋﻠﻰ ﻣﺤﻤﺪ اﻟﺒﻠﺨﻰ‪.‬‬

 ‫ﮐﻮﺛﺮ اﻟﻨﺒﯽ )ﭘﮋوﻫﺸﯽ در ﺗﺎرﯾﺦ ﺳﺎدات اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن( ‪46 ...........................................‬‬

‫ﻣﺠﺒﻮرا ﺗﺸﮑﯿﻼت ﺳﺮى ﺿـﺪ اﻣـﻮى ﺳـﺎﺧﺖ و ﻣﺒﻠﻐﯿﻨـﻰ ﺑـﻪ ﻣﻤﺎﻟـﮏ اﺳـﻼﻣﻰ ﻓﺮﺳـﺘﺎد‪ .‬ﻋﺒﺎﺳـﯿﺎن ﺟﻨـﺒﺶ‬
‫ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪى رادرﺳﺮزﻣﯿﻦ ﮐﻨﻮﻧﻰ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺮﺿﺪﺧﻠﻔﺎى اﻣﻮى ﺳﺎزﻣﺎن دﻫﻰ ﮐـﺮده ﺑﻮدﻧـﺪ‪ .‬اﻣﻮﯾـﺎن ﭼﻨـﺎن‬
‫رﻋﺐ و وﺣﺸﺖ در ﻗﻠﻮب ﻣﺮدم اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﻫﯿﭻ ﮐﺲ ﻧﻤﻰﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺎ آنﻣﺨﺎﻟﻔـﺖ ﻋﻠﻨـﻰ ﻧﻤﺎﯾـﺪ‪،‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﻧﺎﭼﺎرﻣﺘﻮﺟﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺷـﺪ‪ ،‬او در وﻗـﺖ اﻋـﺰام ﻣﺒﻠﻐـﯿﻦ ﺧـﻮﯾﺶ ﺑـﻪ اﻓﻐﺎﻧـﺴﺘﺎن ﭼﻨـﯿﻦ دﻟﯿـﻞ اﻗﺎﻣـﻪ‬
‫ﻣﻰﻧﻤﺎﯾﺪ‪ :‬ﻣﺮدم ﺑﺼﺮه ﻋﺜﻤﺎن ﭘﺮﺳﺘﻨﺪ واز ﮐﺸﺎﮐﺶ ﮐﻨﺎره ﻣﻰﮔﯿﺮﻧﺪ و ﻣﻰﮔﻮﯾﻨﺪ ﺑﻨـﺪهى ﺧـﺪا ﺑﻬﺘـﺮ اﺳـﺖ‬
‫ﻣﻘﺘﻮل ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﻗﺎﺗﻞ‪ ،‬اﻫﺎﻟﻰ ﺟﺰﯾﺮه ﺧﺎرﺟﻰ و ﻓﺮارى ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﯾﺎ آن ﮐﻪ ﻋﺮب اﻧﺪ و ﺑﻪ روﻣـﻰ ﻣـﻰﻣﺎﻧﻨـﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺎ آن ﮐﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن اﻧﺪ اﺧﻼق ﻣﺴﯿﺤﻰ دارﻧﺪ‪ ،‬اﻫﻞ ﺷﺎم ﺑﺎ ﻣﺎ دﺷﻤﻦ اﻧﺪ‪ ،‬ﺟﺰوآل ﺳﻔﯿﺎن دﯾﮕﺮى ﻧـﺸﻨﺎﺳﻨﺪ‪...‬‬
‫ﭘﺲ ﺷﻤﺎ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺧﺮاﺳﺎن ﺷﻮﯾﺪ ﮐﻪ ﺷﺠﺎﻋﺖ آنﻫﺎ ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ و دل ﻫﺎﺷﺎن از ﻋﻘﺎﯾﺪ ﻣﺨﺘﻠﻔﻪ و ﻓﺴﺎد ﺗﻬﻰ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬اﯾﺸﺎن آزار دﯾﺪه و ﻣﺴﺘﻌﺪ ﺟﻨﺒﺶ وﺧﻮاﻫـﺎن ﺗﻐﯿﯿـﺮ ﺧﻼﻓـﺖ اﻧـﺪ‪ .‬آرى! ﺧﺮاﺳـﺎﻧﻰﻫـﺎ ﭘﯿﮑـﺮ ﻗـﻮى‪،‬‬
‫ﺳﯿﻨﻪى ﭘﻬﻦ‪ ،‬ﺳﺮ ﺑﺰرگ ‪،‬رﯾﺶ اﻧﺒﻮه‪ ،‬ﺻﺪاى ﻫﻮﻟﻨﺎك ‪،‬ﺳﺨﻦ درﺷﺖ‪ ،‬و دﻫﻦ دﻫﺸﺖ آور دارﻧﺪ‪.‬‬
‫‪1‬‬

‫واﻗﻌﺎ ﻣﺮدم آزار دﯾﺪه و ﻣﺴﺘﻌﺪ ﺟﻨﺒﺶ ﺧﺮاﺳﺎن ازاﯾﻦ ﻣﺒﻠﻐﯿﻦ اﺳـﺘﻘﺒﺎل ﺷـﺎﯾﺎﻧﻰ ﮐﺮدﻧـﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽـﻪ در ﺳـﺎل‬
‫)‪ 72.‬ﻣﯿﻼدى( ﺳﻌﯿﺪ اﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﯾﺰ ﺣﺎﮐﻢاﻣﻮى اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻋﺪهى از ﻣﺒﻠﻐﯿﻦ ﻋﺒﺎﺳـﻰ را ﮐـﺸﻒ و زﻧـﺪاﻧﻰ‬
‫ﺳﺎﺧﺖ ‪،‬وﻟﻰ ﻣﺮدﻣﻰ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻗﺒﺎﯾﻞ ﻣﻬﺎﺟﺮرﺑﯿﻌﻪ و ﯾﻤﺎﻧﻰ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪى داﺷﺘﻨﺪﺗﻮﺳﻂ آنﻫﺎ اﯾﻦ ﻣﺒﻠﻐـﯿﻦ را ﺑـﺎ‬
‫ﺿﻤﺎﻧﺖ ﺧﻮد رﻫﺎ ﮐﺮدﻧﺪ و در ﺧﻔﺎ ﺑﻪ ﻏﺮض ﺗﺒﻠﯿﻎ ﻋﻠﯿﻪ ﺧﻠﻔﺎى اﻣﻮى آنﻫﺎ را ﺗﻘﻮﯾﺖ ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫‪2‬‬

‫اﺑﻮ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪى اﯾﻦ ﺟﺮﯾﺎﻧﺎت در ﺳﺎل ‪) 741‬ﻣﯿﻼدى( ﺑﻪ ﮐﻮﻓﻪ رﻓﺖ‪،‬ﻫﺪف ازاﯾﻦ ﺳﻔﺮاو را ﻣﻮرﺧﯿﻦ‬
‫ﺑﻪ اﻧﺤﺎءﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﻌﺒﯿﺮﮐﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه ﮐﻪ او اﺑﺘﺪا ﻣﻰ ﺧﻮاﺳـﺖ اﻣـﺎم ﺟﻌﻔـﺮ ﺻـﺎدق)ع( را ﺑـﻪ ﺧﻼﻓـﺖ‬
‫ﺑﺮﮔﺰﯾﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺮام ﺧﻮد را ﻃﻰ ﻋﺮﯾﻀﻪى در دﺳﺖ ﻗﺎﺻﺪى در ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺑﻪ ﻧﺰد اﻣﺎم ﻓﺮﺳـﺘﺎد؛ اﻣ‪‬ـﺎ اﻣـﺎم ﺑـﺎ درك‬
‫ﻋﻮاﻗﺐﮐﺎر ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﻣﺎرا ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ و ﺣﮑﻮﻣﺖ رﻏﺒﺖ و ﻣﺤﺒ‪‬ﺖ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﻓﻘﻂ اﺑﻮ ﻣﺴﻠﻢ ﺟﺴﺪ ﻣﻄﻬﺮ ﺟﺪ‬
‫ﺑﺰرﮔﻮارم ﻋﻠﻰ)ع( را ﮐﻪ در ﺻﻨﺪوﻗﻰ ﭘﻨﻬﺎن و در ﻧﺠﻒﺑﻪ رﺳـﻢ اﻣﺎﻧـﺖ ﻣـﺪﻓﻮن اﺳـﺖ ﺑـﺎ ﺧـﻮد در ﺑـﻼد‬
‫ﻓﺎﺧﺮهى ﺑﻠﺦ ﺧﺮاﺳﺎن اﻧﺘﻘﺎل دﻫﺪ‪ «.‬ﮐﻪ ﺟﺮﯾﺎن اﻧﺘﻘﺎل ﺗﺎﺑﻮت آن ﺣﻀﺮت ﺗﻮﺳﻂ ﻋﯿﺎران اﺑﻮ ﻣﺴﻠﻢ در ﮐﺘﺐ‬
‫ﺗﺎرﯾﺨﻰ ﻣﺬﮐﻮراﺳﺖ ‪3‬‬
‫‪.‬‬
‫ﮐﻮﻓﻪ ﺑﺎ اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﭘﺴﺮ اﻣﺎم ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺴﺘﻮﻓﻰ ﮐﻪ در آن وﻗـﺖ ﺑﺤﯿـﺚ اﻣـﺎم ﻋﺒﺎﺳـﯿﺎن ﺑـﻮد ‪4‬‬
‫‪.‬‬ ‫اﺑﻮ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻌﺪا در‬
‫ﻣﻼﻗﺎت ﻧﻤﻮد ه و ﻗﺮارﻫﺎى ﮔﺬاﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از ﺑﺮﮔﺸﺖ ﺑﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺧﻮد را اﻣﯿﺮ و ﻃﺮﻓﺪار آل ﻋﺒﺎس ﻣﻌﺮﻓﻰ‬

‫‪ . 1‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در ﻣﺴﯿﺮ ﺗﺎرﯾﺦ‪ ،‬ص ‪ 76‬ﻣﯿﺮ ﻏﻼم ﻣﺤﻤﺪ ﻏﺒﺎر‪.‬‬

‫‪ . 2‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص ‪. 77‬‬
‫‪ . 3‬ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﺤﺮ اﻻﺳﺮاﻓﻰ ﻣﻨﺎﻗﺐ اﻻﺧﺒﺎر ﻣﺤﻤﻮد اﺑﻦ اﻣﯿﺮ وﻟﻰ ‪.‬‬
‫‪ . 4‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در ﻣﺴﯿﺮ ﺗﺎرﯾﺦ‪ ،‬ص ‪ 88‬و ‪ 78‬ﻣﯿﺮﻏﻼم ﻣﺤﻤﺪ ﻏﺒﺎر ‪.‬‬
 ‫ﮐﻮﺛﺮ اﻟﻨﺒﯽ )ﭘﮋوﻫﺸﯽ در ﺗﺎرﯾﺦ ﺳﺎدات اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن( ‪47 ...........................................‬‬

‫ﮐﺮد‪ ،‬در اﻧﺪك ﻣﺪﺗﻰ از ﻋﻼﻗﻪﻫﺎى ﺷﻤﺎل و ﻏﺮب اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﻣﺎوراءاﻟﻨﻬﺮ در ﺣﺪود ﺻﺪ ﻫﺰار ﻧﻔﺮ اﺳﺐ‬
‫ﺳﻮار و ﺧﺮ ﺳﻮار ﺑﻪ دور او ﺟﻤﻊ ﮔﺸﺘﻨﺪ‪ .‬درآن ﻣﻮﻗﻊ ﻧﺼﺮ اﺑﻦ ﺳﯿﺎر واﻟﻰ اﻣﻮى آن وﻗﺖ ﻣـﺮو ﺑـﺎ ﺟـﺪﯾﻊ‬
‫ﮐﺮﻣﺎﻧﻰ در ﺟﻨﮓ ﺑﻮد ودر ﻣﺮو ﻧﺒﻮد‪ ،‬اﺑﻮ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده ازاﯾﻦ ﻓﺮﺻﺖ‪ ،‬ﻣﺮو ﻣﺮﮐﺰ ﺷـﺮﻗﻰ ﺧﻼﻓـﺖ را از‬
‫وﺟﻮد ﻋﻤﺎل اﻣﻮى ﺗﺼﻔﯿﻪ ﻧﻤﻮده و ﭘﺮﭼﻢ ﺳﯿﺎه ﻋﺒﺎﺳﯿﺎن را در روزﭘﻨﺠﻢ رﻣﻀﺎن ‪) 129‬ه ق(‪) ،‬ﻣﻄـﺎﺑﻖ ‪748‬‬
‫ﻣﯿﻼدى( ﺑﺮاﻓﺮاﺷﺖ ‪ ،‬دوﻟﺖ اﻣﻮى را ﺧﻠﻊ و اﺳﺘﻘﺮارﺧﻼﻓﺖ ﻋﺒﺎﺳـﻰ را اﻋـﻼم ﻧﻤـﻮد‪ .‬و ﺧـﻮد را ﺷﻬﻨـﺸﺎه‬
‫ﺧﺮاﺳﺎن ﺧﻮاﻧﺪ‪.‬‬
‫درﮔﺎم ﺑﻌﺪى اﺑﻮ ﻣﺴﻠﻢ و ﻟﺸﮑﺮﯾﺎﻧﺶ در ﺳﺎل ‪) 750‬ﻣﯿﻼدى( ﺗﺎ ﻣﺮﮐﺰ ﺑﻐﺪاد ﭘﯿﺶ رﻓﺘﻪ و اﺑﻮاﻟﻌﺒﺎس ﺳﻔﺎح‬
‫را ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ ﺑﺮداﺷﺖ‪ .‬اﺑﻮ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﺗﺼﻔﯿﻪى ﻣﻨﺎﻃﻘﻰ ﮐﻪ ﻫﻨﻮز درزﯾﺮ ﭘـﺮﭼﻢ ﻋﺒﺎﺳـﯿﺎن ﻗـﺮار ﻧﮕﺮﻓﺘـﻪ‬
‫ﺑﻮد ﻋﺎزم ﺑﯿﺖ اﻟﻠّﻪ اﻟﺤﺮام ﺷﺪ و در ﺑﺎزﮔﺸﺖ از ﺣﺞ اﺑﻮاﻟﻌﺒﺎس ﺳﻔﺎح ﻓﻮت ﺷـﺪه و ﺑـﺮادرش ﻣﻨـﺼﻮر ﺑـﻪ‬
‫ﺟﺎى او ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﯿﺎن اﺑﻮ ﻣﺴﻠﻢ وﻣﻨﺼﻮر اﻋﺘﻤﺎد ﻻزم وﺟﻮدﻧﺪاﺷﺖ از ﻃﺮف ﺧﻠﯿﻔﻪ در ﻣﺮﮐـﺰ اﺣـﻀﺎر‬
‫ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬اﺑﻮ ﻣﺴﻠﻢ از ﺑﻌﻀﻰ از ﺣﺮﮐﺎت و رﻓﺘﺎر ﻣﻨﺼﻮر ﻧﺎراﺣﺖ ﺷﺪ و راﻫﻰ ﺧﺮاﺳـﺎن ﮔﺮدﯾـﺪ‪ ،‬اﻣ‪‬ـﺎ ﺑﺮاﺛـﺮ‬
‫اﺻﺮار ﺧﻠﯿﻔﻪ و ﺑﻌﻀﻰ ﮔﻤﺎﺷﺘﮕﺎن او در ﺑﯿﻦ ﯾﺎران اﺑﻮ ﻣﺴﻠﻢ ﻣﺠﺒـﻮر ﺑـﻪ ﺑﺎزﮔـﺸﺖ ﺷـﺪ‪ .‬وﻓـﺮداى آن روز‬
‫رﺳﯿﺪ ‪1‬‬
‫‪.‬‬ ‫)ﭼﻬﺎر ﺷﻨﺒﻪ ‪ 25‬ﺷﻌﺒﺎن ‪137‬ﻫﻖ( ﺗﻮﺳﻂ ﺧﻨﺠﺮ داران ﻣﻨﺼﻮر ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت‬
‫«و‬ ‫ﺣﻤـﺰة‬ ‫و‬ ‫ﻓﺮﻗـﺪ‬ ‫اﺑﻦ‬ ‫ﺑﺸﯿﺮ‬ ‫»‬ ‫ﺳﯿﺴﺘﺎن‬ ‫ﺑﻪ دﻧﺒﺎل اﯾﻦ واﻗﻌﻪ در ﻫﺮات »اﺳﺘﺎدﯾﺲ« در ﻣﺮو »ﺣﮑﯿﻢ اﻟﻤﻘﻔﻊ« در‬
‫در ﺟﺎﻫﺎى دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺰ ﻗﯿﺎمﻫﺎى داﻣﻨﻪ دارﻋﻠﯿﻪ ﻋﺒﺎﺳﯿﺎن آﻏﺎز ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﺗﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ ﻫـﺎروناﻟﺮﺷـﯿﺪ ﻣﻘﺘـﺪرﺗﺮﯾﻦ‬
‫ﺧﻠﯿﻔﻪى ﻋﺒﺎﺳﻰ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻓﺮو ﻧﺸﺎﻧﺪن آﺗﺶ ﺟﻨﮓ ﺑﻪ ﺧﺮاﺳﺎن آﻣﺪه و در ﻃﻮس رﺣﻞ اﻗﺎﻣﺖ اﻓﮑﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ‬
‫ازﻓﻮت او ﭘﺴﺮش ﻣﺄﻣﻮن ﮐﻪ درآن ﻣﻮﻗﻊ ﺣﺎﮐﻢ ﻣﺮو ﺑﻮد ﺑﻨﺎﺑﻪ ﻣﺸﻮرهى ﻓﻀﻞ اﺑﻦ ﺳﻬﻞ ﺳﺮﺧﺴﻰ در ﻣﺮو‬
‫اﻋﻼن ﺧﻼﻓﺖ ﮐﺮد‪ ،‬درﺣﺎﻟﯿﮑﻪ درﻫﻤﯿﻦ ﻫﻨﮕﺎم اﻣﯿﻦ ﺑﺮادرش ﻧﯿﺰدر ﺑﻐﺪاد اﻋﻼن ﺧﻼﻓﺖ ﮐﺮده ﺑﻮد‪ .‬ﻓﻀﻞ‬
‫اﺑﻦ ﺳﻬﻞ ﮐﻪ ﻃﺮف دار آل ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ در ﻣﺮو ﻣﺮﮐﺰ ﺧﻼﻓﺖ اﺳﻼﻣﻰ راﻣـﺴﺘﻘﺮﺳﺎزد‪ ،‬ﭼـﻮن‬
‫ﺧﺮاﺳﺎﻧﯿﺎن ﺑﯿﺶ ﺗﺮ ﻃـﺮف دار ﻋﻠـﻮىﻫـﺎ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬ﻣـﺄﻣﻮن ﮐـﻪ از ﻧﯿـﺎت ﺑـﺎﻃﻨﻰ ﻓـﻀﻞ آﮔـﺎه ﺷـﺪ او را در‬
‫ﻏﺎﻟﺐ اﺑﻦ ﺣﮑﻢ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﯿﺪ ‪2‬‬
‫‪.‬‬ ‫ﻫﻨﮕﺎماﺳﺘﺤﻤﺎم در ﺳﺮﺧﺲ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺎﻣﺎى ﺧﻮد‬
‫ﺗﺮرﻓﺘـﻪ و ﻫﻤﻮاﻣـﺎم ﻋﻠـﻰ اﺑـﻦ ﻣﻮﺳـﻰ‬ ‫ﭘـﯿﺶ‬ ‫ﻫـﻢ‬ ‫ازاﯾـﻦ‬ ‫ﻧﺒﻮت‬ ‫ﻓﻀﻞ اﺑﻦ ﺳﻬﻞ در ﻃﺮف دارى از ﺧﺎﻧﺪان‬
‫اﻟﺮﺿﺎ را ﺑﻪ وﻻﯾﺖ ﻋﻬﺪى ﻣﺄﻣﻮن ﻣﻨﺴﻮب ﻧﻤﻮده ﺑﻮد ‪.‬‬
‫)ع(‬

‫ﮔﻮﯾﻨﺪ ﻣﺄﻣﻮن ﻋﺒﺎﺳﻰ در ﺟﺮﯾﺎن ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﺑﺮادرش اﻣﯿﻦ ﻧﺬر ﮐـﺮده ﺑﻮدﮐـﻪ ﻫـﺮ ﮔـﺎه ﺧﻼﻓـﺖ ﺑـﺪو ﻣـﺴﻠﻢ‬
‫ﮔﺮدد‪ ،‬ﯾﮑﻰ از اﻓﺮاد ﺧﺎﻧﻮادهى »ﻋﻠﻮى« را ﺑﻪ وﻻﯾﺖ ﻋﻬﺪى ﺧﻮد ﻣﻨﺴﻮب ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺷﺎﯾﺪ اﯾـﻦ ﻓﮑـﺮ در اﺛـﺮ‬

‫‪ . 1‬ﻫﻤﺎن ‪.‬‬
‫‪ . 2‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص ‪. 82‬‬
 ‫ﮐﻮﺛﺮ اﻟﻨﺒﯽ )ﭘﮋوﻫﺸﯽ در ﺗﺎرﯾﺦ ﺳﺎدات اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن( ‪48 ...........................................‬‬

‫ﺗﻤﺎس ﺑﯿﺶ ﺗﺮ ﻣﺄﻣﻮن ﺑﺎ ﻣﺮدم ﺧﺮاﺳﺎن زﻣﯿﻦ و آﮔﺎﻫﻰ او ازﻣﺤﺒﺖ اﯾﻦ ﻣﺮدم ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﺪان ﻧﺒـﻮت ﺟـﺎ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد ‪،‬درﭼﻨﯿﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻃﺒﻌﺎﻫﺮ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﻣﺪارى ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ دوام و ﺑﻘﺎى ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺧﻮدﺗـﺼﻤﯿﻢ ﻣﻘﺘـﻀﻰ‬
‫ﻣﻰﮔﯿﺮد ‪ .‬ﻣﺎدر ﻣﺄﻣﻮن »ﻣﺮﺟﯿﻠﻪ« دﺧﺘﺮ ﻫﻤﺎن اﺳﺘﺎدﯾﺲ ﺑﺎدﻏﯿﺴﻰﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺮ ﺿﺪ ﻋﺒﺎﺳﯿﺎن ﻗﯿـﺎم ﮐـﺮده ﺑـﻮد‪،‬‬
‫ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻣﺄﻣﻮن ﺧﻮد ﻧﯿﺰ ﺧﻮن ﺧﺮاﺳـﺎﻧﻰ دررگﻫـﺎى ﺧـﻮد داﺷـﺖ‪ .‬او دﺧﺘـﺮ ﺧـﻮد »زﯾﻨـﺐ« را ﺑـﻪ‬
‫ﺣﺒﺎﻟﺖ اﻣﺎم ﻋﻠﻰ اﺑﻦ ﻣﻮﺳﻰ اﻟﺮﺿﺎ)ع( درآورد و ﭘﺮﭼﻢ ﺳﺒﺰ »ﻋﻠﻮﯾﺎن« را ﺑـﻪ ﻋـﻮض ﭘـﺮﭼﻢ ﺳـﯿﺎه ﻋﺒﺎﺳـﯿﺎن‬
‫ﺑﺮاﻓﺮاﺷﺖ ‪.‬‬

‫)ع(‬
‫ورود اﻣﺎم رﺿﺎ ﺑﻪ ﻣﺮو‬
‫را ﺑـﺎ »ﻃـﺎﻫﺮ« ﻓﻮﺷـﻨﺠﻰ )ﭘﻮﺷـﻨﮕﻰ(‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع‬ ‫دﺳﺘﻮردادﺗﺎ‬ ‫ﻓﻀﻞ‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫ﺧﻠﯿﻔﻪ‬ ‫ﺑﻮد‪،‬‬ ‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ اﻣﺎم در ﻣﺪﯾﻨﻪ‬
‫درﻣﯿﺎن ﻧﻬﺪ‪ ،‬ﺗﺎدﻋﻮت ﻧﺎﻣﻪى ازﺟﺎﻧﺐ ﻃﺎﻫﺮ ﺑـﺮاى اﻣـﺎم رﺿـﺎ ﻓﺮﺳـﺘﺎده ﺷـﻮد‪ ،‬ﻓـﻀﻞ ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﺧﻠﯿﻔـﻪ ﺑﺎﯾـﺪ‬
‫ازﺟﺎﻧﺐ ﺧﻮد وﺑﺎ ﺧﻂ ﺧﻮد ﻧﺎﻣﻪى ﺑﺮاى اﻣﺎم ﺑﻨﻮﯾﺴﺪ‪ ،‬ﺧﻠﯿﻔﻪ ﭼﻨﺎن ﮐﺮد‪ ،‬ﻓﻀﻞ ﻧﺎﻣﻪ را ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻌﺘﻤـﺪى ﺑـﻪ‬
‫ﻃﺎﻫﺮ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬ﻃﺎﻫﺮ ﻓﻮﺷﻨﺠﻰ ﻧﯿﺰ ازاﯾﻦ ﮐﺎر ﺳﺨﺖ ﺷﺎدﻣﺎن ﮔﺮدﯾﺪ و ﺧﻮد ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ رﻓﺘﻪ وﺑﺎ اﻣـﺎم رﺿـﺎ)ع(‬

‫ﺧﻠﻮت ﻧﻤﻮد‪ ،‬اﻣ‪‬ﺎ اﻣﺎم)ع( اﯾﻦ ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد را ﻧﭙﺬﯾﺮﻓﺖ‪ ،‬ﭼﻮن ﻣﻰداﻧﺴﺖ ﺧﻼﻓﺖ ﺑﻪ ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻣﻄﻠﻘﻪ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷـﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬اﻣ‪‬ﺎ ﺗﺎ ﺑﻐﺪاد آﻣﺪ و ﺑﻪ ﺟﺎى ﻣﻨﺎﺳﺒﻰ ﻓﺮودآﻣﺪﻧﺪ‪ .‬ﻃﺎﻫﺮ ﮔﻔﺖ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﮐﺴﻰ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﻮ ﺑﯿﻌﺖ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﻣﻦ‬
‫ﻫﺴﺘﻢ‪ ،‬ﭼﻮن ﻣﻦ ﺑﯿﻌﺖ ﮐﻨﻢ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﻦ ﺻﺪ ﻫﺰار ﺳﻮار و ﭘﯿﺎده ﻫﺴﺖ ﮐﻪ ﻫﻤﮕﻰ ﺑﺎﺗﻮ ﺑﯿﻌﺖ ﺧﻮاﻫﻨﺪﮐﺮد ‪.‬‬
‫اﻣﺎم رﺿﺎ)ع( دﺳﺖ راﺳﺖ ﺧﻮدرا ﺑﯿﺮون ﮐﺮد ﺗﺎ ﺑﯿﻌﺖ ﻃﺎﻫﺮ را ﺑﮕﯿﺮد‪ ،‬اﻣ‪‬ـﺎ ﻃـﺎﻫﺮ دﺳـﺖ ﭼـﭗ ﺧـﻮﯾﺶ را‬
‫ﭘﯿﺶ آورد‪ ،‬اﻣﺎم ﮔﻔﺖ اﯾﻦ ﭼﯿﺴﺖ؟ ﻃﺎﻫﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬دﺳﺖ راﺳﺘﻢ ﻣﺸﻐﻮل ﺑﯿﻌﺖﺑﺎ ﻣﺄﻣﻮن اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﺬا دﺳﺖ‬
‫)ع(‬

