Wojciech Samuel

Lectiones faciliores tekstu

Marka w kodeksach rodziny
aleksandryjskiej. Studium recepcji
Ewangelii w IV wieku
W pierwszych wiekach istnienia Kościoła szczególne miejsce zajmowały
synoptyczne Ewangelie Mateusza i Łukasza oraz różniąca się od nich Ewangelia
Jana. Były one przedmiotem licznych interpretacji egzegetycznych. Ewangelia
Marka, uważana za skrót dzieła Mateusza i Łukasza, nie wzbudzała większego
zainteresowania. Jednym z pierwszych dzieł zajmujących się interpretacją Mar-
ka jest katena przypisywana Wiktorowi z Antiochii (V w.) opierająca się jednak
na homiliach do Ewangelii Mateusza, autorstwa Jana Chryzostoma, Orygene-
sa, Cyryla z  Aleksandrii, Tytusa z Bostry oraz Teodora z Heraklei. Pomijając
kilka krótkich prac Hieronima1 i Pseudo-Dionizego Areopagity2 nie istnieją
żadne obszerniejsze komentarze do Ewangelii Marka, które powstały by przed

1
Hieronim, Tractatus in Evangelium Marci, w: Corpus christianorum seu nova Pa-
trum collection. Series latina, t. 78, Turnholti 1958, za: B. Altaner, A. Stuiber, Patrolo-
gia, Życie, pisma i nauka Ojców Kościoła, Warszawa 1990, s. 525.
2
Pseudo-Dionizy, De divinis nominibus, w: T.C. Oden, C.A.  Hall (red.), Ancient
Christian Commentary on Scripture, New Testament II, Mark, Downers Grove 1998, s.
119, 141.

311
 Wojciech Samuel
VII  wiekiem3. Pierwszy, we właściwym tego słowa znaczeniu, komentarz do
drugiej Ewangelii w porządku kanonicznym napisał Beda Czcigodny (672-
735). We wstępie do In Marci evangelium expositio (Wykład Ewangelii Marka)
Beda informuje, że czerpie z dorobku swoich poprzedników. Przytacza głównie
myśli Ambrożego, Hieronima, Augustyna i Grzegorza Wielkiego4.
W pierwszych sześciu wiekach nie powstały żadne komentarze do Ewangelii
Marka. Nie oznacza to jednak braku zainteresowania interpretacją tej księgi Bi-
blii. Na szczególną uwagę zasługują różnice w kodeksach z pierwszych wieków
chrześcijaństwa prezentujące tekst Marka. To właśnie one są pierwszymi świad-
kami napotkanych przez kopistów trudności w interpretacji niektórych lekcji
tej Ewangelii. Różnice w wariantach mogły powstać nieświadomie (haplografia,
dittografia, homoioarkton, homoioteleuton) lub były zamierzoną korektą tekstu
biblijnego. Świadome poprawki naniesione przez kopistów, w ich zamierze-
niu miały ułatwić lekturę i rozumienie lekcji. Lectiones faciliores, które można
odnaleźć w kodeksach Watykańskim (B) i  Synajskim  (a) są więc świadkami
interpretacji zaistniałej najpóźniej w IV wieku.

Lectiones faciliores gramatyczne i stylistyczne

Kopista dbając o poprawność językową tekstu Biblii niejednokrotnie in-
gerował w przepisywany manuskrypt. Zastępował błędne formy koniugacyjne
czy deklinacyjne według niego poprawnymi. Lekcja stawała się bardziej zrozu-
miała, pozbawiona nieścisłości gramatycznych i stylistycznych. Niekiedy jed-
nak skryba nieświadomie pozbawiał daną lekcję specyfiki oraz cech charaktery-
stycznych, które stanowiły o teologii Ewangelii.

Mk 1,24
Interesującym przykładem korekty gramatycznej jest lectio facilior w Mk
1,24. Marek opisując scenę wypędzania nieczystego ducha, ukazuje sposób
postępowania egzorcysty i zachowanie demona. Wersja kodeksu Watykańskie-
go przekazuje słowa ducha nieczystego: „znam cię, kim jesteś, święty Boga”.

