ARALIN 8

Kakayahang Lingguwistiko
Ano ang Kakayahang
Lingguwistiko?
Tumutukoy ang kakayahang
lingguwistiko sa abilidad ng isang tao na
makabuo at makaunawa ng maayos at
makabuluhang pangungusap.
 Kakayahang
Lingguwistiko sa
Wikang Filipino
Kakabit ng kakayahang lingguwistiko ng Pilipino
ang wastong pagsunod sa tuntunin ng balarilang
Filipino. Sa kasaysayan, dumaan na sa maraming
pagbabago at reoryentasyon ang ating wikang
pambansa na nagbunga ng pagbabago sa
matandang balarila.
Mga Salitang Pangnilalaman
1. Mga nominal
Pangalan – nagsasaad ng pangalan ng tao, hayop, bagay, pook,
katangian, pangyayari, at iba pa.
Panghalip – pamalit o panghalili sa pangngalan.
2. Pandiwa – nagsasaad ng kilos o nagbibigay-buhay sa pangkat ng mga
salita.
3. Mga Panuring
Pang-uri – nagbibigay-turing o naglalarawan sa pangngalan at
panghalip.
Pang-abay – nagbibigay-turing o naglalarawan sa pandiwa, pang-
uri, at kapwa pang-abay.
Mga Salitang Pangkayarian
1. Mga Pang-ugnay
Pangatnig – nag-uugnay ng dalawang salita,
parirala, o sugnay. (halimbawa: at, pati, ni,
subalit, ngunit)
Pang-angkop — katagang nag-uugnay sa
panuring at salitang tinuturingan. (halimbawa:
na, -ng)
Pang-ukol nag-uugnay sa isang pangalan sa iba
pang salita. (halimbawa sa, ng)
2. Mga Pananda
Pantukoy — salitang laging nangunguna sa
pangalan o panghalip. (halimbawa: si, ang,
ang mga)
Pangawing o Pangawil — salitang
nagkakawing ng paksa o simuno at panaguri.
(halimbawa: ay)
 Pasalitang
Pagbaybay
Paletra ang pasalitang pagbaybay
sa wikang Filipino na nakaayon sa
tunog-ingles ng mga titik, maliban
sa (enye) na tunog-Espanyol. Ibig
sabihin, isa-isang binibigkas sa
maayos na pagkakasunod-sunod
ang mga titik na bumubuo sa isang
salita, pantig, daglat, inisyal,
akronim, simbolong pang-agham,
at iba pa.
 Pasulat na Pagbaybay
Narito naman ang ilang tuntunin sa pagbaybay ng mga salita,
partikular sa paggamit ng walong dagdag na titik (c, f, j, n, q, v, x, z)
para sa:
1. Pagpapanatili ng mga kahawig na tunog sa pagsulat ng mga
salita mula sa mga katutubong wika sa Pilipinas.
HALIMBAWA:
• palavvun (Ibanag) bugtong
• kazzing (Itawes) kambing
• jambangan (Tausug) halaman
• safot (lbaloy) sapot ng gagamba
• masjid (Tausug, Meranaw) gusaling samabahan ng mga Muslim
 Pasulat na Pagbaybay
2. Mga bagong hiram na salita sa mga wikang banyaga. Ang mga dating
hiram na salitang lumaganap na sa baybay na ayon sa abakada ay hindi na
saklaw ng panuntunang ito.
HALIMBAWA:
• selfie
• digital detox
3. Mga pangalang pantangi na hiram sa wikang banyaga, katawagang
siyenti-piko at teknikal, at mga salitang mahirap na dagliang ireispel.
HALIMBAWA:
• Jason
• Zeitgeist
• Cauliflower
• Mexico
• Quorum
• Bouquet
• Nueva Vizcaya
• Valence
• Flores de mayo
Bukod sa pagbaybay, pansinin natin ang mga tuntunin hinggil sa (1)
pagpapalit ng D tungo sa R; (2) paggamit ng “ng” at “nang” at (3) wastong
gamit ng gitling, na kadalasang ipinagkakamali sa pagsulat:
1. Sa kaso ng din/rin, daw/raw, ang D ay napapalitan ng R kung ang
sinusundan nitong salita ay nagtatapos sa patinig o sa malapatinig na W
at Y (halimbawa: malaya rin, mababaw raw). Nanatili ito sa D kung sa
katinig naman nagtatapos ang sinusundang salita.
HALIMBAWA:
(aalis din, malalim daw)
Gayundin, nana-natili ang D kung ang sinusundang salita ay nagtatapos
sa —ra, -ri, -raw, o —ray.
HALIMBAWA:
(maaari din, araw-araw daw).
2. May limang tiyak na paggamit ng nang:
• bilang kasingkahulugan ng noong
(HALIMBAWA: “Nang dumating ang mga Amerikano sa Pilipinas, kaagad silang
nagpatayo ng mga paaralan.”)
• bilang kasingkahulugan ng upang o para
(HALIMBAWA: “Ikinulong ni Ana ang aso nang hindi na ito makakagat pa.”)
• katumbas ng pinagsamang na at ng
(HALIMBAWA: “Malapit nang makauwi ang kaniyang tatay mula sa Saudi Arabia.”)
• pagtukoy sa pang-abay na pamaraan at pang-abay na panggaano
(HALIMBAWA: “Iniabot nang palihim ni Carl ang liham kay Christine.” “Tumaas
nang cobra ang presyo ng langis.”)
• bilang pang-angkop ng inuulit na salita
(HALIMBAWA: “Pabilis nang pabilis ang ikot ng elisi ng eroplano.”) Maliban sa
limang ito, sa ibang pagkakaton ay kailangang gamitin ang ng.
3. Wastong gamit ng gitling (-):
• sa inuulit na salita, ganap man o hindi (HALIMBAWA: araw-araw, gabi-gabi, para-paraan)
• sa isahang pantig na tunog o onomatopeya (HALIMBAWA: tik-tak, brum-brum)
• sa paghihiwalay ng katinig at patinig (HALIMBAWA: pag-aaral, mag-asawa)
• sa paghihiwalay sa sinusundang pangngalang pantangi (HALIMBAWA: pa-Marikina, maka-Pilipino)
• sa paghihiwalay sa sinusundang banyagang salita na nasa orihinal na baybay (HALIMBAWA: mag-
compute, pa-encode)
• sa pantig na may kakaibang bigat sa pagbigkas, partikular sa sinaunang Tagalog atsa iba pang wika
sa Pilipinas (halimbawa:gab-i, mus-ing, lab-ong) g. sa bagong tambalang salita (HALIMBAWA: lipat-bahay,
amoy-pawis)
• sa paghihiwalay ng numero sa oras at petsang may ika- (HALIMBAWA: ika-12 ng tanghali, ika-23 ng
Mayo) at sa pagbilang ng oras, numero man o salita, na ikinakabit sa alas- (HALIMBAWA: alas-2 ng hapon,
alas-dos ng hapon) sa kasunod ng “de” (HALIMBAWA: de-lata, de-kolor)
sa kasunod ng “di” (HALIMBAWA: di-mahawakan, di-kalakihan)
• sa kasunod ng “di” (HALIMBAWA: di-mahawakan, di-kalakihan)
• sa apelyido ng babaeng nag-asawa upang maipakita ang orihinal na apelyido noong dalaga pa
(HALIMBAWA: Genoveva Edroza-Matute)
Marahang wistiko?Mara
Maraming salamat sa
inyong pakikinig!