Wykorzystanie programów komputerowych do projektowania

technologii i walcowania pierścieni kuto-walcowanych

Inż. Marek Gubała, Mgr inż. Andrzej Musiał, Mgr inż. Jerzy Reszke, Aleksander Wolski

Huta Bankowa Dąbrowa Górnicza

Application of software in the developing of technology and rings rolling process

W pracy przedstawiono złożoność procesu walcowania pierścieni kuto-walcowanych oraz
wykorzystanie programów komputerowych na etapie projektowania technologii i przeróbki
plastycznej. Programy do wspomagania projektowania umożliwiają zarówno analizę
zjawisk związanych z płynięciem materiału i zmianami temperatury i mikrostruktury, jak
też opracowywanie parametrów prasowania i walcowania oraz kształt narzędzi. Zadaniem
programów stosowanych do sterowania prasą i walcarką jest umożliwienie wprowadzania
danych, założenie strategii walcowania i kontrola procesu.

This work discusses the complexity of forged-rolled rings manufacturing process and the use of
computer programs in the stage of the technology development and hot forming process. The use
of software alloves to observe and analyse material distribution phenomene temperature and mi-
crostructure changes as well as working out the tod shepes along with pressing and rolling pa -
rameters. The task of software using for presses and rolling mills operation is toanable data en-
tering, choosing rolling strategics and process control.

Słowa kluczowe: pierścienie kuto-walcowane, walcowanie pierścieni, symulacja walcowania,

parametry procesu walcowania, programy symulacyjne

1 . WSTĘP. materiału walcowanego oraz związane z tym

zmiany odkształcalności, co powoduje, że o
Proces walcowania pierścieni kuto- procesie walcowania decydują trudne do
walcowanych obejmuje kształtowanie określenia i zmienne w czasie czynniki. Z
materiału kolejno w dwóch kotlinach tego względu wymagania stawiane
walcowniczych : promieniowej i osiowej, systemom automatycznej regulacji procesów
przy czym oprócz redukcji następuje wzrost walcowania muszą uwzględniać :
średnicy pierścienia. Obok zmian - zapobieganie błędom kształtu
geometrycznych następują zmiany własności - jednolitość struktury

1
- poziom tolerancji Wynika to ze
- elastyczność wyboru strategii walcowania złożoności procesu obejmującego
- optymalne wykorzystanie wydajności
- niezawodność systemu
wykonywane na przemian
Dla zoptymalizowania parametrów w celu walcowanie w kotlinie promieniowej
uniknięcia kosztownych prób konieczne jest i osiowej i związane z tym
takie ich opracowanie, aby błąd powstały dostosowanie prędkości i poszerzenia
podczas walcowania był jak najmniejszy i w obu przepustach.
można było jak najszybciej doprowadzić do Walcowanie obręczy w obydwu przekrojach
optymalnego przebiegu procesu.
przedstawiają rysunki 1 i 2.
Narzędziem, które jest tutaj nieodzowne, są
programy symulacyjne i programy do
opracowywania danych wprowadzanych do
systemu sterowania.

2. Złożoność procesu
walcowania pierścieni kuto-
walcowanych.

Z procesów przeróbki plastycznej

stosowanych do wytwarzania pierścieni
najtrudniejsze jest walcowanie.

Rys. 2 Kotlina osiowa [5]

