Državni Univerzitet u Novom Pazaru

Naziv predmeta:

Nastavnik:
Ljudmila Kudrjavceva

Lekcija 6: Hidrodinamika 1
Studijski program Građevinarstvo
HIDROKINEMATIKA: kratak pregled
Profil brzine kretanja tečnosti
REALNA TEČNOST IDEALNA TEČNOST

Postoji uticaj viskoznosti v=max -zanemaren viskozitet tečnosti;

na pojavu napona trenja i - ne postoji u prirodi, ali se
raspored brzine koristi za proračun kretanja

v=0 v=const

STACIONARNO (ustaljeno) tečenje, ako je istovetno u svim vremenskim trenucima (nema

ubrzanja delića)

STACIONARNO tečenje, strogo uzevši, se NESTACIONARNO tečenje (najčesće u

moze javiti samo kod laminarnog tečenja praksi) uvek samo kod turbulentnog tečenja

RAVNOMERNO (jednoliko) tecenje, kada se kod stacionarnog (ustaljenog) tečenja veličine

ne menjaju u prostoru (duž toka) - može biti samo kod stacionarnog tečenja

DUNP Mehanika fluida 2

Studijski program Građevinarstvo
Brzina strujanja. Protok
PROTOK Q je zapremina tečnosti koja u jedinici vremena prolazi kroz neki poprečni presek
[m3/s] dA v=ds/dt
dV 
dQ   vdA , gde je dV =dAds– priraštaj n
dt zapremine koja ističe
dA – poprečni presek cevi; v – brzina tecenja kroz presek cevi dA ds

Pri strujanju NESTIŠLЈIVOG fluida iz praktičnih razloga se kao mera proteklog fluida usvaja
njegova zapremina, a tako definisani protok naziva se ZAPREMINSKI PROTOK Q

Kod strujanja STIŠLЈIVOG fluida menja se i gustina u strujnom polјu, pa je pogodnije da se

za određivanje količine proteklog fluida usvoji protekla masa odnosno maseni protok Qm.

MASENI PROTOK Qm predstavlјa masu fluida koja protekne kroz posmatranu površ A u
jedinici vremena
dm
dQm 
dt
Tj. maseni i zapreminski elementarni protoci su povezani relacijom:
dQm   dQ, kg / s Ili Qm  Q, kg / s
DUNP Mehanika fluida 3
Studijski program Građevinarstvo
Brzina strujanja. Protok
Jedna od značajnih osnovnih veličina koja karakteriše strujanje fluida je protok.
PROTOK Q je zapremina tečnosti koja u jedinici vremena prolazi kroz neki poprečni presek

dV
dQ  , gde je dV – priraštaj zapremine koja ističe
dt

Pri strujanju NESTIŠLЈIVOG fluida iz praktičnih razloga se kao mera proteklog fluida usvaja
njegova zapremina, a tako definisani protok naziva se ZAPREMINSKI PROTOK Q

Specijalni slučaj protoka kroz pravu cev:

 dA
dx  v dt; dA – poprečni presek 
n
dV  dx dA  vn dt dA
dV v dt dA dx
dQ    vdA
dt dt
DUNP Mehanika fluida 4
Studijski program Građevinarstvo
Jednačina kontinuiteta

1  v1dA1   2  v2 dA2   dV
A1 A2 V
t

V
OPŠTA JEDNAČINA KONTINUITETA
za tečenje kroz strujnu cev


Za stacionarno tečenje, kada je  0, dobija se
t

1  v1dA1   2  v2 dA2 1Q1  2Q2 gde Q  vA

A1 A2

Za nestišljivu tečnost, kada je ( 1  2   ) :

 v dA   v dA
A1
1 1
A2
2 2  Q  const

Ako je v=const, onda je Q  vA  const Q1  Q2 v1 A1  v2 A2

DUNP Mehanika fluida 11

Studijski program Građevinarstvo

HIDRODINAMIKA
(proucava uzrok kretanja – vezu izmedju kretanja i sila koje
izazivaju kretanje fluida)

Zakon o održanju mase: JEDNAČINA KONTINUITETA

(Hidrokinematika)

