პლატონი

სახელმწიფოს მმართველები ფილოსოფოსები უნდა იყვნენ, რადგან მხოლოდ მათ აქვთ

ცოდნა, ზოგადად, იდეებისა და, კერძოდ, სიკეთის იდეის შესახებ. „სახელმწიფოში“
მოცემულია სამი შედარება, სამი სურათ-ხატი იმის გადმოსაცემად, თუ როგორ უნდა
გავიგოთ სიკეთის იდეა. ეს სამი შედარებაა მზის შედარება, წრფის შედარება და მღვიმის
შედარება (ამ უკანასკნელს მღვიმის ალეგორიასაც უწოდებენ ხოლმე).

მზის შედარება. სიკეთის იდეა მზის ანალოგიით შეიძლება გავიგოთ. ის, რომ მზე
სინათლეს ასხივებს, მიზეზია იმისა, რომ ჩვენ ნებისმიერი რაღაცის დანახვა შეგვიძლია.
სინათლე რომ არა, შეუძლებელი იქნებოდა ხედვა. თანაც, მზე არა მხოლოდ
ხილულობისა და ხედვის მიზეზია, არამედ იმისაც, რომ ცოცხალი არსებები არსებობენ
და ცოცხლობენ. ის, რაც არის მზე ხილულ სამყაროში, არის სიკეთის იდეა აზროვნებით
საწვდომ სამყაროში. ხილული სამყარო ჩვენთვის კარგად ნაცნობი სამყაროა, რომელშიც
არსებობენ ადამიანები, ცხოველები, მცენარეები, საყოფაცხოვრებო საგნები და ა. შ. მაგრამ
რას ნიშნავს სამყარო, რომელსაც მხოლოდ აზროვნებით შეიძლება მივწვდეთ? პლატონის
მიხედვით, ყოველთვის, როდესაც რაღაცის არსს გვინდა ჩავწვდეთ, ჩვენ მის იდეამდე
მივდივართ

სწორედ აქაა პლატონის მოძღვრების მთავარი აზრი: არსებობს არა მხოლოდ ცალკეული,
ხილული საგნების სამყარო, არამედ იდეების სამყაროც, რომელსაც თვალით ვერ
დავინახავთ და ხელით ვერ შევეხებით. ამ მეორე სამყაროს მხოლოდ აზროვნებით
შეიძლება მივწვდეთ.

(სიკეთის იდეა − მზე; რეალობა − წრფე). მაგრამ მესამე შედარება უკვე ამბად არის
მოყოლილი. ესაა მღვიმის ალეგორია.

როგორც ამ მღვიმეში გამოკეტილ ადამიანებს მთელი რეალობა კედელზე არეკლილი

ჩრდილები ეგონებათ, ისე გვგონია ჩვენ, რომ მთელი რეალობა გრძნობით საწვდომი
საგნებისგან შედგება. მაგრამ თუ ერთ-ერთი ამ მღვიმის მაცხოვრებელთაგან
გათავისუფლდება ჯაჭვებისგან და ზედაპირზე ამოვა, ის დაინახავს ნამდვილ საგნებს,
რომელთაც ხილულს ხდის მზის სინათლე და ბოლოს შეეძლება, თვით მზეც აღიქვას.

– ვისაც იმისი ძალა შესწევს, რომ კანონებსა და ქვეყნის ადათ-წესებს იცავდნენ, სწორედ
მათ დავადგენთ მცველებად.

[რა თვისებებია აუცილებელი ფილოსოფოსისათვის?

გულწრფელობას, სიცრუის გადაჭრით უარყოფას, მისდამი სიძულვილს და სიყვარულს

ჭეშმარიტების მიმართ.