Rys. 1 Kotlina promieniowa [5]
Fig. 1 Radial roll gap Fig. 2 Axial roll gap

2
Podczas walcowania osiowo
promieniowego walcowania zmienia się
przekrój i średnica pierścienia .
Redukcja grubości ścianki i wysokości,
wielkości posuwów, stopień wzrostu
pierścienia i czas walcowania są wzajemnie
powiązane i od siebie zależne. Zakończenie
procesu walcowania może nastąpić przy
osiągnięciu zewnętrznej średnicy pierścienia
lub wewnętrznej średnicy. Jest więc
możliwe odkładanie materiału
nadmiarowego na średnicę wewnętrzną
pierścienia lub na średnicę wewnętrzną lub
równomiernie na średnicę wewnętrzną i
zewnętrzną w zależności od strategii
walcowania.
Rys. 3 Schemat walcowania pierścienia [5]
Fig. 3 Principle of rings rolling process
Zależności wymiarowe podczas walcowania
przedstawia krzywa walcowania. Jest to
graficzne przedstawienie przebiegu procesu
walcowania. Jeżeli w układzie
współrzędnych założy się na osi poziomej
- grubość, a na osi pionowej wysokość
pierścienia, wtedy krzywa walcowania jest
linią chwilowych par wartości dla wysokości
i grubości pierścienia podczas walcowania .
Krzywa walcowania może być zmiennie
programowana, w jednym do sześciu
odcinków, najczęściej stosuje się trzy.
Szybkość wzrostu wymiarów pierścienia jest
określana jako wymiar, o jaki średnica
zewnętrzna zwiększa się w czasie jednej
sekundy. Graficzna zależność szybkości
wzrostu wymiarów od średnicy zewnętrznej
przedstawia krzywą wzrostu . Przebieg
krzywej walcowania ma istotny wpływ na
przebieg procesu walcowania . W systemie
CAR zarówno krzywa walcowania Jak też
krzywa szybkości wzrostu wymiarów mogą
być programowane i dowolną ilość
powtarzane. Przedstawione zależności
odnoszą się do pierścieni o przekroju
prostokątnym. Dla pierścieni o przekroju
profilowym ze względu na różne prędkości
na przekroju walcowanie jest znacznie
trudniejsze.
Rys. 4. 1 Dopasowanie prędkości
walcowania [5]
Fig 4.1 Rolling speed adjustment
3
 Stosowane programy przedstawia tabela 1.

Tabela 1 Programy stosowane do

projektowania technologii i sterowania
walcarką
Table 1 Software used in the technolog de-
velopment and mill control systems

Etap Program Producen Funkcje

procesu t
Projekto RRCharge AGH Analiza
wanie Kraków objętości
technolo przedkuwki
Symulacja
gii RingRoll AGH
procesu
Kraków wytwarzani
a
Opracowani
PROFILE SMS e
Rys. 4.2 Pierścienie profilowe – prędkość i ROLLTECH EUMUCO parametrów
tarcie [5] Witten procesu,
Fig 4.2 Profiled rings – speed und friction. symulacja
walcowania
Podstawowe zależności dla prędkości Produkcj Program SMS EU- Wprowadza
przepustów przedstawiają rysunki 4 i 5. a sterowania MUCO nie danych,
prasy Witten sterowanie
spęczaniem
3. Programy komputerowe
wykorzystywane podczas Wprowadza
nie danych
projektowania technologii i CARWIN SMS EU-
pierścienia,
MUCO
przeróbki plastycznej Witten
walcarki,
obserwacja
pierścieni kuto-walcowanych. procesu
Kontrola ROLLTRONIC System
Na każdym etapie projektowania i produkcji walcowa SMS EU- pomiarowy
istnieje możliwość wspomagania działania nia DATALOGGER
MUCO
Witten Zapis I
technologa poprzez zastosowanie
analiza
odpowiednich programów komputerowych parametrów
dostosowanych do zadań wymaganych na procesu
danym etapie procesu. Programy RRCharge i RingRoll zostały

4
opracowane przez zespół AGH Kraków –
prof. dr.hab. inż. Mirosłąw Głowacki,
prof. dr.hab. inż. Zbigniew Malinowski oraz
prof. dr.hab. inż. Maciej Pietrzyk [1].
Programy służą do anal;izy kształtu
przedkuwki oraz doboru narządzi poprzez
kontrolę procesu wytwarzania na drodze
jego symulacji. Przykład rys. 5 [2].

Rys. 6 Program RRCharge

Program RRCharge

Program RingRoll [2] jest rozbudowanym

programem symulacyjnym obejmującym
cały proces technologiczny od nagrzewania
poprzez spęczanie, dziurowanie i
walcowanie. Oparty jest na termo-
mechaniczno-mikrostrukturalnym modelu
matematycznym. Złożoność programu jest
znaczna zarówno ze względu na szereg
modeli matematycznych użytych do
symulacji, jak też ze względu na
Program RRCharge jest programem trójwymiarowość procesu. W trakcie
pomocniczym służącym do sprawdzenia symulacji można analizować zmiany
objętości przedkuwki i jej zgodności z temperatury na przekroju wyrobu w
objetością pierścienia oraz do wyboru zależności od etapu procesu, płynięcie
krzywej walcowania. materiału czyli kształt w danym momencie
oraz zmiany mikrostruktury.