Ojlerova jednačina - matematički prikaz ravnoteže sila koje deluju

(dinamika fluida) za vreme kretanja fluida

Zakon o održanju energije: BERNULIJEVA JEDNAČINA

(Hidrodinamika)

DUNP Mehanika fluida 13

Studijski program Građevinarstvo
ENERGIJA STACIONARNOG KRETANJA
ENERGIJA (pojam): sposobnost nekog tela da izvrši rad.
Tečnost u pokretu poseduje dve osnovne forme mehanicke energije -
• potencijalnu (koju poseduje zbog svog položaja u prostoru)
• kinetičku energiju (koju poseduje usled kretanja)
POTENCIJALNA ENERGIJA (Ep) je jednaka proizvodu težine tela i visine na kojoj se nalazi
Ep=mgh (oznacimo G=mg; z=h)  Ep=Gz
mv2
KINETIČKA ENERGIJA (EK) je proporcionalna masi tela i kvadratu brzine: EK 
2
Zakon održanja energije
ENERGIJA se ne može uništiti, niti se iz ničega stvoriti, ali može prelaziti iz jednog oblika u
drugi - uvek u neizmenjenoj ukupnoj količini.

Zakon održanja energije kod idealne tečnosti za stacionarno stanje

predstavlja BERNULIJEVA JEDNAČINA

OSNOVA HIDRODINAMIKE
(zajedno sa jednačinom kontinuiteta)

DUNP Mehanika fluida 14

Studijski program Građevinarstvo
ENERGIJA STACIONARNOG KRETANJA

KINETIČKU ENERGIJU (EK) poseduje i tečno telo, kada se kreće nekom brzinom

delić tečnosti elementarne mase dm   dV , koji se kreće brzinom v, ima kinetičku energiju

d ( EK )  dm v   dV  v 2 ,
1 2 1 (1)
2 2
kinetička energija delića tečnosti po jedinici težine je:

d ( EK ) 2
1
  dV  v 2
1 2
  v , gde dG  dm g  g dV (2)
dG g dV 2g

Kod tečenja realne tečnosti konačne zapremine, pojedini delići tečnog tela se kreću različitim
brzinama pa je, za dobijanje kinetičke energije tečnog tela konačne mase, neophodno integraliti
sve delove toka.
To se može postići izražavanjem kinetičke energije osrednjenom brzinom toka i faktorom  , tj.
EK v2
 (3)
G 2g
DUNP Mehanika fluida 15
Studijski program Građevinarstvo
ENERGIJA STACIONARNOG KRETANJA
Faktor  (ili Koriolis-ov koeficijent) možemo objasniti elementarna
na sledeći nacin: strujnica
v
- Ako posmatra se slučaj gde komponenta brzine u
pravcu toka menja intezitet po preseku upravnom na
v - srednja brzina
tok , onda što je veći raspon raspodele brzina, to je
veći faktor 

Za laminarno tečenje u cevi kružnog preseka :  = 2

Za turbulentno tečenje u cevima :  = 1.01  1.15, ali najčesće izmedju 1.03 i

1.06.

U najvećem broju praktičnih primera  = 1.

DUNP Mehanika fluida 16

Studijski program Građevinarstvo
ENERGIJA STACIONARNOG KRETANJA
Greška je ovde zanemarljiva, a kinetička energija po jedinici težine tečnosti je
EK v 2
 (4)
G 2g
ima dimenziju dužine i izražava se u [m].

Pošto je KINETIČKA ENERGIJA po jedinici težine posledica brzine, a ima dimenziju dužine
(visine), naziva se BRZINSKA VISINA

POTENCIJALNA ENERGIJA (EP) delića tečnosti zavisi od njegovog vertikalnog položaja u

odnosu na usvojenu referentnu ravan
Tečno telo poseduje potencijalnu energiju jednaku proizvodu njegove težine G i rastojanja z
iznad referentne ravne:
EP  Gz (5)

Potencijalna energija po jedinici težine je:

EP Gz
 z (6)
G G
ima dimenziju dužine i izražava se u [m].
DUNP Mehanika fluida 17
Studijski program Građevinarstvo
JEDNAČINA STACIONARNOG TEČENJA IDEALNE TEČNOSTI DUŽ STRUJNICE

