GP 030 GPP Bandar Berdaya Tahan Bencana Di Malaysia

Cetakan Pertama 2019
@ Hakcipta
PLANMalaysia (Jabatan Perancangan Bandar dan Desa)
Kementerian Wilayah Persekutuan
Hakcipta Terpelihara
Mana-mana bahagian dalam laporan ini tidak boleh diterbitkan

semula, disimpan dalam cara yang boleh diperguna lagi, ataupun
dipindahkan dalam sebarang bentuk cara, sama ada dengan cara
elektronik, gambar rakaman dan sebagainya tanpa mendapat
kebenaran bertulis daripada Penerbit.
ISBN 978-967-12812-6-0
Diterbitkan di Malaysia oleh

Tel : 03-8091 0000 Faks : 03-8091 0455
Pemberitahuan
Garis panduan ini telah diluluskan oleh Mesyuarat Jawatankuasa

Perancangan dan Pembangunan PLANMalaysia (Jabatan Perancangan
Bandar dan Desa) pada 14 Mac 2019
Garis panduan ini hendaklah dibaca bersama undang-undang, peraturan-

peraturan, dasar persekutuan dan negeri, serta garis panduan yang telah
disediakan oleh Jabatan atau agensi-agensi teknikal berkaitan.
Garis panduan ini tidak mengatasi mana-mana garis panduan lain sama
ada dari segi subjek atau pertapakan yang disediakan di bawah
peruntukan oleh mana-mana pihak.
Pelaksanaan dan penguatkuasaan kepada garis panduan perancangan

yang terkandung di dalam garis panduan ini perlu diselaras dengan
rancangan pemajuan yang sedang berkuatkuasa di sesebuah kawasan
pihak berkuasa perancangan tempatan. Ia juga perlu merujuk kepada
dasar-dasar, pekeliling-pekeliling arahan dan piawaian-piawaian yang
digubal dan dikuatkuasakan oleh pihak-pihak berkuasa berpandukan
kepada skop kuasa yang diperuntukan oleh undang-undang, serta garis
panduan–garis panduan perancangan lain yang digubal oleh
PLANMalaysia (Jabatan Perancangan Bandar dan Desa).
GARIS PANDUAN PERANCANGAN
BANDAR BERDAYA TAHAN BENCANA DI MALAYSIA
i
ISI KANDUNGAN Muka surat
Isi Kandungan i
Senarai Rajah iv
Senarai Jadual v
Senarai Foto vi
Singkatan Kata viii
Glosari xi
1.0 Tujuan 1
2.0 Latar Belakang 1
3.0 Skop 1
4.0 Definisi 2
4.1 Bandar 2
4.2 Bandar Berdaya Tahan Bencana 2
5.0 Rangka Kerja 3

5.1 Rangka Kerja Sendai Untuk Pengurangan Risiko 3
Bencana 2015-2020 (Sendai Framework for Disaster
Risk Reduction, 2015-2020)
5.2 Rangka Pembentukan Garis Panduan Perancangan 6
Bandar Berdaya Tahan Bencana Di Malaysia
6.0 Prinsip Asas Bandar Berdaya Tahan 8

6.1 Prinsip Pengurusan Risiko Bencana 9
7.0 Garis Panduan Umum 13

7.1 Pelan Pembangunan 13
7.1.1 Rancangan Fizikal Negara (RFN) 13
7.1.2 Rancangan Struktur Negeri (RSN) 16
7.1.3 Rancangan Tempatan (RT) 19
7.1.4 Rancangan Kawasan Khas (RKK) 21
7.1.5 Garis Panduan Sektoral 23
7.1.6 Langkah-Langkah Fizikal 28
7.1.7 Langkah-Langkah Bukan Fizikal 39
(JABATAN PERANCANGAN BANDAR DAN DESA)

ii GARIS PANDUAN PERANCANGAN
7.2 Kawalan Pembangunan 51

7.2.1 Aspek Bandar Berdaya Tahan Bencana Dalam 51
Penyediaan Laporan Cadangan Pemajuan (LCP)
7.2.2 Pembangunan Berdaya Tahan Bencana 53
Di Kawasan Yang Telah Dibangunkan
7.2.3 Pembangunan Berdaya Tahan Bencana 54
Di Kawasan Pembangunan Baru
7.2.4 Cadangan Rangka Kerja Penilaian Impak Sosial 55
Bagi Pembangunan Dalam Kawasan Berisiko
Bencana
8.0 Garis Panduan Khusus 57

8.1 Rancangan Pemajuan 57
8.1.1 Banjir 57
8.1.2 Tanah Runtuh 61
8.2 Kawalan Pembangunan 62

8.2.1 Langkah-Langkah Kawalan Perancangan bagi 62
Bandar Berdaya Tahan Bencana
8.2.2 Piawaian Reka Bentuk Jalan Yang 78
Mengambilkira Perubahan Iklim dan Daya
Tahan Bencana
9.0 Urus Tadbir dan Pengurusan 81

9.1 Peringkat Negara 81
9.2 Peringkat Negeri 81
9.3 Peringkat Daerah 81
9.4 Peranan Pihak Berkuasa Tempatan (PBT) 81
9.4.1 Fungsi Unit Risiko dan Resilien (URR) 82
9.5 Pelaksanaan Garis Panduan Perancangan 84

9.5.1 Proses Mengendalikan Kajian Penilaian Tahap 84
Daya Tahan (CDRI)
9.5.2 Sistem Maklumat Geografi Bencana (DGIS) 87
9.5.3 Proses Penyediaan Peta Risiko 95
9.6 Pelaksanaan Komponen Guna Tanah Bandar dan Urus 97

Tadbir Melalui Matriks Karakter Bandar Daya Tahan
Bencana

iii
10.0 Penutup 106
Lampiran 1 L1-L5
Lampiran 2 L6-L7
Lampiran 3 L8-L9
Lampiran 4 L10-L11
Lampiran 5 L12-L21

iv GARIS PANDUAN PERANCANGAN
SENARAI RAJAH Muka Surat
Rajah 3.1 Jenis Bencana Semulajadi di Malaysia 2

Rajah 5.1 Empat (4) Tindakan Utama Pengurusan Risiko 3
Bencana Yang Digariskan Dalam Rangka Kerja
Sendai, 2015-2020
Rajah 5.2 13 Prinsip-prinsip dalam SFDRR 5
Rajah 5.3 Rangka Pembentukan GPP 7
Rajah 6.1 Konsep Kitaran Pengurusan Risiko Bencana 9
Rajah 6.2 Perincian Aspek Pengurangan Risiko Bencana 10
Rajah 6.3 Perkaitan Antara Perubahan Iklim dan 11
Peningkatan Bencana serta Keperluan Penyatuan
CCA dan DRR
Rajah 6.4 Perancangan dan Pembangunan Semula Bandar- 12
Bandar Selepas Bencana
Rajah 7.1 Contoh konsep pembangunan Rinkai Disaster 30
Prevention Park dengan pelbagai kemudahan
sokongan dan fungsi
Rajah 7.2 Konsep pembangunan dan kemudahan sokongan 30
Rinkai Disaster Prevention Park
Rajah 7.3 Illustrasi Pembinaan Bukit Perlindungan Bencana 31
(Escape Hill)
Rajah 7.4 Rumusan Kerugian Ekonomi Akibat Bencana 41
Rajah 7.5 Rangka Kerja Ke Arah Sebuah Komuniti Yang 49
Berdaya Tahan
Rajah 7.6 Tujuan SIA untuk Mengurus Isu-isu Sosial 58
Rajah 9.1 Cadangan Struktur Organisasi URR Di Bawah 81
Bahagian Kawalan Pembangunan, Bahagian Alam
Sekitar, Bahagian Kejuruteraan, Unit Cerun atau
Unit Bank Data
Rajah 9.2 Proses dan Cara Mengendalikan Kajian CDRI 85
Mengikut Peringkat
Rajah 9.3 Proses Mencerap Gambar Udara Menggunakan 93
UAV
Rajah 9.4 Pendigitan Garisan Bangunan Menggunakan 94
Orthophoto
Rajah 9.5 Proses Penyediaan Peta Risiko 96

v
SENARAI JADUAL Muka Surat
Jadual 7.1 Aspek Risiko Bencana di Peringkat Rancangan 13

Fizikal Negara (RFN)
Struktur Negeri (RSN)
Tempatan (RT)
Kawasan Khas (RKK)
Jadual 7.5 Garis Panduan Mengikut Aspek Sektoral 23
Jadual 7.6 Empat (4) Tindakan Keutamaan Pengurusan dan 33
Pengurangan Risiko Bencana
Jadual 7.7 Pelan Tindakan Mengikut Jangka Masa 37
Jadual 7.8 Langkah Pengurusan Bencana 40
Jadual 7.9 Langkah dan Tindakan Kesiapsiagaan Komuniti 43
Jadual 7.10 Langkah Pemulihan Ekonomi 44
Jadual 7.11 Kriteria Daya Tahan Bencana Ekonomi Bandar 46
Peringkat Sebelum Bencana
Jadual 7.12 Cadangan Indikator bagi Mengukur Daya Tahan 48
Bencana untuk Pemulihan Perniagaan dan
Ekonomi
Jadual 7.13 Laporan Cadangan Pemajuan (LCP) Di Zon Risiko 52
Bencana
Jadual 7.14 Cadangan Syarat-Syarat Umum Kesesuaian 54
Pembangunan Di Dataran Banjir dan Kawasan
Sekitar Dataran Banjir
Jadual 8.1 Kajian Risiko Bencana Banjir di Peringkat 57
Rancangan Tempatan (RT)
Jadual 8.2 Keterdedahan dan Vulnerability Risiko Banjir 60
kepada Komuniti/Manusia
Jadual 8.3 Langkah Kawalan Perancangan bagi Bandar 62
Berdaya Tahan Bencana
Jadual 8.4 Impak Perubahan Iklim dan Bencana serta 79
Cadangan Reka Bentuk
Jadual 9.1 Keperluan Lapisan Data 88
Jadual 9.2 Perbandingan Spesifikasi Gambar Udara Satelit / 94
Air Craft / UAV
Jadual 9.3 Matriks Karakter Bandar Daya Tahan Bencana 98
Dengan Komponen Guna Tanah Bandar dan Urus
Tadbir

vi GARIS PANDUAN PERANCANGAN
SENARAI FOTO Muka Surat
Foto 7.1 Contoh amalan kejuruteraan pantai yang perlu 24

mengikut kesesuaian struktur dan sistem ekologi
sesuatu sumberjaya
Foto 7.2 Contoh papan tanda arah evakuasi 25

Foto 7.3 Contoh Peta Laluan Evakuasi Tsunami 26
Foto 7.4 Contoh pusat pemindahan sementara bagi 31
mangsa bencana
Foto 7.5 Ilustrasi sekolah bebas bencana 32
Foto 7.6 Contoh hospital bebas bencana di Safe Hospitals 32
in Emergencies and Disasters Philippine Indicators
for Level 1 to 4
Foto 7.7 Kesan Banjir Kilat di Pulau Pinang 2017 40
Foto 7.8 Kesan Banjir di Kelantan 2014 41
Foto 7.9 Contoh sistem komunikasi melalui pemancar radio 50
Foto 7.10 Contoh kempen menghadapi bencana yang 50
dijalankan di sekolah-sekolah
Foto 7.11 Program kesedaran awam oleh pihak JPPK pada10 51
Oktober 2016 di Negeri Kelantan
Foto 7.12 Program kesedaran awam oleh pihak MOSTI di 51
Lahad
Foto 7.13 Illustrasi pembinaan bangunan yang 54
mengambilkira kaedah pengurangan risiko
bencana
Foto 8.1 Illustrasi reka bentuk kemudahan hospital yang 63
mengambil kira cadangan tapak helipad
Foto 8.2 Bioretention di kawasan tempat letak kenderaan 64
(TLK)
Foto 8.3 Bioretention di sepanjang sisi jalan 64
Foto 8.4 Contoh turapan telap air / terap poros 66
Foto 8.5 Illustrasi kedudukan aset sumber telekomunikasi 67
dan siber di kawasan tinggi dengan aras banjir
Foto 8.6 Illustrasi jarak zon penampan dari kawasan 68
bangunan dengan kawasan bercerun bagi
pembangunan di atas plato
Foto 8.7 Zon penampan dari ketinggian cerun/tanah tinggi 69
penampan dikira dari ketinggian cerun/tanah
tinggi
Foto 8.8 Contoh aktiviti pembangunan di atas bukit 69

vii
Foto 8.9 Anjakan bangunan di pantai berpasir dan berbatu 70
Foto 8.10 Anjakan bangunan di pantai berpasir dan berbatu 71
(bukan pantai awam)
Foto 8.11 Pembangunan yang mempunyai jalan 74
perkhidmatan di rizab pantai berpasir
Foto 8.12 Pembangunan yang mempunyai jalan di luar rizab 74
pantai berpasir
Foto 8.13 Anjakan bangunan aset utiliti di pantai berpasir 75
dan berbatu (pantai awam)
Foto 8.14 Anjakan bangunan aset di pantai berpasir dan 75
berbatu (bukan pantai awam)
Foto 8.15 Zon penampan 2H bagi cerun semulajadi (tiada 76
langkah mitigasi)
Foto 8.16 Zon penampan 1H bagi cerun yang mempunyai 76
langkah mitigasi
Foto 8.17 Kawasan tambakan perlu dielakkan untuk sebaran 76
binaan
Foto 9.1 Portal Bencana yang disediakan oleh MADMA 90
Foto 9.2 Sistem Amaran Awal Tsunami Nasional Malaysia 90
(SAATNM) yang disediakan oleh MOSTI
Foto 9.3 Aplikasi Jakarta Flood Information Platform 91
(JAFIP) yang mengenalpasti jeni bencana banjir
Foto 9.4 Aplikasi Disaster Alert yang mengenalpasti semua 91
jenis bencana
Foto 9.5 Aplikasi MyShake yang mengenalpasti jenis 91
bencana gempa bumi/tsunami
Foto 9.6 Aplikasi Weather Hazard yang mengenalpasti jenis 91
bencana banjir/landslide
Foto 9.7 Aplikasi Earthquake Alert yang mengenalpasti 91
jenis bencana gempa bumi
Foto 9.8 Orthophoto (10cm/pixel resolution image) 92

viii GARIS PANDUAN PERANCANGAN
SINGKATAN KATA
ABCP Area Business Continuity Plan
Akta 172 Akta Perancangan Bandar dan Desa 1976
Akta A1522 Akta Perancangan Bandar dan Desa (Pindaan) 2017
APM Angkatan Pertahanan Awam
ARI Average Recurrence Interval
ARSM Agensi Remote Sensing Malaysia
BPEN Bahagian Perancang Ekonomi Negeri
CAP Climate Action Plan
CCA Climate Change Adaptation (Adaptasi Perubahan Iklim)
CCCI Cities and Climate Change Initiative
CDRI Climate and Disaster Resilience Index
CEPA Communication, Education and Public Awareness
DGIS Disaster Geography Information System (Sistem Maklumat Geografi Bencana)
DOA Department of Agriculture (Jabatan Pertanian Malaysia)
DOSM Department of Statistics Malaysia (Jabatan Perangkaan Malaysia)
DPN2 Dasar Perbandaran Negara Kedua
DRC Bandar Berdaya Tahan Bencana
DRM Disaster Risk Management (Pengurusan Risiko Bencana)
DRONE Dynamic Remotely Operated Navigation Equipment
DRR Disaster Risk Reduction (Pengurangan Risiko Bencana)
DSS Decision Support System
EIA Environment Impact Assessment (Penilaian Impak Alam Sekitar)
EWS Early Warning System
FGD Focus Group Discussion
GIS Geographic Information System (Sistem Maklumat Geografi)
GPP Garis Panduan Perancangan
HANRUH Konsep Pertahanan Menyeluruh
HFA Hyogo Framework for Action
ICDR International Strategy For Disaster Reduction
ICMP Pelan Pengurusan Pantai Bersepadu
IRBM Integrated River Basin Management
JKR Jabatan Kerja Raya
JKM Jabatan Kebajikan Masyarakat
JMG Jabatan Mineral dan Geosains Malaysia
JPBD Jabatan Perancangan Bandar dan Desa / Jawatankuasa Pengurusan Bencana Daerah
JPBN Jawatankuasa Pengurusan Bencana Negeri
JPBP Jawatankuasa Pengurusan Bencana Pusat
JPM Jabatan Pertanian Malaysia
JPN Jabatan Pendaftaran Negara

ix
JPPK Jabatan Pembangunan Kemahiran
JPS Jabatan Pengairan dan Saliran
JUPEM Jabatan Ukur dan Pemetaan Malaysia
KKM Kementerian Kesihatan Malaysia
KM Kebenaran Merancang
KPDNHEP Kementerian Perdagangan Dalam Negeri dan Hal Ehwal Pengguna
KPM Kementerian Pendidikan Malaysia
KSAS Kawasan Sensitif Alam Sekitar
LCP Laporan Cadangan Pemajuan
LID Low Impact Development
LPTA Lembaga Perlesenan Tenaga Atom
LRA Loji Rawatan Air
MERCY Medical Relief Society Malaysia
MESTECC Kementerian Tenaga, Sains, Teknologi, Alam Sekitar dan Perubahan Iklim
METMalaysia Jabatan Meteorologi Malaysia
MHHW Mean Higher High Water
MHWS Mean High Water Spring
MINGEOSIS Sistem Maklumat Mineral dan Geosains
MKN Majlis Keselamatan Negara
MOP Pusat Maklumat, Operasi dan Pemulihan Banjir
MPFN Majlis Perancang Fizikal Negara
MPOP Pusat Maklumat, Pengumpulan, Operasi dan Pemulihan Bencana
MSL Mean Sea Level
MSMA Manual Saliran Mesra Alam
NADMA Agensi Pengurusan Bencana Negara
NAHRIM Institut Penyelidikan Hidraulik Kebangsaan Malaysia
NGO Non-Goverment Organisation (Badan Bukan Kerajaan)
NRE Ministry Of Natural Resources And Environment/Kementerian Sumber Asli Dan Alam Sekitar
NUA New Urban Agenda
PBB Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu
PBN Pihak Berkuasa Negeri
PBT Pihak Berkuasa Tempatan
PDRM Polis Diraja Malaysia
P.E Pencawang elektrik
PKOB Pusat Kawalan Operasi Bencana
PLANMalaysia Jabatan Perancangan Bandar dan Desa
PMU Pencawang masuk utama
PPD Pejabat Pendidikan Daerah
PPU Pencawang pengagih utama
REAM Road Engineering Association of Malaysia

x GARIS PANDUAN PERANCANGAN
RELA Jabatan Sukarelawan Malaysia
RFN Rancangan Fizikal Negara
RFN3 Rancangan Fizikal Negara Ke-3
RKK Rancangan Kawasan Khas
RSN Rancangan Struktur Negeri
RT Rancangan Tempatan
SAATNM Sistem Amaran Awal Tsunami Nasional Malaysia
SDG Sustainable Development Goal
SFDRR Sendai Framework for Disaster Risk Reduction
SIA Social Impact Assessment (Penilaian Impak Sosial)
SMES Kumpulan Perusahaan Kecil dan Sederhana
SOP Standard of Procedure
SPAN Suruhanjaya Perkhidmatan Air Negara
TLK Tempat Letak Kenderaan
TNB Tenaga Nasional Berhad
TTX Table Top Exercise
UAV Unmanned Aerial Vehicle
UDMP Pelan Induk Perparitan Bandar
UGB Urban Growth Boundary (Sempadan Pertumbuhan Bandar)
UNISDR United Nations Office for Disaster Risk Reduction
URR Unit Risiko dan Resilien
YAB Yang Amat Berhormat
YB Yang Berhormat

xi
GLOSARI
Adaptability Merujuk kepada kapasiti untuk belajar dari pengalaman bencana yang lepas dan mampu
(Kebolehsesuaian) membuat tindakan pembetulan kesan dari bencana tersebut seperti memperketatkan lagi
peraturan pembinaan bangunan, kelulusan perancangan mengambilkira situasi bencana
seperti kawasan plinth, plot ratio dan sebagainya.
Bahaya Keadaan di mana terdapatnya potensi boleh berlakunya sesuatu yang mencederakan dan
menyebabkan akibat yang tidak diingini serta memberi kesan kepada sosial, ekonomi dan
alam sekitar -UNISDR, 2009
Bandar Kawasan yang diwartakan serta kawasan tepu bina yang bersempadan dengannya dan
gabungan kedua-dua kawasan ini mempunyai penduduk 10,000 orang atau lebih; atau
*kawasan pembangunan khusus; atau pusat pentadbiran daerah walaupun penduduk
kurang daripada 10,000 orang dan sekurang-kurangnya 60% penduduknya berumur 15
tahun dan ke atas terlibat dalam aktiviti bukan pertanian.
-DPN2 (2016)
Bandar Berdaya Keupayaan sesuatu sistem, masyarakat atau komuniti yang disokong oleh pentadbir
Tahan Bencana sewaktu menghadapi bencana supaya dapat mencegah, menyelaras dan baik pulih kesan
daripada bencana tersebut dalam tempoh waktu tertentu.
Banjir Monsun Kejadian alam semula jadi berlaku akibat daripada peredaran bumi di paksinya yang
menghasilkan pergerakan angin yang berbeza berlaku, dimana peredaran angin yang
mengandungi wap air banyak bergerak dari kawasan tekanan tinggi ke kawasan tekanan
rendah (Ooi et al., 2013; Braesicke et al., 2012).
Banjir Kilat Banjir yang berlaku dalam tempoh masa yang singkat iaitu enam (6) jam disebabkan oleh
hujan lebat yang berterusan tanpa henti dalam tempoh tiga (3) jam atau sebab-sebab lain
(Web Portal National Wheater Service, 2017).
Bencana Suatu peristiwa yang menyebabkan gangguan kepada aktiviti masyarakat dan urusan
Negara, melibatkan kehilangan nyawa, kerosakan harta benda, kerugian ekonomi dan
kemusnahan alam sekitar yang melangkaui kemampuan masyarakat untuk mengatasinya
dan memerlukan tindakan peggemblengan sumber yang ekstensif.- NADMA
Bencana Banjir Merupakan badan air yang melimpah keluar dari tebing sungai, tasik atau sistem
perparitan disebabkan oleh hujan lebat, pencairan air, air pasang dan halangan pada
saluran - JPS
Bencana Gempa Suatu kejadian gegaran permukaan yang disebabkan oleh pelepasan tenaga dengan cepat
Bumi yang terjadi di dalam lapisan bumi yang disebabkan oleh pergeseran lapisan batuan,
aktiviti volkanik, atau akibat ledakan buatan manusia seperti letupan bom dan sebagainya -
GPP Kawasan Berisiko Bencana Gempa Bumi.
Bencana Hakisan Fenomena yang berlaku secara semulajadi akibat balasan garis pantai kepada proses garis
Pantai pantai semulajadi yang dijana oleh keadaan kaji cuaca dan oseanografi yang terdiri
daripada tiupan angin, ombak dan air pasang-surut.
Bencana Kenaikan Kenaikan Aras Laut sama ada secara eustatik atau isostatik. Eustatik bermaksud kenaikan
Aras Laut atau penurunan aras laut tanpa melibatkan perubahan aras daratan, namun aras daratan
kelihatan seolah-olah mengalami perubahan. Manakala isostatik bermaksud kenaikan atau
penurunan daratan tanpa melibatkan perubahan aras laut, namun aras laut kelihatan
seolah-oleh mengalami perubahan.
Bencana Proses semulajadi bumi/fenomena yang boleh menyebabkan pengorbanan nyawa,

Semulajadi kerosakan harta benda, gangguan sosial dan ekonomi ataupun kemerosotan alam sekitar
Bencana Tanah Merupakan satu kejadian geologi yang melibatkan gelongsoran tanah atau pergerakan
Runtuh tanah dari satu kedudukan yang tidak stabil dan ianya berlaku secara pantas atau perlahan
oleh tarikan graviti
Bencana Tsunami Suatu siri ombak besar yang mempunyai jarak gelombang dan jangka masa yang agak
panjang disebabkan oleh gangguan atau perubahan pada dasar laut akibat daripada
beberapa fenomena seperti gempa bumi, tanah runtuh di dasar laut, hentaman meteor dan
juga ledakan gunung berapi. -MetMalaysia

xii GARIS PANDUAN PERANCANGAN
Diversity Aktiviti guna tanah yang pelbagai fungsi dan menyokong antara satu sama lain seperti
(Kepelbagaian perniagaan formal dan informal, pembangunan tidak bercampur dan bercampur, mod
Fungsi) pengangkutan yang pelbagai melalui jalan raya, keretapi dan sungai.
Flexibility Merujuk kepada kesediaan dan kebolehan mengamalkan strategi-strategi sebagai tindak
(Kebolehlenturan) balas kepada perubahan sesuatu keadaan atau krisis secara tiba-tiba. Sistem boleh dibuat
lebih fleksibel dengan memperkenalkan teknologi atau pengetahuan baru, termasuk
amalan tradisional. Contohnya, bas awam di bandar-bandar digunakan sebagai mod
pengangkutan pemindahan kecemasan semasa bencana berlaku.
Inclusiveness Menekankan perlunya perundingan yang luas untuk mewujudkan rasa pemilikan bersama
(Keterangkuman) atau mempunyai visi/matlamat yang sama dalam membina daya tahan bandar. Contohnya,
amaran awal mengenai risiko telah disampaikan kepada orang ramai supaya mereka dapat
melindungi diri mereka dan meminimumkan kehilangan nyawa dan harta benda.
Intergrated Proses kerjasama antara institusi dan sistem dapat memberikan manfaat yang
(Berintegrasi) menggalakkan melalui maklumat yang dikongsikan dalam mencapai hasil yang lebih besar
atau bermakna. Contohnya, perancangan bandar bersepadu membolehkan bandar
menangani pelbagai masalah seperti perubahan iklim, pengurangan risiko bencana atau
tindak balas kecemasan melalui penyelarasan.
Kerapuhan Keadaan yang mudah rosak sekiranya terusik atau diganggu disebabkan oleh faktor-faktor
(Vulnerability) fizikal, sosial, ekonomi dan alam sekitar atau proses yang boleh meningkatkan tahap
kerentanan dan keterdedahan masyarakat kepada kesan atau impak bencana yang tidak
dijangkakan (UNISDR, 2009; Garis Panduan Perancangan Pembangunan Dan Pengurusan
Di Kawasan Berisiko Bencana Gempa Bumi, 2017).
Kerentanan Merujuk kepada penilaian kualitatif dan kuantitatif dalam pengkelasan, kawasan dan
(Suscepcibility) pengagihan reruang tanah runtuh yang sedia ada atau berpotensi berlaku di kawasan yang
dikenal pasti (IUGS, 1997).
Redundancy Mempunyai lebih dari satu pilihan, penyelesaian dan penggantian sesuatu aktiviti bandar di
(Berulangan) mana sekiranya sesuatu aktiviti itu terjejas oleh impak bencana maka satu lagi aktiviti
boleh mengambil alih tugas aktiviti tersebut sehingga tindakan pemulihan dilakukan.
Sebagai contoh perniagaan formal dan informal, hospital dan klinik, penyediaan pusat
mangsa bencana lebih dari satu guna tanah, dan sebagainya.
Reflectiveness Individu atau institusi menggunakan pengalaman lalu menghadapi situasi bencana untuk
(Tindak Balas) memaklumkan keputusan masa depan, akan mengubah piawaian dan tingkah laku
sewajarnya. Contohnya, mencadangkan proses perancangan yang lebih baik dalam
menghadapi perubahan sesuatu keadaan.
Resourcefulness Kapasiti Pihak Berkuasa Tempatan dalam mengenalpasti masalah, menentukan keutamaan
(Keberkesanan tindakan dan menggerakkan sumber untuk menangani impak bencana yang telah
Memberikan mengganggu fungsi atau sistem bandar tersebut seperti persediaan menghadapi bencana,
Perkhidmatan) perancangan, search and rescue, menggerakkan peralatan dan jentera menyelamat
mengikut keperluan.
Risiko Ukuran kebarangkalian dan magnitud kerosakan kesan buruk daripada bencana terhadap
kesihatan, harta benda dan alam sekitar. Risiko boleh dirujuk sebagai kombinasi maklumat
bahaya (impak fizikal dari sebarang bentuk gangguan), keterdedahan (elemen yang
terjejas oleh bahaya), dan juga kerapuhan (tahap kehilangan sesuatu elemen akibat
bahaya) (Corominas et al., 2014)
Robustness Merujuk kepada komponen bandar (struktural) seperti sekolah, hospital, telekomunikasi,
(Lasak/Teguh) jalan raya dan bagainya yang berupaya berfungsi seperti sedia kala walaupun sedang
ditimpa bencana.

1
1.0 TUJUAN 2.0 LATAR BELAKANG
Garis Panduan Perancangan (GPP) Bandar secara semulajadi adalah

Bandar Berdaya Tahan Bencana di bersifat dinamik dan sentiasa
Malaysia (Disaster Resilient City) terdedah kepada pelbagai bentuk
merupakan satu dokumen rujukan ancaman bencana dan bahaya yang
Kerajaan Negeri dan Pihak Berkuasa datang tanpa diduga. Fenomena
Tempatan (PBT) dalam mengenal perubahan iklim telah
pasti tahap kekentalan bandar- mempengaruhi kejadian bencana
bandar di kawasan PBT. Selain itu, untuk berlaku secara kerap di
penyediaan garis panduan ini seluruh kawasan-kawasan bandar.
adalah-
Antara bencana yang berlaku
i. selari dengan Teras Keempat, di Malaysia ialah banjir, tanah
RMKe-11 iaitu Menuju Ke Arah runtuh, hakisan pantai,
Pertumbuhan Hijau bagi tsunami/gempa bumi dan kenaikan
Meningkatkan Kemampanan aras laut.
dan Daya Tahan;
Keselamatan dan kesejahteraan
ii. sebagai garis panduan dalam penduduk bandar merupakan kunci
kawalan perancangan utama yang menjadikan kajian ini
khususnya kepada pihak sebagai satu kajian yang sangat
berkuasa tempatan, signifikan bagi mengukur tahap daya
PLANMalaysia@Negeri dan tahan sesuatu kawasan terutamanya
jabatan/agensi lain yang di kawasan bandar.
berkaitan;
iii. sebagai garis panduan 3.0 SKOP

pembangunan persekitaran
agar lebih terancang dan GPP ini menumpukan kepada lima
mampan dalam membentuk (5) jenis bencana semulajadi
sebuah bandar yang berdaya (bencana geologi atau hidrologi)
tahan di masa hadapan; dan yang boleh mengakibatkan kerugian
dan kerosakan harta benda seperti
iv. meminimumkan risiko ancaman ditunjukkan dalam Rajah 3.1.
nyawa, mengawal kadar
pencemaran, kemusnahan Pemilihan jenis bencana garis
harta benda, gangguan sosial, panduan ini adalah selaras dengan
kesihatan dan ekonomi akibat Rancangan Fizikal Negara Ke-3
bencana. (RFN3).

2 GARIS PANDUAN PERANCANGAN
Rajah 3.1: Jenis-jenis Bencana Semulajadi di Malaysia
5
JENIS
BENCANA
SEMULAJADI
BANJIR KENAIKAN ARAS LAUT
TANAH RUNTUH TSUNAMI / GEMPA BUMI
HAKISAN PANTAI
Sumber : Rancangan Fizikal Negara Ke-3,PLANMalaysia (Jabatan Perancangan Bandar dan Desa)
4.0 DEFINISI 4.2 Bandar Berdaya Tahan

Bencana
4.1 Bandar
GPP ini mendefinisikan bandar
Dasar Perbandaran Negara Kedua berdaya tahan bencana sebagai
(DPN2), 2016 mentafsirkan bandar keupayaan satu sistem bandar dan
sebagai: komuniti yang saling berhubungan
dan berupaya untuk melakukan
i. kawasan yang diwartakan serta perubahan atau kembali pulih
kawasan tepu bina yang kepada keadaan yang lebih baik
bersempadan dengannya dan selepas berlakunya bencana.
gabungan kedua-dua kawasan
ini mempunyai penduduk Berdasarkan Agensi Pengurusan
10,000 orang atau lebih; atau Bencana Negara (NADMA), bencana
ii. kawasan pembangunan khusus; adalah suatu peristiwa yang
atau menyebabkan gangguan kepada
iii. pusat pentadbiran daerah aktiviti masyarakat dan urusan
walaupun penduduk kurang negara, melibatkan kehilangan
daripada 10,000 orang dan nyawa, kerosakan harta benda,
sekurang-kurangnya 60% kerugian ekonomi dan kemusnahan
penduduknya berumur 15 alam sekitar yang melangkaui
tahun dan ke atas terlibat kemampuan masyarakat untuk
dalam aktiviti bukan pertanian. mengatasinya dan memerlukan
tindakan pengurusan sumber yang
ekstensif.

3
5.0 RANGKA KERJA
5.1 Rangka Kerja Sendai Untuk Pengurangan Risiko Bencana

2015-2030 (Sendai Framework for Disaster Risk Reduction, 2015-
2030)
Sendai Framework for Disaster Risk i. pemahaman terhadap risiko

Reduction (SFDRR), 2015-2030 telah bencana;
diterima pakai di dalam The 3rd ii. pelaburan yang dilaksanakan ke
United Nation World Conference on arah pengurangan risiko dan
Disaster Risk Reduction yang daya tahan bencana;
berlangsung pada 14 hingga 18 Mac iii. mengukuhkan urus tadbir bagi
2015 di Sendai, Miyagi, Jepun. Oleh risiko bencana; dan
itu, garis panduan perancangan ini iv. meningkatkan kesiapsiagaan
juga seharusnya mengaplikasikan secara menyeluruh dan
rangka kerja Sendai ini dalam membangun semula kawasan
memastikan risiko bencana negara dengan lebih baik melalui
dapat dikurangkan. program tindak balas,
rehabilitasi dan pembinaan
Rajah 5.1 menunjukkan empat (4) semula.
tindakan utama yang telah
diperkenalkan dalam rangka kerja
Sendai bagi pengurusan risiko
bencana meliputi-
Rajah 5.1: Empat (4) Tindakan Utama Pengurusan Risiko Bencana Yang Digariskan Dalam
Rangka Kerja Sendai, 2015 -2030
Pemahaman Mengukuhkan urus

terhadap risiko tadbir bagi risiko
bencana bencana
KEUTAMAAN
TINDAKAN
Meningkatkan kesiapsiagaan
Pelaburan yang secara menyeluruh dan
dilaksanakan ke arah membangun semula
pengurangan risiko kawasan dengan lebih baik
dan daya tahan melalui program tindak balas,
bencana rehabilitasi dan pembinaan
semula.
Rangka kerja Sendai juga telah 2030) untuk diambil tindakan oleh
menetapkan keperluan sasaran negara-negara yang telah
jangka masa sederhana (sasaran menandatangani dan bersetuju
sehingga 2020) dan sasaran jangka dengan rangka kerja ini.
masa panjang (sasaran sehingga

Sasaran Sehingga 2020

(Jangka Masa Sederhana)
Setiap negara perlu mempunyai strategi atau program pengurangan risiko

bencana di peringkat nasional dan tempatan
Sasaran Sehingga 2030

(Jangka Masa Panjang)
Mengurangkan kecederaan atau kehilangan nyawa disebabkan

bencana di peringkat global.
Mengurangkan jumlah penduduk yang mendapat impak bencana di

peringkat global.
Mengurangkan kerugian langsung ekonomi.
Mengurangkan kerosakan infrastruktur kritikal dan mempertingkatkan

daya tahan.
Mempergiatkan kerjasama di peringkat antarabangsa.
Meningkatkan akses kepada early warning system (EWS), maklumat

bencana dan penilaian risiko.
Meningkatkan jumlah negara dan strategi pengurangan risiko

bencana kebangsaan dan tempatan pada tahun 2020.
Malaysia merupakan negara yang

telah menandatangani Hyogo ini, maka rangka kerja yang
Framework for Action (HFA) 2005- diterimapakai harus selari dengan
2015 dan telah memperbaharui rangka kerja yang dipersetujui di
perjanjian tersebut dalam SFDRR peringkat antarabangsa. Prinsip-
2015-2030. Sebagai sebuah prinsip dalam SFDRR adalah
negara yang telah seperti ditunjukkan dalam Rajah
menandatangani persefahaman 5.2.

5
Rajah 5.2: 13 Prinsip-prinsip dalam SFDRR 2015-2030
Tanggungjawab utama negara

adalah untuk mengurangkan Pengurangan risiko bencana
risiko bencana yang boleh memerlukan tanggungjawab
dicapai melalui kerjasama bersama kerajaan pusat,
antarabangsa dan serantau negeri dan pihak-pihak
serta hubungan dua hala berkepentingan sesuai
antara wilayah. dengan keadaan dan
PRINSIP sistem tadbir urus
negara berkenaan.
Pengurangan risiko bencana

bertujuan untuk melindungi Mekanisme merentasi sektor
manusia, harta benda, dan penyelarasan pihak
Pengurangan risiko bencana
kesihatan, sumber pendapatan, berkepentingan
memerlukan inklusiviti,
aset produktif dan aset budaya di semua peringkat perlu
penglibatan dan pemerkasaan
serta alam sekitar. dijalankan dalam pengurusan
semua lapisan masyarakat.
pengurangan risiko bencana.
Kerajaan persekutuan dan Pengurangan risiko bencana

negeri perlu memberi kuasa memerlukan pendekatan yang
dan insentif kepada pihak pelbagai. Maklumat risiko perlu
berkuasa tempatan dan dimaklumkan, mudah diakses,
masyarakat setempat untuk PRINSIP-PRINSIP difahami dan terkini. Maklumat
perlu berasaskan analisis
bertanggungjawab dalam
membuat keputusan bagi
DALAM SENDAI saintifik yang digabungkan
mengurangkan risiko bencana. FRAMEWORK dengan pengetahuan
tradisional.
2015-2030
Pelaksanaan dan pengukuhan Pelaburan awam dan swasta
dasar serta pelan pembangunan perlu memberi perhatian
Risiko bencana mempunyai
perlu bermatlamatkan kepada khusus kepada faktor-faktor
ciri-ciri tempatan yang spesifik
kelestarian persekitaran, risiko bencana kerana kaedah
dan mesti difahami untuk
jaminan keselamatan makanan, ini adalah lebih efektif
menentukan langkah-langkah
kesihatan dan keselamatan berbanding dengan
bagi mengurangkan risiko
penduduk serta mengambil kira kebergantungan terhadap
bencana.
perubahan iklim untuk mencapai tindak balas dan pemulihan
pembangunan mampan. selepas bencana.
Pengurusan risiko bencana

yang efektif dapat diwujudkan
Build back better dan Negara-negara membangun
melalui kerjasama
kesedaran orang ramai dan kurang maju memerlukan
antarabangsa, komitmen
mengenai risiko bencana peruntukan sumber kewangan,
rasmi negara dan bantuan
adalah fasa yang penting pemindahan teknologi dan
pembangunan dari negara
dalam pasca selepas bencana. pembinaan kapasiti dari negara
maju.
maju dan rakan kongsi.
Sumber: Diubahsuai daripada “Sendai Framework for Disaster Risk Reduction”, 2015-2030

5.2 Rangka Pembentukan Tiga (3) pendekatan utama bagi

Garis Panduan Perancangan mengukuhkan daya tahan bandar-
Bandar Berdaya Tahan bandar terhadap bencana iaitu -
Bencana Di Malaysia
i. mengelakkan risiko akan
Rangka Pembentukan GPP ini datang;
melibatkan- ii. mengurangkan risiko
semasa; dan
i. pelbagai sektor: iii. build back better.
a. guna tanah; Elemen build back better perlu

b. fizikal; dipertingkatkan terutamanya yang
c. alam sekitar; melibatkan bencana besar (extreme).
d. sosio-ekonomi penduduk; Ini penting bagi memastikan tahap
e. pengangkutan; kerapuhan dan impak bencana dapat
f. kemudahan infrastruktur dan diminimumkan dan keadaan sekitar
utiliti; bandar dapat dikembalikan kepada
g. ekonomi bandar; dan keadaan asal (atau lebih baik) dalam
h. pengurusan dan pelaksanaan. masa yang singkat selepas bencana
melanda.
ii. pelbagai bencana:
Pembentukan sistem maklumat
a. banjir; bandar-bandar berdaya tahan yang
b. tanah runtuh; seragam dan komprehensif adalah
c. hakisan pantai; penting bagi membantu PBT
d. tsunami/gempa bumi; dan membuat keputusan perancangan
e. kenaikan aras laut. dan memantau pembangunan
bandar-bandar yang berdaya tahan
iii. pelbagai struktur bandar, bencana bagi setiap bandar yang
sistem perbandaran dan rapuh di Malaysia.
situasi setempat dalam
mempelopori pengurusan dan Sesebuah bandar yang berada dalam
pengurangan bencana. lingkungan sesar gempa mahupun
dijangkakan boleh atau akan
Setiap PBT perlu mempunyai Peta menerima kesan gegaran gempa,
Penilaian Bahaya dan Risiko perancangan terperinci diperlukan
kawasan setempat dan dikongsi bagi memastikan keselamatan dan
bersama dengan pihak keharmonian kawasan bandar
berkepentingan di setiap kawasan tersebut. Pendekatan yang boleh
tersebut bagi memastikan tindakan dilaksanakan adalah-
pengurangan risiko bencana dapat
dilaksanakan secara menyeluruh dan i. penghindaran - Dengan
sampai kepada kumpulan sasar. mengadaptasikan penggunaan
Pemetaan kawasan-kawasan yang guna tanah yang baik dan
rentan dan rapuh terhadap bencana selamat;
serta mengenalpasti tahap bahaya ii. pengurangan - Pembinaan
dan risiko kawasan yang rapuh bangunan dengan ciri-ciri anti-
bencana. gempa atau serap gegaran;
iii. pemindahan - Menyediakan
pampasan bencana gempa

7
bumi kepada kumpulan sasar; elemen/objek yang berisiko seperti
dan jalan raya utama serta lokasi
iv. penerimaan - Bersedia dan pembinaan di kawasan bercerun
mengambil tindak balas atas mampu mengurangkan risiko
sebarang bentuk bencana. Program susulan seperti
kebarangkalian kejadian gempa hebahan umum mengenai potensi
yang berlaku. risiko sedia ada, latihan
kesiapsiagaan bencana yang berkala
Senario ini dapat dilihat dengan dapat meningkatkan tahap
mengambil kira bentuk, proses, penerimaan umum komuniti
aktiviti serta impak pelbagai bencana terhadap tahap bahaya dan risiko.
berasaskan kepada iklim/cuaca,
geologi dan sedimen. Rajah 5.3 menunjukkan Rangka
Pembentukan GPP yang
Jika sesebuah bandar yang rapuh mengambilkira perancangan yang
dengan tiada pilihan „penghindaran perlu dilaksanakan berdasarkan
dan pemindahan‟, maka alternatif keadaan perubahan iklim semasa.
„pengurangan‟ dan „penerimaan‟
boleh diadaptasi sepenuhnya.
Pemasangan Sistem Amaran Awal
(Early Warning System - EWS) di
kawasan bahaya dan rapuh dengan
Rajah 5.3: Rangka Pembentukan GPP
Pendekatan Daya
Peta Penilaian Tahan Bandar
Risiko &
Bencana Pendekatan Utama
Mengelakkan
Risiko
Jika Teruk
Mitigasi Mendatang
(Berstruktur / - Polisi: Akta, GPP dll
Tidak Berstruktur)
Mengikut Sektor Pengurangan
cth. Polisi, Risiko Semasa
Jika Teruk
Jika Sebaliknya
Pendidikan, Alam
Sekitar - Inisiatif, Program dll
Persediaan
Tindak balas Build Back Better
Bantuan
Pemulihan
Penghindaran
Pemindahan
RISIKO
Penerimaan
Perlindungan Awam Pengurangan

ALTERNATIF
PENGURANGAN Langkah Kejuruteraan Senario
RISIKO • Iklim;
Perancangan Reruang (Spatial Planning) • Guna tanah;
• Sosio-ekonomi.

6.0 PRINSIP ASAS BANDAR menyatakan komponen bermaksud

BERDAYA TAHAN bahagian yang melengkapi atau
yang mencukupkan sesuatu; atau
Bahagian ini akan menerangkan bahan atau zat yang membentuk
mengenai prinsip-prinsip dan sesuatu. Oleh itu, terdapat lima (5)
komponen-komponen pengurusan komponen utama yang saling
yang perlu ada pada sesebuah berhubungkait bagi bandar berdaya
bandar berdaya tahan. tahan bencana iaitu-
Dua (2) prinsip bandar berdaya i. fizikal bandar;

tahan adalah- ii. sosial bandar;
iii. ekonomi bandar;
i. komponen bandar berdaya iv. institusi bandar; dan
tahan; dan v. persekitaran bandar.
ii. kualiti karakter bandar
berdaya tahan. b. Kualiti Karakter Bandar
Berdaya Tahan
a. Komponen Bandar Berdaya
Tahan Terdapat sembilan (9) kualiti
karakter bandar berdaya tahan
Kamus Pelajar Edisi Kedua 2016, bencana iaitu-
Dewan Bahasa dan Pustaka Bandar
ROBUSTNESS
(LASAK/TEGUH)
RESOURCEFULNESS DIVERSITY
Berupaya berfungsi seperti
(KEBERKESANAN MEMBERIKAN sedia kala walaupun ditimpa (KEPELBAGAIAN FUNGSI)
PERKHIDMATAN) bencana Aktiviti guna tanah pelbagai fungsi
Kapasiti organisasi dan penduduk dalam bagi menyokong antara satu sama
menghadapi impak bencana
1 lain semasa bencana
9 2 REDUNDANCY
(BERULANGAN)
INTEGRATED Terdapat komponan
(BERINTEGRASI) sokongan bagi melaksana
3
Kerjasama pelbagai pihak peranan komponen utama
secara berintegrasi 8 yang mengalami kegagalan
semasa bencana
INCLUSIVENESS ADAPTABILITY
(KETERANGKUMAN) (KEBOLEHSESUAIAN)
Penglibatan semua pihak bagi 4 Keupayaan melaksanakan
mempertingkatkan kesiapsiagaan 7 tindakan pembetulan semasa
menghadapi risiko bencana dan selepas bencana
REFLECTIVENESS
FLEXIBILITY
6 5 (TINDAK BALAS)
(KEBOLEHLENTURAN) Keupayaan belajar dari pengalaman lepas
Keupayaan melaksanakan sistem/ dalam membentuk sistem pengurusan
teknologi terkini untuk penambahbaikan bencana yang lebih baik

9
6.1 Prinsip Pengurusan Risiko yang berdaya tahan bencana. Aspek
Bencana ini diimplementasi menerusi konsep
pengurangan DRR dan Adaptasi
Usaha mengarusperdanakan disaster Perubahan Iklim (Climate Change
risk reduction (DRR) dalam Adaptation - CCA).
perancangan pembangunan boleh
dipertingkatkan dengan penghasilan Konsep kitaran pengurusan dan
peta-peta bahaya dan risiko. Proses pengurangan risiko bencana
pemetaan dan penilaian maklumat melibatkan empat (4) aspek utama
bahaya dan risiko perlu dikemaskini iaitu-
dari semasa ke semasa selaras
dengan kadar intensiti, kekerapan a. pencegahan;
dan impak bencana di sesebuah b. kesiapsiagaan;
bandar. c. tindak balas; dan
d. pemulihan.
i. Kitaran Pengurusan Risiko
Bencana Rajah 6.1 menunjukkan konsep
kitaran pengurusan risiko bencana
Aspek pengurusan dan pengurangan dengan lebih terperinci. Penerangan
risiko bencana diadaptasi dalam perincian mengenai aspek
usaha mengarusperdanakan DRR ke perancangan risiko bencana pula
arah pembangunan bandar-bandar adalah di Rajah 6.2.
Rajah 6.1: Konsep Kitaran Pengurusan Risiko Bencana
Sumber: Kajian GPP Bandar Berdaya Tahan Bencana di Malaysia, 2017

Rajah 6.2: Perincian Aspek Pengurangan Risiko Bencana
1. Pencegahan
“Memahami risiko bencana” merupakan keutamaan

yang ditekankan dalam aspek pencegahan. Dengan
memahami risiko bencana, langkah-langkah tindakan
pencegahan dapat dilaksanakan dengan lebih baik.
Selain itu, keperluan melabur dalam mengurangkan

risiko bencana dan memperkukuhkan tadbir urus
4. Pemulihan tempatan dalam pembangunan bandar berdaya tahan
Aspek pemulihan dan rehabilitasi juga merupakan elemen penting dalam aspek
merangkumi tindakan yang diambil pencegahan. Keperluan pemetaan dan penilaian
selepas berlakunya sesuatu bahaya dan risiko bencana antara tindakan yang
bencana. Pemulihan meliputi aspek wajar dilaksanakan dalam usaha memahami risiko
fizikal, sosial, ekonomi dan bencana sesebuah kawasan.
persekitaran. Justeru, pentadbir Tindakan pencegahan yang boleh dilakukan
bandar perlu melakukan pelaburan
terhadap aspek pemulihan dan  Mitigasi secara struktur
(kerja-kerja
rehabilitasi bagi menjadikan
kejuruteraan)
sesebuah bandar berdaya
tahan. Aspek pemulihan  Mitigasi secara
tidak berstruktur
juga memerlukan (peraturan,
pihak berkuasa panduan,
mengukuhkan tadbir spesifikasi, dan
amaran awal).
urus tempatan
supaya program
dan aktiviti
pemulihan dapat
berjalan dengan
lebih baik.
3. Tindak balas 2. Kesiapsiagaan

Aspek tindak balas menyentuh langkah- Kesiapsiagaan mengandungi langkah-
langkah tindakan yang diambil oleh pihak langkah kesediaan pihak berkuasa
berkuasa dan komuniti apabila dan orang awam dalam menghadapi
berlakunya bencana. Ia juga risiko bencana serta keperluan bagi
merangkumi tindakan mengukuhkan meningkatkan kesiapsiagaan bencana
tadbir urus tempatan untuk untuk tindak balas yang berkesan dan
pembangunan bandar yang berdaya build back better. Ia bertujuan
tahan dan meningkatkan tahap mengelak dan mengurangkan impak
kesiapsiagaan sesebuah bandar dan bencana dari segi kehilangan nyawa
komuniti dalam menghadapi bencana. dan kerosakan harta benda.

