Podział utworów glebowych na frakcje granulometryczne

wg BN-78/9180-11, 1979 r.

Grupa frakcji Frakcja / podfrakcja Średnice frakcji w mm

kamienie > 20,0
grube >200
średnie 200-100
Części szkieletowe
drobne 100-20
> 1,0 mm
żwir 20,0 – 1,0
gruby 20-10
drobny 10-1
piasek 1,0 – 0,1
piasek gruby 1,0 – 0,5
piasek średni 0,5 – 0,25
piasek drobny 0,25 – 0,1
Części ziemiste pył 0,1 – 0,02
< 1,0 mm pył gruby 0,1 – 0,05
pył drobny 0,05 – 0,02

części spławialne (ilaste) < 0,02

ił pyłowy gruby 0,02 – 0,005
ił pyłowy drobny 0,005 – 0,002
ił koloidalny < 0,002
 Podział utworów glebowych na grupy i podgrupy granulometryczne wg BN-78/9180-11, 1979 r.

Zawartość frakcji %
Grupy- podgrupy granulometryczne
(symbol) piasek pył części spławialne
Ø 1-0,1 mm Ø 0,1-0,02 mm Ø < 0,02 mm
Piaski (p)
piasek luźny (pl) 70-100 0-25 0-5
piasek luźny pylasty (plp) 55-74 26-40 0-5
piasek słabogliniasty (ps) 65-94 0-25 6-10
piasek słabogliniasty pylasty (psp) 50-68 26-40 6-10
piasek gliniasty lekki (pgl) 60-89 0-25 11-15
piasek gliniasty lekki pylasty (pglp) 45-63 26-40 11-15
piasek gliniasty mocny (pgm) 55-84 0-25 16-20
piasek gliniasty mocny pylasty (pgmp) 40-58 26-40 16-20
Gliny (g)
glina piaszczysta (gp) 50-70 0-25 21-25
glina piaszczysta pylasta (gpp) 35-53 26-40 21-25
glina lekka (gl) 40-74 0-25 26-35
glina lekka pylasta (glp) 25-48 26-40 26-35
glina średnia (gs) 25-64 0-25 36-59
glina średnia pylasta (gsp) 10-38 26-40 39-50
glina ciężka (gc) 10-49 0-24 51-75
glina ciężka pylasta (gcp) 10-24 25-39 51-65
glina bardzo ciężka (gbc) 10-24 0-14 76-90
Iły (i)
ił pylasty (ip) 0-9 25-49 51-75
ił (i) 0-9 0-24 67-100
Pyły (p)
pył piaszczysty (płp) 25-59 41-75 0-20
pył zwykły (płz) 0-24 56-100 0-20
pył gliniasty (płg) 0-38 41-79 21-35
pył ilasty (płi) 0-23 41-64 36-50
 Podział materiału mineralnego na frakcje granulometryczne wg PTG, 2008 r.
Nazwa frakcji Symbol Średnice frakcji w
mm
Części szkieletowe > 2,0
Frakcja blokowa b > 600,0
Frakcja głazowa gł 600,0 – 200,0
Frakcja kamienista k 200,0 – 75,0
Frakcja żwirowa ż 75,0 – 2,0
żwir gruby żgr 75,0 – 20,0
żwir średni żśr 20,0 – 5,0
żwir drobny żd 5,0 – 2,0
Części ziemiste < 2,0
Frakcje piaskowe p 2,0 – 0,05
piasek bardzo gruby pbgr 2,0 – 1,0
piasek gruby pgr 1,0 – 0,5
piasek średni pśr 0,5 - 0,25
piasek drobny pd 0,25 – 0,1
piasek bardzo drobny pbd 0,1 – 0,05
Frakcje pyłowe py 0,05 – 0,002
pył gruby pygr 0,05 – 0,02
pył drobny pydr 0,02 – 0,002
Frakcje ilaste i < 0,002

W obrębie frakcji iłowej wyróżnić można podfrakcje: ił gruby (igr) 0,002 – 0,0002 oraz ił drobny (idr) < 0,0002
 Podział utworów glebowych na grupy i podgrupy granulometryczne
wg PTG, 2008 r.
Zawartość frakcji (c) %
Grupy Podgrupy
granulometryczne granulometryczne Symbol piasek pył części
spławialne
2,0- 0,05 0,05- < 0,002
mm 0,002 mm mm
piasek pl c≥ 90 (%pł + 2 x %i) ≤10
(%pł + 2 x %i) >10
piasek słabo gliniasty ps 85≤ c <90 i
Piaski (%pł + 1,5 x %i)≤15
(%pł + 1,5 x %i) >15
piasek gliniasty pg 70≤ c <90 i
(%pł + 2 x %i) ≤30
(%pł + 2 x %i) >30
65≤ c <85 i
c≤35 c≤20
glina piaszczysta gp
lub
43≤ c <65 28≤ c <50 c≤7
Gliny glina lekka gl 52≤ c <65 15< c ≤41 7< c ≤20
glina piaszczysto-ilasta gpi 45≤ c <80 c ≤28 20< c ≤35
glina zwykła gz 23≤ c <52 28< c ≤50 7< c ≤27
glina ilasta gi 20≤ c <45 15< c ≤53 27< c ≤40
glina pylasto-ilasta gpyi c <20 40<c ≤73 27< c ≤40
 Podział utworów glebowych na grupy i podgrupy granulometryczne c.d.
wg PTG, 2008 r.