Razmotrimo sile koje deluju na elementarnu strujnu cev pri tečenju IDEALNOG FLUIDA

1.Povrsinske sile : SILE HIDROSTATIČKOG PRITISKA na krajevima elementarne strujne

cevi (izazivaju ubrzanje mase tečnosti ):

z P  P1  P2  p dA  ( p  dp) dA  dp dA
(7)
2. Zapreminske sile : SILE TEŽE ( i to samo
komponenta (G cos ) u pravcu kretanja):

G=gdm (dG=gdm  dm= dV=dA dS dG=gdA dS )

 dz 
 g dA dS cos   g dA dS     g dA dz
x  dS 
(8)
gde je dA površina poprećnog preseka elementarne
strujne cevi pod pravim uglom na strujnicu
dz
cos 
dS
DUNP Mehanika fluida 18
Studijski program Građevinarstvo
JEDNAČINA STACIONARNOG TEČENJA IDEALNE TEČNOSTI DUŽ STRUJNICE
Masa tečnosti unutar elementarne z (p+dp)dA
strujne cevi je dm= dV= dAdS

Ubrzanje (a=v/t => t=S/v => a=v2/S)  dv 

za ustaljeno tečenje izrazimo sa a v 
 dS  dz
Onda, sila inercije 
 dv 
(Fin=ma) je: Fin   dAdS v  
(gde je v - srednja brzina)  dS  p dA g dA dS

Prema drugom Njutnovom zakonu (F=ma) za ravnotežu sila imamo: x

ZBIR POVRŠINSKIH (P) I ZAPREMINSKIH SILA (G) JE JEDNAK INERCIJALNOJ
SILI (Fin) odnosno, proizvodu mase i ubrzanja tečnosti
Podeljimo sa (dA) i prenesemo sve na jednu
dv
 dp dA  g dA dz   dA dS v stranu i dobijamo Ojlerovu jednačinu za
dS dinamiku fluida - matematički prikaz ravnoteže
sila koje deluju za vreme kretanja fluida:
(P+G) Fin=ma
dp
Ojlerova jednačina, izvedena još 1750g.,  v dv  g dz  0 (9)
važi za stišljiv i nestišljiv fluid 
DUNP Mehanika fluida 19
Studijski program Građevinarstvo
JEDNAČINA STACIONARNOG TEČENJA IDEALNE TEČNOSTI DUŽ STRUJNICE

Ojlerovu jednačinu (9), možemo zapisati i u sledećem dp v2

obliku (ako podelimo sve sa g): d  dz  0 (10)
g 2g
Za nestišljivu tečnost : g  const
Onda se integraljenjem jednačine (10) dobija

BERNULIJEVA JEDNAČINA za stacionarno strujanje nestišljive IDEALNE tečnosti

p v2 svi članovi jednačine

  z  const (11)
g 2 g imaju dimenziju dužine

Pijezometrijska Brzinska visina : visina sa koje Geodezijska visina : visina

visina : visina pritiska treba da padne fluidni delić da položaja posmatrane tačke iznad
(predstavlja PRITISNU bi postigao brzinu v. Predstavlja referentne ravni. Predstavlja
ENERGIJU) KINETIČKU ENERGIJU POTENCIJALNU ENERGIJU

DUNP Mehanika fluida 20

Studijski program Građevinarstvo
JEDNAČINA USTALJENOG TEČENJA IDEALNE TEČNOSTI DUŽ STRUJNICE

Zbir sa leve strane jednačine (11) je TOTALNA VISINA H i predstavlja

p v2
UKUPNU ENERGIJU PRESEKA: H  z (12)
g 2 g

Kod strujanja idealne tečnosti UKUPNA ENERGIJA se ne menja duž strujnice, tj.