11
ii. Keperluan CCA Dalam DRR penting (rujuk Rajah 6.3). Dalam
menangani isu ini, perkara utama
Keperluan CCA dalam DRR adalah adalah-
penting kerana-
a. menyediakan pelan-pelan
a. perubahan iklim yang semakin persediaan;
ekstrem secara semulajadi atau b. memperincikan dasar,
antropogenik; mekanisma dan strategi sedia
b. tahap keterdedahan bahaya ada bagi menghadapi
bencana kepada bandar kemungkinan bencana besar
terutamanya bandar-bandar yang berlaku;
utama menjadi lebih sukar dan c. pengukuhan keupayaan institusi
mencabar, sekiranya bandar pelaksana juga perlu
berkenaan tidak mempunyai diperhalusi dalam memastikan
elemen atau komponen bandar pemakaian dasar-dasar dan
berdaya tahan, menjadikan strategi yang dilaksanakan
bandar berkenaan rapuh secara efisien dan bersepadu;
sekiranya berlakunya bencana; d. penglibatan dan komitmen
dan pelbagai pihak; dan
c. impak bencana dan perubahan e. peruntukan kewangan dan
iklim juga merentasi semua pentadbiran pelbagai yang
sektor, peringkat dan lapisan kukuh mampu membantu
masyarakat. dalam mengadaptasikan
perubahan iklim, kadar bencana
Pada masa kini, keperluan untuk yang kompleks dan program
menyatukan dasar dan strategi CCA pengurangan risiko yang
serta DRR dalam perancangan mencabar.
pembangunan menjadi semakin
Rajah 6.3: Perkaitan Antara Perubahan Iklim dan Peningkatan Bencana serta Keperluan
Penyatuan CCA dan DRR
Sumber: “Intergovernmental Panel on Climate Change” (IPCC), 2012

iii. Perancangan dan a. bantuan pemulihan;

Pembangunan Semula Bandar b. rehabilitasi;
Selepas Bencana c. baiki; dan
d. bina semula serta penyegaran
Terdapat empat (4) langkah yang semula.
perlu diberi perhatian selepas
berlakunya bencana sepertimana
ditunjukkan dalam Rajah 6.4, iaitu-
Rajah 6.4: Perancangan dan Pembangunan Semula Bandar-Bandar Selepas Bencana
• Mewujudkan sistem pemulihan bersepadu

dan pelan krisis di peringkat negeri dan
pusat;
• Merancang semula lokasi bagi rumah-rumah
• Melatih sukarelawan dan agensi-agensi yang
terlibat secara langsung dengan mangsa kediaman, bangunan-bangunan kerajaan, dan
bencana; kemudahan awam di kawasan yang sesuai dan
• Membentuk satu pasukan membersih premis- selamat;

premis dan kawasan; • Memperkenalkan teknologi terkini pembinaan
• Menyediakan tangki bergerak dan tangki bangunan-bangunan yang selamat;
statik bagi air minuman dan bekalan air
• Mencari model perumahan yang terbaik yang
mineral;
kalis gempa bumi; dan
• Menyediakan bekalan perubatan dan
• Menyediakan bekalan air bersih dan sistem
suntikan vaksin untuk menghalang
solar sebagai alternatif yang boleh digunakan
penyebaran penyakit berjangkit; dan
jika tiada elektrik.
• Mengagihkan bekalan makanan secara adil
dan saksama kepada kawasan yang terjejas
bencana.
Bantuan Pemulihan Rehabilitasi
(Relief) (Rehabilitation)
Baiki dan Bina Semula Penyegaran Semula

(Reconstruction) (Revitalization)
• Merancang aktiviti-aktiviti masyarakat yang
boleh menghidupkan kembali suasana kondusif

• Membaiki atau mengganti rumah yang
dan ceria bagi kawasan yang terjejas bencana
rosak dengan segera;
seperti gotong-royong, sukan rakyat, pestaria,
• Membaiki dan menukar peralatan
aktiviti pelancongan dan sebagainya;
perkakasan tenaga elektrik dan
• Menggalakkan penglibatan pentadbir, peniaga
telekomunikasi yang rosak dan tahan
dan orang awam dalam aktiviti-aktiviti yang
lasak; dan boleh meningkatkan taraf sosio-ekonomi
• Membaikpulih pusat-pusat ternakan dan penduduk; dan
ladang • Penyertaan masyarakat dalam aktiviti yang
dirancang dan dijalankan oleh PBT.
Sumber: Garis Panduan Perancangan Pembangunan dan Pengurusan Di Kawasan Berisiko Bencana Gempa Bumi, 2017

BANDAR BERDAYA TAHAN BENCANA DI MALAYSIA 13
7.0 GARIS PANDUAN UMUM negeri, pihak berkuasa tempatan
dan lain-lain agensi
Bahagian ini akan memberi panduan di jabatan teknikal. Sebuah sistem
mengenai aspek bandar berdaya perancangan yang baik mampu
tahan yang boleh diterapkan dalam memudahkan pengurusan risiko
dasar-dasar sektoral rancangan bencana dilaksanakan. Justeru,
pemajuan dan kawalan perancangan bahagian ini akan memperincikan
di peringkat persekutuan, negeri dan keperluan yang perlu diambilkira
tempatan. dalam penyediaan pelan
pembangunan.
7.1 Pelan Pembangunan
7.1.1 Rancangan Fizikal
Kajian risiko bencana dalam sistem Negara (RFN)
perancangan sesebuah bandar
melibatkan beberapa agensi di Jadual 7.1 adalah cadangan
peringkat kerajaan persekutuan, mengenai konsep risiko bencana dan
aspek berdaya tahan bencana yang
boleh diterapkan di dalam RFN.
Jadual 7.1: Aspek Risiko Bencana di Peringkat Rancangan Fizikal Negara

(RFN)
Analisis Data yang Agensi Utama Output

Diperlukan
Skop 1: Pengurusan Kawasan Berisiko Bencana
• Menyenaraikan • Kawasan Berisiko • NADMA; • Pelan Pengurusan Risiko

peristiwa, taburan Bencana Semula • PLANMalaysia; Bencana;
lokasi, kekerapan Jadi: • METMalaysia; • Mencadangkan mekanisme
dan tahap risiko o Tsunami • JMG; kawalan risiko bencana yang
bencana yang o Banjir • JPS; bersesuaian dan berkesan
pernah berlaku; o Tanah Runtuh berdasarkan kepada bentuk
• NAHRIM;
• Pengukuhan o Bencana lain • JKR; dan pembangunan;
pengurusan • Kawasan Berisiko • Menyelenggara dan
• Lain-lain Ahli
kawasan banjir; Hakisan Pantai: mengemaskini data bencana
Jawatankuasa
• Pengurusan risiko o Tahap Hakisan dan kerapuhan;
Pengurusan
tanah runtuh; • Menyediakan penilaian risiko
• Jangkaan Bencana
• Peningkatan Kenaikan Aras Peringkat dan menggunakannya
persediaan Laut: Negara/ sebagai asas untuk
terhadap gempa Negeri. perancangan dan penetapan
o Unjuran Tahun
bumi; dan 2040 pelan pembangunan; dan
• Pengurusan risiko • Cadangan urus tadbir
o Unjuran Tahun
bencana bagi 2100 bencana di peringkat negara
urus tadbir di seperti penubuhan
• Pelan Simulasi
peringkat negara. Jawatankuasa KSAS
Bencana.
peringkat Negara.
Outcome:
• Pengurangan risiko bencana.
• Peningkatan tahap daya tahan bencana bandar di Malaysia.

sambungan...

Diperlukan
Skop 2: Menentukan kawasan lembangan sungai utama (khusus untuk kajian banjir) dan
empangan di bawah “Dasar RFN 34: Tanah bagi kegunaan perparitan utama,
sungai dan anak sungai perlu dijadikan rizab parit atau sungai”
• Mengenalpasti • Sistem lembangan • PLANMalaysia; • Kawasan

kawasan berpotensi sungai yang • METMalaysia; lembangan yang
risiko bencana dan merangkumi • ARSM; memerlukan kajian
tahap terdedah rangkaian sungai segera;
• JUPEM;
kepada risiko; utama dan anak- • Penyediaan
anak sungai • TNB;
• Mengenalpasti langkah-langkah
karakter lembangan (termasuk panjang • SPAN; dan pengawalan dan
sungai dengan corak sungai tersebut), • JPS. pemantauan
petempatan dan data terkini dan bencana;
pembangunan guna archive; • Strategi dan
tanah; • Guna tanah rangka kerja
• Mengenalpasti isu- semasa; pengurusan risiko
isu di kawasan • Projek Rancangan bencana; dan
lembangan sungai; Tebatan Banjir • Strategi bagi
dan semasa dan mengatasi isu-isu
• Mengenalpasti lokasi backlog; yang dikenalpasti
empangan. • Kategori dan lokasi yang memerlukan
empangan; dan tindakan segera.
• Data taburan
hujan.
Outcome:
• Pengurangan risiko bencana;
• Peningkatan tahap daya tahan bencana bandar di Malaysia; dan
• Pembangunan mampan di kawasan lembangan sungai.

15
sambungan...

Diperlukan
Skop 3: Mengkaji pencapaian pelaksanaan dasar dan strategi yang berkaitan dengan
pengurusan risiko bencana di peringkat negara.
• Pemakaian dasar • Laporan • NADMA; • Dasar dan strategi

dan strategi keberkesanan dan • PLANMalaysia; pengurusan risiko
pengurusan risiko pematuhan dasar • METMalaysia; bencana dan
bencana serta strategi adaptasi perubahan
• JMG;
di peringkat pengurusan risiko iklim yang
negara; dan bencana • JPS; digunapakai di
• Penilaian tahap di peringkat • NAHRIM; peringkat negara;
keberkesanan Negara; dan • JKR; dan • Menggunapakai dan
dasar yang • Data primer • Lain-lain Ahli menguatkuasakan
berkaitan melibatkan kaji Jawatankuasa pematuhan dasar
pengurusan risiko selidik agensi Pengurusan pengurusan risiko
bencana terhadap Bencana bencana dan
di peringkat pencapaian dasar Peringkat adaptasi perubahan
negara. dan strategi Negeri/Negara. iklim;
pengurusan risiko • Pencapaian
bencana (fizikal pelaksanaan dasar
dan bukan fizikal). di peringkat negara;
dan
• Cadangan strategi
dan dasar yang
berkaitan
pengurusan risiko
bencana di peringkat
negara.
Outcome:
Penambahbaikan dasar dan strategi yang berkaitan dengan pengurusan risiko bencana
di peringkat negara.

7.1.2 Rancangan Struktur

Negeri (RSN)
Jadual 7.2 adalah cadangan aspek berdaya tahan bencana yang

mengenai konsep risiko bencana dan boleh diterapkan dalam RSN.
Jadual 7.2: Aspek Risiko Bencana di Peringkat Rancangan Struktur

Negeri (RSN)

Diperlukan
Skop 1: Mengkaji aspek kerentanan (susceptibility), bahaya (hazard) dan kerapuhan

(vulnerability)
• Mengenalpasti • Peta Bahaya; • NADMA; • Dasar dan strategi

kawasan dan tahap • Peta Risiko; • PLANMalaysia; pembangunan di
bahaya (sama ada • Pelan aras • METMalaysia; kawasan risiko
rendah, sederhana, ketinggian; bencana;
• JMG;
tinggi, dan sangat • Menyediakan
• Pelan kecerunan • JPS;
tinggi); dan unsur- langkah-langkah
kelas 3 dan 4; • NAHRIM;
unsur yang berisiko, pemeliharaan,
keterancaman, • Pelan kerapuhan • JKR; perlindungan,
keberangkalian (vulnerability);
• ARSM; pemuliharaan dan
kemalangan, dan
• JUPEM; pembangunan
kecederaan, • Quantification of di kawasan berisiko
losses disebabkan • BPEN; dan
kerosakan, dan bencana;
kerugian; bencana. • Lain-lain Ahli
Jawatankuasa • Mencadangkan
• Kekerapan kejadian mekanisme kawalan
Pengurusan
bencana (dari segi risiko bencana yang
Bencana
keberangkalian bersesuaian dan
peringkat
berlaku mengikut berkesan
negeri.
tahun); dan berdasarkan kepada
• Jangkaan risiko jenis perancangan
(kuantitatif/ kualitatif) dan pembangunan;
akibat bencana • Menyelenggara dan
terhadap individu mengemaskini data
atau masyarakat, bencana dan
kewangan, harta kerapuhan; dan
benda atau alam • Menyediakan
sekitar. penilaian risiko dan
menggunakannya
sebagai asas untuk
perancangan dan
penetapan pelan
pembangunan.
Outcome:
• Pengurangan risiko bencana; dan
• Peningkatan daya tahan di negeri-negeri yang terlibat.

17
sambungan...

Diperlukan
Skop 2: Mengkaji, menilai aspek dan pengurusan risiko bencana termasuk bahaya
berganda (multi-hazard).
• Menentukan • Kawasan-kawasan • NADMA; • Pelan Pengurusan

keutamaan kawasan berisiko bencana • PLANMalaysia; Risiko Bencana
berisiko bencana seperti banjir, • METMalaysia; Negeri;
mengikut karakter tanah runtuh, • Mencadangkan
• JMG;
kawasan berisiko gempa Area Business
berdasarkan bumi, hakisan • JPS;
Continuity Plan
maklumat daripada pantai dan multi- • NAHRIM; (ABCP) dan
agensi dan jabatan hazard; dan • JKR; dan strategi berkaitan
teknikal yang • Pelan simulasi • Lain-lain Ahli kawalan serta
berkaitan dengan bencana. Jawatankuasa pengurusan
risiko bencana Pengurusan bencana banjir,
berkenaan; dan Bencana tanah runtuh dan
• Penilaian risiko Peringkat gelinciran untuk
melalui Negeri. pelaksanaan
perbandingan tahap kawalan
toleransi dan pembangunan;
penilaian keutamaan • Langkah-langkah
serta kapasiti risiko mitigasi dan
sama ada menerima kawalan risiko
ancaman atau melalui tahap
menghadapinya. penerimaannya,
mengelak risiko,
mengurangkan
kemungkinan dan
mengurangkan
kesan bencana;
dan
• Kaedah penilaian
tahap bandar
berdaya tahan.
Outcome:
Peningkatan pengurusan risiko bencana di negeri-negeri yang terlibat.

sambungan...

Diperlukan
Skop 3: Mengkaji pencapaian pelaksanaan dasar dan strategi yang berkaitan dengan
pengurusan risiko bencana di peringkat negeri.
• Pemakaian dasar • Laporan • NADMA; • Dasar dan strategi

dan strategi keberkesanan dan • PLANMalaysia; pengurusan risiko
pengurusan bencana pematuhan dasar • METMalaysia; bencana dan
di peringkat negeri serta strategi adaptasi perubahan
• JMG;
dan tempatan; dan pengurusan risiko iklim yang
bencana di • JPS; digunapakai di
• Penilaian tahap
keberkesanan dasar peringkat negeri; • NAHRIM; peringkat negara;
yang berkaitan dan • JKR; dan • Menggunapakai dan
pengurusan bencana • Data primer • Lain-lain Ahli menguatkuasakan
di peringkat negeri. melibatkan kaji Jawatankuasa pematuhan dasar
selidik agensi Pengurusan pengurusan risiko
terhadap Bencana bencana dan
pencapaian dasar peringkat adaptasi perubahan
dan strategi negeri. iklim;
pengurusan risiko • Pencapaian
bencana (fizikal pelaksanaan dasar
dan bukan fizikal). di peringkat negeri;
dan
• Cadangan strategi
dan dasar yang
berkaitan
pengurusan risiko
bencana di negeri.
Outcome:
Penambahbaikan dasar dan strategi yang berkaitan dengan pengurusan risiko bencana
negeri.

19
7.1.3 Rancangan Tempatan (RT)

mengenai konsep risiko bencana dan boleh diterapkan di dalam RT.
Jadual 7.3: Aspek Risiko Bencana di Peringkat Rancangan Tempatan

(RT)

Diperlukan
Skop 1: Mengkaji risiko bencana dari aspek kerentanan (susceptibility), bahaya (hazard)
dan kerapuhan (vulnerability).
• Kekerapan kejadian • Peta Bahaya; • NADMA; • Peta kawasan

bencana • Peta Risiko; • PLANMalaysia; berisiko bencana;
(kebarangkalian • Pelan Aras • METMalaysia; • Cadangan
berlaku/tahun); Ketinggian; mekanisme kawalan
• JMG;
• Kesan bencana • Pelan Kecerunan risiko bencana yang
• JPS;
(kuantitatif/kualitatif) Kelas 3 dan 4; bersesuaian dan
terhadap individu • NAHRIM; berkesan
• Peta Geologi • JKR;
atau masyarakat, berdasarkan kepada
Kejuruteraan;
harta benda atau • ARSM; bentuk
dan
alam sekitar kawasan • JUPEM; pembangunan;
berisiko bencana • Imej Orthophoto
• BPEN; dan • Menyelenggara dan
mengikut tahap-tahap kawasan risiko
• Lain-lain Ahli mengemaskini data
risiko tertentu; bencana dengan
Jawatankuasa bencana dan
imej resolusi
• Jenis pembangunan Pengurusan kerapuhan;
tidak melebihi
yang bersesuaian Bencana • Menyediakan
15cm
dengan kawasan peringkat penilaian risiko dan
risiko bencana; dan o Building
daerah/negeri. menggunakannya
Footprint.
• Kawasan berisiko sebagai asas untuk
bencana yang tidak perancangan dan
sesuai untuk penetapan pelan
dibangunkan. pembangunan; dan
• Pelan evakuasi.
Outcome:
• Peningkatan daya tahan daerah-daerah yang terlibat; dan
• Penghasilan pelan kontur untuk penyediaan pelan kecerunan dan ketinggian yang lebih
terperinci menggunakan imej Orthophoto.

sambungan...

Diperlukan
Skop 2: Mengkaji aspek penilaian risiko bencana.
• Menentukan • Kawasan-kawasan • NADMA; • Pelan Pengurusan

keutamaan kawasan berisiko bencana • PLANMalaysia; Risiko Bencana
berisiko bencana seperti banjir, • METMalaysia; Daerah;
mengikut karakter tanah runtuh, • Mencadangkan Area
• JMG;
kawasan berkaitan berisiko gempa Business Continuity
dengan risiko bumi, hakisan • JPS;
Plan (ABCP) dan
bencana; dan pantai dan multi- • NAHRIM; strategi berkaitan
• Penilaian risiko melalui hazard; dan • JKR; dan kawalan serta
perbandingan tahap • Pelan simulasi • Lain-lain Ahli pengurusan bencana
toleransi dan penilaian bencana. Jawatankuasa banjir, tanah runtuh
keutamaan serta Pengurusan dan gelinciran untuk
kapasiti risiko sama Bencana pelaksanaan kawalan
ada menerima Peringkat pembangunan; dan
ancaman atau daerah/ negeri. • Langkah-langkah
menghadapinya mitigasi dan kawalan
dengan langkah- risiko melalui tahap
langkah mitigasi penerimaannya,
tertentu. mengelak risiko,
mengurangkan
kemungkinan dan
mengurangkan kesan
bencana.
Outcome:
Peningkatan pengurusan risiko bencana di daerah-daerah yang terlibat.
Skop 3: Penilaian tahap daya tahan bencana bandar
• Analisis climate and • Kriteria penilaian • PBT; • Tahap daya tahan

disaster resilience tahap daya tahan • Ahli bencana mengikut
initiative (CDRI). bencana bandar- Jawatankuasa purata skor/rating;
o Fizikal; Pengurusan • Menerapkan elemen-
o Ekonomi; Bencana elemen langkah-
o Sosial; Peringkat langkah daya tahan;
Daerah; • Penambahbaikan
o Institusi; dan
• Penyedia Utiliti; berdasarkan kriteria-
o Alam Sekitar.
dan kriteria daya tahan
• NGO. bencana; dan
• Cadangan penilaian
berkala.
Outcome:
• Pengurusan risiko yang lebih baik; dan
• Kawalan perancangan yang lebih baik.

21
7.1.4 Rancangan Kawasan
Khas (RKK)

mengenai konsep risiko bencana dan boleh diterapkan dalam RKK.
Jadual 7.4: Aspek Risiko Bencana di Peringkat Rancangan Kawasan Khas

(RKK)

Diperlukan
Skop 1: Penilaian risiko bencana secara spesifik
• Kekerapan kejadian • Peta Bahaya; • NADMA; • Cadangan

bencana; • Peta Risiko; • PLANMalaysia; mekanisme
• Kesan bencana • Pelan Aras • METMalaysia; kawalan risiko
terhadap individu Ketinggian; • JMG; bencana yang
atau masyarakat, • Pelan Kecerunan • JPS; bersesuaian dan
harta benda atau Kelas 3 • NAHRIM ; berkesan
alam sekitar; dan 4 • JKR; berdasarkan
• Kawasan berisiko • Kawasan-kawasan • JUPEM; dan kepada jenis
bencana mengikut berisiko bencana • Lain-lain AJK perancangan dan
tahap-tahap risiko seperti banjir, Pengurusan pembangunan.
tertentu; tanah runtuh, Bencana
• Jenis pembangunan berisiko gempa peringkat
yang bersesuaian bumi, hakisan negeri/daerah.
dengan kawasan pantai dan multi-
risiko bencana; dan hazard; dan
• Kawasan berisiko • Imej Orthophoto/
bencana yang tidak Data UAV kawasan
sesuai untuk kajian bencana
dibangunkan. dengan imej
resolusi tidak
melebihi 15cm.
o Building
Footprint; dan
o Pelan kontur
Outcome:
• Peningkatan daya tahan kawasan dalam daerah yang terlibat; dan
• Penghasilan pelan kontur untuk penyediaan pelan kecerunan dan ketinggian yang lebih
terperinci menggunakan imej Orthophoto.

sambungan...

Diperlukan
Skop 2: Penilaian tahap daya tahan bencana bandar
• Analisis Climate and • Kriteria penilaian • PBT; • Tahap daya

Disaster Resilience tahap daya tahan • Ahli Jawatankuasa tahan bencana
Initiative (CDRI) bencana bandar- Pengurusan Bencana mengikut purata
o Fizikal; peringkat skor/ rating;
o Ekonomi; negeri/daerah; • Menerapkan
o Sosial; • Penyedia dan elemen-elemen
o Institusi; dan pembekal utiliti; dan langkah-langkah
• NGOs daya tahan;
o Alam Sekitar.
• Penambahbaikan
berdasarkan
kriteria-kriteria
daya tahan
bencana; dan
• Cadangan
penilaian
berkala.
Outcome:
• Pengurusan risiko yang lebih baik; dan
• Kawalan perancangan yang lebih baik.

7.1.5 Garis Panduan Sektoral langkah yang perlu diambil bagi
memastikan rancangan
Jadual 7.5 menunjukkan garis pembangunan (RSN/RT/RKK)
panduan yang disediakan mengikut tersebut dapat dilaksanakan.
aspek sektoral beserta langkah-
Jadual 7.5: Garis Panduan Mengikut Aspek Sektoral
Aspek Garis Panduan Langkah-Langkah

Alam Sekitar Sumberjaya a. Merancang dan mengurus kesemua
semulajadi yang kawasan persekitaran semulajadi mengikut
berfungsi sebagai landasan Sustainable Development Goal
benteng pertahanan (SDG) meliputi SDG#13 (Perubahan Iklim)
ancaman bencana dan SDG#15 (Hidupan di tanah);
perlu dipulihara dan b. Merancang guna tanah mengikut
diurus mengikut kesesuaian jenis dan tahap Kawasan
prinsip pembangunan Sensitif Alam Sekitar (KSAS);
mampan. c. Mengamalkan kaedah kejuruteraan yang
mesra alam untuk mengurangkan impak
terhadap ekosistem di KSAS;
d. Mematuhi prinsip asas Garis Panduan
Perancangan Pemuliharaan dan
Pembangunan KSAS terutama untuk-
i. kawasan pesisiran pantai;
ii. kawasan dataran banjir, tanah
lembap, tanah bekas lombong, tasik
dan sungai;
iii. kawasan simpanan mineral dan
geobencana; dan
iv. kawasan hutan simpan kekal.
e. Memulihara kedapatan sumberjaya daripada

diterokai oleh pembangunan yang melebihi
tahap daya tampungan sumberjaya
tersebut; dan
f. Mengurus ekosistem sumberjaya yang
bersesuaian dengan risiko bencana seperti
berikut:
i. ketinggian dan kecerunan-bencana
tanah runtuh dan gempa bumi;
ii. pesisiran pantai-bencana tsunami,
hakisan pantai dan paras kenaikan air
laut; dan
iii. sistem guna tanah dan persekitaran-
banjir kilat dan banjir monsoon.

sambungan...
Aspek Garis Panduan Langkah-Langkah

Alam Sekitar Pemulihan ekologi dan a. Menghalang kerja-kerja pembangunan di
ekosistem untuk kawasan yang terjejas akibat bencana;
meningkatkan b. Persekitaran semulajadi di zon berisiko
kekuatan daya tahan bencana perlu dibangunkan secara
semulajadi mampan;
sumberjaya. c. Mengawal pembangunan baru dengan
mengenakan syarat-syarat kawalan
pembangunan yang ketat di zon berisiko
bencana;
d. Membaiki struktur fizikal yang terjejas
(contoh: ketidakstabilan cerun dan pantai
yang terhakis) akibat bencana dengan
kaedah yang bersesuaian dengan geofizikal
sumberjaya tersebut; dan
e. Mengamalkan reka bentuk struktur dan
kaedah kejuruteraan yang bersesuaian
dengan keupayaan tampungan sesuatu
sumberjaya.
Foto 7.1: Contoh amalan kejuruteraan pantai yang

perlu mengikut kesesuaian struktur dan sistem
ekologi sesuatu sumberjaya.

25
sambungan...
Aspek Langkah-Langkah
Pengangkutan Mengadaptasi karakter daya tahan bagi sistem pengangkutan di kawasan
bandar seperti jaringan jalan dan pengangkutan yang pelbagai
(redundant), keboleharapan (reliable) dan kepelbagaian (diverse) dalam
penyediaan garis panduan khusus dalam RT dan RKK.
Berikut merupakan kualiti karakter daya tahan bagi sistem jaringan

pengangkutan-
Kemampuan jaringan pengangkutan jalan
untuk menawarkan laluan/alternatif
Redundancy pengangkutan yang pelbagai sekiranya
terdapat gangguan kepada jaringan
pengangkutan sedia ada.
Kemampuan jaringan pengangkutan jalan

Mobility untuk menawarkan perkhidmatan yang
baik kepada pengguna.
Keadaan di mana sistem mudah terdedah

atau sensitif terhadap ancaman atau
Vulnerability
bahaya yang memberi impak yang besar
terhadap kemampuan rangkaian
pengangkutan jalan.
Kebarangkalian trafik untuk sampai ke

Reliability
sesuatu destinasi dalam masa yang
ditetapkan.
Kesediaan untuk meneruskan

Recovery perkhidmatan dalam masa yang singkat
selepas berlaku gangguan (bencana)
dengan bantuan luaran yang minimum.
Diversity
Kedapatan pelbagai mod perkhidmatan
pengangkutan di sesuatu tempat.
Cadangan Penyediaan Pelan Laluan Evakuasi (Evacuation Route

Plan)
Setiap bandar perlu menyediakan Pelan Laluan Evakuasi yang mana
merupakan laluan bagi tujuan ketika kecemasan. Laluan ini perlu
mempunyai papan tanda arah evakuasi.
Foto 7.2: Contoh papan tanda arah evakuasi.

sambungan...
Pengangkutan Laluan evakuasi perlu disediakan dalam bentuk peta. Lauluan ini
perlu berdasarkan sistem jalan raya sedia ada termasuk kapasiti
jalan, lokasi petempatan dan pusat perlindungan sementara semasa
bencana. Penggunaan aplikasi ArcGis boleh digunakan dalam
menentukan laluan paling singkat dan selamat ke pusat
perlindungan sementara.
Sumber: https://ir1gisplan.wordpress.com
Foto 7.3: Contoh Peta Laluan Evakuasi Tsunami
Infrastruktur • Reka bentuk sistem saliran dan perparitan yang berasaskan bio-
dan Utiliti ekologika (BIOECODS) dengan menggunakan pendekatan kawalan
(Pelbagai pada punca secara menerapkan elemen kejuruteraan penyusupan,
Bencana) penstoran yang melambatkan aliran air.
• Komponen utama BIOECODS adalah-

o alur berumput atau SWALE; dan
o kolam takungan (kering atau basah)
• Komponen ini adalah kombinasi kepada proses penyusupan,

melambatkan aliran, penyimpanan dan pembersihan sebagai
perawatan awal sebelum dialirkan ke parit atau sungai
berhampiran.

27
sambungan...
• Air ribut daripada kawasan yang dibangunkan akan dihalakan ke

swale sebagai saluran terbuka (open conveyance swale) yang
ditanam dengan native cow grass dan aliran tambahan ditampung
oleh saluran bawah tanah yang diperbuat daripada bahan polimer
berbeza dengan sistem konvensional. Swale akan menyumbang
kepada perawatan awalan, melambatkan aliran dan penstoran,
penyusupan awalan dan pengendapan. Tanah terbuka yang dipenuhi
landskap dan dry pond akan menyebarkan aliran dan aliran akan
dibawa oleh swale serta mengurangkan had laju air ribut,
memaksimumkan pengendapan di sesuatu pembangunan,
penyusupan dan penyejatan.
• Memastikan lokasi dan kedudukan aset sumber bekalan tenaga
elektrik seperti pencawang masuk utama (PMU), pencawang
pengagih utama (PPU) dan pencawang elektrik (P.E) hendaklah
berada di luar kawasan bencana yang ditunjukkan pada Risk Map
bagi sesuatu kawasan tadahan perkhidmatan.
• Memastikan lokasi dan kedudukan aset sumber bekalan air seperti
loji rawatan air (LRA), tangki simpanan dan rumah pam hendaklah
berada di luar kawasan bencana yang ditunjukkan pada Risk Map
bagi sesuatu kawasan tadahan.
• Meletakkan Loji Kumbahan dan Tapak Pelupusan Sisa Pepejal di luar
kawasan Risk Map yang telah dikenal pasti.
• Mewujudkan alternative routes bagi pergerakan kenderaan
pengangkutan sisa pepejal untuk memastikan kelancaran operasi
collection and haulage.
• Mewujudkan ring-system 11 kV cable yang mempunyai sumber lebih
dari satu P.E.
• Menyediakan bekalan elektrik alternatif seperti genset (set
generator) bagi pusat-pusat penempatan mangsa bencana.
• Semua tangki simpanan mestilah berbentuk elevated yang
membekalkan bekalan air bagi kawasan pusat perpindahan dan
pengumpulan mangsa bencana.
• Mewujudkan rangkaian bekalan dan simpanan alternatif yang boleh
berfungsi untuk memberi bekalan ketika berlaku bencana berbentuk
ring.
• Mewujudkan bekalan air alternatif seperti tube well bagi pusat-pusat
penempatan sementara mangsa bencana.
• Mewujudkan alternative routes bagi pergerakan kenderaan
pengangkutan sisa pepejal untuk memastikan kelancaran operasi
collection and haulage.
• Memperkukuh dan meluaskan liputan perkhidmatan telekomunikasi
di kawasan bencana dan lokasi-lokasi pusat penempatan.

7.1.6 Langkah-Langkah Fizikal samping dapat mengintegrasikan

serta menyelaras langkah-langkah
i. Konsep Asas Pelan pembangunan bandar. Antara
Pembangunan Bandar Berdaya kawalan pembangunan yang dapat
Tahan Bencana dilaksanakan adalah mengenalpasti
sempadan pertumbuhan bandar
Konsep asas pelan pembangunan (urban growth boundary - UGB),
bandar berdaya tahan bencana kawalan kawasan khusus dan
memberi perhatian terhadap kawalan zon.
pengurangan risiko bencana, di
Sempadan kawalan
Kawalan sempadan pertumbuhan pertumbuhan bandar
bandar (Urban growth boundary)

Langkah 1 Sempadan kawalan
- Sempadan kawasan yang boleh pembangunan bandar
dibangunkan atau sebaliknya; dan
- Perkhidmatan bandar di dalam
Kawasan promosi urbanisasi
sempadan akan diketengahkan.
Langkah 2
Pengawalan spesifik bagi
Kawalan kawasan khusus kawasan berisiko bahaya
(Specific control areas)

- Pembangunan dan pengurusan tertentu Kawasan perlindungan
yang dibenarkan di dalam kawasan semulajadi
kawalan khusus.
Langkah 3
Penggunaan zon
Kawalan Zon
- Kebenaran pembangunan dikawal melalui
jenis, densiti dan bentuk pembangunan
mengikut zon
Peringkat Pengurangan
Elemen Utama Pengukuran Kawalan Pembangunan dan Insentif Risiko Bencana
bagi Pengurangan Risiko Bencana
PR MT RES RH
1.1 Memastikan sempadan kawalan pertumbuhan

1. Kawalan bandar
Perkembangan
Bandar 1.2 Memperkukuhkan sempadan kawalan
pembangunan bandar
2. Kawalan zoning 2.1 Peraturan/syarat kegunaan tanah dan

dan peraturan- bangunan
peraturannya
2.2 Peraturan/syarat (ketinggian, anjak undur,
plot ratio)
2.3 Kawasan yang dikhususkan untuk fasiliti

kemudahan dan infrastruktur awam
2.4 Kawasan yang dikhususkan untuk

perlindungan alam sekitar
3. Pengkhususan 3.1 Peraturan pembinaan bangunan dalam

kerja-kerja kawasan berisiko
pembinaan
3.2 Peraturan reka bentuk bangunan dalam
kawasan berisiko
3.3 Perlindungan kawasan sumber semulajadi dan

alam sekitar

29
Peringkat Pengurangan
Elemen Utama Pengukuran Kawalan Pembangunan dan Insentif Risiko Bencana
bagi Pengurangan Risiko Bencana
PR MT RES RH
4. Insentif 4.1 Pengukuran untuk menggalakkan penempatan

pembangunan semula (kawasan berisiko)
bandar
4.2 Pengukuran untuk menggalakkan
pembangunan semula bandar
Petunjuk:
Peranan Utama PR = Menghalang
MT = Mitigasi
Peranan Sokongan
RES = Respon
Tidak Berkenaan
RH = Rehabilitasi / Pembinaan Semula
ii. Perancangan Pusat

Pemindahan Mangsa Bencana
Terdapat dua (2) cadangan bagi

perancangan pusat pemindahan Kemudahan sokongan yang perlu
mangsa bencana iaitu pusat disediakan di pusat pemindahan tetap-
pemindahan tetap dan pusat
pemindahan sementara. • Kawasan helipad;
• Kawasan lapang untuk pelbagai
a. Pusat Pemindahan Tetap kegunaan;
• Pusat maklumat dan pengurusan
Pusat pemindahan tetap perlu bencana berpusat;
disediakan sekurang-kurangnya satu • Kemudahan telekomunikasi yang
(1) unit bagi daerah berisiko cekap dan berfungsi semasa bencana;
bencana. Pembangunan pusat • Pusat penempatan mangsa bencana;
pemindahan tetap akan melibatkan • Logistik keperluan semasa bencana;
kos yang tinggi dan perlu disediakan • Bekalan keperluan semasa bencana
termasuk bekalan elektrik dan tangki
bangunan kekal.
simpanan air dirawat; dan
• Pusat aktiviti pemulihan komuniti
Lokasi pusat pemindahan tetap ini (sudut psikologi dan perkhidmatan
perlu sesuai dan selamat seperti perundingan ekonomi).
lokasi di kawasan bebas banjir,
mudah dilalui dengan berjalan kaki,
ke pusat bencana.

Rajah 7.1: Contoh Konsep Pembangunan Rajah 7.2: Konsep pembangunan dan
Rinkai Disaster Prevention Park dengan kemudahan sokongan Rinkai Disaster
pelbagai kemudahan sokongan dan fungsi Prevention Park
Disaster
Prevention Base
(HQ building)
Helipad
Hospital
Multipurpose plaza/
Outdoor plaza
Higashi – Ogisima central wide area disaster

prevention base facility
Base camp of wide area support troops, etc
Supply transportation relay base
Metropolitan area seaside disaster prevention

centre
Helipad
Water transportation bus
Pusat pemindahan tetap b. Pusat Pemindahan

dicadangkan sebagai pusat Sementara
pengurusan bencana tempatan
pelbagai fungsi meliputi pusat Perancangan pusat pemindahan
maklumat, pengumpulan, operasi sementara pula melibatkan kos yang
dan pemulihan bencana (Pusat lebih rendah. Pusat ini telah
MPOP) seperti Ringkai Disaster dikenalpasti dan diwartakan,
Prevention Park, Tokyo. melibatkan bangunan kemudahan
sedia ada seperti sekolah, dewan
orang ramai, balai raya dan institusi
kerajaan bagi menempatkan segala
keperluan termasuk mangsa
bencana.
Ringkai Disaster Prevention Park, Tokyo
Sewaktu berlaku gempa bumi di bandar Tokyo, Tokyo Rinkai Disaster Prevention Park telah
bertindak sebagai pusat operasi untuk pencegahan bencana di kawasan Metropolitan Tokyo
yang menempatkan kemudahan kecemasan termasuk ibu pejabat pengurusan bencana
tempatan serta institusi yang mengumpul maklumat berkaitan bencana dan menyelaraskan
langkah-langkah kecemasan bencana.

31
3. Kemudahan Sokongan
 Kemudahan sokongan meliputi

bekalan elektrik, air, sistem
kumbahan dan tempat
pembuangan sampah;
 Menyediakan bekalan elektrik
alternatif seperti mobile
generator sekiranya tiada
elektrik;
 Menyediakan bekalan air bersih
alternatif;
Foto 7.4: Contoh pusat pemindahan  Memastikan tangki simpanan
sementara bagi mangsa bencana
air bersih mencukupi untuk
menampung bilangan mangsa
bencana dalam tempoh
Pusat pemindahan sementara perlu
menduduki pusat tersebut
mengambil kira aspek-aspek berikut:
sekurang-kurangnya tujuh (7)
hari; dan
1. Penentuan Lokasi
 Menambah bilangan tandas
sementara bagi pusat
Lokasi bagi pusat pemindahan
pemindahan sementara.
bencana perlu memberi keutamaan
kepada bangunan yang dibina di atas
4. Kemudahan Khidmat
paras banjir normal, mudah
Kaunseling Psikologi/Trauma
dihubungi dengan berjalan kaki dan
sistem jaringan jalan yang mudah
 Menyediakan sukarelawan
sampai ke pusat bencana. Jika
terlatih, kakitangan perubatan,
perlu, lokasi bangunan atau kawasan
ahli psikiatri, pakar-pakar
baru perlu dikenalpasti.
psikologi dan kaunselor untuk
bantuan psikologi kepada
2. Keluasan Berdasarkan
penduduk terlibat dan pasukan
Kapasiti Mangsa Banjir
penyelamat; dan
 Menyediakan program
Keperluan luas kawasan pusat
kaunseling di pusat pemindahan
pemindahan berdasarkan kapasiti
secara kerap yang menekankan
mangsa bencana (Rujuk Rajah 7.3).
aspek pembinaan diri dan
Rajah 7.3: Illustrasi Pembinaan Bukit keluarga, moral serta
Perlindungan Bencana (Escape Hill) kemasyarakatan.
70
m 5. Pembangunan Kemudahan
50 Sosial yang Berdaya Tahan
m
100m
Bangunan kerajaan perlu
memastikan keselamatan fasiliti
sekolah dan hospital lebih berdaya
100m tahan. Penekanan aspek
Keluasan Tanah = 10,000m²
keselamatan adalah perlu untuk
Isipadu Tanah = 100,000m³ mengurangkan kesan negatif sosial
Kapasiti Mangsa Banjir = 1,500 org.
Sumber: RTD Cameron Highlands, 2030

ekoran kegagalan perkhidmatan  memastikan terdapat

kritikal seperti perkhidmatan penyediaan rangkaian
kesihatan, sekolah, perkhidmatan perhubungan alternatif ke
bomba dan lain-lain semasa agensi kerajaan dan
berlakunya bencana. perkhidmatan kritikal;
 reka bentuk bangunan hospital
Justeru, kriteria yang perlu perlu mengambilkira keperluan
diambilkira di dalam pembangunan penyediaan helipad di atas
reka bentuk adalah- bumbung, perletakan bekalan
utiliti di aras yang lebih tinggi
 memberi keutamaan kepada serta penggunaan ruang
kawasan bebas bencana untuk di tingkat bawah tidak
mendirikan bangunan kerajaan melibatkan wad pesakit,
dan kemudahan perkhidmatan bekalan ubat dan lain-lain;
kritikal;  peletakan fasiliti di dalam
bangunan sekolah perlu
mengambilkira fungsi sekolah
sebagai pusat pemindahan; dan
 pembangunan kemudahan baru
di kawasan downstream perlu
mengambilkira penyediaan
pendaratan pengangkutan
udara (helikopter) seperti di
hospital dan sekolah.
6. Tindakan Keutamaan
Pengurusan dan Pengurangan
Risiko Bencana
Jadual 7.6 menerangkan mengenai

empat (4) tindakan keutamaan
pengurusan dan pengurangan risiko
bencana iaitu-
 memahami risiko bencana;
Foto 7.5: Ilustrasi sekolah bebas bencana
 memperkukuh urus tadbir bagi
risiko bencana;
 meningkatkan pelaburan ke
arah pengurangan risiko
bencana; dan
 mempertingkatkan
kesiapsiagaan.
Sumber: www.spaulding_hospital_boston
Foto 7.6: Contoh hospital bebas bencana

di Safe Hospitals in Emergencies and
Disasters Philippine Indicators for Level 1
to 4

33
Jadual 7.6: Empat (4) Tindakan Keutamaan Pengurusan dan
Pengurangan Risiko Bencana
Tindakan Langkah-langkah
1. Memahami 1. Memperkukuhkan asas bagi analisis bahaya dan
risiko bencana kerapuhan dalam-
• pengagihan petempatan bagi populasi
berpendapatan rendah termasuklah petempatan
tidak terancam dan haram;
• aktiviti ekonomi; dan
• kemudahan fasiliti/aset kerajaan.
2. Penyediaan Peta Risiko;
3. Meningkatkan ketersediaan data pengurusan sosio-
ekonomi bagi kemungkinan keterdedahan bahaya;
4. Kedapatan maklumat geografi berkaitan keadaan
sosio-ekonomi bagi mengenalpasti lokasi
keterdedahan bagi penilaian risiko (sempadan
pentadbiran dan keadaan bangunan);
5. Kedapatan maklumat statistik berkenaan situasi
sosio-ekonomi bagi menganggarkan nilai
keterdedahan bagi penilaian risiko (nilai pasaran
bangunan);
6. Mengenalpasti aktiviti guna tanah dan kawalan
pembangunan terutamanya di kawasan yang
terdedah kepada bencana melalui rancangan
tempatan dan rancangan struktur negeri;
7. Kesiapsiagaan dalam menangani bencana di setiap
bandar dan pekan serta kawasan-kawasan mudah
terjejas-
• mengadakan pelan kecemasan bandar;
• membangunkan sistem pengurusan risiko
bencana (DRM);
• menambahbaik tebatan banjir;
• menyediakan Pelan Induk Perparitan Bandar
(UDMP);
• menggunapakai Pendekatan Integrated River
Basin Management (IRBM) di Lembangan
Sungai;
• melaksanakan Pelan Pengurusan Pantai
Bersepadu (ICMP); dan
• mewujudkan Pusat MPOP di kawasan mudah
berlaku bencana (disaster prone area).
8. Menggunapakai garis panduan, manual, peralatan
teknikal dan dokumen sokongan mengenai risiko
bencana.

sambungan...
2. Memperkukuh 1. Mengambilkira DRR dalam strategi guna tanah;
urus tadbir bagi 2. Peraturan bagi mengunakan ruang tanah / bangunan
risiko bencana bagi lokasi yang sesuai berdasarkan perancangan
guna tanah;
3. Larangan pembinaan di kawasan sensitif alam
sekitar/ kawasan risiko bencana;
4. Kebenaran untuk pembangunan mengikut tahap
kegunaan tanah tertentu;
5. Pengagihan guna tanah bagi kawasan kediaman,
komersial dan industri berdasarkan DRR;
6. Pengagihan guna tanah bagi senario pembangunan
bandar berdaya tahan;
7. Pengagihan dan penyesuaian kepadatan di kawasan
boleh huni dengan mengambil kira kawasan-kawasan
rapuh;
8. Pengagihan guna tanah untuk kemudahan awam dan
fasiliti utama DRR berpandukan strategi DRR;
9. Peraturan bagi bentuk bangunan (anjakan,
ketinggian) dan struktur di sepanjang laluan di
kecemasan;
10. Melaksanakan tugas-tugas membaikpulih bangunan
dan pembinaan kejuruteraan mengelak bencana
serta meninggikan dan memperkukuhkannya;
11. Sistem kebenaran dengan kelulusan berkesan selari
dengan peraturan;
12. Garis panduan, manual, peralatan teknikal dan
dokumen sokongan bagi pengamal;
13. Pembentukan garis panduan bagi peraturan
bangunan yang berdaya tahan bahaya (reka bentuk
dan piawaian);
14. Penguatkuasaan beserta penalti atau
sekatan/halangan terhadap petempatan dan aktiviti
haram;
15. Pemakaian rancangan tempatan dan rancangan
kawasan khas yang menunjukkan Zoning Risk Area;
16. Mengambilkira DRR strategi dan senario
pembangunan dalam perancangan guna tanah; dan
17. Sistem pemantauan dengan pemeriksaan berkesan
dan lain-lain tindakan pentadbiran.

35
sambungan...
3. Meningkatkan 1. Pembinaan kejuruteraan yang dapat mengelakkan
pelaburan ke arah bencana (contoh: pemecah ombak, dinding penahan,
Pengurangan risiko tetambak, lintasan banjir);
bencana 2. Membina sistem perparitan yang lebar dan
mencukupi;
3. Pembinaan bangunan-bangunan tinggi hendaklah
mengambilkira ketahanan struktur bangunan
tersebut;
4. Reka bentuk tahan gempa bagi engineered building/
non engineered house yang dibina di kawasan
dikenalpasti terdedah kepada garisan sesar/gempa;
5. Reka bentuk tahan gempa bagi engineered building/
non engineered house yang dibina dikenalpasti
terdedah kepada garisan sesar/gempa;
6. Pembangunan semula bandar berdaya tahan seperti
ruang jalan kalis kebakaran dan penambahbaikan
serta akses kecemasan; dan
7. Bantuan insentif seperti cukai, subsidi dan
sebagainya menggalakkan pembangunan dan
penempatan semula bandar.
4. Mempertingkatkan 1. Penggunaan alam semulajadi sebagai perlindungan
kesiapsiagaan bencana;
2. Penyediaan zon penampan;
3. Agihan kawasan hijau/taman dan kawasan terbuka
sebagai kawasan penampan atau ruang evakuasi
daripada bahaya;
4. Penyediaan kemudahan pusat pemindahan mangsa
termasuk kawasan lapang, tunjuk arah, papan tanda
dan notis;
5. Memastikan lokasi/kedudukan pusat pemindahan
selamat dan tidak terputus perhubungan;
6. Penyediaan kemudahan pusat pemindahan mangsa
termasuk kawasan lapang, tunjuk arah, papan tanda
dan notis;
7. Memastikan lokasi/kedudukan pusat pemindahan
selamat dan tidak terputus perhubungan;
8. Latih amal, kursus dan latihan;
9. Memastikan keperluan kakitangan mencukupi,
terlatih dan boleh ditugaskan pada bila-bila masa
diperlukan untuk penugasan bantuan;

sambungan...
10. Penyertaan awam dalam aspek communication,
education and public awareness (CEPA);
11. Pelan kontigensi;
12. Membuat pelan tindakan kecemasan dan
mengemaskini pelan tersebut dari semasa ke
semasa;
13. Program kesedaran dan pendidkan;
14. Penyelarasan dalam pengurusan dan bantuan;
15. Memastikan keberkesanan sistem amaran awal;
16. Memastikan sistem amaran dibangunkan berfungsi;
17. Penyediaan ruang terbuka bagi tapak perumahan
sementara untuk mereka yang kehilangan tempat
tinggal;
18. Penyediaan ruang terbuka bagi tapak pelupusan
sementara sisa serpihan yang musnah disebabkan
bencana; dan
19. Memperuntukkan kemudahan / ruang bagi pusat
pentadbiran dan operasi kecemasan.
7. Pelan Tindakan Komponen

Daya Tahan
Pelan tindakan ini perlu melibatkan
Konsep bandar berdaya tahan penyertaan secara menyeluruh
bencana meliputi tahap kerapuhan, pelbagai pihak berkepentingan dan
elemen berisiko dan keterdedahan pemegang taruh di semua peringkat.
terhadap bahaya bencana yang perlu Cadangan bagi tempoh pelaksanaan
dilaksanakan. Pelaksanaan pelan bidang keutamaan dan pelan
tindakan ini terbahagi kepada dua tindakan khusus adalah mengikut
(2) iaitu- jangka masa pendek (kurang
2 tahun), jangka masa sederhana
 perancangan pembangunan (2-5 tahun) dan jangka masa
masa hadapan; dan panjang (lebih 5 tahun) (Rujuk
Jadual 7.7).
 kawalan pembangunan sedia
ada.

37
Jadual 7.7: Pelan Tindakan Mengikut Jangka Masa
JANGKA MASA TINDAKAN

KOMPONEN
DAYA TAHAN PENDEK SEDERHANA PANJANG
(< 2 TAHUN) (2-5 TAHUN) (> 5 TAHUN)
• Mempergiatkan • Meningkatkan program • Menambah akses

kerja-kerja pengurangan sisa jalan raya dengan
pelupusan sisa buangan, pelaksanaan melakukan
buangan dan dan penguatkuasaan pemantauan terhadap
pepejal; undang-undang; penggunaan dan
• Menganjurkan • Kemudahan akses pencerobohan rizab
program jaringan jalan raya; jalan;
kebersihan; • Menjalankan kajian • Sistem kumbahan
• Mencari bekalan air terhadap sistem dinaik taraf untuk
alternatif; dan pengangkutan; memperbaiki sistem
FIZIKAL • Mematuhi National • Memantau dan pelupusan sisa
Building Code. meningkatkan sistem pepejal;
saliran dan pengairan; • Memperkasakan
dan projek penempatan
• Menggalakkan semula; dan
penggunaan tenaga • Menambah kawasan
alternatif. perumahan serta
kajian keperluan
insurans bagi
bangunan-bangunan
penting.
• Pemantauan ke • Menumpukan perhatian • Kajian tindak balas

kawasan yang terhadap pendidikan; dan pemulihan
berisiko bencana; • Meningkatkan selepas bencana perlu
• Menyediakan satu kesedaran masyarakat; dijalankan;
pusat sehenti • Mengintegrasikan • Penguatkuasaan
informasi bencana; kurikulum pendidikan untuk memantau dan
• Mengadakan dengan pelan mengawal
program dan pengurusan risiko peningkatan bilangan
perbincangan bencana; penduduk perlu
SOSIAL bersama penduduk; • Aktiviti pengurusan dijalankan;
dan risiko bencana dan • Penambahan kawasan
• Mempertingkatkan kemudahan perubatan persendirian untuk
sistem dan perlu dipertingkatkan; kediaman; dan
infrastruktur • Pembinaan kawasan • Menggalakkan
perubatan kediaman tambahan penyertaan aktiviti-
kecemasan. secara kolektif; dan aktiviti berkaitan
• Memberi latihan untuk bencana serta
menghadapi bencana memperbaiki program
dan perubahan iklim. sedia ada.

sambungan...