Zawartość frakcji (c) %

Grupy Podgrupy
części
granulometryczne granulometryczne Symbol piasek pył
spławialne
2,0- 0,05 0,05-
< 0,002
mm 0,002 mm
mm
pył gliniasty pyg 85≤ c <50 50< c ≤80 c ≤12
Pyły pył zwykły pyz c <20 c >80 c ≤12
pył ilasty pyi c <38 50< c <88 12< c ≤27
ił piaszczysty ip 45≤ c <65 c ≤20 35< c ≤55
ił pylasty ipy c <20 40< c <60 40< c <60
Iły
ił zwykły iż c <45 c ≤40 40< c ≤60
ił ciężki ic c <40 c <40 c >60
 Piasek Pył Ił
Właściwość
2,0-0,05 mm 0,05-0,002 mm < 0,002 mm
Sposób obserwacji gołe oko lekki mikroskop mikroskop elektronowy
Główne typy minerałów pierwotne pierwotne i wtórne wtórne
Wzajemne przyciąganie cząstek słabe średnie silne
Przyciąganie wody słabe średnie silne
Pojemność wodna niska średnia-wysoka wysoka
Napowietrzenie dobre średnie słabe
Podatność na zagęszczenie niska średnia wysoka
Odporność na zmiany pH niska średnia wysoka
Zdolność do magazynowania
bardzo niska niska średnia-wysoka
składników odżywczych
średnia
Podatność na erozję wietrzną wysoka niska
(oprócz piasku drobnego)
niska zależna od stopnia
Podatność na erozję wodną wysoka
(oprócz piasku drobnego) spoistości
Konsystencja w stanie
luźna, krucha gładka lepka, klejąca
wilgotnym
twarde grudki, bryły
Konsystencja w stanie suchym bardzo luźna, krucha proszkowa

Warunki rozwoju korzeni roślin dobre dobre-średnie trudne

Warunki uprawy łatwe średnie trudne
 Przybliżone odpowiedniki grup granulometrycznych z normy BN-78/9180-11

Klasyfikacja BN-78/9180-11 Klasyfikacja PTG-2008 Klasyfikacja USDA

pl piasek luźny pl piasek luźny S sand
plp piasek luźny pylasty ps słabogliniasty S sand
ps piasek słabogliniasty ps słabogliniasty S sand
psp piasek słabogliniasty pylasty pg piasek gliniasty LS loamy sand
pgl piasek gliniasty lekki pg piasek gliniasty LS loamy sand
pglp piasek gliniasty lekki pylasty pg piasek gliniasty LS loamy sand
pgm piasek gliniasty mocny pg piasek gliniasty LS loamy sand
pgm piasek gliniasty mocny pylasty gp glina piaszczysta SL sandy loam
p
gp glina piaszczysta gp glina piaszczysta SL sandy loam
gpp glina piaszczysta pylasta gp glina piaszczysta SL sandy loam
gl glina lekka gl glina lekka SL sandy loam
glp glina lekka pylasta mniej plastyczna, gp glina piaszczysta SL sandy loam
tj. zawierająca do 7% frakcji iłu
koloidalnego*
glp glina lekka pylasta mniej plastyczna, gl glina lekka SL sandy loam
tj. zawierająca do 7% frakcji iłu
koloidalnego*
gs glina średnia gpi glina piaszczysto-ilasta SCL sandy clay loam
gsp glina średnia pylasta gz glina zwykła L loam
gc glina ciężka gi glina ilasta CL clay loam
gcp glina ciężka pylasta pyi pył ilasty SiL silt loam
gbc glina bardzo ciężka gpyi glina pylasto-ilasto SiCL silty clay loam
płp pył piaszczysty gp glina piaszczysta SL sandy loam
płz pył zwykły pyz pył zwykły Si silt
 Klasyfikacja BN-78/9180-11 Klasyfikacja PTG-2008 Klasyfikacja USDA
płg pył gliniasty tzw. grubopyłowy, tj. gp glina piaszczysta SL sandy loam
zwierający > 20% frakcji pyłu
grubego*
płg pył gliniasty tzw drobnopyłowy, tj. pyg pył gliniasty SiL silt loam
zwierający do 20% frakcji pyłu
grubego*
płi pył ilasty pyi pył ilasty SiL silt loam
ip Ił pylasty pyi pył ilasty SiL silt loam
i ił iz ił zwykły C clay
 Cechy materiału glebowego umożliwiające orientacyjne określenie głównej
grupy granulometrycznej
Grupa granulome- Wrażenie przy rozcieraniu
tryczna gleby w dłoni
Utwory ilaste trudno rozetrzeć, nie czuje
się piasku, tłuste w dotyku,
mocno przywierają do dłoni
Utwory gliniaste niezbyt trudne do roztarcia (z
wyjątkiem gliny ciężkiej),
różnoziarniste, szorstkie w
dotyku
Utwory pyłowe łatwo rozetrzeć, w dotyku
sypkie, mączyste, nie czuje
się grubszych frakcji
Utwory szorstkie w dotyku,
piaszczyste wyczuwalna tylko frakcja
piasku, bardzo łatwo się
kruszą i rozsypują
Utwory luźne, pozbawione lepiszcza,
szkieletowe dominacja kamieni i żwiru
(kamieniste i
żwirowe)
Zachowanie się gleby w stanie
podczas
suchym wilgotnym
wałeczkowania
zbite, tworzą twarde powoli chłoną wodę, bardzo łatwo tworzą
grudki, dają błyszczącą zwięzłe, przywierają cienkie, niełamliwe
rysę do dłoni, obuwia itd., wałeczki
bardzo plastyczne
gliny ciężkie - dość szybko chłoną wodę, dają się
twarde, gliny lżejsze - słabo pęcznieją, dość wałeczkować,
bardziej kruche, zwięzłe i plastyczne; wałeczki grube,
przełam szorstki gliny ciężkie - lepkie łamiące się
miękkie, kruche i nie wykazują z trudem dają się
sypkie, słabo zwięzłości i wałeczkować,
przywierają do ręki, plastyczności, w wałeczki kruszą się i
łatwo się rozsypują wodzie rozpływają się łamią
nie tworzą trwałych nieplastyczne, nie dają się
agregatów, rozsypują sypkie, łatwo wałeczkować
się za dotknięciem przepuszczające
wodę, nasycone
wodą tworzą płynną
masę
łatwo rozpadają się
 Klucz do organoleptycznego oznaczania grup granulometrycznych
(w stanie uwilgotnienia świeżego) PTG 2008 r.