H  const (13)

BERNULIJEVA JEDNAČINA za dva

kontrolna preseka iste strujne cevi će biti sledeća:

2 2
p v p v
z1  1  1  z2  2  2 (14)
g 2 g g 2 g
referentna ravan

Pokazemo graficki izgled Bernulijeve jednacine

DUNP Mehanika fluida 21
Studijski program Građevinarstvo
JEDNAČINA USTALJENOG TEČENJA IDEALNE TEČNOSTI DUŽ STRUJNICE
Linija kojom se spaja vrh tečnosti u pijezometrima, postavljenim na granici strujne cevi naziva
se PIJEZOMETARSKA LINIJA ili LINIJA PRITISKA.
2 2
p v p v
z1  1  1  z2  2  2 Linija koja nastaje spajanjem kota ukupne
pijezometar g 2 g g 2 g
energije pojedinih preseka naziva se
ENERGETSKA LINIJA
energetska linija v22
v12 2g Kod strujanja IDEALNE TEČNOSTI
2g p2 energetska linija je
UVEK HORIZONTALNA, što znači
g da nema gubitaka ukupne mehaničke
p1
energije od preseka do preseka duž
g strujne cevi.

Pijezometarska linija nikada ne

može biti iznad energetske linije.
A u stanju mirovanja energetska linija
i pijezometarska linija se poklapaju.

grafički prikaz energetskih visina u preseku strujne cevi za

referentna ravan stacionarno tečenje IDEALNE tečnosti
0 0
DUNP Mehanika fluida 22
Studijski program Građevinarstvo
JEDNAČINA USTALJENOG TEČENJA REALNE TEČNOSTI DUŽ STRUJNICE

Za slučaj REALNE TEČNOSTI: na strujnu cev osim poznatih povrsinskih i zapreminskih sila
deluje jos jedna povrsinska sila 
SILA TRENJA T
T   Abocna
z P2=(p+dp)dA na bocnu povrsinu cevi

gde je  - napon trenja na granici strujne cevi,

 Abocna= (2r)dS – bočna površina
na kojoj deluje napon trenja,
dz
r - poluprečnik cevi.
 
Prema drugom Njutnovom zakonu za ravnotezu sila:
P  G  T  F inerciji 
P1=p dA G=g V
dv
x  dp dA  g dA dz   (2r )dS   dA dS v
dS
V=dA dS Povrsinska Zapreminska Povrsinska Zapreminska sila
dA   r 2 sila pritiska P sila teze G sila trenja T inercije Fin=ma

dp 2 dS
Podelimo sa (dA) i dobijamo:  v dv  g dz   (15)
 r
DUNP Mehanika fluida 23
Studijski program Građevinarstvo
JEDNAČINA USTALJENOG TEČENJA REALNE TEČNOSTI DUŽ STRUJNICE

jednačina (15) za REALNU tecnost je slična jednačini (9) za IDEALNU tecnost, osim člana sa
desne strane:
2 dS predstavlja uticaj trenja kod tečenja

r realnog fluida

dp v2 2 dS
Ako se (15) podeli sa (g), dobija se: d  dz   (16)
g 2g gr

Za nestišljivi fluid (g=const) jednačina (16) se može integraliti direktno od preseka 1 do

preseka 2, koji su na rastojanju L (dSL):

 p2 p1   v2 2 v12  2 L
        z2  z1    ili
 g g   2 g 2 g  gr

2 L Označimo sa hL
2 2
p v p v
z1  1  1  z2  2  2  (ima dimenziju dužine )
g 2 g g 2 g gr (17)

DUNP Mehanika fluida 24

Studijski program Građevinarstvo
JEDNAČINA USTALJENOG TEČENJA REALNE TEČNOSTI DUŽ STRUJNICE

2 2
Sada jednačina (17) ima oblik: p v p v
z1  1  1  z2  2  2  hL
g 2 g g 2 g (18)
pijezometar
linija energije za idealni fluid
hL
v12 v22
BERNULIJEVA
2g 2g
JEDNAČINA
2
p2 stacionarnog kretanja
p1 g REALNE TEČNOSTI
g
1
LINIJA ENERGIJE
realnog fluida ima stalno
opadajući trend u pravcu
strujanja zbog “gubitka
energije” usled trenja
referentna ravan
0 0
DUNP Mehanika fluida 25
Studijski program Građevinarstvo
PRIMENA BERNULIJEVE JEDNAČINE