KOMPONEN
• Meningkatkan kadar • Kerjasama bersama • Pelbagai aktiviti

pekerjaan, agensi luar perlu keusahawanan
memberikan latihan diperkukuhkan bagi perlu dibina
dan kemahiran memastikan termasuk kegiatan
kepada penduduk; kelangsungan perusahaan kecil
• Mengoptimumkan pendapatan penduduk; dan sederhana
bajet dan subsidi; • Pengurusan bajet dan (SME) untuk
dan subsidi dipertingkatkan; meningkatkan
• Bantuan kewangan • Pelan pengurusan risiko pendapatan dan
dan pinjaman perlu bencana juga perlu kelangsungan
EKONOMI perniagaan;
diberikan selepas diintegrasikan bersama
bencana. dasar dan pelan • Peluang pekerjaan
ekonomi; perlu diperluas; dan
• Menjalankan kajian • Menaiktaraf
keperluan insentif perkhidmatan
ekonomi bagi tindakan kewangan dan
pengurusan risiko simpanan.
bencana; dan
• Bantuan menyeluruh
pencegahan bencana.
• Mempertingkatkan • Pengurusan dan • Meningkatkan

keberkesanan pengurangan risiko pemantauan,
tindak balas bencana serta penilaian dan
institusi bandar perubahan iklim penguatkuasaan
terhadap bencana; dipertingkatkan. terhadap program
• Meningkatkan • Membuat rumusan atau undang-
penglibatan menyeluruh untuk pelan undang sedia ada;
pelbagai pihak; dan bencana serta • Menilai dan
• Mengintegrasi menyediakan dasar dan mengemaskini
pengurusan undang-undang yang pelan pengurusan
pengurangan risiko bersesuaian. pengurangan risiko
INSTITUSI dan iklim dengan • Mendapatkan bencana; dan
polisi serta pelan perkongsian maklumat, • Mengekalkan
perancangan bantuan serta kerjasama dengan
bandar. penyelidikan bagi organisasi lain
menggabungkan polisi supaya dapat
dan perancangan dalam mengadakan
sistem kerajaan. perbincangan
• Keberkesanan pengurusan
pengurusan pelan daya bencana.
tahan bencana bandar
perlu dinilai dan
dikemaskini.

39
sambungan...

KOMPONEN
• Mengurangkan tahap • Memperhebat kempen- • Menggunakan

intensiti atau kempen kepada peralatan yang lebih
kemusnahan bencana penduduk; canggih untuk
alam dan kekerapan • Memastikan tujuan amaran awal
berlakunya bencana; penyertaan penduduk bencana,
• Membaiki kualiti untuk penilaian sistem komunikasi dan
kepelbagaian bio sedia ada; infrastruktur;
sesebuah bandar; • Mempergiat kerja- • Meningkatkan
• Memperuntukkan kerja amaran awal, kualiti biodiversiti
kawasan untuk pemindahan mangsa bandar;
ALAM pembangunan hijau; dan lain-lain; • Mengintegrasikan
SEKITAR dan • Penilaian risiko seluruh pelan pengurusan
• Meningkatkan bandar dan risiko bencana
kekerapan kerja- menjalankan aktiviti dengan program
kerja pembersihan pemantauan untuk pembangunan
dan pemantauan kawasan berisiko bandar; dan
saliran air. bencana; dan • Melaksanakan reka
• Menjalankan pelbagai bentuk hijau dalam
pelan pembangunan pembinaan
bandar hijau seperti bangunan baru dan
walkable city, green sedia ada.
building dan lain-lain.
7.1.7 Langkah-Langkah Bukan

Fizikal
i. Pelan Kelangsungan Pengurusan bencana dapat

Perkhidmatan Ekonomi membantu pengurus bencana untuk
(Business Continuity Plan) membuat persediaan dan tindak
balas semasa berlakunya bencana.
a. Pendekatan Mengurus
Bencana
Pengurusan bencana dibahagikan

kepada empat (4) fasa iaitu-
 mitigasi;
 siapsiaga;
 tindak balas; dan
 pemulihan.

Jadual 7.8: Langkah Pengurusan Bencana
MITIGASI SIAPSIAGA
Langkah-langkah pencegahan sebelum  Pendidikan, penyampaian dan latihan;

bencana terjadi. dan
 Pelan pengurusan untuk
Langkah Pencegahan: kesinambungan perniagaan dan
darurat.
Melibatkan langkah-langkah untuk

Langkah Pencegahan:
mengurangkan keterdedahan kepada
kesan bencana.
Tumpuan adalah kepada kefahaman,
pendidikan, penyampaian dan latihan bagi
membantu kapasiti komuniti terlibat
bertindak dan pulih dari bencana.
TINDAK BALAS PEMULIHAN
 Tindakan segera ke atas keperluan Pelan pemulihan ekonomi selepas bencana.

stakeholders; dan
 Menubuhkan pusat pemulihan Langkah Pencegahan:
perniagaan.
Mengembalikan semua aspek yang terkesan

Langkah Pencegahan:
ke atas komuniti akibat bencana kepada
keadaan stabil dan pulih ke tahap lazim dan
Menangani ancaman semasa disebabkan aktiviti perniagaan dan ekonomi tempatan
oleh bencana yang memerlukan tindakan kembali stabil.
segera bagi menyelamatkan nyawa,
menyediakan keperluan kemanusiaan
(seperti makanan, pakaian, perubatan,
penginapan), pembersihan, menilai
kerosakan dan agihan sumber.
b. Kesan Bencana Ke Atas

Ekonomi
Setiap bencana yang berlaku akan

memberi kesan kepada ekonomi
kawasan, khususnya negeri dan
negara amnya, bergantung kepada
impak bahaya bencana. Contohnya,
kesan gempa bumi yang dicatatkan
di Semenanjung Malaysia ke atas
ekonomi negara adalah kecil
berbanding dengan kesan banjir Foto 7.7: Kesan Banjir Kilat di Pulau
kilat. Bencana yang mempunyai Pinang 2017
kesan ekonomi paling besar adalah
banjir bermusim (banjir monsun).

41
Kesan bencana ke atas ekonomi
sukar diukur dengan tepat kerana ia
bukan sahaja melibatkan kerugian
fizikal yang boleh dinilai dengan
mata wang tetapi juga impak bukan
fizikal dan mental. Rajah 7.4
menunjukkan kerugian ekonomi
akibat bencana dan tahap kerugian
bergantung kepada tahap bencana
yang dialami. Contohnya, banjir
besar di Kelantan pada tahun 2014
dan Pulau Pinang tahun 2017 Foto 7.8: Kesan Banjir di Kelantan 2014
mengakibatkan kerugian hampir satu
billion ringgit.
Rajah 7.4: Rumusan Kerugian Ekonomi Akibat Bencana
Kerosakan
Struktur &
Bukan Struktur
Kerugian
Terhadap Kos
Kandungan
Struktur/
Bangunan Kerugian &
Kerugian kehilangan
Kemusnahan pendapatan
Inventori sewaan
Perbelanjaan
Kerugian untuk
Kerugian
Kebergantungan penempatan
Langsung
Hidup semula
Kerugian &
Kos kehilangan
Gantian pendapatan
Sumber
Hidup
Kerugian
Ekonomi Kerugian
Industri/Aktiviti
Ekonomi
Gangguan perjalanan
Kerugian
kehilangan cukai
Tidak
kehilangan pelancong
Langsung
nilai hartanah susut
Sumber: Martinelli et al (2014)

Kesan bencana ke atas perniagaan kejadian bencana yang pernah

dan struktur ekonomi pula adalah berlaku di Semenanjung Malaysia
berdasarkan impak kejadian- dan kajian kes yang dibuat.
1
Aktiviti ekonomi mampu pulih seperti sedia kala
walaupun berlaku bencana. 2
Kerosakan ke atas harta dan aset perdagangan
akan memberi kesan kepada aktiviti perniagaan
dan ekonomi tetapi tidak menjejaskan aktiviti
tersebut.
3
Terdapat juga aktiviti perniagaan yang mengalami
kesukaran untuk bangkit semula dan kembali pulih.
Antaranya-
4
Kegagalan perniagaan disebabkan oleh bencana
 perniagaan kecilan yang mempunyai modal
yang berimpak tinggi akan memberi kesan yang
yang terhad dan terkesan teruk akibat bencana;
teruk kepada peniaga, aktiviti ekonomi serta
dan
khidmat sokongan yang lain dan mengambil masa
 perniagaan yang hanya tertumpu kepada
yang lebih lama untuk pulih.
pelanggan tempatan yang mana penduduk
tempatan juga terkesan teruk akibat bencana.
6 5
Pada asasnya, bencana yang berlaku tidak akan
merubah asas ekonomi kawasan terlibat. Namun,
Pemulihan prasarana utama adalah penting untuk
terdapat juga kawasan yang terlibat dengan
memastikan kelangsungan perkhidmatan dan
bencana berimpak tinggi merubah asas ekonomi
aktiviti perniagaan.
kawasan terlibat seperti di Kampong Masjid, Pulau
Pinang (bencana tsunami). Walau bagaimanapun,
struktur perdagangan terus kekal dengan
penambahan aktiviti, komposisi perniagaan dan
bangunan perniagaan.

43
c. Tahap Daya Tahan Ekonomi Kerajaan perlu melibatkan pihak
swasta, khususnya sektor
Tahap daya tahan ekonomi perniagaan dan penggiat aktiviti
dikategorikan kepada tiga (3) iaitu- ekonomi dalam perancangan
menghadapi kemungkinan bencana.
 mikro; Oleh itu, komuniti perniagaan
 meso; dan diperlukan untuk bersama merangka
 makro pelan persediaan menghadapi
bencana.
Daya tahan ekonomi juga diuruskan
berdasarkan dua (2) tahap iaitu- Langkah dan tindakan di Jadual 7.9
dicadangkan untuk mengerakkan
 daya tahan ekonomi yang komuniti penggiat ekonomi dalam
statik; dan kesiapsiagaan menghadapi bencana
 daya tahan ekonomi yang manakala Jadual 7.10 menunjukkan
dinamik. langkah perancangan pemulihan
ekonomi selepas bencana.
Jadual 7.9: Langkah dan Tindakan Kesiapsiagaan Komuniti
Langkah Tindakan
1. Menubuhkan Pasukan Tindakan  Mengenalpasti kumpulan/individu yang

Pemulihan Ekonomi sesuai untuk menyertai pasukan ini;
 Membincangkan dan mengenalpasti
Pasukan ini perlu diterajui oleh skop kerja, tugasan dan peranan ahli
usahawan/peniaga. Peranan kumpulan; dan
pasukan ini adalah menyedia dan  Mengadakan perbincangan berjadual
menilai pelan persediaan dan untuk mengemaskini status dan situasi
siapsiaga bencana. kemungkinan bencana dan pendekatan
untuk menangani bencana.
2. Menyediakan Pelan Pengekalan  Kerajaan perlu melantik agensi

Semasa Bencana dan Pemulihan pengurusan bencana untuk
Selepas Bencana untuk Aktiviti menyediakan Pelan Pengekalan Semasa
Ekonomi dan Perniagaan Bencana dan Pemulihan Selepas
Bencana untuk aktiviti ekonomi dan
perniagaan;
 Pasukan yang ditubuhkan menjadi
sumber rujukan kepada agensi
berkenaan;
 Perbincangan dua hala yang kerap
antara pihak berkaitan; dan
 Mendapatkan pandangan komuniti
ekonomi yang terkesan sekiranya
berlakunya bencana.
3. Inventori Sumber Ekonomi Menyediakan inventori sumber perniagaan
untuk merancang perkara yang perlu dibuat
dan pengagihan sumber untuk proses
pemulihan selepas bencana.

sambungan...
Langkah Tindakan
4. Mengenalpasti Keperluan Mengenalpasti langkah yang perlu diambil

Komuniti Perniagaan dan untuk membantu peniaga dan pengusaha
Industri industri untuk kembali semula berniaga dan
beroperasi dalam masa yang singkat.
Pelan ini bertujuan untuk memandu peniaga

5. Pelan Urusan Semasa Bencana
dan pengusaha industri menyediakan
langkah dan tindakan yang perlu diambil
apabila berlakunya bencana.
6. Penyebaran dan perkongsian  Menyediakan risalah berkaitan peranan
maklumat pasukan dan Pelan Pengurusan Bencana
untuk meningkatkan daya tahan
Berkaitan persediaan dan ekonomi bencana; dan
kesiapsiagaan komuniti menghadapi  Menjalankan latihan berkaitan dengan
bencana. pelan kelangsungan perniagaan akibat
bencana.
7. Menarik Khidmat Agensi Menyediakan perkhidmatan sokongan

Kewangan dan Insurans kepada penggiat aktiviti ekonomi khususnya
perniagaan dan industri.
Jadual 7.10: Langkah Pemulihan Ekonomi
LANGKAH ISU TINDAKAN
Langkah 1: Menjalankan Kajian Isu perniagaan dan ekonomi

Impak Bencana Ke Atas Ekonomi yang terkesan selepas bencana
tidak mendapat tindakan
Kajian adalah berkenaan penyediaan sewajarnya kerana-
maklumat penilaian ke atas  kebanyakan peniaga dan
kerosakan struktur fizikal dan penggiat aktiviti ekonomi
kerosakan ekonomi ke atas industri kecil dan sederhana tidak
dan ekonomi tempatan. Oleh itu, mempunyai pelan
kajian ini perlu mengukur impak pemulihan selepas
bencana ke atas unsur-unsur berikut: bencana; dan
 agensi awam yang
 kerugian hasil cukai (jualan, bertanggungjawab untuk
harta dan pekerjaan); menangani isu bencana
 kehilangan pekerjaan; juga tidak mempunyai
 kehilangan pendapatan; pelan pemulihan ekonomi
 gangguan dan penutupan dan perniagaan selepas
perniagaan serta penurunan bencana.
daya pengeluaran;
 kerosakan ke atas prasarana;
 kerosakan ke atas hartanah
(industri, perniagaan dan
kediaman); dan
 kerosakan ke atas sumber
alam.

45
sambungan...
LANGKAH ISU TINDAKAN
Langkah 2: Jana Pelan Strategi  Kekurangan peruntukan Kerajaan

Pemulihan dana untuk menjalankan melantik agensi
kajian di peringkat PBT/ utama untuk
Menyediakan satu pelan tindakan kerajaan/negeri/ menjalankan
strategik sebagai petunjuk hala tuju persekutuan/swasta; kajian.
keutamaan ke atas pemulihan  Hak pemilikan laporan
ekonomi. kajian - PBT/kerajaan
 Pelan disediakan mengikut fasa negeri/persekutuan; dan
pemulihan meliputi pelan  Pengenalpastian agensi
jangka pendek, sederhana dan pelaksana dan agensi
panjang dengan sasaran dan pemantau pelaksanaan
matlamat yang jelas bagi setiap sama ada di
fasa; persekutuan/negeri/daerah.
 Tugasan untuk meneraju dan
melaksana pelan diserahkan
kepada agensi yang
bersesuaian;
 Agensi yang diberi tugasan
perlu mempunyai sumber yang
cukup untuk melaksana tugasan
mengikut pelan melibatkan
tenaga kerja, kewangan dan
kepakaran; dan
 Memastikan strategi dan
tindakan adalah spesifik dan
boleh diukur outcomenya bagi
membolehkan pengurus
membuat pemantauan ke atas
kemajuan pelaksanaan.
Langkah 3: Menilai sepenuhnya Dicadangkan

keadaan semasa pasukan yang
menjalankan
Sebelum sebarang tindakan lanjut kajian dan
dijalankan, agensi pengurusan pasukan
bencana perlu menilai dengan teliti tindakan
dan terperinci keadaan ekonomi pemulihan
semasa dan selepas bencana. ekonomi.
Pemahaman yang mendalam akan
senario dapat memberikan gambaran
yang jelas arah tuju masa hadapan
yang harus diikuti oleh komuniti
terkesan.

Indeks daya tahan ekonomi bagi pemulihan perniagaan selepas bencana

terbahagi kepada dua (2) kriteria iaitu-
 Kriteria daya tahan bencana ekonomi bandar peringkat sebelum bencana

(rujuk Jadual 7.11); dan
 Kriteria untuk mengenalpasti tahap daya tahan ekonomi bandar selepas
bencana (Jadual 7.12).
Jadual 7.11: Kriteria Daya Tahan Bencana Ekonomi Bandar Peringkat

Sebelum Bencana
KRITERIA KETERANGAN CATATAN
Peletakan aktiviti-  Di luar zon bencana: aktiviti

aktiviti ekonomi ekonomi bandar yang dijalankan
bandar (perniagaan, di luar zon bencana dikategori
pembuatan dan sebagai tidak berisiko; dan
perkhidmatan)  Dalam zon bencana: aktiviti
ekonomi bandar yang dijalankan
dalam zon bencana dikategori
sebagai mempunyai risiko
bencana dan akan terkesan jika
berlaku bencana.
Aktiviti Ekonomi  Pelbagai: proses pemulihan  Bandar yang

Terlibat akan lebih cepat. mempunyai aktiviti
(Jenis aktiviti  Tertumpu: kesan yang ekonomi yang pelbagai
ekonomi) signifikan ke atas ekonomi boleh menjana semula
bandar akibat bencana. ekonomi dengan lebih
 Perniagaan: kesan signifikan ke cepat berbanding
atas proses pemulihan ekonomi ekonomi tertumpu.
bandar jika berlaku bencana.  Proses pemulihan
 Perkhidmatan: proses bencana ke atas aktiviti
pemulihan berlaku dengan cepat. perkhidmatan adalah
lebih cepat berbanding
 Pembuatan: kesan signifikan ke
aktiviti perniagaan dan
atas proses pemulihan ekonomi
pembuatan.
bandar jika berlaku bencana.
Skala Aktiviti Ekonomi  Mikro: impak bencana ke atas Aktiviti ekonomi mikro
ekonomi bandar adalah kecil. dan kecil mempunyai
 Kecil: impak bencana ke atas potensi untuk kembali
ekonomi bandar adalah kecil. aktif dengan lebih cepat
 Sederhana: kesan signifikan ke selepas bencana
atas ekonomi bandar jika berlaku berbanding skala
bencana. sederhana dan besar.
Walaupun peniaga mikro
 Besar: kesan signifikan ke atas
dan kecil terjejas,
ekonomi bandar jika berlaku
pengusaha/peniaga baru
bencana.
pula akan muncul untuk
menyediakan
perkhidmatan.

47
sambungan...
KRITERIA KETERANGAN CATATAN
Kemampuan  Kemudahan kewangan dan Tiga (3) faktor ini menjadi

Usahawan/Peniaga kredit; asas dalam menentukan
 Pemilikan harta mudah alih; dan kesediaan usahawan
 Pemilikan hartanah. untuk meneruskan aktiviti
ekonomi selepas
berlakunya bencana.
Pertumbuhan aktiviti  Kemasukan baru

Bandar yang ekonominya
ekonomi peniaga/usahawan; dan
berkembang dengan pesat
 Peningkatan nilai ditambah hasil
mempunyai potensi untuk
dagang.
pulih dengan lebih cepat
selepas bencana.
Potensi ekonomi  Kesediaan sumberjaya: boleh Bandar yang potensi

bandar menjadi penggerak dalam proses ekonominya besar,
pemulihan aktiviti ekonomi mampu melalui proses
selepas bencana. pemulihan dengan cepat.
 Kesediaan tenaga kerja: boleh
menyokong proses pemulihan
semula selepas bencana.
 Kesediaan premis niaga di
luar zon bencana:
membolehkan peniaga/
usahawan terjejas memindahkan
kegiatan mereka.
Elemen sokongan  Struktur jalan raya: sama ada

ekonomi struktur mampu menampung
(Sistem perhubungan, kesan bencana.
khususnya jalan raya  Sistem penghubung jalan:
Sistem perhubungan,
dan telekomunikasi) sama ada laluan disediakan
khususnya jalan raya dan
mampu menghubungkan
telekomunikasi penting
kawasan lain bila berlaku
untuk memastikan sistem
bencana.
ekonomi berjalan seperti
 Sistem telekomunikasi
asal selepas berlakunya
berdaya tahan: sama ada
bencana.
sistem telekomunikasi akan
terjejas atau tidak dan jika
terjejas, mampu atau tidak cepat
pulih akibat bencana.
Elemen sokongan Bekalan elektrik, air, petrol dan gas Bekalan elektrik, air,
ekonomi mampu berfungsi dan dapat petrol dan gas penting
(Bekalan utiliti, dibekalkan semasa dan selepas untuk memastikan sistem
khususnya bekalan bencana. ekonomi berjalan seperti
elektrik air dan gas) asal selepas berlakunya
bencana.

Jadual 7.12: Cadangan Indikator bagi Mengukur Daya Tahan Bencana

untuk Pemulihan Perniagaan dan Ekonomi
Aktiviti Perniagaan, Ekonomi

Perkhidmatan dan Pembuatan
Tahap Ketahanan Perdagangan Tahap Ketahanan Ekonomi
Masa diambil untuk aktiviti dagangan Impak bencana ke atas pekerjaan;
dibuka semula;
Tempoh masa untuk aktiviti Impak bencana kepada
Faktor Utama
dagangan pulih; pengangguran;

Kesan ke atas nilai tambah keluaran Hasil keluaran aktiviti ekonomi;
dagangan;
Ketahanan gangguan perniagaan Perubahan pada pendapatan isi
akibat bencana; rumah; dan
Impak ke atas bilangan dan Perubahan pada taburan
kemasukan perniagaan. pendapatan isi rumah.
Kerosakan langsung ke atas Kerosakan langsung kepada
perniagaan; prasarana;
Gangguan prasarana dagangan; Perubahan struktur ekonomi
utama;
Kepelbagaian aktiviti dagangan; Kepelbagaian aktiviti ekonomi;
Impak bencana ke atas pelanggan; Pertumbuhan/susutan ekonomi
sebelum bencana;
Faktor Sekunder
Impak bencana ke atas pesaing; Kemasukan bayaran insuran

(cepat/cekap);
Tindakan keusahawanan; Kemasukan bantuan bencana;
Akses pasaran; Agihan bantuan bencana;
Keperluan produk; Isyarat pasaran;
Kedudukan kewangan peniaga dan Kapasiti sumberjaya;
usahawan sebelum dan selepas
bencana;
Akses kepada sumber pemulihan; Penggunaan tenaga kerja; dan
Jenis sumber pemulihan yang Perpindahan penduduk.
tersedia; dan
Senarai inventori aktiviti perniagaan,
perkhidmatan dan pembuatan.
Saiz perniagaan; Saiz ekonomi;
Sektor aktiviti perniagaan; Sumber asas ekonomi;
Tertiari
Faktor
Sewa atau pemilikan premis niaga; Struktur sosial;

Kesan tindakan mitigasi; dan Lokasi; dan
Kesan tindakan siapsiaga. Cuaca.

49
ii. Aspek Sosial Penduduk Pihak PBT perlu merancang semula
Bandar Berdaya Tahan Bencana pembangunan di kawasan ini
dengan-
Pembentukan komuniti berdaya
a. mengenalpasti kesesuaian
tahan memerlukan-
penempatan sedia ada sama
ada perlu dikekalkan dengan
a. pemerkasaan komuniti dan
langkah mitigasi atau
pihak berkepentingan setempat
penempatan semula penduduk;
(community and local
stakeholders empowerment); b. menyediakan garis panduan
dan c. reka bentuk pembinaan yang
b. penyediaan rangka kerja ke mesra bencana (kod
arah komuniti yang berdaya bangunan);
tahan.
d. mengawal intensiti
Peranan utama organisasi pihak pembangunan; dan
berkepentingan ini adalah untuk e. melaksanakan program
meningkatkan pembangunan pemulihan dengan kerjasama
keupayaan tempatan dan mendidik pihak berkepentingan
kesiapsiagaan antara komuniti dan di peringkat tempatan.
PBT ke arah menghadapi bencana
melalui penyediaan Pelan Tindakan
Komuniti Berdaya Tahan terhadap
bencana. Pelan tindakan ini
ditunjukkan dalam Rajah 7.5.
Rajah 7.5: Rangka Kerja Ke Arah Sebuah Komuniti Yang Berdaya Tahan
Sebelum
Sebelum Semasa
Semasa Selepas
Selepas
Sebelum Pemulihan Perancangan DRR (bersiap sedia Mencadangkan Mencadangkan
berlaku Selepas kepada bencana, kapasiti penyelesaian/ kawalan penyelesaian/ kawalan
bencana Bencana bangunan dan risiko penurunan) (jangka pendek) (jangka panjang)
Serta merta (pemulihan dan penyesuaian bencana) (1 – 3 Tahun) 3 Tahun Ke atas – 10 Tahun
Komuniti NGOs/
Swasta
Bencana/ Bersedia Mitigasi

Gangguan KOMUNITI Kerja Pemantauan
Tinjauan
(jangka pendek dan panjang):

Tindak
Balas/
DAYA TAHAN
BENCANA
 Penyelesaian masalah
Tindak Pemulihan  Pembangunan projek/
balas program
Sebelum
Terdedah Dengan
Bencana
Mencapai ke tahap yang lebih
tinggi bagi persediaan dan
Universiti tindak balas
Agensi (Fasilitator)
Kerajaan
Pelan tindakan bagi komuniti berdaya

tahan bencana, sistem amaran awal,
latihan dan pembangunan kapasiti, risiko
dan pemetaan bahaya, petunjuk untuk
memantau Kajian Semula / Pembaikan/ Pelarasan
Sumber: Penghasilan Peta Bahaya dan Risiko Cerun (Slope Hazard and Risk Mapping), Disaster Risk Reduction Initiative, Jabatan Mineral
dan Geosains Malaysia, Kementerian Sumber Asli dan Alam Sekitar Malaysia

iii. Penyertaan Awam Dalam

Aspek Communication Education
and Public Awareness (CEPA)
Pihak berkuasa tempatan digalakkan

untuk meningkatkan program CEPA
bagi memastikan pelan tindakan
pengurusan bencana dapat
disampaikan dengan berkesan
kepada orang awam melalui-
a. Komunikasi
Membangunkan sistem komunikasi

bahaya bencana melalui televisyen,
radio tempatan, telefon,
perhubungan wireless dan
sebagainya. Tujuannya supaya
Pelan Tindakan Pengurusan Bencana
Foto 7.9: Contoh sistem komunikasi
dapat disampaikan kepada penduduk melalui pemancar radio
tempatan dengan cepat dan tepat.
b. Pendidikan
Menggalakkan aspek pengurusan

risiko bencana yang dijadikan
sebagai salah satu mata pelajaran
dalam pendidikan IPT dan sekolah di
peringkat tempatan. Tujuan program
pendidikan adalah untuk menjana
budaya kesedaran dan tindak balas Foto 7.10: Contoh kempen menghadapi
bencana di kalangan kanak-kanak bencana yang dijalankan di sekolah-sekolah
sekolah, guru dan kakitangan.
c. Kesedaran Awam
Latihan menghadapi bencana
(disaster drill), kempen, forum, Kempen kesedaran awam terhadap
bengkel, ceramah, taklimat, risiko bencana perlu dijalankan.
pemindahan inovasi, sekolah Antara perkara yang ditekankan
selamat dan Table Top Exercise dalam kempen ini adalah-
(TTX) untuk orang awam perlu
diadakan bagi tempoh yang sesuai.  jenis bahaya bencana;
Dalam hal ini, penglibatan secara  kepentingan menyediakan
aktif pihak kerajaan, pihak swasta, langkah-langkah kesiapsiagaan
NGO, badan sukarela dan organisasi yang perlu dilakukan sewaktu
penduduk digalakkan. kecemasan; dan
 peranan agensi yang
bertanggungjawab dalam
program mencari dan
menyelamat.

51
Penglibatan secara aktif dan  penyertaan komuniti dalam
sokongan pihak kerajaan, pihak aktiviti setempat/sukarela;
swasta, NGO, badan sukarela dan  keupayaan komuniti untuk
organisasi penduduk yang membina kesepakatan;
berterusan juga digalakkan. Program  penglibatan komuniti dalam kerja-
kesedaran awam juga perlu bagi kerja sukarela;
meningkatkan tahap daya tahan  penyediaan logistik, bahan dan
modal sosial dan kesiapsiagaan pengurusan menghadapi bencana
komuniti terutama dari aspek oleh komuniti;
berikut:  percampuran dalam rangkaian
kelas sosial;
 penyediaan program kesedaran
awam; dan
 menggalakkan aktiviti kemahiran
keselamatan seperti mengadakan
kelas renang di sekolah.
7.2 Kawalan Pembangunan
Kawalan perancangan merujuk

kepada kawalan pembangunan yang
lebih terperinci dari segi
perancangan fizikal (bentuk, reka
bentuk dan susun atur).
Pembangunan haruslah
mendapatkan kelulusan kebenaran
merancang (KM) daripada PBT bagi
tujuan kawalan pembangunan
tersebut.
7.2.1 Aspek Bandar Berdaya

Tahan Bencana Dalam
Sumber: Jabatan Pembangunan Persekutuan Negeri Kelantan, Penyediaan Laporan
(JPPK), Kel. ICU. gov. my
Foto 7.11: Program kesedaran awam oleh Cadangan Pemajuan (LCP)
pihak JPPK pada 10 Oktober 2016
di Negeri Kelantan LCP adalah satu laporan teknikal
yang menerangkan justifikasi
sesuatu cadangan pemajuan bagi
menyokong suatu permohonan
kebenaran merancang. Bagi
cadangan pembangunan yang
terletak di dalam zon risiko bencana
komponen-komponen berikut
hendaklah diambilkira seperti di
Jadual 7.13.
Sumber: MOSTI, 2016
Foto 7.12: Program kesedaran awam oleh

pihak MOSTI di Lahad Datu, Sabah

Jadual 7.13: Laporan Cadangan Pemajuan (LCP) Di Zon Risiko Bencana
Komponen Output
1. Keadaan semasa tapak-  Kawasan potensi dan halangan pembangunan;

• guna tanah semasa;  Kawasan risiko bencana; dan
• profil topografi;  Senarai peta-peta bencana mengikut agensi.
• geologi tapak;
• landskap;
• saliran dan perparitan
(Peta Saliran Air Bawah
Tanah-JMG);
• zon risiko bencana dalam
bentuk peta; dan
• maklumat lot bersebelahan
2. Cadangan pemajuan  Pelan susun atur;

 Konsep reka bentuk;
 Kaedah pelaksanaan;
 Langkah mitigasi (termasuk langkah pemulihan
selepas bencana serta pemantauan
pembangunan di luar kawasan); dan
 Langkah kawalan keselamatan awam dan
pengurusan risiko.
3. Impak Cadangan Pemajuan  Impak fizikal (tekanan ke atas fasiliti sedia

ada, perumahan tidak mencukupi serta
pembinaan jalan raya);
 Kualiti persekitaran (tahap bising melampau,
pencemaran udara);
 Impak berisiko bencana alam (banjir, tanah
runtuh, tsunami, gempa bumi multi-hazard dan
lain-lain);
 Kesihatan dan kesejahteraan sosial;
 Impak budaya;
 Impak keluarga dan masyarakat;
 Impak institusi, perundangan dan ekuiti;
 Impak komunti (inflasi, kehilangan identiti,
perasaan tidak selamat);
 Impak ekonomi dan kesejahteraan material
(peningkatan ekonomi tempatan, pertambahan
peluang pekerjaan); dan
 Impak selepas projek.

53
7.2.2 Pembangunan Berdaya Tahan Bencana Di Kawasan Yang
Telah Dibangunkan
Banjir merupakan bencana utama negara. Oleh itu, GPP ini mencadangkan
kawalan pemajuan di kawasan berisiko banjir seperti berikut:
Menukar permukaan
tidak telap air kepada Menukar Menyediakan bio-
permukaan telap air Menanam pokok sistem retention di
1 2 3 4
di lorong belakang, dan rumput di perparitan kawasan yang
tempat letak kereta kawasan lapang konkrit kepada sesuai sebagai
dan taman permainan sedia ada. saliran mesra kawasan simpanan
kanak-kanak. alam. air hujan.
Menggalakkan infiltasi Penambakan tanah (fill pad)

Menggalakkan Pemulihan
untuk menaikkan paras
air larian melalui
bangunan- kawasan dataran
bangunan (fill pad perlu
penggunaan rain
bangunan dibuat bersama dengan banjir atau
5 6 7 8
gardens di halaman
menggunakan rain kolam takungan) untuk kawasan rendah.
rumah atau infiltration mengurangkan kesan
barrels untuk
trench di kawasan berlakunya banjir terhadap
mengurangkan air
lapang berturap seperti kawasan sekitar.
larian.
tempat letak kereta.
Langkah 1-6: Konsep LID yang diamalkan di kebanyakan negara maju seperti Amerika dan Australia bertujuan untuk
mengurangkan kuantiti air larian permukaan pada waktu hujan. Oleh itu, kejadian banjir kilat terutamanya
di kawasan bandar dapat dikurangkan dengan berkesan.
Langkah 7: Tambakan tanah (fill pad) adalah langkah mencegah kemusnahan akibat banjir yang sesuai untuk diamalkan di
kawasan bandar yang rendah atau berada di dalam kawasan paya. Ketinggian tambakan adalah bergantung kepada
kedalaman banjir dan ketinggian permukaan bumi. Pihak berkuasa berkaitan perlu mengenakan syarat-syarat fill pad yang
sesuai dengan keadaan kawasan berkenaan dari segi ketinggian tambakan dan anjakan bangunan.
Langkah 8: Langkah pengambilan balik tanah merupakan alternatif terakhir sekiranya cara penyelesaian yang lain tidak
dapat dijalankan untuk memulihkan kawasan dataran banjir atau rendah bagi mengelakkan kerugian yang besar.

7.2.3 Pembangunan Berdaya Tahan Bencana Di Kawasan

Pembangunan Baru
Jadual 7.14: Cadangan Syarat-Syarat Umum Kesesuaian Pembangunan

Di Dataran Banjir dan Kawasan Sekitar Dataran Banjir
Tahap Risiko Banjir Jenis Pembangunan atau Guna Tanah
Pembangunan tidak dibenarkan kecuali Cadangan pemajuan boleh dipertimbangkan

pembangunan tersebut mempunyai apabila permohonan tersebut disertai dengan
kepentingan tinggi atau memenuhi syarat cadangan pendekatan untuk mengurangkan
berikut: risiko banjir seperti berikut:
 pembinaan/pembangunan di atas  tidak meningkatkan risiko banjir di

tanah yang telah dibangunkan serta kawasan sekitar.
dilindungi oleh flood defence.  tidak mendatangkan kesan yang kurang
 kawasan yang mudah terdedah kepada baik terhadap pemandangan ataupun ciri-
banjir tidak dibenarkan. ciri landskap tempatan.
 perubahan guna tanah di kawasan luar  tidak mendatangkan kesan yang kurang
bandar yang tidak mendatangkan baik terhadap kepentingan alam semula
impak risiko banjir. jadi.
 pembangunan yang penting seperti  penilaian sistem perparitan diperlukan
utiliti dan kemudahan infrastruktur semasa memohon kebenaran merancang.
yang perlu dibina di kawasan tersebut.
 guna tanah seperti sukan dan rekreasi,
kawasan lapang serta aktiviti
pemeliharaan kawasan semula jadi
yang tidak akan mendatangkan impak
risiko banjir.
 aktiviti perlombongan serta
kemudahan lain yang diperlukan
dalam kegiatan perlombongan
tersebut dan tidak meningkatkan risiko Foto 7.13: Illustrasi pembinaan
banjir. bangunan yang mengambilkira kaedah
 kegunaan kawasan untuk tujuan pengurangan risiko bencana
sementara seperti caravan ataupun
tapak perkhemahan yang tidak
meningkatkan risiko banjir.
Sumber: Diubahsuai daripada “Development and Flood Risk – A Practice Guide Companion to Planning Policy Statement 25” (PP25), 2005
Pengurangan Risiko Bencana di Kawasan Pembangunan Baru

 Penekanan kepada memperkukuhkan struktur bangunan fasiliti awam.
 Memberi keutamaan kepada keperluan peraturan pembinaan bangunan dan syarat-syarat
tambahan di kawasan berisiko bahaya bencana.
 Mempromosikan pembinaan berdaya tahan yang bukan bersifat kerja-kerja kejuruteraan
(semulajadi).
 Menyediakan sistem maklumat keadaan semasa bangunan.

55
7.2.4 Cadangan Rangka Kerja Jenis-jenis pemajuan yang perlu
Penilaian Impak Sosial Bagi menyediakan SIA adalah
Pembangunan Dalam sepertimana yang dinyatakan dalam
Kawasan Berisiko Bencana Manual Penilaian Impak Sosial Bagi
Projek Pembangunan (Edisi Kedua)
Malaysia merupakan sebuah negara 2018.
yang sedang pesat membangun dan
berhasrat menjadi negara maju. i. Pemajuan Yang Tertakluk
Namun demikian, pembangunan Kepada Keperluan Penyediaan
ekonomi yang pesat dan taraf hidup Laporan SIA
rakyat yang semakin meningkat
turut mengundang pelbagai impak SIA ditakrifkan sebagai:
sosial seperti peminggiran,
pengangguran, peningkatan kadar “Proses menganalisis,
jenayah, masalah dan gejala sosial, memantau dan mengurus
kehilangan mata pencarian dan impak sosial yang dijangka
masalah penempatan. berlaku atau yang tidak
terjangka sama ada impak
Oleh itu, semua bentuk positif atau negatif ke atas
pembangunan ke arah negara maju sesuatu langkah intervensi
harus seimbang dan lestari agar (dasar, program, pelan dan
pelbagai masalah yang berkaitan projek) dan apa-apa proses
dengan masyarakat dapat ditangani perubahan sosial yang
secara menyeluruh dan berkesan. terhasil dari langkah
Menyedari hakikat ini, kerajaan intervensi tersebut”
menggalakkan supaya Penilaian Sumber: Manual Penilaian Impak Sosial Bagi Projek Pembangunan
(Edisi Kedua) 2016
Impak Sosial (Sosial Impact
Assessment - SIA) diamalkan dalam SIA terbahagi kepada tiga (3)
proses perancangan dan kategori iaitu-
pelaksanaan pembangunan fizikal
dan sosial. SIA bertujuan untuk a. Kategori 1
mengenalpasti dan menangani
impak serta cabaran yang dihadapi Meliputi projek pembangunan di
dalam usaha untuk mencapai bawah Seksyen 20B Akta 172 yang
kesejahteraan sosial melalui perlu mendapatkan nasihat mahlis
pembangunan. Perancang Fizikal Negara (MPFN)
terlebih dahulu yang mana cadangan
Lazimnya, semua bentuk pemajuan beserta Laporan SIA
pembangunan memberi impak hendaklah dikemukakan kepada
terhadap masyarakat sama ada MPFN. Ini termasuklah projek
positif atau negatif. Impak negatif penebusgunaan pinggir laut, projek
daripada pembangunan berpotensi infrastruktur utama Negara seperti
mengurangkan faedah yang lapanga terbang, pelabuhan laut,
sepatutnya dinikmati oleh pelabuhan darat, rangkaian
masyarakat. Dalam situasi ini, pengangkutan keretapi, lebuh raya,
biasanya SIA dilaksanakan untuk stesen jana kuasa, empangan dan
mengenal pasti impak pelaksanaan tapak pembuangan sisa toksik.
sesuatu dasar, pelan, rancangan,
program dan projek terhadap
individu, kumpulan dan masyarakat.

b. Kategori 2 c. Kategori 3
Meliputi projek pembangunan di Pihak Berkuasa Negeri (PBN) melalui

bawah Subseksyen 22(2A), Akta 172 PLANMalaysia@Negeri boleh
yang juga hendaklah dirujuk kepada mengenalpasti projek-projek selain
MPFN untuk mendapatkan nasihat. daripada SIA Kategori 1 dan Kategori
Memandangkan projek-projek di 2 yang mempunyai impak sosial
bawah Subseksyen 22(2A) adalah ketara di peringkat negeri sebagai
berskala besar dan mempunyai SIA Kategori 3. Contoh projek yang
impak yang tinggi, maka Laporan disenaraikan sebagai SIA Kategori 3
SIA hendaklah disediakan. Bagi SIA adalah kawasan perindustrian
Kategori 2, Jawatankuasa Perancang utama, projek akuakultur dan
Negeri (SPC) hendaklah penternakan berskala besar,
mengemukakan cadangan pemajuan incinerator dan tapak pelupusan sisa
kepada MPFN beserta dengan pepejal (senarai SIA Kategori 3
Laporan SIA. Ini termasuklah adalah berbeza mengikut negeri).
cadangan perbandaran baharu,
infrastruktur utama dan Sekiranya projek-projek di atas
pembangunan di puncak atau lereng terletak di kawasan berisiko
bukit. bencana, SIA yang disediakan
hendaklah menunjukkan Peta Risiko
Bencana. Peta Risiko Bencana ini
perlu memberi penekanan berkaitan
impak keselamatan dan
mencadangkan langkah-langkah
mitigasi yang komprehensif
berkaitan pencegahan dan
pengurusan bencana termasuk
penyediaan pusat pemulihan
bencana, Evacuation Route Plan dan
Emergency Response Plan.

57
8.0 GARIS PANDUAN KHUSUS 8.1.1 Banjir
8.1 Rancangan Pemajuan Pembangunan di sebuah kawasan

risiko banjir perlu menitikberatkan
Garis panduan khusus ini merupakan tentang tahap keterdedahan
mekanisme perancangan dan pembangunan kepada bencana.
pembangunan dalam Keterdedahan kawasan risiko
mengadaptasikan risiko bencana di bencana yang rendah dan sederhana
peringkat penyediaan rancangan sahaja akan dibenarkan untuk
tempatan. membuat pembangunan supaya
kesan bencana dapat dikurangkan
GPP ini akan menyentuh berkenaan dan dielakkan.
dengan bencana banjir, tanah
runtuh, hakisan pantai/kenaikan aras Ciri-ciri penentuan tahap risiko
laut dan tsunami/gempa bumi. berlaku banjir adalah seperti Jadual
8.1.
Jadual 8.1: Kajian Risiko Bencana Banjir di Peringkat RT
Jenis/Aktiviti yang Dibenarkan Dengan Syarat

Tahap
Risiko Ciri-Ciri
Syarat Rujukan
Banjir Jenis/Aktiviti
Pembangunan Bersama
Tahap 1:  Kawasan Pembangunan • Memaksimumkan • Rujuk

(Risiko flood-free/ perumahan, peratusan keperluan
rendah) luar komersial dan kawasan hijau dan dan garis
dataran rekreasi perlu rekreasi dalam panduan
banjir; dan sesuai dengan kawasan MSMA yang
 Kawasan keadaan fizikal pembangunan dikeluarkan
banjir yang dan (terutamanya di oleh JPS;
mempunyai persekitaran. kawasan rendah); dan
ARI • Mengurangkan • Tertakluk
(Average peratusan kepada
Recurrence permukaan tidak undang-
Interval) telap air dalam undang dan
100 tahun kawasan peraturan-
dan ke pembangunan; peraturan
atas. • Perlu menerapkan sedia ada.
konsep LID dalam
pembangunan;
dan
• Perlu mematuhi
keperluan MSMA
dalam pengurusan
air ribut
(stormwater).

sambungan...

Tahap
Risiko Ciri-Ciri
Syarat Rujukan
Pembangunan Bersama
Tahap 2: • Kawasan • Rekreasi • Jenis kegunaan • Rujuk

(Risiko pinggiran • Kawasan yang tidak keperluan
sederhana) banjir (flood lapang dan menyebabkan dan garis
fringe); dan landskap; pencemaran panduan
• Kawasan • Zon penampan; sumber air; MSMA yang
banjir yang • Pelancongan • Reka bentuk dikeluarkan
mempunyai berkepadatan bangunan perlu oleh JPS;
ARI 50 rendah; mengambil kira dan
hingga 100 • Pertanian yang risiko banjir dan • Tertakluk
tahun. sesuai; flood proof; kepada
• Pembangunan • Pembangunan undang-
terhad dan berdensiti rendah undang dan
terkawal, sahaja peraturan-
tertakluk dibenarkan; peraturan
kepada • Memastikan sedia ada.
penilaian risiko sebarang struktur
banjir oleh JPS. yang dibina tidak
menghalang
laluan air (water
channel);
• Penyediaan
infrastruktur
saliran yang
berkesan;
• Langkah kawalan
tebatan banjir
yang ketat perlu
dilaksanakan; dan
• Pembangunan
dalam kawasan
rizab sungai tidak
dibenarkan dan
perlu mengikut
garis panduan
MSMA JPS dan
Kajian Lembangan
Sungai Bersepadu
JPS.

59
sambungan...

Tahap
Risiko Ciri-Ciri
Syarat Rujukan
Pembangunan Bersama
Tahap 3: • Kawasan • Rekreasi; • Bahan • Rujuk

(Risiko laluan banjir; • Kawasan pembangunan keperluan
tinggi) dan lapang dan hendaklah jenis dan garis
• Kawasan landskap; flood proof untuk panduan
banjir yang • Kawasan mengurangkan MSMA yang
mempunyai terbuka; tahap dikeluarkan
ARI 50 tahun • Pertanian yang kemusnahan pada oleh JPS;
dan ke sesuai; dan waktu banjir; dan
bawah • Kawasan • Membina struktur • Tertakluk
pemuliharaan. seperti flood kepada
mitigation dams, undang-
tetambak, lintasan undang dan
banjir (bypass peraturan-
flood), peraturan
memperbaiki sedia ada.
saluran air keluar
dan membentuk
takungan air
sebagai pilihan
kedua sekiranya
langkah-langkah
bukan berstruktur
kurang berkesan;
• Sebarang struktur
kekal tidak
dibenarkan dan
struktur tidak
kekal yang dibina
mestilah tidak
menghalang
laluan air; dan
• Pembangunan
dalam kawasan
rizab sungai tidak
dibenarkan dan
perlu mengikut
MSMA dan Kajian
Lembangan
Sungai Bersepadu
oleh JPS.

Jadual 8.2 menunjukkan jenis pembangunan yang mempunyai keterdedahan

dan kerapuhan mengikut tahap risiko bencana banjir.
Jadual 8.2: Keterdedahan dan Vulnerability Risiko Banjir
Tahap Risiko Ciri-Ciri Jenis Pembangunan atau Guna Tanah

Banjir
Kawasan I: Infrastruktur • Kemudahan pengangkutan (termasuk
(Tahap risiko Penting laluan perpindahan kecemasan) yang
rendah) perlu melalui kawasan berisiko,
kemudahan utiliti yang strategik,
termasuk stesen jana kuasa elektrik, grid
dan pencawang elektrik; dan
• Tertakluk kepada zoning RT.
Kerapuhan Tinggi • Balai polis, balai bomba dan hospital;
• Emergency dispersal point seperti
sekolah, dewan dan sebagainya;
• Aras bawah tanah bangunan; dan
• Tertakluk kepada zoning RT.
Kawasan II: Kerapuhan • Institusi perkhidmatan penduduk seperti
(Tahap risiko Sederhana pusat kegiatan penduduk, pusat
sederhana) penjagaan kanak-kanak, penjara dan
asrama;
• Bangunan untuk kediaman, dewan,
restoran dan hotel;
• Bangunan untuk kegunaan perkhidmatan
kesihatan, sekolah dan tadika;
• Tapak pelupusan sisa pepejal; dan
• Kawasan untuk rekreasi seperti tapak
perkhemahan (tertakluk kepada
rancangan perpindahan tertentu).
Kerapuhan • Bangunan untuk kegunaan seperti kedai,
Rendah perkhidmatan pakar dan seumpamanya,
kedai makan, pejabat, industri umum,
stor penyimpanan dan pengagihan,
tempat perhimpunan serta institusi bukan
kediaman yang tidak disenaraikan dalam
kategori vulnerability tinggi.
Kawasan • Mematuhi zoning dan kawalan

Pembangunan pembangunan rancangan tempatan;
Baru • Aras platform 100 tahun ARI;
• Bahan binaan kalis air/struktur pembinaan
tahan banjir; dan
• Pembinaan Pusat MOP.

61
sambungan...
Tahap Risiko Ciri-Ciri Jenis Pembangunan atau Guna Tanah

Banjir
Kawasan III: Pembangunan • Infrastruktur kawalan banjir;
(Tahap Risiko yang Water- • Stesen pengepam, kemudahan
Tinggi) Compatible penyaluran air dan kemudahan
pembetungan;
• Pelabuhan, tanjung, jeti;
• Tempat membaiki kapal, memproses ikan
serta lain-lain bangunan di tepi laut;
• Stesen penyelamat tepi pantai;
• Kawasan rekreasi, hutan rekreasi,
kemudahan sukan luaran dan tandas; dan
• Kemudahan untuk menampung keperluan
kakitangan seperti bilik rehat (tertakluk
kepada rancangan perpindahan tertentu).
Kawasan • Mematuhi zoning dan kawalan
Pembangunan pembangunan rancangan tempatan;
Baru • Aras platform 100 tahun ARI;
• Bahan binaan kalis air/struktur pembinaan
tahan banjir; dan
• Tidak menggalakkan pembangunan aset
utiliti utama, kemudahan institusi dan
kemudahan masyarakat serta bangunan
kerajaan.
Sumber: Diubahsuai daripada Pelan Tindakan Bersepadu Guna Tanah di Lembangan Sg Kelantan, 2017
8.1.2 Tanah Runtuh
Terdapat empat (4) kelas tanah

tinggi iaitu Kelas I, II, III, dan IV
yang digunapakai dalam Garis
Panduan Perancangan Pembangunan
di Kawasan Bukit dan Tanah Tinggi,
2009. Kawalan perancangan bagi
kawasan tanah tinggi, bukit dan
gunung perlu mematuhi matriks
pembangunan tanah tinggi lereng
bukit yang dinyatakan dalam GPP
berkenaan.

8.2 Kawalan Pembangunan
8.2.1 Langkah-Langkah Kawalan Perancangan bagi Bandar

Berdaya Tahan Bencana
Garis panduan khusus bagi kawasan risiko bencana adalah seperti di Jadual 8.3.
Jadual 8.3: Langkah Kawalan Perancangan bagi Bandar Berdaya Tahan

Bencana
Risiko Bencana Garis Panduan

a. Banjir 1. Pembangunan di kawasan sering berlaku banjir
digalakkan berpindah ke tempat yang lebih tinggi
dan selamat atau mengadaptasi penggunaan
pengkalisan banjir (floodproofing) seperti
penggunaan dinding tebatan banjir dan bahan
binaan yang tahan karat.
2. Pembangunan yang menggunakan kaedah

floodproofing dengan menaikkan aras lantai melebihi
aras banjir tanpa menambak tanah sebaliknya
menggunakan tiang.
3. Pembangunan yang menggunakan kaedah

pengawalan pengezonan dalam zon saluran dataran
banjir
Sumber: Garis Panduan Perancangan Pemuliharaan dan Pembangunan KSAS, 2017

sambungan...

a. Banjir 4. Mengambil kira tapak cadangan helipad dan
penempatan mangsa bencana di bangunan kerajaan
seperti sekolah dan hospital.
Foto 8.1: Illustrasi reka bentuk kemudahan hospital yang

mengambil kira cadangan tapak helipad
5. Reka bentuk kolam takungan hendaklah mengikut

piawaian JPS dari segi pengiraan kapasiti kolam
takungan, reka bentuk kecerunan dan alat-alat
mekanikal yang diperlukan untuk mengawal air.
i. Reka bentuk kolam hendaklah mengikut kala
ulangan (return period) 20 tahun (1:20 years
storm) dan disemak untuk kala ulangan 100
tahun (1:100 storm).
ii. Keadaan topografi asal tanah hendaklah
dikekalkan seberapa yang boleh. Sebarang
pindaan terhadap topografi asal hendaklah
dilaksanakan pada kadar yang minimum dan
hanya boleh dibenarkan bagi tujuan penyediaan
infrastruktur asas seperti jalan dan pembinaan
struktur yang terbabit sahaja.
iii. Pemaju perlu memastikan kumbahan, bahan
buangan daripada kediaman, industri dan
pelbagai yang dicadangkan tidak akan dialirkan
ke dalam kolam takungan.
iv. Pelaksanaan LID bertujuan untuk merawat dan
mengurus aliran air yang deras dan banyak
melalui reka bentuk sistem pengangkutan dan
jalan. LID sesuai diadaptasi dalam pembangunan
baru dan pembangunan semula. LID boleh
dilaksanakan dengan beberapa teknik seperti
bioretention dan permeable pavers.

sambungan...

a. Banjir 6. Aplikasi teknik bioretention pada sistem
pengangkutan dan pengurusan lalu lintas adalah-
i. jalan (median dan sisi jalan): Menggunakan
reka bentuk linear rain garden melalui
penyediaan tanaman landskap dan swale.
ii. laluan pejalan kaki: Penyediaan permukaan
telap air di kawasan laluan pejalan kaki melalui
penggunaan kepelbagaian landskap lembut.
iii. kawasan tempat letak kenderaan:
Penanaman tumbuh-tumbuhan dan swale di
kawasan TLK.
iv. jalan mati: Kawasan circle islands pada laluan
jalan mati.
v. lorong belakang rumah: Lorong belakang
rumah direka bentuk dengan menggunakan
landskap tumbuh-tumbuhan berbanding turapan
bertar.
Foto 8.2: Bioretention di kawasan tempat letak kenderaan

(TLK)
Foto 8.3: Bioretention di sepanjang sisi jalan
LID (Low Impact Development)
Teknologi mesra alam dan ekonomik untuk mengawal impak negatif

pembangunan pembandaran. LID berasaskan konsep peniruan penyerapan
hidrologi menggunakan teknik reka bentuk yang menyusup, menuras,
menyimpan, menyejat dan menahan curahan menuju ke punca saliran.

