Državni Univerzitet u Novom Pazaru

Naziv predmeta:

Nastavnik:
Ljudmila Kudrjavceva

Lekcija 7: Hidrodinamika 2
Studijski program Građevinarstvo
JEDNAČINA USTALJENOG TEČENJA IDEALNE TEČNOSTI DUŽ STRUJNICE
Linija kojom se spaja vrh tečnosti u pijezometrima, postavljenim na granici strujne cevi naziva
se PIJEZOMETARSKA LINIJA ili LINIJA HIDRAULIČNOG PRITISKA.
Linija koja nastaje spajanjem kota ukupne
pijezometar energije pojedinih preseka naziva se
energetska linija v22 ENERGETSKA LINIJA
v12 2g
Kod strujanja IDEALNE TEČNOSTI
2g p2 energetska linija je
g UVEK HORIZONTALNA, što znači
p1 da nema gubitaka ukupne mehaničke
g energije od preseka do preseka duž
strujne cevi.

Pijezometarska linija nikada ne

može biti iznad energetske linije.
A u stanju mirovanja energetska linija
i pijezometarska linija se poklapaju.

referentna ravan grafički prikaz energetskih visina u preseku strujne cevi za

0 0 stacionarno tečenje IDEALNE tečnosti

DUNP Mehanika fluida 2

Studijski program Građevinarstvo
JEDNAČINA USTALJENOG TEČENJA REALNE TEČNOSTI DUŽ STRUJNICE
Bernulijeva jednačina za tecenje
2 2
realne tecnosti kroz dva preseka p1 v1 p2 v2
z1    z2    hL
ima oblik: g 2 g g 2 g (19)

pijezometar
linija energije za idealni fluid
hL
v12 v22
BERNULIJEVA
2g 2g
JEDNAČINA
2
p2 stacionarnog kretanja
p1 g REALNE TEČNOSTI
g
1
LINIJA ENERGIJE
realnog fluida ima stalno
opadajući trend u pravcu
strujanja zbog “gubitka
energije” usled trenja
referentna ravan
0 0
DUNP Mehanika fluida 3
Studijski program Građevinarstvo
HIDRODINAMICKA KAVITACIJA
Kavitacija (engl. cavity –šupljina) je proces stvaranja, rasta i kondenzacije (implozije) mehura
unutar tečnosti. Početak nastajanja kavitacije vezan je za veličinu pritiska u tečnosti
Obicno isparavanje vode nastaje pri t=100°C kod atmosferskog
pritiska. Ali kod hidrauličkih masina isparavanje nastaje kod
p1 p temperature vode (5-20°C) i pritisku znatno nižim od
atmosferskog (efekat hladnog kljucanja). film
p< p1
Čim pritisak padnje do pritiska zasićene pare, krenuće snazno izdvajanje gasova koji su
rastvorene u vodi sa njihovim istovremenom isparavanjem. Tecnost, bez obzira na to da je
hladna, prokljucace. Klјučanje će biti praćeno formiranjem velikog mnostva mehurića pare.
Noseni tokom vode, mehurići će krenuti iz užeg dela cevi u širi. Brzina ce se naglo smanji, a
pritisak ce se povećati (u skladu sa jednacinom Bernuli).
Ovo povećanje pritiska će dovesti do suprotnog procesa: kondenzacije para i rastvaranju gasova
u vodi odnosno do nestanka mehurića – oni ce se spljostiti. Pri spljostivanju izazovu skok
pritiska do stotina hilјada atmosfera. Nestajuci, mehuric ostavlјa trag - hidraulični udar. film2
Kavitacija je stetna pojava zbog brzine nastajanja i hidraulicnog udara, sto izaziva:
 promenu oblika tecenja;
 eroziju zidova cevovoda
 dodatnu buku, vibracije i mehanička oštećenja pumpi i motora. film3
DUNP Mehanika fluida 4
Studijski program Građevinarstvo
HIDRODINAMICKA KAVITACIJA
Jednacine kretanja (Bernuli) definisu vezu izmedju pritiska (potencijalna energija) na ulaznom
preseku cevi i brzine fluida (kineticna energija) na istom preseku.
Ukupna energija strujanja za jedan presek je konstantna, sto znaci p v2
  z  const
da povecanjem brzine snizava se pritisak i obrnuto: g 2 g
Kavitacija se javlja kada pritisak padne ispod
nekog odredjenog kriticnog pritiska pk.

Pod normalnim uslovima, kada je kolicina

rastvorenog vazduha (gasa) u fluidu u stanju
zasicenja, kritican pritisak kavitacije pk.
jednak pritisku zasicene vodene pare pv:

pk  pv

Na mestu niskog pritiska pk javljaju se mehure sa vodenom parom – oblast nastanka kavitacije.