5

Rys. 7 Program RingRoll – obraz na
monitorze.
Fig. 7 Program RingRoll – view on the
screen.
Umożliwia to analizę zmian zachodzących w
wyrobie oraz poprawność doboru kształtu
narzędzi i parametrów temperaturowych ,
dzięki czemu stanowi narzędzie technologa
na etapie przygotowania technologii,
zwłaszcza przy nowych uruchomieniach, co
pozwala na ograniczenie ilości prób
wdrożeniowych.
Programy PROFILE i ROLLTECH są
programami opracowanymi przez firmę
SMS EUMUCO, która jest głównym
producentem walcarek [3,9].
Obydwa programy służą do przygotowania
parametrów, które operator wprowadza do
programu sterowania walcarki
Program ROLLTECH / rys. / stanowi
narzędzie technologa na drodze od pie-
rścienia nieobrobionego przez pierścień
odwalcowany do przedkuwki z prasy i
bloczka wsadowego z uwzględnieniem
parametrów walcowania i potrzebnych
nastawów walcarki. Składa się on z 5
podstawowych modułów, które
umożliwiają :
Rys. 8 Schemat programu ROLLTECH
Fig. 8 Scheme of program ROLLTECH
- skompletowanie danych i obliczenie
przedkuwki. Za pomocą komputera
obliczane są wymagane wymiary na gorąco
z uwzględnieniem naddatków, tolerancji i
własności materiału. Wyliczane są również
wymiary przedkuwki i jej geometria.
- opracowywanie parametrów walcowania
dla CAR. Moduł umożliwia automatyczne
obliczenie parametrów. Umożliwia on
dokładne rozpoznanie możliwości
wykonania pierścieni, analizę parametrów,
sił i momentów, ich graficzne
przedstawienie oraz ustalenie granicznych
wielkości.
- ustalenie wymiarów przedkuwki i
parametrów dla prasy. Wyliczane są naj-
korzystniejsze technologicznie wymiary
przedkuwki z uwzględnieniem możliwości
technologicznych prasy.
- symulację procesu. Proces symulacji jest
przeprowadzany dla wyliczonych wartości.
6
 YOLPRO - obliczanie pierścienia i
przedkuwki metodą tarcz
DESPRO - konstrukcja przedkuwki
PLOTRO - graficzne przedstawienie
wyników na ploterze
ROLLPRO - przedstawienie danych CAR
dla pierścieni profilowych.

Rys. 10 Program PROFILE.

Fig 10 Program PROFILE
Rys. 9 Karta programu ROLLTECH
Fig. 9 ROLLTECH card Do wspomagania sterowania walcarką służy
program CARWIN [6].
Za pomocą systemu programowego Program na monitorze umożliwia
ROLLTECH może być sprawdzana zdolność obserwację aktualnych danych procesu oraz
do walcowania pierścieni, obciążenie poprzez wywoływanie funkcji menu
maszyny, czas walcowania i wymiary wprowadzanie danych przedkuwki i
przedkuwki. Z bazy danych , jaką posiada pierścienia, danych CAR i nastaw walcarki.
program można korzystać przy ponownym Poszczególne punkty podstawowego menu
walcowaniu pierścieni. umożliwiają wywoływanie następujących
System programowy PROFILE / rys. / funkcji:
umożliwia opracowanie przedkuwki dla Punkt menu PROCES obejmuje możliwość
pierścienia profilowego oraz zmiany ostatniego odcinka krzywej
przeprowadzenie oceny możliwości wykona- walcowania, start i zatrzymanie programu
wczych. Opracowanie kształtu przedkuwki Data - Logger, wybór średnicy wyłączenia,
umożliwia dobranie optymalnego kształtu wywoływanie komunikatów zakłóceń, start
narzędzi prasy, rozdziału objętości i start korekcji
System obejmuje następujące moduły temperatury.
INPRO - wprowadzanie informacji o Punkt menu WEJŚCIE obejmuje
pierścieniu wprowadzanie wymiarów przedkuwki i
SELPRO - wybór pierścienia z bazy danych wymiarów gotowego pierścienia, wybór