Teknik Bioretention
Bioretention atau dikenali sebagai rain gardens sangat efisien dan efektif
dilaksanakan di sekitar kawasan pembangunan untuk mewujudkan kawasan
yang mesra alam. Sistem bioretention direka bentuk berdasarkan jenis batuan,
keadaan tapak dan guna tanah. Kawasan bioretention mengandungi komponen
campuran yang pelbagai fungsi untuk memindahkan bahan pencemar,
mengurangkan air larian permukaan dan meningkatkan kadar penyerapan air.
Teknik Permeable Pavers
Sangat berkesan untuk mengurangkan peningkatan puncak discharge melalui

pertambahan kadar dan masa penyerapan air. Keberkesanan amalan
penggunaan turapan telap air sangat tinggi jika digunakan bersama grass
swale. Contoh bahan telap air yang boleh digunakan pada permukaan turapan
ialah gravel-filled interlocking concrete blocks, soil and grass-filled interlocking
concrete blocks, gravel-filled plastic cell networks, soil dan grass-filled plastic
cell networks.
sambungan...

a. Banjir Penggunaan Bahan Telap Air
7. Aplikasi Teknik Permeable Pavers pada sistem

pengangkutan dan pengurusan lalu lintas
adalah-
i. turapan yang poros (porous pavements)
sangat sesuai diadaptasi di kawasan trafik
rendah seperti tempat letak kenderaan dan
laluan pejalan kaki;
ii. permukaan telap air membenarkan air
hujan untuk meresap masuk ke dasar tanah
dan merawat pencemaran yang dibawa air;
dan
iii. kawasan-kawasan yang dicadangkan untuk
menggunakan bahan telap air ialah:
 laluan pejalan kaki;

 laluan atau lorong belakang rumah;
 shared driveways;
 tempat letak kenderaan;
 kemudahan lintasan pejalan kaki;
 bahu jalan;
 lorong kecemasan;

sambungan...

a. Banjir  sistem pengurusan lalu lintas yang
menggunakan konsep traffic calming
seperti penggunaan turapan berbeza
daripada tar untuk mengurangkan
kelajuan kenderaan, bulatan
(roundabout) dan kawasan untuk
mengecilkan saiz jalan;
 vehicle crossovers;
 jalan dengan jumlah trafik rendah; dan
 centre islands di lorong jalan mati - (cul-
de-sac);
 reka bentuk jalan yang tradisional
(bentuk grid) dielakkan untuk
mengurangkan panjang jalan, anjakan
belakang dan depan rumah.
Foto 8.4: Contoh turapan telap air/ turapan poros
Contoh Pelaksanaan Kawasan Yang

Menggunakan Bahan Telap Air
 Jalan akses yang mempunyai
cul-de-sac, boleh menggunakan turapan
interlocking concrete.
 Kawasan bulatan di hujung laluan
cul-de-sac menggunakan kaedah bioretention
melalui tanaman kepelbagaian tumbuh-tumbuhan;
 Laluan pejalan kaki dan tempat letak kenderaan
boleh menggunakan turapan daripada rumput,
batuan dan soil-filled plastic cells.
 ketinggian aras jalan perlu disediakan berasaskan
kepada keadaan setempat bagi tujuan melindungi
dan mengurangkan kerosakan akibat banjir.

sambungan...

a. Banjir 8. Aset sumber bekalan elektrik seperti PMU, PPU
dan P.E perlu ditempatkan di kawasan tinggi
(memenuhi kriteria reka bentuk ARI 100 tahun)
bagi mengelakkan aset-aset ini berhenti
beroperasi disebabkan bencana banjir.
9. Aset sumber bekalan air seperti loji rawatan air

(LRA), tangki simpanan dan rumah pam perlu
diletakkan pada kedudukan yang selamat dan
tinggi (memenuhi kriteria reka bentuk ARI 100
Tahun) bagi mengelakkan aset-aset tersebut
mengalami gangguan dan terputus bekalan
semasa berlakunya bencana banjir.
10. Tapak pelupusan sisa pepejal/sampah dan loji

rawatan kumbahan berpusat perlu diletakkan di
kedudukan dan lokasi kawasan tinggi dan bebas
banjir (memenuhi kriteria reka bentuk ARI 100
Tahun) bagi mengelakkan kemudahan-
kemudahan pelupusan sisa ini ditenggelami
ketika banjir.
11. Aset sumber telekomunikasi dan siber perlu

diletakkan di kedudukan kawasan tinggi
(memenuhi kriteria reka bentuk ARI 100 Tahun)
bagi mengelakkan aset-aset ini berhenti
beroperasi, rosak dan multi-function ketika
banjir.
Foto 8.5: Illustrasi kedudukan aset sumber telekomunikasi

dan siber di kawasan tinggi dengan aras banjir

sambungan...

b. Tanah Runtuh 1. Zon penampan ditentukan berdasarkan-
i. ciri-ciri cerun; dan

ii. struktur tanah yang ertakluk kepada
penilaian geoteknikal serta kriteria-kriteria
berikut:
a. jarak zon penampan dikira dari garisan

bangunan dengan kawasan bercerun
bagi pembangunan di atas plato; dan
b. jarak zon penampan dikira dari
ketinggian cerun/tanah tinggi bagi
pembangunan bersempadan dengan
cerun/tanah tinggi.
Kawasan
Cerun
Semulajadi
Kawasan
Pemeliharaan
Cerun
Foto 8.6: Illustrasi jarak zon penampan dari kawasan bangunan

dengan kawasan bercerun bagi pembangunan di atas plato.
2. Pembangunan di atas puncak bukit hanya

sesuai bagi aktiviti eko-pelancongan dan
rekreasi yang tidak melibatkan kerja-kerja
tanah.

sambungan...

b. Tanah Runtuh
Sumber: Garis Panduan Perancangan Pembangunan Di Kawasan Bukit dan Tanah

Tinggi; Manual GPP Negeri Selangor
Foto 8.7: Zon penampan dari ketinggian cerun/tanah tinggi

penampan dikira dari ketinggian cerun/tanah tinggi.
Sumber: Garis Panduan Perancangan Pembangunan Di Kawasan Bukit dan Tanah

Tinggi, 2009
Foto 8.8: Contoh aktiviti pembangunan di atas bukit
3. Mewujudkan jarak zon penampan dari kawasan

aset utiliti seperti P.E, tangki air simpanan, loji
rawatan kumbahan, M San Telekom dan rumah
sampah dan lain-lain dengan kawasan
bercerun.
Tinggi cerun
Kerja-kerja
Pemeliharaan
Aset Utiliti
(H)
Cerun Tidak
Dijalankan
(Cerun
Semulajadi)
Jarak Zon Penampan=2H

sambungan...

b. Tanah Runtuh 4. Mewujudkan slope protection bagi kawasan
bercerun yang berada dalam vicinity (H Radius)
kawasan kedudukan aset utiliti seperti P.E,
tangki air simpanan, loji rawatan kumbahan, M
San Telekom, rumah sampah dan lain-lain.
Tinggi cerun
Aset Utiliti
(H)
Nota: H Radius
H : Tinggi Cerun
M San Telekom : Pusat pengagihan talian internet dari National Fiber Optic
Network ke kawasan tertentu
c. Hakisan Pantai/ 1. Pembangunan yang berdensiti sederhana dan

Kenaikan Aras Laut rendah sahaja dibenarkan untuk memelihara
ekologi dan daya tampungan pantai.
2. Berikut merupakan anjakan pembangunan yang

dibenarkan dibangunkan di kawasan pantai
awam dan bukan pantai awam-
i. Anjakan bangunan di pantai berpasir, pantai

berbatu dan pantai berlumpur yang dikenal
pasti sebagai pantai awam ialah 87m (290‟)
dari paras purata air pasang perbani (Mean
High Water Spring-MHWS) merangkumi-
• 60 m (197‟) zon pantai;

• 6.1 m (20‟) laluan siar kaki;
• 15.2 m (50‟) jalan perkhidmatan; dan
• 6.1 m (20‟) anjakan bangunan.
15m (50‟)
Jalan
Perkhidmatan
400m 6m (20‟) 6m (20‟)

Laluan Anjakan
Siar Kaki Bangunan
Foto 8.9: Anjakan bangunan di pantai berpasir dan

berbatu (pantai awam)

sambungan...

c. Hakisan Pantai/ ii. Anjakan bangunan di pantai berpasir, pantai
Kenaikan Aras Laut berbatu dan pantai berlumpur yang bukan
pantai awam ialah 66m (220‟) dari paras
purata air pasang perbani (mean high water
spring-MHWS) merangkumi-
• 60 m (197‟) zon pantai; dan

• 6.1 m (20‟) anjakan bangunan.
Nota: Purata air pasang perbani (MHWS) ialah

purata ketinggian bagi dua (2) kali air pasang
berturutan dalam tempoh 24 jam yang mana
julatnya adalah maksimum dan berlaku ketika bulan
berada di fasa penuh atau fasa baru.
MHWS
60m (197‟)
Zon Pantai 6m (20‟)
Anjakan Bangunan
Sumber: Garis Panduan Dan Piawaian Pembangunan Di Persisiran Pantai;

Manual GPP Negeri Selangor, 2014
Foto 8.10: Anjakan bangunan di pantai berpasir dan

3. Pembinaan struktur kawalan hakisan (rock bed,

gabion, reno mattress, gabions mattress, rock
revetment, flex slab) untuk menstabilkan tebing
dan melindungi jalan yang berada di sepanjang
pesisiran pantai.
Had Anjakan Pembangunan
4. Garis pantai semula jadi (berpasir, berbatu,

berlumpur, mudflat, pantai bakau) dengan
ketinggian pantai pada high water mark kurang
daripada 5m dari mean sea level (MSL) hingga
ke garis bangunan, had anjakan pembangunan
yang dicadangkan-

sambungan...

c. Hakisan Pantai/ i. Hakisan Kategori 1: 60 meter;
Kenaikan Aras Laut ii. Hakisan Kategori 2: 30 meter;
iii. Hakisan Kategori 3: 20 meter (termasuk
kawasan stabil/mempunyai struktur
hakisan).
Anjakan Pantai
60m bagi Hakisan kategori 1

garis pantai yang stabil / dilindungi
MHWS/MH
HW
-MSL
Pantai Bakau
Garis Air Garis Bangunan

Tinggi
5. Pantai berbatu semulajadi dengan ketinggian

batu melebihi 5m dari MSL, anjakan
pembangunan yang dicadangkan adalah 20m
dari puncak batu di sisi ke arah garis bangunan.
Anjakan Pantai
20m
Pantai Berbatu
(5m melebihi MSL)
MHWS/MH
HW
-MSL
Garis Air Garis Bangunan

Tinggi

sambungan...

c. Hakisan Pantai/ 6. Pembangunan semula di kawasan tepi pantai,
Kenaikan Aras Laut struktur perlindungan pantai perlu disediakan.
Anjakan yang dicadangkan adalah 20m dari
struktur perlindungan teratas di tepi ke arah
garis bangunan.
Anjakan Pantai
20m
Akses Awam
Pinggir Struktur di Garis

Sebelah Tanah Bangunan
7. Kawasan muara sungai, anjakan yang

dicadangkan adalah sehingga 1km dari muara
sungai.
Pantai
Tanah
Sumber: National Coastal Erosion Study For Malaysia (2015), JPS, 2018
d. Tsunami/Gempa
Bumi
 Tsunami 1. Langkah-langkah yang boleh mengurangkan
impak tsunami adalah:
i. Reka bentuk bangunan perlu
mengintegrasikan struktur-struktur fizikal
yang berupaya untuk berfungsi sebagai
pemecah ombak; dan
ii. Sistem saliran/terusan yang boleh
mengalirkan air ke sistem berdekatan;

sambungan...

 Tsunami
iii. Perumahan berdensiti rendah dan

sederhana yang tidak melebihi tiga (3)
tingkat dibenarkan dibina 60m dari garis
pantai dengan syarat-syarat yang ketat
sebagai langkah mengurangkan risiko
kemusnahan harta benda dan kehilangan
nyawa jika berlaku tsunami;
Foto 8.11: Pembangunan yang mempunyai jalan

perkhidmatan di rizab pantai berpasir
iv. Sistem pembetungan dan perparitan

menghala ke sistem dalaman dan tidak
disalurkan ke laut.
Sumber: Kawalan Pembangunan di Zon Risiko Tsunami, RTD Kuala Muda 2020
Foto 8.12: Pembangunan yang mempunyai jalan di luar

rizab pantai berpasir

sambungan...

 Tsunami iv. Langkah-langkah menahan hakisan diambil
sebagai langkah pencegahan dan
pengurangan risiko hakisan pantai/sungai.
2. Mewujudkan jarak zon penampan dan anjakan

bangunan dari kawasan aset utiliti seperti P.E,
tangki air simpanan, loji rawatan kumbahan,
telekom dan rumah sampah serta lain-lain
dengan kawasan pantai.
ASET UTILITI
15m (50‟)
Jalan Perkhidmatan
750 m 6m(20‟) 6m(20‟)

(ZON PENAMPAN KHAS
Laluan Anjakan
ASET UTILITI)
Siar Kaki Bangunan
Foto 8.13: Anjakan bangunan aset utiliti di pantai berpasir

dan berbatu (pantai awam)
ASET UTILITI
MHWS
500 meter
ZON PENAMPAN 6m (20‟)
KHAS ASET UTILITI Anjakan Bangunan
Foto 8.14: Anjakan bangunan aset di pantai berpasir dan

 Gempa Bumi 1. Zon penampan perlu ada antara bangunan;

tebing curam dan sungai. Tebing yang curam
berisiko terhadap kemungkinan terjadinya
gelinciran tanah. Justeru, bangunan perlu
dijauhkan dari tebing yang curam.
2. Begitu juga dengan sungai yang mempunyai

risiko amblesan akibat liquefaction tanah.
Pembinaan harus dielakkan pada kawasan cerun
yang berpotensi mengalami gelinciran tanah.

sambungan...

 Gempa Bumi
1H
2H
Foto 8.15: Zon penampan 2H bagi cerun semulajadi (tiada

langkah mitigasi)
1H
1H
Foto 8.16: Zon penampan 1H bagi cerun yang mempunyai

langkah mitigasi
Tanah Tambak
Foto 8.17: Kawasan tambakan perlu dielakkan untuk

sebarang binaan
Sumber: Jabatan Mineral dan Geosains Malaysia, 2016

sambungan...

 Gempa Bumi 3. Penyediaan anjak undur bangunan (ketinggian
bangunan bersudut 45° bersamaan separuh
kelebaran jalan).
Rizab Bangunan
Jalan
4. Rangkaian agihan perkhidmatan utiliti yang

mempunyai daya tahan bencana gempa bumi-
i. reka bentuk khas bedding, fittings dan

socket kabel penghantar elektrik supaya
rangkaian kabel berkenaan adalah lebih
durable and tough;
ii. reka bentuk khas dari segi materials,

bedding, fittings dan socket untuk
meningkatkan durability and toughness bagi
sistem paip agihan bekalan air bagi
kawasan berisiko bencana; dan
iii. memastikan pelaksanaan reka bentuk khas

trench and casing untuk kabel
telekomunikasi (kuprum atau fibre-optic)
bagi melindungi rangkaian kabel berkenaan
rosak dan mal-function ketika berlaku
bencana.

sambungan...

 Gempa Bumi 5. Pembangunan yang akan dibangunkan perlu
merujuk kepada National Design PGA (Nilai g)
yang telah dikenalpasti di dalam Peta Bahaya
Gempa Bumi dan kategori bangunan yang akan
dibina di kawasan tersebut.
Rajah 8.1: “National Design PGA on Rock Sites

in Peninsular Malaysia, Sarawak and Sabah”
Sumber: Malaysia International National Annex To Eurocode 8: Design of Structures For

Earthquake Resistance – Part 1: General Rules, Seismic Actions and Rules for Buildings,
Jabatan Standards Malaysia; GPP Pembangunan dan Pengurusan di Kawasan Berisiko
Bencana Gempa Bumi, 2017
8.2.2 Piawaian Reka Bentuk Jalan Yang Mengambilkira Perubahan

Iklim dan Daya Tahan Bencana
Piawaian jalan seperti Arahan Teknik (Jalan) oleh JKR dan garis panduan
berkaitan Road Engineering Association of Malaysia (REAM) perlu dikaji semula
berdasarkan kesesuaian perubahan iklim dan daya tahan bencana seperti di
Jadual 8.4.

Jadual 8.4: Impak Perubahan Iklim dan Bencana serta Cadangan Reka
Bentuk
Cadangan Reka
Bencana Impak Utama Impak Sampingan
Bentuk
Hujan Turapan Jalan

Lebat/  Kemerosotan  Kemungkinan  Mengadaptasi sistem
Banjir permukaan kerikil peningkatan perparitan berdaya
disebabkan kemalangan jalan tahan;
kelembapan yang raya; dan  Meningkatkan teknik
tinggi; dan  Meningkatkan kos pengukuhan tanah dan
 Kemerosotan yang penyelenggaraan. penstabilan batu;
cepat bagi turapan  Turapan konkrit dan
bitumen asphalt berdaya tahan;
memerlukan dan
penyelenggaraan  Penyelenggaraan dan
atau lapisan tinjauan berkala.
turapan yang
berkala.
Benteng Jalan
dan Struktur
Perparitan
 Gangguan trafik;  Anggaran discharge
 Kerosakan struktur dan yang tepat untuk
jalan dan parit  Penutupan jalan merekabentuk saiz dan
disebabkan air dalam tempoh bentuk saliran;
larian yang tinggi; tertentu.  Perlindungan cerun di
 Jalan mendap; jalan berbukit;
 Tanah runtuh dan  Subsurface drains dan
menyebabkan catch drains yang
laluan terhalang; bersesuaian; dan
dan  Meningkatkan camber
 Hakisan. permukaan jalan bagi
mempercepatkan
laluan air larian
permukaan.
Jambatan
 Merosakkan  Gangguan trafik  Perlindungan sungai
struktur asas dan tebing sungai; dan
jambatan; dan  Mengkaji semula
 Jambatan runtuh. pemilihan lokasi
pembinaan jambatan
berdasarkan kesan
perubahan iklim di
sesuatu lokasi.

sambungan...
Cadangan Reka
Bencana Impak Utama Impak Sampingan
Bentuk
Gempa Benteng Jalan

Bumi dan Struktur
Perparitan  Gangguan trafik;  Membina tambakan
 Kerosakan struktur dan sokongan di tebing
jalan dan parit; dan  Kerosakan utiliti jalan untuk
 Kerosakan struktur dan jalan. mengelakkan
jambatan dan kegagalan fungsi;
tiang.  Mengklasifikasi jalan
dan membangunkan
kod khas untuk jalan
dan utiliti yang
berkaitan (jalan
bandar); dan
 Kawalan kualiti
dibangunkan dan
dilaksanakan di
jambatan dan jalan
tempatan.
Tanah Benteng Jalan dan
Runtuh Struktur
Perparitan  Gangguan trafik;  Memantau dan
 Kerosakan struktur dan memeriksa dengan
jalan dan parit.  Kerosakan utiliti kerap kerentanan
dan jalan. cerun jalan.
Sumber: “Paper for Climate and Disaster Resilient Transport System and Infrastructure Development for Nepal, 2015”

9.0 URUS TADBIR DAN 9.4 Peranan Pihak Berkuasa
PENGURUSAN Tempatan (PBT)
9.1 Peringkat Negara Agensi Pengurusan Bencana Negara

(NADMA) berperanan dalam
Jawatankuasa Pengurusan memastikan wujudnya hubungan
Bencana Pusat (JPBP) simbiotik tiga (3) sektor iaitu awam,
swasta dan penduduk setempat di
Di peringkat pusat, Jawatankuasa bawah Unit Risiko dan Resilien (URR)
(National Disaster Management dan dalam organisasi PBT.
Pengurusan Bencana dan Bantuan
Negara Relief Committee) Fungsi dan tanggungjawab URR
diwujudkan untuk menangani boleh diwujudkan dalam bahagian
bencana Tahap III yang atau unit sedia ada di PBT seperti
dipengerusikan oleh menteri yang Bahagian Kawalan Pembangunan,
dilantik oleh Perdana Menteri. Bahagian Kejuruteraan, Bahagian
Jawatankuasa ini dianggotai oleh Alam Sekitar, Unit Cerun, atau Unit
ahli-ahli seperti di Lampiran 2. Bank Data seperti di Rajah 9.1.
Rajah 9.1: Cadangan Struktur Organisasi

URR Di Bawah Bahagian Kawalan
9.2 Peringkat Negeri Pembangunan, Bahagian Alam Sekitar,
Bahagian Kejuruteraan, Unit Cerun atau Unit
Bank Data
Jawatankuasa Pengurusan
Bencana Negeri (JPBN)
Bahagian Alam Sekitar atau yang
Jawatankuasa Pengurusan Bencana bersesuaian
Negeri dipengerusikan oleh Pihak
yang dilantik oleh Kerajaan Negeri /
YB Setiausaha Kerajaan Negeri Unit Risiko & Resilien
(State Disaster Management and (URR)
Relief Committee) / Ketua
Setiausaha Kementerian Wilayah
Persekutuan. Jawatankuasa ini
SUB UNIT 1
dianggotai oleh wakil dari agensi- SUB UNIT 2 SUB UNIT 3
agensi yang tersenarai seperti di  Pangkalan

Data;
 Sistem  Agensi Multi-
Amaran Awal; displin;
Lampiran 3.  Pelan Risiko;  Hebahan Awal  Audit
 Pelan Bahaya bangunan,
(Pengumpulan laluan dan
(Kajian Climate data perubahan pengangkuta
and Disaster cuaca, data n;
9.3 Peringkat Daerah Resilience cerapan Jabatan  Insurans;
Index-CDRI bagi Meteorologi,  PKOB
petempatan, penganalisaan
kawalselia dan
Jawatankuasa Pengurusan kajian semula
data dan
bekerjasama
Bencana Daerah (JPBD) CDRI secara
berkala)
dengan Unit
Korporat dalam
penghebahan
maklumat
Jawatankuasa Pengurusan Bencana daripada sistem
Daerah (JPBD) dipengerusikan oleh amaran awal)
Residen / Pegawai Daerah masing-

masing dan dianggotai oleh agensi-
agensi tersenarai seperti di Lampiran
4.

Peranan Agensi Pengurusan Bencana Negara (NADMA) di Peringkat Daerah

dan Perbandaran
Fungsi NADMA melibatkan hubungan simbiotik tiga (3) sektor iaitu:
i. Sektor Awam
Melibatkan penggubalan akta (jika berkaitan), pembangunan dasar / polisi,
persediaan agensi teknikal (mahir dan terlatih), pembiayaan ganti rugi bencana
dan sokongan untuk menghadapi bencana.
ii. Sektor Swasta

Menggembeling tenaga menyediakan perkhidmatan logistik semasa
pemindahan mangsa bencana, penyediaan jaringan dan rangkaian produk
keperluan mangsa di pusat pemindahan serta penyediaan perkhidmatan
sukarelawan, tanggungjawab sosial korporat serta sukarelawan personal.
iii. Penduduk Setempat

Orang awam yang tinggal di kawasan yang terdedah dengan risiko dan bahaya
boleh menyumbang dari segi pengetahuan tempatan berkaitan demografi
sosial, adat budaya, selok belok kawasan setempat, hebahan komuniti,
kerjasama pelbagai peringkat dan penyediaan tenaga sukarelawan separa
mahir dan separa terlatih.
9.4.1 Fungsi Unit Risiko dan Resilien (URR)
Fungsi Peranan Tambahan

i. Membangun peta bencana (hazard i. Melaksanakan pemantauan,
map); pemeriksaan dan perancangan
ii. Mengumpul maklumat mengenai kerja pemuliharaan bencana dan
bencana di peringkat tempatan dan risiko bencana;
mengendali penilaian risiko ii. Menjalankan penilaian awal
bencana; terhadap kawasan yang telah
iii. Memperkukuhkan kesiapsiagaan dikenalpasti berisiko bencana.
pengurusan bencana bagi tindakan Cadangan tindakan awalan
yang berkesan di peringkat dikemukakan kepada pengurusan
tempatan; PBT untuk tindakan susulan;
iv. Mengadakan kolaborasi dengan iii. Menjalankan penyelenggaraan
agensi-agensi teknikal, NADMA, kritikal sepertimana dalam senarai
universiti-universiti tempatan dan inventori secara berkala;
pemaju pembangunan untuk iv. Memastikan langkah-langkah dan
memahami secara mendalam risiko peralatan menghadapi bencana
bencana sebagai informasi atau sedia ada diselenggara oleh pihak
input di dalam kawalan bertanggungjawab;

sambungan...

v. pembangunan dan penyediaan v. Melaporkan kepada pengurusan
pelan pembangunan; PBT berkenaan cadangan tindakan
vi. Mengadakan kerjasama dengan jangka panjang penyelenggaraan
agensi teknikal bagi mencegah dan langkah dan peralatan menghadapi
mengelak risiko bencana pada bencana;
masa hadapan; vi. Melaksanakan dan mengurus
vii. Mewujudkan rangkaian komunikasi projek penstabilan dan pembaikan
untuk menyebar maklumat risiko langkah dan peralatan menghadapi
bencana kepada semua pemegang bencana;
taruh (stakeholders) bagi vii. Menyemak dan menilai cadangan
menggalakkan pelaburan yang pelan reka bentuk langkah dan
sensitif terhadap risiko (risk peralatan menghadapi bencana
sensitive investment); dan yang dikemukakan oleh pemaju
viii. Bertanggungjawab ke atas yang telah disahkan oleh pegawai
pelaksanaan dan semakan CDRI profesional bertauliah;
secara berkala. viii. Menyemak dan memberikan ulasan
permohonan pelan kebenaran
merancang yang dikemukakan;
ix. Memeriksa dan memantau
pembangunan kawasan sensitif
termasuk pantai, lembangan
sungai, bukit dan tanah tinggi
secara berkala.
x. Menilai laporan / rekod
penyelenggaraan langkah dan
peralatan menghadapi bencana
yang dikemukakan oleh pemaju
yang telah disahkan oleh pegawai
profesional bertauliah;
xi. Melakukan tindakan
penguatkuasaan dengan
mengeluarkan notis arahan
tindakan pembaikan, notis berhenti
kerja dan tawaran mengkompaun;
xii. Menjalankan pengumpulan
maklumat pangkalan data bencana
dan risiko bencana sedia ada,
kebenaran merancang dan kerja
tanah. Ini termasuk melaksanakan
kaji selidik dan penambahbaikan
CDRI secara berkala;

sambungan...

xiii. Menjalankan program kesedaran
penyelenggaraan dan pemantauan
cerun kepada penduduk setempat
yang mendiami kawasan berisiko
bencana;
xiv. Bekerjasama dengan persatuan
penduduk untuk meningkatkan
keselamatan dari bahaya dan risiko
bencana sekitar kediaman
penduduk; dan
xv. Pembentukan struktur organisasi
URR ini boleh diterima pakai
mengikut kesesuaian, kemampuan,
kapasiti dan keperluan semasa
PBT.
9.5 Pelaksanaan Garis Panduan 9.5.1 Proses Mengendalikan

Perancangan Kajian Penilaian Tahap Daya
Tahan (CDRI)
Pelaksanaan garis panduan
perancangan akan melibatkan Proses dan cara mengendalikan kajian
Penilaian Tahap Daya Tahan (CDRI), CDRI mengikut peringkat ditunjukkan
Disaster Geography Information dalam Rajah 9.2.
System (DGIS) serta proses
penyediaan Pelan Risiko.

Rajah 9.2: Proses dan Cara Mengendalikan Kajian CDRI Mengikut Peringkat
1. Mengenalpasti Kriteria CDRI
2. Menyenaraikan agensi yang terlibat

Rujuk Lampiran 5
Jabatan/Agensi peringkat Wilayah/ Negeri dan Daerah
 PLANMalaysia;  JKR;  KPM;  MET;

 PBT;  JKM;  Jabatan Pendidikan;  NAHRIM;
 TNB;  NGO;  Pejabat Pendidikan;  NADMA; dan
 Jabatan Bekalan Air ;  Jabatan Perangkaan;  Rukun Tetangga;  JAS.
 IWK;  KKM;  APM;
 Alam Flora;  Jabatan Kesihatan;  JPS;
Soal Selidik Temu Bual Rujuk Lampiran

3. Kaedah Contoh Borang Soal
Mengendalikan Selidik
Focus Group Discussion (FGD)
Kajian CDRI
Forum Awam Bengkel
4. Analisis CDRI
Contoh Analisis
CDRI di Kota
Bharu, Kelantan
CDRI 1-2 : Rendah
CDRI 2-3 : Sederhana
CDRI 3-4 : Memuaskan
CDRI > 4 : Tinggi
5. Hasil Analisis CDRI

Hasil Analisis CDRI
Hasil daripada pengiraan skor CDRI tersebut, kekuatan dan kelemahan setiap bandar dapat diketahui.
Contohnya, parameter dengan nilai purata lebih daripada 4.50 menggambarkan bandar mempunyai daya
tahan yang tinggi, manakala nilai purata kurang daripada 2.15 menunjukkan daya tahan yang agak rendah
untuk bandar tersebut. Seterusnya, kandungan polisi dan perkara berkaitan boleh dicadangkan bagi
perancangan bandar kepada setiap jabatan, badan-badan, institusi dan yang berkaitan.
Contoh Hasil Analisis CDRI di Kota Bharu, Kelantan

Fizikal
Analisis CDRI Kawasan Kota Bharu, Kelantan 5.00
4.00
Fizikal 3.00
Alam sekitar Sosial
Sosial 2.00
1.00
Ekonomi
Institusi
Institusi Ekonomi
Alam sekitar
Contoh Hasil Analisis CDRI yang dilaksanakan di Kuala Lumpur

Fizikal
Bekalan Elektrik
5
4
Perumahan dan 3
Bekalan Air
guna tanah 2
1
Kumbahan dan
Kemudahsampaian pelupusan sisa
pepejal
Alam Sekitar Sosial

Intensiti bahaya Populasi
5 5
4 KUALA LUMPUR, MALAYSIA 4

Dasar alam 3 3
sekitar dan Kekerapan Fizikal Kesiapsiagaan Kesihatan
2 bahaya 5 Komuniti 2
keselamatan penduduk
makanan 1 1
4
3
Alam Sosial
Guna tanah dari Sekitar 2 Pendidikan dan
Perkhidmatan Modal Sosial kesedaran
segi alam sekitar ekosistem 1 bencana
Institusi Ekonomi
Institusi
Mengarusperdankan
DRR dan CCA
Pekerjaan
Kecekapan
kerjasama institusi Kecekapan institusi Kewangan Aset isi
bersama organisai terhadap tindakan dan rumah
dan pemegang taruh kepada bencana simpanan
Sumber: “Climate and Disaster Resilience Initiative: Capacity-Building Program”, 2013

9.5.2 Sistem Maklumat Geografi Bagi memudahkan lapisan data
Bencana (DGIS) ditindih bersama imej satelit Google
Earth, sistem unjuran peta yang
Sektor ini akan menyediakan panduan dicadangkan adalah WGS84.
dan spesifikasi untuk penyediaan
Pemetaan GIS Bencana melalui reka
bentuk pangkalan data dan keperluan b. Keseragaman Metodologi
lapisan data bagi membantu agensi-
agensi berkaitan. Keseragaman metodologi sangat
penting kerana lapisan data GIS
i. Reka Bentuk Pangkalan disediakan oleh agensi yang berbeza.
Data GIS Contohnya ketika menyediakan pelan
kecerunan, unit dan kelas kecerunan
Keseragaman pangkalan data adalah hendaklah diseragamkan.
penting semasa penyediaan lapisan
data GIS. Perkara yang perlu Agensi perlu menggunakan unit
dipertimbangkan adalah- Darjah Kecerunan (bukan peratusan)
dan pecahan kelas kecerunan
a. Keseragaman Unjuran Peta; mengikut standard yang digunakan
b. Keseragaman Metodologi; oleh PLANMalaysia (<15 darjah; >15
c. Keseragaman Kodifikasi; dan darjah hingga <25 darjah; >25 darjah
d. Keseragaman File Format. hingga <35 darjah; dan >35 darjah).
c. Keseragaman Kodifikasi
a. Keseragaman Unjuran Peta
Kodifikasi data atribut perlu
Unjuran peta yang hendak diseragamkan untuk memudahkan
dibangunkan perlu diseragamkan agar integrasi data bencana yang
lapisan peta yang dibuka dapat dibangunkan oleh agensi berlainan.
diletakkan pada kedudukan geografi Kod data atribut perlu direka bentuk
yang sama. Terdapat tiga (3) unjuran dan diselaraskan penggunaannya oleh
peta yang biasa digunakan di Malaysia semua agensi yang membangunkan
iaitu- lapisan data GIS bencana.
 Cassini; Bahagian Maklumat Gunatanah

 RSO; dan Negara, PLANMalaysia telah
 WGS84. menyediakan kod metadata untuk
Pangkalan Data GIS Rancangan
Walaupun unjuran peta yang berbeza Tempatan. Kod metadata ini boleh
boleh dialih format kepada satu digunakan sebagai panduan kodifikasi
unjuran yang sama, namun dalam membangunkan lapisan data
penggunaan satu sistem unjuran peta GIS bencana oleh agensi-agensi
sebagai peta asas adalah lebih baik. berkaitan.

d. Keseragaman File Format ii. Keperluan Lapisan Data
Kebanyakan pembangunan GIS Keperluan lapisan data untuk tujuan

di Malaysia adalah di atas platform pemetaan dan penganalisaan bencana
ArcView dan MapInfo. Platform akhir dibahagi kepada tiga (3) peringkat
lapisan data GIS disarankan dalam file iaitu:
format MapInfo TAB file atau ArcView a. peringkat kesediaan sebelum
Shapefile. Ini bagi memudahkan bencana;
pengguna kerana kebanyakan agensi b. peringkat semasa bencana; dan
kerajaan di Malaysia menggunakan c. peringkat pemulihan selepas
perisian MapInfo dan Arcview. bencana.
Jadual 9.1: Keperluan Lapisan Data
Jenis Kesediaan Semasa Pemulihan

Bencana
Risiko  Maklumat  Bencana Banjir;  Kesan banjir/
Banjir Pengangkutan;  Keratan rentas; kerosakan
 Maklumat Hidrologi;  Zon banjir; infrastuktur;
 Maklumat hidraulik;  Pusat Pemindahan  Kesan banjir/
 Sempadan Mangsa Banjir; kerosakan
pentadbiran;  Jalan raya terlibat kemudahan
 Sempadan politik; banjir; awam; dan
 Sempadan  Petempatan  Orthophoto.
petempatan; terlibat banjir; dan
 Zon banjir;  Orthophoto/satelit.
 Risiko banjir;
 Topografi;
 Gunatanah;
 Taburan
Kemudahan Awam;
dan
 Jalan raya.
Risiko  Peta Geologi  Tanah Runtuh Orthophoto
Tanah Kejuruteraan; Semasa;
Runtuh  Terrain;  Zon tanah runtuh;
 Geomorfologi; dan
 Tanah runtuh (sedia  Orthophoto.
ada);
 Risiko tanah
runtuh;

sambungan...
Jenis Kesediaan Semasa Pemulihan

Bencana
 Topografi;
 DEM;
 Slope;
 Slope Direction;
 Slope
Length;Struktur
Geologi;
 Catchment Area;
 Saliran;
 Taburan hujan;
 Infrastruktur;
 Guna tanah; dan
 Badan Air.
Risiko  Imej Satelit;  Orthophoto/ Kesan bencana
Hakisan  Topografi; satelit; dan
Pantai  Zon hakisan pantai  Zon hakisan pantai
(sedia ada); (semasa).
 Sempadan
petempatan;
 Kemudahan awam;
 Pengangkutan; dan
 Jalan raya.
Risiko  Landform;  Orthophoto/ Kesan bencana
Tsunami /  DEM; satelit;
Gempa  Guna tanah;  Zon tsunami
Bumi  Sempadan (semasa); dan
petempatan;  Zon tahap
 Kemudahan awam; bencana Tsunami
 Pengangkutan; dan (semasa).
 Jalan raya
Risiko  Topografi; Orthophoto/satelit. Kesan bencana

Kenaikan  DEM;
Aras Laut  Sempadan
petempatan;
 Kemudahan awam;
 Pengangkutan; dan
 Jalan raya.

iii. Sistem Maklumat Bencana disebut Sistem Amaran Awal Tsunami

Di Malaysia Nasional Malaysia (SAATNM). SAATNM
berperanan untuk mengesan gempa
Beberapa agensi di Malaysia telah bumi yang berlaku dan seterusnya
membangunkan Sistem Maklumat mengeluarkan maklumat gempa bumi
Bencana secara topikal mengikut tersebut serta amaran jika berpotensi
keperluan jabatan masing-masing. tsunami.
Antara sistem maklumat bencana

tersebut ialah Protal Bencana
(http://portalbencana.nadma.gov.my/Portal/)
yang dibangunkan oleh Agensi
Pengurusan Bencana Negara
(NADMA), Jabatan Perdana Menteri.
Portal ini memberikan maklumat
terkini bencana berkaitan-
a. banjir;
b. ribut;
c. jerebu; dan
d. tanah runtuh.
Foto 9.2: Sistem Amaran Awal Tsunami
Nasional Malaysia (SAATNM) yang disediakan
oleh MOSTI
Selain itu, terdapat juga sistem

maklumat bencana yang dibangunkan
oleh jabatan-jabatan kerajaan yang
tidak dikongsi secara online. JMG
contohnya telah membangunkan
Sistem Maklumat Mineral dan
Geosains (MINGEOSIS). Sistem ini
adalah langkah proaktif ke arah
mencegah atau mengurangkan
berlakunya kejadian tanah runtuh.
Maklumat daripada sistem ini telah
digunakan secara meluas dalam
perancangan guna tanah oleh pihak
berkuasa tempatan dan agensi
Foto 9.1: Portal Bencana yang disediakan oleh kerajaan di Malaysia.
NADMA
Pada masa hadapan, penyelarasan
Kementerian Tenaga, Sains, sistem-sistem maklumat ini adalah
Teknologi, Alam Sekitar dan disarankan ke arah pembentukan
Perubahan Iklim (MESTECC) juga Sistem Maklumat Bencana yang
telah menyediakan sistem amaran bersepadu.
awal tsunami dan gempa bumi yang

iv. Aplikasi Berkaitan Bencana
Terdapat beberapa Aplikasi Mobile

berkaitan bencana yang telah
dibangunkan di seluruh dunia seperti
ditunjukkan dalam foto-foto di bawah.
Foto 9.5: Aplikasi MyShake yang

mengenalpasti jenis bencana gempa bumi /
tsunami
Foto 9.3: Aplikasi Jakarta Flood Information

Platform (JAFIP) yang mengenalpasti jenis
bencana banjir
Foto 9.6: Aplikasi Weather Hazard yang

mengenalpasti jenis bencana banjir /
landslide
Foto 9.4: Aplikasi Disaster Alert yang

mengenalpasti semua jenis bencana
Foto 9.7: Aplikasi Earthquake Alert yang
mengenalpasti jenis bencana gempa bumi

Berikut adalah beberapa laman web- v. Orthophoto

mapping berkaitan bencana yang
boleh dijadikan rujukan: Orthophoto adalah kumpulan imej
gambar udara yang telah dilakukan
a. https://www.meteoalarm.eu/; orthorectified sehingga menghasilkan
b. http://www.horizons.govt.nz/flood- gambar dengan objek yang tegak.
emergency-management/web-cams- Objek yang condong kerana sudut
map;
pengambilan gambar akan
c. https://volcanoes.usgs.gov/
index.html;
diperbetulkan sehingga imej menjadi
d. http://hisz.rsoe.hu/alertmap/index2. tegak. Pembetulan ini akan
php; menjadikan imej bangunan tinggi
e. http://gdacs.org/; yang kelihatan condong kerana sudut
f. https://www.disasterassist.gov.au/ pengambilan gambar akan kelihatan
Pages/home.aspx; tegak (pelan bumbung sahaja). Ini
g. http://www.jma.go.jp/en/quake/; bermakna orthophoto boleh dianggap
h. http://www.pdc.org/; dan setara dengan peta.
i. https://earthquaketrack.com/p/
japan/recent.
Foto 9.8: Orthophoto (10cm / pixel resolution image)

a. Penggunaan Unmanned Aerial rendah, pengguna telah beralih
Vehicle (UAV) untuk Mencerap kepada UAV untuk mencerap gambar
Gambar Udara udara.
Unmanned Aerial Vehicle (UAV) juga

dikenali sebagai Dynamic Remotely High Altitude UAV
(5km - 6km)
Operated Navigation Equipment
(DRONE) adalah pesawat terbang
tanpa pemandu. Biasanya dikawal
oleh komputer atau pemandu yang
menggunakan alat kawalan jauh
di tanah.
Terdapat beberapa model UAV yang

popular digunakan untuk mencerap
gambar udara bergantung kepada
spesifikasi dan keperluan gambar
Low Altitude UAV
yang dikehendaki. (300m - 500m)
b. Spesifikasi Gambar Udara

UAV Kelebihan UAV adalah kosnya yang
lebih murah, pengendalian yang lebih
Gambar udara juga boleh diperolehi mudah serta image resolution pixel
melalui satelit atau kapal terbang. per cm yang lebih kecil (kurang 15cm)
Satelit dan kapal terbang telah dapat menghasilkan gambar udara
digunakan untuk mencerap gambar yang lebih jelas. Jadual 9.2
udara lebih awal. Namun dengan menunjukkan perbandingan gambar
adanya UAV yang lebih mudah untuk udara daripada satelit, kapal terbang
dikendalikan serta kos yang lebih dan UAV.
Rajah 9.3: Proses Mencerap Gambar Udara Menggunakan UAV
AOI
Lapangan
Pra
Perancangan GCP (jika perlu) Flight Mission Planning
Penandaan GCP (jika perlu) Penerbangan UAV

Lapangan
Pengukuran GCP (jika perlu) Geotagging
Tidak memenuhi syarat
Semakan Gambar Udara
Pasca Lapangan
Orthomosaic / DSM

Jadual 9.2: Perbandingan Spesifikasi Gambar Udara Satelit / Air Craft /

UAV
Satellite Imaging Manned Aircraft UAV
Typical Coverage Per A typical size of coverage 400 km2 8 - 10 km2

Day per layer or scene is 60 x
60 km or 3,600 km2. Higher
res sat. like Geoeyes is
2000 km2 per scene
New acquisition to 2 weeks to 2 months Less than 2 weeks (for

delivery 30 km2) 4 days image
acq. 5-7 days image
processing
Altitude 300 km - 500 km (space) 2000 - 10,000 ft 500 ft to 2,000 ft

(1,000 ft)
Subject to strict flying No Yes No
regulation
Image resolution pixel 60 cm - 200 cm 20 cm - 60 cm 8 cm - 10 cm
per cm (10 cm)
Issues Cloud cover Cloud and weather Weather and wind
Original Format Ready - GeoTiff, Ortho, GeoTiff, RAW, multiple JPEG and RAW. RGB
Multispec inc. Hyper/Multispec, image
LIDAR etc.
c. Pembangunan Lapisan Data Orthophoto boleh menjadi sumber

GIS Menggunakan Orthophoto data untuk pembangunan lapisan data
GIS seperti Garisan Bangunan.
Bagi kajian sektoral tertentu dalam Lapisan data lain yang boleh
kajian rancangan pemajuan, peta asas diterjemahkan dari orthophoto untuk
perlu diperincikan lagi sehingga kajian rancangan pembangunan ialah
kepada garisan bangunan. Pada masa seperti pokok, tempat letak kereta
ini peta asas hanya sehingga ke dan perabut jalan.
peringkat lot tanah sahaja.
Rajah 9.4: Pendigitan Garisan Bangunan Menggunakan Orthophoto

9.5.3 Proses Penyediaan Peta risiko bergantung rapat dengan
Risiko bentuk data spatial dan bukan spatial
serta inventori/rekod bencana yang
Proses penyediaan peta risiko lepas.
melibatkan-
i. data input; Melalui komponen-komponen ini,
ii. penilaian kerentanan; pemetaan dan penganalisian risiko
iii. penilaian bahaya; dapat dijalankan dengan memahami
iv. analisis keterdedahan; punca berlakunya risiko atau tahap
v. penilaian kerapuhan; keterancaman dengan
vi. penilaian risiko; menggabungkan maklumat
vii. risiko kuantitatif; kebarangkalian dan akibatnya. Untuk
viii. risiko kualitatif; dan menjana peta bahaya dan risiko
ix. langkah pengurangan risiko. pelbagai skala, memerlukan gabungan
peta bahaya, pendedahan dan fungsi
Pemetaan, penganalisian dan kerapuhan yang dapat diperolehi
penilaian risiko bencana memerlukan melalui proses seperti ditunjukkan
kaedah metodologi khusus dan dalam Rajah 9.5.
prosidur tertentu dalam memastikan
peta-peta risiko yang dijana boleh Pelbagai bentuk data-data spatial dan
diterima pakai oleh pembuat bukan spatial boleh diperolehi dari
keputusan, pihak berkuasa tempatan, pelbagai agensi kerajaan tetapi perlu
perancang serta pihak-pihak yang diselaraskan mengikut format data,
berkepentingan. struktur dan kegunaannya. Malahan
data-data tambahan baru juga perlu
Risiko merupakan kebarangkalian diteliti kualitinya. Contohnya, data-
berbahaya atau jangkaan kerugian data LiDAR boleh digunakan untuk
(kematian, kecederaan, harta benda, membekalkan maklumat topografi
penghidupan, masalah kepada aktiviti kawasan bahaya yang berketepatan
ekonomi serta alam sekitar) akibat tinggi dan peta-peta faktor pencetus/
daripada interaksi antara bahaya pendorong (geologi, geomorphologi,
(semula jadi, manusia yang hidro-topografi dan anthropogenik).
disebabkan atau buatan manusia) dan
terdedah kepada sebarang kerapuhan. Selain itu, beberapa bentuk
permodelan berasaskan kaedah
Menurut UNISDR penilaian risiko heuristic, statistics, deterministic dan
didefinisikan sebagai satu metodologi physical, kebanyakan pemprosesan
untuk menentukan sifat dan tahap adalah menggunakan GIS. Proses
risiko dengan menganalisis pemetaan dan penilaian bahaya dan
kemungkinan bahaya dan penilaian risiko bencana turut mengambil kira
kerapuhan sedia ada yang boleh elemen berisiko semasa yang ada
menimbulkan potensi ancaman atau di bandar serta kadar pembangunan
bahaya kepada orang, mata pencarian semasa dan perancangan
serta persekitaran. Justeru, penilaian pembangunan masa depan.

Perancangan pembangunan dan Ini diperlukan untuk mengurangkan

kawalan pembangunan harus risiko semasa dan mengelakkan risiko
mengarusperdanakan maklumat akan datang terutamanya dalam
pengurangan risiko bencana, perubahan guna tanah dan perubahan
termasuk penggunaan peta bahaya, iklim yang ekstrem.
kerapuhan dan risiko sesuatu bandar.
Rajah 9.5: Proses Penyediaan Peta Risiko

9.6 Pelaksanaan Komponen f. Pelan tindakan jabatan; dan
Guna Tanah Bandar dan Urus g. Standard of procedure (SOP)
Tadbir Melalui Matriks Karakter jabatan;
Bandar Daya Tahan Bencana
Hubungkait ini dikategorikan mengikut
Hubungkait ciri-ciri bandar berdaya tahap daya laksana ciri-ciri bandar
tahan dengan komponen guna tanah berdaya tahan seperti berikut-
bandar dan urus tadbir dirumuskan
Tahap daya laksana yang tinggi
dalam Jadual 9.3 yang merupakan
cadangan Matriks Karakter Bandar Tahap daya laksana yang sederhana
Daya Tahan Bencana Dengan Guna
Tanah Bandar dan Urus Tadbir yang Tahap daya laksana yang rendah
boleh dilaksanakan di peringkat-
peringkat berikut:-
Secara keseluruhan, 78% daripada
a. Rancangan Fizikal Negara (RFN); ciri-ciri daya tahan dikategorikan
b. Rancangan struktur negeri sebagai mudah dilaksana (daya
(RSN); laksana yang tinggi) dan hanya dua
c. Rancangan tempatan daerah (2) peratus yang sukar dilaksana. Ciri-
(RTD); ciri bandar berdaya tanah yang sukar
d. Rancangan kawasan khas (RKK); dilaksana ialah insurans, koperasi dan
e. Kelulusan kebenaran merancang bantuan kewangan; serta ciri-ciri
(KM); perkongsian maklumat dan bencana.

Jadual 9.3: Matriks Karakter Bandar Daya Tahan Bencana Dengan Komponen Guna Tanah Bandar dan Urus Tadbir
Petunjuk
Tahap daya laksana yang sederhana
Tahap daya laksana yang rendah
Petunjuk
Petunjuk
Petunjuk
Petunjuk
Petunjuk
Petunjuk
Petunjuk
10.0 PENUTUP
Penyediaan garis panduan ini adalah langkah proaktif dalam mengarus

perdanakan-
i. DRR;
ii. CCA;
iii. memperhalusi cabaran, strategi, dan langkah;
iv. pendekatan perancangan bandar yang sensitif kepada risiko bencana; dan
v. menjadikan bandar-bandar di Malaysia berdaya tahan bencana di masa
hadapan.
Kajian yang komprehensif, bersepadu dan memenuhi keperluan serta piawaian

antarabangsa menjadikan garis panduan ini sesuai untuk digunapakai dalam
peringkat perancangan pembangunan dan kawalan pembangunan. Keperluan
untuk mematuhi garis panduan ini juga perlu diberi keutamaan agar setiap
bandar tidak terlepas pandang aspek-aspek penting pengurusan bencana.
Walaupun terdapat bandar yang tidak mengalami bencana namun, persediaan
awal penting bagi menghadapi sebarang kemungkinan risiko bencana seiring
dengan perubahan cuaca yang ekstrem dan keperluan pembangunan negara.
Penilaian yang menyeluruh dalam semua komponen bandar berdaya tahan

seperti aspek fizikal, sosial, ekonomi, institusi dan alam sekitar menggambarkan
keseluruhan kelemahan dan kelebihan bandar-bandar yang dikaji. Tambahan
pula, pengenalpastian jenis bencana secara menyeluruh yang berlaku memberi
gambaran bahawa Malaysia perlu bersedia untuk menghadapi bencana berganda
pada masa hadapan. Selaras dengan perubahan cuaca global yang ekstrem,
semua pihak perlu bersedia untuk menerima sebarang bentuk, langkah atau
strategi ke arah bandar yang berdaya tahan bencana.
Garis panduan yang diterbitkan ini telah mencadangkan keperluan penilaian

tahap bahaya dan risiko (termasuk inventori, rentan dan rapuh) sesuatu
bencana dengan penghasilan Peta Bahaya dan Risiko untuk kegunaan pentadbir
bandar dan perancang pembangunan. GPP ini juga turut mempertimbangkan
perancangan guna tanah dalam pembangunan bandar ke atas pengurangan
risiko. Ini dapat direalisasikan dengan pelaburan bijak ke atas kawasan risiko
tinggi yang bakal dibangunkan melalui program mitigasi (struktur atau tidak
berstruktur) dan kesiapsiagaan khusus ke arah mempertingkatkan tahap
kemampuan untuk „bertahan‟ dan „bangkit semula dari sebarang kejutan,
bencana berulang, bencana besar atau bencana berganda.
Dengan adanya garis panduan ini pentadbir bandar, perancang bandar dan PBT
perlu lebih peka terhadap penilaian awal terutamanya kelemahan kawasan
bandar dan keperluan pemegang taruh serta komuniti masing-masing.
Perancangan strategi, langkah dan tindakan turut dibentangkan dengan
mengambilkira tempoh masa pelaksanaan dan pemantauan (pendek, sederhana
dan panjang). Ini selaras dengan kedudukan kewangan, urus tadbir dan
pelaburan khususnya dalam menjadikan bandar-bandar di Malaysia berupaya
untuk berdaya tahan (melawan, menyerap, menyesuaikan dan pulih) dari
bencana semasa dan masa hadapan.