3
T.C. Oden, C.A.  Hall (red.), Ancient Christian Commentary on Scripture, New
Testament II, Mark, Downers Grove 1998, s. XXXI.
4
A. Bober, Fwsth,rej th/j oivkoume,nhj – Światła ekumeny. Antologia patrystyczna,
Kraków 1965, s. 467; zob. także A. Bober, Studia i teksty patrystyczne, Kraków 1967,
s. 74, 87, 112-113; J. Szymusiak, M. Starowieyski, Słownik wczesnochrześcijańskiego
piśmiennictwa, Poznań 1971, s. 90.

312
 Lectiones faciliores tekstu Marka…
Demon mówi wpierw w liczbie mnogiej o sobie – h`mi/n, natomiast chwilę
później, w tej samej scenie stosuje liczbę pojedynczą – oi=da,. Szatan w cza-
sie dialogu z Jezusem, chcąc zostać nierozpoznanym oraz próbując zyskać nad
Nim przewagę, używa zamiennie liczby pojedynczej i mnogiej w odniesieniu
do swojej osoby5. Podobny sposób prowadzenia rozmowy występuje w opo-
wiadaniu o opętanym Gerazeńczyku (Mk 5,1-20). W czasie dialogu Jezusa
z  demonem duch nieczysty wypowiada się najpierw w liczbie pojedynczej:
„czego chcesz ode mnie, Jezusie…” (Mk 5,7a). Jednak po wyjawieniu, na roz-
kaz Jezusa, swojego imienia – Legion – duch prosi: „poślij nas w świnie” (Mk
5,12). Szatan ujawnia swoją tożsamość. Jest to sposób obrony demona przed
mającym nad nim władzę (Mk 1,24; 5,1-20; Łk 8,26-39)6.
Tekst w manuskrypcie Synajskim przekazuje słowa ducha następująco:
„znamy cię, kim jesteś, święty Boga”. Występuje tutaj liczba mnoga – oi;damen.
Najprawdopodobniej kopista napotykając na tę rozbieżność nie dostrzegł
właściwego znaczenia użycia przez Marka liczby pojedynczej w wypowiedzi
demona, dlatego podjął próbę uzgodnienia osoby i liczby, w jakiej występuje
czasownik oi;da z zaimkiem osobowym h`mei/j, tworząc w  ten sposób lectio
facilior. Tekst a staje się prostszy dla czytelnika, jednak korekta ta usuwa opis
sposobu postępowania demonów w chwili egzorcyzmu.

Mk 1,29
Tekst Mk 1,29 przestawia dbałość skryby o logikę narracji lekcji Ewangelii.
Marek, który już od pierwszych wieków uważany był za „tłumacza” (e`rmhneuth,j)
Piotra7, podczas wygłaszania kazań przez apostoła sporządzał notatki.
Prawdopodobnie dokonał on także przekładu tych mów z języka aramejskiego
na grecki8. Piotr opowiadając o wydarzeniach, których był świadkiem, używał
najprawdopodobniej 1  osoby liczby mnogiej („my”). Marek, redagując tekst

5
H. Langkammer, Ewangelia według św. Marka, wstęp – przekład z oryginału – ko-
mentarz, Poznań 2007, s. 100.
6
R.A. Guelich, Mark 1-8,26, Word Biblical Commentary t. 34a, Dallas 1989,
s. 56.
7
Zob. Ireneusz z Lyonu, Adversus haereses 3.1.1; Euzebiusz z Cezarei, Historia eccle-
siastica 6.14; Justyn, Dialogus cum Tryphone 106.3, za: R.A.  Guelich, Mark 1-8,26s.
XXVI-XXVII.
8
Zob. J.A. Brooks, Mark (The New American Commentary, t.23), Nashville 1991,
s. 25-27; R.A. Guelich, Mark 1-8,26, s. XXVI-XXVII; H. Langkammer, Ewangelia
według św. Marka, s. 27-30.