‫ﭼﭙﻢ راﮐﻪ ﻓﺎرغ اﺳﺖ ﭘﯿﺶ آوردم‪ ،‬اﻣﺎم را اﯾﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺧﻮش آﻣﺪ و ﭘﺴﻨﺪﯾﺪ ‪،‬ﻃﺎﻫﺮ اﻣﺎم را ﺑﺎ اﻋﺰاز ﺗﻤﺎم ﺑـﻪ‬
‫ﻣﺮو ﻧﺰد ﺧﻠﯿﻔﻪ رﺳﺎﻧﯿﺪ‪ ،‬اﻣﺎم ﺑﻌﺪ از دﯾﺪار ﺑﺎ ﺧﻠﯿﻔﻪ ﻗﺼﻪى ﺑﯿﻌﺖ ﻃﺎﻫﺮ راﺑﺎ ﻣﺄﻣﻮن درﻣﯿﺎن ﻧﻬﺎد‪ ،‬اوﻧﯿﺰ ازاﯾﻦ‬
‫ﮐﺎر ﻃﺎﻫﺮ ﺧﻮﺷﺶ آﻣﺪه واﻇﻬﺎر داﺷﺖ اى اﻣﺎم! آن ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ دﺳﺘﻰ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﺒﺎرك ﺗـﻮ رﺳـﯿﺪ‪،‬‬
‫ﻣﻦ آن ﭼﭗ را راﺳﺖ ﻧﺎم ﮐﺮد‪ ،‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﻋﻠﺖ ﻃﺎﻫﺮ را »ذواﻟﯿﻤﯿﻦ« ﮔﻮﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻌﺪ از آن وﻟﻰ ﻋﻬﺪى اﻣﺎم آﺷﮑﺎر ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﻋﻠﻢ ﺳﯿﺎه را ﺑﺮ اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﺟﺎى آن ﻋﻠﻢ ﺳـﺒﺰ »ﻋﻠﻮﯾـﺎن« را‬
‫ﺑﺮاﻓﺮاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺎم اﻣﺎم رﺿﺎ را ﺑﻪ روى درﻫﻢ و دﯾﻨﺎر ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ و ﻣﻮﺿﻮع را ﺑﻪ ﻣﺠﺎﻣﻊ ﻋﺎم اﺧﺒﺎر ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫)ع(‬

‫ﻣﺄﻣﻮن ﺑﻪ اﻣﺎم ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺷﻤﺎ وزﯾﺮى و دﺑﯿﺮى را اﻧﺘﺨﺎب ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬اﻣﺎم ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ وزارت ﻓﻀﻞ اﺑﻦ ﺳﻬﻞ ﻫـﺮ دو‬
‫را ﺑﺴﻨﺪهاﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﺳﺒﺐ ﻓﻀﻞ اﺑﻦ ﺳﻬﻞ را »ذواﻟﺮﯾﺎﺳﺘﯿﻦ« و ﻋﻠﻰ اﺑـﻦ ﺳـﻌﺪ را »ذواﻟﻘﻠﻤـﯿﻦ« ﺧﻮاﻧﻨـﺪ‪.‬‬
‫‪1‬‬

‫‪ . 1‬ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﯿﻬﻘﻰ ج ‪ ،6‬ص ‪ 172 -169‬ﺧﻮاﺟﻪ اﺑﻮاﻟﻔﻀﻞ ﻣﺤﻤﺪ اﺑﻦ ﺣﺴﯿﻦ ﺑﯿﻬﻘﻰ‪ ،‬ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻋﻠﻰ اﮐﺒﺮ ﻓﯿﺎض‪ ،‬ﮐﺎﺑﻞ ﻣﻄﺒﻌﻪ‬
‫دوﻟﺘﻰ‪. 1364 ،‬‬
 ‫ﮐﻮﺛﺮ اﻟﻨﺒﯽ )ﭘﮋوﻫﺸﯽ در ﺗﺎرﯾﺦ ﺳﺎدات اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن( ‪49 ...........................................‬‬
‫ﺑﻌﺪازاﯾﻦ ﺟﺮﯾﺎﻧﺎت ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ ﻣﺤﺒ‪‬ﺖ اﯾﻦ ﺧﺎﻧﻮاده را در دل داﺷﺘﻨﺪ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺧﺮاﺳﺎن وﺑﻼد ﺷﺮﻗﻰ ﺧﻼﻓﺖ‬
‫ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻣ‪‬ﺎ روﯾﻪ و رﻓﺘﺎر ﻣﺄﻣﻮن ﺑﺎ اﻣﺎم ﻣﺼﻠﺤﺘﻰ و ﻇﺎﻫﺮى ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻌﺪ از ﭼﻨـﺪى ﺑـﻪ اﻣـﺎم)ع( زﻫـﺮ ﭼـﺸﺎﻧﯿﺪ و ﺑـﺪﯾﻦ‬
‫ﻃﺮﯾﻖ اﻣﺎم رﺿﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﯿﺎﮐﺎن ﺧﻮد در راه ﺣﻖ و ﻋﺪاﻟﺖ ﺟﺎن ﺑﺎﺧﺖ ‪.‬‬
‫)ع(‬

‫ﻧﺘﯿﺠﻪى ﺑﺤﺚ آﻧﮑﻪ ﺧﻼﻓﺖ اﻣﻮى ﻣﻘﺘﺪرﺗﺮﯾﻦ اﻣﭙﺮاﻃﻮرى ﺑﻮد ﮐﻪ ﺷﺮق ﻣﯿﺎﻧﻪ ﺗـﺎ آن روز ﺑـﻪ ﺧـﻮد دﯾـﺪه‬
‫ﺑﻮد‪،‬داﻣﻨﻪى اﯾﻦ اﻣﭙﺮاﻃﻮرى از اﻧﺪﻟﺲ )درﺟﻨﻮب ﻏﺮب اروﭘﺎ( ﺗـﺎ دروازهﻫـﺎى ﭼـﯿﻦ ﮔـﺴﺘﺮده ﺑـﻮد‪ .‬اﯾـﻦ‬
‫دﺳﺘﮕﺎه ﻣﻬﯿﺐ و ﻫﺮاس اﻧﮕﯿﺰ ﺑﺎﺳﺮﭘﻨﺠﻪى ﯾﮏ ﺳـﺮدار اﻓﻐـﺎﻧﻰ ﺑﻨـﺎم )اﺑﻮﻣـﺴﻠﻢﻣـﺮوزى( ﺑـﺮاى ﻫﻤﯿـﺸﻪ از‬
‫ﭘﻬﻨﻪى ﮔﯿﺘﻰ ﻣﺤﻮ ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬ﭘﺲ از آن ﻧﻮﺑﺖ ﻋﺒﺎﺳﯿﺎن رﺳـﯿﺪ‪ .‬آﻧـﺎن ﻧﯿـﺰ ﺑـﻪ ﻣـﺪت ‪ 556‬ﺳـﺎل اﻗﺘـﺪار اﯾـﻦ‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻪى ﭘﻬﻨﺎور را درﻗﺒﻀﻪى ﻗﺪرت ﺧﻮدداﺷﺘﻨﺪ ودراﯾﻦ ﻣـﺪت ﻃـﻮﻻﻧﻰ ‪ 39‬ﺧﻠﯿﻔـﻪ ﯾﮑـﻰ ﺑﻌـﺪازدﯾﮕﺮى‬
‫ﻓﺮﻣﺎن راﻧﺪﻧﺪ‪ .‬آنﻫﺎ ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪﺗﺮﯾﻦ وﭘﺎﯾﺪارﺗﺮﯾﻦ ﺳﻠﺴﻠﻪى ﺗﺎرﯾﺦ را ﺑﻪ ﻧﻤـﺎﯾﺶ ﮔﺬاﺷـﺘﻨﺪ‪ .‬زﻣـﺎن ﺑـﻪ ﮐﻨـﺪى‬
‫ﺳﭙﺮى ﺷﺪ ﺗﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ ﺑﺎزﻫﻢ ﯾﮏ ﺳﺮدار دﯾﮕﺮاﻓﻐﺎﻧﻰ ﺑﻪ ﻧﺎم »ﻃﺎﻫﺮ ذواﻟﯿﻤﯿﻦ« )از اﻫﺎﻟﻰ ﭘﻮﺷﻨﮓ ﻫﺮات( ﺗـﺎ‬
‫ﻣﺮﮐﺰ اﻗﺘﺪار ﻋﺒﺎﺳﯿﺎن ﭘﯿﺶ راﻧﺪ وﺷـﻬﺮﭘﺮآوازهى ﺑﻐـﺪاد را درزﯾـﺮ ﮔـﺎمﻫـﺎى ﺳـﺮﺑﺎزان ﺧـﻮﯾﺶ ﺑـﻪ ﻟـﺮزه‬
‫درآورد‪ .‬ﺿﺮﺑﻪى ﮐﻪ او ﺑﻪ ﺳﻠﺴﻠﻪى ﻋﺒﺎﺳﻰ وارد ﺳﺎﺧﺖ ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪ ﺗﺎﮐﻤﺮ اﻣﯿﻦ‪ ،‬ﺑـﺮادر ﻣـﺄﻣﻮن ﻣـﺪﻋﻰ‬
‫ﺧﻼﻓﺖ درﺑﻐـﺪاد ﺷﮑـﺴﺘﻪ ﺷـﻮد‪ ،‬آن ﭼﻨـﺎن ﮐـﻪ ﻧﺘﻮاﻧـﺴﺖ ﻣـﺎﻧﻊ اﺳـﺘﻘﺮارﺧﻼﻓﺖ درﻣـﺮو ﮔـﺮدد‪» .‬ﻃـﺎﻫﺮ‬
‫ذواﻟﯿﻤــﯿﻦ« ﺳﺮﺳﻠــﺴﻠﻪى ﻣــﺴﺘﻘﻞ )ﻃﺎﻫﺮﯾــﺎن( در ﻗﻠﻤــﺮو ﺷــﺮق اﺳــﻼﻣﻰ درﭼــﺎرﭼﻮب ﺟﻐﺮاﻓﯿــﺎى ﮐﻨــﻮﻧﻰ‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﺳﺖ‪ .‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻌﺪ از ﺗﺸﮑﯿﻞ دوﻟﺖﻫﺎى ﻣﻠـﻰ و ﮐـﺴﺐ اﺳـﺘﻘﻼل از ﺑﻐـﺪاد‪ ،‬ﻣﯿﺰﺑـﺎن ﺧﺎﻧـﺪان‬
‫ﻧﺒﻮت و ﻃﺮﻓﺪاران ﺷﺎن ﮔﺮدﯾﺪ ‪،‬آن ﻫﺎﺑﺎ اﺣﺘﺮام زﯾﺎد از ﻃـﺮف ﻣـﺮدم و ﺳـﻼﻃﯿﻦ اﯾـﻦ ﻣﻤﻠﮑـﺖ اﺳـﺘﻘﺒﺎل‬
‫ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ‪ ،‬آنﻫﺎ ﮐﻪ ﺑﺎ اﻟﻘﺎب ﭼﻮن »ﺳﯿﺎدت« ‪» -‬ﻧﻘﺎﺑﺖ« و »اﻣﺎﻣﺖ« ﻣﻔﺘﺨﺮ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬اﻣـﻮر ﺧﯿﺮﯾـﻪ‪ ،‬ﻣـﺼﺎﻟﺢ‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻰ و ﺣﺘﻰ ﻣﺘﺎرﮐﻪى ﺟﻨﮓﻫﺎ را ﺑﺎ ﻫﺪاﯾﺖ و وﺳﺎﻃﺖ ﺧﻮد ﺳﺎﻣﺎن ﻣﻰﺑﺨﺸﯿﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎن ﮐـﻪ ﻣﻨـﺎزل وﺣﺠـﺮات ﺳـﺎدات ﺣﯿﺜﯿـﺖ ﯾـﮏ ﭘﻨـﺎه ﮔـﺎه ﻣﻄﻤـﺌﻦ را داﺷـﺘﻪ ﮐـﻪ ﻫﻤـﻪى ﻣﻈﻠﻮﻣـﺎن و‬
‫درﻣﺎﻧﺪﮔﺎن ﺑﻪ آن ﺟﺎ ﭘﻨﺎه ﻣﻰﺑﺮد ﻧﺪوﻋﺮض ﺣﺎل ﻣﻰﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣـﺮدم درراه رﺷـﺪ وﺗﺮﻗـﻰ وﻇﻠـﻢ‬ ‫ﻓﺮاﺧﻮاﻧـﺪن‬ ‫ﺑﻪ ﻋﻼوهى آن ﻣﻮارد ﺳﺎدات در اﻣﺮ ﺗﻌﻠﯿﻢ اﺣﮑـﺎم دﯾـﻦ و‬
‫ﺳﺘﯿﺰى و ﻋﺪاﻟﺖ ﺧﻮ اﻫﻰ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﻧﻘﺸﺒﺮﺟﺴﺘﻪ اﯾﻔﺎﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﻓﺮاد آنﻫﺎ ﻫﻤﻮاره آﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧـﺎﻫﻰ‬
‫از ﻣﻨﮑﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ازاﯾﻦ رو ﻣﻮرد اﻋﺘﻤﺎدﻫﻤﮕﺎﻧﻰ ﻗﺮارداﺷـﺘﻨﺪ‪ .‬ازآن ﺟـﺎ ﮐـﻪ اﻣﺎﻣـﺖ اﻣـﺎﮐﻦ ﻣﻘﺪﺳـﻪ )ﻣﮑـﻪ‬
‫ﻣﮑﺮﻣﻪ و ﻣﺪﯾﻨﻪ ﻣﻨﻮره( ﻧﯿﺰ ﺑﻪ آنﻫﺎ ﺗﻌﻠﻖ داﺷﺘﻪ و ﻣﺘﺼﺪى اﯾﻦ وﻇﯿﻔﻪى ﺷـﺮﯾﻔﻪ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬اﻣـﺮا‪ ،‬ﺳـﻼﻃﯿﻦ و‬
‫ﺛﺮوت ﻣﻨﺪان ﺑﻼد ﺷﺮق اﺳﻼﻣﻰ‪ ،‬ﻧﺬورات ﺧﻮد را ﺑﻪ آنﻫﺎ ﻣﻰﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻣﺘﺒﺮﮐﻪ ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‪ .‬در‬
‫ﻣﺠﻤﻮع اﯾﺜﺎر‪ ،‬از ﺧﻮد ﮔﺬرى‪ ،‬ﭘﺸﺖ ﭘﺎ زدن ﺑﻪ اﻣﺎرت و دوﻟﺖ‪ ،‬ﺗﺪﯾﻦ و ﺗﻌﻬﺪ ﺑﻪ ارزشﻫﺎى اﻟﻬﻰ‪ ،‬ارﺷﺎد‬
‫و راﻫﻨﻤﺎﯾﻰ ﻣﺮدم ﺑﻪ راه ﺣﻖ و ﻋﺪاﻟﺖ‪ ،‬ﻣﺒﺎرزه ﺑﺮ ﺿﺪ ﻇﻠﻢ و اﺳﺘﮑﺒﺎر ﻣﯿﺮاث ﮔـﺮان ﺑﻬـﺎى اﺳـﺖ ﮐـﻪ در‬
‫ﻋﺮوق و ﺷﺮاﯾﻦ ﻧﺴﻞﻫﺎى ﺳﺎدات ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺟﺮﯾـﺎن داﺷـﺘﻪ و ﻣﻮﺟـﺐ آﻓـﺮﯾﻨﺶ ﺣﻤﺎﺳـﻪﻫـﺎ و اﺳـﻄﻮرهﻫـﺎى‬
 ‫ﮐﻮﺛﺮ اﻟﻨﺒﯽ )ﭘﮋوﻫﺸﯽ در ﺗﺎرﯾﺦ ﺳﺎدات اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن( ‪50 ...........................................‬‬

‫ﻣﺎﻧﺪﮔﺎر در ﻣﯿﺎن ﻣﻠﻞ اﺳﻼﻣﻰ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ ﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﻣﺮدﻣﺎن ﺑﻮﻣﻰ ﻧﺎم و ﻣﻘﺎم ﻗﻬﺮﻣﺎﻧـﺎن اﻓـﺴﺎﻧﻪاى را ﺑـﻪ‬
‫دﺳﺖ ﻓﺮاﻣﻮﺷﻰ ﺳﭙﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً اﻋﺘﻘﺎدﺑﻪ ﺗﻘﺎرن ﺟﺸﻦ ﻧﻮروز ﺑﺎ ﺟﻠﻮس ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻰ)ع( ﺑـﺮ ﻣـﺴﻨﺪ ﺧﻼﻓـﺖ‪،‬‬
‫اﻋﺠﺎز ﺳ‪‬ﻢ د‪‬ﻟﺪ‪‬ل و آﻣﯿﺨﺘﻦ ﻗﻬﺮﻣﺎنﻫﺎى از ﺷﺨﺼﯿﺖﻫﺎى اﺳﻼﻣﻰ ﺑﺎ ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﻰﻫﺎى ﺷﺨﺼﯿﺖﻫـﺎى ﺑـﻮﻣﻰ‬
‫ﻗﺒﻞ از اﺳﻼم و ﺧﺎﻃﺮه و ﯾﺎدﮔﺎر ﻗﺪم ﮔﺎهﻫﺎ‪ ،‬ﮐﺸﺘﻦ اژدﻫﺎ در ﺑﺎﻣﯿﺎن ‪ ...‬ﺳﺪ ﻧﻤﻮدن درﯾﺎﻫﺎ‪ ،‬ﺧﺎﺻﺘﺎ ﺑﻨﺪ اﻣﯿﺮ‬
‫در وﻟﺴﻮاﻟﻰ ﯾﮑﺎوﻟﻨﮓ و ﻫﻤﭽﻨﺎن آراﻣﮕﺎه ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻰ در ﺑﻠﺦ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎى ﺧﻠﻮص و اﻋﺘﻘﺎد‬
‫)ع(‬

‫ﻣﺮدم ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﺪان ﻧﺒﻮى ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺮﯾﻪﻫﺎ و ﻣﻨﺎﻃﻘﻰ ﮐﻪ ﺳﺎدات ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ دادن اﻣﮑﺎﻧﺎت ﻣﺎدى‬
‫)ص(‬

‫ﭼﻮن زﻣﯿﻦ‪ ،‬ﺧﺎﻧﻪ ‪ ...‬از دﯾﮕﺮ ﻗﺮﯾﻪﻫﺎ و ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺧﺎﻧﻮادهى از ﺳﺎدات را ﻣﻰﺑﺮدﻧﺪ ﺗﺎ در ﻗﺮﯾـﻪ ﺷـﺎن ﻓـﯿﺾ و‬
‫ﺑﺮﮐﺖ ارزاﻧﻰ ﮔﺮدد‪ .‬ﻣﺼﺎﻟﺢ ﻋﺎﻟﯿﻪى ﻣﺮدم ﺑﻪ دﺳﺖ ﺳﺎدات اﻧﺠﺎم ﻣﻰﭘـﺬﯾﺮﻓﺖ‪ .‬ﻫـﻢ اﮐﻨـﻮن ﻧﯿـﺰدر اﮐﺜـﺮ‬
‫ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺳﺎدات از ﻣﺤﺒﻮﺑﯿﺖ ﺧﺎﺻﻰ در ﻣﯿﺎن ﻣﺮدم ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ و ﻣﺮدم در ﺣﻞ ﻣﺸﮑﻼت ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻪ آﻧـﺎن‬
‫رﺟﻮع ﻣﻰﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺮوزه ﻃﻮاﯾﻒ ﺳﺎدات در اﻗﺼﻰ ﻧﻘﺎط ﻣﻤﺎﻟـﮏ اﺳـﻼﻣﻰ زﻧـﺪﮔﻰ ﻣـﻰﮐﻨﻨـﺪ و ﺳـﺮدم دارى ﺑـﺴﯿﺎرى از‬
‫ﻧﻬﻀﺖﻫﺎى ﻣﻠّﻰ و ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﻰ راﺑﺮدوش دارﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ و درك دﻗﯿـﻖ ذﻫﻨﯿـﺖ ﻋﺎﻣـﻪ درﻣـﻮرد ﻓـﻀﯿﻠﺖ‬
‫ﺳﺎدات ﯾﮑﻰ از ﺿﺮورىﺗﺮﯾﻦ ﻣﺴﺎﯾﻞ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻰ ﺟﻮاﻣﻊ اﺳﻼﻣﻰ و ﺧﺎﺻﺘﺎ ﺟﺎﻣﻌﻪى ﻣﺎ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪1‬‬

‫ﻋﻠﻞ ورود ﺳﺎدات ﺑﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬

‫ﮔﻔﺘﯿﻢ ﮐﻪ دراﺑﺘﺪا ﺳﺎدات ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﻣﻈﺎﻟﻢ ﺑﻨﻰ اﻣﯿـﻪ و ﺳـﭙﺲ ﺑﻨـﻰ ﻋﺒـﺎس در ﮔﻮﺷـﻪ وﮐﻨـﺎر ﺟﻮاﻣـﻊ اﺳـﻼﻣﻰ‬
‫ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﺷﺪﻧﺪ ﻓﺎﺟﻌﻪى ﺟﺎﻧﮕﺪاز ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ﺷﻬﺎدت ﺳﯿ‪‬ﺪ ﯾﺤﯿﻰ اﺑﻦ زﯾﺪ ﺷﻬﯿﺪ در اﻧﺒﺎر )ﺳﺮِ ﭘﻞ ﮐﻨـﻮﻧﻰ(‪،‬‬
‫)ع(‬

‫ﻗﺘﻞ ﻋﺎم ﻓﺮزﻧﺪان اﻣﺎم ﻣﻮﺳﻰ ﮐﺎﻇﻢ ﺑﺪﺳﺖ ﺣﺠﺎج اﺑﻦ ﯾﻮﺳﻒ ﺳﻘﻔﻰ‪ ،‬ازآن ﺟﻤﻠﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫)ع(‬

‫اﻧﺠﻨﯿﺮ ﻋﻠﻰ داد ﻟﻌﻠﻰ ﻣﺆﻟﻒ ﮐﺘﺎب »ﺳﯿﺮى در ﻫﺰاره ﺟﺎت«‪ ،‬ﻧﻈﺮات ﺑﺮﺧﻰ از ﻣﺤﻘﻘﯿﻦ را در ﻣـﻮرد ﻋﻠـﻞ‬
‫ورود ﺳﺎدات ﺑﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﯾﻦ ﻃﻮر ﻣﻄﺮح ﻣﻰﮐﻨﺪ‪:‬‬
‫»ﻣﺠﻤﻮﻋﻪى ﻣﺬﻫﺒﻰ وﻧﮋادى ﺳﺎدات ﺑﻪ ﺳﻬﻢ ﺧﻮد در ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﺨﺸﯿﺪن ﺑـﻪ ﺗـﺸﮑﯿﻼت ﻣﻠـﻰ ﻫـﺰاره ﻧﻘـﺶ‬
‫ﭼﺸﻢ ﮔﯿﺮ داﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺳﻮاﺑﻖ ﺗﺎرﯾﺨﻰ ﻧﻔﻮذ ورﺷﺪ وﺗﺸﮑﯿﻞ اﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪى ﻣﺬﻫﺒﻰ ﻣﻨﻮط ﺑﻪ ﻋﻮاﻣﻞ زﯾﺮاﺳﺖ‪:‬‬
‫‪1‬ـ ﻋﺪهى از ﻣﻮرﺧﯿﻦ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻋﻘﯿﺪه اﻧﺪ ﮐﻪ »ﺳﺎدات ﻋﻠﻮى« در اﺛﺮ ﻇﻠﻢ و ﻓـﺸﺎر ﺧﺎﻧـﺪان اﻣـﻮى و ﻋﺒﺎﺳـﻰ‬
‫وارد اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺷﺪه اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻫﺎ ﺑﺎﻋﺚ ﺟﻠﺐ ﺳﺎدات از ﻣﺎوراء ﺑﻪ ﻫـﺰاره ﺟـﺎت ﺷـﺪه‬ ‫ﻫﺰاره‬ ‫ﺳﻮى‬ ‫از‬ ‫‪‬ﻊ‬ ‫ﯿ‬ ‫ﺗﺸ‬ ‫ﻣﺬﻫﺐ‬ ‫‪2‬ـ ﻋﻼﻗﻪى ﺷﺪﯾﺪ ﺑﻪ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ . 1‬ﻋﺮبﻫﺎى اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﻧﺴﯿﻢ ﻗﺮﯾﺸﻰ؛ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﮐﺘﺎب ﻋﺮﺑﻬﺎ و ﺳﺎدات در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ص‪) 26‬ﻣﺤﻤﺪ ﮐﺎﻇﻢ ﻓﺎﺿﻞ( ‪.‬‬
 ‫ﮐﻮﺛﺮ اﻟﻨﺒﯽ )ﭘﮋوﻫﺸﯽ در ﺗﺎرﯾﺦ ﺳﺎدات اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن( ‪51 ...........................................‬‬
‫‪3‬ـ ﻣﻮﻗﻌﻰ ﮐﻪ ﻣﻐﻮلﻫﺎدر اﯾﺮان ﺑﻪ ﺗﺸﯿ‪‬ﻊ ﮔﺮاﯾﯿﺪ ﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻨـﺎﻃﻖ ﮐﻨـﻮﻧﻰ ﻫـﺰاره ﺟـﺎت از ﺗﻮاﺑـﻊ اﯾـﺮان وﺗﺤـﺖ‬
‫ﻗﻠﻤﺮو ﺧﺎﻧﺪان ﻣﻐﻮل ﺑﻮد‪ ،‬ﻟﺬا »ﺳﺎدات ﻋﻠﻮى« از ﺳﻮى آﻧﻬﺎ داﺧﻞ اﯾﻦ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﻣﺬﻫﺐ ﺷﯿﻌﻪ را‬
‫ﺗﺮوﯾﺞ وﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﺨﺸﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ - 4‬ﻣﻬﺎﺟﺮت وﺳﯿﻊ ﺳﺎدات ﭘﺲ از اﻧﺤﻼل دﺳﺘﮕﺎه ﺳﺮﺑﺪارﯾﮥ اﯾﺮان ﺑﻪ ﺳﻮى اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ‪.‬‬
‫ﺣﻀﺮت »ﯾﺤﯿﻰ اﺑﻦ زﯾﺪ اﺑﻦاﻣﺎم ﺳﺠﺎد)ع( « ﯾﮏ ﺗﻦ از اﻣﺎﻣﺰادﮔﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺪﻓﻨﺶ در »ﺳﺮ ﭘﻞ« وﻻﯾـﺖ‬
‫»ﺟﻮزﺟﺎن« اﺳﺖ او زﯾﺎرت ﮔﺎه ﺧﺎص و ﻋﺎم اﺳﺖ‪ ،‬اﯾﻦ اﻣﺎﻣﺰاده در ﻣﺤـﻼت ﻣﻨﻄﻘـﻪى ﻣـﺬﮐﻮر زﻧـﺪﮔﻰ‬
‫ﻧﻤﻮده واز ﻗﺮاﯾﻦ ﭘﯿﺪاﺳﺖ ﮐﻪ او در اﺛﺮ ﻇﻠﻢ وﻓﺸﺎر ﺧﺎﻧﺪان اﻣﻮى وارد ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺷﯿﻌﻪ ﻧﺸﯿﻦ »ﺳﺮﭘﻞ« ﮔﺮﯾـﺪه‬
‫‪1‬‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫آﻧﭽﻪ ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ اﯾﻨﮑﻪ ﺳﺎدات اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ را از ﻓﺮزﻧﺪان دو اﻣﺎم ﻣﻌﺼﻮم ﻣﻌﺮﻓﻰ ﻣﻰﮐﻨﻨﺪ‪:‬‬
‫ﻓﺮزﻧﺪان اﻣﺎم زﯾﻦ اﻟﻌﺎﺑﺪﯾﻦ)ع(‬
‫‪-1‬‬
‫‪ 2‬ـ ﻓﺮزﻧﺪان اﻣﺎم ﻣﻮﺳﻰ ﮐـﺎﻇﻢ ﮐـﻪ از ﺳـﻼﻟﻪى اوﻟـﻰ ﺑـﻪ ﻧـﺎم »ﺳـﺠﺎدى« و از ﺳـﻼﻟﻪى دوﻣـﻰ ﺑـﻪ ﻧـﺎم‬
‫(‬‫ع‬ ‫)‬