7
procedury walcowania dla pierścieni
profilowych i kołnierzy do rur. Punkt menu
DODATKI zawiera programowanie krzywej
walcowania
szybkości wzrostu, wprowadzanie średnicy
redukcji i luzów osiowych oraz innych
parametrów, np. rozdziału objętości. Rys. 11 Program CARWIN – monitor.
Fig. 11 Program CARWIN – monitor.

8
Rys. 12 System ROLLTRONIC – monitor.
Fig. 12 System ROLLTRONIC – monitor

9

wywoływanie programu standartowego
z wprowadzeniem własności materiału
i maksymalnej szybkości wzrostu
wymiarów, wywoływanie połączenia z kom-
puterem technologicznym oraz wejście do
pamięci z danymi pierścieni walcowanych
wcześniej.
W punkcie menu SPS - SŁUŻBY ujęte są
funkcje nastaw walcarki, chłodzenia wodą
i wyłączniki krańcowe. W punkcie menu
SŁUŻBY jest możliwość korekcji i
wprowadzania wymiarów narzędzi,
kalibracji osi pomiarowych, wywoływania
danych NC, drukowania.
Każdy podpunkt menu głównego ma
własne menu, za pomocą którego
wprowadzane są dane do walcarki.
Dla rejestracji danych procesu walcowania
służy system programowy Data - Logger. Za
pomocą tego pakietu może być rejestrowane
podczas walcowania 32 różnych parametrów
Mogą one później zostać przedstawione
numerycznie lub graficznie i służą do
optymalizacji procesu i jego analizy.
Rys. 11 Program DATA-LOGGER
Program DATA-LOGGER
Pomiar parametrów podczas procesu
walcowania odbywasie za pomocą systemu
10
pomiarowego ROLLTRONIC opracowanego - komputera przemysłowego
przez firmę SMS EUMUCO [7,8]. nadrzędnego GERKOMP, w którym
znajduje się baza danych
walcowanych pierścieni oraz
3. System sterowania - główny program sterowania
walcarka RAW 125 - 100. walcarką CARWIN. Komputer ten
umożliwia szybkie sterowanie
procesem walcowania oraz
System sterowania walcarki jest systemem magazynowanie
sterowania składającym się z wielu układów
procesorowych oraz z oprogramowania
dostarczonego przez firmę Thyssen-Wagner
(obecnie SMS EUMUCO) [3]. Sprzętowy
system sterowania walcarki dzielimy na
bloki :
- sterownik SIMATIC S-135U firmy
SIEMENS do którego wprowadzone są
wszystkie sygnały cyfrowe wejścia - wyjścia
od układów sterowania hydraulicznego oraz
układów zabezpieczeń. Sterownik
wypracowuje sygnały do sterowania
układami hydraulicznymi walcarki oraz
prowadzi sygnalizację dwustanową urządzeń
zabezpieczających poprawną pracę walcarki.

-bloku wieloprocesorowego składającego

się z dwóch komputerów jednopłytkowych,
modułu komputera graficznego oraz
modułów pomiarowych drogi i ciśnienia .
Blok ten odpowiedzialny jest za
wypracowywanie sygnałów do bloku
sterowania silnikami walców stożkowych
oraz walca głównego (regulacja prędkości
obrotowej) oraz wzajemne korelacje
podczas walcowania), wizualizację na
ekranie monitora operatorskiego bieżących
parametrów pomiarowych oraz obrazu
rzeczywistego walcowania,
- bloku sterowania silnikami walców
zbudowanego z modułów tyrystorowych
firmy ABB , które są kontrolowane i
sterowane za pomocą komputerów
jednoukładowych,