313
 Wojciech Samuel
Ewangelii, zastępował tę formę koniugacyjną poprzez użycie 3 osoby liczby
mnogiej („oni”), którą odnajdujemy w rękopisie kodeksu Synajskiego. Zdanie,
które wypowiedział Piotr, głosząc katechezę, prawdopodobnie brzmiało
następująco: „I natychmiast z synagogi wyszedłszy, przyszliśmy do naszego domu
razem z Jakubem i Janem.” Marek wyrażenie „nasz dom” zamienił na „dom
Szymona i jego brata Andrzeja”; natomiast 1  osobę liczby mnogiej zastąpił 3
osobą liczby mnogiej. Taką lekcję prezentuje kodeks Synajski – „I natychmiast
wyszedłszy przyszli do domu Szymona i Andrzeja razem z Jakubem i Janem”.
Powstaje jednak pytanie – kto przyszedł z nimi? We wcześniejszych scenach
tymi, którzy są z Jezusem, to właśnie Jakub, Jan (obaj idą z Jezusem), oraz
Szymon i Andrzej (do ich domu podążają).
Kopista manuskryptu B dostrzegł problem użycia liczby mnogiej czasowni-
ka h=lqon. Zastąpił więc tę formę poprzez zamianę na liczbę pojedynczą h=lqen,
której podmiotem staje się tylko Jezus. Lectio facilior występująca w kodek-
sie Watykańskim likwiduje trudność identyfikacji tożsamości osób przycho-
dzących z Jezusem do domu Piotra. Osoba nanosząca poprawkę kierowała się
logiką narracji. Liczba pojedyncza sprzyja skoncentrowaniu uwagi na Jezusie
oraz jest identyczna z lekcjami paralelnymi (Mt 8,14; Łk 4,38)9.

Mk 1,4
W Mk 1,4 zostały przedstawione dwie główne czynności, w których pod-
miotem działającym jest Jan – głoszenie chrztu przemiany oraz udzielanie
chrztu na pustyni.
W lekcji kodeksu Watykańskiego przed imiesłowem khru,sswn nie wystę-
puje spójnik kai,. Z tego też powodu rodzajnik o` można odnieść tylko do imie-
słowu bapti,zwn tłumacząc go jako tytuł Jana – „chrzciciel”, zamiast „chrzczą-
cy”. Jedyną czynnością Jana jest zatem głoszenie (Jan głoszący) na pustkowiu
chrztu przemiany na odpuszczenie grzechów. Brak spójnika kai, w lekcji B
sprawia, że Jan zwany Chrzcicielem nie jest podmiotem czynności chrzczenia
na pustyni, gdzie zazwyczaj brakuje wody używanej do obmywania, lecz jedy-
nie podmiotem głoszenia chrztu przemiany na odpuszczenie grzechów. Obec-
ność rodzajnika o` w poprawnie zbudowanym zdaniu wyklucza użycie spójnika

9
B.M. Metzger, A Textual Commentary on the Greek New Testament. A Compan-
ion Volume to the United Bible Societes’ Greek New Testament (Fourth Revised Edition),
Stuttgart 19942, s 64.

314
 Lectiones faciliores tekstu Marka…
kai,. Tekst kodeksu Watykańskiego prezentuje lectio facilior, która jest przykła-
dem poprawki gramatycznej.
Obecność spójnika kai, w rękopisie a sprawia, że rodzajnik o`  odnosi się
zarówno do imiesłowu khru,sswn jak i bapti,zwn. Działalność głoszenia znaj-
duje się na tym samym poziomie syntaktycznym, co czynność chrzczenia.
Marek akcentuje obie czynności Jana, a nie jedynie „głoszenie”. Problemem
jest, w jaki sposób należy rozumieć imiesłów bapti,zwn, do którego odnosi się
okolicznik miejsca evn th/| evrh,mw|. Marek używając terminu e;rhmoj nie mówi o
obszarze pozbawionym wody, gdyż rzeczywiście chrzest, którego nieodłącznym
elementem było zanurzanie w zbiorniku wodnym, byłby niemożliwy. Ewange-
lista zaś przekazuje, że evxeporeu,eto pro.j auvto.n pa/sa h` VIoudai,a cw,ra kai.
oi` ~Ierosolumi/tai pa,ntej (Mk 1,5a). Słowo e;rhmoj oznacza teren niezamiesz-
kały, bezludny, pustkowie. Ludzie wychodzą ze swoich miejsc zamieszkania10.
Wydarzenie to jest nowym Exodusem, o którym mowa u Deuteroizajasza.
Tekst Mk 1,4 w kodeksie Watykańskim jest przykładem poprawki gramatycz-
nej wynikającej z braku zrozumienia teologii Marka.