‫»ﻣﻮﺳﻮى« ﺗﺸﻬﯿﺮ وﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫رواﺑﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﻫﺰارهﻫﺎ ﺑـﺎ ﺳـﺎدات ﺑـﺮ ﻣﺒﻨـﺎى »ﭘﯿـﺮ« و »ﻣﺮﯾـﺪ« ﯾـﺎ »ﻣـﺮاد« و »ﻣﺮﯾـﺪ« اﺳـﺘﻮار ﺑـﻮده و در‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪﻫﺎ ﺳﺎدات در ﻣﯿﺎن ﻫﺰارهﻫﺎ از ﻗﺪرت ﻣﻌﻨﻮى و ﻋﺮﻓﺎﻧﻰ زﯾـﺎدى ﻣـﺴﺘﻔﯿﺪ ﺑﻮدﻧـﺪ ﺣﺘـﻰ ﺳـﺎدات از‬
‫ﺧﻮد دﺳﺘﻪﻫﺎى از »ﭘﯿﺮ و ﻣﺮﯾﺪ« داﺷﺘﻨﺪ و»ﭘﯿﺮ« و »ﭘﯿﺮزاده« در ﻫﻨﮕﺎم وﻻدت ﻣﻮﻟﻮد ﺗﺎزه ﺑـﻪ دﻧﯿﺎﺳﺮرﺳـﯿﺪه‬
‫‪2‬‬
‫ﮐﻤﺮ آن را ﻣﻰﺑﺴﺖ‪...‬‬
‫ﻣﻼ ﻓﯿﺾ ﻣﺤﻤﺪ ﮐﺎﺗـﺐ در ﻣـﻮرد ﺳـﺎدات اﻓﻐﺎﻧـﺴﺘﺎن ﭼﻨـﯿﻦ ﻣـﻰﻧﻮﯾـﺴﺪ‪» :‬ﺟـﺎﯾﻰ از ﺑﻠـﺪان و ﻗـﺼﺒﺎت و‬
‫ﻗﺮﯾﻪﺟﺎت اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﯾﮏ ﯾـﺎ دو ﯾـﺎ ﭼﻨـﺪ ﺧﺎﻧـﻪ از »ﺳـﺎدات ﺣـﺴﻨﻰ« ‪» ،‬ﺣـﺴﯿﻨﻰ« ﯾـﺎ »ﻋﻠـﻮى« و‬
‫»ﻣﻮﺳﻮى« و »رﺿﻮى« درآن ﺳﺎﮐﻦ ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﻫﺎﻟﻰ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻫﺮ ﻗﻮم ﺑﻪ اﺻﻄﻼح ﺧﻮد آن ﻫﺎرا ﺳﯿ‪‬ﺪ و اﻣﯿﺮ‬
‫و آﻗﺎ و ﺷﺎه ﮔﻔﺘﻪ‪ ،‬اﻋﺰاز و اﺣﺘﺮام ﻣﻰﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬ﺧﺼﻮص ﻗﻮم »ﻫﺰاره« ﻧـﺴﺒﺖ ﺑـﻪ ﺳـﯿ‪‬ﺪ اﺣﺘﺮاﻣـﺎت ﻓﺎﯾﻘـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﺗﻘﺪﯾﻢ رﺳﺎﻧﯿﺪه واز اﯾﺸﺎن زن ﻧﻤﻰﺧﻮاﻫﻨﺪ و ﮐﻤﺮ اوﻻد ذﮐﻮر ﺧـﻮد را در ﻫﻔـﺖ ﺳـﺎﻟﮕﻰ وﻟﯿﻤـﻪ داده ﺑـﻪ‬
‫دﺳﺖ ﺳﯿ‪‬ﺪ ﻣﻰﺑﻨﺪﻧﺪ‪ .‬ﻣﺮاد ازاﯾﻦ ﮐﻤﺮ ﺑﺴﺘﻦ آن اﺳﺖ ﮐﻪ اﺧﻼف ﺷﺎن ﮐﻤﺮ ﺑﺴﺘﻪى اﻣـﺮ دﯾـﻦ و ﭘـﺎى ﺑﻨـﺪ‬
‫ى ﻃـﺎﻫﺮﯾﻦ)ع(‬
‫ﺷﺮﯾﻌﺖ ﺳﯿ‪‬ﺪ اﻟﻤﺮﺳﻠﯿﻦ و ﻋﺎﻣﻞ ﺑﻪ اواﻣـﺮ و ﻧـﻮاﻫﻰ رب اﻟﻌـﺎﻟﻤﯿﻦ ﺑـﺮ ﻃﺒـﻖ ﻓﺮﻣـﻮدهى اﺋﻤـﻪ‬
‫‪3‬‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ . 1‬ﺳﯿﺮى در ﻫﺰاره ﺟﺎت‪ ،‬ص ‪ 43‬اﻧﺠﻨﯿﺮ ﻋﻠﻰ داد ﻟﻌﻠﻰ‪.‬‬

‫‪ . 2‬ﺳﯿﺮى در ﻫﺰاره ﺟﺎت‪ ،‬ص ‪ 45‬اﻧﺠﯿﻨﺮ ﻋﻠﯿﺪاد ﻟﻌﻠﻰ‪.‬‬
‫‪ .3‬ﻧﮋاد ﻧﺎﻣﻪ اﻓﻐﺎن‪ ،‬ﺻﺺ ‪ 99‬و ‪ 100‬ﻣﻼ ﻓﯿﺾ ﻣﺤﻤﺪ ﮐﺎﺗﺐ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﻧﺸﺮﯾﻪ اﻧﺘﺸﺎرات اﻻزﻫﺮ ـ ﭘﯿﺸﺎور‪.‬‬
 ‫ﮐﻮﺛﺮ اﻟﻨﺒﯽ )ﭘﮋوﻫﺸﯽ در ﺗﺎرﯾﺦ ﺳﺎدات اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن( ‪52 ...........................................‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺳﺎدات ذوى اﻻﺣﺘﺮام ﺑﻌﺪ از ﻫﺠﺮت‪ ،‬اﻣﻮر ﻣﺬﻫﺒﻰ ﻣﺮدم را در اﺧﺘﯿﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ودر ﺗﺮوﯾﺞ واﺑﻘـﺎء‬
‫ﺗﺸﯿﻊ وﺗﻌﻠﯿﻢ آن ﺑﻪ ﻣﺮدم ﺧﺪﻣﺎت ذى ﻗﯿﻤﺘﻰ را اﻧﺠـﺎم دادهاﻧـﺪ‪ .‬ﻣـﺰار ﻣـﺪﻓﻦ ﺑـﺴﯿﺎرى از ﺳـﺎدات ﻣﺎﻧﻨـﺪ‪:‬‬
‫‪1‬‬

‫زﯾﺎرت ﺷﺎه ﻣﻘﺼﻮد در ﺷﻤﺎل ﻗﻨﺪﻫﺎر‪ ،‬ﺷﺎه ﺣـﺴﻦ در ﮔﺮدﯾـﺰ‪ ،‬ﺷـﺎه ﻗﻠﻨـﺪر در وردك‪ ،‬ﺷـﺎه ﺳـﯿ‪‬ﺪ ﺑﺎﺑـﺎ در‬
‫ﺗﮑﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺷﺎه ﻗﺒﺎد وﻟﻰ در ﺳﻨﮕﻼخ و‪ ...‬ﮔﻮاه ﺑﺮ اﯾﻦ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻣﻰﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺳﺎدات ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از ﺣﻤﻠﻪى ﻣﻐﻮل وارد اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺷﺪﻧﺪ‬

‫ﻫﻤﺎن ﻃﻮرى ﮐﻪ ﻗﺒﻼً ﯾﺎد آورى ﺷﺪ‪ ،‬ﺳﺎدات ﺑﺰرﮔﻮار »ﻋﻠﻮى« ﺑﻨـﺎ ﺑـﺮ ﻣﻈـﺎﻟﻢ ﺑﻨـﻰ اﻣﯿـﻪ وﺑﻨـﻰ ﻋﺒـﺎس در‬
‫ﮔﻮﺷﻪ وﮐﻨﺎر ﺟﻮاﻣﻊ اﺳﻼﻣﻰ ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬دراﯾﻦ ﻣﯿـﺎن ﺟﻤـﻊ ﮐﺜﯿـﺮى ﺳـﺎدات از ﻋـﺮاق و اﯾـﺮان وارد‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ‪ .‬ﻟﮑﻦ ﺳﺎدات ﻣﻌﺮوﻓﻰ ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از ﻓﺘﻮﺣﺎت ﻣﻐـﻮل )ﯾﻌﻨـﻰ از ﺳـﺎل ‪) 710‬ه ق ﺑـﻪ ﺑﻌـﺪ(‬
‫وارد اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﮔﺮدﯾﺪهاﻧﺪ ﺷﺶ ﻧﻔﺮ ﻣﻰﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬آنﻫﺎ ﻋﺒﺎرت اﻧﺪ از‪ :‬ﺳﻠﻄﺎن ﺳﯿ‪‬ﺪ اﺣﻤﺪ ﮐﺒﯿـﺮ )ﻣـﺸﻬﻮر ﺑـﻪ‬
‫ﺷﺎه ﺑﺮﻫﻨﻪ(‪ ،‬ﻣﯿﺮ ﺳﯿ‪‬ﺪ ﻋﻠﻰ ﺳﺒﺰوارى )ﻣﻠﻘﺐ ﺑﻪ ﭘﻮﺳﺖ ﭘﻮش و ﻣﺸﻬﻮر ﺑﻪ ﻣﯿﺮ ﺳﯿ‪‬ﺪﻋﻠﻰ ﯾﺦ ﺳﻮز(‪ ،‬ﻣﯿﺮ ﺳـﯿ‪‬ﺪ‬
‫ﻋﻠﻰ وﻟﻰ‪ ،‬ﺳﯿ‪‬ﺪ ﺟﻼل‪ ،‬ﺳﯿ‪‬ﺪﻋﻠﻰ ﻧﺎﻣﻰ و ﺳﯿ‪‬ﺪ ﺣـﺴﻦ‪ .‬در ﺣﻘﯿﻘـﺖ ﺳﺮﺳﻠـﺴﻠﻪى ﮔـﺮوه ﺑﺰرﮔـﻰ از ﺳـﺎدات‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ اﯾﻦ ﺷﺶ ﻧﻔﺮ ﻣﻰرﺳﻨﺪ‪ .‬آﻧﺎن وﻗﺘـﻰ ﮐـﻪ وارد ﻣﻨـﺎﻃﻖ ﻣﺮﮐـﺰى اﻓﻐﺎﻧـﺴﺘﺎن ﮔﺮدﯾـﺪه وزﻣﯿﻨـﻪى‬
‫اﻗﺎﻣﺖ وزﯾﺴﺖ وﺗﺒﻠﯿﻎ ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ ﺑﺴﯿﺎر ﮔﺮم واﺧﻼص ﻣﻨﺪاﻧﻪ ﮐﺎرﮐﺮده وﻣﺨﻠﺺﺗﺮﯾﻦ ﺷﯿﻌﯿﺎن ﺟﻬﺎن را ﺗﺮﺑﯿﺖ‬
‫ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬دراﯾﻦ ﺟﺎ ﻣﺨﺘﺼﺮى ازﺳﻮاﻧﺢ ﻫﺮﯾﮏ را ﻣﻰآورم‪:‬‬
‫‪ - 1‬ﺳﻠﻄﺎن ﺳﯿ‪‬ﺪ اﺣﻤﺪ ﮐﺒﯿﺮ‬
‫اوﯾﮑﻰ از ﺷﺶ ﻧﻔﺮ »ﺳﺎداﺗﻰ« ﺑﻮد ﮐﻪ از ﻋﺮاق ﻫﺠﺮت ﻧﻤﻮده و وارد اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺷﺪ‪ .‬ﺳـﻠﻄﺎن ﺳـﯿ‪‬ﺪ اﺣﻤـﺪ‬
‫ﮐﺒﯿﺮ)ره( )ﻣﻠﻘﺐ ﺑﻪ ﺷﺎه ﺑﺮﻫﻨﻪ( ﺳﯿ‪‬ﺪ ﻋﺎﻟﻢ‪ ،‬ﻋﺎﺑﺪ‪ ،‬ﻣﺒﺎرز و ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺟﺎﻣﻊ اﻟـﺸﺮاﯾﻂ ﺑـﻮد‪ ،‬درﻓـﻀﻞ و ﮐﻤـﺎل و‬
‫ز‪‬ﻫﺪ و درﺟﻪى ﻋﻠﻤﻰاش ﺟﺎى ﺗﺮدﯾﺪى ﻧﯿﺴﺖ؛ ﮐﺘﺎب »ﻗﺼﺺ اﻻﻧﺒﯿﺎء« ازﺟﻤﻠﻪ آﺛﺎر اوﺳﺖ‪ .‬ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎرى‬
‫او ﺑﺎ زﻣﺎم داران وﻗﺖ ﺑﺎﻋﺚ ﮔﺮدﯾﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﺮﮐﺰ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﺘﻮارى ﮔﺮدﯾﺪه وﺑﻪ ﻣـﺪت ﺳـﻪ ﺳـﺎل ﺑـﺼﻮرت‬
‫اﺧﺘﻔﺎء در »ﻏﺎر ﺷﻤﺸﯿﺮ ﺳﻨﮓ« ﻣﻨﻄﻘﻪى ﺳﺮﻗﻮل ﯾﮑﺎوﻟﻨﮓ وﻻﯾﺖ ﺑﺎﻣﯿﺎن ﺑﻪ ﺳﺮ ﺑﺒﺮد‪ .‬اودراﯾﻦ ﻣﺪت ﻓﻘـﻂ‬
‫ﺑﺎ ﯾﮏ ﻟُﻨﮓ ﺑﺼﻮرت ﺑﺮﻫﻨﻪ زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻰﻧﻤﻮد‪ ،‬ﻟﻘﺐ ﺷﺎه ﺑﺮﻫﻨـﻪ ازاﯾـﻦ ﺟﻬـﺖ ﺑـﻪ اواﺧﺘـﺼﺎص ﯾﺎﻓـﺖ‪ .‬از‬
‫ﺳﻠﻄﺎن ﺳﯿ‪‬ﺪ اﺣﻤﺪ ﮐﺒﯿﺮ ﮐﺮاﻣﺎت زﯾﺎدى ﺑﻪ ﻇﻬﻮر رﺳﯿﺪهاﺳﺖ؛ ﮔﻮﯾﻨﺪ ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن و ﺣﯿﻮاﻧﺎت وﺣﺸﻰ رام او‬
‫ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺤﻠﻰ ﮐﻪ ﺷﺎه ﺑﺮﻫﻨﻪ در آن زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻰﮐﺮد‪ ،‬ﮐﻮﻫﻰ اﺳﺖ ﺑﺴﯿﺎر ﺑﻠﻨـﺪ ﮐـﻪ در ﮔﺬﺷـﺘﻪﻫـﺎ ﺧـﺎﻟﻰ از‬
‫‪2‬‬

‫ﺳﮑﻨﻪ ﺑﻮده وداراى ﻫﻮاى ﺑﺴﯿﺎرﺳﺮد اﺳﺖ ﭼﻨﺎن ﮐﻪ در زﻣﺴﺘﺎن ﻫﺎزﻧـﺪﮔﻰ ﺑـﺪون آﺗـﺶ در آن ﺟـﺎ ﻏﯿـﺮ‬

‫‪ .1‬ﺗﺎرﯾﺦ ﻫﺰارهﻫﺎ ‪ ،‬ص ‪ 50‬ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﻰ ﯾﺰداﻧﻰ ‪.‬‬

‫‪ .2‬ﻋﺮﺑﻬﺎ و ﺳﺎدات در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ص ‪ 74‬ﻣﺤﻤﺪﮐﺎﻇﻢ ﻓﺎﺿﻞ‪.‬‬
 ‫ﮐﻮﺛﺮ اﻟﻨﺒﯽ )ﭘﮋوﻫﺸﯽ در ﺗﺎرﯾﺦ ﺳﺎدات اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن( ‪53 ...........................................‬‬

‫ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ‪.‬‬
‫»ﻗـﺼﺺ‬ ‫ﮐﺘـﺎب‬ ‫در‬ ‫ﮐﻪ‬ ‫ﻓﺮدﺑﯿﺘﻰ‬ ‫ﯾﮏ‬ ‫ﺑﺎاﺳﺘﻨﺎدﺑﻪ‬ ‫وﻟﻰ‬ ‫ﻧﯿﺴﺖ؛‬ ‫ﻣﻌﻠﻮم‬ ‫درﺳﺘﻰ‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫ﮐﺒﯿﺮ‬ ‫اﺣﻤﺪ‬ ‫‪‬ﺪ‬ ‫ﯿ‬ ‫ﺳ‬ ‫ﻋﻤﺮﺳﻠﻄﺎن‬
‫اﻻﻧﺒﯿﺎء« آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬از ﻫﻔﺘﺎدﺳﺎﻟﮕﻰ ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪:‬‬
‫اﻣﯿﺪ ﺟﻬﺎن ﺟﻤﻠﻪ ﺑﺮ ﺑﺎد ﺷﺪ‬ ‫ﮐﻨﻮن ﻋﻤﺮم اﻓﺰون ز ﻫﻔﺘﺎد ﺷﺪ‬
‫ﺳﻠﻄﺎن ﺳﯿ‪‬ﺪ اﺣﻤﺪ ﮐﺒﯿﺮ )ﺷﺎه ﺑﺮﻫﻨﻪ( ﮐﺘﺎب ﻗﺼﺺ اﻻﻧﺒﯿﺎ رادر ﻏﺎر »ﺷﻤﺸﯿﺮ ﺳﻨﮓ« ﺑﻪ ﻣﺪت ﺳﻪ ﺳـﺎل ﺑـﻪ‬
‫رﺷﺘﻪى ﺗﺤﺮﯾﺮ در آورده ودرآن آورده اﺳﺖ ﮐﻪ‪» :‬در ﺳـﻨﻪى ﻫﻔـﺖ ﺻـﺪوده؛ ﻣـﺎ ﺷـﺶ ﻧﻔـﺮ ﺳـﺎدات از‬
‫ﮐﺮﺑﻼى ﻣﻌﻼ ﺑﯿﺮون آﻣﺪﯾﻢ‪ «.‬ﻧﺴﺨﻪى ﺧﻄﻰ آن در ﻧﺰد ﯾﮏ ﺗﻦ از ﺳﺎداتﯾﮑﺎوﻟﻨﮓ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺳﯿ‪‬ﺪ اﮐﺒﺮ ﺷﺎه‬
‫ﻣﻮﺟﻮدﻣﻰﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺷﺎه ﺑﺮﻫﻨﻪ ﭼﮕﻮﻧﮕﻰ آﻣﺪن ﺧﻮد و ﻫﻤﺮاﻫـﺎﻧﺶ را ﺑـﻪ زﺑـﺎن ﺳـﺎدهى ﺷـﻌﺮى ﭼﻨـﯿﻦ ﺑﯿـﺎن‬
‫ﻣﻰﮐﻨﺪ‪:‬‬
‫ﮐﻤﺮ ﺑﺴﺖ اﺧﻮان ﺑﻪ ﻣﺎ ﺷﺶ ﻧﻔﺮ ز اﯾﺮان رﺳﯿﺪﯾﻢ اﯾﻦ ﺟﺎ ﻧﮕﺮ‬
‫از آن ﺟﻤﻠﻪ ﺳﻪ ﺗﻦ ﻋﻠﻰ ﻧﺎم داﺷﺖ ﯾﮑﻰ ﺑﻮد اﻋﺮج ﺑﻪ ﺧﻮد ﮐﺎم داﺷﺖ‬
‫ﯾﮑﻰ ﭘﻮﺳﺖ ﭘﻮﺷﯿﺪه اﻧﺪر ﺑﺪن دﮔﺮ دان ﺗﻮ ﻣﺠﻨﻮن ﯾﺎوه ﺳﺨﻦ‬
‫ﭼﻬﺎرم ﺟﻼل اﺳﺖ و ﭘﻨﺠﻢ ﺣﺴﻦ ﺷﺸﻢ ﮐﻢ ﺗﺮﯾﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻠّﻪ ﻣﻦ‬
‫ﺑﻪ ﺳﻪ ﻣﺎه و ده روز و ﭘﻨﺞ دﮔﺮ رﺳﯿﺪﯾﻢ ز ﺧﺎور ﺳﻮى ﺑﺎﺧﺘﺮ‬
‫ﺳﭙﺲ ﺷﺎه ﺑﺮﻫﻨﻪ اﺑﯿﺎﺗﻰ ﭼﻨﺪى در ﻣﻮرد ﺧﻮد ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻀﻤﻮن ﻣﻰﻧﻮﯾﺴﺪ‪:‬‬
‫ﺑﻪ ﺳﻪ ﺳﺎل ﺑﻮدم در آن ﺟﺎ ﻣﻘﯿﻢ‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻢ ﺑﻪ ﮐﻬﻔﻰ ﺳﮑﻮن ﭼﻮن رﻗﯿﻢ‬
‫ﺑﻪ ﺻﺪ رﻧﺞ و ﺧﻮارى ﺑﻪ ﺳﺮ ﺑﺮدهام‬ ‫ﻫﻤﻪ ﺳﺎﻟﻪ ﭼﻮن ﺗﮏ وﺗﻨﻬﺎ ﺑﻮدم‬
‫اﻣﯿﺪ ﺟﻬﺎن ﺟﻤﻠﻪ ﺑﺮ ﯾﺎد ﺷﺪ‬ ‫ﮐﻨﻮن ﻋﻤﺮم اﻓﺰون ز ﻫﻔﺘﺎد ﺷﺪ‬
‫ﭼﻨﺎن ﭼﻪ ﻣﯿﺮ ﺳﯿ‪‬ﺪ ﻋﻠﻰ )ﻣﺸﻬﻮرﺑﻪ دﯾﻮاﻧﻪ( ﻧﯿﺰ داﺳﺘﺎن ﻫﺠﺮت ﺧﻮد راﭼﻨﯿﻦ ﺳﺮوده اﺳﺖ‪:‬‬
‫زﻫﺠﺮت ﭼﻮن ﮔﺬﺷﺘﻰ ﻫﻔﺘﺼﺪ و ده ﻧﻬﺎدم ﺑﺎ رﻓﯿﻘﺎن ﭘﺎى در ره‬
‫وﻗﺘﻰ از ﮐﺮﺑﻼى ﻣﻌﻠﻰ ﺣﺮﮐﺖ ﮐﺮدﯾﻢ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻣﻠﺤﻮﻇﺎﺗﻰ درﻫﯿﭻ ﺟـﺎ ﺧـﻮدراﻣﻌﺮﻓﻰ ﻧﻤـﻰﺗﻮاﻧـﺴﺘﯿﻢ‪ ،‬ﺣﺘـﻰ‬
‫ﻣﺎﺷﺶ ﻧﻔﺮﮐﻪ در اﯾﻦ ﺳﻔﺮ ﻃﻮﻻﻧﻰ ﻫﻤﺮاه ﻫﻢ ﺑﻮدﯾﻢ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺳـﻔﺮ ﻃـﻮﻻﻧﻰ در ﻣـﻮرد ﺣـﺴﺐ و ﻧـﺴﺐ و‬
‫ﻣﻘﺼﺪ ﺳﺆاﻟﻰ از ﻫﻢ دﯾﮕﺮ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﯿﻢ‪ ،‬از ﺗﺮس ﻋﻤـﺎل ﺣﮑـﻮﻣﺘﻰ ﻧﺘﻮاﻧـﺴﺘﯿﻢ ﻫﻤـﺪﯾﮕﺮ را ﺑـﺸﻨﺎﺳﯿﻢ‪ .‬ﺑﻌـﺪ از‬
‫ﺗﺤﻤﻞ ﻣﺸﻘﺎت زﯾﺎد و ﺳﻔﺮ ﻃﻮﻻﻧﻰ در اﯾﺮان ﺑـﻪ ﻣـﺸﻬﺪ ﻣﻘـﺪس رﺳـﯿﺪﯾﻢ‪ ،‬در ﻣـﺸﻬﺪ ﻫﻤﮕـﻰ ﺑـﻪ زﯾـﺎرت‬
‫)ع( ﻣﺸﺮف ﮔﺮدﯾﺪﯾﻢ ‪1‬‬
‫‪.‬‬ ‫ﺣﻀﺮت اﻣﺎم رﺿﺎ‬
‫ﺗﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ در ﻣﺸﻬﺪ آن ﺷﺶ ﺗﻦ در ﯾﮏ ﺷﺐ ﺣـﻀﺮت رﺳـﻮل)ص( را درﺧـﻮاب دﯾﺪﻧـﺪ و ﻓـﺮداﯾﺶ ﺑـﻪ‬