BERNULIJEVU JEDNAČINU za dva preseka duž

strujnice IDEALNOG FLUIDA moguće je zapisati
kao

z1  z2   ( p1  p2 )  (v1  v2 )  0
2 2

(20)
g 2g

1. slučaj (horizontalna cev): z1=z2 NEMA VISINSKIH

RAZLIKA izmedju dva PRESEKA 1-1 i 2-2:
2
v 2 2
( p11  p2 ) (v1 v2v2 )
2

  p1    p02
2 g 2 g2

2.slučaj (nema promene brzine): v1=v2

RAVNOMERNO STRUJANJE
( p1  p2 )
U slučaju da je brzina duž putanje toka konstantna, tj. z1  z2   0 (21)
v1=v2, iz (20) imamo: g

DUNP Mehanika fluida 26

Studijski program Građevinarstvo
PRIMENA BERNULIJEVE JEDNAČINE

3.slučaj: primena BJ za odredjivanje ZAUSTAVNOG PRITISKA

Ako u nestisljivom fluidu postoji telo koje miruje, onda imamo tačku S
S u kojoj nastupa deljenje strujanja na gornje i donje – S je
ZAUSTAVNA TACKA.
U zaustavnoj tački brzina strujanja se smanjuje do nule, a
pritisak u toj tački se naziva ZAUSTAVNIM PRITISKOM.
 Na primeru opstrujavanja vertikalno postavljenog
p0
cilindra objasnimo Bernulijevu jednačinu za odredjivanje
vs=0 S ZAUSTAVNOG PRITISKA pS.
v0
 Telo miruje u vodi koja se kreće ustaljeno ravnomernom
brzinom v0 i u kojoj je hidrostatički pritisak p0, a strujnice su
paralelne prave.
pS  Centralna strujna linija ostaje prava i prekida se na površini tela u tački
S.
 tačka S – zaustavna tačka, gde je vs=0. zaustavni pritisak
p0
pritisak 2 A za merenje
p0 v0 p 1 2
(22)   S pS  p0  v0 (23)
g 2 g g 2 brzine u tacki

DUNP Mehanika fluida 27

Studijski program Građevinarstvo
PRIMENA BERNULIJEVE JEDNAČINE

3a. Merenje BRZINE u tački pomoću Pito-cevi (Pitot (1695-1771), francuski fizičar)
posebno pogodna za merenje većih brzina (npr. brzine aviona)
 meri se razlika zaustavnog i statičkog pritiska H= h1−h2
koja se javlja usled zaustavljanja fluida na vrhu Pito cevi
 merenjem visine H dobija se brzina u tački na vrhu
potopljenog kraka Pitoove cevi (i kod relativno velikih
brzina, visina H je relativno mala):
z1=z2 v2  2 gH Kako?

Otvor za merenje zaustavnog pritiska pritisci u zaustavnoj tacki p1 i u tacki fluida p2 pozadi
iznose:

Otvori za merenje statičkog pritiska

Na otvoru cevi fluid miruje  v1 =0. Onda iz formule
2 2
Bernuli : p1 v1 p2 v2
z1    z2  
g 2g g 2g
dobijamo da je brzina protoka fluida na datom nivou ,
gde je H= h1−h2
v2  2 gH
statički pritisak
Zaustavni pritisak
DUNP Mehanika fluida 28
Studijski program Građevinarstvo
PRIMENA BERNULIJEVE JEDNAČINE

3a. Merenje BRZINE u tački pomoću Pito-cevi (Pitot (1695-1771), francuski fizičar)
posebno pogodna za merenje većih brzina (npr., brzine aviona)
 meri se razlika zaustavnog i statičkog pritiska H= h1−h2
koja se javlja usled zaustavljanja fluida na vrhu Pito cevi
 merenjem visine H dobija se brzina u tački na vrhu
potopljenog kraka Pitoove cevi (i kod relativno velikih
brzina, visina H je relativno mala: za v=1m/s brzinska
visina je 50mm):
v2  2 gH
Otvor za merenje zaustavnog pritiska pritisci u zaustavnoj tacki p1 i u tacki fluida p2 iz za
iznose:

Otvori za merenje statičkog pritiska

Na otvoru cevi fluid miruje  v1 =0. Onda iz formule
2 2
Bernuli : p1 v1 p2 v2
z1    z2  
g 2g g 2g
dobijamo da je brzina protoka fluida na datom nivou ,
gde je H= h1−h2
v2  2 gH
statički pritisak
Zaustavni pritisak
DUNP Mehanika fluida 29
Studijski program Građevinarstvo
PRIMENA BERNULIJEVE JEDNAČINE

4.slucaj: merenje PROTOKA Q pomoću Venturijeve horizontalne cevi (Venturi (1746-

1822), italijanski fizičar), cev sa suženjem u sredini, služi za merenje
a) brzine i protoka fluida (koristi se za merenje manjih brzina)
 p Primenom Bernulijeve jednačine možemo izračunati brzinu, a
jednačinom kontinuiteta - protok fluida iz razlike pritisaka
Napisaćemo obe jednačine za ŠIRI 1-1 i
S1 UŽI 2-2 presek cevi:
2 2
S2 p1 v1 p v
  2 2 (1)
Iz poznatih preseka i očitavanjem razlike g 2 g g 2 g
pritisaka na manometru Venturijeve cevi, možemo
izračunati BRZINU I PROTOK fluida kroz cev. Q  v1S1  v2 S2 (2)
b)
S1 S1 Odavde sledi da su brzina iz (1) i protok fluida iz (2) :
S2

hp Q

p1  p2  gh
DUNP Mehanika fluida 30
Studijski program Građevinarstvo
PRIMENA BERNULIJEVE JEDNAČINE

4. Merenje PROTOKA Q pomoću Venturijeve horizontalne cevi (Venturi (1746-1822),

Venturijevi cevi su jednostavni uredjaji koji se

koriste za doziranje raznih hemijskih jedinjenja
preko sistema za navodnjavanje.

Za ove uredjaje nije potrebna dodatna energija

jer radi na pricipu vakuuma, odnosno pokrece
ga razlika ulaznog i izlaznog pritiska u
sistemu.

Iz formule Bernuli sledi:

ako je S1  S 2 ,
onda je p1  p2 ,
dodatak ali v1  v2

film

DUNP Mehanika fluida 31

Studijski program Građevinarstvo
PRIMENA BERNULIJEVE JEDNAČINE

TAMO GDE JE BRZINA STRUJANJA VEĆA  PRITISAK JE MANJI

(Bernulijeva jednačina)

Vazduh brže struji između kamiona

i automobila, pa je tamo pritisak niži
nego spolјa - atmosferski pritisak,
koji deluje sa strane, “gura” vozila
jedno ka drugom.

DUNP Mehanika fluida 32

Studijski program Građevinarstvo
PRIMENA BERNULIJEVE JEDNAČINE

Strujanje vetra iznad krova  Zašto jak vetar može podići krov kuće?
Kad je iznad krova brzina strujanja
vazduha velika, statički pritisak na gornju
površinu krova se smanji pa nastaje
potpritisak.
Ispod krova je vazduh pod atmosferskim
pritiskom (pa)

On postaje znatno veći od pritisaka sa

gornje strane (pa>>p)

 Sila nastala zbog potpritiska, tj. zbog razlike tih pritisaka, deluje odozdo na površinu krova
(F=ΔpS) i podigne ga.
Ako se na zabatu kuće, tj. na trouglastom delu zida na
završecima krova ostave otvori, pritisci će se ispod i
iznad krova brže izjednačiti pa se krov neće podići.

TAMO GDE JE BRZINA STRUJANJA VEĆA  PRITISAK JE MANJI

DUNP Mehanika fluida 33

Studijski program Građevinarstvo
PRIMENA BERNULIJEVE JEDNAČINE

Listovi papira se
nakon duvanja
primaknu.

ZAŠTO?

Duvanjem smanjimo pritisak među papirima, tada je njih

atmosferski pritisak, koji deluje sa strane, primakne.

TAMO GDE JE BRZINA STRUJANJA VEĆA  PRITISAK JE MANJI

DUNP Mehanika fluida 34