Lectiones faciliores – harmonizacje

Kopiści przepisujący tekst biblijny dostrzegali rozbieżności pomiędzy lek-
cjami Łukasza, Mateusza i Marka. Niejednokrotnie więc podejmowali próbę
uzgodnienia sprzeczności, od których w ich mniemaniu powinien być wolny
tekst natchniony. W ten sposób pozbawiali tekst Marka właściwego przesłania.
Zabieg harmonizacji nie dotyczył jedynie wpływu pozostałych Synoptyków na
tekst Marka. Kopiści nierzadko uzgadniali cytaty zaczerpnięte ze Starego Testa-
mentu z jego greckim przekładem – Septuagintą.

Mk 3,29
Mk 3,29 jest przykładem wpływu miejsc paralelnych Ewangelii synoptycz-
nych na tekst Marka. Fragment ten przekazuje, jakie konsekwencje wynikają
z popełnienia grzechu przeciw Duchowi Świętemu. Według kodeksu Waty-
kańskiego pozbawienie odpuszczenia tego konkretnego grzechu ogranicza się
jedynie do czasu, w którym człowiek trwa w bluźnierstwie. Wyraźnie wskazuje
na to użycie przez Marka czasu teraźniejszego e;noco,j evstin – „jest winny”.

10
Zob. A. Malina, Chrzest Jezusa w czterech Ewangeliach. Studium narracji i teologii,
Katowice 2007, s. 169-174.

315
 Wojciech Samuel
Werset Mk 3,28 przekazuje, że wszystkie grzechy i  bluźnierstwa zostaną od-
puszczone synom ludzkim, którymi by zbluźnili. Wszystkie bluźnierstwa zo-
staną odpuszczone bez żadnego wyjątku11. W Mk 3,29 pozbawionym odpusz-
czenia wiecznego (a nie grzechu przeciw Duchowi Świętemu) zostaje bluźniący
przeciw Duchowi Świętemu w momencie tego działania. Wina ta nie jest zali-
czona więc do grzechów wyjątkowych, nieodpuszczanych przez Boga w czasie
przyszłym. Osoba, która zbluźniła, sama siebie wyłącza z przyjęcia Bożej łaski
odpuszczenia wszystkich bluźnierstw i grzechów. Marek eksponuje powszechny
charakter przebaczenia win przez Boga12.
Przyjęcie przez kopistę kodeksu Synajskiego, pod wpływem Mateusza i Łu-
kasza, lectio facilior zawierające czas przyszły (e;noco,j e;stai) wynika z niezro-
zumienia znaczenia ostrzeżenia Jezusa w Ewangelii Marka, które jest wyrażone
w czasie teraźniejszym (ouvk e;cei a;fesin). Łukasz oraz Mateusz zaliczają grzech
bluźnierstwa przeciw Duchowi Świętemu do najcięższych, jakie może człowiek
popełnić. Jezus oświadcza, że wina ta nigdy nie będzie odpuszczona, zarów-
no w  życiu obecnym jak i przyszłym. Paralelne teksty (Łk 12,10; Mt  12,32)
i lekcja Mk 3,29 występująca w manuskrypcie Synajskim, prezentują odmien-
ne rozumienie grzechu bluźnierstwa od oryginalnego tekstu Marka zawartego
w rękopisie Watykańskim13. Ewangeliści Łukasz i Mateusz mówią w swoich
tekstach o  sytuacji przyszłej, zaś Marek o sytuacji teraźniejszej. Kopista ręko-
pisu a znając teksty Łk 12,10 i Mt 12,32 prawdopodobnie pozostając pod ich
wpływem, tekst Marka odniósł do przyszłości, mimo iż Jezus mówi o sytuacji
obecnej. Według lekcji Watykańskiej ewangelista nie przekreśla możliwości od-
puszczenia grzechu przeciw Duchowi Świętemu w przyszłości, zaś opinia prze-
ciwna została wyrażona w kodeksie Synajskim oraz u Łukasza i jeszcze mocniej
zaakcentowana u Mateusza.
Kopista rękopisu a przyjął wersję paralelną jako lectio facilior świadomie,
odnosząc słowa Jezusa do sądu eschatologicznego, tak jak to czynią dziś liczni
komentatorzy Ewangelii Marka14. Wynika to z braku zrozumienia znaczenia