ასე რომ, როცა გსურს განიხილო, ფილოსოფიურია თუ არა სული, დაუკვირდი და

სიყმაწვილეშივე შეატყობ, სამართლიანია და თვინიერი თუ უხიაგი და ველური.
პავლე
რომაელთა მიმართ პავლეს ეპისტოლეს მთავარი თემაც ესაა: ვინ არის ქრისტე? რა
გააკეთა მან და ვისთვის? რატომ არის ის მნიშვნელოვანი არა მარტო ებრაელებისთვის,
არამედ თანაბრად მთელი კაცობრიობისთვის? როგორ უნდა შეხედო ებრაულ
ტრადიციას ქრისტეს გამოცხადების შემდეგ?

მოსეს რჯული და მისით გათვალისწინებული საქმეები, მთელი ის ქცევის სისტემა რასაც

რჯული ითვალისწინებდა, პავლეს აზრით, მხოლოდ ხელს უშლიდა, აკავებდა ცოდვას
მაგრამ ვერ კურნავდა მას, როგორც, მაგალითად, შეიძლება თავს იკავებდე რამე ცუდი
ჩვევისაგან, მაგალითად ალკოჰოლიზმისგან, მაგრამ შინაგანი სურვილი გრჩებოდეს და
თავად ამ თავშეკავების გამო, რომელიც მხოლოდ აჩერებს მაგრამ არ კურნავს
ალკოჰოლიზმისკენ მიდრეკილებას, თავს უბედურად გრძნობდე.
მაკიაველი
ამისგან განსხვავებით, მაკიაველის არ აინტერესებს სახელმწიფოს არსებობის მიზეზი და
მიზანი, ის განიხილავს უფრო მარტივ საკითხს: როგორი სახელმწიფოები არსებობენ
სინამდვილეში? მაკიაველის არ აინტერესებს, როგორი უნდა იყოს მმართველი − კეთილი
თუ ბოროტი, განათლებული თუ უსწავლელი − მთავარი სხვაა: როგორ უნდა მოიქცეს
ის, რომ ხალხზე ბატონობა შეინარჩუნოს? ამიტომაც მაკიაველის არ სჭირდება ტექსტში
მითების შემოყვანა

რანაირად უნდა მართავდე ქალაქსა თუ სახელმწიფოს, რომლებიც, მათ დაპყრობამდე,

თავიანთი კანონების მიხედვით ცხოვრობდნენ

მიწასთან გაასწორო ისინი; მეორე: პირადად დასახლდე იქ; მესამე: თავიანთი კანონების
მიხედვით ცხოვრების ნება მისცე და ხარკი დაადო მათ, ხოლო მმართველობა
მცირერიცხოვან პირთ გადასცე, რომლებიც შეგინარჩუნებენ ამ ქვეყნების მეგობრობას.

ამრიგად მთავარს არ უნდა ჰქონდეს სხვა მიზანი, სხვა საზრუნავი და არც სხვა ხელობა,
გარდა ომისა, ვინაიდან მბრძანებელს მხოლოდ სამხედრო ხელოვნება შეშვენის,
რადგანაც ამ ხელოვნების ძალა ისე დიდია, რომ არა მარტო ძალაუფლებას უნარჩუნებს
მას, ვინც მთავრად შობილა, არამედ კერძო პირსაც აღაზევებს ხოლმე მთავრის
სიმაღლემდე.

ხოლო რაც შეეხება გონებრივ წვრთნას, მთავარი ხშირად უნდა კითხულობდეს

ისტორიას, და განსაკუთრებულ ყურადღებას უნდა აქცევდეს დიდი ადამიანების
მოქმედებას, უნდა სწავლობდეს მათ საომარ ხელოვნებას და იხილავდეს მათი
გამარჯვებისა თუ დაღუპვის მიზეზებს, რათა ბაძავდეს მათ წარმატებას და თავიდან
იცილებდეს მათსავე მარცხს

მთავარს, რომელსაც ძალაუფლების შენარჩუნება სურს, უთუოდ უნდა ჰქონდეს იმისი

უნარი, რომ დროდადრო ივიწყებდეს სიკეთეს და, გარემოებებისდა მიხედვით,
იყენებდეს ან არ იყენებდეს ამ უნარს.