‫‪ .1‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
 ‫ﮐﻮﺛﺮ اﻟﻨﺒﯽ )ﭘﮋوﻫﺸﯽ در ﺗﺎرﯾﺦ ﺳﺎدات اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن( ‪54 ...........................................‬‬
‫ﻫﻤﺪﯾﮕﺮ ﻧﻘﻞ ﻧﻤﻮدﻧﺪ رؤﯾﺎى ﻫﻤﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ آﻣﺪ‪ ،‬ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪ ﻫﻤﮕﻰ ﯾﮏ ﺧﻮاب دﯾﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ از آن ﺑﻪ ﯾﮏ‬
‫دﯾﮕﺮاﻋﺘﻤﺎد ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻫﻢ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻣﺎ ﺑﺮادران ﻫﻢ دﯾﮕﺮ ﻫـﺴﺘﯿﻢ‪ .‬از ﻣـﺸﻬﺪ ﺣﺮﮐـﺖ ﮐﺮدﻧـﺪ و در ﺑﺎدﯾـﻪى‬
‫»ﻣﺎﺧﺎن« ﮐـﻪ ﻧﺰدﯾـﮏ ﺳـﺮﺧﺲ اﺳـﺖ رﺳـﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬در آن ﺟـﺎ ﻗـﺪرى آراﻣﯿﺪﻧـﺪ و آب ﻧﻮﺷـﯿﺪﻧﺪ و از ﻫـﻢ‬
‫ﺟﺪاﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻃﺒﻖ ﻧﻘﻞ ﺑﻌﻀﻰ ﮐﺘﺐ و ﻧﺴﺐ ﻧﺎﻣﻪﻫﺎى ﻣﺨﻄﻮط ﭼﻬﺎرﻧﻔﺮازاﻋـﺎﻇﻢ ﺳـﺎدات اﻓﻐﺎﻧـﺴﺘﺎن اﺑﺘـﺪا از ﻋـﺮاق ﺑـﻪ‬
‫ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن ﻫﺠﺮت ﮐﺮده و از آن ﺟﺎ ﺑﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻧﺰول اﺟﻼل ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ‪ .‬آنﻫـﺎ ﻋﺒـﺎرت اﻧـﺪ از‪ :‬ﺳـﻠﻄﺎن‬
‫ﺳﯿ‪‬ﺪاﺣﻤﺪ ﮐﺒﯿﺮ )ﻣﺸﻬﻮر ﺑـﻪ ﺷـﺎه ﺑﺮﻫﻨـﻪ( ﻣﯿـﺮ ﺳـﯿ‪‬ﺪﻋﻠﻰ ﺳـﺒﺰوارى )ﻣـﺸﻬﻮر ﺑـﻪ ﻣﯿـﺮ ﺳـﯿ‪‬ﺪﻋﻠﻰ ﯾﺨـﺴﻮز(‪،‬‬
‫ﺳﯿ‪‬ﺪﻧﻌﻤﺖ اﻟﻠّﻪ وﻟﻰ‪ ،‬ﻣﯿﺮ ﺳﯿ‪‬ﺪﻋﻠﻰ )ﻣﺸﻬﻮر ﺑﻪ ﻣﯿﺮ ﺳﯿ‪‬ﺪﻋﻠﻰ ﭘﻮﺳﺖ ﭘﻮش( و ﯾﺎ ﻣﯿﺮ ﺳﯿ‪‬ﺪﻋﻠﻰ وﻟﻰ اﺳﺖ ﮐـﻪ‬
‫از ﻫﻤﺪﯾﮕﺮ ﺟﺪا ﺷﺪهاﻧﺪ و ﻫﺮﮐﺪام در ﻣﻨﻄﻘﻪى رﻓﺘﻪ وﻣﺼﺪر ﺧﺪﻣﺎت وﺑﺮﮐﺎت ﻓﺮاواﻧﻰ ﺷﺪهاﻧﺪ ‪.‬‬
‫آن ﭼﻪ ﻣﺴﻠﻢ اﺳﺖ ﺳﻠﻄﺎن ﺳﯿ‪‬ﺪ اﺣﻤﺪ ﮐﺒﯿﺮ ﺑﻌﺪ از ﻃﻰ ﻣﻨـﺎزل ﻃـﻮﻻﻧﻰ ﺑـﻪ اﻓﻐﺎﻧـﺴﺘﺎن رﺳـﯿﺪ‪ ،‬وﺻـﻔﺤﺎت‬
‫ﻣﺮﮐﺰى اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را ﺑﺮاى ﺳﮑﻮﻧﺖ ﺑﺮﮔﺰﯾﺪ‪ ،‬او وارد ﺑﺎﻣﯿﺎن و ﯾﮑﺎوﻟﻨﮓ ﮔﺮدﯾـﺪ‪ .‬ﭼـﻮن زﯾـﺴﺘﻦ در ﻣﯿـﺎن‬
‫ﻣﺮدم را ﺧﺎﻟﻰ از ﺿﺮر ﻧﺪﯾﺪ‪ ،‬و ازﻃﺮﻓﻰ روﺣﯿﻪى آﻧﺎن را ﻣﻮاﻓﻖ ﻣـﺰاج و ﻃﺒـﻊ ﺧـﻮﯾﺶ ﻧﯿﺎﻓـﺖ‪ ،‬راه ﮐـﻮه‬
‫ﺷﻤﺸﯿﺮ ﺳﻨﮓ را درﭘﯿﺶ ﮔﺮﻓﺖ ‪.‬‬

‫ﺗﺸﺮف اﻣﯿﺮ ﺗﯿﻤﻮر ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ ﺳﻠﻄﺎن ﺳﯿ‪‬ﺪ اﺣﻤﺪﮐﺒﯿﺮ‬

‫ﺑﻌﺪ از ﮔﺬﺷﺖ ﺳﻪ ﺳﺎل ﺻﯿﺎدى ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺻﯿﺪ آﻫﻮ ﺑﻪ آن ﮐﻮه ﻣﻰرود‪ ،‬ﺻﯿﺎد ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﺻـﯿﺪ ﺗﯿـﺮى رﻫـﺎ‬
‫ﻣﻰﮐﻨﺪ و آن ﺗﯿﺮ ﺑﻪ ﭘﺎى آﻫﻮ اﺻﺎﺑﺖ ﻣﻰﮐﻨﺪ‪ ،‬آﻫﻮى زﺧﻤـﻰ وارد ﻏـﺎر ﺷـﺪه و ﺻـﯿﺎد ﻧﯿﺰﺑـﻪ ﺗﻌﻘﯿـﺐ آن‬
‫ﻣﻰرود‪ ،‬ﺻﯿﺎددردرون ﻏﺎرﺑﻪ »ﺳﻠﻄﺎن ﺳﯿ‪‬ﺪ اﺣﻤﺪ ﮐﺒﯿﺮ« ﺑﺮﺧﻮرده وﻣﺒﻬﻮت ﻣﻰﺷﻮد‪» ،‬ﺳـﻠﻄﺎن ﺳـﯿ‪‬ﺪ اﺣﻤـﺪ‬
‫ﮐﺒﯿﺮ« رو ﺑﻪ ﺻﯿﺎد ﻧﻤﻮده وﻣﻰﮔﻮﯾﺪ ﭼﺮا ﺑﻪ اﯾﻦ آﻫﻮﻫﺎ ﻇﻠﻢ ﻣﻰﮐﻨﻰ؟‬
‫ﺻﯿﺎد ﭘﺮﺳﺶ ﺣﺎل او ﻧﻤﻮده و ﺳﻠﻄﺎن ﺳﯿ‪‬ﺪ اﺣﻤﺪ ﮐﺒﯿﺮ ﺧﻮدرا ﻣﻌﺮﻓﻰ ﻣﻰﮐﻨـﺪ ﮐـﻪ از ﻋـﺮاق آﻣـﺪهام و از‬
‫اوﻻد رﺳﻮل ﺧﺪاﯾﻢ وﺗﻮ ﺣﺎل ﻣﻦ ﺑﻪ ﮐﺴﻰ ﻧﻘﻞ ﻣﮑﻦ‪ ،‬ﺻﯿﺎد ﭼﻮن ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺎز ﮔﺸﺖ‪ ،‬ﭼﺸﻢ دﯾـﺪ ﺧـﻮد را‬
‫ﺑﻪ ﻣﺮدﻣﺎن ﻣﺤﻞ ﺑﺎزﮔﻮ ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﻣﺮدﻣﺎن ﺑﻪ ﺳﺮاغ ﺳﯿ‪‬ﺪ اﺣﻤﺪ ﺑﺮ آﻣﺪﻧﺪ و ﺑﺎ اﯾﺸﺎن آﺷﻨﺎ ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻌـﺪ از آن‬
‫ﺑﯿﻤﺎران ﺧﻮ درا ﺑﻪ آن ﻏﺎر ﻣﻰﺑﺮدﻧﺪ واز ﺑﺮﮐﺖ دﻋﺎى ﺷﺎه ﺑﺮﻫﻨﻪ ﺷﻔﺎ ﻣﻰﯾﺎﻓﺘﻨـﺪ‪ .‬آﻫـﺴﺘﻪ‪ ،‬آﻫـﺴﺘﻪ آوازهى‬
‫ﮐﺮاﻣﺖ وﺷﻬﺮت ﺷﺎه ﺑﺮﻫﻨﻪ در ﺳﺎﯾﺮ ﻧﻘﺎط ﻣﻨﺘﺸﺮ ﮔﺮدﯾـﺪ‪ ،‬اﻣﯿـﺮ ﺗﯿﻤﻮرﮔﻮرﮐـﺎﻧﻰ دﺧﺘـﺮى داﺷـﺖ ﺑـﻪ ﻧـﺎم‬
‫»ﺣﻠﯿﻤﻪ« ﮐﻪ ﻣﺮﯾﺾ ﺑﻮد‪ ،‬اﻃﺒﺎ از ﻣﻌﺎﻟﺠﻪى او ﻋﺎﺟﺰ آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬وﻗﺘﻰ ﮐﻪ آوازهى ﺷـﻬﺮت ﺳـﻠﻄﺎن ﺳـﯿ‪‬ﺪ‬
‫اﺣﻤﺪ ﮐﺒﯿﺮﺑﻪ ﮔﻮش اﻣﯿﺮ ﺗﯿﻤﻮر رﺳﯿﺪ‪،‬آﻫﻨﮓ ﺳﻔﺮ ﺑﻪ ﺳﻮى او ﻧﻤﻮده و دﺧﺘﺮ را ﻧﯿﺰ ﻫﻤﺮاه ﺧﻮد آورد‪ ،‬در‬
‫وﻗﺖ ﺣﺮﮐﺖ ﺑﻪ ﺳﻮى ﺳﻠﻄﺎن ﺳﯿ‪‬ﺪ اﺣﻤﺪ ﮐﺒﯿﺮ ﺑﻪ اﮐﺎﺑﺮ و ﻧﺪﯾﻤﺎن ﺧـﻮد ﮔﻔـﺖ‪ :‬در ﺻـﻮرﺗﻰ ﮐـﻪ او ﺳـﯿ‪‬ﺪ‬
‫اﻋﻠﻢ و اﻗﺪس و اﮐﻤﻞ واورع ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺸﺨﺼﺎت زﯾﺮ در او ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪1‬ـ وﻗﺘﻰ ﻣﻦ وارد ﻏﺎر ﺷﻮم او از ﺟﺎى ﺧﻮد ﺑﺮ ﻧﺨﯿﺰد‪.‬‬
 ‫ﮐﻮﺛﺮ اﻟﻨﺒﯽ )ﭘﮋوﻫﺸﯽ در ﺗﺎرﯾﺦ ﺳﺎدات اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن( ‪55 ...........................................‬‬

‫‪2‬ـ ﻣﻦ و ﻟﺸﮑﺮﯾﺎﻧﻢ را ﻃﻌﺎﻣﻰ دﻫﺪﮐﻪ ﺗﺎﮐﻨﻮن ﻧﺨﻮرده ﺑﺎﺷﯿﻢ‪.‬‬

‫‪3‬ـ ﭼﻬﺎر ﻓﺼﻞ را در ﻫﻤﺎن ﻣﺤﻞ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﺸﺎن دﻫﺪ‪.‬‬
‫در ﺻﻮرت ﻣﺸﺎﻫﺪة اﯾﻦ ﺣﺎﻻت ﯾﻘﯿﻦ ﻣﻰﮐﻨﻢ ﮐﻪ او از ﻓﺮزﻧﺪان رﺳﻮل ﺧﺪا اﺳـﺖ‪ .‬در ﻏﯿـﺮ آن ﺧـﻮد‬
‫(‬‫ص‬ ‫)‬

‫داﻧﻢ ﮐﻪ ﺑﺎ وى ﭼﻪ ﮐﻨﻢ‪.‬‬
‫اﻣﯿﺮ ﺗﯿﻤﻮر ﺑﻌﺪ از ﻃﻰ ﻣﻨﺎزل‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﺎى ﻏﺎر )ﮐﻪ ﻣﯿﺪان ﻫﻤﻮار اﺳـﺖ( ﻓـﺮود آﻣـﺪه و ﺑـﺎ ﺟﻤﻌـﻰ از ﺧـﻮاص‬
‫درﺑﺎر ﺑﻪ ﺳﻮى ﻏﺎر ﺣﺮﮐﺖ ﮐﺮد‪ ،‬ﭼﻮن داﺧﻞ ﻏﺎر ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﺳـﯿ‪‬ﺪ ﺳـﻼم ﮐﺮدﻧـﺪ‪ ،‬ﺳـﯿ‪‬ﺪ اﺣﻤـﺪ ﮐﺒﯿـﺮ‬
‫ﺳﻼم ﺗﯿﻤﻮر را ﺟﻮاب ﮔﻔﺖ وﻟﻰ ازﺟﺎى ﺧﻮد ﺑﺮﻧﺨﻮاﺳﺖ وﺗﯿﻤﻮر را اﺷﺎره ﺑﻪ ﻧﺸـﺴﺘﻦ ﻧﻤـﻮد‪ ،‬ﺑﻌـﺪا ﭼﻨـﺪ‬
‫آﻫﻮى را ﺑﺪوﺷﯿﺪ و ﺷﯿﺮ ﺑﺮﻧﺠﻰ ﺑﺮاى ﺷﺎه و اﻃﺮاﻓﯿﺎﻧﺶ آﻣﺎده ﮐﺮد‪ ،‬از آن ﺷﯿﺮ ﺑﺮﻧﺞ ﻫﻤﮕـﺎن ﺧﻮردﻧـﺪ و‬
‫ﺳﯿﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از آنﮔﻮﺷﻪى از ﭘﻮﺳﺘﻰ راﮐﻪ ﺳﯿ‪‬ﺪ ﺑﺮ ﺑﺎﻻى آن ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﮐﻨﺎر زده و ﮔﻞﻫﺎ‪ ،‬ﺳﺒﺰهﻫﺎ و‬
‫ﺳﺎﯾﺮ ﮔﯿﺎﻫﺎن ﺗﺮ و ﺗﺎزهى ﺑﻬـﺎرى را ﻣـﺸﺎﻫﺪه ﮐـﺮد‪ ،‬ﮔﻮﺷـﻪى دﯾﮕـﺮ را ﺑﺮداﺷـﺖ‪ ،‬ﺗﺎﺑـﺴﺘﺎن و ﻣﯿـﻮهﻫـﺎى‬
‫ﻣﺨﺼﻮص آن ﻓﺼﻞ را دﯾﺪ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎن در دو ﮔﻮﺷﻪى دﯾﮕﺮ ﻓﺼﻞ ﺧﺰان و زﻣﺴﺘﺎن را ﺑﻪ ﺗﯿﻤﻮر ﻧـﺸﺎن داد‪.‬‬
‫ﭼﻮن ﺗﯿﻤﻮر آن ﺣﺎﻻت وﺷﺮاﯾﻂ را دﯾـﺪ‪ ،‬دﺳـﺖ در دﺳـﺖ ﺳـﯿ‪‬ﺪ داده و از ﺟﻤﻠـﻪى ﻣﺮﯾـﺪان او ﮔﺮدﯾـﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺸﮑﻞ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺳﯿ‪‬ﺪ ﺑﺎزﮔﻮ ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﺳﯿ‪‬ﺪ ﺑﺎ اﻟﺘﺠﺎ ﺑﻪ دﺳﺘﮕﺎه ﺧﺪاوﻧﺪى ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻪ ﺷـﻔﺎ ﯾـﺎﺑﻰ ﺣﻠﯿﻤـﻪ )دﺧﺘـﺮ‬
‫ﺗﯿﻤﻮر( ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﻃﻮرى ﮐﻪ ﮔﻮﯾﺎ اﺻﻼً ﻣﺮﯾﺾ ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺗﯿﻤﻮر آن دﺧﺘﺮ را ﺑﻪ ﻋﻘﺪ ﺷﺎه ﺑﺮﻫﻨـﻪ در آورده و از‬
‫ﻧﺰد ﺳﯿ‪‬ﺪ ﻣﺮﺧﺺ ﮔﺮدﯾﺪ ‪1‬‬
‫‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎران ﻣﺸﻬﺪ ﻣﻘـﺪس ﭘﻨﺪاﺷـﺘﻪ اﻧـﺪ‪ ،‬ﻟﮑـﻦ‬ ‫در‬ ‫را‬ ‫ﮐﺒﯿﺮ‬ ‫اﺣﻤﺪ‬ ‫‪‬ﺪ‬ ‫ﯿ‬ ‫ﺳ‬ ‫ﺳﻠﻄﺎن‬ ‫ﻣﺮﻗﺪ‬ ‫ﺑﺮﺧﻰ اﺷﺨﺎص ﺑﻪ اﺷﺘﺒﺎه‪،‬‬
‫اﺳﻨﺎدﻣﻮﺛﻖ وﻣﺪارك ﻣﺤﮑﻢ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﺗﻬﺬﯾﺐ اﻻﻧﺴﺎب و اﻟﻔﺼﻮل اﻟﻔﺨﺮﯾﻪ ‪ ...‬ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻰدﻫـﺪ ﮐـﻪ ﻣـﺰار‬
‫ﺳﻠﻄﺎن ﺳﯿ‪‬ﺪاﺣﻤﺪ ﮐﺒﯿﺮ در ﻫﺮات ﻣﻰﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﮐﺘﺎب ﻣﺰارات ﻫﺮات ﺗﻌﻠﯿﻘﯿﻪ ﻓﮑﺮى »ﺳـﻠﺠﻮﻗﻰ« آﻣـﺪه‪:‬‬
‫)ره(‬

‫»ﻗﺒﺮ ﺳﯿ‪‬ﺪ اﺣﻤﺪ ﮐﺒﯿﺮ در ﻫﺮات و ﻗﺒﺮ ﻧﻮاده أش ﺳﯿ‪‬ﺪ ﺗﺎﺟﺪار در »ﮔﺮﺷﮏ« واﻗﻊ اﺳﺖ‪ «.‬ﻧﮕﺎرﻧﺪه در ﺳﺎل‬
‫‪2‬‬

‫‪) 1381‬ه ش( ﺑﻪ ﻫﺮات رﻓﺘﻢ و از اﻫﻞ ﺧﺒﺮه در ﻣﻮرد ﻣﺮﻗﺪ ﺳﻠﻄﺎن ﺳﯿ‪‬ﺪ اﺣﻤﺪ ﮐﺒﯿﺮ)ره( ﺟﻮﯾـﺎ ﺷـﺪم‪ ،‬آﻧـﺎن‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺮﻗﺪ وى ﺳﺎل ‪)1381‬ه ق( در ﺻﺤﻦ »ﻣﺴﺠﺪ ﺳﻠﻄﺎن ﺳﯿ‪‬ﺪ اﺣﻤﺪ ﮐﺒﯿﺮ« در ﻣﺮﮐﺰ ﺷـﻬﺮ آﺷـﮑﺎر‬
‫ﺷﺪه وﺣﻘﯿﺮ ﻧﯿﺰ ازﻧﺰدﯾﮏ روى ﻟﻮح ﺳﻨﮓ ﻣﺮﻣﺮ ﻣﺮﻗﺪ ﺷﺮﯾﻔﺶ اﯾـﻦ ﻧﻮﺷـﺘﻪ را دﯾـﺪم‪» :‬ﻫـﺬا ﻣﺮﻗـﺪ ﻣﻨـﻮر‬
‫وﻣﺸﻬﺪ ﻣﻌﻄﺮ ﺟﻨﺎب ﻗﺪﺳﻰ ﻣﺂب ﺣﻀﺮت ﻗـﺪوة اﻟﻌـﺎرﻓﯿﻦ وزﺑـﺪة اﻟـﺴﺎﻟﮑﯿﻦ وﻗﻄـﺐ اﻟﻤﺤﻘﻘـﯿﻦ ﻏـﻮاص‬
‫درﯾﺎى دﯾﻦ ﮔﻮﻫﺮ ﺑﺤ‪‬ﺮ ﯾﻘﯿﻦ ﻋﻤﺪة اﻻوﻟﯿﺎء وزﺑﺪة اﻻﺻﻔﯿﺎء اﻣﺎم ﺧﻄﯿﺮ ﺳﻠﻄﺎن ﺳﯿ‪‬ﺪ اﺣﻤﺪ ﮐﺒﯿﺮ ﻗـﺪساﻟﻠّـﻪ‬
‫ﺳﺮهاﻟﻌﺰﯾﺰ ﻧﺎﺻﺐ اﻟﻠﻮح اﻟﻤﺒﺎرﮐﻪ ﺑﺎﻧﻰ اﻟﺒﻘﻌﮥ اﻟﺸﺮﯾﻔﻪ ﺣﺴﯿﻦ ﻣﺤﻤـﺪاﺑﻦ ﺣـﺎﺟﻰ اﺑﻮاﻟﺤـﺴﻦ اﻟﺤـﺴﻨﻰ ﻏﻔـﺮ‬

‫‪ .1‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص ‪.87‬‬

‫‪ .2‬ﻣﺰارات ﻫﺮات‪ ،‬ص ‪. 11‬‬
 ‫ﮐﻮﺛﺮ اﻟﻨﺒﯽ )ﭘﮋوﻫﺸﯽ در ﺗﺎرﯾﺦ ﺳﺎدات اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن( ‪56 ...........................................‬‬
‫‪1‬‬
‫ﺳﻨﻪ ‪568‬‬ ‫ذﻧﻮﺑﻪ ﺗﻘﺒﻞاﻟﻠّﻪ ﻣﻨﻪ«‬
‫)ﻣﻠﻘﺐ ﺑﻪ ﭘﻮﺳﺖ ﭘﻮش(‬ ‫ﺳﺒﺰوارى‬ ‫ﻋﻠﻰ‬ ‫‪ - 2‬ﻣﯿﺮ ﺳﯿ‪‬ﺪ‬
‫ﻣﯿﺮ ﺳﯿ‪‬ﺪ ﻋﻠﻰ ﺳﺒﺰوارى ﮐﻪ او را ﻣﯿﺮ ﺳﯿ‪‬ﺪ ﻋﻠﻰ ﭘﻮﺳﺖ ﭘﻮش و ﻣﯿﺮ ﺳﯿ‪‬ﺪ ﻋﻠﻰ ﯾﺨـﺴﻮز ﻧﯿـﺰ ﻣـﻰﮔﻮﯾﻨـﺪ‪ ،‬او‬
‫ﺳﺮﺳﻠﺴﻪى ﻋﺪهاى ﮐﺜﯿﺮى از ﺳﺎدات ﻣﻮﺳﻮى اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﺳﺖ واز اوﻻد واﻋﻘﺎب ﻋـﺎﻟﻢ وﻣﺤـﺪث ﺑـﺰرگ‬
‫اﻣﺎﻣﺰاده ﻣﻮﺳﻰ اﺑﻮﺳ‪‬ﺒ‪‬ﺤ‪‬ﻪ‪ 2‬اﺑﻦ ﺳﯿ‪‬ﺪ اﺑﺮاﻫﯿﻢاﺑﻦ ﻣﺮﺗﻀﻰ اﺑﻦ اﻣﺎم ﻣﻮﺳﻰ اﻟﮑﺎﻇﻢ)ع( ﻣﻰﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﻣﯿﺮﺳـﯿ‪‬ﺪ ﻋﻠـﻰ‬
‫ﯾﺦ ﺳﻮز در ﻣﺮﮐﺰ ﺑﺎﻣﯿﺎن زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻰﮐﺮده و آراﻣﮕﺎه او و ﻧـﻮه اش »ﻣﯿـﺮ ﺳـﯿ‪‬ﺪ ﻫﺎﺷـﻢ« ﻧﯿـﺰ در ﻫﻤـﺎن ﺟـﺎ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ »ﺳﯿ‪‬ﺪ« ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﺧﺎﻧﻮادهى ﺧﻮد ﺑﻨﺎﺑﻪ دﻋﻮت ﻫﺰارهﻫﺎى ﺑﺎﻣﯿﺎن از ﺳﺒﺰوار اﯾﺮان وارد ﺑﺎﻣﯿﺎن ﺷـﺪ‬
‫واز اﺣﺘﺮام ﺑﻰ ﺷﺎﺋﺒﻪ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮد‪ ،‬از او اوﻻد و اﺣﻔﺎد زﯾﺎدى در ﻣﻨﻄﻘﻪى ﺑﺎﻣﯿﺎن و ﺳﺎﯾﺮ ﻧﻘﺎط اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫ﺑﻪ ﺟﺎﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺸﻬﻮر اﺳﺖ ﮐﻪ او در ﯾﮑﻰ از ﻣﺴﺎﻓﺮتﻫﺎ در ﻣﺤﻠﻰ رﺳﯿﺪهﺑﻮده ﮐﻪ ﺳﺮﻣﺎ ﺧﯿﻠﻰ ﺷـﺪﯾﺪ‬
‫ﺑﻮده وﻫﯿﺰم ﻫﻢ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﯿﺮﺳﯿ‪‬ﺪﻋﻠﻰ ﻗﻄﻌﺎت ﯾﺦ را ﺟﻤﻊ آورى ﮐﺮده وآن راﺑـﺎ ﯾـﮏ ﻓـﻮت‬
‫آراﻣﮕﺎه او ﻓﻌﻼً در ﺷﻬﺮ ﺑﺎﻣﯿﺎن ﻣﺤﻞ ﺗﻮﺟﻪ ﺧﺎص وﻋﺎم اﺳﺖ ‪3‬‬
‫‪.‬‬ ‫ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ آﺗﺶ ﮔﺮم وﺳﻮزان ﻣﻰﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﯿﺮﺳﯿ‪‬ﺪ ﻋﻠﻰ ﺳﺒﺰوارى داراى ﭼﻬﺎر ﻓﺮزﻧﺪ ﺑﻨﺎمﻫﺎى‪ :‬ﻣﯿﺮﺳﯿ‪‬ﺪﺣﺴﯿﻦ‪ ،‬ﻣﯿﺮﺳﯿ‪‬ﺪﺟﻌﻔﺮ‪ ،‬ﻣﯿﺮﺳﯿ‪‬ﺪ آك‪ ‬و ﻣﯿﺮﺳﯿ‪‬ﺪ‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﺼﻤﺪ وﻟﻰ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬اوﻻد و اﻋﻘﺎب او در ﺑﺎﻣﯿﺎن‪ ،‬ﭘﺮوان‪ ،‬وﻻﯾـﺎت ﺳـﻤﺖ ﺷـﻤﺎل‪ ،‬ﻏﺰﻧـﻰ‪ ،‬ﮐﺎﺑـﻞ‪،‬‬
‫ﻗﻨﺪﻫﺎر‪ ،‬ﻫﺮات و در ﮐﺸﻮرﻫﺎى اﯾﺮان ‪ ،‬ﺗﺮﮐﻤﻨﺴﺘﺎن ‪ ...‬ﺑﺴﺮ ﻣﻰﺑﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﯿﺮﺳﯿ‪‬ﺪﺣﺴﯿﻦ ﻓﺮزﻧﺪ ارﺷﺪ ﻣﯿﺮﺳﯿ‪‬ﺪﻋﻠﻰ ﺳﺒﺰوارى اﺳﺖ‪ ،‬ﻗﺒﺮﺷﺮﯾﻔﺶ در ﺑﺎﻣﯿـﺎن ﻣـﻰﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬اوﻻد واﻋﻘـﺎب‬
‫ﻣﯿﺮﺳﯿ‪‬ﺪﺣﺴﯿﻦ اﮐﺜﺮا در ﺑﺎﻣﯿﺎن زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻰﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﯿﺮﺳﯿ‪‬ﺪ ﺟﻌﻔﺮ دو‪‬ﻣﯿﻦ ﻓﺮزﻧﺪ ﻣﯿﺮﺳﯿ‪‬ﺪﻋﻠﻰ ﺳﺒﺰوارى اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺰار او در ﭼﻬﺎردﻫﻰ ﻏﻮرﺑﻨﺪ واﻗﻊ ﺷـﺪه‪ ،‬اوﻻد‬
‫واﻋﻘﺎب ﻣﯿﺮﺳﯿ‪‬ﺪﺟﻌﻔﺮ در ﺟﻨﮓ اﻏﻠﻰ‪ 4،‬ﺷﯿﺨﻌﻠﻰ‪ ،‬ﭼﻬﺎردﻫﻰ ﻏﻮرﺑﻨﺪ‪ ،‬ﺳﺮخ ﭘﺎرﺳﺎ‪ ،‬ﺑﺮﻏﺴﺘﺎن ﻗﻮل ﺧﻮﯾﺶ‬