L-1
LAMPIRAN 1
Cadangan Penambahbaikan Pembidangan (Scoping) Soalan Kajian
Impak Sosial yang diperlukan bagi Permohonan Kebenaran Merancang
Projek Pembangunan Dalam Kawasan Berisiko Bencana
Jawapan
Impak Pembidangan (scoping) Soalan yang
Komponen Pemboleh Kajian Impak Sosial (perancangan, diberikan
Ubah pembinaan, operasi)
YA TIDAK
Sosial Perubahan 1. Adakah terdapat perubahan jumlah
demografi/ penduduk?
populasi 2. Adakah terdapat perubahan dari
penduduk segi kadar pertumbuhan tahunan?
(saiz dan 3. Adakah terdapat populasi bawah
karakter) 14 tahun dan atas 65 tahun?
4. Adakah terdapat perubahan nisbah
jantina di kawasan tersebut?
5. Adakah terdapat penduduk bukan
asal tempatan?
6. Bagaimanakah perubahan tenaga
kerja apabila pembinaan bermula?
7. Adakah terdapat perubahan saiz di
dalam ciri penduduk yang bakal
menduduki di dalam kawasan
tersebut? (kumpulan umur, etnik,
jenis pekerjaan, dan kumpulan
pendapatan)
8. Adakah terdapat perubahan dari
segi kepadatan populasi?
Keperluan 9. Adakah pembangunan yang
kumpulan dilakukan memenuhi keperluan
sosial (dewasa, kanak - kanak dan remaja?
wanita, kanak- 10. Adakah pembangunan yang
kanak, orang dilakukan memenuhi keperluan
kurang upaya) orang tua dan orang kurang
berupaya?
11. Adakah terdapat kepentingan
orang asli dalam cadangan
pembangunan ini?
Kesihatan 12. Adakah terdapat masalah
penduduk dan penderitaan penduduk daripada
kesiapsiagaan bawaan air/ penyakit bawaan?
terhadap 13. Adakah terdapat akses kepada
bencana kemudahan kesihatan?
14. Adakah fungsi dan kapasiti fasiliti
kesihatan mencukupi?
15. Adakah aspek kesiapsiagaan
penduduk terhadap bencana
diambilkira?
16. Adakah terdapat penjagaan
kesihatan selepas bencana?

L-2 BANDAR BERDAYA TAHAN BENCANA DI MALAYSIA
sambungan...
Jawapan
YA TIDAK
Sosial Pendidikan dan 17. Adakah terdapat kadar celik huruf
kesedaran yang tinggi?
penduduk 18. Adakah aspek kesedaran bencana
diambilkira?
19. Adakah terdapat aspek
ketersediaan program kesedaran
awam?
20. Adakah akses kepada internet
yang disediakan mencukupi?
21. Adakah fungsi sekolah selepas
bencana terjejas?
22. Adakah aspek kurikulum
pendidikan sekolah diambilkira?
Modal sosial 23. Adakah terdapat penyertaan
dan konflik di komuniti dalam aktiviti dan kelab?
antara 24. Adakah tahap keupayaan dan
penduduk kesepakatan komuniti diambilkira
tempatan dan dalam proses membuat keputusan
penduduk baru bandar?
25. Adakah terdapat pencampuran dan
rangkaian kelas sosial bagi
penduduk?
26. Adakah terdapat perwakilan agensi
atau wakil komuniti?
27. Adakah terdapat pengenalan kelas
sosial baru atau yang berbeza?
28. Adakah terdapat perubahan di
dalam sektor perdagangan/
perindustrian masyarakat?
29. Adakah pembangunan akan
memberi impak kepada nilai
hartanah kawasan sekitar?
Struktur Social Cohesion - perhubungan
komuniti masyarakat di antara satu sama lain,
(Severence, dinyatakan melalui penyertaan
Cohesion and masyarakat di dalam aktiviti
Identity) kemasyarakatan dan kerjasama bagi
mencapai matlamat sosial.
30. Adakah peningkatan pembangunan

akan mengurangkan keupayaan
masyarakat untuk bertindak secara
kerjasama
31. Adakah peningkatan pembangunan
akan mengurangkan interaksi
sosial di dalam masyarakat?

L-3
sambungan...
Jawapan
YA TIDAK
Sosial Identiti masyarakat - Bagaimana
masyarakat di sesuatu kawasan melihat
sejarah di kawasan tersebut dan visi
untuk masa hadapan. Jika masyarakat
tersebut terdiri daripada pelbagai etnik,
terdapat kemungkinan beberapa identiti
masyarakat.
32. Adakah pembangunan ini akan

mengubah identiti kawasan
tersebut?
33. Adakah pembangunan ini selari
dengan identiti komuniti?
34. Adakah pembangunan ini akan
meningkatkan imej kawasan
tersebut?
35. Adakah pembangunan ini
memerlukan merobohkan kawasan
kepentingan masyarakat?
Ekonomi Pendapatan, 36. Adakah terdapat populasi di
Peluang bawah paras kemiskinan?
pekerjaan dan 37. Adakah terdapat isi rumah yang
aset isi rumah masih bergantung hanya pada
satu sumber pendapatan?
38. Adakah terdapat jurang perbezaan
pendapatan yang ketara?
39. Adakah terdapat pendapatan
daripada aktiviti tidak formal?
40. Adakah masih terdapat
pengangguran dalam sektor
formal?
41. Adakah terdapat pengangguran
belia?
42. Adakah pembangunan baru
melibatkan peluang pekerjaan
baru?
43. Adakah pembangunan baru akan
memberi peluang pekerjaan yang
bersesuaian dengan penduduk
sekitar?
44. Adakah kemahiran spesifik atau
pengalaman diperlukan bagi
pekerjaan baru?
45. Adakah pembangunan tersebut
akan mempelbagaikan peluang
pekerjaan di kawasan tersebut?

L-4 BANDAR BERDAYA TAHAN BENCANA DI MALAYSIA
sambungan...
Jawapan
YA TIDAK
Ekonomi 46. Adakah ia akan memberi kesan
ekuiti pekerjaan kepada golongan
minoriti?
Kewangan, 47. Adakah terdapat ketersediaan
simpanan, kemudahan kredit bagi mengelak
bajet dan bencana?
subsidi 48. Adakah terdapat kebolehsampaian
kemudahan kredit kepada miskin
bandar?
49. Adakah terdapat simpanan isi
rumah yang mencukupi?
50. Adakah terdapat insurans
hartanah isi rumah?
51. Adakah terdapat kewujudan
kaedah pembiayaan risiko?
52. Adakah terdapat bajet tahunan
disediakan bagi DRR dan CCA?
53. Adakah terdapat ketersediaan
subsidi bagi membina semula
rumah?
54. Adakah terdapat alternatif mata
pencarian?
Institusi Pelan guna 55. Adakah aspek pelan guna tanah
tanah bandar, bandar, DRR dan CCA diambilkira?
DRR dan CCA 56. Adakah polisi dan dasar seperti
dan rangka dasar perumahan, dasar
pengurusan pengangkutan dan polisi/ dasar
krisis alam sekitar diambilkira?
memberi impak kepada kestabilan
politik di kawasan tersebut?
58. Adakah terdapat kemungkinan
perubahan di dalam saiz dan
struktur kerajaan tempatan?
memerlukan pemindahan individu
dan keluarga?
memerlukan pengambilan tanah?
memberi impak kepada
keselamatan penduduk?
62. Adakah aspek pengurusan
pengurusan bencana diambilkira?

L-5
sambungan...
Jawapan
Pembidangan (scoping) Soalan yang
Impak
Komponen Kajian Impak Sosial (perancangan, diberikan
Pemboleh Ubah
pembinaan, operasi)
YA TIDAK
Institusi Kecekapan 63. Adakah terdapat institusi formal dan
institusi tidak formal?
terhadap 64. Adakah terdapat program-program
tindakan kepada latihan bencana?
bencana dan 65. Adakah masih terdapat
kerjasama kebergantungan terhadap institusi
institusi luaran?
bersama 66. Adakah terdapat kerjasama dengan
organisasi dan bandar berjiran, kerajaan
pihak persekutuan dan negeri, NGO dan
berkepentingan/ organisasi swasta?
stakeholders
Sistem tadbir 67. Adakah terdapat sistem
urus pelaksanaan kod bangunan?
68. Adakah terdapat sistem amaran
awal?
Alam Intensiti dan 69. Adakah tahap intensiti dan

Sekitar kekerapan kekerapan bahaya diambilkira?
bahaya serta 70. Adakah aspek perkhidmatan
perkhidmatan ekosistem seperti kualiti biodiversiti
ekosistem bandar, tanah, udara, air dan
kelembapan/ kemiskinan bandar
diambilkira?
Fizikal Kemudahan 71. Adakah terdapat peningkatan
Masyarakat dan tekanan atau penurunan dalam
Infrastruktur permintaan perkhidmatan bagi
(bekalan air, perkhidmatan sosial kerana jumlah
bekalan elektrik, penduduk berubah atau nisbah
sisa kumbahan jantina/ umur?
dan sistem 72. Adakah pembangunan baru ini akan
pepejal) menjejaskan tempat pertemuan
tempatan (pusat membeli belah,
taman tempatan, taman
permainan)?
73. Adakah terdapat sistem
infrastruktur dan kemudahan
masyarakat yang mencukupi?
Kemudah- 74. Adakah aspek pengangkutan jalan
sampaian jalan raya seperti jaringan, keadaan dan
raya jenis jalan diambilkira?
75. Adakah terdapat sistem
kemudahsampaian semasa
bencana?
76. Adakah susun atur dan reka bentuk
mengambilkira aspek daya tahan
bencana?
Sumber: Manual Penyediaan Laporan Penilaian Impak Sosial (SIA) bagi Projek Pembangunan Edisi Ke-2, 2018

L-6 GARIS PANDUAN PERANCANGAN
LAMPIRAN 2
Keanggotaan Jawatankuasa Pengurusan Bencana Pusat (JPBP)

Pengerusi:
YB Menteri (dilantik oleh YAB Perdana Menteri)
Ahli-ahli:
1. Panglima Angkatan Tentera;
2. Ketua Polis Negara;
3. Ketua Setiausaha Perbendaharaan;
4. Ketua Setiausaha Kementerian Dalam Negeri;
5. Ketua Setiausaha Kementerian Perumahan dan Kerajaan Tempatan;
6. Ketua Setiausaha Kementerian Pembangunan Wanita, Keluarga dan
Masyarakat;
7. Ketua Setiausaha Kementerian Komunikasi dan Multimedia;
8. Ketua Setiausaha Kementerian Air, Tanah dan Sumber Asli;
9. Ketua Setiausaha Kementerian Tenaga, Sains, Teknologi, Alam Sekitar dan
Perubahan Iklim;
10. Ketua Setiausaha Kementerian Wilayah Persekutuan;
11. Ketua Setiausaha Kementerian Pembangunan Luar Bandar;
12. Ketua Setiausaha Kementerian Pelancongan, Seni dan Budaya;
13. Ketua Setiausaha Kementerian Hal Ehwal Ekonomi;
14. Ketua Setiausaha Kementerian Perdagangan Dalam Negeri dan Hal Ehwal
Pengguna;
15. Ketua Setiausaha Kementerian Pertanian dan Industri Asas Tani;
16. Ketua Pengarah Agensi Pengurusan Bencana Negara;
17. Ketua Pengarah Kesihatan;
18. Ketua Pengarah Pelajaran;
17. Ketua Pengarah Keselamatan Negara, Majlis Keselamatan Negara;
18. Ketua Pengarah Unit Penyelarasan Pelaksanaan;
19. Ketua Pengarah Jabatan Bomba dan Penyelamat Malaysia;
20. Ketua Pesuruhjaya Angkatan Pertahanan Awam Malaysia;
21. Ketua Pengarah Agensi Penguatkuasaan Maritim Malaysia;
22. Ketua Pengarah Jabatan Perancangan Bandar dan Desa;
23. Ketua Pengarah Penyiaran;
24. Ketua Pengarah Penerangan;
25. Ketua Pengarah Jabatan Kerja Raya;
26. Ketua Pengarah Jabatan Alam Sekitar;
27. Ketua Pengarah Jabatan Kebajikan Masyarakat;
28. Ketua Pengarah Jabatan Meteorologi Malaysia;
29. Ketua Pegawai Eksekutif Pihak Berkuasa Penerbangan Awam Malaysia;
30. Ketua Pengarah Jabatan Pengairan dan Saliran;
31. Ketua Pengarah Lembaga Perlesenan Tenaga Atom;
32. Ketua Pengarah Jabatan Mineral dan Geosains;
33. Ketua Pengarah Jabatan Sukarelawan Malaysia;
34. Ketua Pengarah Jabatan Keselamatan dan Kesihatan Pekerjaan;
35. Ketua Pengarah Agensi Remote Sensing Malaysia;
36. Ketua Pengarah Jabatan Bekalan Air;
37. Ketua Pengarah Jabatan Perkhidmatan Veterinar;
38. Wakil Peguam Negara;
39. Pengerusi-Pengerusi Jawatankuasa Pengurusan Bencana Negeri (JPBN);

L-7
Turut Hadir:
40. Lain-Lain Ketua Jabatan/Agensi yang berkaitan;
Setiausaha:
41. Pengarah, Bahagian Dasar dan Perancangan, Agensi Pengurusan Bencana
Negara; dan
Sekretariat:
42. Agensi Pengurusan Bencana Negara.

LAMPIRAN 3
Keanggotaan Jawatankuasa Pengurusan Bencana Negeri (JPBN)
Pengerusi:
Pihak yang dilantik oleh Kerajaan Negeri /
YB Setiausaha Kerajaan Negeri /
Ketua Setiausaha Kementerian Wilayah Persekutuan
Ahli-ahli:
1. Ketua Polis Negeri;
2. Panglima Divisyen / Panglima Briged / Pemerintah Pasukan Tempatan, ATM;
3. Pegawai Kewangan Negeri;
4. Pengarah Bomba dan Penyelamat Negeri;
5. Pengarah Angkatan Pertahanan Awam Negeri;
6. Pengarah Kesihatan Negeri;
7. Pengarah Maritim Negeri;
8. Pengarah Jabatan Kerja Raya Negeri;
9. Pengarah Jabatan Kebajikan Masyarakat Negeri;
10. Pengarah Penerangan Negeri;
11. Pengarah Penyiaran Negeri;
12. Pengarah Pelajaran Negeri;
13. Pengarah Jabatan Alam Sekitar Negeri;
14. Pengarah Meteorologi Negeri;
15. Pengarah Pengairan dan Saliran Negeri;
16. Pengarah Jabatan Mineral dan Geosains Negeri;
17. Pengarah Keselamatan Negeri, MKN Negeri;
18. Pengarah RELA Negeri;
19. Pengarah KPDNHEP Negeri;
20. Pengarah Jabatan Pertanian Negeri;
21. Pengarah Perikanan Negeri;
22. Pengarah Perkhidmatan Veterinar Negeri;
23. Pengarah Pejabat Zon LPTA;
24. Pengarah Jabatan Keselamatan dan Kesihatan Pekerjaan;
25. Pegawai-Pegawai Daerah;
26. Pengarah / Pengurus Jabatan / Syarikat Bekalan Air Negeri;
27. Pengurus Telekom Malaysia Berhad Negeri;
28. Pengurus Tenaga Nasional Berhad Negeri/ Syarikat Bekalan Elektrik Negeri;
29. Pengurus Penerbangan Awam Negeri atau wakil; dan
30. Pengarah Pelancongan Negeri / Pejabat Tourism Malaysia Negeri;
Turut Hadir:
31. Lain-lain pegawai daripada Jabatan / Agensi yang berkaitan;
Setiausaha:
32. Setiausaha yang dilantik oleh Pengerusi JPBN; dan
Sekretariat:
33. Angkatan Pertahanan Awam Malaysia (APM) Negeri.

L-9
Nota:
i. Bagi Wilayah Persekutuan, Ketua Setiausaha Kementerian Wilayah Persekutuan

sebagai Pengerusi Jawatankuasa Pengurusan Bencana.
ii. Datuk Bandar Kuala Lumpur, Ketua Pegawai Eksekutif Perbadanan Labuan,
Presiden Perbadanan Putrajaya, semua Ketua Polis Daerah di Wilayah Persekutuan
menjadi ahli.
Peranan Jawatankuasa KSAS di Peringkat Negeri
Fungsi Jawatankuasa:
 Jawatankuasa ini ditubuhkan dan selalunya berpusat di PLANMalaysia

(Jabatan Perancangan Bandar dan Desa), di peringkat negeri dengan
tujuan memudah cara bagi mempertimbangkan permohonan-permohonan
yang melibatkan pembangunan di kawasan sensitif alam sekitar;
 Membuat keputusan / nasihat mengenai had pembangunan yang boleh
dilaksanakan. Jawatankuasa ini menilai pelan susun atur, LCP dan Pelan
Kerja Tanah; dan
 Mengadakan lawatan tapak bagi menilai permohonan dan mengemukakan
syor-syor berkaitan pembangunan tanah tinggi kepada Jawatankuasa
Perancang Negeri atau Pihak Berkuasa Negeri selain mengemukakan
keputusan syor-syor kepada Pihak Berkuasa Tempatan berkenaan.

LAMPIRAN 4
Keanggotaan Jawatankuasa Pengurusan Bencana Daerah (JPBD)
Pengerusi:
1. Residen / Pegawai Daerah;
1. *Datuk Bandar Kuala Lumpur sebagai Pengerusi Jawatankuasa Pengurusan
Bencana Wilayah Persekutuan Kuala Lumpur;
2. Ketua Pegawai Eksekutif Perbadanan Labuan sebagai Pengerusi
Jawatankuasa Pengurusan Bencana Wilayah Persekutuan Labuan;
3. Presiden Perbadanan Putrajaya sebagai Pengerusi Jawatankuasa
Pengurusan Bencana Wilayah Persekutuan Putrajaya; atau
4. Mana-mana pegawai yang dipertanggungjawabkan atas jawatan tersebut
Ahli-ahli:
1. Ketua Polis Daerah;
2. Pegawai Bomba dan Penyelamat Daerah;
3. Pegawai Kesihatan Bahagian / Daerah;
4. Pegawai Kebajikan Masyarakat Daerah;
5. Wakil Jabatan Alam Sekitar;
6. Wakil Angkatan Tentera Malaysia;
7. Pengarah Maritim Negeri;
8. Yang Dipertua Majlis Perbandaran / Daerah;
9. Penolong Pengarah Keselamatan Negeri, MKN Daerah;
10. Pegawai Pertahanan Awam Daerah;
11. Wakil Jabatan Meteorologi Malaysia;
12. Pegawai Penerangan Daerah;
13. Pegawai Pelajaran Daerah;
14. Jurutera Daerah, Jabatan Kerja Raya;
15. Jurutera Daerah, Jabatan Pengairan dan Saliran;
16. Pegawai RELA Daerah;
17. Pegawai KPDNHEP Cawangan;
18. Pegawai Pertanian Daerah;
19. Pegawai Perikanan Daerah;
20. Pegawai Perkhidmatan Veterinar Daerah;
21. Wakil Jabatan Mineral dan Geosains Negeri;
22. Pengarah Pejabat Zon LPTA;
23. Pengurus Telekom Malaysia Daerah;
24. Pengurus Tenaga Nasional Berhad Daerah / Wakil;
25. Wakil Pengarah / Pengurus Jabatan / Syarikat Bekalan Air Negeri;
26. Wakil Pengarah Wilayah / Pengurus Pihak Berkuasa Penerbangan Awam;
27. Pengarah Kementerian Pelancongan Negeri / Pejabat Tourism Malaysia
Negeri;
28. Penghulu / Penggawa Mukim;

L-11
Turut Hadir:
29. Pengerusi Organisasi Komuniti dan Masyarakat;
Setiausaha:
30. Setiausaha yang dilantik oleh Pengerusi JPBD; dan
Sekretariat:
31. Angkatan Pertahanan Awam Malaysia (APM) Daerah.
Nota:
Bagi Wilayah Persekutuan Kuala Lumpur, Datuk Bandar Kuala Lumpur boleh melantik
pegawai kanan Dewan Bandaraya Kuala Lumpur yang lain untuk bertindak sebagai
Pengerusi Jawatankuasa Pengurusan Bencana Daerah mengikut daerah pentadbiran
PDRM.

LAMPIRAN 5
KAEDAH PENILAIAN TAHAP DAYA TAHAN
Melalui soalan kaji selidik CDRI, terdapat lima pilihan jawapan yang terdiri
daripada skala 1 (merujuk kepada sangat rendah) hingga 5 (merujuk
kepada tinggi). Semua parameter akan dinilai berdasarkan skala ini dan
hasilnya akan memberikan skor bagi semua parameter dalam setiap sub-
komponen yang telah ditetapkan. Purata skor daripada semua parameter
dalam sub-komponen ini kemudiannya akan menunjukkan purata skor
bagi setiap komponen utama CDRI.
Penjelasan dan perbincangan hasil CDRI setiap sektor yang membabitkan

skor komponen dan sub-komponen akan menggunapakai rating berikut:-
CDRI 1-2 : Rendah
CDRI 2-3 : Sederhana
CDRI 3-4 : Memuaskan
CDRI > 4 : Tinggi

L-13
KOMPONEN DAN INDIKATOR YANG DIGUNAPAKAI SEBAGAI
SOALAN KAJI SELIDIK BERDASARKAN CDRI
Komponen: Fizikal
SOALAN RANKING TAHAP DAYA TAHAN

BERKENAAN 1 2 3 4 5
INDIKATOR Sangat Rendah Rendah Sederhana Memuaskan Tinggi
F1-Apakah tahap daya tahan bekalan elektrik bagi bandar ini?
Akses terhad sering Akses dicatu Akses penuh tapi Akses penuh seluruh
F1A -Akses Tiada akses
terputus mengikut tempoh kawasan terhad kawasan
Bekalan penuh
F1B - Tiada kemudahan Menggunakan sumber Hanya pada waktu Mudahdapat diseluruh
hanya di bandar dan
Kemudahdapatan disediakan sendiri tertentu sahaja kawasan
pekan
Bekalan disediakan
Bekalan banyak di Terdapat diseluruh
F1C -Bekalan Tiada bekalan Bekalan terhad pada waktu tertentu
bandar dan pekan kawasan
sahaja
Bekalan telah
F1D - Separuh bekalan
Sangat bergantung Masih mengharap disediakan dan Tidak bergantung
Kebergantungan yang adalah adalah
pada bekalan luar pada bekalan luar masih menerima pada bekalan luar
pada bekalan luar dari luar bantuan
Bekalan alternatif Lengkap namun tidak Lengkap dan

F1E -Bekalan Tiada bekalan Bekalan alternatif
cukup untuk mencukupi untuk mencukupi untuk
alternatif alternatif sangat minimum
keperluan sahaja kelangsungan kelangsungan
F2-Apakah tahap daya tahan bekalan air bagi bandar ini?
Bekalan hanya
Akses bekalan bukan Akses bekalan
Bekalan sering dikawasan tumpuan
F2A -Akses Tiada akses bekalan dari talian grid terdapat diseluruh
terputus seperti bandar dan
elektrik kawasan
pekan
F2B - Tiada kemudahan Menggunakan Hanya pada waktu Bekalan penuh hanya Mudahdapat diseluruh
Kemudahdapatan disediakan sumber sendiri tertentu sahaja di bandar dan pekan kawasan
Bekalan disediakan
Bekalan banyak di Terdapat diseluruh
F2C -Bekalan Tiada bekalan Bekalan terhad pada waktu tertentu
sahaja bandar dan pekan kawasan
Bekalan telah
F2D - Separuh bekalan
Sangat bergantung Masih mengharap disediakan dan Tidak bergantung
Kebergantungan yang adalah adalah
pada bekalan luar pada bekalan luar pada bekalan luar masih menerima pada bekalan luar
dari luar
bantuan
Lengkap namun
F2E -Bekalan Bekalan alternatif sangat Bekalan alternatif cukup Lengkap dan mencukupi
Tiada bekalan alternatif tidak mencukupi untuk
alternatif minimum untuk keperluan sahaja untuk kelangsungan
kelangsungan
F3-Apakah tahap daya tahan sisa kumbahan dan pengurusan sisa pepejal bagi bandar ini?
Sistem sanitasi
Sistem sanitasi Sistem sanitasi
F3A -Akses Tiada sistem sanitasi Sistem sanitasi tidak bersepadu terdapat di
bersepadu terdapat di bersepadu diseluruh
kepada sanitasi dibina bersepadu kawasan bandar dan
kawasan bandar kawasan
pekan
Tandas curah Tandas curah

Tandas moden
Tiada tandas Tandas curah tanpa dilengkapi sistem dilengkapi sistem
F3B -Tandas digunapakai diseluruh
disediakan sistem hanya di kawasan terdapat di kawasan
kawasan
bandar bandar dan pekan
Terdapat kawasan
Sisa dikumpul diluar
F3C -Pengurusan Tiada tempat Kaedah korek dan Sisa pengumpulan khas pengumpulan
kawasan atau daerah
sisa pepejal pengumpulan khas timbus oleh individu dibuat berjadual dengan jadual yang
dalam jadual tertentu
efisien
Menggunakan
Menggunakan kaedah Rawatan sisa
F3D -Rawatan sisa Tiada sistem Rawatan sisa hanya teknologi dan kaedah
tradisional diseluruh dikawasan bandar dan
kumbahan rawatan sisa dikawasan bandar terkini diseluruh
kawasan pekan serta sekitarnya
kawasan
Dilakukan oleh Hanya dilakukan di Program dibuat

Tiada program Program dilakukan di
F3E -Kitar semula kelompok kecil kawasan bandar berjaya dan
diwujudkan bandar dan sekitarnya
masyarakat sahaja mendapat sambutan

sambungan...
BERKENAAN 1 2 3 4 5
F4-Apakah tahap daya tahan kemudahsampaian jalanraya bagi bandar ini?
Tiada sistem Hanya terhubung Hanya terhad dalam Terdapat jaringan Mudahsampai dan
F4A -Jaringan
jalanraya yang antara jalan utama kawasan bandar antara bandar dengan saling berhubungan ke
pengangkutan efisien sahaja sahaja sekitarnya semua kawasan
Hanya terhad dalam Terdapat jaringan

Hanya tertumpu pada Turapan jalan
F4B -Turapan jalan Tidak berturap kawasan bandar antara bandar dengan
jalan utama sahaja diseluruh kawasan
sahaja sekitarnya
F4C - Tiada akses dan tidak Mudahsampai dan Sangat mudahsampai

Kemudahsampaian Kemudahsampaian Mudahsampai dan
mudahsampai semasa akses semasa normal dan mudah diakses
sangat terhad dan akses semasa normal
semasa normal normal dan dilanda dan terhad semasa semasa normal dan
sukar sahaja
dan dilanda banjir bencana dilanda bencana dilanda bencana
Disediakan pada Disediakan dan sangat

Tidak terdapat dan Bahu jalan disediakan Hanya jalan utama
F4D -Bahu jalan jalan-jalan utama berguna semasa
jalan sempit namun sempit dan terhad di bandar
sahaja kecemasan
Penutup disediakan Tertutup di jalan Tertutup di seluruh

F4E -Longkang Tidak disediakan Tertutup di jalan-
sangat terhad dan utama dan dalam kawasan dan
tertutup penutup jalan utama sahaja
dikawasan terpilih bandar diselenggara
F5-Apakah tahap daya tahan perumahan dan guna tanah bagi bandar ini?
Maklumat tidak
lengkap untuk Terhad untuk Terhad untuk
Maklumat yang
F5A -Kod bangunan utama bangunan utama dan bangunan utama
Tiada maklumat lengkap dan berguna
bangunan sahaja seperti komersial dalam dalam bandar dan
dengan efisien
pentadbiran dan bandar sahaja perumahan
komersial
Banyak dikawasan
Terdapat banyak Masih banyak
F5B -Struktur Sangat banyak tumpuan seperti Hampir tiada dan
dikawasan bandar dan terdapat dalam
tidak tetap, diseluruh kawasan komersial dan tepi minimum
luar bandar jalan bandar
F5C -Rumah yang Keseluruhan rumah Sebahagian kawasan Sebahagian kawasan Sebilangan kecil yang
Bebas daripada
berada dikawasan berada pada kawasan berada dikawasan berada dikawasan berada di kawasan
kawasan mendap
berisiko mendap risiko mendap berisiko mendap mendap berisiko mendap
Penghuni rumah Penghuni rumah Penghuni rumahseparuh Penghuni rumah Penghuni rumah
F5D -Pemilikan
keseluruhan adalah sebahagian besar daripadanya merupakan sebilangan kecil adalah merupakan pemilik
rumah
penyewa merupakan penyewa penyewa penyewa rumah
F5E -Populasi yang Separuh daripada

Penghuni sangat Sebilangan besar Sebilangan kecil Tiada penghuni
tinggal dalam keseluruhan penghuni
terdedah kepada terdedah kepada terdedah kepada dalam kawasan
lingkungan industri berada dalam
industri tercemar industri tercemar kawasan terdedah industri tercemar industri tercemar
tercemar
Komponen: Sosial

BERKENAAN 1 2 3 4 5
S1-Apakah tahap daya tahan populasi bagi bandar ini?
S1A -Kadar Berlaku penurunan Tidak menampakkan Mencatatkan Mencatatkan

Berlaku penurunan
pertumbuhan pada tahun-tahun peningkatan yang peningkatan pada peningkatan setiap
setiap tahun
tahunan tertentu ketara tahun tertentu tahun
S1B -Populasi Lebih 70% populasi 51% - 69% populasi 50% populasi bawah 31% - 49% populasi Kurang 30% populasi
bawah 14 tahun bawah 14 tahun dan bawah 14 tahun dan 14 tahun dan atas 65 bawah 14 tahun dan bawah 14 tahun dan
dan atas 65 tahun atas 65 tahun atas 65 tahun tahun atas 65 tahun atas 65 tahun
Lebih 70% adalah 51% - 69% adalah 50% penduduk 31% - 49% adalah Kurang 30% adalah
S1C -Penduduk
bukan penduduk bukan penduduk tempatan asal dan bukan penduduk bukan penduduk
setinggan tempatan asal tempatan asal bukan asal tempatan asal tempatan asal
S1D -Kepadatan
Sangat padat Padat Sederhana padat Kurang padat Tidak padat
populasi

L-15
sambungan...
BERKENAAN 1 2 3 4 5
S2-Apakah tahap daya tahan kesihatan penduduk bagi bandar ini?
S2A -Penderitaan
penduduk Lebih 51% menderita 50% penduduk Lebih 51% tiada Lebih 70% tiada
Lebih 70% menderita
daripada bawaan masalah penyakit menderita penyakit masalah derita masalah derita
masalah bawaan air
air / penyakit bawaan air bawaan air penyakit bawaan air penyakit bawaan air
bawaan
S2B -Akses
Aksesibiliti
kepada Aksesibiliti sangat Aksesibiliti rendah Aksesibiliti tinggi Aksesibiliti sangat
sederhana tinggi
kemudahan rendah lebih 20km 15km-20km 5km10km tinggi kurang 5km
10km-15km
kesihatan
Kapasiti kurang
S2C -Fungsi dan Kapasiti sangat kurang Kapasiti dan fungsi Kapasiti memenuhi Kapasiti melebihi
daripada keperluan
kapasiti fasiliti daripada keperluan dan berada pada keperluan dan keperluan dan
dan tidak berfungsi
kesihatan tidak berfungsi baik sederhana baik berfungsi baik berfungsi sangat baik
baik
Kesiapsiagaan tidak Program

S2D - Kesiapsiagaan tidak Kesiapsiagaan sangat
mantap dan tidak kesiapsiagaan Kesiapsiagaan mantap
Kesiapsiagaan mantap namun mantap dan berfungsi
berfungsi dengan berada pada dan efisien
bencana berfungsi sangat efisien
efisien sederhana mantap
S3-Apakah tahap daya tahan pendidikan dan kesedaran bagi bandar ini?
S3A -Kadar celik 91%-100% tidak celik 51%-90% tidak celik 51%-90% adalah 91%-100% adalah
0% tidak celik huruf
huruf huruf huruf celik huruf celik huruf
51%-90% 91%-100%
S3B -Kesedaran 91%-100% tiada 51%-90% tiada 50% mempunyai
mempunyai kesedaran mempunyai kesedaran
bencana kesedaran bencana kesedaran bencana kesedaran bencana bencana bencana
S3C -Ketersediaan Tiada langsung Program kesedaran Banyak disediakan Sangat banyak
Program kesedaran
program program kesedaran dibuat mengikut program kesedaran disediakan program
awam jarang diadakan
kesedaran awam awam keperluan awam kesedaran awam
Terdapat akses Akses terdapat di

S3D -Akses Tiada akses Akses hanya terdapat Akses meluas 100%
namun sangat kawasan bandar
kepada internet langsung di kawasan bandar seluruh kawasan
terhad dan pinggir bandar
Pulih 100% selepas Pulih 100% selepas

S3E -Fungsi Tidak dapat berfungsi Pulih 100% selepas Pulih 100% selepas
bencana dalam banjir dalam jangka
sekolah selepas langsung selepas bencana mengambil setahun berlaku
jangka masa 3 hingga masa singkat kurang 3
bencana banjir masa bertahun-tahun bencana
6 bulan bulan
S4-Apakah tahap daya tahan modal sosial bagi bandar ini?
Tidak mendapat
S4A -Penyertaan Penyertaan adalah Hanya 50% Penyertaan antara Penyertaan adalah
sambutan
komuniti dalam kurang daripada 50% penyertaan daripada 51%-90% daripada 91%-100% daripada
mengalakkan serta
aktiviti dan kelab daripada komuniti komuniti komuniti komuniti
penyertaan
S4B -Keupayaan
komuniti untuk
Tidak berkeupayaan Kurang berkeupayaan Keupayaan Sangat
membina Berkeupayaan namun
kerana sangat kerana masih sederhana dan berkeupayaan tanpa
kesepakatan dan masih bergantung
bergantung kepada bergantung kepada mengharapkan bantuan agensi atau
terlibat dalam kepada bantuan luar
agensi atau luar agensi atau luar bantuan agensi luar
proses membuat
keputusan bandar
Percampuran tidak Percampuran tidak Percampuran berlaku

S4C -Percampuran Percampuran adalah Percampuran adalah
berlaku dan berlaku sepenuhnya pada sesuatu
dan rangkaian semulajadi dan kurang semulajadi dan sangat
mengamalkan dan jelas ciri-ciri kumpulan komuniti
kelas sosial harmoni harmoni
pangasingan pengasingan sahaja
S5-Apakah tahap kesiapsiagaan komuniti semasa bencana bagi bandar ini?
S5A - Tahap kesiapsiagaan Tahap kesiapsiagaan Tahap kesiapsiagaan Tahap kesiapsiagaan

Tahap kesiapsiagaan
Kesiapsiagaan logistik pada tahap logistik pada tahap logistik hanya pada logistik pada tahap
dari segi logistik logistik kurang 10% 49%-11% 50% paras 51%-90% 91%-100%
Bahan dan Bahan dan

Bahan dan Bahan dan
pengurusan pada Bahan dan pengurusan pada
S5B -Bahan dan pengurusan hanya 50% pengurusan pada
tahap sangat pengurusan pada tahap maksimum dan
pengurusan daripada yang tahap maksimum dan
minimum dan tidak tahap yang minimum masih terdapat
sepatutnya lengkap sepenuhnya
lengkap kekurangan

sambungan...
BERKENAAN 1 2 3 4 5
Tidak mendapat Mendapat
S5C -Penglibatan Penglibatan langsung Penglibatan komuniti Penglibatan
penglibatan langsung penglibatan penuh
dalam kerja-kerja komuniti sangat dalam kerja sukarela komuniti tidak
daripada komuniti daripada komuniti
sukarela terhad adalah sederhana sepenuhnya
dalam kerja sukarela dalam kerja sukarela
S5D -Penyediaan
Tempat Tidak disediakan Tempat perlindungan Tempat perlindungan
tempat berlindung Tempat perlindungan
perlindungan tidak tempat perlindungan disediakan namun tidak disediakan bagi
bagi komuniti disediakan namun lewat
disediakan langsung yang bersesuaian sepenuhnya keseluruhan komuniti
terjejas
Sokongan positif Sokongan sangat

S5E -Sokongan Sokongan tidak Sokongan sekiranya
Tiada sokongan namun tidak positif dan
daripada NGO berterusan berlaku bencana berterusan berterusan
Majoriti daripada
S5F -Sukarelawan Sebilangan kecil Sukarelawan daripada Ramai
Tiada sukarelawan komuniti menjadi
memindahkan komuniti menjadi komuniti hanya dikalangankomuniti
daripada komuniti Sukarelawan
komuniti sukarelawan sebahagian menjadisukarelawan
memindahkan komuniti
Komponen: Ekonomi

BERKENAAN 1 2 3 4 5
E1-Apakah tahap daya tahan pendapatan bagi bandar ini?
Kurang daripada
E1A -Populasi Lebih 70% populasi 51%-69% populasi 50% populasi 31%-49% populasi
30% populasi
dibawah paras dibawah paras dibawah paras dibawah paras dibawah paras
dibawah paras
kemiskinan kemiskinan kemiskinan kemiskinan kemiskinan
kemiskinan
Kurang 30% 50% 51%-69% Lebih 70%

E1B -Jumlah 31%-49%
berpendapatan berpendapatan berpendapatan berpendapatan
sumber berpendapatan diatas
diatas garis sederhana diatas diatas garis diatas garis
pendapatan garis kemiskinan
kemiskinan garis kemiskinan kemiskinan kemiskinan
E1C -Isi rumah

Kurang 30% 31%-49% 51%-69%
yang bergantung 50% mempunyai Lebih 70%
mempunyai lebih
hanya pada satu mempunyai lebih satu lebih satu sumber mempunyai lebih satu mempunyai lebih satu
satu sumber
sumber sumber pendapatan pendapatan sumber pendapatan sumber pendapatan
pendapatan
pendapatan
E1D -Jurang
Jurang pendapatan Jurang pendapatan Jurang pendapatan Jurang pendapatan Jurang pendapatan
perbezaan
sangat besar besar sederhana kecil sangat kecil
pendapatan
Menyumbang
E1E -Pendapatan Menyumbang 31%- Menyumbang 50% Menyumbang 51%- Menyumbang 70%
kurang 30%
daripada aktiviti 49% keseluruhan keseluruhan 69% keseluruhan keseluruhan
keseluruhan
tidak formal pendapatan pendapatan pendapatan pendapatan
pendapatan
E2-Apakah tahap daya tahan pekerjaan bagi bandar ini?
E2A - Lebih 70% jumlah 51%-69% jumlah 50% jumlah 51%-31% jumlah Kurang 30% jumlah
Pengangguran
pengangguran dalam pengangguran dalam pengangguran dalam pengagguran dalam pengangguran dalam
dalam sektor
formal sektor formal sektor formal sektor formal sektor formal sektor formal
E2B -
Lebih 70% jumlah 51%-69% jumlah 50% jumlah belia 31%-49% jumlah Kurang 30% jumlah
Pengangguran
belia belia menganggur belia menganggur menganggur belia menganggur belia menganggur
Kurang 30% sektor 31%-49% sektor 51%-69% sektor Lebih 70% sektor
50% sektor pekerjaan
E2C -Pekerjaan pekerjaan semasa pekerjaan semasa pekerjaan semasa pekerjaan semasa
semasa menerima
wanita menerima pekerja menerima pekerja menerima pekerja menerima pekerja
pekerja wanita
wanita wanita wanita wanita
02Kurang 30%
E2D -Pekerja yang 31%-49% pekerja 50% pekerja 51%-69% pekerja Lebih 70% pekerja
pekerja dibandar
datang dari luar dibandar adalah dibandar adalah dibandar adalah dibandar adalah
adalah datang dari
kota datang dari luar kota datang dari luar kota datang dari luar kota datang dari luar kota
luar kota
E2E -Pekerjaan Lebih 70% pekerjaan 51%-69% pekerjaan 50% pekerjaan 31%-49% pekerjaan Kurang 30%
dalam sektor tidak dalam sektor tidak dalam sektor tidak dalam sektor tidak dalam sektor tidak pekerjaan dalam
formal formal formal formal formal sektor tidak formal

L-17
sambungan...
BERKENAAN 1 2 3 4 5
E3-Apakah tahap daya tahan asset isi rumah bagi bandar ini?
E3A -Isi rumah Kurang 30% 31%-49% 51%-69% Lebih 70%

50% mempunyai
dengan television mempunyai mempunyai mempunyai television mempunyai
dan radio television dan radio television dan radio television dan radio
television dan radio dan radio
Kurang 30% 31%-49% 50% mempunyai 51%-69% Lebih 70%

E3B -Telefon
mempunyai telefon mempunyai telefon telefon mempunyai telefon mempunyai telefon
51%-69% 31%-49% Kurang 30%

E3C -Kenderaan Lebih 70% mempunyai 50% mempunyai
mempunyai mempunyai mempunyai
bermotor kenderaan bermotor kenderaan bermotor
kenderaan bermotor kenderaan bermotor kenderaan bermotor
Kurang 30% 31%-49% 51%-69% Lebih 70%

50% mempunyai
E3D -Kenderaan mempunyai mempunyai mempunyai mempunyai
kenderaan bukan
bukan bermotor kenderaan bukan kenderaan bukan kenderaan bukan kenderaan bukan
bermotor bermotor bermotor
bermotor bermotor
Kurang 30% 31%-49% 51%-69% Lebih 70%

50% mempunyai
E3E -Perabot asas mempunyai mempunyai perabot mempunyai perabot mempunyai perabot
perabot asas
perabot asas asas asas asas
E4-Apakah tahap daya tahan kewangan dan simpanan bagi bandar ini?
E4A -
Ketersediaan Kurang 30% 31%-49% Terdapat 50% 51%-69% Lebih 70%
kemudahan kemudahan kredit kemudahan kredit kemudahan kredit kemudahan kredit kemudahan kredit
kredit bagi bagi mengelak bagi mengelak bagi mengelak bagi mengelak bagi mengelak
mengelak bencana tersedia bencana tersedia bencana tersedia bencana tersedia bencana tersedia
bencana
E4B -
Kebolehsampaian
Kebolehsampaian Kebolehsampaian Kebolehsampaian Kebolehsampaian Kebolehsampaian
kemudahan
sangat rendah rendah sederhana tinggi tinggi sangat tinggi
kredit kepada
miskin bandar
Simpanan isi rumah Simpanan isi rumah

Simpanan isi rumah Simpanan isi rumah Simpanan isi rumah
E4C -Simpanan kurang 10% anatara 11%-14%
15% daripada antara 16%-29% lebih 30% daripada
isi rumah daripada daripada
pendapatan daripada pendapatan pendapatan
pendapatan pendapatan
Kurang 30% Lebih 70%

E4D -Insurans 31%-49% penduduk 50% penduduk 51%-69% penduduk
penduduk penduduk
hartanah isi mempunyai insurans mempunyai insurans mempunyai insurans
mempunyai insurans mempunyai insurans
rumah hartanah isi rumah hartanah isi rumah hartanah isi rumah
hartanah isi rumah hartanah isi rumah
E4E -Kewujudan Sangat sedikit Sederhana banyak Sangat banyak

Sedikit kaedah Banyak kaedah
kaedah kaedah kaedah kaedah
pembiayaan risiko pembiayaan risiko
pembiayaan risiko pembiayaan risiko pembiayaan risiko pembiayaan risiko
E5-Apakah tahap daya tahan bajet dan subsidi bagi bandar ini?
E5A -Bajet
tahunan bandar
bagi Disaster Kurang 10% bajet 11%-14% bajet 16%-29% bajet Lebih 30% bajet
15% bajet tahunan
Risk Reduction tahunan tahunan tahunan tahunan
diperuntukan bagi
(DRR) dan diperuntukan bagi diperuntukan bagi diperuntukan bagi diperuntukan bagi
DRR dan CCA
Climate DRR dan CCA DRR dan CCA DRR dan CCA DRR dan CCA
Change
Adaptation (CCA)
E5B -
Sangat sedikit Sederhana banyak Sangat banyak
Ketersediaan Sedikit subsidi bagi Banyak subsidi bagi
subsidi bagi subsidi bagi subsidi bagi
subsidi bagi membina semula membina semula
membina semula membina semula membina semula
membina semula rumah rumah
rumah rumah rumah
rumah
Sangat sedikit Sederhana banyak Sangat banyak

E5C -Alternatif Sedikit alternatif Banyak alternatif
alternatif mata alternatif mata alternatif mata
mata pencarian mata pencarian mata pencarian
pencarian pencarian pencarian
Sangat sedikit Sangat banyak

E5D -Penjagaan Sedikit penjagaan Sederhana banyak Banyak penjagaan
penjagaan penjagaan
kesihatan kesihatan selepas penjagaan kesihatan kesihatan selepas
kesihatan selepas kesihatan selepas
selepas bencana bencana selepas bencana bencana
bencana bencana

Komponen: Institusi

BERKENAAN 1 2 3 4 5
I1-Apakah tahap daya tahan mengarusperdanakan DRR dan CCA bagi bandar ini?
I1A - Pelan guna tanah Pelan guna tanah Pelan guna tanah Pelan guna tanah
Mengarusperdana Pelan guna tanah
bandar tidak bandar sedikit bandar sederhana bandar sangat
bandar berinformasi
kan pelan guna berinformasi dan berinformasi dan berinformasi dan berinformasi dan
dan lengkap
tanah bandar tidak lengkap lengkap lengkap lengkap
Dasar perumahan Dasar perumahan

Dasar perumahan Dasar perumahan
I1B -Dasar Tiada dasar tidak sepenuhnya mengambilkira
tidak mengambilkra menyeluruh dan
perumahan perumahan mengambilkira DRR sedikit DRR dan
DRR dan CCA inklusif
dan CCA CCA
Kurikulum Kurikulum Kurikulum Kurikulum

Kurikulum
I1C -Kurikulum pendidikan sekolah pendidikan sekolah pendidikan sekolah pendidikan sekolah
pendidikan sekolah
pendidikan tidak memasukkan memasukkan bahagian-bahagian memasukkan
kurang menyentuh
sekolah keseluruhan DRR sebahagian DRR dan penting DRR dan keseluruhan DRR
DRR dan CCA
dan CCA CCA CCA sahaja dan CCA
Dasar Dasar
Dasar Dasar
pengangkutan Dasar pengangkutan
pengangkutan pengangkutan
I1D -Dasar mengabaikan untuk pengangkutan menyentuh
mengambilkira mengambilkira
pengangkutan mengambil kira kurang menyentuh bahagian-bahagian
sebahagian DRR keseluruhan DRR
keseluruhan DRR DRR dan CCA penting DRR dan
dan CCA dan CCA
dan CCA CCA sahaja
Dasar alam sekitar Dasar alam sekitar Dasar alam sekitar Dasar alam sekitar
Dasar alam sekitar
I1E - Dasar alam tidak mengambilkira mengambilkira mengambilkira mengambikira
kurang menyentuh
sekitar keseluruhan DRR sebahagian DRR bahagian penting keseluruhan DRR
DRR dan CCA dalam DRR dan CCA
dan CCA dan CCA dan CCA
I2-Apakah tahap daya tahan kecekapan rangka pengurusan krisis bagi bandar ini?
I2A -Pelan Pelan pengurusan Pelan pengurusan Pelan pengurusan Pelan pengurusan Pelan pengurusan
pengurusan bencana tidak berfungsi dan tidak bencana berfungsi
bencana berfungsi berfungsi namun
bencana sedia berfungsi seperti berfungsi seperti sepenuhnya dan
ada yang dirancang dirancang hanya sebahagian tidak efisien efisien
Ketidaktentuan iklim
Ketidaktentuan iklim Ketidaktentuan iklim Ketidaktentuan iklim Ketidaktentuan
I2B - tidak
melumpuhkan menyebabkan melemahkan mengurangkan
Ketidaktentuan mengurangkan
kecekapan pengurusan krisis sebahagian sedikit kecekapan
perubahan iklim kecekapan
pengurusan krisis terganggu pengurusan krisis pengurusan krisis
pengurusan krisis
I2C -Kecekapan
Kecekapan pasukan Kecekapan Kecekapan pasukan Kecekapan Kecekapan
pasukan
pada tidak efisien tidak bertindak pasukan berada pasukan pada
kecemasan semasa pasukan tidak
dan sangat dengan efisien pada tahap tahap maksimum
dan selepas efisien
minimum sepenuhnya bersedia sentiasa dan efisien
bencana
Kesediaan pada
Kesediaan pada
I2D -Kesediaan tahap maksimum
tahap separa dan
individu pembuat Kesediaan pada dan penuh informasi
Kesediaan dan kurang informasi Kesediaan pada
keputusan tahap sangat
informasi pada tahap tinggi dan
(pengerusi minimum dan tiada
tahap minimum berinformasi
jawatankuasa informasi
bencana daerah)
I3-Apakah tahap daya tahan kecekapan institusi bagi bandar ini terhadap tindakan kepada bencana?
Tahap kecekapan
Tahap kecekapan
Tahap kecekapan Tahap kecekapan Tahap kecekapan institusi formal dan
institusi formal dan
I3A -Institusi formal institusi formal dan institusi formal dan institusi formal dan tidak formal pada
tidak formal tidak
dan tidak formal tidak formal adalah tidak formal pada tidak formal pada tahap maksimum
maksimum dan
minimum tahap separa sedia tahap bersedia dan sentiasa
tidak bersedia
bersedia
I3B -Petugas Petugas tidak Petugas kurang Petugas sangat Petugas sangat
Petugas terlatih dan
kecemasan yang terlatih dan tidak terlatih dan kurang terlatih dan terlatih dan sentiasa
terlatih bersedia bersedia bersedia bersedia bersedia
Program latihan
Program latihan Program latihan
I3C -Program Tiada program kurang dilakukan Program latihan
cukup dan bencana sangat
latihan bencana latihan bencana dalam satu tempoh apabila diperlukan
memadai kerap
lama
Pengajaran lepas
Pengajaran lepas
I3D -Pengajaran Pengajaran lepas Pengajaran lepas menyedarkan diri dan Pengajaran lepas
menjadikan lebih
daripada bencana tidak diambil hanya menyedarkan mula menjadikan lebih
bersedia dan berdaya
lalu pengajaran sebilangan sahaja meningkatkan tahap bersedia
tahan
kesedaran