რომ ყოველი მთავარი უნდა ცდილობდეს გულმოწყალე კაცის სახელი მოიხვეჭოს და არა
სასტიმაგრამ მთავარი მალემრწმენი არ უნდა იყოს, დინჯად უნდა არჩევდეს საქმეს და
არ უნდა ესწრაფვოდეს იმას, რომ ქვეშევრდომთა საფრთხობელად იქცეს;
კეთილგონიერებითა და ადამიანურობით უნდა ზომავდეს თვითეულ ნაბიჯს, რათა
ქვეშევრდომთადმი ზედმეტმა ნდობამ სიფრთხილე არ დაავიწყოს, ხოლო მეტისმეტი
უნდობლობის შედეგად აუტანელი არ შეიქნეს მათთვისკის.

რა სჯობს, უყვარდეთ თუ ეშინოდეთ შენი? რაზედაც პასუხობენ, რომ სასურველია

ერთიცა და მეორეც. მაგრამ რაკი ორივეს შეთავსება ძნელია, ამიტომ, თუკი იძულებული
იქნები ერთ-ერთზე უარი თქვა, გაცილებით გიჯობს, შიშს უნერგავდე ხალხს და არა
სიყვარულს.
ჰობსი
გარდა იმისა, რომ ადამიანი ბუნებით მდგომარეობაში თავისუფალია, ყველა მათგანი
ერთმანეთის თანასწორიცაა, რადგან უთანასწორობა სახელმწიფოს მიერ დადგენილი და
რელიგიით კურთხეული სოციალური წესრიგის ნაწილია

პირველ რიგში, ეს არის ძალადობრივი სიკვდილის შიში. ადამიანები რესურსებისთვის

შეჯიბრის მდგომარეობაში არიან: ასეთი რესურსი შეიძლება იყოს საკვები, საუკეთესო
მიწის ნაკვეთი, ლამაზი ქალი და ა. შ. რაკი ყველა თანასწორი და თავისუფალია, ყველას
თანაბრად შეუძლია პრეტენზია განაცხადოს ამ რესურსების ფლობაზე, ეს კი ყველას
ყველა სხვასთან კონფლიქტის, ომის მდგომარეობაში აქცევს. ასევე, კონფლიქტის მიზეზი
შეიძლება იქცეს შიში და უნდობლობა სხვების მიმართ, ან პატივმოყვარეობა, სხვის
ხარჯზე სახელის მოხვეჭის სურვილი.

აქ ჰობსი მნიშვნელოვან დაზუსტებას აკეთებს: ომი ქვია არა მხოლოდ უშუალოდ

ბრძოლის, ფიზიკური შერკინების მომენტს. ომი უკვე მაშინ გვაქვს, როდესაც სხვას
მტრად მივიჩნევთ, როდესაც მასთან მშვიდობიანი თანაცხოვრების მყარი პირობები და
გარანტიები არ არსებობს.

ბუნებითი კანონი და საზოგადოებრივი ხელშეკრულება

ასეთია სახელმწიფო, როდესაც, ხდება, ასე ვთქვათ, შიშის ცენტრალიზაცია: თითოეულს

ეშინია არა თითოეული სხვის, არამედ ყველას ეშინია ერთის, ხელისუფლების,
სუვერენის, ანუ ისეთი ძალის, რომელსაც დედამიწაზე სხვა უფროსი აღარ ჰყავს. ასეთ
შემთხვევაში ადამიანები ერთმანეთს აღარ ესხმიან თავს, ხოლო იმ ერთს –
ხელისუფლებას, ასევე არა აქვს მოტივი, თავს დაესხას რიგით ადამიანს, რადგან მისი
ძალა განუზომლად აღემატება ინდივიდისას და მისგან საფრთხე არ ემუქრება (თუ, რა
თქმა უნდა, ინდივიდი საკუთარი ინიციატივით არ აუჯანყდა). ამიტომ, სახელმწიფოში
ადამიანის ცხოვრება გაცილებით უფრო უსაფრთხოა, ვიდრე ბუნებით მდგომარეობაში