Dalje nizvodno, gde pritisak omogucava kondensaciju – oblast nestanka kavitacije (implozija)
film4
DUNP Mehanika fluida 5
Studijski program Građevinarstvo
HIDRODINAMICKA KAVITACIJA
Kriterijum kavitacione sigurnosti - KAVITACIONI BROJ :
odnos potencijalne i kineticke energije u nekom preseku
p0  pmin

v02
 k
2 a
gde je po – apsolutni referentni pritisak; v
v0 - referentna brzina (srednja lokalna brzina u i
t
posmatranoj oblasti); a
pmin – najnizi pritisak u aktualnom preseku. c
i
p0  p v j
Kriticni kavitacioni broj k: k  a
v02

(pv - pritisak zasicene vodene pare) 2

RESENJE:
Primarni uzrok – nizak pritisak, nastaje ili/ili : Konfiguracija proticajnog profila (ventila)
generalnim snizenjem hidrostatickog pritiska Izbegavanje ekstremno visoke brzine
porastom lokalne brzine Izbegavanje fluktuacija pritiska

DUNP Mehanika fluida 6

Studijski program Građevinarstvo
PONASANJE REALNE TECNOSTI
REZIM TECENJA. Postoje dva različita režima strujanja:
 Laminarno (slojevito) – tečnost struji u slojevima pri čemu se slojevi ne mešaju
međusobno.
 Turbulentno (vrtlozno) – delići tečnosti se kreću po složenim i međusobno izmešanim
trajektorijama, pri čemu je kovitlanje i mešanje tečnosti intenzivno.

Ispitivanje dva režima strujanja je prvi izvršio Rejnolds 1883. godine

D A – sud sa vodom; B – staklena cev;

C – slavina
D – sud sa bojom; E – cevčica
Ozborn Rejnolds
A Eksperimentalno je odredio kriterijum prelaza britanski fizičar
laminarnog kretanja tečnosti u turbulentni režim (1842.-1912.)
E B C
Kriterijum prelaza je bezdimenzionalni broj koji je
nazvan Rejnoldsov broj (Re)
Služi kao kriterijum prema kojemu se može utvrditi hoće li u datim uslovima
nastupiti laminarno ili turbulentno strujanje.
DUNP Mehanika fluida 7
Studijski program Građevinarstvo
PONASANJE REALNE TECNOSTI

LAMINARNO I TURBULENTNO STRUJANJE

sud sa bojom
Odvod vode koji
Tečnost struji glatko obezbeđuje radni
kroz ulazni otvor oblika konstantni nivo tečnosti
levka i boja se uvodi
kroz cev koja izlazi ka
centru

Laminarno ili
tulrbulentno strujanje
se posmatra u ovoj cevi
i ono je funkcija brzine
strujanja

Brzina strujanja može Ventil za kontrolu brzine

se odrediti na osnovu strujanja
izmerenog vremena
potrebnog da se napuni
određena zapremina

DUNP Mehanika fluida 8

Studijski program Građevinarstvo
PONASANJE REALNE TECNOSTI

LAMINARNO I TURBULENTNO STRUJANJE

Laminarno

Prelazno

Postepeno se povećava Turbulentno

brzina strujanja

DUNP Mehanika fluida 9

Studijski program Građevinarstvo
PONASANJE REALNE TECNOSTI

LAMINARNO I TURBULENTNO STRUJANJE

Simulacuja turbulentnog strujanja iz

izduvne cevi Laminarno strujanje (Strujanje
krvi)

Turbulentno strujanje Laminarno strujanje

DUNP Mehanika fluida 10

Studijski program Građevinarstvo
REZIM TECENJA.
vsr D
vsr D 
Reynoldsov broj: Re   , gde je  
  
vsr – srednja brzina strujanja
 - (ni) koeficijent kinematicke viskoznosti
 - (mi) koeficijent dinamicke viskoznosti
D – geometrijski parametar cevi (korita) Re < 2300
Za strujanje u cevi
(donji Rekr = 2300, gornji Rekr = 13800): 2300< Re < 4000

laminarno Re < Rekr

prelazno Re ≈ Rekr Re > 4000
turbulentno Re > Rekr

Ako cev nije kruznog poprecnog preseka, za geometrijski parametar umesto D uzima
se neka druga velicina (dubina, sirina, hidraulicki radijus itd.).
vsr L
Na primer, strujanje na ravnoj ploči duzine L: Re 