11
R.A. Guelich, Mark 1-8,26, s. 178.
12
A. Malina, Ewangelia a bluźnierstwo przeciw Duchowi Świętemu (Mk 3,29;12,40),
Verbum Vitae 2/2002, s. 115-116.
13
Także liczne przekłady Mk 3,29 na język polski zawierają błędne tłumaczenie
przekazujące, że grzech przeciw Duchowi Świętemu nigdy nie zostanie odpuszczony.
14
H. Langkammer, Ewangelia według św. Marka, s. 133: „Wszystkie inne grzechy
mogą być człowiekowi odpuszczone. Bluźnierczy grzech przeciw Duchowi Świętemu
nie zostanie nigdy przebaczony. Myśli powyższe powtarzają się w odmienny sposób
w żydowskiej teologii. Odróżnia ona wyraźnie pomiędzy grzechami, które zostaną

316
 Lectiones faciliores tekstu Marka…
ostrzeżenia Jezusa w Ewangelii Marka różnego od przestrogi Chrystusa u Łu-
kasza i Mateusza.

Mk 10,40
Typowy przykład lektury Ewangelii Marka pod wpływem tekstu Mateusza
można odnaleźć w lekcji Mk 10,40. Rękopis Watykański zawiera tekst:
to. de. kaqi,sai evk dexiw/n mou h' evx euvwnu,mwn ouvk e;stin evmo.n dou/nai
avllV oi-j h`toi,mastai. Czasownik e`toima,zein występuje w formie pasywnej.
W grece biblijnej passivum theologicum (passivum divinum) jest używane dla
uniknięcia wypowiadania imienia Boga15. Ten sposób wypowiedzi pojawia
się często w mowach Jezusa16. Manuskrypt Synajski zawiera lekcję dłuższą,
którą można odnaleźć w Ewangelii Mateusza : to. de. kaqi,sai evk dexiw/n
mou h' evx euvwnu,mwn ouvk e;stin evmo.n dou/nai avllV oi-j h`toi,mastai u`po. tou/
patro,j mou (Mt 20,23b). Zadaniem nie Jezusa, ale Jego Ojca jest rozdawanie
honorowych miejsc w chwalebnej przyszłości17. Kopista kodeksu a poprzez
lectio facilior ujawnił podmiot czynności „przygotowania miejsc po prawej
i po lewej stronie”. Jednak Jezus w tekście Marka nie może mówić o Bogu
jako o swoim Ojcu. W ten sposób objawiłby już tutaj swoją godność Syna
Bożego. W Mk 8,38 mówi On nie wprost o swoim Ojcu, lecz o Ojcu Syna
Człowieczego. Kopista kodeksu Synajskiego, przyjmując lekcję wyjaśniającą,
kim jest ten, który przygotował miejsca w chwale, jednocześnie wyjawia
tajemnicę mesjańską. W  tekście kodeksu a powstała sprzeczność – Jezus,
który wielokrotnie zakazywał mówienia o nim jako o Synu Bożym i Świętym
(Mk 1,24-25; 3,11-12; 8,29-30) sam określa siebie tym tytułem. Lekcja
w  manuskrypcie Synajskim, prezentująca patrocentryczną interpretację jest
niezgodna z koncepcją teologiczną Ewangelii Marka.

zmazane już na tym świecie (przez pokutę, ofiarę przebłagania, czy w wielkim dniu
pojednania) lub w przyszłym (przez ogień gehenny albo przez łaskę Bożą) a pomiędzy
grzechami, które nie zostaną odpuszczone. Takimi grzechami były grzechy bluźniercze
przeciw Torze”.
15
A. Tronina, Elementy składniowe języka greckiego biblijnego, Kielce 2001, s.73.
16
Zob. Mt 5,4.6.7; 6,33; 10,19; 23,12; 27,51; 28,6.18.
17
H. Langkammer, Ewangelia według św. Marka, s. 253.