‫‪ .1‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﻣﺴﺘﻨﺪات ﻣﺴﻠﻢ ﺗﺎرﯾﺨﻰ ﮐﻪ ﻗﺒﻼً ذﮐﺮ ﺷﺪ‪ ،‬ورود ﺳﻠﻄﺎن ﺳﯿ‪‬ﺪ اﺣﻤﺪ ﮐﺒﯿﺮ ﺑﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺳﺎل ‪ 710‬ه ق ﺛﺒﺖ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﻣ‪‬ﺎ ﻧﮕﺎرﻧﺪه ﮐﻪ در ﺳﺎل ‪) 1381‬ه ش( ﺑﻪ زﯾﺎرت ﻗﺒﺮ ﺳﻠﻄﺎن ﺳﯿ‪‬ﺪ اﺣﻤﺪ ﮐﺒﯿﺮ در ﻫﺮات ﻣﺸﺮف ﺷﺪم دﯾﺪم ﮐﻪ ﺑﻪ روى‬
‫ﺳﻨﮓ ﻣﺰار آن ﺑﺰرﮔﻮار ﺗﺎرﯾﺦ و ﺳﻨﻪ »‪ «568‬ﺣﮏ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻌﻠﻮم ﻧﺸﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﭼﻪ دﻟﯿﻞ ﻣﻮﺿﻮع دﭼﺎر اﺧﺘﻼف زﻣﺎﻧﻰ ﺷﺪه‬

‫اﺳﺖ ‪.‬‬
‫و ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ اي آﻗﺎي داﻧﺶ‪ ،‬ﺳﻠﻄﺎن ﺳﯿﺪ اﺣﻤﺪ ﮐﺒﯿﺮدر ﯾﮑﺎوﻟﻨﮓ ﻣﺮﯾﺾ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬ﺗﯿﻤﻮر ﻟﻨﮓ او را ﺑﻪ ﮐﺎﺑﻞ اﻧﺘﻘﺎل ﻣﯽ دﻫﺪ‪،‬‬
‫آﻧﺠﺎ وﻓﺎت ﻧﻤﻮده و ﺑﻨﺎ ﺑﺮوﺻﯿﺖ ﺧﻮد ﺳﻠﻄﺎن ﺳﯿﺪ اﺣﻤﺪ ﮐﺒﯿﺮ ﺟﻨﺎزه اش را ﺑﻪ ﻣﺸﻬﺪﻣﻘﺪس ﺑﺮده و ﻣﻘﺒﺮه اش در ﭼﻨﺎران‬
‫ﻣﺸﻬﺪﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ .2‬ﻣﺮﻗﺪ ﺷﺮﯾﻒ اﺑﻮﺳﺒﺤﻪ در ﮐﺎﻇﻤﯿﻦ ﮐﻨﺎر ﺑﺎرﮔﺎه ﻣﻠﮑﻮﺗﻰ ﺟﺪ‪‬ﺑﺰرﮔﻮارش اﻣﺎم ﻣﻮﺳﻰ اﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ ﻣﻰﺑﺎﺷﺪ ‪.‬‬
‫)ع(‬

‫‪ . 3‬ﺳﯿﺮى در ﻫﺰاره ﺟﺎت‪ ،‬ص ‪ 44‬اﻧﺠﯿﻨﺮ ﻋﻠﯿﺪاد ﻟﻌﻠﻰ ‪.‬‬

‫‪ .4‬ﺟﻨﮓ اﻏﻠﻰ در ﻧﺰدﯾﮑﻰ ﻫﺎى ﭘﻠﺨﻤﺮى وﻻﯾﺖ ﺑﻐﻼن واﻗﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪.‬‬
 ‫ﮐﻮﺛﺮ اﻟﻨﺒﯽ )ﭘﮋوﻫﺸﯽ در ﺗﺎرﯾﺦ ﺳﺎدات اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن( ‪57 ...........................................‬‬
‫‪1‬‬
‫)ﻣﺸﻬﻮر ﺑﻪ ﺳﺎدات ﻋﺒﺎﺳﻰ( زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻰﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﯿﺮﺳﯿ‪‬ﺪ آك‪ ‬ﻓﺮزﻧﺪ ﺳﻮ‪‬م ﻣﯿﺮﺳﯿ‪‬ﺪﻋﻠﻰ ﺳﺒﺰوارى ﻣﻰﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬او در درهى ﺻﻮف ﮐﻮﭼﯿـﺪه وﻗﺒﺮﺷـﺮﯾﻔﺶ در‬
‫ﺧﻮاﺟﻪ ﻗَﺒ‪‬ﺮﻏﻪ ﻣﻰﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اوﻻد واﻋﻘﺎب او درﻧﻘﺎط ﻣﺨﺘﻠﻒ وﻻﯾﺎت ﺳـﻤﺖ ﺷـﻤﺎل اﻓﻐﺎﻧـﺴﺘﺎن ﺷـﺎﻣﻞ درهى‬
‫ﺻﻮف و ﺳﺎﻧﭽﺎرك ﺷﯿﻌﻪزﻧﺪﮔﻰ ﻣﻰﮐﻨﻨﺪ اﯾﻦ ﮔﺮوه ازﺳﺎدات اﺛﻨﻰ ﻋﺸﺮى ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ 2‬ﻣﺎﺑﻘﻰ اﻋﻘﺎب ﻣﯿﺮﺳﯿ‪‬ﺪ‬
‫آك‪ ‬اﮐﺜﺮا ﮔﺮاﯾﺶ ﻣﺬﻫﺐ ﺣﻨﻔﻰ دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮐﻮﭼﮏ ﺗﺮﯾﻦ ﻓﺮزﻧﺪ ﻣﯿﺮﺳﯿ‪‬ﺪ ﻋﻠﻰ ﺳﺒﺰوارى‪ ،‬ﻣﯿﺮﺳﯿ‪‬ﺪ ﻋﺒﺪاﻟﺼﻤﺪ وﻟﻰ ﻣﻰﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻘﺒﺮهى او در ﭘﺸﺖ ﺳـﯿﺎ‬
‫ﮔ‪‬ﺮد‪ ،‬در درهى ﺳﯿ‪‬ﺪان ﻣﻰﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اوﻻد واﻋﻘﺎب او در درهى ﺗﺮﮐﻤﻦ وﻻﯾـﺖ ﭘـﺮوان‪ ،‬ﮐُـﺮ ‪ ،‬ﻏﻮرﺑﻨـﺪ ‪...‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬

‫زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻰﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ - 3‬ﺳﯿ‪‬ﺪ ﺣﺴﯿﻦ ﺟﻼل اﻟﺪﯾﻦ ﺑﺨﺎراﯾﻰ‬
‫ﺳﯿ‪‬ﺪ ﺣﺴﯿﻦ ﺟﻼل اﻟﺪﯾﻦ ﺑﻪ ﺑﺨﺎرا رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻓﺮزﻧﺪان اﯾﺸﺎن را ﻓﺮزﻧﺪان ﺳﯿ‪‬ﺪ ﺣﺴﯿﻦ ﺟﻼل اﻟﺪﯾﻦ ﺑﺨﺎراﯾﻰ‬
‫ﻣﻰﮔﻮﯾﻨﺪ ‪،‬در دو ﻓﺮﺳﺨﻰ ﻫﺮات ﻣﺤﻠﻰ اﺳﺖ ﺑﻨﺎم »ﮐَﺮﱡخ« ﮐﻪ ﻣﺮدم آن را ﺣﻀﺮت ﮐُﺮخ ﻣﻰﮔﻮﯾﻨﺪ‪ .‬ﯾﮑﻰ‬
‫از ﻣﺸﺎﯾﺦ آن ﻣﺤﻞ ﺑﻨﺎم ﺣﺎﺟﻰ ﻣﺤﻤﺪ ﻋﺜﻤﺎن ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﻧـﺴﺐ ﭼﻬـﺎرم ﻣـﺎ ﺑـﻪ ﺳـﯿ‪‬ﺪ ﺣـﺴﯿﻦ ﺟـﻼل اﻟـﺪﯾﻦ‬

‫‪ .1‬ﻣﺸﻬﻮرﺗﺮﯾﻦ ﺷﺨﺼﯿﺖﻫﺎى »ﺳﺎدات ﻣﯿﺮﺟﻌﻔﺮ« ﻋﺒﺎرت اﻧﺪ از‪ :‬ﻣﯿﺮﻋﻠﻰ ﮔﻮﻫﺮ‪ ،‬ﺷﺨﺼﯿﺖ ﻣﺒﺎرز و ﻣﺠﺎﻫﺪ از ﺳﯿﺎه ﮔﺮد‬
‫ﻏﻮرﺑﻨﺪ‪ ،‬ﮐﻪ در دورهى ﯾﺎزدﻫﻢ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراى ﻣﻠّﻰ‪ ،‬در دوران ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻇﺎﻫﺮ ﺧﺎن ﭘﺎدﺷﺎه ﺳﺎﺑﻖ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﻰ از‬

‫ﻣﺮدم ﻏﻮرﺑﻨﺪ ﺑﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎن راه ﯾﺎﻓﺖ‪ ،‬او ﺑﺎ ﺣﻀﻮر ﻓﻌﺎﻻﻧﻪى ﺧﻮﯾﺶ در ﺻﺤﻨﻪ ﻣﺼﺪر ﺧﺪﻣﺎت ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬و ﻣﺮوج‬
‫اﻻﺣﮑﺎم‪ ،‬ﺣﺠﺖ اﻻﺳﻼم واﻟﻤﺴﻠﻤﯿﻦ ﺷﻬﯿﺪ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ ﻣﻮﺳﻮى ﭘﺪر روﺣﺎﻧﻰ ﺗﻼﺷﮕﺮ ودﻟﺴﻮز ﺣﺠﺖ اﻻﺳﻼم واﻟﻤﺴﻠﻤﯿﻦ‬
‫ﻣﺮﺣﻮم آﻗﺎى ﻣﺸﮑﺎت ﻣﻮﺳﻮى ﻣﻰﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬اودر‬ ‫ﮐﺎﺑﻞ‬ ‫و‬ ‫ﺷﺮﯾﻒ‬ ‫ﻣﺰار‬ ‫ﻣﻌﺮوف‬ ‫ﺧﻮاﻧﺎن‬ ‫ﻣﻨﻘﺒﺖ‬ ‫و‬ ‫ﺮان‬ ‫ﺷﺎﻋ‬ ‫از‬ ‫َﮏ‬ ‫ﮕ‬ ‫ﻨ‬
‫ْ‬ ‫ﻠ‬
‫َ‬ ‫ﮐ‬
‫ُ‬ ‫‪‬ﺪ‬ ‫ﯿ‬‫ﺳ‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫‪ .2‬ﺳﯿ‪‬ﺪاﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ ﻣﻮﺳﻮى ﻣﺰارى ﻣﺸﻬﻮر‬
‫راه ﻧﺸﺮ اﻧﺪﯾﺸﻪ و ﻧﺎم اﻫﻞﺑﯿﺖ)ع( و اﺣﯿﺎى ﺷﻌﺎﺋﺮ ﻣﺬﻫﺒﻰ ﺗﻼش ﺑﺴﯿﺎرى ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻫﺎﺷﻤﻰ ﺳﺎﻧﭽﺎرﮐﻰ و ‪ ...‬از ﻣﺸﻬﻮرﺗﺮﯾﻦ‬
‫ﻓﺮزﻧﺪان ﻣﯿﺮﺳﯿ‪‬ﺪ آك‪ ‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ .3‬ﻧﺎم اﺻﻠﻰ در‪‬ه درﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻨﺎم در‪‬هى ﻓَﺮَﮔﺮد ﺑﻮد‪ ،‬وﻟﻰ ﺑﻌﺪا ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺳﺎﮐﻦ ﺷﺪن ﺳﺎدات‪ ،‬اﯾﻦ در‪‬ه ﻣﺸﻬﻮر ﺑﻪ در‪‬هى ﺳﯿ‪‬ﺪا‬
‫ﻣﻰﮔﺮدد‪ .‬ﻣﻘﺒﺮهى ﻣﯿﺮﺳﯿ‪‬ﺪﻋﺒﺪاﻟﺼﻤﺪ وﻟﻰ در ﺳﺎل ‪ 1353‬ه ش ﺑﻪ ﻫﻤ‪‬ﺖ ﺣﺠﺖ اﻻﺳﻼم واﻟﻤﺴﻠﻤﯿﻦ ﺳﯿ‪‬ﺪ اﺣﻤﺪ ﺣﺴﯿﻦ ﻣﻮﺳﻮى‬
‫و ﺳﺎﯾﺮ ﺳﺎدات از ﻓﺮزﻧﺪان آن ﺑﺰرﮔﻮار ﮐﻪ در آن ﻣﻨﻄﻘﻪ زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻰﮐﻨﻨﺪ ﺗﺠﺪﯾﺪ ﺑﻨﺎﮔﺮدﯾﺪه و در ﮐﻨﺎرﻣﺰارش ﻣﺴﺠﺪى ﻧﯿﺰ ﺑﻨﺎ‬
‫ﮐﺮده اﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ .4‬ﻣﻨﻄﻘﻪاى ا‪‬ﯾﻤﮑﻪ در در‪‬هى ﺗﺮﮐﻤﻦ واﻗﻊ ﺷﺪه ﮐﻪ ﺑﯿﺶ از دو ﻫﺰارﺧﺎﻧﻮار ﺳﺎدات از ﻧﺴﻞ ﻣﯿﺮﺳﯿ‪‬ﺪﻋﺒﺪاﻟﺼﻤﺪ وﻟﻰ در آن ﺟﺎ‬
‫زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻰﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ .5‬ﮐُﺮ درﻧﺰدﯾﮏ وﻟﺴﻮاﻟﻰ ﺧﻨﺠﺎندر وﻻﯾﺖ ﺑﻐﻼن واﻗﻊ ﺷﺪه ﮐﻪ ﺑﯿﺶ از ﯾﮑﺼﺪ ﺧﺎﻧﻮار ﺳﺎدات از ﻓﺮزﻧﺪان ﻣﯿﺮﺳﯿ‪‬ﺪﻋﺒﺪاﻟﺼﻤﺪ‬
‫وﻟﻰ در آن ﺟﺎ زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻰﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
 ‫ﮐﻮﺛﺮ اﻟﻨﺒﯽ )ﭘﮋوﻫﺸﯽ در ﺗﺎرﯾﺦ ﺳﺎدات اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن( ‪58 ...........................................‬‬
‫ﺑﺨﺎراﯾﻰ ﻣﯿﺮﺳﺪ‪ .‬ﺗﻤﺎﻣﻰ اﻫﺎﻟﻰ ﻫﺮات‪ ،‬ﻣﯿﻤﻨﻪ ‪،‬ﺑﻠﺦ وﻓﺎرﯾﺎب اﻋﺘﻘﺎد ﺗﺎﻣﻪ ﺑﻪ اﯾﺸﺎن دارﻧﺪ و او را ﭘﯿﺮ ﺻﻮﻓﯿﺎن‬
‫ﻣﻰداﻧﻨﺪ »ﺳﯿ‪‬ﺪ ﺳﺒﺤﺎن ﻗﻠﻰ ﺧﺎن« ﮐﻪ زﻣﺎﻧﻰ ﺣﺎﮐﻢ ﺑﻠﺦ ﺑﻮد از اوﻻد اﯾﺸﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻧﺴﺐ »ﻣﯿـﺮ‬
‫ورق ﺧﺎن« ﺣﺎﮐﻢ دﯾﮕﺮ ﺑﻠﺦ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺳﯿ‪‬ﺪ ﺣﺴﯿﻦ ﺟﻼلاﻟﺪﯾﻦ ﺑﺨﺎراﯾﻰ ﻣﻰرﺳﺪ‪ 1.‬ﭘـﺪر ﺑﺰرﮔـﻮار ﺳﯿ‪‬ﺪﺣـﺴﯿﻦ‬
‫ﺟﻼاﻟــﺪﯾﻦ ﺑﺨــﺎراﯾﻰ )ﺳﯿ‪‬ﺪﻫﺎﺷــﻢ( ﻣــﺮد ﻋــﺎﻟﻢ‪ ،‬ﭘﺮﻫﯿﺰﮐــﺎر و داراى ﮐﺮاﻣــﺎت ﺑــﺎﻫﺮه ﺑــﻮد‪ ،‬ﺳﯿ‪‬ﺪﻫﺎﺷــﻢ در‬
‫ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن ﻣﺸﻬﻮر ﺑﻪ ﺳﯿ‪‬ﺪ ﻗﺎﺳﻢ ﺑﺖ ﺷﮑﻦ اﺳﺖ‪ ،‬وى ﻣﺪت زﯾﺎدى در ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن ﺳـﺎﮐﻦ ﺑـﻮده وﺑﻌـﺪا در‬
‫ﻫﺮات ﻣﻮﻃﻦ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺳﯿ‪‬ﺪ ﺣﺴﯿﻦ ﺟﻼل اﻟﺪﯾﻦ ﺑﺨﺎراﯾﻰ‪ ،‬ﺟﺪ‪ ‬ﺳﺎدات ﺑﻠﺨﺎب ﻣـﻰ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬وى ﺑﻮاﺳـﻄﻪى ﻋﻠـﻢ‪ ،‬زﻫـﺪ و ﺗﻘـﻮا در‬
‫ﻗﻠﻮب ﻣﺮدم ﻧﻔﻮذ ﻧﻤﻮده و ﻣﺤﺒﻮﺑﯿﺖ و ﺷﻬﺮت زﯾﺎد ﭘﯿﺪا ﮐـﺴﺐ ﻧﻤـﻮد‪ .‬او در زﻣـﺎن ﺳـﻠﻄﻨﺖ اﻣﯿـﺮ ﺗﯿﻤـﻮر‬
‫ﮔﻮرﮐﺎﻧﻰ در ﺑﺨﺎرا زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻰﮐﺮد‪ ،‬در ﺳﻔﺮى ﮐﻪ اﻣﯿﺮ ﺗﯿﻤﻮر ﺑﻪ ﺑﺨﺎرا داﺷـﺖ ‪ ،‬ﻋـﺪهى ازﻣـﺪﻋﯿﺎن ﻋﻠـﻢ‬
‫وﻓﻘﺎﻫﺖ در آن ﺟﺎ ازروى ﺣﺴﺎدت و رﻗﺎﺑﺖ‪ ،‬درﻧﺰد اﻣﯿﺮ ﺗﯿﻤﻮر ﺳﻌﺎﯾﺖا ورا ﮐﺮدﻧﺪ وﮔﻔﺘﻨـﺪ‪» :‬ﺷﺨـﺼﻰ‬
‫ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﺎ م‪ ،‬ادﻋﺎ ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﯿ‪‬ﺪ واز اوﻻد و ذر‪‬ﯾﻪى ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اﮐـﺮم اﺳـﺖ‪ ،‬درﺣـﺎﻟﻰ ﮐـﻪ‬
‫)ص(‬

‫درﺣﻘﯿﻘﺖ ﺷﯿﻌﻪ وراﻓﻀﻰ ﻣﻰﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺪت ﻓﻌﺎل ﺑﻮده و ﮔﺮوﻫﻰ را ازراه ﺑﺪرﺑﺮده اﺳﺖ‪«...‬‬
‫اﻣﯿﺮ ﺗﯿﻤﻮر ﺳﯿ‪‬ﺪﺣﺴﯿﻦ ﺟﻼل اﻟﺪﯾﻦ راﺑﻪ در ﺑـﺎر ﺧـﻮد اﺣـﻀﺎر ﮐـﺮده و ﺑﺎﺧـﺸﻢ وﻏـﻀﺐ ﻣـﻮرد ﺧﻄـﺎب‬
‫ﻗﺮارﻣﻰ دﻫﺪ‪ ،‬اﻣﯿﺮﺗﯿﻤﻮردرﺟﻠﻮ ﻣﺴﺠﺪ ﺟـﺎﻣﻊ ﺑﺨـﺎرا درﮐﻨـﺎر ﺟـﻮى آب روانﺑـﻪ ﺳـﯿ‪‬ﺪ ﻣـﻰﮔﻮﯾـﺪ‪» :‬اﮔـﺮ‬
‫ﺗﻮﺳﯿ‪‬ﺪﻋﺎﻟﻰ ﻧﺴﺐ ﻫﺴﺘﻰ ﺑﺎﯾﺪ ﮐﺮاﻣﺖ ﻧﺸﺎن ﺑﺪﻫﻰ‪ ،‬ﻣﻦ ازﺗﻮﻣﻰ ﺧﻮاﻫﻢ ﮐﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻟﺤﻈﻪ اﯾﻦ ﺟـﻮى آب را‬
‫ﻣﺘﻮﻗﻒ ﻧﻤﺎﺗﺎ ﺣﺮﮐﺖ ﻧﮑﻨﺪ‪ ،‬واﻻّ ﺑﺨﺎﻃﺮ ادﻋﺎى ﮔﺰاﻓﻰ ﮐﻪ ﮐﺮدهاى ﺑﺠﺰاﯾﺖ ﺧﻮاﻫﻰ رﺳﯿﺪ‪«.‬‬
‫ﺳﯿ‪‬ﺪﺣﺴﯿﻦ ﺟﻼل اﻟﺪﯾﻦ اﺟﺎزه ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬دو رﮐﻌﺖ ﻧﻤﺎز ﻣﻰ ﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬از ﺑﺮﮐﺖ ﻧﻔﺲ ﻗﺪﺳﯿﻪى ﺳﯿ‪‬ﺪ‪ ،‬آب در‬
‫ﺟﻮى راﮐﺪ و اﯾﺴﺘﺎده ﻣﺎﻧﺪ‪،‬ﭼﻨﺎن ﮐﻪ اﻣﯿﺮ ﺗﯿﻤﻮر و ﻫﻤﻪى ﺣﻀﺎر ﻣـﺸﺎﻫﺪه ﮐﺮدﻧـﺪ ودر ﻣﻘﺎﺑـﻞ ﮐﺮاﻣـﺖ و‬
‫ﻋﻈﻤﺖ ﺳﯿ‪‬ﺪﺣﺴﯿﻦ ﺟﻼل اﻟﺪﯾﻦ ﺑﺨﺎراﯾﻰ ﺳﺮﻓﺮود آوردﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ - 4‬ﻣﯿﺮ ﺳﯿ‪‬ﺪ ﻋﻠﻰ وﻟﻰ‬
‫ﻣﯿﺮ ﺳﯿ‪‬ﺪﻋﻠﻰ وﻟﻰ ﺑﻠﺨﺎب‪ ،‬ﻓﺮزﻧﺪ ﺳﯿ‪‬ﺪ ﺣﺴﯿﻦ ﺟﻼاﻟﺪﯾﻦ ﺑﺨﺎراﯾﻰﻧﯿﺰ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ اﺟﺪاد ﺑﺰرﮔﻮارﺧﻮد ﺻـﺎﺣﺐ‬
‫زﯾﺴﺖ ‪2‬‬
‫‪.‬‬ ‫ﻓﻀﻞ و ﮐﻤﺎﻻت ﻣﻌﻨﻮى ﺑﻮد‪.‬او در درهى ﺑﻠﺨﺎب )از ﺗﻮاﺑﻊ وﻻﯾﺖ ﺑﻠﺦ( ﻣﻰ‬
‫ﻣﯿﺮ ﺳﯿ‪‬ﺪ ﻋﻠﻰ وﻟﻰ در ﺑﻠﺨﺎب ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺧﺎﻧﻮاده داده و داراى ﻓﺮزﻧﺪاﻧﻰ ﺷـﺪ‪ ،‬اﮐﺜﺮﯾـﺖ ﺳـﺎدات ﺑﻠﺨـﺎب از‬
‫اﻋﻘﺎب و اوﻻد ﻣﯿﺮ ﺳﯿ‪‬ﺪﻋﻠﻰ وﻟﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺳﯿ‪‬ﺪ ﻋﻠﻰ وﻟﻰ ﺻﺎﺣﺐ ﮐﺮاﻣﺎت و ﺳﻠﯿﻢ اﻟﻨﻔﺲ و ﻋﺎرف ﻣﺸﺮب‬

‫‪ . 1‬ﻋﺮﺑﻬﺎ وﺳﺎدات در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ص ‪ ،76‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﺣﺰن اﻟﺠﺰان‪ ،‬اﻟﺤﺎج ﺳﯿ‪‬ﺪ ﻣﺤﻤﺪ ‪.‬‬
‫‪ .2‬ﺑﻠﺨﺎب درهى اﺳﺖ ﺳﺮﺳﺒﺰ و ﺷﺎداب ﮐﻪ داراى رود ﺧﺎﻧﻪى ﺧﺮوﺷﺎن ﻣﻰﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ رودﺧﺎﻧﻪ از ﺑﻨﺪ اﻣﯿﺮ ﯾﮑﺎوﻟﻨﮓ آﻏﺎز‬
‫ﻣﻰﺷﻮد و ﺑﻪ ﻫﯿﺠﺪه ﻧﻬﺮ در وﻻﯾﺖ ﺑﻠﺦ ﻣﻨﺸﻌﺐ ﺷﺪه وﺑﻪ زﻣﯿﻦﻫﺎى زراﻋﺘﻰ ﺟﺬب ﻣﻰ ﮔﺮدد ‪.‬‬
 ‫ﮐﻮﺛﺮ اﻟﻨﺒﯽ )ﭘﮋوﻫﺸﯽ در ﺗﺎرﯾﺦ ﺳﺎدات اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن( ‪59 ...........................................‬‬

‫ﺑﻮد‪ ،‬او در ﺳﺎل ‪) 881‬ه ق( در ﺑﻠﺨﺎب وﻓﺎت ﻧﻤﻮده و ﻣﺰارش در ﻫﻤﺎن ﺟﺎاﺳﺖ ‪.‬‬
‫درزﻣﺎن وﻓﺎت ﻣﯿﺮ ﺳﯿ‪‬ﺪﻋﻠﻰ وﻟﻰ‪ ،‬ﻋﺎرف رﺑﺎﻧﻰ و ﻋﺎﻟﻢ ﺻﻤﺪاﻧﻰ ﺷﺎه ﻧﻌﻤﺖ اﻟﻠّﻪ وﻟﻰ در ﻫﺮات ﺑﻮده وﻗﺘﻰ‬
‫ﮐﻪ ازﻓﻮت ﻣﯿﺮ ﺳﯿ‪‬ﺪﻋﻠﻰ وﻟﻰ آﮔﺎه ﺷﺪ‪ ،‬اﺷﻌﺎرﺟﺎن ﺳﻮزى درﺳﻮك اوﺳﺮودﮐﻪ ﯾﮏ ﺑﯿﺖ ازآن را دراﯾﻦ‬
‫ﺟﺎ ﻣﻰآورم‪:‬‬
‫ﻧﻌﻤﺖ اﻟﻠّﻪ در ﻋﺰاى وى ﮔﺮﯾﺴﺖ آن اﻧﯿﺲ ﻣﻮﻧﺲ و ﻏﻤﺨﻮار رﻓﺖ‬
‫ﻣﺰارﻣﯿﺮﺳﯿﺪﻋﻠﻰ ﻣﻠﺠﺄ ﻣﺆﻣﻨﺎن وارادت ﻣﻨﺪان اﺳﺖ‪ .‬ﻣﯿﺮ ﺳﯿ‪‬ﺪ ﻣﺮاد وﻟـﻰ اﯾـﻦ ﭼﻬـﺮهى روﺣـﺎﻧﻰ ﻧﯿـﺰدر‬
‫‪1‬‬

‫ﺑﻠﺨﺎب ﻣﻰزﯾﺴﺖ و ﺻﺎﺣﺐ اﻋﺘﺒﺎر وﻧﻔﻮذ ﺑﻮد‪ .‬ﻗﺒﺮش در ﺑﻠﺨﺎب ﻣﺮﺟﻊ زاﯾﺮﯾﻦ و ﻫﻮاﺧﺎﻫﺎﻧﺶ ﻣﻰﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪2‬‬