რაკი სახელმწიფოში ცხოვრების უპირატესობა თავისთავად ცხადი, მარტივი

ჭეშმარიტებაა, ადამიანები ერთმანეთს უთანხმდებიან ანუ დებენ ხელშეკრულებას, რომ
ყველა ემორჩილება ერთ უზენაეს ძალას. ამ შეთანხმებით თითოეული ადამიანი უარს
ამბობს ბუნებით თავისუფლებაზე,

. ჰობსის „ბუნებითი კანონი“ კანონია, იმიტომ რომ რაციონალურია, ანუ ჩვენივე

ინტერესების გათვლას ემყარება. ის გვეუბნება, რომ ჩვენ ყველაფერი უნდა გავაკეთოთ
საკუთარი უსაფრთხოების უზრუნველსაყოფად; ხოლო საუკეთესო, რაც კი ამ მიზნით
შეიძლება მოვიმოქმედოთ, ბუნებითი მდგომარეობიდან გამოსვლა და, საზოგადოებრივი
ხელშეკრულების დადებით, სამოქალაქო ანუ სახელმწიფოებრივ მდგომარეობაში
გადასვლაა. თუ არსებობს არჩევანი სახელმწიფოში და ბუნებრივ მდგომარეობაში
ცხოვრებას შორის, შეუძლებელია, საღად მოაზროვნე ინდივიდმა მეორე აირჩიოს,
რადგან ეს მისივე სიცოცხლეს ჩააგდებდა საფრთხეში. აშკარად უგუნური, საკუთარი
ინტერესების საპირისპირო ქცევა ბუნების კანონის დარღვევაა.

რაკი სახელმწიფო ადამიანთა შორის დადებული ხელშეკრულების ძალით შეიქმნა და,

თავის საწყისში, ამ ადამიანთა ნებას ემყარება, ის მათი წარმომადგენელია. ეს ნიშნავს,
რომ სახელმწიფოსთვის ჩვენი უფლებების გადაცემით ჩვენ მოვახდინეთ მისი
ქმედებების ავტორიზება, ანუ მისი ქმედებები იგივე ჩვენი ქმედებებია. მაშასადამე, თუ
სახელმწიფოს დავუპისრიპირდით, რაღაც აზრით საკუთარ თავსვე ვუპირისპირდებით.

ასე რომ, ადამიანის ბუნებაში კონფლიქტის სამ ძირითად წყაროს ვპოულობთ: პირველია
შეჯიბრი, მეორე – შიში, მესამე კი – პატივმოყვარეობა. პირველი უბიძგებს ადამიანს
მოხვეჭისთვის, მეორე – უსაფრთხოებისთვის, მესამე კი – სახელისთვის დაესხას თავს
სხვას.

მათი გარჩევა აუცილებელია, რადგან უფლება რამის გაკეთების ან რაიმესგან თავის

შეკავების თავისუფლებაა, ხოლო კანონი გვიდგენს და გვავალდებულებს ქცევის ამა თუ
იმ წესს. ასე რომ, კანონი და უფლება ისევე განსხვავდება ერთმანეთისგან, როგორც
მოვალეობა და თავისუფლება,

ლოკი
ბუნებითი მდგომარეობა და ბუნებითი კანონი

ძალაუფლების ლეგიტიმურობის თემის განხილვისას ლოკი არსებითად იმეორებს

ჰობსის სქემას: მისთვისაც ამოსავალია ბუნებითი მდგომარეობა, სადაც არ არსებობს
სახელმწიფო, ეს უკანასკნელი კი ადამიანთა შორის შეთანხმებით, ანუ საზოგადოებრივი
ხელშეკრულებით იქმნება ადამიანის ბუნებითი უფლებების დასაცავად. მიუხედავად
ამისა, ამ ორი ავტორის დასკვნები რადიკალურად განსხვავდება ერთმანეთისგან: თუ
ჰობსი საბოლოოდ აბსოლუტური მმართველობის (დღევანდელი ენით – დიქტატურის)
გამართლებამდე მიდის, ლოკი ლიბერალური კონსტიტუციონალიზმის ანუ
შეზღუდული ძალაუფლების, არსებითად – ლიბერალური დემოკრატიის უმთავრეს
პრინციპებს აყალიბებს.