317
 Wojciech Samuel

Mk 12,36
Harmonizację Nowego Testamentu, a dokładniej Ewangelii Marka z tek-
stem LXX można odnaleźć w lekcji Mk 12,36. Poprawka naniesiona przez
skrybę jest niewielka, dotyczy rodzajnika o` przed rzeczownikiem ku,rioj oraz
słowa u`popo,dion. Kodeks Watykański nie posiada o` zaś określając sposób po-
stąpienia z nieprzyjaciółmi użył słowa u`poka,tw. Kopista manuskryptu Synaj-
skiego uzupełnił brakujący rodzajnik o`, zaś u`poka,tw zamienił na u`popo,dion,
przez co lekcja ta stała się identyczna w brzmieniu z LXX. Tekst hebrajski ma
> , dlatego aby oddać różnicę pomiędzy JHWH a Adonai
postać: ynIdoal; hw"hy> ~aun18
został użyty przez tłumacza LXX rodzajnik o`19. W Nowym Testamencie odna-
leźć można wiele tekstów zaczerpniętych ze Starego Testamentu20. Cytatów wy-
raźnych, tzn. wprowadzonych jako takich, mamy: 38 u Mateusza, 15 u Marka,
15 u Łukasza i 14 u  Jana21. Ewangeliści często umieszczali takie fragmenty
cytując je z pamięci. Prawdopodobnie w taki sposób Marek zapisał fragment
Psalmu 110,1. Kopista kodeksu Synajskiego, który również znał tekst LXX,
chcąc zachować zgodność z tekstem oryginalnym poprawił różniącą się lek-
cję. W  ten sposób powstała lectio facilior, w której znikła rozbieżność między
tekstem w cytacie, a tekstem cytowanym w źródle. Kopista wierny tekstowi
Starego Testamentu dokonał harmonizacji lekcji Mk 12,36b z Ps 110(109),1.

Lectiones faciliores – interpretacje kopisty

nie będące harmonizacją

Kopiści rzadko decydowali się na wprowadzenie własnej (nie mającej po-

twierdzenia w tej samej Ewangelii, tekstach paralelnych Ewangelii synoptycz-
nych lub w Starym Testamencie) interpretacji lectio difficilior. Jednak troska
o logikę, rozumienie oraz doskonałość tekstu Pisma Świętego była powodem
naniesienia drobnych korekt.

18
Biblia Hebraica Stuttgartensia, K. Elliger, W. Rudolph, Stuttgart 19975.
19
C.A. Evans, Mark 8,27-16,20, Word Biblical Commentary t. 34b, Nashville
2001, s.273.
20
Zob. G.L. Archer, G. Chirichigno, Old Testament Quotations  in the New Testa-
ment, Chicago 1983, w: Bible Works for Windows 7.0.
21
Papieska Komisja Biblijna, Naród żydowski i jego Święte Pisma w Biblii chrześci-
jańskiej, tłum. R. Rubinkiewicz, Kielce 2002, s.17.

318
 Lectiones faciliores tekstu Marka…

Mk 7,3
Lekcja Mk 7,3 zawiera objaśnienie tradycji obmywania rąk przez faryze-
uszów i wszystkich Żydów. Zwyczaj ten nie pochodził od Mojżesza i nie znaj-
dował się w Prawie, lecz był jego wyjaśnieniem łącznie z podaniem praktycz-
nego zastosowania22. Przepisy dotyczące rytualnej czystości miały w  czasach
Jezusa niemałe znaczenie. Cały szósty „Porządek” Miszny podzielony na dwa-
naście traktatów był poświęcony właśnie temu zagadnieniu23. Sposób mycia
rąk był skrupulatnie określony. Czyszczono ręce przed i po jedzeniu, ale pole-
cano także tę praktykę pomiędzy poszczególnymi daniami: „pierwsza i ostatnia
woda to obowiązek, woda w pośrodku – sprawa wolnego wyboru. Obmycie
rąk objąć miało całą dłoń aż do przegubu”24.
Kodeks Watykański zawiera w opisie tego obyczaju trudne w przekładzie
słowo pugmh/|, gdyż jest to hapaks legomenon. J. Wellhausen wyraził opinię, że
termin ten sprawia wiele trudności w interpretacji. M. Hengel wyróżnia cztery
możliwości rozumienia terminu pugmh/|: 1. jako jednostkę miary „łokieć”, wte-
dy oznaczało by obmycie na długość łokcia, po łokieć; 2. „pięścią” – ocierając
pięścią o druga dłoń; 3. „do przegubu”; 4. „garścią wody”. Najprawdopodob-
niej termin ten jest latynizmem (od łac. pugnus/pugillus, „garść”), stworzonym
dla ułatwienia lektury czytelnikom, pochodzącym spoza obszaru kultury juda-
istycznej, którym obce były zwyczaje rabinistyczne25.
Kopista tekstu zawartego w rękopisie Synajskim dostrzegł trudności w in-
terpretacji słowa pugmh/| i zastąpił je wyrazem pukna, – „często, gruntownie”26.
Powstała w ten sposób lectio facilior nie wyjaśnia, na czym polega tradycja
starszych w metodzie obmycia dłoni przed spożywaniem posiłku.