DUNP Mehanika fluida 11
Studijski program Građevinarstvo
PONASANJE REALNE TECNOSTI

Za cevi, koji nisu kruznog preseka, pri odredivanju Rejnoldsovog broja, se koristi
tzv. hidraulicki radijus, koji je definisan kao odnos površine poprečnog preseka
profila (cevi ili korita) A i okvasenog obima O profila :
A
Rh 
O

D 2
HIDRAULICKI RADIJUS
A D
A za kruznu cev je Rh   4 
O D 4

Odnosno, precnik cevi je : D  4 Rh

O

Veza hidraulickog radijusa i Reynoldsovog broja za kruznu cev je

4vsr Rh
Re  , gde je  - koeficijent kinematicke viskoznosti,
 vsr – srednja brzina strujanja

DUNP Mehanika fluida 12

Studijski program Građevinarstvo
PONASANJE REALNE TECNOSTI
Laminarno strujanje u stvarnosti se javlja samo kod vrlo malih brzina strujanja:
u kapilarama
kroz filtere i tkanine
tečenje podzemnih voda
tečenje viskoznih fluida (katran, smole, svez beton…)
U drugim slucajevima realni FLUIDI TEKU TURBULENTNO
Matematički mozemo u celosti opisati samo elemente laminarnog tecenja i koristiti to za
resavanje problema turbulentnog tecenja.
Kao primer, razmotrimo horizontalno postavljenu cev kruznog preseka
poluprecnika r0 u kojoj je laminaran rezim strujanja.
Izdvojimo za posmatranje delic tecnosti u
r0
obliku cilindra radijusa r i duzine L
r
+p Sila trenja T na povrsini cilindra je :
Abocna
T    2r  L (1)
Sila pritiska P, koja se suprostavlja sili trenja :
L
P  p  r 2 Apreseka (2)

DUNP Mehanika fluida 13

Studijski program Građevinarstvo
PONASANJE REALNE TECNOSTI
pr
Iz dinamicke ravnoteze sila imamo (T=P)   2r  L  p  r 2 
2L
Prema Njutnovom zakonu (jednacina viskoziteta) v
tangencijalni napon :
   (*)
dr
Znak minus ukazuje da brzina opada sa povecanjem rastojanja od centra, tj. gradijent brzine v
je negativan.
pr v
2L
 
dr
v  
p r

L 2
dr 
v
r0 p r 2
v  C (**)
r L 4
+p

Konstanta C se odredjuje iz uslova za r=r0  v=0:

L
p r02 p r02
0  C C 
L 4 L 4

DUNP Mehanika fluida 14

Studijski program Građevinarstvo
PONASANJE REALNE TECNOSTI

p 1 2 2
Zamenom C u (**) dobija se: v  (r0  r )
L 4
h
Posto je p  gh, a  i (pad linije energije), brzina se moze izraziti u obliku
L
gi 2 2
v (r0  r ) (***)
4

Sto pokazuje da raspored brzine u strujnoj cevi kod laminarnog rezima tecenja ima
oblik parabole.
Ovo je Hagen-Poiseullov zakon raspodele brzine za
laminarno strujanje.
Maksimalna brzina je u centru strujne v  gi r 2   i r 2
4 4
max 0 0
cevi, gde je r=0, i njena vrednost je
2
a odnos brzine na poluprecniku r v r  -r r
prema maksimalnoj brzini je  1  0 
vmax r Profil brzine kod laminarnog
kvadratican: tecenja kroz cilindricnu cev
DUNP Mehanika fluida 15
Studijski program Građevinarstvo
PONASANJE REALNE TECNOSTI

Sada brzina u svim tackama preseka toka poznata i moze se naci i ukupni protok
fluida kroz cev.

Prema jednacini kontinujiteta dQ  vdA, gde je dA  2r dr

gi 2 2
Uzimamo brzinu v iz formule (***): v  (r0  r )
4
i
r0
i 4 i 4
Q
Q    r0
2 2
i dobijamo ( r r ) rdr r0
2 0
0
8 8

Ako sada protok podeljimo sa A, dobijamo srednju brzinu:

Q Q
vsr   2
i 2
vsr  r0
A r0 8

vmax i 2
ili, jednostavnije: vsr  , gde vmax  r0
2 4

DUNP Mehanika fluida 16

Studijski program Građevinarstvo
ANALIZA STACIONARNOG STRUJANJA U CEVOVODIMA POD PRITISKOM
Transport fluida od izvora do postrojenja za preradu i dalje, preko distributivnog sistema, do
korisnika obavlja se zatvorenim cevima pod pritiskom, na primer:
do sistema za navodnjavanje;
evakuacija voda iz akumulacija;
dovod voda do energetskih postrojenja;
transport nafte i gasa od izvora do rafinerije i dalje …

Tj. proracun cevovoda pod pritiskom od velikog znacaja i za gradjevinarstvo.