L-19
sambungan...
BERKENAAN 1 2 3 4 5
I4-Apakah tahap daya tahan kerjasama institusi bersama organisasi dan pihak berkepentingan/stakeholders bagi bandar ini?
Bergantung bagi Tidak bergantung

I4A - Sebahagian perkara
Sangat bergantung mengurangkan namun masih
Kebergantungan terpaksa Tidak bergantung
pada institusi beban namun memerlukan untuk
terhadap institusi bergantung pada pada institusi luaran
luaran masih terdapat sisi menampung
luaran institusi luaran
berdikari kekurangan
Jalinan dibuat Kerjasama hanya

I4B -Kerjasama Kerjasama terjalin Kerjasama terjalin
Tiada jalinan selepas berlaku tertumpu dalam
dengan bandar erat dan berfungsi sangat erat secara
kerjasama dibuat sesuatu dan tiada perkara dianggap
berjiran baik keseluruhan
kesedaran penting sahaja

I4C -Kerajaan Kerjasama terjalin Kerjasama terjalin
persekutuan dan erat dan berfungsi sangat erat secara
negeri baik keseluruhan

Kerjasama terjalin Kerjasama terjalin
I4D -NGO, erat dan berfungsi sangat erat secara
baik keseluruhan

Kerjasama terjalin Kerjasama terjalin
I4E -Organisasi Tiada jalinan selepas berlaku tertumpu dalam
erat dan berfungsi sangat erat secara
swasta kerjasama dibuat sesuatu dan tiada perkara dianggap
baik keseluruhan
I5-Apakah tahap daya tahan tadbir urus terbaik bagi bandar ini?
Pelaksanaan DRR
Pelaksanaan DRR Pelaksanaan DRR Pelaksanaan DRR Pelaksanaan DRR
I5A -Pelaksanaan sangat tidak efisien
tidak efisien dan dijalankan efisien secara sangat efisien pada
pelan DRR dan tidak
tidak digunapakai sebahagian sahaja keseluruhan tahap maksimum
digunapakai
Akauntabiliti dan
I5B -Akauntabiliti Akauntabiliti dan Akauntabiliti dan
Akauntabiliti dan ketelusan separa Akauntabiliti dan
dan ketelusan ketelusan tidak telus ketelusan sangat
ketelusan tidak telus telus terdapat ketelusan telus
kerajaan tempatan dan sangat cuai telus tiada kecuaian
kecuaian
Kod bangunan tidak Kod bangunan Kod bangunan

Kod bangunan tidak Kod bangunan
I5C -Pelaksanaan digunapakai digunapakai pada digunapakai
digunapakai digunapakai
kod bangunan sepenuhnya dan sebahagian sepenuhnya dan
sepenuhnya sepenuhnya
tidak disediakan kawasan sahaja efisien
Sistem amaran Sistem amaran

I5D -Kecekapan Sistem amaran Sistem amaran Sistem amaran
sentiasa tidak sentiasa tidak
sistem amaran berfungsi dan sentiasa berfungsi sentiasa berfungsi
berfungsi dan tidak berfungsi sebaiknya
awal kurang tepat apabila disetkan dan tepat
tepat dan lambat
Latihan sangat
Latihan dibuat Latihan dibuat
I5E -Kekerapan Tidak pernah kurang dan dibuat Latihan dibuat kerap
kurang 5 kali secara kerap dalam
latihan bencana menjalankan latihan bila berlaku setiap 3 bulan
setahun setahun setiap bulan
bencana
Komponen: Alam Sekitar

BERKENAAN 1 2 3 4 5
AS1-Apakah tahap daya tahan intensiti bahaya alam sekitar bagi bandar ini?
Intensiti sangat Tiada berlaku

AS1A -Banjir Intensiti Tinggi Intensiti Sederhana Intensiti Rendah
tinggi bencana

AS1B Tsunami Intensiti Tinggi Intensiti Sederhana Intensiti Rendah
tinggi bencana
AS1C -Hujan
termasuk Intensiti Tinggi Intensiti Sederhana Intensiti Rendah
tinggi bencana
tanah runtuh
AS1D -
Kenaikan Intensiti Tinggi Intensiti Sederhana Intensiti Rendah
tinggi bencana
paras laut
AS1E -
Hakisan Intensiti Tinggi Intensiti Sederhana Intensiti Rendah
tinggi bencana
pantai
AS1F – Intensiti sangat Tiada berlaku

Intensiti Tinggi Intensiti Sederhana Intensiti Rendah
Gempa bumi tinggi bencana

sambungan...
BERKENAAN 1 2 3 4 5
AS2-Apakah tahap daya tahan kekerapan bahaya alam sekitar bagi bandar ini?
Kerap berlaku Berlaku banjir

Sangat kerap Berlaku banjir atas
banjir sekurang- kadang-kadang Tiada berlaku
AS2A -Banjir berlaku banjir lebih faktor perubahan
kurangnya atas faktor banjir
2 kali setahun iklim
setahun sekali manusia
Kerap berlaku
Sangat kerap
tsunami Berlaku tsunami Berlaku tsunami
berlaku tsunami Tiada berlaku
AS2B -Tsunami sekurang- sekali dalam 5 atas faktor
lebih 2 kali tsunami
kurangnya tahun perubahan iklim
setahun
setahun sekali
Kerap berlaku
Sangat kerap Berlaku tanah Berlaku tanah
AS2C -Hujan tanah runtuh
berlaku tanah runtuh kadang- runtuh atas Tiada berlaku
termasuk sekurang-
runtuh lebih 2 kali kadang atas faktor perubahan tanah runtuh
tanah runtuh kurangnya
setahun faktor manusia iklim
setahun sekali
Kerap berlaku Berlaku kenaikan

Sangat kerap Berlaku kenaikan
AS2D - kenaikan paras paras laut Tiada berlaku
berlaku kenaikan paras laut atas
Kenaikan laut sekurang- kadang- kadang kenaikan paras
paras laut lebih 2 faktor perubahan
paras laut kurangnya atas faktor laut
kali setahun iklim
setahun sekali manusia
Kerap berlaku
Sangat kerap Berlaku hakisan
AS2E - hakisan pantai Berlaku hakisan
berlaku hakisan pantai kadang- Tiada berlaku
Hakisan sekurang- pantai atas faktor
pantai lebih 2 kali kadang atas hakisan pantai
pantai kurangnya perubahan iklim
setahun faktor manusia
setahun sekali
Kerap berlaku
Sangat kerap
gempa bumi Berlaku gempa Berlaku gempa
AS2F - berlaku gempa Tiada berlaku
sekurang- bumi sekali dalam bumi atas faktor
Gempa bumi bumi lebih 2 kali gempa bumi
kurangnya setahun 5 tahun aktiviti seismik
setahun
sekali
AS3-Apakah tahap daya tahan perkhidmatan ekosistem bagi bandar ini?
AS3A -Kualiti
biodiversiti Sangat rendah Rendah Sederhana Tinggi Sangat tinggi
bandar
AS3B -Tanah Sangat rendah Rendah Sederhana Tinggi Sangat tinggi
AS3C -Udara Sangat rendah Rendah Sederhana Tinggi Sangat tinggi
AS3D -Air Sangat rendah Rendah Sederhana Tinggi Sangat tinggi
AS3E -
Kelembapan/
Sangat rendah Rendah Sederhana Tinggi Sangat tinggi
kemasinan
bandar
AS4-Apakah tahap daya tahan guna tanah dari segi alam sekitar bagi bandar ini?
AS4A -Kawasan
yang terdedah Sangat terdedah Terdedah kepada Tidak terdedah Terhindar dari
Sederhana bahaya
kepada bahaya bahaya bahaya bahaya terdedah bahaya
berkaitan cuaca
Morfologi bandar
Morfologi bandar
Morfologi bandar berubah pada Morfologi bandar
AS4B -Morfologi Morfologi bandar terpelihara
berubah secara kawasan / masih terpelihara
bandar berubah pesat terutama memiliki
kerap jalan- jalan seluruh bandar
nilai warisan
tumpuan
AS4C - 50% sahaja

Keseluruhan 70% petempatan Sebahagian kecil
Petempatan dalam Tiada
berada dalam terdedah kepada 30 sahaja dalam
dalam kawasan kawasan petempatan
kawasan bahaya kawasan bahaya kawasan bahaya
bahaya bahaya
Hanya
AS4D -Kawasan Terdapat banyak
Kawasan hijau sebahagian Kekal dan
hijau dalam Hasil diekploitasi disesetengah
semakin sedikit sahaja yang terpelihara
bandar sedia ada kawasan sahaja
tinggal

sambungan...
BERKENAAN 1 2 3 4 5
AS4E -
Berlaku
Kehilangan
Kehilangan Masih terkawal disesetengah
ruang hijau Kehilangan secara Sangat minimum
berlaku setiap dan disediakan kawasan sahaja
bandar dalam pesat dan pantas dan terpelihara
tahun kawasan simpan bukan dalam
tempoh 50
bandar
tahun sebelum
AS5-Apakah tahap daya tahan dasar alam sekitar dan keselamatan makanan bagi bandar ini?
Mematuhi
AS5A -Pematuhan Tidak mematuhi Mematuhi polisi
Tidak mematuhi sebahagian besar Sangat patuh
terhadap polisi namun masih yang berkaitan
dan patuh polisi bagi tujuan dengan ketat
alam sekitar mempertimbangkan sahaja
melindungi
AS5B –Kewujudan Membantu bagi Membantu bagi

Tidak membantu Tidak membantu Sangat membantu
dasar perkara yang sebahagian besar
untuk tujuan namun tidak untuk berdaya
pemeliharaan berkaitan dasar yang
pemeliharaan melanggar dasar tahan
alam sekitar dikawasan dinyatakan
Efisien namun
AS5C -Sistem Tidak efisien dan Tidak efisien namun Efisien mengikut Sangat efisien dan
kadang-kadang
pengurusan sisa tidak berfungsi berfungsi jadual berkala
tidak
Pencemaran
udara berpunca Berlaku
AS5D -
daripada pencemaran
Kemerosotan Pencemaran udara Berlaku dalam Tiada kes
kenderaan, mengikut kes
pencemaran teruk bandar sahaja pencemaran udara
pembinaan dan kemarau atau
udara
pembakaran pembakaran hutan
terbuka
Tidak disediakan Bekalan hanya Sangat mencukupi

AS5E -Bekalan Bekalan disediakan Bekalan yang
bekalan dan mencukupi untuk dan memenuhi
makanan semasa namun tidak mencukupi untuk
berlaku terputus mangsa dalam keperluan semasa
bencana mencukupi keperluan mangsa
bekalan tempoh bencana mangsa

LAPORAN INVENTORI
LAPORAN INVENTORI GARIS PANDUAN PERANCANGAN
i
ISI KANDUNGAN Muka surat
Isi Kandungan i
Senarai Rajah ii
Senarai Jadual iv
Senarai Foto vii
Singkatan Kata x
Glosari x
1.0 Pendahuluan 1
2.0 Jenis dan Risiko Bencana 2

2.1 Bencana Banjir 3
2.1.1 Definisi 3
2.1.2 Kesan Bencana Banjir 3
2.1.3 Kajian Kes Bagi Bandar Yang Berisiko Banjir 3
2.2 Bencana Tanah Runtuh 28

2.2.1 Kesan Bencana Tanah Runtuh 28
2.2.2 Kajian Kes Bagi Bandar Yang Berisiko Tanah 28
Runtuh
2.3 Bencana Hakisan Pantai 44

2.3.1 Kajian Kes Bagi Bandar Yang Berisiko Hakisan 44
Pantai
2.4 Bencana Tsunami dan Gempa Bumi 60

2.4.1 Kajian Kes Bagi Bandar Yang Berisiko Tsunami 60
dan Gempa Bumi
2.5 Bencana Kenaikan Aras Laut 84

2.5.1 Definisi 84
2.5.2 Kesan Kenaikan Aras Laut 84
2.5.3 Kajian Kes Bagi Bandar Yang Berisiko 84
Menghadapi Kenaikan Aras Laut
3.0 Penilaian Tahap Daya Tahan (Climate and Disaster 100

Resilient Index)
3.1 Capacity-Building Program (CDRI) di Peringkat 102
Antarabangsa, 2013
3.2 Peta Bahaya dan Risiko 104

ii LAPORAN INVENTORI GARIS PANDUAN PERANCANGAN
Rajah 1.1 12 Kawasan Kajian yang Mengalami Risiko 1

Bencana di Semenanjung Malaysia
Rajah 2.1 Jenis-Jenis Bencana Semulajadi Di Malaysia 2
Rajah 2.2 Kawasan Berisiko Banjir Dalam Bandar Kota 6
Bharu, Kelantan
Rajah 2.3 Kawasan Bencana Banjir di Kota Bharu, Kelantan 8
Rajah 2.4 Graf Sesawang Untuk Bandar Kota Bharu, 10
Kelantan
Rajah 2.5 Kawasan Berisiko Banjir Dalam Bandar Kajang, 14
Selangor
Rajah 2.6 Kawasan Bencana Banjir di Kajang, Selangor 16
Rajah 2.7 Graf Sesawang untuk Kawasan Bandar Kajang, 18
Selangor
Rajah 2.8 Kawasan Berisiko Banjir Dalam Bandar Alor Gajah, 22
Melaka
Rajah 2.9 Bencana Banjir di Alor Gajah, Melaka 24
Rajah 2.10 Graf Sesawang Kawasan Bandar Alor Gajah, 26
Melaka
Rajah 2.11 Peta Kawasan Berisiko Bencana Tanah Runtuh 31
Tanah Rata-Brinchang
Rajah 2.12 Potensi Risiko Tanah Runtuh di Tanah Rata- 33
Brinchang, Cameron Highlands, Pahang
Rajah 2.13 Graf Sesawang Kawasan Bandar Tanah Rata- 35
Brinchang, Cameron Highlands, Pahang
Rajah 2.14 Peta Kawasan Berisiko Tanah Runtuh Dalam 39
Kawasan Ampang Jaya
Rajah 2.15 Potensi Kawasan Berissiko Tanah Runtuh di 41
Ampang Jaya
Rajah 2.16 Graf Sesawang Untuk Kawasan Bandar Ampang 43
jaya, Selangor
Rajah 2.17 Peta Kawasan Berisiko Bencana Hakisan Pantai di 46
Kuala Nerus, Terengganu
Rajah 2.18 Hakisan Pantai di Kuala Nerus, Terengganu 48
Rajah 2.19 Graf Sesawang Untuk Kawasan Bandar Kuala 50
Nerus, Terengganu
Rajah 2.20 Peta Kawasan Berisiko Bencana Hakisan Pantai di 54
Kukup, Johor

LAPORAN INVENTORI GARIS PANDUAN PERANCANGAN iii
Rajah 2.21 Hakisan Pantai di Kukup-Tg. Piai 56

Rajah 2.22 Graf Sesawang Untuk Kawasan Bandar Kukup, 58
Johor
Rajah 2.23 Peta Berisiko Bencana Tsunami di Kota Kuala 63
Muda, Kedah
Rajah 2.24 Kawasan Rentan Tsunami Kota Kuala Muda, 64
Kedah
Rajah 2.25 Graf Sesawang Untuk Kawasan Bandar Kota Kuala 66
Muda, Kedah
Rajah 2.26 Peta Kawasan Berisiko Bencana Tsunami di 70
Tanjung Bungah, Pulau Pinang
Rajah 2.27 Kawasan Rentan Tsunami Tanjung Bungah, Pulau 72
Pinang
Rajah 2.28 Graf Sesawang untuk Kawasan Bandar Tanjung 74
Bungah, Pulau Pinang
Rajah 2.29 Peta Kawasan Berisiko Bencana Gempa Bumi 78
Bukit Tinggi, Pahang
Rajah 2.30 Kawasan Rentan Gempa Bumi di Bukit Tinggi, 80
Pahang
Rajah 2.31 Graf Sesawang untuk Kawasan Bandar Bukit 82
Tinggi, Pahang
Rajah 2.32 Peta Kawasan Berisiko Bencana Kenaikan Aras 87
Laut di Kuala Batu Pahat, Batu Pahat, Johor
Rajah 2.33 Kawasan Rentan Kenaikan Aras Laut di Kuala Batu 89
Pahat
Rajah 2.34 Graf Sesawang Untuk Kawasan Bandar Kuala Batu 91
Pahat, Johor
Rajah 2.35 Peta Kawasan Berisiko Bencana Kenaikan Aras 95
Laut di Pantai Remis, Perak
Rajah 2.36 Kawasan Rentan Kenaikan Aras Laut di Pantai 97
Remis
Rajah 2.37 Graf Sesawang Untuk Kawasan Bandar Pantai 99
Remis
Rajah 3.1 Analisis Keseluruhan Skor CDRI Mengikut Bencana 101
Rajah 3.2 Analisis CDRI Bandaraya Kuala Lumpur 103
Rajah 3.3 Peta Bahaya Bencana Banjir di Kota Bharu, 104
Kelantan
Rajah 3.4 Peta Bahaya Bencana Banjir di Kajang, Selangor 105

iv LAPORAN INVENTORI GARIS PANDUAN PERANCANGAN
Jadual 2.1 Kejadian Banjir Di Negeri Kelantan Tahun 4

2014/2015
Jadual 2.2 Guna Tanah Bandar dan Guna Tanah Bukan 5
Bandar Dalam Kawasan Berisiko Bencana Banjir
Kota Bharu
Jadual 2.3 Nilai Skor Tertinggi Bagi Sub-Komponen Untuk 9
Bandar Kota Bharu, Kelantan
Jadual 2.4 Nilai Skor Terendah Bagi Sub-Komponen Untuk 9
Bandar Kota Bharu, Kelantan
Bandar Dalam Kawasan Berisiko Bencana Banjir,
Kajang, Selangor
Bandar Kajang, Selangor
Jadual 2.7 Nilai Skor Terendah bagi Sub-Komponen Untuk 17
Bandar Kajang, Selangor
Bandar Dalam Kawasan Berisiko Bencana Banjir
Alor Gajah
Bandar Alor Gajah, Melaka
Bandar Alor Gajah, Melaka
Bandar Dalam Kawasan Berisiko Bencana Tanah
Runtuh di Tanah Rata-Brinchang, Cameron
Highlands, Pahang
Bandar Tanah Rata
Jadual 2.13 Nilai Skor Terendah Bagi Sub-Komponen untuk 34
Bandar Tanah Rata
Bandar Dalam Kawasan Berisiko Bencana Tanah
Runtuh di Ampang Jaya
Bandar Ampang Jaya
Bandar Ampang Jaya

v

Bandar Dalam Kawasan Berisiko Bencana
Hakisan Pantai di Kuala Nerus
Bandar Kuala Nerus, Terengganu
Bandar Kuala Nerus, Terengganu
Hakisan Pantai di Kukup
Bandar Kukup
Bandar Kukup
Bandar Dalam Kawasan Berisko Bencana
Tsunami Kota Kuala Mudah, Kedah
Bandar Kota Kuala Muda, Kedah
Bandar Kota Kuala Muda, Kedah
Tsunami di Tanjung Bungah
Bandar Tanjung Bungah
Bandar Tanjung Bungah
Bandar Dalam Kawasan Berisiko Gempa Bumi di
Bukit Tinggi
Bandar Bukit Tinggi
Bandar Bukit Tinggi
Jadual 2.32 Guna Tanah bandar dan Guna Tanah Bukan 86
Kenaikan Aras Laut di kuala Batu Pahat

vi LAPORAN INVENTORI GARIS PANDUAN PERANCANGAN

Bandar Kuala Batu Pahat
Bandar Kuala Batu Pahat
Jadual 2.35 Guna Tanah Bandar dan Guna tanah Bukan 94
Bandar Dalam Kawasan Berisiko Kenaikan Aras
Laut di Pantai Remis, Perak
Bandar Pantai Remis
Bandar Pantai Remis
Jadual 3.1 Analisis Keseluruhan CDRI Bagi Setiap Bandar 100
Jadual 3.2 Analisis Keseluruhan Skor Daya Tahan CDRI 100
Untuk Setiap Bandar

vii
SENARAI FOTO Muka Surat
Foto 2.1 Banjir yang melanda Bandar Kota Bharu, Kelantan 5

Foto 2.2 Banjir mengakibatkan struktur rumah menjadi 11
rosak
Foto 2.3 Rumah yang roboh akibat dilanda banjir 11
Foto 2.4 Bandar Kajang yang terjejas teruk dilanda banjir 12
pada tahun 2011
Foto 2.5 Hujan lebat menyebabkan air Sungai Jelok, 13
Kajang melimpah dan menjejaskan deretan kedai
berhampiran Pasar Kajang
Foto 2.6 Sampah-sarap yang tersangkut di perparitan 19
Sungai Jelok menyebabkan laluan arus sempit
hingga berlakunya banjir kilat di bandar Kajang
Foto 2.7 Pusat perniagaan iaitu Pasar Besar Kajang 19
merupakan salah satu kawasan yang dilanda
banjir kilat
Foto 2.8 Bencana banjir yang melanda Alor Gajah, Melaka 20
pada tahun 2017
Foto 2.9 Keadaan kawasan rendah yang dinaiki air akibat 21
hujan lebat di Alor Gajah
Foto 2.10 Sistem perparitan di Kg. Rumbia Jaya yang sempit 27
dan tidak diselenggara dengan baik
Foto 2.11 Perumahan di Taman Sri Bayu 2 27
Foto 2.12 Keadaan sungai di Taman Sri Bayu 2 yang tidak 27
diselenggara
Foto 2.13 Tragedi tanah runtuh di Bukit Antarabangsa, Hulu 28
Klang pada tahun 2008
Foto 2.14 Bencana tanah runtuh yang berlaku di Tanah 29
Rata-Brinchang telah mengakibatkan kerosakan
terhadap harta benda orang awam
Foto 2.15 Bencana tanah runtuh juga telah menyebabkan 29
banjir lumpur berlaku di kawasan perumahan
Tanah Rata-Brinchang
Foto 2.16 Kejadian tanah runtuh di Tanah Rata-Brinchang 30
disebabkan oleh hujan lebat
Foto 2.17 Kejadian jalan runtuh menuju ke Brinchang 36
Foto 2.18 Projek penempatan semula untuk orang asli di 67
Kampung Sungai Ruil
Foto 2.19 Tanah runtuh di Bukit Antarabangsa, Ampang 37
Jaya, 1993

viii LAPORAN INVENTORI GARIS PANDUAN PERANCANGAN
Foto 2.20 Tanah runtuh yang berlaku di Bukit Antarabangsa 38

pada tahun 2008
Foto 2.21 Kawasan pantai dan perumahan yang terkesan 44
akibat hakisan pantai di Kuala Nerus, Terengganu
Foto 2.22 Hakisan pantai yang berlaku di Kuala Nerus, 45
Terengganu
Foto 2.23 Hakisan pantai yang berlaku di Kuala Nerus, 51
Terengganu
Foto 2.24 Rumah yang pernah dinaiki air akibat kejadian air 51
pasang
Foto 2.25 Kawasan-kawasan yang terkesan akibat hakisan 52
pantai di Kukup, Johor
Foto 2.26 Hakisan pantai yang berlaku di Kukup, Johor 53
Foto 2.27 Fenomena kenaikan aras air laut di kawasan paya 59
bakau dan persisir pantai di Kukup
Foto 2.28 Keadaan kawasan perumahan atas air di Kukup 59
Foto 2.29 Kawasan perkampungan yang terjejas akibat 60
tsunami di Kota Kuala Muda
Foto 2.30 Tugu Peringatan Tsunami di Kota Kuala Muda, 60
Kedah
Foto 2.31 Kawasan perumahan yang terjejas akibat tsunami 61
Foto 2.32 Kawasan tinggalan perumahan yang terjejas 67
akibat tsunami
Foto 2.33 Penempatan semula mangsa tsunami di Taman 67
Permatang Katong
Foto 2.34 Kawasan persisiran pantai yang terkesan akibat 68
tsunami di Tanjung Bungah, Pulau Pinang
Foto 2.35 Masjid Terapung Tanjung Bungah yang bertindak 68
sebagai penahan ombak
Foto 2.36 Kawasan pesisiran pantai Tanjung Bungah, Pulau 69
Pinang
Foto 2.37 Keadaan semasa Masjid Terapung Tanjung 75
Bungah
Foto 2.38 Kawasan pinggir pantai Tanjung Bungah, Pulau 75
Pinang
Foto 2.39 Kawasan bencana gempa bumi di Bukit Tinggi, 76
Pahang
Foto 2.40 Kampung Janda Baik yang pernah dilanda gempa 77
bumi

ix
Foto 2.41 Keadaan semasa pembangunan di sekitar Kg. 83
Bukit Tinggi yang tidak terjejas akibat gegaran
gempa bumi yang lemah
Foto 2.42 Illustrasi kesan kenaikan aras laut 84
Foto 2.43 Kawasan persisiran pantai yang terkesan akibat 85
kenaikan aras laut di Kuala Batu Pahat, Johor
Foto 2.44 Kawasan kenaikan aras laut di Kuala Batu Pahat 86
Foto 2.45 Perkampungan nelayan di sekitar Kuala Batu 92
Pahat
Foto 2.46 Persekitaran pantai di Kuala Batu Pahat 92
Foto 2.47 Kawasan perumahan di Pantai Remis yang 93
terkesan akibat kenaikan aras laut
Foto 2.48 Kawasan perkampungan di Pantai Remis yang 94
pernah terlibat dalam kenaikan aras laut

x LAPORAN INVENTORI GARIS PANDUAN PERANCANGAN
SINGKATAN KATA
CCA Climate Change Adaptation (Adaptasi Perubahan Iklim)
CDRI Climate and Disaster Resilience Index
DRR Disaster Risk Reduction (Pengurangan Risiko Bencana)
ICDR International Strategy For Disaster Reduction
JPS Jabatan Pengairan dan Saliran
KSAS Kawasan Sensitif Alam Sekitar
MPKj Majlis Perbandaran Kajang
MRT Mass Rapid Transit
PBT Pihak Berkuasa Tempatan
RFN3 Rancangan Fizikal Negara Ke-3
RKK Rancangan Kawasan Khas
RT Rancangan Tempatan
TNB Tenaga Nasional Berhad
UMT Universiti Malaysia Terengganu
GLOSARI
Golongan B40 Golongan isi rumah berpendapatan 40% terendah iaitu kurang daripada RM 3,860.00
sebulan

1
1.0 PENDAHULUAN
Laporan Inventori ini mengandungi Terdapat 12 buah bandar

senarai dan maklumat mengenai 12 di Semenanjung Malaysia yang telah
buah bandar terpilih berdasarkan terpilih sebagai kawasan kajian
kepada lima (5) jenis bencana kerana pernah mengalami risiko
semulajadi di Semenanjung Malaysia bencana semulajadi seperti bencana
yang akan dikaji secara terperinci banjir, tanah runtuh, hakisan pantai,
bagi menyediakan Garis Panduan tsunami/gempa bumi dan kenaikan
Perancangan Bandar Daya Tahan aras laut seperti ditunjukkan dalam
Bencana di Malaysia (Disaster Rajah 1.1.
Resilient City).
Rajah 1.1: 12 Kawasan Kajian Yang Mengalami Risiko Bencana di Semenanjung Malaysia

2 LAPORAN INVENTORI GARIS PANDUAN PERANCANGAN
2.0 JENIS DAN RISIKO

BENCANA
Laporan Inventori ini menerangkan Kaedah metodologi yang digunakan

mengenai penilaian tahap daya dalam penilaian ini ialah Climate and
tahan bandar terhadap perubahan Disaster Resilient Index (CDRI).
iklim dan lima (5) jenis bencana Kaedah CDRI ini merangkumi lima
semulajadi bagi 12 bandar (5) komponen utama iaitu-
di Semenanjung Malaysia.
i. Fizikal;
ii. Sosial;
iii. Ekonomi;
iv. Institusi; dan
v. Alam Sekitar.
Rajah 2.1: Jenis-jenis Bencana Semulajadi di Malaysia
5
JENIS
BENCANA
SEMULAJADI
BANJIR KENAIKAN ARAS LAUT
TANAH RUNTUH TSUNAMI / GEMPA BUMI
HAKISAN PANTAI
Sumber: Rancangan Fizikal Negara Ke-3,PLANMalaysia (Jabatan Perancangan Bandar dan Desa)

3
2.1 Bencana Banjir 2.1.2 Kesan Bencana Banjir
2.1.1 Definisi Bencana banjir ini akan memberi

kesan positif dan negatif kepada
Jabatan Pengairan dan Saliran (JPS), masyarakat serta alam sekitar.
2012 mendefinisikan banjir sebagai
badan air yang melimpah keluar i. Kesan Positif
daripada tebing sungai, tasik atau
sistem perparitan disebabkan oleh Mengekalkan, memperkaya dan
hujan lebat, pencairan air, air mengembalikan biodiversiti tertentu
pasang dan halangan pada saluran. di dataran banjir (Kvočka, 2015).
Di Malaysia, terdapat tiga (3) Akibatnya, nutrisi tanah dapat
kategori utama banjir iaitu banjir dikembalikan dan menjadikan tanah
bermusim, banjir kilat serta tersebut sesuai untuk pertanian dan
banjir pasang surut (Pradhan, mengisi semula air bumi.
2009).
ii. ii. Kesan Negatif
Banjir juga dapat dibahagikan iii.
kepada dua (2) jenis iaitu banjir Bencana ini akan menyebabkan
monsun dan banjir kilat. Banjir keterancaman nyawa kepada orang
monsun merupakan kejadian alam awam seperti lemas, tercedera,
semula jadi yang berlaku akibat putus bekalan makanan dan air
daripada peredaran bumi di paksinya bersih serta penularan penyakit
yang menghasilkan pergerakan berjangkit selepas berlakunya banjir.
angin yang berbeza dikenali sebagai Selain itu, kerosakan harta benda
angin monsun timur laut yang turut berlaku sehingga menyebabkan
mengandungi wap air yang banyak, peningkatan perbelanjaan bagi
bergerak dari kawasan tekanan memulihkan semula keadaan
tinggi ke kawasan tekanan rendah ekonomi seperti sedia kala akibat
(Ooi et al., 2013; Braesicke et al., bencana alam ini.
2012).
2.1.3 Kajian Kes Bagi Bandar
Banjir kilat pula adalah banjir yang Yang Berisiko Banjir
berlaku dalam tempoh masa yang
singkat iaitu enam (6) jam Bandar berisiko banjir yang telah
disebabkan oleh hujan lebat yang dipilih bagi kajian kes adalah-
berterusan tanpa henti dalam
tempoh tiga (3) jam atau sebab- i. Kota Bharu, Kelantan;
sebab lain (Web Portal National ii. Kajang, Selangor; dan
Wheater Service, 2017). Banjir kilat iii. Alor Gajah, Melaka.
akan berlaku apabila hujan lebat
di sesuatu kawasan mengumpul
kuantiti air yang banyak dan cepat
serta sukar untuk mengalir keluar
daripada kawasan tersebut akibat
sistem perparitan yang tidak
mencukupi atau disekat oleh sampah
sarap atau bahan terasing (Web
Portal Environment Law
Organization).

a. Senario Bencana Banjir di

Kota Bharu, Kelantan
Peristiwa banjir yang berlaku pada Terdapat dua (2) faktor utama yang
14 hingga 25 Disember 2014 menyumbang kepada berlakunya
merupakan salah satu daripada banjir di Kota Bharu, Kelantan iaitu
banjir yang paling teruk dalam kesan angin monsun semulajadi dan
sejarah Negeri Kelantan. faktor manusia iaitu urbanisasi dan
Berdasarkan kepada Laporan Banjir penebangan hutan.
yang telah disediakan oleh Jabatan
Pengairan dan Saliran (JPS), 2014 Jadual 2.1 menunjukkan kronologi
mendapati bahawa lebih daripada kejadian banjir besar yang berlaku
50,000 hektar tanah telah pada tahun 2014 sepertimana yang
ditenggelami air dan seramai dilaporkan oleh JPS.
330,000 orang telah menjadi
mangsa. Kerugian yang direkodkan
pula adalah melebihi RM50 juta dan
melibatkan 13 kematian.
Jadual 2.1: Kejadian Banjir Di Negeri Kelantan Tahun 2014/2015
Mula Tamat Jajahan Tempoh

17 November 23 November  Pasir Mas (Rantau 7 hari
2014 2014 Panjang);
 Tumpat
14 Disember 3 Januari 2015  Gua Musang; 21 hari
2014  Kuala Krai;
 Tanah Merah;
 Machang;
 Pasir Mas;
 Kota Bharu;
 Tumpat;
 Jeli;
 Pasir Puteh; dan
 Bachok
10 Januari 2015 11 Januari 2015 Tiada Jajahan terlibat 2 hari
Sumber: Laporan Banjir Tahunan Bagi Tahun 2014/2015, Jabatan Pengairan dan Saliran, 2016

5
a. Maklumat Geografi dan
Guna Tanah
KELUASAN
2,555.00 hektar
MUKIM
Kota Bharu; Sumber: Pusat Maklumat Kesihatan, 2016
Panji; Foto 2.1: Banjir yang melanda bandar Kota

Kubang Kerian Bharu, Kelantan
Jadual 2.2: Guna Tanah Bandar dan Guna Tanah Bukan Bandar Dalam
Kawasan Berisiko Bencana Banjir Kota Bharu
Luas Peratus
A Guna Tanah Bandar
(Hektar) (%)
Guna Tanah Bukan Bandar Luas Peratus

B
(Hektar) (%)
Sumber: IPlan, PLANMalaysia, 2017

U Pengkalan
Kiblat
Chepa
Skala 0:400
● Taman
Uda Murni
● Kg. Padang
Bongor
Kota Bharu
Ke
Wakaf ● Kg. Bahagia
Bharu
● Kg. Limau
Manis
●Kg. Sirih
● Kg. Lundang
Ke
Kubang
Kerian
Rajah 2.2: Kawasan Berisiko Banjir Dalam Bandar Kota Bharu, Kelantan
Peta Kunci Petunjuk

Kawasan Risiko Banjir
Institusi dan Kemudahan Masyarakat

Tanah Lapang dan Rekreasi
Pertanian

7
b. Sosio-Ekonomi penduduk di kawasan Kota Bharu
adalah sama iaitu 50 peratus lelaki
1. Penduduk Kawasan Kota dan 50 peratus perempuan.
Bharu, Kelantan
5. Penduduk Kawasan Kota
Pada tahun 2017, bilangan penduduk Bharu Mengikut Etnik, 2010
bagi Kota Bharu, Kelantan adalah
seramai 107,915 orang. Bagi kawasan Kota Bharu, kira-kira
92 peratus adalah dari kaum Melayu,
2. Kepadatan Penduduk diikuti kaum Cina iaitu enam (6)
(orang/hektar) Kawasan Kota peratus dan warga asing iaitu dua
Bharu, Kelantan (2) peratus.
KELUASAN = 2,555.00 hektar 0%

0% 2%
42 orang per hektar 6% MELAYU
CINA
Kepadatan penduduk di kawasan INDIA
Kota Bharu adalah tinggi kerana LAIN-LAIN
melebihi 26 orang per hektar. 92% WARGA ASING
Nota:
Sumber: Laporan Taburan Penduduk Mengikut Kawasan Pihak Berkuasa
 Kepadatan Rendah (<10 orang/hektar) Tempatan dan Mukim, Jabatan Perangkaan Malaysia, 2010
 Kepadatan Sederhana (11-26 orang/hektar)
 Kepadatan Tinggi (>26 orang/hektar)
6. Jenis Pekerjaan dan
Pendapatan Isi Rumah
3. Peratusan Struktur Umur
Penduduk Kawasan Kota Bharu Pekerjaan utama di Kawasan Kota
2010 Bharu, Kelantan adalah di dalam
sektor perkhidmatan lain (39%).
Penduduk kumpulan umur muda Secara keseluruhannya, 83%
(<14 tahun) dan tua (>65 tahun), pendapatan isi rumah di kawasan
merangkumi 34 peratus daripada Kota Bharu adalah di dalam kategori
jumlah penduduk pada tahun 2010. RM851 hingga RM3,999 (B40).
Sektor/ Kawasan Kota Bharu

< 14 tahun - 29% Tumpuan (%)
2010
15-64 tahun - 66% Pembinaan 3

> 65 tahun - 5% Elektrik, Gas dan Air 2
Sumber: Laporan Taburan Penduduk Mengikut Kawasan Pihak Berkuasa Perdagangan Borong,
Tempatan dan Mukim, Jabatan Perangkaan Malaysia, 2010
Runcit, Restoran dan Hotel 8
Perkhidmatan Kewangan,
4. Jantina Insurans, Hartanah dan
Perniagaan 3
Perkhidmatan Kerajaan 8
Laporan Tahunan Penduduk
Perkhidmatan Lain 39
mengikut kawasan pihak berkuasa
tempatan (PBT) dan Mukim, Jabatan Tidak Bekerja/ Pesara/ Suri
Rumah 37
Perangkaan Malaysia, 2010
menunjukkan perbezaan jantina bagi

c. Kawasan Berisiko Bencana banyak menyebabkan air sungai

Banjir melimpah menjadi banjir. Bandar
Kota Bharu melibatkan beberapa
1. Kawasan Sensitif Alam mukim dengan mukim utama adalah
Sekitar (KSAS) Risiko Bencana Mukim Kota Bharu, Mukim Kubang
Banjir di Kota Bharu Kerian dan Mukim Panji.
Bandar Kota Bharu sering dilanda Keseluruhannya, kawasan bandar ini

banjir semasa musim tengkujuh terletak di kawasan dataran banjir
pada akhir tahun kerana dipengaruhi dengan ketinggian muka buminya
oleh tiupan Angin Timur Laut yang adalah kurang daripada 20 meter.
membawa awan kumulonimbus dari Faktor fizikal ini menyebabkan Kota
Laut China Selatan. Bencana banjir Bharu menjadi amat rentan terhadap
terburuk dicatatkan pada hujung bencana banjir sepertimana yang
tahun 2014 sehingga awal 2015 ditunjukkan dalam Rajah 2.3. Selain
yang menyebabkan Kerajaan Negeri itu, kepesatan bandar Kota Bharu ini
terpaksa menanggung kerugian menyebabkan kurangnya tanah atau
ekonomi yang besar. Ini kerana kawasan lapang yang boleh
perletakan bandar berhampiran menyerap lebihan air larian
dengan muara Sungai Kelantan yang permukaan pada waktu hujan.
menampung isipadu air sungai yang
Rajah 2.3: Kawasan Bencana Banjir di Kota Bahru, Kelantan
Mukim
Badang
Mukim
Kebakat
Mukim
Kota Bharu
Mukim
Panji
Mukim BANDAR KOTA
Wakaf Baharu
BHARU
Mukim
Kubang
Kerian
Petunjuk: Mukim
Mukim Lundang
Pertanian Kota
Sungai
Dataran Banjir 100 ARI
Sempadan Bandar
Sempadan Mukim
Laut

9
d. Analisis Keseluruhan Kajian bencana. Walaupun bandar ini
Penilaian Tahap Daya Tahan pernah dilanda banjir besar pada
(CDRI) Kota Bharu, Kelantan tahun 2014, bandar ini mampu pulih
pada masa yang singkat bagi
Penilaian CDRI di Kota Bharu, mengaktifkan semula aktiviti
Kelantan mendapati bahawa semua ekonomi, di samping membaiki
komponen berada pada tahap infrastruktur dan prasarana yang
memuaskan iaitu fizikal (3.40), musnah.
sosial (3.70), ekonomi (3.17),
institusi (3.29) dan alam sekitar Jadual 2.3 dan Jadual 2.4 merujuk
(3.32). Keseluruhannya, Kota Bharu kepada nilai skor tertinggi dan
berada pada tahap skor yang terendah bagi Bandar Kota Bharu.
memuaskan iaitu 3.36. Komponen Akses kepada bekalan elektrik
sosial mendapat skor paling tinggi mendapat skor tertinggi iaitu 4.13
kerana Kota Bharu sering menerima manakala kewangan dan simpanan
bencana banjir hampir setiap tahun (insurans hartanah isi rumah)
menyebabkan penduduk peka mendapat skor terendah iaitu 2.15.
terhadap tindakan yang perlu Perkara ini perlu diperhalusi bersama
diambil apabila berlakunya bencana dalam merangka strategi daya tahan
banjir. Ditambah pula, bantuan yang terhadap perubahan iklim dan
diterima bagi memulihkan kesan bencana dalam penyediaan
bencana daripada pihak kerajaan, rancangan tempatan (RT) dan
membantu Kota Bharu untuk rancangan kawasan khas (RKK).
kembali pulih seperti sebelum
Jadual 2.3: Nilai Skor Tertinggi Bagi Sub-Komponen untuk Bandar

SUB-KOMPONEN SKOR
Bekalan elektrik (Akses kepada Bekalan Elektrik) 4.13
Kesihatan penduduk (Daripada Penyakit Bawaan Air) 4.02

Pekerjaan (Pengangguran) 4.04
Aset isi rumah (Mempunyai aset; telefon) 4.08
Kekerapan bahaya (Kekerapan Berlaku Bahaya) 4.05
Skor Daya Tahan: 1-2: Rendah 2-3 : Sederhana 3-4: Memuaskan >4: Tinggi
Jadual 2.4: Nilai Skor Terendah Bagi Sub-Komponen untuk Bandar

SUB-KOMPONEN SKOR
Kewangan dan simpanan (Insurans Hartanah Isi Rumah) 2.15
Bajet dan subsidi (Bajet Tahunan Bandar Bagi DRR dan CCA) 2.44
Kumbahan dan pelupusan sisa pepejal (Akses kepada Sanitasi) 2.47
Mengarusperdanakan DRR dan CCA (Kurikulum Pendidikan Sekolah) 2.54
Perkhidmatan ekosistem (Kelembapan Bandar) 2.60

Rajah 2.4: Graf Sesawang untuk Bandar Kota Bharu, Kelantan

11
Faktor-Faktor Banjir di Kota Bharu, Kelantan
i. Faktor semulajadi;
ii. Kerja tanah (earthwork);
iii. Sistem perparitan yang tidak terancang dan tidak mencukupi;
iv. Hujan lebat berterusan sehingga paras air sungai naik ke kawasan perumahan; dan
v. Kesan bencana banjir menjejaskan harta benda dan tempat tinggal penduduk.
Foto 2.2: Banjir mengakibatkan struktur rumah menjadi

rosak
Foto 2.3: Rumah yang roboh akibat dilanda banjir

ii. Senario Bencana Banjir Pengarah Sumber Air dan Hidrologi

Di Kajang, Selangor Malaysia, JPS menyatakan bahawa
banjir kilat yang berlaku di Kajang
Banjir kilat sering berlaku di bandar berpunca daripada hujan lebat dan
Kajang antara tahun 2011 hingga menyebabkan sampah sarap
2014. Pada tahun 2011 banjir kilat tersekat di jambatan yang rendah
telah berlaku selama 30 minit sehingga menghalang laluan aliran
sehingga dua (2) jam manakala air. Selain itu, rizab sungai yang
pada tahun 2012 berlaku banjir kilat sepatutnya digunakan untuk tebatan
sebanyak tiga kali iaitu pada banjir juga telah disalahgunakan
29 September, 12 November dan 20 oleh 21 peniaga gerai. Selain itu,
Disember. hujan lebat ini juga telah
meningkatkan paras air menjadi dua
Pada tahun 2014 pula, kawasan (2) kali ganda sehingga berlakunya
premis perniagaan dan Pasar Kajang banjir.
telah ditenggelami air sedalam satu
(1) meter sehingga mengganggu Kerugian yang dialami akibat banjir
aktiviti harian penduduk. Beberapa kilat ini adalah dianggarkan
premis perniagaan seperti Plaza mencecah RM5 juta. Jumlah itu
Metro Kajang dan Bank Hong Leong adalah berdasarkan kepada
turut dinaiki air. Terdapat juga maklumat yang diberikan oleh Majlis
beberapa kawasan lain yang dinaiki Perbandaran Kajang (MPKj) dan
air seperti pekan Semenyih, Sungai agensi bertanggungjawab. Kerugian
Kantan dan Jalan Semenyih. Banjir yang dialami ini membabitkan
di Kajang telah menyebabkan kerosakan kenderaan, kemudahan
sembilan (9) orang penduduk infrastruktur dan barangan milik
termasuk tiga (3) warga emas peniaga.
terpaksa dipindahkan. Banjir kilat
yang berlaku ini mengakibatkan
lebih 200 kenderaan mengalami
kerosakan dan 100 premis
perniagaan ditenggelami air.
Foto 2.4: Bandar Kajang yang terjejas teruk dilanda banjir pada tahun 2011

13
Guna Tanah
KELUASAN
6,699.00 hektar
MUKIM
Kajang; Sumber: Mstar, 12 November 2014
Semenyih; Foto 2.5: Hujan lebat menyebabkan air

Cheras Sungai Jelok, Kajang melimpah dan
menjejaskan deretan kedai berhampiran
Pasar Kajang.
Kawasan Berisiko Bencana Banjir Kajang, Selangor
Luas Peratus
A Guna Tanah Bandar
(Hektar) (%)
Luas Peratus
B Guna Tanah Bukan Bandar
(Hektar) (%)

kiblat
U
Ke Cheras
Skala 0:600
● Country Height Kajang
● Kawasan
Perusahaan Bukit
Angkat
● Taman
Serdang Kajang
● Pusat Perindustrian Perdana
Sg Chua ● Taman Bukit
Ke Mewah
Bandar
Baru Bangi
Rajah 2.5: Kawasan Berisiko Banjir Dalam Bandar Kajang, Selangor
Peta Kunci Petunjuk

Pertanian

15
b. Sosio-Ekonomi 5. Penduduk Kawasan Kajang
Mengikut Etnik, 2010
1. Penduduk Kawasan Kajang,
Selangor Penduduk kawasan Kajang terdiri
daripada kaum Melayu iaitu 53
Pada tahun 2017, dianggarkan peratus, diikuti kaum Cina iaitu 29
bilangan penduduk bagi kawasan peratus, kaum India 10 peratus,
Kajang adalah seramai 413,163 warga asing tujuh (7) peratus dan
orang. lain-lain iaitu satu (1) peratus.
2. Kepadatan Penduduk
1% 7%
(orang/hektar) Kawasan Kajang 10% MELAYU
2017
CINA
KELUASAN = 6,699.00 hektar INDIA

53%
29% LAIN-LAIN
62 orang per hektar WARGA ASING
Kepadatan penduduk di kawasan

Kajang adalah tinggi kerana melebihi Sumber: Laporan Taburan Penduduk Mengikut Kawasan Pihak
Berkuasa Tempatan dan Mukim, Jabatan Perangkaan Malaysia, 2010
26 orang per hektar.
Nota: 6. Jenis Pekerjaan dan

 Kepadatan Rendah (<10 orang/hektar)
 Kepadatan Tinggi (>26 orang/hektar) Pekerjaan utama di Kawasan Kajang
adalah di dalam sektor insurans,
hartanah dan perniagaan (37%).
3. Peratusan Struktur Umur Keseluruhannya, pendapatan isi
Penduduk Kawasan Kajang 2010 rumah di Kajang adalah dalam
kategori RM 4,000 hingga RM 7,999.
Penduduk kumpulan umur muda
(<14 tahun) dan tua (>65 tahun), Sektor/ Kawasan
Kajang (%)
merangkumi 29% daripada jumlah Tumpuan
penduduk pada tahun 2010.
Pembinaan 2
< 14 tahun - 26% Perdagangan Borong,

2010
15-64 tahun - 71% Runcit, Restoran dan

Hotel 15
> 65 tahun - 3%
Sumber: Laporan Taburan Penduduk Mengikut Kawasan Pihak
Berkuasa Tempatan dan Mukim, Jabatan Perangkaan Malaysia, 2010 Insurans, Hartanah dan
Perniagaan 37
4. Jantina
Menurut Laporan Taburan Penduduk Tidak Bekerja/ Pesara/
mengikut kawasan PBT dan Mukim, Suri Rumah 18
Jabatan Perangkaan Malaysia, 2010,
perbezaan jantina bagi penduduk
di kawasan Kajang adalah berbeza
iaitu 52% lelaki dan 48%
perempuan.
c. Kawasan Berisiko Bencana banjir melibatkan empat (4) mukim

Banjir termasuklah kawasan Kajang
sepertimana ditunjukkan dalam
1. KSAS Bandar Kajang Rajah 2.5.
Bandar Kajang terletak di Mukim Rajah 2.6 pula menunjukkan

Cheras, Mukim Ulu Semenyih, Mukim sebanyak 90 peratus daripada
Semenyih dan Mukim Kajang. Sungai kawasan bandar merupakan
Langat merentasi bandar Kajang kawasan KSAS berisiko bencana
bermula dari tanah tinggi di Hutan banjir. Manakala gabungan empat
Simpan Hulu Langat. Rangkaian (4) mukim pula meliputi 75 peratus
Sungai Langat ini mempunyai kawasan yang rentan banjir.
banyak anak-anak sungai seperti Sg. Taburan guna tanah menunjukkan
Long, Sg. Sekamat, Sg. Cheras dan kawasan Kajang dan kawasan
Sg. Perimbun yang terletak dalam sekitarnya merupakan kawasan tepu
kawasan Kajang. MPKj 2035, bina yang padat dengan
menunjukkan kawasan dataran pembangunan perbandaran.
Rajah 2.6: Kawasan Bencana Banjir di Kajang, Selangor
HSK Sungai
Lalang
Mukim
Cheras
Mukim
BANDAR KAJANG Ulu Semenyih
Mukim
Kajang
Mukim
Semenyih
Petunjuk:
Hutan Simpanan Kekal

Sungai
Sempadan Bandar
Sempadan Mukim

17
d. Analisis Keseluruhan CDRI Komponen ekonomi pula menerima
Kajang, Selangor skor terendah disebabkan oleh
aktiviti formal dan jurang
Penilaian CDRI di Kajang mendapati pendapatan yang besar sehingga
bahawa komponen fizikal berada berlakunya ketidakseimbangan
pada tahap tinggi dengan nilai skor agihan ekonomi di bandar. Manakala
adalah 4.23. Manakala lain-lain nilai skor bagi komponen sosial
komponen seperti sosial (3.70), di Kajang adalah memuaskan kerana
ekonomi (3.13), institusi (3.48) dan terdapat kemudahan kesihatan,
alam sekitar (3.48) berada pada pendidikan dan pendedahan kepada
tahap memuaskan. Keseluruhannya, kesiapsiagaan bencana. Bagi
Kajang mendapat nilai skor 3.13 memantapkan lagi daya tahan
iaitu memuaskan. Kajang bandar, institusi pentadbiran perlu
merupakan bandar utama di Hulu memberi tumpuan yang lebih kepada
Langat, Selangor yang sering pengurusan risiko bencana dan
menerima limpahan aktiviti ekonomi perubahan iklim sebagai agenda
terutama selepas pembinaan laluan utama. Tujuannya adalah untuk
MRT (Mass Rapid Transit) meningkatkan tahap ekosistem
menyebabkan nilai skor bagi bandar supaya lebih berdaya tahan
keadaan fizikal di Kajang menjadi sekiranya bencana berlaku lebih
lebih tinggi. kerap. Rujuk Jadual 2.6 untuk
maklumat nilai skor tertinggi bagi
kawasan Kajang dan Jadual 2.7 bagi
nilai skor terendah.