11
Rys. 12 Schemat sterowania walcarki.
Fig. 12 Scheme of rolling mill control system

bardzo wielu informacji przebiegu i

parametryzowania walcowania oraz
kalibracji walcarki.. Wszystkie wymienione
powyżej

bloki sterowania walcarki są ze sobą

powiązane sprzętowo i programowo co jest
związane z procesem walcowania oraz
magazynowaniem

12

Rys. 13 Program Data-Logger – wykres.
Fig 13 Program Data-Logger - graph
bardzo wielu informacji przebiegu i
parametryzowania walcowania oraz
powoduje , iż walcowanie odbywa się
automatycznie z niewielką ingerencją
operatora .
- wizualizacji na ekranie monitora
operatorskiego bieżących parametrów .
Do przekazywania danych pierścienia i
parametrów walcowania do systemu
sterowania służy pulpit sterowniczy .
Podstawowymi jego elementami są dwa
monitory, klawiatura, zespół przycisków i
ręcznych kół do regulacji. Monitory służą
do:
- przedstawienia aktualnych parametrów
procesu. W górnej części ekranu jest
przedstawiona schematycznie walcarka i
wielkości mierzone w formie słupków
graficznych i wielkości cyfrowych. W dolnej
części ekranu pokazywane są aktualne
nastawienia kół ręcznych i aktualnie
aktywne funkcje. Na monitorze uzyskuje się
informacje o następujących parametrach:
natężenie prądu silników napędu
promieniowego, prędkość obrotowa, siła
centrowania, grubość ścianki, przesunięcie,
siła promieniowa, siła osiowa, wskazania
regulacji prądów silników walców
osiowych, siła przesunięcia klatki walców
osiowych, natężenie prądu silników walców
osiowych, prędkość obrotowa osiowa i
wskazania rolki pomiarowej.
Na drugim monitorze pokazywany jest w
formie graficznej aktualny stan sekwencji
walcowania. Kursor przedstawia aktualną
pozycję dwu przepustów walców / wysokość
i grubość ścianki / oraz każde odchylenie od
krzywej walcowania. Ponadto przedstawiane
są wymiary pierścienia, owalność i funkcje
aktywne.
Klawiatura służy do wprowadzania danych
pierścienia i do obsługi programu CARWIN.
Funkcje obsługi za pomocą przycisków i kół
ręcznych są przyporządkowane czterem
głównym osiom pomiarowym maszyny :
posuw promieniowy, centrowanie, posuw
osiowy i klatka walców osiowych.
Indywidualne funkcje walcarki są wybierane
za pomocą pojedynczych przycisków,
nastawienie następuje przez obrót koła.
4. Optymalizacja procesu
13
walcowania.
Komputerowo - numeryczny system
sterowania w połączeniu z oprogramo-
waniem komputerowym oraz programami
symulacyjnymi stwarza możliwości
optymalizacji procesu na etapie
przygotowania danych i samego
walcowania. Dane pierścieni odwal-
cowanych są gromadzone w pamięci, gdzie
tworzą know-how zakładu. Po otrzymaniu
zamówienia proces jego opracowania
obejmuje następujące czynności:
- sprawdzenie, czy dany pierścień był już
wykonywany
- opracowanie danych CAR za pomocą
programu ROLLTECH, jego optymalizacja
i przekazanie zoptymalizowanych danych
do programu CARWIN
- przeprowadzenie walcowania próbnego l
sztuki pierścienia, korekcja parametrów
walcowania
- walcowanie całej serii pierścieni
- rejestracja danych procesu za pomocą
programu Data - Logger i kart obserwacji,
analiza wyników walcowania
Dane CAR procesu walcowania, po
przeprowadzeniu analizy w oparciu o
zarejestrowane parametry i własności
użytkowe pierścieni są następnie
przechowywane w pamięci i służą do
wykonywania następnych
Dla różnych typów pierścieni w zależności
od ich trudności wykonania proces
przygotowania jest odpowiednio złożony :
od prostych pierścieni, które mogą być