Cevovod je sklop cevi, ventila, racvi i ostalih elemenata cevne armature kroz koji tece fluid.

Gubici zbog viskoznosti strujanja u cevovodu dovode do pada hidrostatickog pritiska u smeru
strujanja.
Zbog toga osiguranje dovoljnog pritiska na izlasku iz cevovoda (kod zadanog maksimalnog
protoka) jedan od najvaznijih zadataka konstruktora cevovoda, koji u najvecoj meri odreduje
dimenzije cevnih elemenata.

Za analizu ukupnih gubitaka u cevovodu izvedimo opstu jednacinu trenja odnosno osnovnu
jednacinu stacionarnog kretanja u cevovodima pod pritiskom.

DUNP Mehanika fluida 17

Studijski program Građevinarstvo
ANALIZA STACIONARNOG STRUJANJA U CEVOVODIMA POD PRITISKOM
OPSTA JEDNACINA ZA TRENJE
(vazi za laminarno i turbulentno strujanje, kao i za bilo koji oblik poprecnog preseka toka)
Posmatra se stacionarni tok kroz cev konstantnog poprecnog preseka A.
Izdvaja se zapremina tecnosti duzine L izmedju preseka 1-1 i
1. 2-2 i razmatra njena ravnoteza. P 2
2
v
hL
2g 2.
2
1. linija energije za idealni fluid 0
v
3. 2. linija energije za realni fluid
2g
p2 3. pijezometarska linija
p1
g (hidraulickog pritiska) 0
g 2 
P1
G
1 Za ravnotezu potrebno je da ZBIR SVIH SILA koje
2 deluju na ovu zapreminu bude NULA.

z2 1. Imamo silu teze G, vertikalno nanize u tezistu zapremine

 z1 1
Referentna ravan
G  gA L (1)

DUNP Mehanika fluida 18

Studijski program Građevinarstvo
ANALIZA STACIONARNOG STRUJANJA U CEVOVODIMA POD PRITISKOM

2. Sila hidrostatickog pritiska P1 deluje u pravcu strujanja upravno na presek i P2 – suprotno P1:
P2
v 2 P 1 =p 1 A; P 2 =p 2 A
hL
2g
v2 3. Sila trenja koja deluje u pravcu 0
2g strujanja, a suprotnog smera:
p2
p1
g T 0  L
Abocna

0
g 2
gde je   O  2r; P1
G
0 - tangencijalni napon trenja, sila trenja na jedinicu
1 povrsine zida cevi; O – okvaseni obim
2
ZBIR SVIH SILA u pravcu strujanja je :
z2 P1  P2  T  G sin   0
 z1 1
Odnosno,
Referentna ravan p1 A  p2 A   0  L  g AL sin   0 (2)

Na osnovu leve slike je

z2  z1
sin  
L
DUNP Mehanika fluida 19
Studijski program Građevinarstvo
ANALIZA STACIONARNOG STRUJANJA U CEVOVODIMA POD PRITISKOM

z2  z1
(2) p1 A  p2 A   0  L  g AL 0
L
p1 p2  0 L
podelimo (2) sa gA i dobijemo:   z2  z1  (3)
g g gA
v2
hL
2g Posto je prema slici
 p1 v 2   p2 v 2 
2
v
2g hL   z1      z2   
p1
p2
 g 2 g   g 2 g 
g
g 2
A A
Hidraulicki radijus je Rh  
O 
1 2 Onda posle sredjivanja jednacine (3) dobija se
L
hL   0 (4)
z2 gRh
 z1 1 Delenjem razlike nivoa pijezometarske linije hL sa
hL
Referentna ravan rastojanjem L na kojem se ta razlika javlja, dobija i
se pad linije energije i : L
DUNP Mehanika fluida 20
Studijski program Građevinarstvo
ANALIZA STACIONARNOG STRUJANJA U CEVOVODIMA POD PRITISKOM

hL   0
L hL 
 0
v2 gRh L gRh
(4)
hL
2g
v2 Zamenom (hL / L) sa i imamo
2g
p1
p2
g
 0  g Rh i (5)
g 2
(5) naziva se

OPSTA JEDNACINA TRENJA

1 ili
2
OSNOVNA JEDNACINA
STACIONARNOG KRETANJA
z2 u cevovodima pod pritiskom
 z1 1
Referentna ravan  0  g Rh i

DUNP Mehanika fluida 21