Kajang, Selangor
SUB-KOMPONEN SKOR
Bekalan air (Kemudahdapatan Sumber Bekalan Air) 4.73

Bekalan elektrik (Kemudahdapatan Sumber Bekalan) 4.58
Kemudahsampian jalan raya (Jaringan Pengangkutan) 4.32
Kekerapan bahaya (Kekerapan Berlakunya Bencana) 4.26
Pendidikan dan kesedaran bencana (Akses Kepada Internet) 4.18

Kajang, Selangor
SUB-KOMPONEN SKOR
Kewangan dan simpanan (Kebolehsampaian kemudahan kredit kepada
2.55
miskin Bandar)
Tadbir urus (Pelaksanaan Kod Bangunan) 2.72
Guna tanah dari segi alam sekitar (Kehilangan Ruang Hijau Bandar Dalam
2.98
Tempoh 50 Tahun Sebelum)

Rajah 2.7: Graf Sesawang untuk Kawasan Bandar Kajang, Selangor

19
Foto 2.6: Sampah-sarap yang tersangkut di perparitan Sungai Jelok menyebabkan laluan arus
sempit hingga berlakunya banjir kilat di bandar Kajang
Faktor-Faktor Banjir Di Kajang, Selangor
i. Sampah-sarap di tebing parit menyebabkan laluan air sempit dan menyumbang

kepada banjir terutama ketika hujan lebat;
ii. Rizab sungai yang disalahgunakan; dan
iii. Hujan terlalu lebat yang meningkatkan paras air menjadi dua (2) kali ganda.
Foto 2.7: Pusat perniagaan iaitu Pasar Besar Kajang merupakan salah satu kawasan yang
dilanda banjir kilat

iii. Senario Bencana Banjir Di Daerah Alor Gajah, terdapat tujuh

di Alor Gajah, Melaka (7) pusat penempatan banjir telah
dibuka. Balai Bukit Tambun kekal
Kejadian banjir dipercayai berpunca dengan 87 mangsa daripada lapan
daripada hujan lebat sehingga (8) keluarga, Balai Raya Bukit Balai
menyebabkan air Sungai Durian juga kekal dengan 40 mangsa
Tunggal, Sungai Melaka dan Sungai daripada enam (6) keluarga dan
Tehel melimpah dan membanjiri lima Balai Raya Kampung Pulau turut
(5) kawasan dalam tempoh lima (5) kekal dengan 15 mangsa daripada
hingga tujuh (7) jam. Terdapat lima lima (5) keluarga.
(5) kawasan telah dilanda banjir iaitu
Kampung Bukit Tambun, Kampung Jumlah keseluruhan mangsa banjir
Bukit Balai, Kampung Pulau di Alor di Alor Gajah adalah seramai 1,491
Gajah serta Kampung Tanjung Laboh orang daripada 334 keluarga.
dan Kampung Parit Lampong di
Jasin.
Sumber: Berita Harian Online, 30 Mac 2017
Foto 2.8: Bencana banjir yang melanda Alor Gajah, Melaka pada tahun 2017

21
Guna Tanah
KELUASAN
307.10 hektar
MUKIM
Kelemak
Sumber: Berita Harian Online, 30 Mac 2017
Foto 2.9: Keadaan kawasan rendah yang

dinaiki air akibat hujan lebat di Alor Gajah
Kawasan Berisiko Bencana Banjir Alor Gajah
A Guna Tanah Bandar Luas Peratus

(Hektar) (%)
B Guna Tanah Bukan Bandar Luas Peratus

(Hektar) (%)

U Ke
kiblat
Simpang
Ampat
Skala 0:170
Ke
Tampin
● Taman
Seri Bayu
Alor Gajah
● Taman
Seri Bayu 2
Ke
Machap
Ke Masjid
Tanah
Rajah 2.8: Kawasan Berisiko Banjir Dalam Bandar Alor Gajah, Melaka
Peta Kunci Petunjuk


Pertanian

23
b. Sosio-Ekonomi adalah berbeza iaitu 49 peratus
lelaki dan 51 peratus perempuan.
1. Penduduk Kawasan Alor
Gajah, Melaka 5. Penduduk Kawasan Alor
Gajah Mengikut Etnik, 2010
Pada tahun 2017, dianggarkan
bilangan penduduk bagi kawasan Penduduk kawasan Alor Gajah terdiri
Alor Gajah adalah seramai 15,424 daripada kaum Melayu sebanyak 75
orang. peratus, diikuti kaum Cina iaitu 14
peratus, kaum India lapan (8)
2. Kepadatan Penduduk peratus dan warga asing tiga (3)
(orang/hektar) Kawasan Alor peratus.
Gajah 2017
0% 3%
8%
KELUASAN = 307.10 hektar MELAYU
CINA
50 orang per hektar 14%
INDIA
75% LAIN-LAIN
Alor Gajah adalah tinggi kerana WARGA ASING
melebihi 26 orang per hektar.

Nota:

 Kepadatan Tinggi (>26 orang/hektar) Pendapatan Isi Rumah
Pekerjaan utama di kawasan Alor

3. Peratusan Struktur Umur Gajah adalah di dalam sektor
Penduduk Kawasan Alor Gajah, perdagangan borong, runcit,
Melaka, 2010 restoran dan hotel (27%).
Keseluruhannya, pendapatan isi
Penduduk kumpulan umur muda rumah di kawasan Alor Gajah
(<14 tahun) dan tua (>65 tahun), adalah dalam kategori RM 851
merangkumi 33% daripada jumlah hingga RM 3,999 (B40).
Alor Gajah
Sektor/ Kawasan Tumpuan
< 14 tahun - 26% (%)
2010
15-64 tahun - 67% Pertanian, Perhutanan dan

7
> 65 tahun - 7% Perikanan
Perdagangan Borong, Runcit,
27
Berkuasa Tempatan dan Mukim, Jabatan Perangkaan Malaysia, 2010 Restoran dan Hotel
Insurans, Hartanah dan 8
4. Jantina Perniagaan
Laporan Taburan Penduduk Mengikut
Kawasan PBT dan Mukim, Jabatan
Perangkaan Malaysia, 2010, Tidak Bekerja/ Pesara/ Suri
22
Rumah
menyatakan perbezaan jantina bagi
penduduk di kawasan Alor Gajah

c. Kawasan Berisiko Bencana

Banjir
1. KSAS Bandar Alor Gajah,

Melaka
Banjir kilat sering berlaku di bandar terletak di kawasan rendah dan

Alor Gajah. Kelemahan sistem mempunyai kawasan tepu bina yang
perparitan merupakan antara faktor tinggi. Keseluruhan bandar Alor
berlakunya banjir kilat di bandar ini. Gajah juga berada dalam kawasan
Kawasan tumpuan bandar Alor Gajah dataran banjir. Justeru, faktor-faktor
melibatkan Mukim Kelemak dan ini mempengaruhi kebarangkalian
Mukim Pegoh. Rajah 2.9 yang tinggi untuk berlakunya banjir
menunjukkan sifat bandar ini yang kilat.
Rajah 2.9: Bencana Banjir di Alor Gajah, Melaka
Mukim
Pegoh
BANDAR
ALOR
GAJAH
Petunjuk:
Mukim Pertanian
Kelemak Sungai
Sempadan Bandar
Sempadan Mukim

25
d. Analisis Keseluruhan CDRI diambil sekiranya berlakunya
di Alor Gajah, Melaka bencana. Bajet tahunan juga perlu
diberi perhatian khusus
Penilaian CDRI di Alor Gajah memandangkan bandar ini kerap
mendapati bahawa komponen fizikal berlaku banjir. Komuniti juga perlu
berada pada tahap tinggi iaitu 4.17. dididik untuk membuat simpanan
Manakala komponen lain seperti kecemasan bagi persediaan
sosial (3.81), ekonomi (3.13), menghadapi bencana.
institusi (3.54) dan alam sekitar
(3.61) adalah pada tahap yang Selain itu, kurikulum sekolah perlu
memuaskan. Keseluruhannya, Alor ditambahbaik pada masa hadapan
Gajah mendapat skor 3.67 iaitu dengan memberi pendedahan
memuaskan. Komponen fizikal kepada DRR dan kesedaran terhadap
di bandar ini tidak terjejas sekiranya pengurangan risiko bencana bagi
berlaku bencana kerana kemudahan mewujudkan masyarakat yang
dan akses di bandar ini adalah pada berpengetahuan dan berdaya tahan.
tahap yang tinggi dan pencawang Oleh itu, kesedaran untuk menjaga
masuk utama berada diluar kawasan keseimbangan ekosistem bandar
banjir. Dalam komponen sosial pula untuk mengelak berlakunya bencana
didapati penyertaan dan secara kerap dapat dicapai. Jadual
kesepakatan komuniti perlu 2.9 dan Jadual 2.10 menunjukkan
dipertingkatkan dengan memberi nilai skor tertinggi dan terendah bagi
lebih pendedahan dan latihan bandar Alor Gajah.
mengenai tindakan yang perlu
Jadual 2.9: Nilai Skor Tertinggi Bagi Sub-Komponen Untuk Bandar Alor
Gajah, Melaka
SUB-KOMPONEN SKOR
Bekalan air (Akses dan Kemudahdapatan) 4.78

Bekalan elektrik (Kemudahdapatan) 4.69
Kesihatan penduduk (Penderitaan Penduduk Daripada Penyakit Bawaan Air) 4.25
Pendidikan dan kesedaran bencana (Kadar Celik Huruf) 4.22
Pekerjaan (Kadar Pengangguran Dalam Sektor Formal) 4.17
Jadual 2.10: Nilai Skor Terendah Bagi Sub-Komponen Untuk Bandar

Alor Gajah, Melaka
SUB-KOMPONEN SKOR

Bajet dan subsidi (Ketersediaan Subsidi bagi membina Semula Rumah) 2.51
Pendapatan (Pendapatan Daripada Aktiviti Tidak Formal) 2.96
Modal sosial (Penyertaan Kominiti dalam Aktiviti dan Kelab) 3.03

Rajah 2.10: Graf Sesawang Kawasan Bandar Alor Gajah, Melaka

27
Foto 2.10: Sistem perparitan di Kg. Rumbia Jaya yang sempit dan tidak diselenggara dengan
baik
Foto 2.11: Perumahan di Taman Sri Bayu 2 Foto 2.12: Keadaan sungai di Taman
Sri Bayu 2 yang tidak diselenggara
Faktor-Faktor Penyebab Banjir di Alor Gajah, Melaka
i. Sistem perparitan yang tidak diuruskan dengan baik;

ii. Sampah di sekeliling kawasan sungai yang di bawa arus ketika hujan
lebat telah menyebabkan laluan air sungai terhalang; dan
iii. Tidak dapat menampung limpahan air yang naik mendadak disebabkan
jarak longkang/sungai yang sempit.

2.2 Bencana Tanah Runtuh
2.2.1 Kesan Bencana Tanah 2.2.2 Kajian Kes Bagi Bandar

Runtuh Yang Berisiko Tanah Runtuh
Di Malaysia, kebanyakan kejadian Bandar berisiko tanah runtuh yang

tanah runtuh disebabkan oleh aliran telah dipilih bagi kajian kes adalah-
lumpur yang membawa impak
negatif kepada ekonomi, i. Tanah Rata-Brinchang, Pahang;
kemusnahan harta benda dan dan
kehilangan nyawa. Selain itu, tanah ii. Ampang Jaya, Selangor.
runtuh juga akan menyebabkan
sistem pengangkutan terputus
sehingga mengganggu pergerakan
manusia, menjejaskan ekonomi
kawasan dan menyebabkan bekalan
bahan mentah ke kawasan tersebut
turut terganggu. Akibatnya, kos
meningkat bagi membaik pulih
kerosakan yang terjadi.
Foto 2.13: Tragedi tanah runtuh di Bukit Antarabangsa, Hulu Klang pada tahun 2008

29
i. Senario Bencana Tanah Rata ke Ringlet ditutup sementara
Runtuh di Tanah Rata-Brinchang, untuk kerja-kerja pembersihan.
Pahang
Selain itu, terdapat juga kejadian
Terdapat beberapa senario kejadian tanah runtuh kecil berlaku
tanah runtuh yang berlaku di Kilometer 59 laluan Ringlet-Tanah
di kawasan pelancongan Cameron Rata berhampiran Pangsapuri Oly
Highlands, Pahang. tetapi tidak menutupi jalan. Kejadian
tanah runtuh juga pernah berlaku
Pada bulan Disember 2016, satu (1) di kawasan kuarters Tenaga Nasional
runtuhan tanah runtuh telah berlaku Bhd. (TNB) di Jalan Tengkolok dan
dan pokok tumbang di Jalan Tapah- juga di Jalan Perdah di Tanah Rata
Tanah Rata dekat Bharat Tea Baru, tetapi keadaan adalah terkawal dan
Cameron Highlands. Kejadian tanah tidak berbahaya. Kejadian tersebut
runtuh yang berlaku di Kilometer 55, telah menyebabkan kerosakan
Jalan Ringlet-Tanah Rata, terhadap bahagian depan rumah dan
berhampiran Bharat Tea telah empat (4) buah kenderaan, namun
menyebabkan lorong kiri dari Tanah tiada kemalangan jiwa dilaporkan.
Foto 2.14: Bencana tanah runtuh yang berlaku di Tanah Rata-Brinchang telah mengakibatkan
kerosakan terhadap harta benda orang awam.
Foto 2.15: Bencana tanah runtuh juga telah menyebabkan banjir lumpur berlaku di kawasan
perumahan Tanah Rata-Brinchang.


Guna Tanah
KELUASAN
392.10 hektar
MUKIM
Tanah Rata-Brinchang; Sumber: Berita Harian Online, 30 Mac 2017
Ringlet; Foto 2.16: Kejadian tanah runtuh di Tanah

Hulu Telom Rata-Brinchang disebabkan oleh hujan lebat
Kawasan Berisiko Bencana Tanah Runtuh di Tanah Rata-Brinchang,
Cameron Highlands, Pahang

(Hektar) (%)
Luas Peratus
B Guna Tanah Bukan Bandar
(Hektar) (%)

31
kiblat
U Ke
Brinchang
Skala 0:220
● Brinchang
● Sg Bertam
Tanah Rata
Cameron
Highlands
Rajah 2.11: Peta Kawasan Berisiko Bencana Tanah Runtuh Tanah Rata - Brinchang
Peta Kunci Petunjuk

Perumahan
Perniagaan
Pertanian
Kecerunan 20° - 25°
Kecerunan > 25°

b. Sosio-Ekonomi menyatakan perbezaan jantina bagi

penduduk di kawasan Tanah Rata-
1. Penduduk Kawasan Tanah Brinchang adalah berbeza iaitu 49
Rata-Brinchang, Cameron peratus lelaki dan 51 peratus
Highlands, Pahang perempuan.
Pada tahun 2017, dianggarkan 5. Penduduk Kawasan Tanah

bilangan penduduk bagi kawasan Rata-Brinchang, Cameron
Tanah Rata-Brinchang adalah Highlands, Pahang Mengikut
seramai 11,740 orang. Etnik, 2010
2. Kepadatan Penduduk Penduduk kawasan Tanah Rata-

(orang/hektar) Kawasan Tanah Brinchang terdiri daripada kaum
Rata-Brinchang, Cameron Melayu sebanyak 50 peratus, diikuti
Highlands, Pahang 2017 kaum Cina iaitu 24 peratus, kaum
India juga 24 peratus dan warga
KELUASAN = 307.10 hektar asing dua (2) peratus.
50 orang per hektar

0% 2%
MELAYU
Kepadatan penduduk di kawasan CINA
24%
Tanah Rata-Brinchang adalah tinggi
50% INDIA
kerana melebihi 26 orang per hektar.
24% LAIN-LAIN
WARGA ASING
Nota:
 Kepadatan Rendah (<10 orang/hektar) Tempatan dan Mukim, Jabatan Perangkaan Malaysia, 2010
3. Peratusan Struktur Umur
Penduduk Kawasan Tanah Rata- Pekerjaan utama di kawasan Tanah
Brinchang, Cameron Highlands, Rata-Brinchang adalah di dalam
Pahang 2010 sektor perdagangan borong, runcit,
restoran dan hotel (44%).
Penduduk kumpulan umur muda Keseluruhannya, pendapatan isi
(<14 tahun) dan tua (>65 tahun), rumah di kawasan Tanah Rata-
merangkumi 38% daripada jumlah Brinchang adalah dalam kategori
penduduk pada tahun 2010. RM 851 hingga RM 3,999 (B40).
< 14 tahun - 35% Tanah Rata-

2010
15-64 tahun - 62% Sektor/Kawasan Tumpuan Brinchang

(%)
> 65 tahun - 3%
Pertanian, Perhutanan dan
Sumber: Laporan Taburan Penduduk Mengikut Kawasan Pihak 20
Berkuasa Tempatan dan Mukim, Jabatan Perangkaan Malaysia, 2010 Perikanan
Perdagangan Borong, Runcit,
44
Restoran dan Hotel
4. Jantina
Perkhidmatan Kewangan, Insurans,
11
Hartanah dan Perniagaan
Laporan Taburan Penduduk Mengikut Perkhidmatan Kerajaan 5
Kawasan PBT dan Mukim, Jabatan Perkhidmatan Lain 9
Perangkaan Malaysia, 2010, Tidak Bekerja/ Pesara/ Suri Rumah 11

33
c. Kawasan Berisiko Tanah mencatatkan beberapa kejadian
Runtuh bencana tanah runtuh yang berkait
dengan banjir lumpur. Selain
1. KSAS Bandar Tanah Rata- terdapat beberapa kawasan
Brinchang, Cameron Highlands, petempatan, terdapat juga kawasan
Pahang pertanian tanaman sayur-sayuran
yang dijalankan di lereng-lereng
Kawasan ini melibatkan Mukim bukit. Hutan Simpan Hulu Bertam,
Ringlet, Mukim Tanah Rata dan kawasan tadahan empangan air dan
Mukim Hulu Telom. Rajah 2.23 beberapa kawasan takat
menunjukkan Tanah Rata-Brinchang pengambilan air juga terletak
terletak di altitud antara 1,000 kawasan ini.
hingga 1,500 meter dari paras laut
serta berkecerunan curam melebihi
25 darjah (Kelas 3) dan melebihi 35
darjah (Kelas 4). Kawasan ini telah
Rajah 2.12: Potensi Risiko Tanah Runtuh di Tanah Rata-Brinchang, Cameron Highlands, Pahang
HSK Sungai Terla
HSK Sungai Wi
Mukim Tanah Rata
BANDAR TANAH RATA HSK Bukit Jerut

- BRINCHANG
Mukim Hulu Telom

Mukim Ringlet
HSK Bukit Bujang
HSK Hulu Lemoi
Petunjuk:
Hutan Simpanan Kekal Kecerunan >25º
Risiko Tanah Tinggi
Pertanian
Sungai Sempadan Bandar
Kecerunan 20º - 25º Sempadan Mukim

d. Analisis Keseluruhan CDRI Walau bagaimanapun, penekanan

Tanah Rata-Brinchang, Cameron terhadap kesiapsiagaan logistik perlu
Highlands, Pahang diberi perhatian agar penduduk dan
pelawat tidak terputus hubungan
Penilaian CDRI di Tanah Rata- dan bekalan. Keperluan untuk
Brinchang menunjukkan kesemua menyediakan kemudahan kredit
komponen berada pada tahap pembiayaan serta pelaburan
memuaskan iaitu fizikal (3.91), terhadap pengurusan risiko bencana
sosial (3.85), ekonomi (3.33), perlu ditekankan bagi
institusi (3.62) dan alam sekitar menambahbaik tahap berdaya tahan
(3.68). Keseluruhan bandar ini sedia ada.
mendapat skor memuaskan iaitu
3.68. Komponen fizikal mendapat Pihak pentadbir pula perlu
CDRI tertinggi kerana segala menyediakan latihan kesiapsiagaan
kemudahan, akses dan alternatif bencana, di samping menyediakan
bekalan adalah pada tahap kod bangunan untuk menghadapi
memuaskan. Ini menyebabkan bencana supaya masyarakat menjadi
kejadian bencana tanah runtuh yang lebih berdaya tahan. Di samping itu,
berlaku tidak akan menjejaskan pemeliharaan ekosistem yang lebih
aktiviti di bandar tetapi hanya mampan dapat mengurangkan risiko
menyebabkan penutupan akses bencana dan menjadikan bandar ini
sementara. Keadaan ini akan dapat lebih selamat.
ditangani dalam jangka masa yang
singkat dan membolehkan aktiviti
dapat kembali seperti sedia kala.

Tanah Rata
SUB-KOMPONEN SKOR
Bekalan elektrik (Tidak Bergantung Pada Bekalan Luar) 4.71

Bekalan air (Tidak Bergantung Pada Bekalan Luar) 4.43
Kekerapan bahaya (Tahap kekerapan Berlakunya Bencana) 4.26
Pekerjaan (Kurang Jumlah Pengangguran Belia) 4.21
Kecekapan rangka pengurusan krisis (Kesediaan Individu Pembuat Keputusan) 4.06

Tanah Rata
SUB-KOMPONEN SKOR
Kewangan dan simpanan (Kewujudan Kaedah Pembiayaan Risiko) 2.40

Guna tanah dari segi alam sekitar (Pembinaan di Kawasan Yang Terdedah Kepada
2.96
Bahaya Berkaitan Cuaca)
Tadbir urus (Pelaksanaan Kod Bangunan) 3.06

Perumahan dan guna tanah (Maklumat Kod Bangunan) 3.36

35
Rajah 2.13: Graf Sesawang Kawasan Bandar Tanah Rata-Brinchang, Cameron Highlands, Pahang

Faktor-Faktor Penyebab dan Lokasi Kejadian Tanah Runtuh di Tanah

Rata-Brinchang, Cameron Highlands, Pahang
i. Pembangunan di lereng bukit menyebabkan struktur tanah lemah dan

mengakibatkan tanah runtuh; dan
ii. Terdapat juga projek penempatan semula untuk orang asli yang terlibat
dengan bencana tanah runtuh pada tahun 2011 iaitu di Kampung
Sungai Ruil.
Foto 2.17: Kejadian jalan runtuh menuju ke Brinchang
Foto 2.18: Projek penempatan semula untuk orang asli di Kampung Sungai Ruil

37
ii. Senario Bencana Tanah Blok 1 runtuh selepas hujan turun
Runtuh di Ampang Jaya, berterusan selama 10 hari dan
Selangor seramai 36 mangsa yang terkorban
adalah daripada rakyat Malaysia dan
Tragedi Highland Towers merupakan 12 warga asing iaitu seorang (1)
tragedi runtuhan satu (1) daripada warga Britain dan Jepun, dua (2)
tiga (3) blok kondominium di Taman warga India dan Korea serta tiga (3)
Hillview, Ulu Klang, Ampang Jaya, warga Filipina dan Indonesia.
Selangor pada 11 Disember 1993.
Tragedi tersebut merupakan tragedi Pada tahun 1995, terdapat
bangunan runtuh pertama dan perancangan untuk membaikpulih
terburuk di Malaysia dan Blok 2 dan 3 agar dapat didiami
mengorbankan seramai 48. semula, namun pemeriksaan
mendapati bangunan itu tidak lagi
Highland Towers terdiri daripada tiga selamat untuk didiami kerana akan
(3) blok bangunan 12 tingkat yang roboh pada bila-bila masa sahaja.
dibina secara berperingkat antara
tahun 1974 hingga 1982 iaitu-
 Blok 1 dibina pada tahun 1977;

 Blok 2 dibina pada tahun 1979;
dan
 Blok 3 dibina pada tahun 1981.
Foto 2.19: Tanah Runtuh di Bukit Antarabangsa, Ampang Jaya 1993


Guna Tanah
KELUASAN
1,407.60 hektar
MUKIM
Hulu Klang;
Foto 2.20: Tanah runtuh yang berlaku
Ampang di Bukit Antarabangsa pada tahun 2008
Jadual 2.14: Guna Tanah Bandar dan Guna Tanah Bukan Bandar
Dalam Kawasan Berisiko Bencana Tanah Runtuh di Ampang Jaya

(Hektar) (%)

(Hektar) (%)

39
kiblat
U
Skala 0:550
● Taman Melawati
● Ukay Perdana
Ke Ampang
Hilir
Ampang
● Taman Dagang
● Pandan Indah
Jaya
● Kg Tasek Permai
Ke Hulu
Ke Kuala Langat
Lumpur
● Taman Mega Jaya
Ke Cheras
Rajah 2.14: Peta Kawasan Berisiko Tanah Runtuh Dalam Kawasan Ampang Jaya
Peta Kunci Petunjuk

Kawasan Risiko Tanah Runtuh
Perumahan
Perniagaan
Perindustrian
Tanah Kosong


1. Penduduk Kawasan Ampang
Jaya, Selangor 5. Penduduk Kawasan Ampang
Jaya Mengikut Etnik, 2010
bilangan penduduk bagi kawasan Penduduk kawasan Ampang Jaya
Ampang Jaya adalah seramai terdiri daripada kaum Melayu
470,792 orang. sebanyak 72 peratus, diikuti kaum
Cina iaitu 14 peratus, warga asing
2. Kepadatan Penduduk lapan (8) peratus, kaum India lima
(orang/hektar) Kawasan (5) peratus dan lain-lain satu (1)
Ampang Jaya, Selangor 2017 peratus.
KELUASAN = 307.10 hektar

1% 8%
5% MELAYU
72 orang per hektar CINA
14% INDIA
Kepadatan penduduk di kawasan 72% LAIN-LAIN
Ampang Jaya adalah tinggi kerana
melebihi 26 orang per hektar. WARGA ASING

Nota: Tempatan dan Mukim, Jabatan Perangkaan Malaysia, 2010
 Kepadatan Rendah (<10 orang/hektar) 6. Jenis Pekerjaan dan

Pekerjaan utama di kawasan

3. Peratusan Struktur Umur Ampang Jaya adalah dalam sektor
Penduduk Kawasan Ampang perkhidmatan kewangan, insurans,
Jaya, Selangor 2010 hartanah dan perniagaan (54%).
Penduduk kumpulan umur muda rumah di kawasan Ampang Jaya
(<14 tahun) dan tua (>65 tahun), adalah dalam kategori RM 4,000
merangkumi 30% daripada jumlah hingga RM7,999.
Sektor/ Kawasan
Ampang Jaya (%)
Tumpuan
< 14 tahun - 26%
2010
Perdagangan Borong,
15-64 tahun - 67%
Runcit; Restoran dan 3
> 65 tahun - 7% Hotel
Berkuasa Tempatan dan Mukim, Jabatan Perangkaan Malaysia, 2010 Perkhidmatan Kewangan,
Perniagaan
4. Jantina Perkhidmatan Kerajaan 6

Laporan Taburan Penduduk Mengikut Tidak Bekerja/ Pesara/
21
Kawasan PBT dan Mukim, Jabatan Suri Rumah
Perangkaan Malaysia, 2010,
penduduk di kawasan Ampang Jaya

41
c. Kawasan Berisiko Tanah Menurut Rancangan Tempatan
Runtuh Ampang Majlis Perbandaran Ampang
Jaya 2020, kawasan timur Mukim
1. KSAS Bandar Ampang Jaya, Hulu Klang ini merupakan kawasan
Selangor pemeliharaan Hutan Simpan Ampang
seluas 8,591 hektar yang mana
Kawasan tumpuan bandar Ampang adalah sebahagian daripada kawasan
Jaya melibatkan Mukim Hulu Klang Taman Negeri Selangor. Terdapat
dan Mukim Ampang seperti kawasan penempatan terletak di
ditunjukkan dalam Rajah 2.15. lereng berkecerunan curam melebihi
Taburan kawasan tinggi dan 25 darjah (Kelas 3) seperti Taman
berkecerunan curam terletak Zoo View dan Bukit Antarabangsa.
di sebelah timur kawasan ini yang
telah beberapa mengalami bencana
tanah runtuh di kawasan Hulu Klang.
Rajah 2.15: Potensi Kawasan Berisiko Tanah Runtuh di Ampang Jaya
Mukim Setapak
HSK Hulu
Gombak
Mukim Ulu
Kelang
Petunjuk: HSK Ampang

Pertanian
Sungai BANDAR AMPANG
Kecerunan 20º - 25º JAYA
Kecerunan >25º Mukim Ampang
Risiko Tanah Tinggi
Sempadan Bandar
Sempadan Mukim

d. Analisis Keseluruhan CDRI

Ampang Jaya, Selangor tanah runtuh yang tinggi. Oleh itu,
kemudahan yang disediakan di
Penilaian CDRI di Ampang Jaya kawasan ini perlu ditambahbaik agar
menunjukkan komponen fizikal komuniti mendapat perlindungan
mencatatkan skor paling tinggi iaitu sewajarnya dalam menghadapi
4.04. Manakala lain-lain komponen bencana. Pematuhan peraturan alam
berada pada tahap memuaskan iaitu sekitar dan penambahbaikan
sosial (3.49), ekonomi (3.14), kurikulum pendidikan dengan
institusi (3.61) dan alam sekitar kesedaran DRR dapat menjadikan
(3.51). Keseluruhannya, Ampang bandar ini terus berdaya tahan.
Jaya mendapat purata nilai skor Pematuhan ini adalah sangat penting
memuaskan iaitu 3.56. Disebabkan supaya kawasan semulajadi dapat
Ampang Jaya adalah sebuah bandar dikekalkan untuk mengurangkan
yang pesat, penyediaan kemudahan risiko bencana. Berdasarkan Jadual
fizikalnya adalah pada tahap yang 2.15 dan Jadual 2.16, bekalan
terbaik. Namun, penyediaan kod elektrik merupakan sub-komponen
bangunan perlu dipertingkatkan yang mendapat nilai skor tertinggi
terutama di kawasan berisiko (4.71) untuk bandar Ampang Jaya.
bencana. Kepadatan yang tinggi di Nilai skor terendah pula ialah
kawasan ini juga akan mendedahkan kewangan dan simpanan (2.68).
kawasan ini kepada risiko bencana

Ampang Jaya
Sub-Komponen Skor
Bekalan elektrik (Akses dan Kemudahdapatan) 4.71
Kekerapan bahaya (Kekerapan Berlakunya Bahaya Di Kawasan) 4.32
Intensiti bahaya (Tahap Intensiti Bahaya) 4.18
Kecekapan rangka pengurusan krisis (Kecekapan Pasukan Kecemasan
4.13
Semasa dan Selepas Bencana)

Ampang Jaya
Sub-Komponen Skor
Kewangan dan simpanan (Ketersediaan kemudahan kredit bagi

2.68
mengelak bencana)
Bajet dan subsidi (Ketersediaan subsidi bagi membina Semula
2.67
Rumah)
Guna tanah dari segi alam sekitar (Kehilangan Ruang Hijau Bandar
2.76
Dalam Tempoh 50 Tahun Sebelum)
Perkhidmatan ekosistem(Kualiti Air) 2.77
Populasi (Kepadatan Populasi) 2.87

43
Rajah 2.16: Graf Sesawang Untuk Kawasan Bandar Ampang Jaya, Selangor
Bekalan Elektrik
5.00

2.3 Bencana Hakisan Pantai
2.3.1 Kajian Kes Bagi Bandar Hakisan pantai telah memusnahkan

Yang Berisiko Hakisan Pantai elemen-elemen di pinggir pantai
seperti wakaf, bot dan sampan
Dua (2) bandar yang dipilih di bawah nelayan serta chalet. Ini
kategori hakisan pantai adalah- menyebabkan penduduk kampung
telah menanggung kerugian hampir
i. Pantai Kuala Nerus, RM150,000, manakala kediaman
Terengganu; dan mereka juga tidak selamat untuk
ii. Pantai Kukup, Johor. didiami disebabkan masalah
tersebut. Dianggarkan terdapat lebih
kurang 30 buah rumah di kampung
i. Senario Hakisan Pantai Mengabang Telipot, Kuala Nerus
di Kuala Nerus, Terengganu yang berisiko menghadapi hakisan
pantai yang kritikal.
Hakisan pantai di Kuala Nerus,
Terengganu telah berlaku semenjak Terdapat faktor yang menyumbang
tahun 2009 dan keadaannya berlakunya kejadian hakisan pantai
semakin teruk. Sebelum ini, di di Kuala Nerus. Antaranya ialah,
kawasan Kuala Nerus hanya Pantai perkhidmatan keselamatan lapangan
Tok Jembal dan Pantai terbang (airport fire rescue service)
di Universiti Malaysia Terengganu di Teluk Ketapang, pembangunan
(UMT) yang musnah teruk UMT serta kerja penambakan di
disebabkan oleh hakisan pantai. Pantai Tok Jembal dan Pantai UMT.
Namun, hakisan pantai ini telah mula
merebak ke Pantai Tanjung Gelam
yang mana lebih 100 meter kawasan
pantai telah ditenggelami air laut.
Foto 2.21: Kawasan pantai dan perumahan yang terkesan akibat hakisan pantai di Kuala Nerus,
Terengganu

45
Guna Tanah
KELUASAN
2,562.00 hektar
MUKIM
Kuala Nerus;
Batu Rakit Foto 2.22: Hakisan pantai yang berlaku
di Kuala Nerus, Terengganu
Dalam Kawasan Berisiko Bencana Hakisan Pantai di Kuala Nerus

(Hektar) (%)

(Hektar) (%)

kiblat
U
Skala 0:500
● IPG Kampus Dato’

Razali Ismail
● Kg Padang Nenas ● Universiti Malaysia

● Kg Gong Terengganu (UMT)
Badak
● Universiti Sultan
Zainal Abidin
Kuala Nerus
● Kuala Terengganu
Golf Resort
● Lapangan Terbang
Sultan Mahmud
Ke Kg Batu
Enam
Rajah 2.17: Peta Kawasan Berisiko Bencana Hakisan Pantai di Kuala Nerus, Terengganu
Peta Kunci Petunjuk
Perniagaan

47
b. Sosio-Ekonomi penduduk di kawasan Kuala Nerus
adalah berbeza iaitu 49 peratus
1. Penduduk Kawasan Kuala lelaki dan 51 peratus perempuan.
Nerus, Terengganu
5. Penduduk Kawasan Kuala
Pada tahun 2017, dianggarkan Nerus Mengikut Etnik, 2010
bilangan penduduk bagi kawasan
Kuala Nerus adalah seramai 59,055 Penduduk kawasan Kuala Nerus
orang. terdiri daripada kaum Melayu
sebanyak 97 peratus, diikuti kaum
2. Kepadatan Penduduk Cina iaitu dua (2) peratus dan warga
(orang/hektar) Kawasan Kuala asing satu (1) peratus.
Nerus, Terengganu 2017
0% 0% 1% MELAYU
CINA
23 orang per hektar
INDIA
97%
LAIN-LAIN
Kuala Nerus adalah sederhana
kerana dalam lingkungan 16 hingga Sumber: Laporan Taburan Penduduk Mengikut Kawasan Pihak Berkuasa
26 orang per hektar. Tempatan dan Mukim, Jabatan Perangkaan Malaysia, 2010

Pekerjaan utama di kawasan Kuala
Nerus adalah dalam sektor
perkhidmatan lain (29%).
3. Peratusan Struktur Umur Keseluruhannya, pendapatan isi
Penduduk Kawasan Kuala Nerus, rumah di kawasan Kuala Nerus
Terengganu 2010 adalah dalam kategori RM851 hingga
RM3,999 (B40).
Kuala Nerus
(<14 tahun) dan tua (>65 tahun), Sektor/ Kawasan Tumpuan (%)
merangkumi 30% daripada jumlah
Pertanian, Perhutanan dan
penduduk pada tahun 2010. Perikanan 23
Perdagangan Borong, Runcit;
Restoran dan Hotel 17
< 14 tahun - 29%
2010
15-64 tahun - 67% Perkhidmatan Kewangan,

> 65 tahun - 4% Insurans, Hartanah dan
Perniagaan 2
Berkuasa Tempatan dan Mukim, Jabatan Perangkaan Malaysia, 2010 Perkhidmatan Kerajaan 4
Tidak Bekerja/ Pesara/ Suri
4. Jantina Rumah 25


c. Kawasan Berisiko Hakisan

Pantai
1. KSAS Bandar Kuala Nerus, (sederhana). Masalah hakisan pantai

Terengganu ini menjadi semakin serius terutama
di Pantai Tg Gelam, Pantai
Kawasan Bandar Kuala Nerus Mengabang Telipot dan Pantai
merangkumi dua (2) mukim iaitu Pengkalan Maras. Hakisan pantai ini
Mukim Batu Rakit dan Mukim Kuala semakin menghampiri jalan raya dan
Nerus. Rajah 2.36 menunjukkan ini membahayakan keselamatan
pesisiran pantai di Kuala Nerus yang orang awam.
mengalami hakisan pantai Kategori 5
(paling tinggi) dan Kategori 3
Rajah 2.18: Hakisan Pantai di Kuala Nerus, Terengganu
LAUT CHINA SELATAN
Mukim Batu Rakit
BANDAR
KUALA NERUS
Mukim Kuala Nerus
Petunjuk:
Pertanian
Badan Air
Laut
Hakisan Tahap 2
Hakisan Tahap 3
Hakisan Tahap 4
Hakisan Tahap 5
Sempadan Bandar
Sempadan Mukim

49
Kuala Nerus, Terengganu meningkatkan kecekapan
pentadbiran dengan mengambilkira
Penilaian CDRI di Kuala Nerus keperluan DRR dan Climate Change
menunjukkan bahawa semua Adaptation (Adaptasi Perubahan
komponen berada pada tahap Iklim - CCA) bagi membina bandar
memuaskan. Nilai skor komponen yang berdaya tahan. Ini penting bagi
fizikal adalah (3.86), sosial (3.98), mengurangkan risiko kemusnahan
ekonomi (3.03), institusi (3.41) dan akibat bencana yang melanda.
alam sekitar (3.30). Keseluruhannya Masyarakat juga perlu didedahkan
bandar ini mendapat nilai skor dengan kepentingan insurans untuk
memuaskan iaitu 3.52. melindungi harta benda seperti
Pembangunan perumahan di rumah dan sebagainya bagi
kawasan risiko bencana perlu membantu mereka dalam
dikawal agar kesan kemusnahan menghadapi bencana. Jadual 2.18
ketika bencana dapat dikurangkan. menunjukkan nilai skor tertinggi bagi
Komuniti perlu didedahkan dengan Bandar Kuala Nerus. Bekalan elektrik
aktiviti Disaster Risk Reduction mendapat skor tertinggi dengan
(Pengurangan Risiko Bencana - DRR) 4.62. Ini menunjukkan kemudahan
supaya penglibatan awam dapat akses dan kemudahsampaian
ditingkatkan. Selain itu, didikan bekalan elektrik di kawasan ini
untuk menyediakan tabungan dan menjadi kekuatan daya tahan
simpanan kecemasan juga perlu bencana untuk Bandar Kuala Nerus.
dipertingkatkan bagi meningkatkan Manakala skor terendah ialah
tahap daya tahan komuniti. kewangan dan simpanan dengan
Pentadbir bandar perlu skor 1.88. (Rujuk Jadual 2.19).

Sub-Komponen Skor

Bekalan air (Akses kepada bekalan air) 4.57
Pendidikan dan kesedaran bencana (Kadar Celik Huruf) 4.35
Populasi (Jumlah Penduduk Setinggan) 4.08
Kesihatan penduduk (Penderitaan Penduduk Daripada Penyakit Bawaan Air) 4.07

Sub-Komponen Skor

Mengarusperdanakan DRR dan CCA (Dasar Pengangkutan) 2.75
Tadbir urus (Pelaksanaan Pelan DRR) 2.83
Pendapatan (Kelembapan Bandar) 2.90

Rajah 2.19: Graf Sesawang Untuk Kawasan Bandar Kuala Nerus, Terengganu

51
Foto: 2.23: Hakisan pantai yang berlaku di Kuala Nerus, Terengganu
Keadaan Semasa Kawasan Persisiran Pantai dan Sekitar di Kuala

Nerus, Terengganu
i. Hakisan pantai menyebabkan infrastruktur di sekitar tepi pantai mengalami

hakisan pada tapak bangunan;
ii. Batu-batuan di pinggir pantai bertujuan untuk menghalang air naik ke
permukaan darat.
Foto 2.24: Rumah yang pernah dinaiki air akibat kejadian air pasang

ii. Senario Hakisan Pantai

di Pantai Kukup, Johor
Senario hakisan pantai di Pantai faktor termasuk lalu lintas kapal

Kukup, Johor berlaku di pesisiran dagang yang semakin bertambah di
pantai kawasan ini khususnya Selat Melaka serta ancaman ombak
di Tanjung Piai. Tanjung Piai yang besar.
menjadi tarikan pelancong seluruh
dunia kerana lokasinya Hakisan berlaku sepanjang 10
di penghujung benua Asia, berdepan kilometer bermula dari pantai yang
dengan ancaman hakisan pantai iaitu menempatkan glob mercu tanda
mencapai jarak lapan (8) meter sebagai penghujung tanah besar
setiap tahun. Hakisan pantai itu Asia hingga ke kawasan Kukup,
telah bermula semenjak 1970-an, dengan keadaan lebih serius
dan semakin serius sejak 15 tahun di kawasan timur (Kukup)
yang lalu. Didapati jarak hakisan berbanding barat (Selat Melaka).
kian ketara disebabkan pelbagai
Foto 2.25: Kawasan-kawasan yang terkesan akibat hakisan pantai di Kukup, Johor

53
Guna Tanah
KELUASAN
6,990.00 hektar
MUKIM
Ayer Masin;
Serkat;
Sg. Karang Foto 2.26: Hakisan pantai yang berlaku
di Kukup, Johor
Kawasan Berisiko Bencana Hakisan Pantai di Kukup

(Hektar) (%)
B Luas Peratus
Guna Tanah Bukan Bandar
(Hektar) (%)

kiblat
U
Ke Pontian
Skala 0:900
● Kg Penerok
● Kukup Golf Resort
● Kg Air Masin
● Kg Air Permas
Besar
Kukup
Pulau Kukup
● Tanjung Piai
Rajah 2.20: Peta Kawasan Berisiko Bencana Hakisan Pantai di Kukup, Johor
Peta Kunci Petunjuk

Kawasan Risiko Banjir Infrastruktur dan Utiliti
Perumahan Pengangkutan
Perniagaan Hutan
Perindustrian Badan Air
Institusi dan Kemudahan Masyarakat Sempadan Bandar
Laut
Pertanian

55
b. Sosio-Ekonomi
5. Penduduk Kawasan Kukup
1. Penduduk Kawasan Kukup, Mengikut Etnik, 2010
Johor
Penduduk kawasan Kukup terdiri
Pada tahun 2017, dianggarkan daripada kaum Melayu sebanyak 71
bilangan penduduk bagi kawasan peratus, diikuti kaum Cina iaitu 25
Kukup adalah seramai 11,160 orang. peratus, warga asing tiga (3) peratus
dan kaum India satu (1) peratus.
2. Kepadatan Penduduk
(orang/hektar) Kawasan Kukup 0% 3%
1%
2017 MELAYU
CINA
INDIA
71% LAIN-LAIN
1.6 orang per hektar
WARGA ASING

Kukup adalah rendah kerana kurang Sumber: Laporan Taburan Penduduk Mengikut Kawasan Pihak Berkuasa
15 orang per hektar.

 Kepadatan Tinggi (>26 orang/hektar) Pekerjaan utama di kawasan Kukup
adalah di dalam sektor perdagangan
borong, runcit, restoran dan hotel
3. Peratusan Struktur Umur (31%). Keseluruhannya, pendapatan
Penduduk Kawasan Kukup, isi rumah di kawasan Kukup adalah
Johor, 2010 dalam kategori RM851 hingga
RM3,999 (B40).
(<14 tahun) dan tua (>65 tahun), Sektor/ Kawasan
Kukup (%)
merangkumi 35% daripada jumlah Tumpuan
penduduk pada tahun 2010. Pertanian, Perhutanan
4
dan Perikanan
< 14 tahun - 27% Perdagangan Borong,
2010
15-64 tahun - 65% Runcit; Restoran dan 31

> 65 tahun - 8% Hotel
Sumber: Laporan Taburan Penduduk Mengikut Kawasan Pihak Perkhidmatan Kewangan,

Berkuasa Tempatan dan Mukim, Jabatan Perangkaan Malaysia, 2010 Insurans, Hartanah dan 9
Perniagaan
4. Jantina Perkhidmatan Kerajaan 11

Laporan Taburan Penduduk Mengikut Tidak Bekerja/ Pesara/
18
Kawasan PBT dan Mukim, Jabatan Suri Rumah
penduduk di kawasan Kukup adalah
berbeza iaitu 52 peratus lelaki dan
48 peratus perempuan.
c. Kawasan Berisiko Hakisan Ramsar yang terletak di Hutan

Pantai Simpan Sungai Pulai yang menjadi
pusat eko-pelancongan di Negeri
1. KSAS Bandar Kukup, Johor Johor.
Kawasan Kukup-Tg. Piai ini meliputi Pertembungan arus di perairan Selat

Mukim Ayer Masin, Mukim Sg. Melaka dan Selat Johor serta aktiviti
Karang dan Mukim Serkat di sebelah perkapalan telah menghasilkan
Barat-Daya Negeri Johor (Rajah ombak yang kuat menuju ke pantai.
2.21). Kawasan ini merupakan Ombak kuat ini telah mengakibatkan
kawasan pertanian dan penduduk di hakisan pantai seterusnya
persisiran pantainya bekerja sebagai menyebabkan kehilangan pokok
nelayan. Rancangan Fizikal Negara bakau di tanah berlumpur di
Ke-3 (RFN3) telah mencatatkan sepanjang persisir pantai. Beberapa
persisiran pantai di Kukup sehingga struktur binaan di Tapak Ramsar Tg.
ke Tg. Piai diancam bencana hakisan Piai ini telah runtuh dan bentuk rupa
pantai Tahap 4 (tinggi) dan 5 (paling bumi dan profil geografi kawasan ini
tinggi) yang memberi impak serius telah berubah kesan daripada pantai
pada ekonomi dan harta benda yang terhakis.
penduduk. Tg. Piai merupakan Tapak
Rajah 2.21: Hakisan Pantai di Kukup-Tg. Piai
Mukim Sungai karang
HSK Sungai Pulai

Mukim Ayer Masin
BANDAR
Petunjuk: KUKUP
Hutan Simpanan Kekal Mukim Serkat
Pertanian Taman Negara

Badan Air Pulau Kukup
SELAT JOHOR
Laut
SELAT MELAKA
Rumpai Laut
Kawasan Berkepentingan Burung (IBA)
Hakisan Tahap 4 Taman Negara
Hakisan Tahap 5
Tanjung Piai
Sempadan Bandar
Sempadan Mukim

57
d. Analisis Keseluruhan CDRI komuniti warga tua dan muda tidak
Kukup, Johor seimbang. Oleh itu, pihak pentadbir
bandar perlu menyediakan rangka
Penilaian CDRI di Kukup secara pelan untuk memastikan komuniti di
keseluruhan adalah memuaskan bandar ini mendapat perlindungan
dengan purata skor 3.54. Komponen sewajarnya dengan menyediakan
fizikal adalah paling tinggi dengan pelan kecemasan kewangan di
skor 3.91. Lain-lain komponen samping latihan. Kepentingan
adalah sosial (3.67), ekonomi memelihara dan perlindungan alam
(3.38), institusi (3.22) dan alam sekitar juga perlu dipertingkatkan
sekitar (3.52). Program kitar semula lagi. Merujuk kepada Jadual 2.21,
perlu dipertingkatkan bagi bekalan elektrik mendapat nilai skor
mengurangkan kesan terhadap alam tertinggi iaitu 4.53. Nilai skor
sekitar. terendah ialah 2.27 iaitu sub-
komponen kewangan dan simpanan
Taburan penduduk di bandar ini (Rujuk Jadual 2.22). Oleh itu,
adalah seimbang, namun perlu kemudahan kredit bagi mengelak
menyediakan rancangan jangka bencana perlu diperbaiki bagi
panjang memandangkan pecahan meningkatkan daya tahan bandar
Kukup dalam menghadapi bencana.

Kukup
Sub-Komponen Skor
Bekalan air (Kemudahdapatan Bekalan) 4.53
Pekerjaan (Pengangguran Dalam Sektor Formal) 4.31
Aset isi rumah (Isi Rumah Dengan Television dan Radio) 4.11
Pendidikan dan kesedaran bencana (Fungsi Sekolah Selepas
3.96
Bencana)

Kukup
Sub-Komponen Skor
Kewangan dan simpanan (Ketersediaan kemudahan kredit bagi

2.27
mengelak bencana)
Tadbir urus (Kecekapan Sistem Amaran Awal) 3.00
1-2: Rendah 2-3 : Sederhana 3-4: Memuaskan >4: Tinggi

Skor Daya Tahan:

Rajah 2.22: Graf Sesawang Untuk Kawasan Bandar Kukup, Johor

Foto 2.27: Fenomena kenaikan aras air laut di kawasan paya bakau dan pesisiran pantai di
Kukup.
Foto 2.28: Keadaaan kawasan perumahan atas air di Kukup
Keadaan Semasa Pembangunan di Kukup, Johor
i. Bencana tidak menganggu kawasan petempatan kerana terletak jauh dari

pantai.
ii. Kenaikan air akan bermula dari waktu senja sehingga lebih kurang pukul 10
malam selama empat (4) ke lima (5) jam.

2.4 Bencana Tsunami dan rosak. Terdapat juga dinding

Gempa Bumi bangunan yang hilang, bumbung
tercabut dan harta benda seperti
2.4.1 Kajian Kes Bagi Bandar kereta, motosikal dan perkakasan
Yang Berisiko Tsunami dan rumah kesemuanya hanyut ataupun
Gempa Bumi rosak diseliputi lumpur.
Kawasan berisiko tsunami dan Tragedi tsunami ini telah memberi

gempa bumi adalah- kesan kepada penduduk
perkampungan nelayan sekitar
i. Tsunami di Kota Kuala Muda, Kampung Kepala Jalan Kuala Muda
Kedah; dan Kampung Hujung Tepi Sungai.
ii. Tsunami di Tanjung Bungah, Kerajaan pusat dan negeri turut
Pulau Pinang dan berganding bahu dalam
iii. Gempa bumi di Bukit Tinggi, membangunkan semula kawasan
Pahang. Kuala Muda yang terjejas dengan
mewujudkan Tugu Peringatan
Tsunami. Galeri Tsunami Kota Kuala
i. Senario Tsunami di Kota Muda serta Pasar Bisik telah menjadi
Kuala Muda, Kedah kawasan tumpuan orang ramai
termasuk pengunjung dari luar
Tragedi tsunami pada 26 Disember negeri ini. Selain itu, penempatan
2004, telah meranapkan 10 buah semula untuk mangsa-mangsa
kampung dan telah meragut lebih tsunami turut dibina iaitu di Taman
kurang 45 nyawa. Selain itu, 1,000 Permatang Katong.
buah rumah membabitkan 5,000
penduduk di perkampungan nelayan
telah ranap dan sebahagian darinya
Foto 2.29: Kawasan perkampungan yang Foto 2.30: Tugu Peringatan Tsunami
terjejas akibat tsunami di Kota Kuala Muda di Kota Kuala Muda, Kedah

61
Guna Tanah
KELUASAN
1,648.00 hektar
MUKIM
Kuala;
Haji Kudong; Foto 2.31: Kawasan perumahan yang
terjejas akibat tsunami
Kota
Kawasan Berisiko Bencana Tsunami Kota Kuala Muda, Kedah
A Luas Peratus
Guna Tanah Bandar (Hektar) (%)
B Luas Peratus
Guna Tanah Bukan Bandar (Hektar) (%)

b. Sosio-Ekonomi Muda adalah sama iaitu 50 peratus

1. Penduduk Kawasan Kota
Kuala Muda, Kedah 5. Penduduk Kawasan Kota
Kuala Muda Mengikut Etnik, 2010
bilangan penduduk bagi kawasan Penduduk kawasan Kota Kuala Muda
Kota Kuala Muda adalah seramai terdiri daripada kaum Melayu
7,211 orang. sebanyak 63 peratus, diikuti kaum
Cina iaitu 19 peratus, kaum India 13
2. Kepadatan Penduduk peratus, warga asing empat (4)
(orang/hektar) Kawasan Kota peratus dan lain-lain satu (1)
Kuala Muda 2017 peratus).
KELUASAN = 1,648.00 hektar 1% 4%

13% MELAYU
4.4 orang per hektar CINA
19% INDIA
Kepadatan penduduk di kawasan 63%
LAIN-LAIN
Kota Kuala Muda adalah rendah
WARGA ASING
kerana kurang 15 orang per hektar.