‫‪ - 5‬ﺳﯿ‪‬ﺪﻋﻠﻰ ﻧﺎﻣﻰ‬
‫)ع(‬
‫ﮐﻪ ﻧﺴﺒﺶ ﺑﻪ اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق ﻣﻰرﺳﺪ‪.‬‬
‫‪ - 6‬ﺳﯿ‪‬ﺪﺣﺴﻦ‬
‫ﻣﺪﻓﻦ ﺳﯿ‪‬ﺪ ﺣﺴﻦ و ﺳﯿ‪‬ﺪ ﻋﻠﻰ دﻗﯿﻘﺎ ﻣﻌﻠﻮم ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﻧـﺴﻞ اﯾـﺸﺎن در اﮐﺜـﺮ ﻧﻘـﺎط اﻓﻐﺎﻧـﺴﺘﺎن ﭘﺮاﮐﻨـﺪه اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﺳﺎدات ﻗﺮاء ﺟﻨﮓ اﻏﻠﻰ و ﮐﺮو در وﻻﯾﺖ ﺑﻐﻼن از اﻋﻘﺎب اﯾﺸﺎن اﻧﺪ‪.‬‬

‫اوﻻد واﻋﻘﺎب ﺳﻠﻄﺎن ﺳﯿ‪‬ﺪ اﺣﻤﺪ ﮐﺒﯿﺮ‬

‫از ﺣﻠﯿﻤﻪ دﺧﺘﺮ ﺳﻠﻄﺎنﺳﯿﺪاﺣﻤﺪﮐﺒﯿﺮ ﯾﮏ ﭘﺴﺮ و ﯾﮏ دﺧﺘﺮ ﺑﻪ دﻧﯿﺎ آﻣﺪ‪ ،‬ﭘـﺴﺮش ﺷـﺎه ﻣﺤﻤـﺪ ﺷـﺎﻋﺮ ﻧـﺎم‬
‫داﺷﺖ ﮐﻪ ﺳﻪ ﻣﺮﺗﺒﻪ از زادﮔﺎه ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻪ زﯾﺎرت ﺑﯿﺖ اﷲاﻟﺤﺮام ﻣﺸﺮف ﺷﺪ‪ .‬از اﯾﺸﺎن دو ﭘـﺴﺮ ﻣﺎﻧـﺪ ﮐـﻪ‬
‫ﯾﮑﻰ ﺳﯿ‪‬ﺪ ﺷﺎه ﺣﺴﯿﻦ )ﻋﺎرﻓﯿﻦ( ﻧﺎم داﺷﺖ و ﻣﻠﻘﺐ ﺑﻪ ﻋـﺎﻗﻠﯿﻦ ﺑـﻮد‪ ،‬دﯾﮕـﺮى ﺳـﯿ‪‬ﺪ ﻋﺎﺑـﺪﯾﻦ ﮐـﻪ ﻓﺮزﻧـﺪان‬
‫اﯾﺸﺎن ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺳﺎدات ﺷﺠﺎع و دﻟﯿﺮ ﺳﻨﮕﻼخ ﻣﻰﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺷﺎه ﻗﺒﺎد ﯾﮑﻰ از رﺟﺎل ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﻋﻠﻤـﻰ و ﭼﻬـﺮهى‬
‫درﺧﺸﺎن ﺳﺎدات در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺳﻨﮕﻼخ‪ ،‬ﺟﻠﺮﯾﺰ وزﯾﻤﻨﻰ اﺳﺖ‪ .‬ازاو اﺧﻼف ﮐﺜﯿﺮى ﺑﺮ ﺟﺎى ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ ﮐـﻪ‬
‫ﻣﺸﻬﻮر ﺑﻪ اوﻻد ﺷﺎه ﻗﺒﺎداﻧﺪ ‪3‬‬
‫‪.‬‬
‫از ﺳﯿ‪‬ﺪ ﺷﺎه ﺣﺴﯿﻦ ﻣﺸﻬﻮر ﺑﻪ »ﻋﺎرﻓﯿﻦ« ﺳﻪ ﭘﺴﺮ ﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺴﺮ ﺑﺰرﮔﺶ ﺳـﯿ‪‬ﺪ ﻋﺒﺪاﻟﻠّـﻪ ﻧـﺎم داﺷـﺖ‪ ،‬او را ﺳـﯿ‪‬ﺪ‬
‫ﺣﯿﺪر ﻧﯿﺰ ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ‪ .‬ﻓﺮزﻧﺪان ﺳﯿ‪‬ﺪ ﻋﺒﺪاﻟﻠّﻪ اﮐﺜﺮا در ﺷﻬﺮ ﺳﺒﺰوار رﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬دو‪‬ﻣﯿﻦ ﻓﺮزﻧﺪ اﯾـﺸﺎن ﺷـﺎه ﻗﺎﺳـﻢ‬
‫ﻧﺎم داﺷﺖ‪ ،‬او را ﺳﯿ‪‬ﺪ ﻣﺤﻤﺪ و ﺑﻌﻀﺎ ﺳﯿ‪‬ﺪ ﻋﻠﻰ ﻧﯿﺰ ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ‪ .‬ﮐﻮﭼﮏ ﺗﺮﯾﻦ و ﻣﺸﻬﻮرﺗﺮﯾﻦ ﻓﺮزﻧـﺪ اﯾـﺸﺎن‬
‫ﺷﺎه ﺗﺮاب ﻧﺎم داﺷﺖ‪ .‬ﺷﺎه ﺗﺮاب ﺷﺐﻫﺎ ﺑﺮ روى ﺧﺎك ﺑﻪ ﻧﻤﺎز و ﻋﺒﺎدت ﻣﺸﻐﻮل ﺑـﻮد و روزﻫـﺎ روزه دار‬

‫‪ .1‬ﻣﺸﻬﻮرﺗﺮﯾﻦ ﺳﺎدات اﯾﻦ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﯿﺮﺳﯿ‪‬ﺪﻋﻠﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻮرد اﺣﺘﺮام زﯾﺎدى ﺑﻮده وﻣﺮﻗﺪش در دره ﻣﺰار ﺑﻠﺨﺎب زﯾﺎرت ﮔﺎه‬

‫ﺧﺎص وﻋﺎم اﺳﺖ‪ .‬ﻣﯿﺮﺳﯿ‪‬ﺪ ﻣﺮاد ﯾﮑﺘﻦ از اﺣﻔﺎد اﯾﺸﺎناﺳﺖ‪ .‬ر‪ .‬ك‪ .‬ﮐﺘﺎب ﺳﺎدات و ﻋﺮبﻫﺎ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﺤﻤﺪﮐﺎﻇﻢ ﻓﺎﺿﻞ‪.‬‬
‫‪ . 2‬ﺳﯿﺮى در ﻫﺰاره ﺟﺎت‪ ،‬ص ‪ 44‬اﻧﺠﯿﻨﺮ ﻋﻠﯿﺪاد ﻟﻌﻠﻰ‪.‬‬
‫‪ .3‬ﻋﺮﺑﻬﺎ و ﺳﺎدات در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﺤﻤﺪ ﮐﺎﻇﻢ ﻓﺎﺿﻞ ‪.‬‬
 ‫ﮐﻮﺛﺮ اﻟﻨﺒﯽ )ﭘﮋوﻫﺸﯽ در ﺗﺎرﯾﺦ ﺳﺎدات اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن( ‪60 ...........................................‬‬

‫ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ ﺷﻬﯿﺪ ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬

‫ﭼﮕﻮﻧﮕﻰ ﺷﻬﺎدت ﺷﺎه ﺗﺮاب‬

‫»ﺷﺎه ﺗﺮاب« ﺑﻌﺪ از ﻣﺪﺗﻰ زﻧﺪﮔﻰ در ﯾﮑﺎوﻟﻨﮓ ﻋﺎزم داﯾﺰﻧﮕﻰ ﮔﺮدﯾﺪ و از آن ﺟﺎ ﺟﺎﻧﺐ ارزﮔﺎن رﻫﺴﭙﺎر‬
‫ﺷﺪه و در ﻣﺤﻠﻰ ﺑﻪ ﻧﺎم ﭼﻬﺎرﺻﺪ ﺧﺎﻧﻪى ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن ﺳﮑﻮﻧﺖ اﺧﺘﯿﺎر ﮐﺮد‪ ،‬ﻣﺮدم زﯾﺎد ﺑﻪ اﯾﺸﺎن ﮔﺮوﯾﺪه و ﺑﺎ‬
‫او ﻣﺄﻧﻮس ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻣﺮدم ﻣﺮﯾﻀﺎن ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻧﺰد او ﻣـﻰآوردﻧـﺪ ﮐـﻪ ﺑـﺎ دﻋـﺎى اﯾـﺸﺎن ﺷـﻔﺎ ﻣـﻰﯾﺎﻓـﺖ‪ ،‬در‬
‫ﻣﺸﮑﻼت و ﮔﺮﻓﺘﺎرىﻫﺎى ﺧﻮد از او ﮐﻤﮏ و ﻣﺸﻮره ﻣﻰﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺤﺒﻮﺑﯿﺖ او روز ﺑﻪ روز در ﻣﯿﺎن ﻣﺮدم‬
‫رو ﺑﻪ اﻓﺰاﯾﺶ ﺑﻮد‪ .‬ﺗﺎاﯾﻦ ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از ﮔﺬﺷﺖ ﭼﻨﺪ ﺳﺎل از ﺳﮑﻮﻧﺖ ﺷﺎه ﺗﺮاب در ﭼﻬﺎرﺻﺪ ﺧﺎﻧـﻪ‪ ،‬ﭘـﺴﺮش‬
‫ﺳﯿ‪‬ﺪ ﯾﺤﯿﻰ )ﻣﻌﺮوف ﺑﻪ ﺷﺎه ﻗﻠﻨﺪر( ﮐﻪ در ﻗﺮﯾﻪى ﺧﻮات وﻻﯾﺖ وردك ﺳﮑﻮﻧﺖ داﺷﺖ از او ﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺎ‬
‫ﺑﻪ آن ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺳﻔﺮ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫»ﺷﺎه ﺗﺮاب« آﻫﻨﮓ رﻓﺘﻦ ﺑـﻪ ﺟﺎﻧـﺐ وﻻﯾـﺖ وردك ﻧﻤـﻮد‪ ،‬وﻟـﻰ ﻣـﺮدم ﻣﺤـﻞ ﮐـﻪ ﺧﯿﻠـﻰ او را دوﺳـﺖ‬
‫ﻣﻰداﺷﺘﻨﺪ ﻣﺎﻧﻊ رﻓﺘﻨﺶ ﺑﻪ ﺳﻮى وردك ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬زﯾﺮا ﺧﯿﺎل ﻣﻰﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ اﮔﺮﺷﺎه ﺗﺮاب ﺑﻪ وردك رﻓﺖ‪،‬‬
‫ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﭼﻬﺎرﺻﺪﺧﺎﻧﻪ ﺑﺎزﻧﮕﺮدد ﻟﺬا ﻣﺼﺮاﻧﻪ از ﺳﯿ‪‬ﺪ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﮐﻪ درﻣﺤﻞ ﺑﻤﺎﻧﺪ وﮔﻔﺘﻨﺪ ﮐﻪ‬
‫ﻣﺎﻧﺪن ﺷﻤﺎ ﺑﺮاى ﻣﺎ ﺧﯿﻠﻰ ﺿﺮورى و ﻣﻬﻢ اﺳﺖ‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﻰ ﮐﻪ ازاﯾﻦ ﺟﺎ ﺑﺮوﯾﺪ ﻣـﺎ ﺑـﺎ ﻣـﺸﮑﻼت ﺟـﺪى‬
‫ﻣﻮاﺟﻪ ﻣﻰﺷﻮﯾﻢ‪ .‬ﺷﺎه ﺗﺮاب ﻗﺒﻮل ﻧﮑﺮده وﻋﺎزم رﻓﺘﻦ ﺷﺪ‪ .‬ﺳﺮ اﻧﺠـﺎم ﺳـﯿ‪‬ﺪﺗﺮاب ﺑـﻪ اﺗﻔـﺎق ﻫﻤـﺴﺮ و ﯾـﮏ‬
‫ﭘﺴﺮش ﻋﺎزم وردك ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﻏﺎﻓﻞ ازاﯾﻨﮑﻪ ﻣﺮﯾﺪان و اﺧﻼص ﻣﻨﺪان او درﻣﺴﯿﺮراه ﭘﯿـﺮ ﺧـﻮد ﺑـﻪ ﮐﻤـﯿﻦ‬
‫ﻧﺸﺴﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬آن ﻣﺮﯾﺪان ﺳﯿ‪‬ﺪ ﭘﯿﺮﺧﻮد را در ﻋﺮض راه ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﻫﻤﺴﺮ وﻓﺮزﻧـﺪش در ﺑـﺎﻻى ﺗﻠـﻰ‬
‫ذﺑﺢ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ اﺟﺴﺎد آﻧﺎن را در ﻧﺰدﯾﮑﻰ رود ﻫﻠﻤﻨﺪ دﻓﻦ ﻧﻤﻮدﻧﺪ و ﮔﻨﺒﺪ ﻣﺠﻠﻠـﻰ ﺑـﺮاﯾﺶ ﺳـﺎﺧﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺧﺎﻃﺮﻣﺮﯾﺪان آﺳﻮده ﺷﺪ و ﻣﻄﻤﺌﻦ ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ ﮐﻪ دﯾﮕﺮ ﺳﯿ‪‬ﺪﺷﺎن ازدﺳﺖ ﻧﻤﻰرود وﺻـﺎﺣﺐ‬
‫اﻧﺪ ودﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﻣﺰار ﺟﺎﻫﺎى دور ﻧﯿﺎز ﻧﺪارﻧﺪ ‪1‬‬
‫‪!.‬‬ ‫ﻣﺰار ارزﺷﻤﻨﺪى ﺷﺪه‬
‫از ﺷﺎه ﺗﺮاب ﭼﻬﺎر ﭘﺴﺮ ﺑﺎ ﻗﻰ ﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺰرگ ﺗﺮﯾﻦ اﯾﺸﺎن ﺷﺎه ﻣﻨﺎف ﻧﺎم داﺷﺖ‪ ،‬از ﺳﯿ‪‬ﺪ ﺷﺎه ﻣﻨﺎف ﯾﮏ ﭘﺴﺮ‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬ﺷﺎه ﻣﺤﻤﺪﻋﻠﻰ ﻧﺎم داﺷﺖ و در ﻣﯿﺎن ﻣﺮدم ﻣﺸﻬﻮر ﺑﻪ »ﺳﺮخ ﺑﺮوت« ﺑﻮد‪.‬‬
‫دﯾﮕﺮى ﺷﺎه ﻗﺎﺳﻢ ﻧﺎم داﺷﺖ‪ ،‬اوﻻد ﺷﺎه ﻗﺎﺳﻢ در آن زﻣﺎن در ارزﮔﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬در ﺳﺎل ‪) 1308‬ﻫﻖ( ﺣﯿﻨـﻰ‬
‫ﮐﻪ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺧﺎن ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﺟﺮم ﺳﯿ‪‬ﺪ ﺑﻮدن ‪،‬ﺧﺎن ﺑﻮدن ‪،‬ﻣﺘﻨﻔﺬ ﺑﻮدن وﺷﯿﻌﻪ ﺑﻮدن ﻗﺘﻞ ﻋﺎم ﻣـﻰﮐـﺮد؛‬
‫اﮐﺜﺮ ﻓﺮزﻧﺪان ﺷﺎه ﻗﺎﺳﻢ ﺑﺪﺳﺖ ﺟﻼدان اﻣﯿﺮ ﻣﺘﻌﺼﺐ و ﻓﺎﺷﯿﺴﺖ ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رﺳﯿﺪﻧﺪ‪ .‬ﺳﺎداتارزﮔـﺎن در‬

‫‪ .1‬ﻋﺮﺑﻬﺎ و ﺳﺎدات در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ص ‪ 90‬ﺗﺎ ‪ 93‬ﻣﺤﻤﺪ ﮐﺎﻇﻢ ﻓﺎﺿﻞ ؛ ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺣﺠﺖ اﻻﺳﻼم واﻟﻤﺴﻠﻤﯿﻦ‬
‫ﺣﺎج آﻗﺎى ﻋﺎﻟﻢ ﮐﺠﺎﺑﻰ و ﺳﺮور ارﺟﻤﻨﺪ ﺳﯿ‪‬ﺪ ﮔﻞ آﻗﺎﺣﺴﻨﻰ ‪.‬‬
 ‫ﮐﻮﺛﺮ اﻟﻨﺒﯽ )ﭘﮋوﻫﺸﯽ در ﺗﺎرﯾﺦ ﺳﺎدات اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن( ‪61 ...........................................‬‬

‫رأس ﺟﻨﺒﺶﻫﺎى ﻣﻠّﻰ ﻗﺮارداﺷـﺘﻪاﻧـﺪ آنﻫـﺎ ﺗـﺎ واﭘـﺴﯿﻦ ﻧﻔـﺲ ﻋﻠﯿـﻪ زورﮔﻮﯾـﺎن وﻃـﻮاﻏﯿﻂ رزﻣﯿﺪﻧـﺪ و‬
‫ﺣﻤﺎﺳﻪﻫﺎى ﺟﺎوﯾﺪاﻧﻰ آﻓﺮﯾﺪﻧـﺪ‪ ،‬ﻋـﺪهى ﮐﺜﯿـﺮى از آﻧـﺎن ﺷـﻬﯿﺪ ﮔﺮدﯾﺪﻧـﺪ‪ ،‬اﻣـﻮال ﺷـﺎن ﺑـﻪ ﻏـﺎرت و‬
‫ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎ ﺷﺎن ﺑﻪ اﺳﺎرت رﻓﺘﻨﺪ ‪.‬‬
‫ﭘﺴﺮ ﺳﻮم »ﺷﺎه ﺗﺮاب« »ﺷﺎه وﺣﺪت« ﻧﺎم داﺷﺖ ﮐﻪ از ﺟﻤﻠﻪى ﻣﻌﺮوف ﺗﺮﯾﻦ ﻓﺮزﻧﺪان او ﺷﺎه ﻋـﺎﻟﻢ اﺳـﺖ‬
‫ﮐﻪ ﻣﻮرد اﺣﺘﺮام ﻣﺮدم ﺑﻮد‪ ،‬ﺷﺎه وﺣﺪت زﻧﺪﮔﻰ ﺑﺴﯿﺎر ﺳﺎده داﺷﺘﻪ و ﺑﺎ ﻣﺮدم ﺑﺎ ﻣﺤﺒ‪‬ﺖ و ﺻﻤﯿﻤﯿﺖ رﻓﺘﺎر‬
‫ﻣﻰﻧﻤﻮد‪ .‬اوﺳﯿ‪‬ﺪ ﻋﺎﻗﻞ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﻰ‪ ،‬ﮐﺎردان و دور اﻧﺪﯾﺶ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ اﺳﺎس ﻓﻬﻢ و دراﯾﺖ و ﺷﺎﯾﺴﺘﮕﻰ اش ﺑﻪ‬
‫»ﺷﺎه ﻋﺎﻟﻢ« ﻣﻌﺮوف ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻬﺎرﻣﯿﻦ و ﮐﻮﭼﮏ ﺗﺮﯾﻦ ﻓﺮزﻧﺪﺷﺎه ﺗﺮاب ﺳﯿ‪‬ﺪ ﯾﺤﯿﻰ ﻣﺸﻬﻮر ﺑﻪ »ﺷﺎه ﻗﻠﻨﺪر« اﺳـﺖ‪) .‬ﺷـﺎه ﻗﻠﻨـﺪر( ﻣـﺮد‬
‫‪1‬‬

‫ﻋﺎﻟﻢ‪ ،‬ﭘﺎرﺳﺎ و ﺻﺎﺣﺐ ﮐﺮاﻣﺖ ﺑﻮد‪ .‬او ﻣﺪارس زﯾﺎدى ﺑﻨـﺎ ﻧﻤـﻮد‪ ،‬ﺟﻮاﻧـﺎن را ﺗـﺸﻮﯾﻖ ﺑـﻪ ﻓﺮاﮔﯿـﺮى ﻋﻠـﻮم‬
‫ﻣﻰﻧﻤﻮد‪ ،‬ﺧﻮد داراى ﺣﻠﻘﺎت ﻣﻨﻈﻢ درﺳﻰ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺰرﮔﺎن زﯾﺎدى درﻧﺰد او ﺗﻠﻤﺬ ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪ .‬ﺳﯿ‪‬ﺪ ﯾﺤﯿﻰ)ﺷـﺎه‬
‫ﻗﻠﻨﺪر( در زﻣﺎن ﺑﺎﺑﺮ زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻰﮐﺮد‪ ،‬اواز ﺳـﺎدات ورﻫﺒـﺮان روﺣـﺎﻧﻰ ﻫـﺰاره ﺑـﻮد و در وردك ﻣـﺪﻓﻮن‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺎه ﻗﻠﻨﺪر داراى ﺧﺎﻧﻘﺎ‪ .‬و ﻃﺮﯾﻘﺖ‪ ،‬ﻣﺮﯾﺪان و ﺳﺎﻟﮑﺎن زﯾﺎدى ﺑﻮد‪ ،‬اﯾﻦ ﻓﺮد در ﻗﻨﺪﻫﺎر ﺑـﺮاى ﺧـﻮد‬
‫‪2‬‬

‫ﻣﺮﯾﺪان ﺷﯿﻔﺘﻪى ﭘﺮورﯾﺪه و ﺑﻪ ﺗﺮوﯾﺞ ﻣﺬﻫﺐ ﺷﯿﻌﻪ و ﻋﺮﻓﺎن ﺑﺬل ﻣﺴﺎﻋﻰ داﺷﺖ‪ .‬ﮐﺮاﻣـﺎت زﯾـﺎدى ﺑـﻪ او‬
‫‪3‬‬

‫ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻰدﻫﻨﺪ از ﺟﻤﻠﻪ اﯾﻦ ﮐﻪ ﺷﺨﺼﻰ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺑﻮﮐﻮل ]‪ [Bucawal‬ﺑﺎ او در ﻣﻘﺎم ﮐﯿﺪ و ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑـﻮد‪،‬‬
‫و ﻫﻤﻮاره ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺻﺤﺖ ﺳﺨﻨﺎن او اﻇﻬﺎر ﺗﺮدﯾﺪ ﻣﻰﮐﺮد‪ ،‬ﺣﺘﻰ ﺑﻪ او اﻓﺘﺮا ﻣﻰﺑﺴﺖ‪ ،‬روزى »ﺷﺎه ﻗﻠﻨـﺪر«‬
‫داﺳﺘﺎﻧﻰ را در ﺟﻤﻌﻰ ﺣﮑﺎﯾﺖ ﻣﻰﮐﺮد‪ ،‬ﺑﻮﮐﻮل در ﻣﻘﺎم ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺮآﻣـﺪه و ﺑـﻪ ﺳـﯿ‪‬ﺪ اﻓﺘـﺮا ﺑـﺴﺖ‪ ،‬ﺳـﯿ‪‬ﺪ‬
‫آزرده ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻮﮐﻮل را ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻗﺮارداده ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﺮا ﺟﺰا دﻫﺪ« ﺑﻮﮐﻮل ﺑﺎ ﺗﻤﺴﺨﺮ آن ﺟﺎ را ﺗﺮك‬
‫ﮐﺮد‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ ﻧﺰدﯾﮏ ﮔﻮرﺳﺘﺎن رﺳﯿﺪ ﻓﻰاﻟﻔﻮر ﺗﺮﮐﯿﺪ و ﻣ‪‬ﺮد‪ .‬ﺗﺎ ﺣـﺎل ﭼﻨـﯿﻦ ﻣﺮﺳـﻮم اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﻫـﺮ‬
‫ﮐﺲ از ﺑﺎﻻى ﻗﺒﺮ ﺑﻮﮐﻮل ﻋﺒﻮر ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﯾﮏ ﭘﺎرﭼﻪ ﺳﻨﮓ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان رﺟﻢ ﺑﺮ ﻗﺒﺮ او ﻣﻰاﻓﮑﻨﺪ؛ آن ﭼﻨﺎن ﮐﻪ‬
‫ﻗﺒﺮ اﺑﻮﻟﻬﺐ در ﻣﮑﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺷﮑﻞ ﺳﻨﮓ ﺑﺎران ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬در ﻣﻮرد ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﻗﺒﺮ ﻣﯽ ﺗﻮان ﮔﻔـﺖ ﮐـﻪ؛ ﻗﺒـﺮ‬
‫‪4‬‬
‫ﺑﻮﮐﻮل در ﺳﻤﺖ ﻏﺮﺑﻰ ﮔﻨﺒﺪ ﺷﺎه ﻗﻠﻨﺪرواﻗﻊ اﺳﺖ ‪.‬‬
‫ﺷﺎه ﻗﻠﻨﺪر ﺑﺎآن ﮐﻪ ﻣﺮﯾﺪان وﺷﯿﻔﺘﮕﺎن ﺑﻰ ﺣﺪ داﺷﺖ اﻣ‪‬ﺎ از زﻧﺪﮔﻰ ﺑﺴﯿﺎرﺳﺎده ﺑﺮﺧﻮر دار ﺑـﻮده و ﻫﻤﯿـﺸﻪ‬
‫ﮐﻼه وﻟﺒﺎس ﻧﻤﺪى ﺑﺮﺗﻦ داﺷﺘﻪ‪ ،‬از دﯾﮕﺮ ﺣﮑﺎﯾﺎﺗﻰ ﮐﻪ راﺟﻊ ﺑﻪ اﯾﺸﺎن ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه اﯾﻦ ﮐﻪ‪» :‬ﺑﺎﺑﺮﺷﺎه ﺑﺨﺎﻃﺮ‬

‫‪ .1‬ﻋﺮﺑﻬﺎ و ﺳﺎدات در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ص ‪ 91‬ﻣﺤﻤﺪ ﮐﺎﻇﻢ ﻓﺎﺿﻞ ‪.‬‬

‫‪ .2‬ﺗﺎرﯾﺦ ﻫﺰارهﻫﺎ ‪ ،‬ص ‪ 247‬ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﻰ ﯾﺰداﻧﻰ ‪.‬‬
‫‪ .3‬ﺳﯿﺮى در ﻫﺰاره ﺟﺎت‪ ،‬ص ‪ 44‬اﻧﺠﻨﯿﺮ ﻋﻠﯿﺪاد ﻟﻌﻠﻰ ‪.‬‬
‫‪ .4‬ﻋﺮﺑﻬﺎ و ﺳﺎدات در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ص ‪ 92‬ﻣﺤﻤﺪ ﮐﺎﻇﻢ ﻓﺎﺿﻞ ‪.‬‬
 ‫ﮐﻮﺛﺮ اﻟﻨﺒﯽ )ﭘﮋوﻫﺸﯽ در ﺗﺎرﯾﺦ ﺳﺎدات اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن( ‪62 ...........................................‬‬