wykonywane wg programu standartowego,
do pierścieni profilowych, dla których
należy przygotować również specjalny
osprzęt technologiczny, opracować wymiary
przedkuwki / program PROFILE / oraz
określić parametry walcowania.
Dla pierścieni profilowych, które są
wdrażane do produkcji , konieczne jest
przeprowadzenie wstępnej symulacji z
wykorzystaniem programu RingRoll, który
umożliwia analizę płynięcia materiału i
zoptymalizowanie kształtu narzędzi. Dalsze
postępowanie należy prowadzić z
wykorzystaniem programów SMS
EUMUCO.
5. Podsumowanie.
Ze względu na złożoność procesów
wytwarzania pierścieni kuto-walcowanych
konieczne jest wspomaganie projektowania
technologii obliczeniami numerycznymi np.
za pomocą programów symulacyjnych oraz
wspomaganie walcowania za pomocą
systemów numerycznych. Symulacja
umożliwia ograniczenie ilości prób oraz
obniżenie kosztów wdrażania nowych
wyrobów ze względu na ograniczenie ilości
osprzętu potrzebnego do prób.
Dalszy rozwój programów symulacyjnych
powinien przebiegać w kierunku ich
dostosowania do konkretnych wyrobów z
uwzględnieniem specyfiki walcowania i
płynięcia materiału. Dotyczy to przede
wszystkim pierścieni profilowych o
nieregularnym kształcie , dla których
następuje podczas walcowania przepływ
materiału z jednej części przekroju do
drugiej oraz występują w różnych punktach
przekroju różne prędkości walcowania.
Przykładem tego typu pierścieni są np.
pierścienie na kołnierze szyjkowe do
rurociągów, gdzie źle dobrany kształt
przedkuwki prowadzi do powstania błędów
kształtu i niewypełnień.
System sterowania walcarki oparty na
systemie CAR daje wiele korzyści. Osiąga
się przede wszystkim powtarzalność
procesu, przy czym dane muszą być
dokumentowane. Stwarza to również
możliwość ich optymalizacji. Proces jest
14
znacznie szybszy, maszyna może pracować 4. Rolltech and CAR – dr inż.
przy granicznych wartościach, które byłyby W.Stenmanns Thyssen Wagner
nie do przyjęcia przy ręcznej obsłudze. GmbH Dortmund
Przebieg walcowania jest niezależny od 5. Walcarka promieniowo-osiowa.
obsługi, tzn. dobór sił jest automatyczny, Wprowadzenie do technologii
napędy nie są przeciążone a pierścień osiąga walcowania pierścieni. Thyssen
zadane wymiary i kształt. Wagner GmbH Dortmund
Proces jest w pełni programowalny, jego 6. CARWIN . Walcarka pr.-osiowa.
parametry rejestrowane i przechowywane w Przewodnik operatora.- Oprac.
pamięci. A.Wolski
System sterowania jest również w pełni 7. Program rejestracji danych
rozwojowy, przy czym główne kierunki DATALOGGER – informacje o
rozwoju obejmują uniezależnienie procesu programie oprac. A.Wolski
od obsługi i optymalizację walcowania. 8. Kontrola procesu walcowania na
walcarce ROLLTRONIC –
informacje o systemie – oprac.
A.Wolski
9. Technologie – Software
Bibliografia ROLLTECH – SMS EUMUCO

1. Opracowanie komputerowego
systemu wspomagania
projektowania walcowania
pierścieni i obręczy . Raport z
realizacji zadania nr 6 Projektu
Celowego nr 7TO8B 2209
2000C/4757 Akademia Górniczo-
Hutnicza Kraków 2002
2. Komputerowa symulacja procesu
walcowania pierścieni w walcowni
Huty Bankowa – prof. dr inż. Z.
Malinowski, prof. dr inż.
M. Głowacki, prof. dr inż. M.
Pietrzyk, mgr inż. J.Wcisło, inż.
Z.Hajduk, mgr inż. A.Musiał
Hutnik 1 / 2003
3. Komputerowe wspomaganie
przygotowania produkcji i
sterowania procesem walcowania
mgr inż. J.Reszke, inż. M.Gubała –
materiały konferencji „Nowa
technologia produkcji pierścieni
walcowanych bez szwu” Huta
Bankowa 1995 rok

15
16