 Kepadatan Tinggi (>26 orang/hektar) 6. Jenis Pekerjaan dan
3. Peratusan Struktur Umur Pekerjaan utama di kawasan Kota

Penduduk Kawasan Kota Kuala Kuala Muda adalah majoritinya tidak
Muda, Kedah, 2010 bekerja/ pesara/ suri rumah (43%).
Penduduk kumpulan umur muda rumah di kawasan Kota Kuala Muda
(<14 tahun) dan tua (>65 tahun), adalah dalam kategori RM851 hingga
merangkumi 35% daripada jumlah RM3,999 (B40).
Kota Kuala
Sektor/ Kawasan
< 14 tahun - 31% Muda (%)
2010
15-64 tahun - 65% Pertanian, Perhutanan dan

1
> 65 tahun - 5% Perikanan
Sumber: Laporan Taburan Penduduk Mengikut Kawasan Pihak Perdagangan Borong,
Hotel
4. Jantina Perkhidmatan Kewangan,
Laporan Taburan Penduduk Mengikut Perniagaan
Kawasan PBT dan Mukim, Jabatan Perkhidmatan Kerajaan 7
Perangkaan Malaysia, 2010, Perkhidmatan Lain 6
menyatakan perbezaan jantina bagi Tidak Bekerja/ Pesara/
43
penduduk di kawasan Kota Kuala Suri Rumah

63
kiblat
U
Ke Kg Sintok Bugis
● Kg Kleng Hoi
● Taman Sri Kota
Kota Kuala Muda Ke Simpor Kechil
● Sampan Tsunami
Kuala Muda 2004
● Taman Seri Marina
Ke Permatang
● Kompleks Pasar Bisik Bendahari
Ikan Kuala Muda
Rajah 2.23 : Peta Berisiko Bencana Tsunami di Kota Kuala Muda, Kedah
Peta Kunci Petunjuk

Kawasan Risiko Sederhana Tsunami
Kawasan Risiko Tsunami dan Banjir
Perumahan
Perniagaan
Perindustrian
Pertanian

c. Kawasan Berisiko Tsunami persisiran pantai di Kota Kuala Muda

sebagai zon berisiko tsunami tahap
1. KSAS Bandar Kota Kuala sederhana dan tinggi (Rajah 2.24).
Muda, Kedah Mukim Kuala dan Mukim 1 yang
mempunyai petempatan nelayan
Persisiran pantai di Kota Kuala Muda lebih rentan kepada insiden tsunami
telah menghadapi bencana tsunami berdasarkan kepada pengalaman
pada 2004 yang berpunca dari sebelum ini.
epicentre di Utara Pulau Sumatera.
Rancangan Fizikal Negara Ke-3
(RFN3), telah mencatatkan kawasan
Rajah 2.24: Kawasan Rentan Tsunami Kota Kuala Muda, Kedah
HSK Merbok
Mukim Bukit
Meriam
Mukim
Kuala
SELAT MELAKA BANDAR KUALA MUDA

Mukim
Mukim
Rantau
Kota
Mukim Panjang
Haji
Kudong
Petunjuk:
Hutan Simpanan Kekal Mukim 2 Mukim 1
Pertanian
Badan Air
Laut
Hakisan Tahap 1
Hakisan Tahap 2
Hakisan Tahap 3
Hakisan Tahap 4
Hakisan Tahap 5
Risiko Tsunami
Sempadan Bandar
Sempadan Mukim

65
Kota Kuala Muda, Kedah
Penilaian CDRI di Kota Kuala Muda bersedia menghadapi risiko bencana.

menunjukkan komponen ekonomi Penyediaan pelan kewangan
berada pada tahap sederhana iaitu kecemasan bagi melindungi
2.78. Komponen-komponen lain pula penduduk perlu diberi perhatian
adalah pada tahap yang memuaskan khusus agar mereka yang terlibat
yang mana fizikal (3.72), sosial dengan bencana mendapat
(3.57), institusi (3.27) dan alam perlindungan sewajarnya. Perkara ini
sekitar (3.34). Keseluruhannya diselaraskan dengan memantapkan
bandar ini mendapat purata nilai pengetahuan terhadap DRR dan CCA
skor memuaskan iaitu 3.34. Hasil terutama di kalangan pentadbir
daripada dapatan kajian bandar. Tujuannya adalah untuk
menunjukkan sistem kumbahan dan menyediakan persekitaran yang
pelupusan sisa pepejal perlu terbaik dan berdaya tahan semasa
ditambahbaik untuk menjadi lebih berlaku bencana. Berdasarkan Jadual
berdaya tahan pada masa hadapan 2.24, skor tertinggi bagi Bandar Kota
memandangkan kawasan ini Kuala Muda ialah 4.53 yang merujuk
merupakan penempatan lama. kepada bekalan elektrik. Skor
Kesiapsiagaan sosial juga perlu terendah, dengan nilai 1.78 ialah
ditambahbaik agar komuniti lebih sub-komponen kewangan dan
simpanan (Rujuk Jadual 2.25).

Sub-Komponen Skor

Aset isi rumah (Isi Rumah Dengan Television dan Radio) 3.89
Kekerapan bahaya (Kekerapan Berlaku Bencana) 3.89
Kecekapan rangka pengurusan krisis (Kecekapan Pasukan
3.72
Kecemasan Semasa dan Selepas Bencana)

Sub-Komponen Skor

Pendapatan (Pendapatan Daripada Aktiviti Tidak Formal) 2.58
Mengarusperdanakan DRR dan CCA (Kurikulum Pendidikan
2.86
Sekolah)
Intensiti bahaya (Tahap Intensiti Bahaya) 2.90

Rajah 2.25: Graf Sesawang untuk Kawasan Bandar Kota Kuala Muda, Kedah

67
Kesan tsunami di Kota Kuala Muda, Kedah
Tragedi tsunami pada 26 Disember 2004 telah memberi kesan kepada

perkampungan nelayan sekitar Kampung Kepala Jalan Kuala Muda dan Kampung
Hujung Tepi Sungai.
Foto 2.32: Kawasan tinggalan perumahan yang terjejas akibat tsunami
Foto 2.33: Penempatan semula mangsa tsunami di Taman Permatang Katong

ii. Senario Tsunami di Tanjung pemindahan sementara. Walau

Bungah, Pulau Pinang bagaimanapun berlaku gelombang
kedua ombak besar menerjah ke
Sebelum terjadinya tsunami, taburan pantai pada jam 4.00 petang.
rumah di Kampung Nelayan Tanjung
Bungah adalah di sepanjang Bencana tsunami telah
persisiran pantai kerana aktiviti memusnahkan rumah penduduk di
ekonomi utama adalah perikanan. persisiran pantai. Tsunami juga turut
melanda Masjid Terapung Tanjung
Ombak tsunami pertama dikatakan Bungah yang hampir 80% siap.
melanda pada 26 Disember 2004 Namun, masjid berkenaan tetap
jam 1.30 petang. Pada pukul 3.00 kukuh malah bertindak sebagai
petang, semua penduduk di sekitar benteng penahan ombak.
pantai Tanjung Bungah dan Tanjung
Tokong telah dibawa ke pusat
Foto 2.34: Kawasan persisiran pantai yang terkesan akibat tsunami di Tanjung Bungah,
Pulau Pinang
Foto 2.35: Masjid Terapung Tanjung Bungah yang bertindak sebagai

penahan ombak.

69
Guna Tanah
KELUASAN
442.40 hektar
MUKIM
Tanjung Tokong;
Bandar Batu Feringgi Foto 2.36: Kawasan Pesisiran Pantai Tanjung
Bungah, Pulau Pinang
Kawasan Berisiko Bencana Tsunami di Tanjung Bungah

(Hektar) (%)

(Hektar) (%)

kiblat
U
Ke Batu
Feringghi
Skala 0:160
● Masjid Terapung
Tanjung Bungah
Ke Georgetown
Tanjung
Tokong
Rajah 2.26: Peta Kawasan Berisiko Bencana Tsunami di Tanjung Bungah, Pulau Pinang
Peta Kunci Petunjuk
Kawasan Risiko Sederhana Tsunami

Perumahan
Perniagaan
Perindustrian

71
b. Sosio-Ekonomi Bungah adalah sama iaitu 50 peratus
1. Penduduk Kawasan Tanjung
Bungah, Pulau Pinang 5. Penduduk Kawasan Tanjung
Bungah Mengikut Etnik, 2010
bilangan penduduk bagi kawasan Penduduk kawasan Tanjung Bungah
Tanjung Bungah adalah seramai terdiri daripada kaum Cina sebanyak
25,203 orang. 72 peratus, diikuti kaum Melayu iaitu
15 peratus, kaum India enam (6)
2. Kepadatan Penduduk peratus sama dengan warga asing
(orang/hektar) Kawasan dan lain-lain satu (1) peratus.
Tanjung Bungah 2017
KELUASAN = 442.40 hektar 1% 6%

6% MELAYU
57 orang per hektar 15%
CINA
Kepadatan penduduk di kawasan INDIA

72%
Tanjung Bungah adalah tinggi LAIN-LAIN
kerana melebihi 26 orang per hektar.


3. Peratusan Struktur Umur Pekerjaan utama di kawasan

Penduduk Kawasan Tanjung tumpuan Tanjung Bungah adalah
Bungah, Pulau Pinang, 2010 majoritinya tidak bekerja/ pesara/
suri rumah (39%). Keseluruhannya,
Penduduk kumpulan umur muda pendapatan isi rumah di kawasan
(<14 tahun) dan tua (>65 tahun), tumpuan adalah dalam kategori
merangkumi 29% daripada jumlah RM 851 hingga RM 3,999 (B40).
Tanjung
Sektor/ Kawasan
Bungah
< 14 tahun - 19% Tumpuan
(%)
2010
15-64 tahun - 71%

> 65 tahun - 10% Pertanian, Perhutanan dan
9
Perikanan
Berkuasa Tempatan dan Mukim, Jabatan Perangkaan Malaysia, 2010 Perdagangan Borong, Runcit;
10
Restoran dan Hotel
4. Jantina
Perniagaan
Tidak Bekerja/ Pesara/ Suri
menyatakan perbezaan jantina bagi 39
Rumah
penduduk di kawasan Tanjung

c. Kawasan Berisiko Tsunami ini pernah mengalami bencana

tsunami pada 2004 yang melibatkan
1. KSAS Bandar Tanjung kawasan petempatan nelayan dan
Bungah, Pulau Pinang pelancongan persisiran pantai. Di
antara perkampungan yang musnah
Kawasan Tanjung Bungah teruk ialah Kampung Tepi Pantai dan
melibatkan dua (2) mukim iaitu Kampung Melayu Tanjung Bungah
Mukim Tanjung Tokong dan Bandar yang mana merupakan
Batu Feringgi (Rujuk Rajah 2.27). perkampungan nelayan tradisional.
Merujuk kepada laporan RFN3,
kawasan ini terletak dalam zon risiko
tinggi berlakunya tsunami. Kawasan
Rajah 2.27: Kawasan Rentan Tsunami Tanjung Bungah, Pulau Pinang
SELAT MELAKA
Bandar
Batu
Feringgi
BANDAR TANJUNG
BUNGAH
Mukim Tanjung
Tokong
HSK Bukit
Kerajaan
Petunjuk:
Pertanian
Badan Air
Laut
Hakisan Tahap 1
Hakisan Tahap 3
Risiko Tsunami
Sempadan Bandar
Sempadan Mukim

73
d. Analisis Keseluruhan CDRI ini perlu diambil perhatian khusus
Tanjung Bungah, Pulau Pinang dengan menyediakan kemudahan-
kemudahan kredit terutama semasa
Penilaian CDRI di Tanjung Bungah kecemasan bencana. Sektor institusi
menunjukkan komponen fizikal dan perlu lebih diperkasakan agar dapat
sosial berada pada tahap tinggi mentadbir dan mengawal ekosistem
dengan masing-masing mencatatkan bandar supaya kekal berdaya tahan
skor 4.41 dan 4.22. Lain-lain dan menjadi lebih baik terutama
komponen iaitu ekonomi (3.47), dalam aspek DRR dan CCA. Rujuk
institusi (3.81) dan alam sekitar kepada Jadual 2.27 untuk maklumat
(3.50) adalah pada tahap nilai skor tertinggi dan Jadual 2.28
memuaskan. Keseluruhannya bandar untuk nilai skor terendah bagi
ini mendapat purata skor 3.88 iaitu bandar Tanjung Bungah. Bekalan
memuaskan. Skor yang tinggi bagi elektrik mendapat nilai skor tertinggi
komponen fizikal dan sosial dengan 4.92, manakala sub-
menunjukkan bandar ini mempunyai komponen kewangan dan simpanan
tahap daya tahan yang tinggi. Walau yang membabitkan insurans
bagaimanapun, masalah kewangan hartanah seisi rumah mencatatkan
dan simpanan adalah sederhana dan nilai terendah dengan nilai skor 2.06.

Tanjung Bungah
Sub-Komponen Skor
Bekalan elektrik (Akses dan Kemudahdapatan Bekalan Elektrik) 4.92
Bekalan air (Akses Kepada Bekalan Air) 4.91
Pekerjaan (Pengangguran Dalam Sektor Formal) 4.51

Kesihatan penduduk (Penderitaan Penduduk kepada penyakit bawaan
4.36
air)
Kemudahsampian jalan raya (Turapan Jalan) 4.34

Tanjung Bungah
Sub-Komponen Skor

Guna tanah dari segi alam sekitar (Morfologi Bandar) 3.00
Bajet dan subsidi (Bajet Tahunan DRR dan CCA) 3.28

Mengarusperdanakan DRR dan CCA/Intensiti Bahaya (Kurikulum
3.38
Pendidikan Sekolah/Tahap Intensiti Bahaya)

Rajah 2.28: Graf Sesawang Untuk Kawasan Bandar Tanjung Bungah, Pulau Pinang

75
Foto 2.37: Keadaan semasa Masjid Terapung Tanjung Bungah
Pembangunan di sekitar kawasan Tanjung Bungah, Pulau Pinang
i. Masjid terapung berfungsi sebagai tahanan ombak tsunami semasa kejadian;

ii. Kawasan perumahan mempunyai jarak yang dekat dengan kawasan pantai.
Foto 2.38: Kawasan pinggir pantai Tanjung Bungah, Pulau Pinang

iii. Senario Gempa Bumi

di Bukit Tinggi, Pahang
Pada 15 Mac 2008, terdapat tiga (3) skala Richter telah dikesan di sekitar
gempa bumi kecil dengan ukuran kawasan itu pada bulan November
antara dua (2) dan 3.2 pada skala hingga Disember 2018. Namun,
Richter telah dikesan di sekitar Bukit dalam kesemua kejadian itu, tiada
Tinggi dan Janda Baik. Selain itu, sebarang kerosakan harta benda
terdapat enam (6) gempa bumi dilaporkan.
berukuran antara 2.7 hingga 3.5
Foto 2.39: Kawasan Bencana Gempa Bumi di Bukit Tinggi, Pahang

77
Guna Tanah
KELUASAN
16,330.00 hektar
MUKIM
Bentong
Foto 2.40: Kampung Janda Baik yang pernah
dilanda gempa bumi
Dalam Kawasan Berisiko Bencana Gempa Bumi di Bukit Tinggi

(Hektar) (%)

(Hektar) (%)

U
kiblat
Skala 1:200
● Colmar Tropicale
French Theme Resort
Ke Temerloh
Bukit
Tinggi
● Taman Bukit Tinggi
Ke Kuala
Lumpur
Rajah 2.29: Peta Kawasan Berisiko Bencana Gempa Bumi Bukit Tinggi, Pahang
Peta Kunci Petunjuk

Tahap III : Lemah
Tahap IV : Ringan
Perumahan
Perniagaan
Perindustrian
Pertanian

79
1. Penduduk Kawasan Bukit
Tinggi, Pahang 5. Penduduk Kawasan Bukit
Tinggi Mengikut Etnik, 2010
bilangan penduduk bagi kawasan Penduduk kawasan Bukit Tinggi
Bukit Tinggi adalah seramai 2,224 terdiri daripada kaum Cina sebanyak
orang. 48 peratus, diikuti kaum Melayu iaitu
34 peratus, warga asing 17 peratus
2. Kepadatan Penduduk dan kaum India satu (1) peratus.
(orang/hektar) Kawasan Bukit
Tinggi, 2017
MELAYU
0%
KELUASAN = 16,330 hektar 1%
17% CINA
34%
INDIA
48% LAIN-LAIN
Kepadatan penduduk di kawasan WARGA ASING
Tanjung Bungah adalah rendah

kerana kurang 15 orang per hektar. Sumber: Laporan Taburan Penduduk Mengikut Kawasan Pihak Berkuasa

 Kepadatan Tinggi (>26 orang/hektar) Pekerjaan utama di kawasan Bukit
Tinggi adalah di dalam sektor
perdagangan borong, runcit,
3. Peratusan Struktur Umur restoran dan hotel (34%). Secara
Penduduk Kawasan Bukit Tinggi, keseluruhannya, pendapatan isi
Pahang, 2010 rumah di kawasan Bukit Tinggi
adalah di dalam kategori RM 851
Penduduk kumpulan umur muda hingga RM 3,999 (B40).
(<14 tahun) dan tua (>65 tahun),
merangkumi 29% daripada jumlah Sektor/ Kawasan Bukit
penduduk pada tahun 2010. Tumpuan Tinggi (%)
Pertanian, Perhutanan
19
< 14 tahun - 25% dan Perikanan
2010
15-64 tahun - 71% Perdagangan Borong,

> 65 tahun - 4% Runcit, Restoran dan 34
Sumber: Laporan Taburan Penduduk Mengikut Kawasan Pihak Hotel
Perkhidmatan
Kewangan, Insurans,
7
4. Jantina Hartanah dan
Perniagaan
Laporan Taburan Penduduk Mengikut Perkhidmatan Kerajaan 3
Kawasan PBT dan Mukim, Jabatan Perkhidmatan Lain 10
Perangkaan Malaysia, 2010, Tidak Bekerja/ Pesara/
27
Suri Rumah
penduduk di kawasan Bukit Tinggi

c. Kawasan Berisiko Gempa melebihi ketinggian 1,000 meter

Bumi dengan kecerunan curam melebihi
25 darjah. Faktor geofizikal Bukit
1. KSAS Bandar Bandar Bukit Tinggi menunjukkan terdapat aktiviti
Tinggi, Pahang seismologi kerana terdapat garis
sesar di kawasan Bukit Tinggi.
Bukit Tinggi di Mukim Bentong Keadaan ini menyebabkan gegaran
(Rujuk Rajah 2.30) telah beberapa lemah dapat dirasai di sekitar
kali mengalami gegaran walau pun kawasan Bukit Tinggi sekiranya
bacaannya kurang dari 4.0 pada terdapat gegaran bumi di tempat
skala Ritcher. Bentuk muka buminya lain seperti insiden gempa bumi
di Ranau, Sabah.
Rajah 2.30: Kawasan Rentan Gempa Bumi di Bukit Tinggi, Pahang
Petunjuk:
Pertanian
HSK Bukit Sungai
Tinggi Mukim Kecerunan 20º - 25º
Bentong Kecerunan >25º
Risiko Tanah Tinggi
Sempadan Bandar
Sempadan Mukim
BANDAR BUKIT
TINGGI
HSK Bentong

81
d. Analisis Keseluruhan CDRI Tujuannya adalah untuk memastikan
Bukit Tinggi, Pahang komuniti lebih berdaya tahan dan
mampu membangun semula seperti
Penilaian CDRI di Bukit Tinggi sedia kala. Pihak pentadbir juga
menunjukkan semua komponen perlu mengambil inisiatif dengan
berada pada tahap memuaskan iaitu menggunapakai DRR dan CCA dalam
komponen fizikal (3.87), sosial setiap pelan pembangunan untuk
(3.37), institusi (3.20) dan alam membina bandar yang berdaya
sekitar (3.51), kecuali ekonomi pada tahan bencana. Dengan adanya
tahap sederhana (2.85). inisiatif ini dapatlah mengimbangi
Keseluruhannya, purata skor bagi semula ekosistem yang terjejas
bandar ini adalah memuaskan iaitu akibat bencana.
3.36. Masyarakat di kawasan ini
perlu disediakan dengan Jadual 2.30 menunjukkan sub-
pengetahuan tentang kesiapsiagaan komponen yang mempunyai nilai
bagi menghadapi bencana supaya skor tertinggi bagi Bandar Bukit
dapat meningkatkan tahap daya Tinggi dengan bekalan elektrik
tahan sosial. Di samping itu, mendapat skor 4.68. Skor terendah
penduduk perlu didedahkan bagi Bandar Bukit Tinggi ialah
mengenai keperluan untuk kewangan dan simpanan dengan
menyediakan kewangan dan nilai 2.12 seperti ditunjukkan dalam
simpanan bagi kegunaan semasa Jadual 2.31.
kecemasan dan selepas bencana.

Bukit Tinggi
Sub-Komponen Skor
Bekalan elektrik (Akses kepada bekalan elektrik) 4.68
Bekalan air (Sumber Bekalan Air: ada/tiada) 4.39
Kekerapan bahaya (Kekerapan Berlaku bahaya di Kawasan Ini) 4.02
Intensiti bahaya (Tahap Intensiti) 3.97
Kesiapsiagaan komuniti Penyediaan Tempat Berlindung bagi Komuniti
3.90
Terjejas

Bukit Tinggi
Sub-Komponen Skor
Kewangan dan simpanan (Kebolehsampaian kemudahan kredit
2.12
kepada miskin bandar)
Tadbir urus (Kekerapan Latihan Bencana) 2.34

Rajah 2.31: Graf Sesawang Untuk Kawasan Bandar Bukit Tinggi, Pahang

83
Foto 2.41: Keadaan semasa pembangunan di sekitar Kg. Bukit Tinggi

yang tidak terjejas akibat gegaran gempa bumi yang lemah
Kesan gempa bumi di sekitar kawasan Bukit Tinggi, Pahang
i. Tiada gegaran dapat dirasai oleh penduduk akibat gegaran yang lemah.
ii. Tiada kerosakan harta benda dilaporkan akibat daripada gegaran yang lemah

2.5 Bencana Kenaikan Aras 2.5.2 Kesan Kenaikan Aras Laut

Laut
Impak utama kenaikan aras air laut
2.5.1 Definisi terhadap sistem semula jadi di
kawasan pesisiran pantai adalah
Kenaikan aras laut berlaku sama ada seperti inundasi atau banjir pantai,
secara eustatik atau isostatik. perubahan tanah lembap, hakisan,
Eustatik bermaksud kenaikan atau intrusi air masin terhadap air
penurunan aras laut tanpa permukaan dan air tanah serta
melibatkan perubahan aras daratan, peningkatan aras air.
namun aras daratan kelihatan
seolah-olah mengalami perubahan. 2.5.3 Kajian Kes Bagi Bandar
Manakala isostatik bermaksud Yang Berisiko Menghadapi
kenaikan atau penurunan daratan Kenaikan Aras Laut
tanpa melibatkan perubahan aras
laut, namun aras laut kelihatan Dua (2) bandar yang dipilih berisiko
seolah-oleh mengalami perubahan. untuk menghadapi kenaikan aras
laut adalah-
i. Kuala Batu Pahat, Johor; dan

ii. Pantai Remis, Perak.
Foto 2.42: Ilustrasi Kesan Kenaikan Aras Laut

85
i. Senario Bencana Kenaikan Hasil penemuan kajian daripada
Aras Laut di Kuala Batu Pahat, Universiti kebangsaan Malaysia
Johor (UKM), 2013 pula menyatakan
bahawa Batu Pahat akan kehilangan
Kajian NAHRIM (2010) telah kawasan persisiran pantai seluas
mengenalpasti kawasan persisiran 1,676 hektar kerana bakal
pantai di Malaysia, secara umumnya ditenggelami oleh air laut secara
akan menghadapi ancaman kenaikan kekal pada tahun 2020 dan 1,875
aras laut di antara 0.25 meter hektar pada tahun 2040 sekiranya
hingga 0.52 meter menjelang tahun tiada sebarang langkah pencegahan
2100. diambil.
Foto 2.43: Kawasan persisiran pantai yang terkesan akibat kenaikan aras laut di Kuala Batu
Pahat, Johor


Guna Tanah
KELUASAN
5,616.80 hektar
MUKIM
Simpang Kiri;
Bagan;
Foto 2.43: Kawasan kenaikan aras laut di Kuala
Minyak Beku Batu Pahat
Kawasan Berisiko Bencana Kenaikan Aras Laut di Kuala Batu Pahat

(Hektar) (%)
B Luas Peratus
(Hektar) (%)

87
kiblat
U Ke Tongkang
Pechah
Skala 1:800
● Taman Puteri Indah
● Taman Banang
Batu
Pahat
● Perindustrian Kota
Murni
Ke
Senggarang
Rajah 2.32: Peta Kawasan Berisiko Bencana Kenaikan Aras Laut di Kuala Batu Pahat, Batu
Pahat, Johor
Peta Kunci Petunjuk
Infrastruktur dan Utiliti
Kawasan Risiko Tsunami
Pengangkutan
Perumahan
Hutan
Perniagaan
Tanah Kosong
Perindustrian
Badan Air
Pantai
Pertanian Sempadan Bandar
Buffer 1km

b. Sosio-Ekonomi Pahat adalah berbeza iaitu 51

peratus lelaki dan 49 peratus
1. Penduduk Kawasan Kuala perempuan.
Batu Pahat, Johor
5. Penduduk Kawasan Kuala
Pada tahun 2017, bilangan penduduk Batu Pahat Mengikut Etnik, 2010
bagi Kuala Batu Pahat, Johor adalah
seramai 131,834 orang. Bagi kawasan Kuala Batu Pahat,
kira-kira 51 peratus adalah dari
2. Kepadatan Penduduk kaum Melayu, diikuti kaum Cina iaitu
(orang/hektar) Kawasan Kuala 42 peratus, warga asing lima (5)
Batu Pahat, Johor peratus dan kaum India dua (2)
peratus.
KELUASAN = 5,616.80 hektar
2% 0% 5%
23 orang per hektar MELAYU
CINA
INDIA
Kuala Batu Pahat adalah sederhana
42% 51%
kerana dalam lingkungan 16-26 LAIN-LAIN
orang per hektar. WARGA ASING
Nota:
 Kepadatan Tinggi (>26 orang/hektar) 6. Jenis Pekerjaan dan
3. Peratusan Struktur Umur Pekerjaan utama di kawasan Kuala
Penduduk Kawasan Kuala Batu
Batu Pahat adalah dalam sektor
Pahat 2010
perdagangan borong, runcit,
restoran dan hotel (49%).
(<14 tahun) dan tua (>65 tahun), rumah di kawasan Kuala Batu Pahat
merangkumi 33 peratus daripada adalah dalam kategori RM851 hingga
jumlah penduduk pada tahun 2010. RM3,999 (B40).
< 14 tahun - 27% Sektor/ Kawasan Tumpuan Kuala Batu

2010
15-64 tahun - 67% Pahat (%)

> 65 tahun - 6% Pertanian, Perhutanan dan
Perikanan 20
Berkuasa Tempatan dan Mukim, Jabatan Perangkaan Malaysia, 2010 Perdagangan Borong, Runcit,
Restoran dan Hotel 49
4. Jantina Perkhidmatan Kewangan,
Insurans, Hartanah dan
Perniagaan 2
Laporan Tahunan Penduduk
mengikut kawasan PBT dan Mukim, Perkhidmatan Lain 12
Jabatan Perangkaan Malaysia, 2010 Tidak Bekerja/ Pesara/ Suri
menunjukkan perbezaan jantina bagi Rumah 16
penduduk di kawasan Kuala Batu

89
c. Kawasan Berisiko Kenaikan Secara umumnya kawasan Batu
Aras Laut Pahat mempunyai topografi yang
landai. Di kawasan persisiran pantai
1. KSAS Bandar Kuala Batu Daerah Batu Pahat, hakisan pantai
Pahat, Johor yang berlaku di sepanjang tiga (3)
km di pantai Senggarang hingga
Kawasan persisiran pantai Batu Tanjung Labuh aras air laut tertinggi
Pahat terutama di Mukim Bagan dan adalah antara 3.1 hingga 3.3m.
Mukim Minyak Beku (Rujuk Rajah
2.33) mengalami kehilangan pantai
yang ketara kesan daripada
fenomena kenaikan aras laut yang
semakin menghampiri kawasan
daratan.
Rajah 2.33: Kawasan Rentan Kenaikan Aras Laut di Kuala Batu Pahat
Mukim
Mukim Linau
Simpang
Kiri
HSK Bukit
Bindu
Mukim Peserai
BANDAR BATU
Mukim PAHAT
0.090 0.306 Bagan Mukim Mukim
HSK Soga
m m Penggaram Simpang
Kanan
HSK
Banang
Petunjuk:
Pertanian
Badan Air SELAT MELAKA Mukim
Laut
Minyak
Beku
Hakisan Tahap 1
Hakisan Tahap 2
Hakisan Tahap 4
Risiko Banjir
Sempadan Bandar
Sempadan Mukim

d. Analisis Keseluruhan CDRI Penyediaan kemudahan kewangan

Kuala Batu Pahat, Johor dan simpanan juga perlu
ditambahbaik agar dapat memberi
Penilaian CDRI di Kuala Batu Pahat perlindungan kepada penduduk
menunjukkan komponen sosial semasa bencana. Di samping itu
adalah paling tinggi iaitu 3.77 pada juga, bajet terhadap pencegahan
tahap memuaskan. Lain-lain dan kesiapsiagaan menghadapi
komponen juga sama pada tahap bencana juga perlu memandangkan
memuaskan iaitu fizikal (3.48), kawasan ini adalah sangat berisiko.
ekonomi (3.19), institusi (3.66) dan Oleh itu, pentadbir bandar dan
alam sekitar (3.44). Secara perancang perlu menekankan
keseluruhannya bandar ini mendapat perlaksanaan DRR dan CCA secara
skor 3.51 iaitu memuaskan. konsisten dalam pengurusan bandar
bagi mengurangkan impak bencana.
Komponen kemudahsampaian jalan Jadual 2.33 dan Jadual 2.34 masing-
raya perlu dipertingkatkan dari segi masing merujuk kepada nilai skor
akses dan perhubungan agar tidak tertinggi dan nilai skor terendah bagi
mengganggu proses semasa bandar Kuala Batu Pahat. Nilai skor
bencana. Komuniti juga perlu tertinggi ialah 4.11 (bekalan elektrik
diberikan pendidikan awal yang dan modal sosial) dan nilai skor
sewajarnya terutama dalam terendah ialah 2.33 (kewangan dan
kesiapsiagaan menghadapi bencana. simpanan).

Kuala Batu Pahat
Sub-Komponen Skor
Bekalan elektrik (Akses dan Kemudahdapatan bekalan elektrik) 4.11
Bekalan air (Akses dan Kemudahdapatan Bekalan Air) 4.09
Kecekapan rangka pengurusan krisis (Kecekapan Pasukan
4.03
Kecemasan Semasa dan Selepas Bencana)
Kecekapan institusi terhadap tindakan kepada bencana (Petugas
3.92
Kecemasan Yang Terlatih dan Program Latihan Bencana)

Kuala Batu Pahat
Sub-Komponen Skor

Kemudahsampian jalan raya (Keadaan Bahu Jalan) 3.00
Perumahan dan guna tanah (Maklumat Kod Bangunan) 3.02
Guna tanah dari segi alam sekitar (Kawasan Yang Terdedah Kepada
3.07
Bahaya Berkaitan Cuaca)

91
Rajah 2.34: Graf Sesawang Untuk Kawasan Bandar Kuala Batu Pahat, Johor

Kawasan yang sering mengalami kenaikan aras laut:
Kawasan yang kerap mengalami kenaikan aras laut melibatkan perkampungan

nelayan.
Foto 2.45: Perkampungan nelayan di sekitar Kuala Batu Pahat
Foto 2.46: Persekitaran pantai di Kuala Batu Pahat

93
ii. Senario Bencana Kenaikan Kampung Bagan Panchor
Aras Laut di Pantai Remis, Perak dipindahkan ke pusat pemindahan.
Mangsa terdiri daripada 39 lelaki dan
Kawasan kajian di Pantai Remis, 37 wanita dari 15 buah keluarga.
Perak terutamanya di Bagan Panchor Kampung Bagan Panchor
didapati turut dinaiki air akibat dipindahkan ke pusat pemindahan.
fenomena kenaikan aras air laut. Mangsa terdiri daripada 39 lelaki dan
Kejadian ini telah menyebabkan air 37 wanita dari 15 buah keluarga.
naik sehingga ke jalan utama.
Fenomena tersebut turut
Antara punca kenaikan aras air laut menyebabkan peraih dan peniaga
adalah kerana hujan lebat tanpa ikan di Bagan Pancor mengalami
henti. Pada 20 September 2016, kerugian apabila tidak dapat ke jeti
kenaikan aras air laut telah untuk mengambil ikan daripada
menyebabkan seramai 76 penduduk nelayan. Ini disebabkan jalan yang
menghala ke jeti telah dinaiki air.
Foto 2.47: Kawasan perumahan di Pantai Remis yang terkesan akibat kenaikan aras laut


Guna Tanah
KELUASAN
3,079.00 hektar
MUKIM
Pengkalan Baharu
Foto 2.48: Kawasan perkampungan di Pantai
Remis yang pernah terlibat dalam kenaikan
aras laut.
Kawasan Berisiko Bencana Kenaikan Aras Laut di Pantai Remis, Perak

(Hektar) (%)
B Luas Peratus
(Hektar) (%)

95
kiblat
U
Skala 1:700
● Kg Bagan Panchor
● Kg Sungai Tuntong
Pantai Remis
● Taman Pantai Maju
Ke Lumut
Rajah 2.35: Peta Kawasan Berisiko Bencana Kenaikan Aras Laut di Pantai Remis, Perak
Peta Kunci Petunjuk
Kawasan Risiko Kenaikan Aras Laut

Perumahan
Perniagaan
Perindustrian

a. Sosio-Ekonomi adalah berbeza iaitu 53 peratus

1. Penduduk Kawasan Pantai
Remis, Perak 5. Penduduk Kawasan Pantai
Remis Mengikut Etnik, 2010
Pada tahun 2017, bilangan penduduk
bagi Pantai Remis, Perak adalah Bagi kawasan Pantai Remis, kira-kira
seramai 1,494 orang. 78 peratus adalah dari kaum Cina,
diikuti kaum Melayu iaitu 13 peratus,
2. Kepadatan Penduduk warga asing lima (5) peratus dan
(orang/hektar) Kawasan Pantai kaum India empat (4) peratus.
Remis, Perak
0% 5%
MELAYU
13%
CINA
INDIA
Kepadatan penduduk di kawasan LAIN-LAIN
78%
Pantai Remis adalah rendah kerana WARGA ASING
kurang 15 orang per hektar.
Nota:
 Kepadatan Rendah (<10 orang/hektar) 6. Jenis Pekerjaan dan

Pekerjaan utama di kawasan Pantai

3. Peratusan Struktur Umur Remis adalah dalam sektor
Penduduk Kawasan Pantai Remis perdagangan borong, runcit,
2010 restoran dan hotel (34%).
Penduduk kumpulan umur muda rumah di kawasan Pantai Remis
(<14 tahun) dan tua (>65 tahun), adalah dalam kategori RM851 hingga
merangkumi 32 peratus daripada RM3,999 (B40).
jumlah penduduk pada tahun 2010.
Sektor / Kawasan Pantai
Kajian Remis
< 14 tahun - 22%
(%)
2010
15-64 tahun - 68%

Pertanian, Perhutanan
> 65 tahun - 10% 10
dan Perikanan
Perdagangan Borong,
Hotel
4. Jantina
Laporan Tahunan Penduduk Perniagaan
mengikut kawasan PBT dan Mukim, Perkhidmatan Kerajaan 14
Jabatan Perangkaan Malaysia, 2010 Perkhidmatan Lain 17
menunjukkan perbezaan jantina bagi Tidak Bekerja/ Pesara/
13
penduduk di kawasan Pantai Remis Suri Rumah

97
c. Kawasan Berisiko Kenaikan hakisan pantai pada Tahap 4
Aras Laut (tinggi).
1. KSAS Bandar Pantai Remis, Dalam tempoh beberapa tahun

Perak sahaja, profil pantai di kawasan
Pantai Remis telah berubah dan ini
Kenaikan aras laut di kawasan Pantai menyebabkan keadaan
Remis disebabkan oleh perubahan pembangunan terganggu.
iklim dunia dan pemanasan global. Petempatan penduduk semakin
Pantai Remis di Lumut (Rajah 2.36) terjejas kerana garisan gigi air
merupakan kawasan yang semakin menghampiri rumah
menghadapi bencana kenaikan aras mereka.
laut yang ketara selain daripada
Rajah 2.36: Kawasan Rentan Kenaikan Aras Laut di Pantai Remis
HSK Tanjung
0.134 m 0.494 m Burung
Mukim Pengkalan
Baharu
SELAT MELAKA
HSK Segari
Melintang
Petunjuk:
Hakisan Tahap 3
Pertanian
Hakisan Tahap 4
Badan Air
Risiko Banjir
Laut Sempadan Bandar
Hakisan Tahap 1 Sempadan Mukim

d. Analisis Keseluruhan CDRI diperkenalkan bagi mengenalpasti

Pantai Remis, Perak tahap bahaya dan risiko yang
dihadapi.
Penilaian CDRI di Pantai Remis
menunjukkan terdapat tiga (3) Penekanan terhadap kewangan dan
komponen pada tahap yang tinggi simpanan perlu diberikan perhatian
iaitu fizikal (4.45), sosial (4.09) dan khusus untuk menambahbaik sistem
institusi (4.04). Manakala ekonomi kewangan dan saluran bantuan
(3.39) dan alam sekitar (3.75) semasa kecemasan dan selepas
adalah pada tahap memuaskan. bencana sepertimana di bandar-
Secara keseluruhannya, Pantai bandar lain. Di samping itu,
Remis mendapat skor tertinggi di penekanan kepada DRR dan CCA
antara semua bandar yang dikaji juga membantu untuk meningkatkan
dengan mencatatkan purata skor daya tahan bandar. Maklumat lanjut
3.94 iaitu pada tahap memuaskan. nilai skor tertinggi dan terendah bagi
Dari segi fizikal guna tanah dan Bandar Pantai Remis ditunjukkan
perumahan, penggunaan kod dalam Jadual 2.36 dan Jadual 2.37.
bangunan khusus perlu

Pantai Remis
Sub-Komponen Skor
Bekalan elektrik (Akses kepada bekalan elektrik) 4.88

Bekalan air (Akses kepada bekalan Air) 4.70
Kecekapan rangka pengurusan krisis (Kesediaan Individu Pembuat
4.70
Keputusan)
Pendidikan dan kesedaran bencana (Kadar Celik Huruf dan Fungsi
4.54
Sekolah Selepas Bencana)
Kumbahan dan pelupusan sisa pepejal (Akses Kepada Sanitasi) 4.52

Pantai Remis
Sub-Komponen Skor

Bajet dan subsidi (Ketersediaan subsidi bagi membina Semula
3.15
Rumah)
Intensiti bahaya (Tahap Intensiti Bahaya di Kawasan Ini) 3.25

Mengarusperdanakan DRR dan CCA (Dasar Pengangkutan) 3.50

99
Rajah 2.37: Graf Sesawang Untuk Kawasan Bandar Pantai Remis

3.0 PENILAIAN TAHAP DAYA Analisis keseluruhan CDRI ini adalah

TAHAN (CLIMATE AND berdasarkan dapatan daripada
DISASTER RESILIENT INDEX) perincian sub-komponen dan
parameter kajian setiap sektor.
Penilaian tahap daya tahan bencana Berdasarkan analisis CDRI yang
bandar menggunakan kaedah dijalankan terhadap bandar-bandar
Climate Disaster Resilience Index yang dikaji, dapat disimpulkan
(CDRI) yang telah diubahsuai bahawa hanya komponen fizikal
mengikut keperluan kajian ini. berada pada tahap tinggi iaitu 3.95
Terdapat lima (5) komponen utama secara keseluruhannya daripada 12
iaitu fizikal, sosial, ekonomi, institusi buah bandar. Komponen lain seperti
dan alam sekitar yang menjadi sosial (3.77), ekonomi (3.11),
pengukur kepada bandar-bandar institusi (3.52) dan alam sekitar
yang dikaji. (3.52), secara keseluruhannya
adalah pada tahap memuaskan.
Jadual 3.1: Analisis Keseluruhan CDRI Bagi Setiap Bandar

Analisis CDRI
Bandar
Keseluruhan Fizikal Sosial Ekonomi Institusi Alam Sekitar
Kota Bharu 3.36 3.4 3.7 3.17 3.29 3.32
Kajang 3.65 4.23 3.7 3.13 3.48 3.7
Alor Gajah 3.65 4.17 3.81 3.13 3.54 3.61
Tanah Rata 3.68 3.91 3.85 3.33 3.62 3.68
Ampang Jaya 3.56 4.04 3.49 3.14 3.61 3.51
Kuala Nerus 3.52 3.86 3.98 3.03 3.41 3.3
Kukup 3.54 3.91 3.67 3.38 3.22 3.52
Kuala Batu Pahat 3.51 3.48 3.77 3.19 3.66 3.44
Pantai Remis 3.94 4.45 4.09 3.39 4.04 3.75
Kuala Kota Muda 3.34 3.72 3.57 2.78 3.27 3.34
Tanjung Bungah 3.88 4.41 4.22 3.47 3.81 3.5
Bukit Tinggi 3.36 3.87 3.37 2.85 3.2 3.51
Skor Daya 1-2: Rendah 2-3 : Sederhana 3-4: Memuaskan >4: Tinggi
Tahan:
Jadual 3.2: Analisis Keseluruhan Skor Daya Tahan CDRI Untuk Setiap
Bandar

101
Rajah 3.1: Analisis Keseluruhan Skor CDRI Mengikut Bencana
BANJIR
Fizikal
5.00
4.00
3.00
Alam sekitar Sosial
2.00
1.00
TANAH
KENAIKAN Institusi Ekonomi RUNTUH
ARAS LAUT
Fizikal
Fizikal 5.00
5.00
4.00
4.00
3.00
3.00 Alam sekitar Sosial
2.00
Alam sekitar Sosial
2.00 1.00
1.00
Institusi Ekonomi
Institusi Ekonomi
HAKISAN
PANTAI
Fizikal
5.00
4.00
3.00
Alam sekitar 2.00 Sosial
1.00
Institusi Ekonomi
GEMPA
BUMI TSUNAMI
Fizikal
Fizikal
5.00 5.00
4.00 4.00
3.00 3.00
Alam sekitar Sosial
Alam sekitar 2.00 Sosial 2.00
1.00
1.00
Institusi Ekonomi
Institusi Ekonomi

3.1 Capacity-Building Program

Di Peringkat Antarabangsa, 2013
Capacity-Building Program, 2010- dunia yang ditubuhkan oleh

2013 dibangunkan oleh saintis di Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu
Universiti Kyoto, Jepun di bawah (United Nations). Projek ini
inisiatif International Strategy for melibatkan lapan (8) buah bandar
Disaster Reduction (ICDR), platform termasuk Kuala Lumpur.
Keseluruhan Fizikal
Sosial Ekonomi
Institusi Alam Sekitar

103
Rajah 3.2: Analisis CDRI Bandaraya Kuala Lumpur
Fizikal
Bekalan Elektik
5
4
Guna Tanah dan
3
Perumahan Bekalan Air
2
Kemudahsampaian Sisa Kumbahan dan

Jalan raya Pelupusan Sisa Pepejal
Alam Sekitar Sosial

Intensiti Bahaya Populasi
5 5
4 4
Dasar Alam 3 Kekerapan Kesiapsiagaan 3

Kesihatan
Sekitar 2 Bahaya komuniti 2
1 1
Guna Tanah- Perkhidmatan Kesedaran dan

Alam Sekitar Ekosistem Modal Sosial Pendidikan
KUALA LUMPUR, MALAYSIA
Fizikal
5
4
3
Alam Sosial
Sekitar 2
1
Institusi Ekonomi
Institusi Ekonomi
Mengarusperdana Pendapatan
5 5
4 4
Tadbir Urus 3 Bajet dan 3
Pengurus Pekerjaan
Terbaik Subsidi
2 an Krisis 2
1 1
Kerjasama Pengurusan dan Kewangan Aset Isi

Institusi Penyebaran Pengetahuan dan Rumah
Simpanan
Sumber: Climate and Disaster Resilience Initiative: Capacity-Building Program, 2013

3.2 Peta Bahaya dan Risiko
U Pengkalan
kiblat
Chepa
Skala 0:400
● Taman
Uda Murni
● Kg. Padang
Bongor
Kota Bharu
● Kg. Bahagia
● Kg. Limau
Manis
●Kg. Sirih
● Kg. Lundang
Ke
Kubang
Kerian
Rajah 3.3: Peta Bahaya Bencana Banjir di Kota Bharu, Kelantan
Peta Kunci Petunjuk

Komersial Badan Air
Tanah Lapang dan Rekreasi Pembangunan campur

Industri High Risk
(Flood Depth: >1.2m)
Institusi Kemudahan
Moderate Risk
Masyarakat
(Flood Depth: 0.5-1.2m)
Infrastruktur dan Utiliti
Pertanian
Sumber: IPlan, PLANMalaysia, 2017: JPS, 2017

105
U
kibla
t Ke
Cheras
Skala 0:600
● Country Height
Kajang
● Kawasan
Perusahaan Bukit
Angkat ● Taman
Kajang
Perdana
Ke
● Pusat ● Taman Bukit
Bandar
Baru Perindustrian Sg Mewah
Bangi Chua
Rajah 3.4: Peta Bahaya Bencana Banjir di Kajang, Selangor
Peta Kunci Petunjuk

Komersial Badan Air
Tanah Lapang dan Rekreasi Pembangunan campur

High Risk
Industri (Flood Depth: >1.2m)
Moderate Risk
Institusi Kemudahan Masyarakat
(Flood Depth: 0.5m-1.2m)
Infrastruktur dan Utiliti Low Risk
Pertanian (Flood Depth: <0.5m)
Sumber : IPlan, PLANMalaysia, 2017

: JPS, 2017

Sebarang pertanyaan, sila hubungi:
Pengarah
Bahagian Penyelidikan dan Pembangunan
Tel: 03-8091 0000

Faks: 03-8091 0455
Email: bpp@townplan.gov.my
Laman Web: http://www.townplan.gov.my
Pengarah
Bahagian Penyelidikan dan Pembangunan
http://www.townplan.gov.my

GP 030 GPP Bandar Berdaya Tahan Bencana Di Malaysia

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

GP 030 GPP Bandar Berdaya Tahan Bencana Di Malaysia

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Cetakan Pertama 2019

Mana-mana bahagian dalam laporan ini tidak boleh diterbitkan

Diterbitkan di Malaysia oleh

Garis panduan ini telah diluluskan oleh Mesyuarat Jawatankuasa

Garis panduan ini hendaklah dibaca bersama undang-undang, peraturan-

Pelaksanaan dan penguatkuasaan kepada garis panduan perancangan

2.0 Latar Belakang 1

5.0 Rangka Kerja 3

6.0 Prinsip Asas Bandar Berdaya Tahan 8

7.0 Garis Panduan Umum 13

(JABATAN PERANCANGAN BANDAR DAN DESA)

7.2 Kawalan Pembangunan 51

8.0 Garis Panduan Khusus 57

8.2 Kawalan Pembangunan 62

9.0 Urus Tadbir dan Pengurusan 81

9.5 Pelaksanaan Garis Panduan Perancangan 84

9.6 Pelaksanaan Komponen Guna Tanah Bandar dan Urus 97

(JABATAN PERANCANGAN BANDAR DAN DESA)

(JABATAN PERANCANGAN BANDAR DAN DESA)

SENARAI RAJAH Muka Surat

Rajah 3.1 Jenis Bencana Semulajadi di Malaysia 2

(JABATAN PERANCANGAN BANDAR DAN DESA)

Jadual 7.1 Aspek Risiko Bencana di Peringkat Rancangan 13

(JABATAN PERANCANGAN BANDAR DAN DESA)

SENARAI FOTO Muka Surat

Foto 7.1 Contoh amalan kejuruteraan pantai yang perlu 24

Foto 7.2 Contoh papan tanda arah evakuasi 25

(JABATAN PERANCANGAN BANDAR DAN DESA)

(JABATAN PERANCANGAN BANDAR DAN DESA)

ABCP Area Business Continuity Plan

Akta 172 Akta Perancangan Bandar dan Desa 1976

Akta A1522 Akta Perancangan Bandar dan Desa (Pindaan) 2017

APM Angkatan Pertahanan Awam

ARI Average Recurrence Interval

ARSM Agensi Remote Sensing Malaysia

BPEN Bahagian Perancang Ekonomi Negeri

CAP Climate Action Plan

CCA Climate Change Adaptation (Adaptasi Perubahan Iklim)

CCCI Cities and Climate Change Initiative

CDRI Climate and Disaster Resilience Index

CEPA Communication, Education and Public Awareness

DGIS Disaster Geography Information System (Sistem Maklumat Geografi Bencana)

DOA Department of Agriculture (Jabatan Pertanian Malaysia)

DOSM Department of Statistics Malaysia (Jabatan Perangkaan Malaysia)

DPN2 Dasar Perbandaran Negara Kedua

DRC Bandar Berdaya Tahan Bencana

DRM Disaster Risk Management (Pengurusan Risiko Bencana)

DRONE Dynamic Remotely Operated Navigation Equipment

DRR Disaster Risk Reduction (Pengurangan Risiko Bencana)

DSS Decision Support System

EIA Environment Impact Assessment (Penilaian Impak Alam Sekitar)

EWS Early Warning System

FGD Focus Group Discussion

GIS Geographic Information System (Sistem Maklumat Geografi)

GPP Garis Panduan Perancangan

HANRUH Konsep Pertahanan Menyeluruh

HFA Hyogo Framework for Action

ICDR International Strategy For Disaster Reduction

ICMP Pelan Pengurusan Pantai Bersepadu

IRBM Integrated River Basin Management

JKR Jabatan Kerja Raya

JKM Jabatan Kebajikan Masyarakat

JMG Jabatan Mineral dan Geosains Malaysia