‫ﻇﻬﻮر ﮐﺮاﻣﺎت ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ اﯾﻦ ﻋﺎﻟﻢ ﭘﺎرﺳﺎ ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘﻪ و از ارادت ﻣﻨﺪان »ﺷـﺎه ﻗﻠﻨـﺪر« ﺷـﺪ‪ ،‬روزى ﺑـﺮاى‬
‫ﺑﻬﺘﺮ ﺷﺪن زﻧﺪﮔﻰ اش ﻫﺪاﯾﺎﯾﻰ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬ﺳﯿ‪‬ﺪﯾﺤﯿﻰ )ﺷﺎه ﻗﻠﻨﺪر( ﻫﺪاﯾﺎ را ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪه و اﯾﻦ اﺑﯿﺎت را ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫اﯾﻦ ﻧﻤﺪم را ﺑﻪ ﺗﺨﺖ ﻗﯿﺼﺮ ﻧﻤﻰ دﻫﻢ اﯾﻦ ﻧﻤﺪم ﺑﻪ ﺗﺎج اﻓﺴﺮ ﻧﻤﻰ دﻫﻢ‬
‫ﻓﺮدا ﮐﻪ ﺷﻮد روز ﺣﺴﺎب ﺟﺰ اﯾﻦ ﻧﻤﺪم ﺣﺴﺎب دﯾﮕﺮ ﻧﻤﻰ دﻫﻢ‬
‫ﮐﺸﮑﻮل اﻣﺎﻣﺰاده ﺳﯿ‪‬ﺪﯾﺤﯿﻰ)ﺷﺎه ﻗﻠﻨﺪر( ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﯿﺮاث ﮔﺮان ﺑﻬـﺎ وﻣﻘـﺪس در ﻧـﺰد اوﻻدهاش »ﺳـﺎدات‬
‫ﮔﺮﻣﺎب« )ﮔﺮﻣﺎب ‪ -‬ﻗﺮﯾﻪى در ﺟﻨﻮب داﯾﻤﯿﺮداد ﺑﻬﺴﻮد( ﻣﺤﻔﻮظ ﻣﻰﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ازﻣﻨـﺪرﺟﺎت آن ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان‬
‫‪1‬‬
‫ﺗﺒﺮك وﺷﻔﺎى اﻣﺮاض اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻰﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫اوﻻد و اﻋﻘﺎب ﺳﯿ‪‬ﺪ ﯾﺤﯿﻰ )ﺷﺎه ﻗﻠﻨﺪر(‬

‫از ﺳﯿ‪‬ﺪ ﯾﺤﯿﻰ ﭼﻬﺎر ﭘﺴﺮﺑﻪ ﺟﺎ ﻣﺎﻧﺪ؛ ﻓﺮزﻧﺪ ﺑﺰرگ او »ﺷﺎه اﺑﻮﯾﻌﻠﻰ« ﻧﺎم داﺷﺖ‪ ،‬ﻧﺴﻞ او در اﺟﺮﺳﺘﺎن )داﯾﻪ‬
‫و ﻓﻮﻻد( اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮزﻧﺪ دوم ﺳﯿ‪‬ﺪ ﯾﺤﯿﻰ »ﺳﯿ‪‬ﺪ ﻣﺤﻤﺪ روﺣﺎﻧﻰ« ﻧﺎم داﺷﺖ‪ ،‬ﻓﺮزﻧﺪان او ﺑﻪ ﺳﯿ‪‬ﺪﻫﺎى ﻣﺴﺠﺪى‬
‫ﻣﺸﻬﻮراﻧﺪ و در ﺳﺮخ آﺑﺎدزﻧﺪﮔﻰ ﻣﻰﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻓﺮزﻧﺪ ﺳـﻮم ﺷـﺎه ﻗﻠﻨـﺪر »ﺳﯿ‪‬ﺪﻣﺮﺗـﻀﻰ« ﻧـﺎم داﺷـﺖ‪ ،‬ﺳـﺎدات‬
‫‪2‬‬
‫ﮔﺮﻣﺎب ازاﻋﻘﺎب او ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺴﺮ ﭼﻬﺎرم »ﺷﺎه ﻗﻠﻨﺪر« ﺳﯿ‪‬ﺪ »ﺷﺎه اﺳﻼم« ﻧﺎم دارد » ﺷﺎه اﺳﻼم« ﻧﯿﺰ داراى ﭼﻬـﺎر ﭘـﺴﺮ ﺑـﻪ ﻧـﺎ مﻫـﺎى ذﯾـﻞ‬
‫اﺳﺖ ‪:‬‬
‫‪1‬ـ »ﺳﯿ‪‬ﺪ ﺷﺎه اﺳﺤﺎق« ﮐﻪ ﻧﺴﻞ او در درهى ﺗﺮﮐﻤﻦ‪ ،‬ﻟﻮﻟﻨﺞ‪ ،‬ﺷﯿﺨﻌﻠﻰ‪ ،‬دو آب ‪ ...‬ﻣﻰﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫‪2‬ـ » ﺳﯿ‪‬ﺪ ﺷﺎه ﺳﺎﻟﻢ« )ﻣﺸﻬﻮر ﺑﻪ ﺷﯿﺮﺳ‪‬ﺮخ( ﮐﻪ ﻧﺴﻞ او در ﺧﺮﺑﯿﺪ‪ ،‬ﮐﺠﺎب‪ ،‬ودﯾﮕﺮ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺑﻬـﺴﻮد و ﺑﺎﻣﯿـﺎن‬
‫ﺳﺎﮐﻦ اﻧﺪ ‪.‬‬
‫« ﮐﻪ ﻧﺴﻞ او در ﻗﺮه ﺑﺎغ ﻏﺰﻧﻰ ﻣﻰﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬‫ﺳﮑﻨﺪر‬ ‫‪3‬ـ »ﺳﯿ‪‬ﺪ‬

‫‪ .1‬ﺗﺎرﯾﺦ ﻫﺰارهﻫﺎ ‪ ،‬ص ‪ 49‬ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﻰ ﯾﺰداﻧﻰ ‪.‬‬

‫‪ .2‬ﺟﻨﺎب آﻗﺎى ﻓﺎﺿﻞ در ﮐﺘﺎب ﻋﺮبﻫﺎ و ﺳﺎدات دراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻰ ﻧﻮﯾﺴﺪ‪» :‬ﺳﻮ‪‬ﻣﯿﻦ ﻓﺮزﻧﺪ ﺳﯿ‪‬ﺪ ﯾﺤﯿﻰ ﺷﺎه ﻗﻠﻨﺪر ﺷﺎه ﻃﺎﻫﺮ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﻧﺎم داﺷﺖ ﮐﻪ ﻓﺮزﻧﺪان او را ﺳﯿ‪‬ﺪﻫﺎى ﺧﺎن ﺻﺎﺣﺐ ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ؛ ﻓﺮزﻧﺪان اﯾﻦ ﺳﯿ‪‬ﺪ اﻏﻠﺐ در وﻻﯾﺖ »ﮐُﻨﺮ« و ﻧﻮاﺣﻰ‬
‫»ﺟﻼل آﺑﺎد« زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻰﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻌﺪﻫﺎ ﺑﻪ ﺳﺎدات ﮐُﻨﺮ ﻣﺸﻬﻮر ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺸﻬﻮرﺗﺮﯾﻦ ﺳﺎدات ﻣﻌﺎﺻﺮ »ﮐُﻨﺮ« ﺧﺎﻧﻮادهى‬
‫»ﻣﺠﺮوح« اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﺨﺼﯿﺖﻫﺎى ﭼﻮن‪ :‬ﺳﯿ‪‬ﺪ ﺑﻬﺎء اﻟﺪﯾﻦ ﻣﺠﺮوح و ﺳﯿ‪‬ﺪ ﺷﻤﺲاﻟﺪﯾﻦ ﻣﺠﺮوح از ﺟﻤﻠﻪى اﯾﻦ ﺳﺎدات ﻫﺴﺘﻨﺪ؛‬
‫ﻋﺪهى ﺳﯿ‪‬ﺪ ﺟﻤﺎل اﻟﺪﯾﻦ اﻓﻐﺎﻧﻰ ﻓﺮزﻧﺪ ﺳﯿ‪‬ﺪ ﺻﻔﺪر را ﻧﯿﺰ از ﺟﻤﻠﻪ »ﺳﺎدات ﺣﺴﯿﻨﻰ« »ﮐُﻨﺮ« ﻣﻰداﻧﻨﺪ‪ «.‬اﻣ‪‬ﺎ از آن ﺟﺎﮐﻪ ﻧﮕﺎرﻧﺪه‬
‫در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎﺗﻰ اﻧﺠﺎم دادهام‪ ،‬ﯾﻘﯿﻦ دارم ﮐﻪ ﺳﯿ‪‬ﺪﻣﺮﺗﻀﻰ ﺟﺪ‪ ‬ﺳﺎدات ﮔﺮﻣﺎب ﺧﻮات وردك ﺳﻮ‪‬ﻣﯿﻦ ﻓﺮزﻧﺪ ﺳﯿ‪‬ﺪﯾﺤﯿﻰ‬
‫ﻣﻰ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎﻻً ﺳﺎدات ﮐُﻨﺮ ازاﻋﻘﺎب ﯾﮑﻰ از ﻓﺮزﻧﺪان ﺳﯿ‪‬ﺪ ﺷﺎه ﺗﺮاب ﻣﻰﺑﺎﺷﻨﺪ ‪.‬‬
 ‫ﮐﻮﺛﺮ اﻟﻨﺒﯽ )ﭘﮋوﻫﺸﯽ در ﺗﺎرﯾﺦ ﺳﺎدات اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن( ‪63 ...........................................‬‬

‫‪4‬ـ ﮐﻮﭼﮏ ﺗﺮﯾﻦ ﻓﺮزﻧﺪ »ﺷﺎه ﻗﻠﻨﺪر«‪ » ،‬ﺷﺎهاﺳﻤﺎﻋﯿﻞ« ﻧﺎم داﺷﺖ‪.‬‬

‫‪1‬‬

‫رواﯾﺖ ﺟﻬﺎد ﺷﺎه ﻗﻠﻨﺪر‬

‫از زﻣﺎﻧﻰ ﮐﻪ اﺳﻼم ﺑﻪ ﻋﻨﻮان دﯾﻦ آﺳﻤﺎﻧﻰ اﺻﯿﻞ ﻇﻬﻮر ﮐﺮده و در ﺗﻤﺎم ﺷـﺌﻮن زﻧـﺪﮔﻰ اﻧـﺴﺎنﻫـﺎ رﯾـﺸﻪ‬
‫دواﻧﯿﺪ‪ ،‬اﺳﺎﺳﻰﺗﺮﯾﻦ ﺗﻮﺟﻪ را ﺑﻪ ﮔﺮاﯾﺶآرﻣﺎﻧﻰ اﻧﺴﺎن ﻣﺒﺬول داﺷﺖ‪ .‬ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﺎﻧﻪ در ﻃﻮل ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﮑﺘـﺐ‬
‫ﺣﯿﺎت ﺑﺨﺶ اﺳﻼم ﺷﺨﺼﯿﺖﻫﺎى ﺑﺎ درك ﻓﻬﻢ ﻇﻬﻮر ﻧﻤﻮده ﮐﻪ ﻫﺮﯾﮏ ﺑﻪ ﻧﻮﺑﻪى ﺧﻮد ﺑﻪ ﻧﺸﺮ و اﺷﺎﻋﻪى‬
‫ﮔﺮاﯾﺶﻫﺎى ﻋﻤﯿﻖ و اﻧﺴﺎن ﺳﺎز اﻫﺘﻤﺎم ﺟﺪ‪‬ى ﺑﻪ ﺧﺮج ﻣﻰدادﻧﺪ‪ .‬ازآن ﺟﻤﻠﻪ اﺳﺖ ﻋـﺎﻟﻢ ﻣﺠﺎﻫـﺪ و زاﻫـﺪ‬
‫واراﺳﺘﻪ‪ ،‬اﻣﺎﻣﺰاده ﺳﯿ‪‬ﺪ ﯾﺤﯿﻰ )ﺷﺎه ﻗﻠﻨﺪر( ﮐﻪ ﺑﺎ رﻓﺘﺎر ﺧﺮدﻣﻨﺪاﻧﻪى ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ اﻟﮕﻮى ﺷﺨﺼﯿﺘﻰ‬
‫ﺑﺮاى ﻫﻤﯿﺸﻪ در ﺗﺎرﯾﺦ ﭘ‪‬ﺮاﻓﺘﺨﺎر ﺳﺮزﻣﯿﻦ اﺳﻼﻣﻰ ﻣﺎ ﻣﻰدرﺧﺸﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ اﻣـﺎم ﻋﻠـﻰ ﻣـﻰﻓﺮﻣﺎﯾـﺪ‪ » :‬در‬
‫)ع(‬ ‫‪2‬‬

‫اﺣﻮال ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن ﻣﺆﻣﻦ ﭘﯿﺶ از ﺧﻮد ﺑﻨﮕﺮﯾﺪ‪ ،‬ﮐﻪ در ﺣﯿﻦ آزﻣﻮن وﮔﺮﻓﺘـﺎرى ﭼﮕﻮﻧـﻪ ﺑـﻮده اﻧـﺪ؟« ﺑﻨـﺎ‬
‫‪3‬‬

‫ﺑﺮاﯾﻦ ﺟﻬﺎد وﭘﺎﯾﺪارى اﻣﺎﻣﺰاده ﺳﯿ‪‬ﺪ ﯾﺤﯿﻰ را از زﺑﺎن ﯾﮑـﻰ از ﻧﺨﺒﮕـﺎن ﺣـﻮزهى ﻋﻠﻤﯿـﻪ ﮐﻬﻨـﺴﺎل ﻧﺠـﻒ‬
‫ﻣﻰﺷﻨﻮﯾﻢ‪ :‬ﻣﺮﺣﻮم ﺣﻀﺮت آﯾﺖ اﻟﻠّﻪ ﺣﺎج ﺷﯿﺦ ﺧﺎن ﻋﻠﻰ ﻧﺠﻔﻰ)ره( )ﻣـﺸﻬﻮر ﺑـﻪ ﺣـﺎج ﺷـﯿﺦ ﺧـﺎن ﻋﻠـﻰ‬
‫ﺧﻮاﺗﻰ( ﯾﮑﻰ از ﻣﺠﺘﻬﺪﯾﻦ و ﻋﻠﻤﺎى ﺑﺰرگ ﮐﻪ داراى وﯾﮋﮔﻰ ﻫﺎى ﺑﺮﺟﺴﺘﻪى ﻓﺮدى از ﻗﺒﯿـﻞ ﺳـﺨﺎوت‪،‬‬
‫اﺧﻼق ﻋﻤﻠﻰ‪ ،‬ﺣﺎﻓﻈﻪى ﻗﻮى‪ ،‬ﻇﻠﻢ ﺳﺘﯿﺰى ‪ ...‬ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬در ﺑـﺎرهى اﻣـﺎﻣﺰاده »ﺷـﺎه ﻗﻠﻨـﺪر« ﺣـﺮفﻫـﺎى‬
‫‪4‬‬

‫زﯾﺎدى دارد ﮐﻪ از ﺟﻤﻠﻪ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮداﻧﺶ ﻣﻰﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﺷﻤﺎﺑﺎﯾﺪدرﻣﻮرد ﺟﻬﺎدو اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌـﺮوف وﻧﻬـﻰ‬
‫از ﻣﻨﮑــﺮ »ﺷــﺎه ﻗﻠﻨــﺪر« را اﻟﮕــﻮىﺧــﻮﯾﺶ ﻗــﺮارداده وﻫﻤﺎﻧﻨﺪاوﮐــﻪ در ﻧﻘــﺎط ﻣﺨﺘﻠــﻒ اﻓﻐﺎﻧــﺴﺘﺎن ﻣﺎﯾــﻪى‬

‫‪ .1‬ﻋﺮبﻫﺎ و ﺳﺎدات در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ‪ ،‬ص ‪ 94‬ﻣﺤﻤﺪ ﮐﺎﻇﻢ ﻓﺎﺿﻞ؛ ﻫﮑﺬا ﻣﺸﺠﺮات ﻣﺨﻄﻮط ‪.‬‬
‫‪ .2‬اﻣﯿﺪ اﺳﺖ ﺧﺪﻣﺎت ﻋﻠﻤﻰ و دﯾﻨﻰ آن ﻋﺎرف رﺑﺎﻧﻰ در ﻫﺮ ﺷﺮاﯾﻂ و زﻣﺎن اﻟﮕﻮ و ﺳﺮﻣﺸﻖ ﺑﺮاى روﺣﺎﻧﯿﺖ ﻣﻌﻈﻢ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد‬

‫وزﻧﺪﮔﻰ ﺳﺮاﺳﺮ ﻋﺰّت آن ﺑﺰرگ ﻣﺮد ﺗﺎرﯾﺦ را ﻫﻤﯿﺸﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﺑﺮرﺳﻰ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ .3‬ﻣﻌﺠﻢ ﻣﻮﺿﻮﻋﻰ ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ‪ ،‬ص ‪. 212‬‬
‫‪ .4‬ﻣﺮﺣﻮم ﺣﺎج ﺷﯿﺦ ﺧﺎن ﻋﻠﻰ ﻧﺠﻔﻰ)ره( درﺑﺎزﮔﺸﺖ از ﻧﺠﻒ اﺷﺮف ﭼﻨﺪ ﺳﺎﻟﻰ ﺑﻪ دﻋﻮت ﺣﻀﺮت آﯾﺖ اﻟﻠّﻪ اﻟﻌﻈﻤﻰ‬
‫واﻋﻆ)ره( در ﻣﺪرﺳﻪ ﻋﻠﻤﯿﻪ ﮐﺠﺎب ﺑﻬﺴﻮد ﺑﻪ ﺗﺪرﯾﺲ ﭘﺮداﺧﺘﻪ و از آن ﺟﺎ ﺑﻪ ﯾﮑﻰ از وﻻﯾﺎت ﺷﻤﺎﻟﻰ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن آﻫﻨﮓ‬
‫ﺳﻔﺮﮐﺮد و ﺑﺎﺗﺄﺳﯿﺲ ﻣﺪرﺳﻪ ﻋﻠﻤﯿﻪ‪ ،‬ﺷﺎﮔﺮداﻧﻰ زﯾﺎدى راﺗﺮﺑﯿﺖ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻣﻌﻈﻢ ﻟﻪ ﺑﻌﺪ از ﺑﻘﺪرت رﺳﯿﺪن ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﺖﻫﺎدر‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺸﻬﺪ ﻣﻘﺪس ﻫﺠﺮت ﻧﻤﻮده و در آن ﺟﺎ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺗﺄﺳﯿﺲ ﻣﺪرﺳﻪ ﻋﻠﻤﯿﻪ ﻫﻤ‪‬ﺖ ﮔﻤﺎﺷﺖ‪ .‬او در ﺗﻤﺎم ﻋﻤﺮ ﭘ‪‬ﺮﺑﺮﮐﺖ‬
‫ﺧﻮﯾﺶ ﺧﺪﻣﺎت دﯾﻨﻰ وﻋﻠﻤﻰ ﻓﺮاواﻧﻰ اﻧﺠﺎم داده و ﺑﺴﯿﺎرى از ﺷﺨﺼﯿﺖﻫﺎى ﻋﻠﻤﻰ در ﺣﻮزه ﻋﻠﻤﯿﻪ ﻗﻢ اﻓﺘﺨﺎر ﺷﺎﮔﺮدى و‬
‫ﺗﻠﻤﺬ از ﻣﺤﻀﺮ اﯾﺸﺎن را دارﻧﺪ‪.‬‬
 ‫ﮐﻮﺛﺮ اﻟﻨﺒﯽ )ﭘﮋوﻫﺸﯽ در ﺗﺎرﯾﺦ ﺳﺎدات اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن( ‪64 ...........................................‬‬

‫ﺧﯿﺮوﺑﺮﮐﺖ و ﻫﺪاﯾﺖ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺳﻮى اﺳﻼم وﺳﻨّﺖ ﻧﺒﻮى ﮔﺮدﯾﺪه ﺑﺎﺷﯿﺪ!‬

‫‪1‬‬

‫او ﻣﻰ اﻓﺰاﯾﺪ‪» :‬وﻗﺘﻰ ﮐﻪ »ﺷﺎه ﻗﻠﻨﺪر« ﺑﺮاى ﺗﺒﻠﯿﻎ ﺷﺮﯾﻌﺖ اﺳﻼم و ﺑﯿﺎن اﺣﮑﺎم اﻟﻬﻰ واﺣﯿـﺎى ﻣﮑﺘـﺐ اﻫـﻞ‬
‫ﺑﯿﺖ)ع( از ﻗﻨﺪﻫﺎر ﺑﻪ ﮐﺎﺑﻞ آﻫﻨﮓ ﺳﻔﺮ ﻧﻤـﻮد و در ﻣﻨﻄﻘـﻪى ﭼﻬـﺎردﻫﻰ ﮐﺎﺑـﻞ ﺳـﺎﮐﻦ ﮔﺮدﯾـﺪ‪ ،‬ﺗـﻼش و‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﺶ آن ﭼﻨﺎن در آن ﻣﻨﻄﻘﻪ ﮔﺴﺘﺮده وﭼﺸﻤﮕﯿﺮﺑﻮد ﮐﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ وﻗﺖ از ﻧﻘﺶ اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ودﯾﻨﻰ »ﺷﺎه‬
‫ﻗﻠﻨﺪر« ﺑﻪ وﺣﺸﺖ اﻓﺘﺎد و ﻧﺎﮔﺰﯾﺮ او را از ﮐﺎﺑﻞ )ﻣﺤﻞ زﻧﺪﮔﻰ اش(‪ 2‬ﺑﻪ ﻣﻨﻄﻘـﻪى »ﺧـﻮات وردك« ﺗﺒﻌﯿـﺪ‬
‫ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫»ﺷﺎه ﻗﻠﻨﺪر« در اﮐﺜﺮ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺮﮐﺰى ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎى ﻣﺆﻣﻨﯿﻦ ﻣﻰرﻓﺖ‪ ،‬و آﻧﺎن را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣـﺴﺎﺋﻞ اﻋﺘﻘـﺎدى و‬
‫ﻓﺮاﮔﯿﺮى ﻋﻠﻢ راﻫﻨﻤﺎﯾﻰ و ﺗﺸﻮﯾﻖ ﻣﻰﻧﻤﻮد و ﺗﻐﯿﯿﺮات اﺳﺎﺳـﻰ در اﻣـﻮر زﻧـﺪﮔﻰ ﻣـﺮدم ﺑـﻪ وﺟـﻮد آورد‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨـــﯿﻦ »ﺷـــﺎه ﻗﻠﻨـــﺪر« ﻣـــﺮدم را ﺑـــﻪ وﺣـــﺪت و ﯾﮑﭙـــﺎرﭼﮕﻰ دﻋـــﻮت ﻣـــﻰﻧﻤـــﻮد و ﺧـــﻮد ﺑـــﻪ‬
‫ﻋﻨﻮانﯾﮏﻣﺤﻮرﻗﺎﺑﻞاﻃﻤﯿﻨﺎندرﻣﯿﺎن ﻣﺮدم ﺗﺒﺎرز ﻣﻰﮐﺮد‪ ،‬ﻣﺮدم ﻧﯿﺰ ﺟﻬﺖ ﺣﻞﻣﺸﮑﻼت زﻧـﺪﮔﻰ ﺧـﻮد ﺑـﻪ‬
‫اﯾﺸﺎن ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻣﻰﮐﺮدﻧﺪ وﺗﮑﺎﻟﯿﻒ ﺷﺮﻋﻰ واﺟﺘﻤﺎﻋﻰﺧـﻮدرا ازاوﻣـﻰﭘﺮﺳـﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻨـﺎنﮐـﻪﺗـﺎاﻣﺮوزﭘﯿﺮوان‬
‫ﻣﺬاﻫﺐﺟﻌﻔﺮى وﺣﻨﻔﻰ ﺻﺎدﻗﺎﻧﻪ او را دوﺳﺖ دارﻧﺪ وﻣﺮﯾﺪان وى راﭘﯿﺮوان ﻫﺮدو ﻣـﺬﻫﺐ ﺗـﺸﯿﻊ وﺗـﺴﻨﻦ‬
‫ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﻰدﻫﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﮐﻪ »ﺷﺎه ﻗﻠﻨﺪر« ﺻﺎﺣﺐ ﮐﺮاﻣﺎت زﯾﺎدى ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺟﻬـﺖ ﺑﻌـﺪ‬
‫از او ﭘﺴﺮاﻧﺶ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان »ﭘﯿﺮ« و »ﻣﺮﺷﺪ« اﻧﺘﺨﺎب ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﺳﻨّﺖ‪ ،‬ﺗـﺎ ﻫﻨـﻮز در ﻣﯿـﺎن اﮐﺜـﺮ ﭘﯿـﺮوان او‬
‫‪3‬‬
‫ﺷﺎﻣﻞ ﻫﺮدو ﻓﺮﻗﻪ رواج دارد‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﻓﻮت اﻣﺎﻣﺰاده »ﺷﺎه ﻗﻠﻨـﺪر« اﻋﻘـﺎب اواز ﺧـﻮات وردك ﺑـﻪ ﻣﻨـﺎﻃﻖ‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ دﯾﮕﺮ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ‪» :‬ﺧﺮﺑﯿﺪ ‪،‬ﺗﯿﺰك‪ ،‬ﯾﮑﺎوﻟﻨـﮓ‪ ،‬ﺳـﺮخ آﺑـﺎد‪ ،‬اﺟﺮﺳـﺘﺎن‪ ،‬ارزﮔـﺎن‪ ،‬ﻏﺰﻧـﻰ‪،‬‬
‫ﮔﺮﻣﺎب‪ ،‬ﮐﺎرﯾﺰك‪ ،‬ﺟﻼل آﺑﺎد‪ ،‬ﮐُﻨﺮ‪ ،‬ﮔﺮدﯾﺰ‪ ،‬ﭘﻐﻤﺎن ‪ ...‬ﻣﻬﺎﺟﺮ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺎج ﺳﯿ‪‬ﺪ ﻣﯿﺮزاﺣﺴﻦ ﭘﺪر ﺳﯿ‪‬ﺪ ﻋﺒﺪاﻟﻠّﻪ از اﻋﻘﺎب ﺳﯿ‪‬ﺪ ﺷﺎه ﺳﺎﻟﻢ اﺑﻦ ﺳﯿ‪‬ﺪ ﺷﺎه اﺳﻼم اﺑﻦ ﺳﯿ‪‬ﺪ ﯾﺤﯿـﻰ )ﺷـﺎه‬
‫ﻗﻠﻨﺪر(اﺳﺖ‪ .‬اﮐﺜﺮ »ﺳﺎدات ﺣﺴﯿﻨﻰاﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن« ﻣﻨﺘﺴﺐ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺳﯿ‪‬ﺪ ﺑﺰرﮔﻮار ﻣﻰﺑﺎﺷﻨﺪ‪ (.‬اواو‪‬ﻟﯿﻦ ﮐـﺴﻰ ﺑـﻮد‬
‫ﮐﻪ زﻣﯿﻦﻫﺎى ﺧﺮﺑﯿﺪ را از دﻫﻦ آﭘﺎى ﺗﺎ دﻫﻦ ﺗﯿﺰك ﺧﺮﯾﺪارى ﮐﺮده و آن ﺟﺎ را ﻣﺤﻞ ﺳﮑﻮﻧﺖ ﺧـﻮﯾﺶ‬
‫ﻗﺮار داد؛ ﺗﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ ﺑﯿﻦ ﺳﺎلﻫﺎى ‪ 1271‬ﺗﺎ ‪) 1280‬ه ش( دردورهى ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﺎن ﺧﺎن زﻣﯿﻦﻫﺎى‬
‫ﺳﺎدات ﺧﺮﺑﯿﺪ را ﻣﺼﺎدره ﻧﻤﻮده وﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن اﮐﺜﺮ ﺳـﺎدات از ﻣﻨﻄﻘـﻪى ﺧﺮﺑﯿـﺪ ﺑـﻪ ﻧﻘـﺎط دﯾﮕـﺮ ﻣﻬـﺎﺟﺮ‬
‫ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺟﺮﯾﺎن ﻣﺼﺎدرهى زﻣﯿﻦﻫﺎى ﺳﯿ‪‬ﺪ ﻋﺒﺪاﻟﻠّﻪ از اﯾﻦ ﻗﺮار اﺳﺖﮐﻪ ‪:‬‬