Mk 1,21
Zmiana szyku zdania może wpłynąć na rozumienie tekstu. Przykład takiej
korekty występuje w lekcji Mk 1,21. Scena przedstawiająca wejście do Kafar-
naum następuje bezpośrednio po wydarzeniu powołania uczniów nad Jeziorem

22
C.S. Keener, Komentarz historyczno-kulturowy do Nowego Testamentu (PSB[16]),
Warszawa 2000, s. 96.
23
H. Langkammer, Ewangelia według św. Marka, s. 191.
24
Tamże, 191; D.H. Stern, Komentarz żydowski do Nowego Testamentu (PSB[23]),
Warszawa 2004, s.143.
25
R.A. Guelich, Mark 1-8,26, s. 364.
26
B.M. Metzger, A Textual Commentary on the Greek New Testament, s. 80.

319
 Wojciech Samuel
Galilejskim. Jezus przychodzi do miasta w szabat. Wobec tak przedstawionej
chronologii powstaje wątpliwość, czy uczniowie wezwani do pójścia za Jezu-
sem pracowali w szabat. Marek, redagując Ewangelię, nie usunął pewnych nie-
ścisłości. Pierwszy dzień publicznej działalności został osadzony w kontekście
szabatu, gdyż w tym dniu tygodnia większość spośród Żydów gromadziła się
w synagodze na modlitwie. Autor potrzebował tłumów, które będą świadkami
nauczania i egzorcyzmu dokonanego przez Jezusa. Logika Marka nie wyklu-
cza więc niejasności powstałych podczas kompozycji tekstu27. Tekst Mk 1,21
w manuskrypcie Watykańskim łącząc się z wersetem wcześniejszym przekazuje,
że „uczniowie odeszli za Nim i wchodzą do Kafarnaum i natychmiast w szabat
wszedłszy do synagogi nauczał”. Według lekcji tej sceny powołania uczniów,
wejścia do miasta i synagogi oraz nauczania wydarzyły się w jednym dniu. Stąd
wypływa wniosek, że nowowybrani uczniowie nie przestrzegali Prawa, które
zakazywało pracować w dzień szabatu.
Kopista kodeksu Synajskiego zauważył ten brak w postępowaniu Aposto-
łów. Nastąpiła drobna ingerencja w sposobie ukazania tych scen. Nastąpiła
zmiana szyku zdania oraz usunięto participium eivselqw,n. Lekcja w manu-
skrypcie Synajskim prezentuje lectio facilior, którego tekst nie wskazuje na sza-
bat jako dzień powołania pierwszych uczniów Jezusa.

Podsumowanie
Głównym zadaniem krytyki tekstu jest próba zrekonstruowania autografu,
czyli tekstu autora w jego rękopisie. Ten pierwszy etap pracy egzegetycznej
najczęściej sprowadzany jest do wyboru właściwego wariantu, który staje się
przedmiotem analizy filologicznej. Lectiones faciliores zostają odrzucone jako
błędne, nic nie wnoszące, a czasem wprost fałszujące rozumienie danej lekcji.
Jednak studia nad wariantami tekstu biblijnego mogą dostarczyć wiele no-
wych, wcześniej niezauważonych możliwości interpretacyjnych. Często poma-
gają odnaleźć miejsca sprawiające trudności w interpretacji w ciągu pierwszych
wieków. Krytyka tekstu może stać się narzędziem do odnalezienia jednych
z najwcześniejszych świadków recepcji tekstu Biblii.
ks. Wojciech Samuel

27
H. Langkammer, Ewangelia według św. Marka, s. 98.

320