1. Nie można formować wałeczków lub tylko formują się wałeczki o średnicy
ołówka (ok. 7 mm) i grubsze; wyraźnie wyczuwalna szorstkość ziaren piasku
1.1 nie brudzi palców piasek luźny
1.2 słabo brudzi palce, nie plastyczny, tworzy nietrwałe agregaty, łatwo rozpadające się, piasek
nie mączysty słabogliniasty
1.3 Dość wyraźnie brudzi palce, słabo plastyczny, tworzy niewielkie agregaty; formują piasek gliniasty
się grube wałeczki i kulki
1.4 brudzi palce, słabo plastyczny, tworzy dość trwałe agregaty, niekiedy mączysty; glina piaszczysta
formują się wałeczki grubości ołówka i cieńsze, ale łamliwe pod naciskiem
2. Można formować wałeczki o średnicy 3-7 mm (pół grubości ołówka), łamliwe
przy próbie skręcania w pierścień o średnicy 2-3 cm; dość wyraźnie spoisty,
przywiera do palców
2.1 silnie mączysty i słabo spoisty
- wyczuwalne ziarna piasku pył gliniasty
- nie wyczuwalne ziarna piasku pył zwykły
2.2 średnio spoisty, przywiera do palców, przy rozcieraniu w palcach daje powierzchnię
szorstką i matową, nie śliska
- bardzo wyraźnie wyczuwalne szorstkie ziarna piasku, słabo przywiera do palców glina lekka
- wyraźnie wyczuwalne szorstkie ziarna piasku glina zwykła
- nie wyczuwalne ziarna piasku, za to wyraźnie mączysty i dość wyraźnie lepki pył ilasty
2.3 przy rozcieraniu w palcach utwór matowy lub nieco błyszczący, glina piaszczysto-
wyraźnie przywiera do palców, wyraźnie wyczuwalne ziarna piasku ilasta
 Klucz do organoleptycznego oznaczania grup granulometrycznych
(w stanie uwilgotnienia świeżego) PTG 2008 r. c.d.

3. Można formować wałeczki o średnicy 3 mm (mniej ni połowy grubości

ołówka)
i skręcać w pierścień o średnicy 2-3 cm; spoisty, silnie przywiera do palców,
przy rozcieraniu w palcach daje powierzchnie średnio lub silnie błyszczącą
3.1 wyraźnie widoczne i wyczuwalne ziarna piasku ił piaszczysty
3.2 pojedyncze widoczne i w dotyku niekiedy wyczuwalne ziarna piasku
- plastyczny, po roztarciu powierzchnia średnio błyszcząca glina ilasta
- bardzo plastyczny, po roztarciu powierzchnia wyraźnie błyszcząca ił zwykły
3.3 ziarna piasku nie widoczne i nie wyczuwalne
- średnio plastyczny glina pylasto-ilasta
- bardzo plastyczny, po roztarciu powierzchnia średnio błyszcząca ił pylasty
- bardzo plastyczny, po roztarciu powierzchnia wyraźnie błyszcząca ił cieżki