‫‪ .1‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ آﯾﺖ اﻟﻠّﻪ ﺣﺎج ﺷﯿﺦ ﺧﺎن ﻋﻠﻰ ﺧﻮاﺗﻰ ﮔﺎﻫﻰ ﺳﺎدات اﻫﻞ ﻋﻠﻢ را ﻣﻮرد ﺧﻄﺎب ﻗﺮار داده و از ﺧﺪﻣﺎت اﻣﺎﻣﺰاده‬
‫)ره(‬

‫»ﺷﺎه ﻗﻠﻨﺪر« ﯾﺎد آور ﻣﻰ ﮐﺮد و ﻣﻰ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺷﻤﺎ ﺳﺎدات ﺑﺎﯾﺪ ﺟﻬﺎد و ﻣﺒﺎرزه را از ﺟﺪ‪ ‬ﺧﻮد »ﺷﺎه ﻗﻠﻨﺪر« ﺑﯿﺎﻣﻮزﯾﺪ‪«.‬‬
‫‪ .2‬اﻣﺎﻣﺰاده »ﺷﺎﻗﻠﻨﺪر« در ﻣﻨﻄﻘﻪى ﭼﻬﺎردﻫﻰ ﮐﺎﺑﻞ زﻣﯿﻦ و ﻣ‪‬ﻠﮏ ﻓﺮاواﻧﻰ راﺧﺮﯾﺪارى ﻧﻤﻮده ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از ﺗﺒﻌﯿﺪ وى ﺑﻪ ﻣﻨﻄﻘﻪ‬
‫»ﺧﻮات وردك« زﻣﯿﻦ ﻫﺎﯾﺶ ﺗﻮﺳﻂ ﺣﺎﮐﻤﺎن ﻇﺎﻟﻢ آن زﻣﺎن ﻣﺼﺎدره ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫‪ .3‬ﻧﮕﺎرﻧﺪه اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪى ﺗﺎرﯾﺨﻰ را ﺑﺎرﻫﺎ از زﺑﺎن ﺑﻌﻀﻰ ﻋﻠﻤﺎء و ﮐُﻬﻦ ﺳﺎﻻن ﻧﯿﺰ ﺷﻨﯿﺪه ام‪.‬‬
 ‫ﮐﻮﺛﺮ اﻟﻨﺒﯽ )ﭘﮋوﻫﺸﯽ در ﺗﺎرﯾﺦ ﺳﺎدات اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن( ‪65 ...........................................‬‬

‫ﺳﯿ‪‬ﺪ ﭘﺮوِﯾﺰ ﺷﺎهﺧﺎن ﭘﻐﻤﺎﻧﻰ ﮐﻪ اﺻﺎﻟﺘﺎ از ﺳﺎدات ﺗﮑﺎﻧﻪ ﺑﻮده و ﻟﯽ در ﭘﻐﻤﺎن زﻧﺪﮔﯽ ﻣـﯽ ﮐـﺮد‪ ،‬او در آن‬
‫زﻣـﺎن ﺟﺮﻧﯿـﻞ و ﻧﺎﯾـﺐ ﺳـﺎﻻر ﺣﮑﻮﻣـﺖ ﻋﺒـﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺧـﺎن ﺑـﻮده‪ ،‬ﻋﺒـﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺧـﺎن وي را در وﻻﯾــﺖ‬
‫ﻏﻮرﻣﻨﻄﻘﻪ ﻟﻌﻞ و ﺳﺮﺟﻨﮕﻞ ﺑﺮاي ﻗﺘﻞ ﻋﺎم ﻣﺮدم ﻫﺰاره ﻣﯽ ﻓﺮﺳﺘﺪ‪ ،‬ﭘﺮوﯾﺰﺷﺎه ﺧﺎن در اﺑﺘـﺪاء ورودش ﺑـﺎ‬
‫ﺧﻮاﻧﯿﻦ آﻧﺠﺎ ﻣﻼﻗﺎت ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ ﮐﻪ ﺳﻪ روز از او ﻣﻬﻠﺖ ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ‪ ،‬و ﻧﯿﺰ آﻧﻬﺎ را اﻃﻤﻨﺎن‬
‫ﻣﯽ دﻫﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺷﺎن آﺳﯿﺐ ﻧﺮﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ ﮔﻤﺎردﮔﺎن ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻪ ﮐﺎﺑﻞ ﮔﺰارش ﻣﯽ دﻫﻨـﺪ ﮐـﻪ‬
‫ﭘﺮوﯾﺰﺷﺎه ﺧﺎن ﺟﺮﻧﯿﻞ ﺑﺎ ﺧﻮاﻧﯿﻦ ﻟﻌﻞ و ﺳﺮﺟﻨﮕﻞ ﻫﻤﮑﺎري ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺳﯿ‪‬ﺪﭘﺮوِﯾﺰ ﺷﺎهﺧﺎن دو ﺑﺎره ﺑﻪ ﮐﺎﺑﻞ ﺑﺮ‬
‫ﻧﻤﯽ ﮔﺮدد و در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺮﮐﺰي وارد ﺧﺮﺑﯿﺪ ﻣﯽ ﺷـﻮد ﮐـﻪ در ﺣـﯿﻦورود وى ﺑـﻪ ﺧﺮﺑﯿـﺪ‪ ،‬ﺳـﺎدات ﻣﻘـﯿﻢ‬
‫ﺧﺮﺑﯿﺪ از ﭘﺮوِﯾﺰ ﺷﺎﺧﺎن اﺳﺘﻘﺒﺎل ﮔﺮم ﺑﻌﻤﻞآورﻧـﺪ‪ ،‬اوﺑﻌـﺪ ازﻣـﺪﺗﻰ اﻗﺎﻣـﺖ در ﺧﺮﺑﯿـﺪ )ﺧﻮاﻫﺮﺳـﯿ‪‬ﺪ ﺧـﺎن‬
‫ﺷﯿﺮﯾﻦ از ﺳﺎدات ﻣﻨﻄﻘﻪى ﺧﺮﺑﯿﺪ را ﺑﻪ ﻋﻘﺪش در آورده( ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﻰدﻫﺪ )ﻗﻠﻌﻪ ي ﺑﻨﺎم ﺳﯿ‪‬ﺪ ﭘﺮوِ‬
‫ﯾﺰﺷﺎه ﺧﺎن در ﺧﺮﺑﯿﺪ ﻣﺸﻬﻮر اﺳﺖ( وﻗﺘﻰ ﮐﻪ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﺎن ﺧﺎن ﻣﻄﻠﻊ ﻣـﻰﺷـﻮد ﮐـﻪ او درﺧﺮﺑﯿـﺪ رﻓﺘـﻪ و‬
‫ﺻﺎﺣﺐاﻗﺘﺪاروﻋﺰّتﮔﺮدﯾﺪه و ﻣﻮرداﺣﺘﺮام ﻣﺮدم ﻫﺰاره و ﺳﺎدات ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺮﮐـﺰى ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘـﻪ‪ ،‬ﺣﮑﻮﻣـﺖ‬
‫ﭼﻨﺪﯾﻦ ﺑﺎر ﺧﻮاﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﺮوﯾﺰﺷﺎه ﺧﺎن را دﺳﺘﮕﯿﺮ ﮐﻨﺪ و ﻟﯽ او در ﮐﻮﻫﻬﺎي ﺧﻮات ﻏﺰﻧـﯽ ﮐـﻪ آن ﮐـﻮه‬
‫ﭘﺎﯾﻪ ﻫﺎ ﺑﻪ ﺳﯿﺎه ﻧﺎﻟﻪ ﻣﺸﻬﻮر اﺳﺖ ﭘﻨﺎه ﺑﺮده و ﺑﻌﺪا او ﺑﻪ ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن و از آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن ﻣﻬﺎﺟﺮت ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪،‬‬
‫اﻣﺎ ﺑﺮادر ﺧﺎﻧﻤﺶ ﺳﯿﺪ ﺧﺎن ﺷﯿﺮﯾﻦ و دﯾﮕﺮ ﺳﺎدات ﺧﺮﺑﯿﺪ را ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﻮرد اذﯾﺖ و آزار ﻗﺮار ﻣﯽ دﻫـﺪ‬
‫ﮐﻪ ﺣﺘﯽ در دوران ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ ﻧﺎدر ﺷﺎه ﺳﯿﺪ ﺧﺎن ﺷﯿﺮﯾﻦ در دﻫﻤﺰﻧﮓ ﮐﺎﺑﻞ زﻧﺪان ﺑﻮده و ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‬
‫ﮐﻪ در زﻧﺪان وﻓﺎت ﻧﻤﻮده و ﻗﺒﺮش در زﯾﺎرت ﺳﺨﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘـﻪ ﻣـﯽ ﺷـﻮد ﮐـﻪ ﭘﺮوﯾﺰﺷـﺎه ﺧـﺎن در‬
‫زﻣﺎن ﻧﺎدر ﺷﺎه در ﮐﺎﺑﻞ دﻋﻮت ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ ،‬دوﻟﺖ آن وﻗﺖ ﺑـﺮاي او در ﻣﻨﻄﻘـﻪ ﺳـﺮوﺑﯽ ﯾـﮏ ﻣﻬﻤـﺎﻧﯽ و‬
‫ﺿﯿﺎﻓﺖ را ﺗﺪارك ﻣﯽ دﻫﺪ ﮐﻪ وي در آﻧﺠﺎ ﻣﺴﻤﻮم ﺷﺪه وﻓﺎت ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ‪1‬‬
‫‪.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد ﯾﮏ ﺳﺎل ﺑﻌﺪ از ﻣﻬﺎﺟﺮت ﺳﯿ‪‬ﺪﭘﺮوِﯾﺰ ﺷﺎهﺧـﺎن ﺑـﻪ دﺳـﺘﻮر ﻋﺒـﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺧـﺎن زﻣـﯿﻦﻫـﺎى‬
‫ﺧﺮﺑﯿﺪ را ﺗﻤﺎﻣﺎ آن ﭼﻪ ﮐﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺳﯿ‪‬ﺪﻋﺒﺪاﻟﻠّﻪ ﺑﻮده )ﯾﻌﻨـﻰ از دﻫـﻦ آﭘـﺎى ﺗـﺎ دﻫـﻦ ﺗﯿـﺰك( ﻣـﺼﺎدره‬
‫ﻣﻰﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻌﺪازﻋﺒــﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺧــﺎن اﻣﯿﺮﺣﺒﯿــﺐ اﻟﻠّــﻪ ﺧــﺎن ﻓﺮزﻧــﺪ ﺑــﺰرگ و وﻟﯿﻌﻬــﺪش ﺑــﻪ ﺣﮑﻮﻣــﺖ رﺳــﯿﺪه‬
‫وﻣﺪتﻫﯿﺠﺪهﺳﺎلﺗﻤﺎم ﺑﺮارﯾﮑﻪىﺳﻠﻄﻨﺖﻧﺸﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻌﺪازاو اﻣﯿﺮ اﻣﺎن اﻟﻠّﻪ ﺧﺎن اﻣﻮر ﺳﻠﻄﻨﺖ را ﺑﺮاى ﻣـﺪت‬
‫ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ ده ﺳﺎل ﺑﻪ دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺖ؛ ﺑﺮادر اﻣﺎن اﻟﻠّﻪ ﺧﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﺎﯾﻨﺪه ﺟﻬﺖ اﺧﺬ رﺿـﺎﯾﺖ ﻧﺎﻣـﻪ از ﻣـﺮدم‬
‫ﺑﺮاى ﺳﻠﻄﻨﺖ اﻣﯿﺮ اﻣﺎن اﻟﻠّﻪ ﺧﺎن‪ ،‬در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺮﮐﺰى ﺳﻔﺮ ﮐﺮد‪ ،‬او وﻗﺘﻰ ﮐﻪ ﺑـﻪ ﺧﺮﺑﯿـﺪ ﻣـﻰ رﺳـﺪ‪ ،‬ﺳـﻌﯿﺪ‬
‫اﺣﻤﺪ ﺧﺎن ﺷﺎﻫﻨﻮر ﺑﺎ ﺑﺮادراﻧﺶ از ﺣﺼﺎر ﻗُﻞ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻪ اﺳﺘﻘﺒﺎﻟﺶ ﻣﻰروﻧﺪ‪ ،‬و ﺟﻬـﺖ ﺗﻘﺎﺿـﺎى رﺿـﺎﯾﺖ‬

‫‪ .1‬اﻋﻘﺎب ﺳﯿ‪‬ﺪ ﭘﺮوِﯾﺰ ﺷﺎه ﺧﺎن ﻓﻌﻼً در ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬

 ‫ﮐﻮﺛﺮ اﻟﻨﺒﯽ )ﭘﮋوﻫﺸﯽ در ﺗﺎرﯾﺦ ﺳﺎدات اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن( ‪66 ...........................................‬‬
‫ﻧﺎﻣﻪى ﻣﺮدم ﺑﻬﺴﻮد ﺑﻪ ﺑﺮادر اﻣﯿﺮ اﻣﺎن اﻟﻠّﻪ ﺧﺎن ﻗﻮل ﻫﻤﮑﺎرى ﻣﻰدﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺷﺮط ﮐﻪ زﻣﯿﻦﻫﺎى ﺧﺮﺑﯿﺪ‬
‫را ﺑﻪ ﻣﺎ ﺷﯿﺮﯾﻨﻰ ﺑﺪﻫﯿﺪ‪ ،‬ﺑﺮادر اﻣﺎن اﻟﻠّﻪ ﺧﺎن ﺷﺮط آﻧﺎن را ﻣﻰﭘﺬﯾﺮد و وﻋﺪه ﻣـﻰدﻫـﺪ ﮐـﻪ اﮔـﺮ ﺳـﻠﻄﻨﺖ‬
‫اﻣﯿﺮاﻣﺎن اﻟﻠّﻪ ﺧـﺎن در اﻓﻐﺎﻧـﺴﺘﺎن ﺗﻘـﺮر ﯾﺎﺑـﺪ زﻣـﯿﻦﻫـﺎى ﺧﺮﺑﯿـﺪ )ﮐـﻪ ﻋﺒـﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺧـﺎن آن را ﻣـﺼﺎدره‬
‫ﻧﻤﻮدهﺑﻮد( ﺑﻪ ﺳﻌﯿﺪاﺣﻤﺪ ﺧﺎن ﺷﺎﻫﻨﻮر ﺳﭙﺮده ﻣﻰﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺳﻌﯿﺪ اﺣﻤﺪ ﺧﺎن ﺷﺎﻫﻨﻮرﺑﻌﺪ از ﺗﻮاﻓﻖ ﺑﺎ ﺑﺮادر اﻣﺎن اﻟﻠّﻪ ﺧﺎن ﺑﻪ ﮐﺠـﺎب رﻓﺘـﻪ و ﺑـﺎ ﻫﻤﮑـﺎرى رﺿـﺎﺑﺨﺶ‬
‫ﺳﻠﻄﺎن )ﭘﺪر ﺣﺎج ﻋﺰﯾﺰ( و ﻋﻠﻰ داد‪ ،‬وﮐﯿﻞ ﺧﺎر زار وﻋﺪهى دﯾﮕﺮ‪ ،‬رﺿﺎﯾﺖ ﻧﺎﻣﻪ را ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﺮدم ﺑـﻪ اﻣـﺎن‬
‫اﻟﻠّﻪ ﺧﺎن ﻣﻰﺑﺮد‪ ،‬درﻧﺘﯿﺠﻪ ﺳﻌﯿﺪ اﺣﻤﺪ ﺷﺎﻫﻨﻮر زﻣﯿﻦﻫﺎى ﺧﺮﺑﯿﺪ را و ﻋﻠﻰ داد وﮐﯿﻞ زﻣﯿﻦﻫـﺎى ﺧـﺎر زار‬
‫ﻗُﻞ ﺧﻮﯾﺶ را ﺗﺼﺎﺣﺐ ﻣﻰﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬زﻣﯿﻦﻫﺎى ﭘِﺴﺘﻰ را ﮐﻪ آن ﻫﻢ از ﺳﯿ‪‬ﺪ ﻋﺒﺪاﻟﻠّﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﺪر ﺑﺮاﺗﻌﻠﻰ ﺧـﺎن و‬
‫آﻗﺎ ﺑﺎﺑﺎ ﺧﺎن ﻗﺰﻟﺒﺎش ﺧﺮﯾﺪارى ﻣﻰﮐﻨﻨﺪ‪ .‬وﻗﺘﻰ ﮐﻪ ﺣﮑﻮﻣـﺖ اﻣـﺎن اﻟﻠّـﻪ ﺧـﺎن ﺑـﺎ ﺷﮑـﺴﺖ ﻣﻮاﺟـﻪ ﺷـﺪ و‬
‫ﺳﻠﻄﻨﺖ ﺑﻪ ﻧﺎدرﺷﺎه رﺳﯿﺪ‪ ،‬ﻋﺪهى از ﺳﺎدات ﺧﺮﺑﯿﺪ ﮐﺴﻰ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺳﯿ‪‬ﺪ ﻣﯿﺮزا ﻣﺤﻤﺪ اﮐﺒﺮ را وﮐﯿﻞ ﻣﻰﮔﯿﺮﻧﺪ‬
‫ﺗﺎ از ﻃﺮف آنﻫﺎ زﻣﯿﻦﻫﺎى ﻣﺼﺎدره ﺷﺪه ﺷﺎن را از ﭘﺴﺮان ﺳﻌﯿﺪ اﺣﻤـﺪ ﺧـﺎن ﺷـﺎﻫﻨﻮر ﭘـﺲ ﺑﮕﯿﺮﻧـﺪ‪ ،‬در‬
‫اواﺧﺮ ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻧﺎدرﺷﺎه ﺳﯿ‪‬ﺪ ﻣﺤﻤﺪ اﮐﺒﺮ ﺑﺎ ﻫﻤﮑﺎرى رﺿﺎﺑﺨﺶ وﮐﯿﻞ ﺗﻘﺮﯾﺒﺎﻣﻮﻓﻖ ﻣﻰﺷﻮد ﺗﺎ دﻋﻮا راﺑﻪﻧﻔﻊ‬
‫ﺧﻮدﻓﯿﺼﻠﻪ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺎ ﺳﻘﻮط ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻧﺎدر ﺧﺎن ﺗﻼش ﺳـﯿ‪‬ﺪ ﻣﺤﻤـﺪ اﮐﺒـﺮ ﺑـﻪ ﻧﺘﯿﺠـﻪ ﻧﻤـﻰرﺳـﺪ‪ .‬ﺑﻌـﺪ از‬
‫ﮐﻮدﺗـــﺎىﺳـــﺮدارﻣﺤﻤﺪداودﺧﺎن و اﻧﻘـــﺮاض ﺳـــﻠﻄﻨﺖ ﻇـــﺎﻫﺮ ﺷـــﺎه‪ ،‬ﻏـــﻼم ﺣﯿـــﺪر ﺧـــﺎنﺷـــﺎﻫﻨﻮر‬
‫ﺑﺮادرﺳﻌﯿﺪاﺣﻤﺪﺧﺎنﺷﺎﻫﻨﻮر‪ ،‬ﺳﻨﺪزﻣﯿﻦﻫﺎىﺧﺮﺑﯿﺪ را ﺗﻮﺳﻂ ﺷﯿﺦاﺳﻤﺎﻋﯿﻞﻣﺒﻠﻎ وﮐﯿﻞﻣﺮدم درآنوﻗﺖ ﺑـﻪ‬
‫ﻧﺰد او‪‬ﻟﯿﻦرﺋﯿﺲﺟﻤﻬﻮر آن ﮐﺸﻮر ﺳﺮدار ﻣﺤﻤﺪ داود ﺧﺎن ﻣﻰﺑـﺮد‪ ،‬ﺿـﻤﻦ ﺗﺄﯾﯿـﺪ ﻣﻬﺮﺷـﺎﻫﻰ )ﮐـﻪ ﺳـﻌﯿﺪ‬
‫اﺣﻤﺪ ﺧﺎن ﺷﺎﻫﻨﻮر در دوران ﻧﺎﯾﺐ ﺳﺎﻻرى ﺧﻮﯾﺶ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد( ﺗﺄﯾﯿﺪ واﻣﻀﺎء رﯾﺎﺳﺖ ﺟﻤﻬﻮرى ﻧﯿـﺰ در‬
‫ﮔﯿﺮد ‪1‬‬
‫ﭘﺎى آن ﺻﻮرت ﻣﻰ ‪.‬‬
‫در زﻣﺎﻧﻰ ﮐﻪ ﺣﻀﺮت آﯾﺖ اﻟﻠّﻪ اﻟﻌﻈﻤﻰ واﻋﻆ درﺣﻮزهى ﻋﻠﻤﯿﻪى ﻧﺠﻒ اﺷﺮف ﺑﻪ ﺗﺤﺼﯿﻞ وﺗﺪرﯾﺲ‬
‫(‬‫ره‬ ‫)‬

‫اﺷﺘﻐﺎل داﺷﺖ‪ ،‬ﺣﺎج اﻣﯿﺮﻣﺤﻤﺪ ﭘﺴﺮ ﺑﺰرگ ﺳﻌﯿﺪ اﺣﻤﺪ ﺧﺎن ﺷﺎﻫﻨﻮر در ﻣﺴﯿﺮ ﺳﻔﺮ ﺣﺞ و ﻋﺘﺒﺎت ﻋﺎﻟﯿﺎت‬
‫ﺑﻪ ﻋﺮاق ﻧﺰد ﺣﻀﺮت آﯾﺖ اﻟﻠّﻪ اﻟﻌﻈﻤﻰ واﻋﻆ)ره( ﻣﺸﺮف ﻣﻰﺷﻮد و از اﯾﺸﺎن راﺟﻊ ﺑﻪ زﻣـﯿﻦﻫـﺎى ﺧﺮﺑﯿـﺪ‬
‫ﺳﺆال ﻣﻰﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺣﻀﺮت آﯾﺖ اﻟﻠّﻪ واﻋﻆ)ره( ﻣﻰﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬زﻣﯿﻦﻫﺎى ﺧﺮﺑﯿﺪ ﻏﺼﺒﻰ اﺳﺖ وﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ ﺷـﻤﺎ‬
‫آن را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺎﻟﮏ ﺗﺼﺮف ﮐﻨﯿﺪ‪ «.‬ﺣﺎج اﻣﯿﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻪ ﺣﻀﺮت آﯾﺖ اﻟﻠّﻪ واﻋـﻆ ﭘﯿـﺸﻨﻬﺎد ﻣـﻰﮐﻨـﺪ‬
‫)ره(‬

‫ﮐﻪ ﺧﺪﻣﺖ ﻣﺮﺟﻊ ﺑﺰرﮔﻮار آن زﻣﺎن ﺣﻀﺮت آﯾـﺖ اﻟﻠّـﻪ اﻟﻌﻈﻤـﻰ ﺣﮑـﯿﻢ ﺑﺮﺳـﺪ ﺗـﺎدرﻣﻮرد زﻣـﯿﻦﻫـﺎ‬
‫)ره(‬

‫‪ .1‬اﻣﺎن ا‪ ...‬ﺧﺎن ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻦ ﮐﻪ ﺑﺎ ارﺳﺎل ﻧﺎﻣﻪى زﻣﯿﻦﻫﺎى ﺧﺮﺑﯿﺪ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺷﯿﺮﯾﻨﻰ ﺑﻪ ﺳﻌﯿﺪ اﺣﻤﺪ ﺧﺎن ﺷﺎﻫﻨﻮر ﻣﻰدﻫﺪ‪ ،‬در‬
‫ﺿﻤﻦ ﻧﺎﻣﻪى ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ از ﺣﻀﻮر ﻓﻌﺎﻻﻧﻪى ﻣﺮدم ﺑﻬﺴﻮد در ﺟﻬﺎد ﻋﻠﯿﻪ اﻧﮕﻠﯿﺲ وﮐﺴﺐ اﺳﺘﻘﻼل اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻗﺪر داﻧﻰ ﻣﻰﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫در ﺑﺨﺶ اﺳﻨﺎد‪ ،‬ﺗﺼﻮﯾﺮى ازﻧﺎﻣﻪى اﻣﯿﺮ اﻣﺎن ا‪ ...‬ﺧﺎن ﺑﺎ اﻣﻀﺎى ﺧﻮدش را ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻰﻓﺮﻣﺎﯾﯿﺪ‪.‬‬
 ‫ﮐﻮﺛﺮ اﻟﻨﺒﯽ )ﭘﮋوﻫﺸﯽ در ﺗﺎرﯾﺦ ﺳﺎدات اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن( ‪67 ...........................................‬‬

‫ﻣﺼﺎﻟﺤﻪ ﺻﻮرت ﮔﯿﺮد‪ ،‬ﻃﺒﻖ ﻧﻘﻞ ﺑﻌﻀﻰ از اﻫﻞ ﺧﺒـﺮه‪ ،‬آﯾـﺖ اﻟﻠّـﻪ اﻟﻌﻈﻤـﻰ واﻋـﻆ ﻣـﻰﮔﻮﯾـﺪ زﻣـﯿﻦﻫـﺎ‬
‫‪1‬‬

‫ﺑﺮاى اﯾﻦ ﮐﻪ ورﺛﻪ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ وﯾﮑﻰ از ورﺛﻪ آن ﺧﻮدم ﻫﺴ ‪2‬‬

‫ﺘﻢ‪.‬‬ ‫ﻣﺼﺎﻟﺤﻪ ﻧﻤﻰﺷﻮد‬

‫‪ .1‬ﯾﮑﻰ از ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ در ﺟﻠﺴﻪ ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻪ واﯾﻦ ﮔﻔﺘﻪﻫﺎ را از زﺑﺎن ﺣﻀﺮت آﯾﺖ اﻟﻠّﻪ واﻋﻆ ﻧﻘﻞ ﻣﻰﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺠﺖ‬
‫)ره(‬

‫اﻻﺳﻼم واﻟﻤﺴﻠﻤﯿﻦ ﺳﯿ‪‬ﺪ ﻣﺤﻤﺪ اﻧﻮر ﻋﺎرف ﮐﺮﺑﻼﯾﻰ ﻓﺮزﻧﺪ ارﺷﺪ ﺣﺠﺖ اﻻﺳﻼم واﻟﻤﺴﻠﻤﯿﻦ ﻣﺮﺣﻮم ﺳﯿ‪‬ﺪ ﻣﺤﻤﺪ ﺳﺮور‬

‫ﮐﺮﺑﻼﯾﻰ ﻫﺴﺖ‪.‬‬
‫)ره(‬

‫‪ .2‬در اﯾﻦ ﺑﺨﺶ ﻋﻼوه ﺑﺮاﻃﻼﻋﺎت دﯾﮕﺮ اﻫﻞ ﺧﺒﺮه‪ ،‬از ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت آﯾﺖ اﷲ ﺗﻮﮐﻠﯽ و ﺣﺠﺖ اﻻﺳﻼم واﻟﻤﺴﻠﻤﯿﻦ ﺣﺎج ﺳﯿ‪‬ﺪ‬
‫ﻧﺎﻇﺮﺣﺴﯿﻦ ﻣﺸﻬﻮر ﺑﻪ اﺑﻮاﻟﻬﺎدى ﻧﯿﺰ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