ადამიანს არა აქვს უფლება საკუთარი და სხვა ადამიანის „სიცოცხლე, ჯანმრთელობა,

თავისუფლება და საკუთრება“ ხელყოს, თუ თავად მას კონკრეტული საფრთხე არ
ემუქრება. ჰობსის აზრით კი, ასეთი შეზღუდვა მხოლოდ სახელმწიფოს შემოაქვს.

ამის არგუმენტი ლოკისთვის რელიგიურია: სიცოცხლე ადამიანს ღმერთისგან აქვს

ბოძებული, მაშასადამე, მისი ხელყოფის უფლება არ გვაქვს.

ლოკს ჰობსისგან არსებითად განსხვავებულად ესმის კიდევ ერთი საკვანძო ცნება –

თავისუფლება. ჰობსი თავისუფლებას ისე განმარტავს, როგორც ამ სიტყვის მნიშვნელობა
ადამიანთა უმრავლესობას ესმის: როგორც გარე შეზღუდვის არარსებობა. თავისუფლება
ნიშნავს, რომ რაც მოგვესურვება, იმას ვაკეთებთ. ლოკი კი ამას „თვითნებობას“ უწოდებს
და თავისუფლებისგან განასხვავებს. თავისუფალი ადამიანი ქვია იმას, ვისაც არა აქვს
სხვა შეზღუდვა, გარდა ბუნებითი კანონისა, რომელსაც, თავის მხრივ, გონება კარნახობს.

ჰობსთან, სახელმწიფოს გარეშე, არსებობენ მხოლოდ ინდივიდები, რომლებიც საკუთარი

ინტერესებისთვის იბრძვიან და სხვებს არ ენდობიან; საზოგადოებად ისინი მხოლოდ
ხელშეკრულების დადების, ანუ სახელმწიფოს შექმნის მომენტში ერთიანდებიან. ლოკის
აზრით კი ამ შემთხვევაში, მათ უკვე ამვე ეტაპზე აერთიანებთ გარკვეულ საერთო,
საზოგადო სიკეთეზე: სიცოცხლის, თავისუფლების და საკუთრების დაცვაზე ზრუნვა.
შესაბამისად, მათ შეუძლიათ და ვალდებულებაც აქვთ, ითანამშრომლონ ამ საერთო
ინტერესის გარშემო.

თუ დამნაშავეს ვინმეს მკვლელობა, ცემა, ძარცვა, ქურდობა და ა. შ., გაუვიდა, ეს მთელ

საზოგადოებას, მის თითოეულ წევრს უქმნის საფრთხეს. ამიტომ თუ, მაგალითად,
შევესწარი, რომ ქურდი ვინმეს, თუნდაც ჩემთვის უცნობი ადამიანის სახლში შეფარვას
ცდილობს, სრული უფლება და მოვალეობაც მაქვს, ასეთი ადამიანი მოვკლა. ასევე, არ
სჭირდება სახელმწიფოს არსებობა იმის დადგენას, თუ სახელდობრ რა არის დამნაშავის
დასჯის მისაღები ზომა. ეს დასჯის მიზნიდან გამომდინარეობს: ერთი მხრივ, უნდა
აღიკვეთოს დანაშაულის განმეორების შესაძლებლობა, მეორეც, თუ ეს შესაძლებელია,
მსხვერპლს ზარალი უნდა აუნაზღაურდეს. სასჯელი სამართლიანია, თუ ის ამ მიზნების
ადექვატურია. ბუნებრივია, რომ სახელმწიფოს არარსებობის პირობებში ნაკლებად
დაგვრჩება სხვა ქმედითი ალტერნატივა, გარდა დამნაშავის მოკვლისა.