TUR101/ TLL 101 TÜRK DİLİ-I

2022-2023
Güz dönemi

II.Ünite

1
 TUR 101 TÜRK DİLİ-I

II.ÜNİTE
Konu Başlıkları:
1. Dilin Gücü
2. Dille İlgili Bazı Terimler
• Ana Dil
• Ana Dili
• Yerel Dil
• Devlet Dili
• Uluslararası Dil
• Yapma Dil

ue.aydin.edu.tr 2
 1. Dilin Gücü

❖ Dil insanlar arasında iletişimi sağlayan en güçlü araçtır. Her dil,

bireylerinin duygu ve düşüncelerini aktarmasına olanak verir.

❖ Yeryüzündeki bütün insan toplulukların bir dili vardır.

ue.aydin.edu.tr 3
 1. Dilin Gücü

❖ Dünyadaki sayısı kimi zaman yüzlerle

kimi zaman binlerle sınırlandırılan
diller, çeşitli ölçeklerden hareketle
sınıflandırılır.

❖ Diller bu ölçeklerden hareketle Sizce bütün

«eklemeli dil», «çekimli dil» veya «tek diller güçlü
müdür?
heceli dil» adlarının yanında «yaygın
Bir dili güçlü
dil», «köklü dil» veya «güçlü dil» kılan unsurlar
sıfatlarına lâyık görülmektedir. nelerdir?

ue.aydin.edu.tr 4
 1. Dilin Gücü

Bir dil gücünü tarihinden, dünya üzerindeki

yaygınlığından, yapısından, söz varlığından ve
etkisinden alır.

ue.aydin.edu.tr 5
 1. Dilin Gücü

❖ Bir dil gücünü tarihinden alır:

• Tarihte uzun yıllardır var olan dillerin köklü bir

geçmişi vardır. Bu köklü geçmiş sayesinde
dildeki sözlü ve yazılı ifade imkanları çoğalmıştır.

• Bilim, sanat, felsefe, hukuk, eğitim-öğretim

alanında zengin ifadelerle kaleme alınan sayısız
eser ile diller işlerlik kazanmış, her konunun
anlatımına elverişli hale gelmiştir.

ue.aydin.edu.tr 6
1. Dilin Gücü

❖ İlk yazılı metinleri 6.yüzyıla

dayanan ve günümüzde
kırktan fazla lehçesiyle
konuşulmakta olan Türkçe,
köklü bir dildir.

ue.aydin.edu.tr 7
1. Dilin Gücü

❖ Bir dil gücünü dünya üzerindeki

yaygınlığından alır:

• Bir dilin yaygınlığı konuşur sayısı ile

ölçülür.
• Konuşur sayısı diğerlerinden fazla
olan bir dil, yaygın dildir.
• Yaygın olan dil de güçlüdür.
• 2000’li yılların verilerine göre Türkçe
dünyada en çok konuşulan beşinci
dildir.
ue.aydin.edu.tr 8
1. Dilin Gücü

ue.aydin.edu.tr 9
 1. Dilin Gücü

❖ Bir dil gücünü yapısından, söz varlığından ve

etkisinden alır:
• Tarihin birikiminin, başka dillerle alışverişin doğal bir
sonucu olan söz varlığındaki zenginleşme, aynı
zamanda da sanat, felsefe ve bilim dilinde de
zenginleşmedir.

ue.aydin.edu.tr 10
 2. Dil ile İlgili Bazı Terimler

Bir dil, kendi kapsamı içinde birtakım alt

unsurlara dayanır ve bu alt unsurlar çeşitli
terimlerle ifade edilir.

devlet dili yazı dili ana dili yerel dil

uluslararası dil yapma dil konuşma dili

ana dil

ue.aydin.edu.tr 11
2. Dil ile İlgili Bazı Terimler

ANA DİL

ue.aydin.edu.tr 12
 2. Dil ile İlgili Bazı Terimler

ANA DİL
▪ Bir dilin başlangıç zamanında dayandığı kök dil, o dilin ana
dilidir.

▪ Gagavuzca, Kazakça, Kırgızca, Hakasça vb. Türk dilleri için

ana dil Türkçedir.
▪ İspanyolca, Fransızca, Portekizce ve İtalyanca için ana dil,
Latincedir.

ue.aydin.edu.tr 13
2. Dil ile İlgili Bazı Terimler

ANA DİLİ

ue.aydin.edu.tr 14
 2. Dil ile İlgili Bazı Terimler

ANA DİLİ
▪ Bir insanın içinde doğup büyüdüğü aile ortamında
edindiği ilk dile ana dili denir. Dilin bu kolu, birinci dil,
asıl dil olarak da bilinir.

ue.aydin.edu.tr 15
2. Dil ile İlgili Bazı Terimler

YEREL DİL
▪ Lehçe
▪ Ağız

ue.aydin.edu.tr 16
 2. Dil ile İlgili Bazı Terimler

YEREL DİL

▪ Bir memleketin belli bir yöresinde kullanılan, resmi dilden az

çok farklılıklar gösteren ve daha çok konuşmada kullanılan dile
«yerel dil» denir.
▪ Yerel dile «bölge dili» de denir.
▪ Bir ana dile dayanan yerel dillerden bazıları lehçe bazıları da
ağız boyutunda farklılıklar gösterir.

ue.aydin.edu.tr 17
 2. Dil ile İlgili Bazı Terimler

➢ Lehçe
▪ Bir dilin ses, biçim ve sözcük farklılıkları gösteren kollarına lehçe denir.

▪ Ana dilden bilinmeyen tarihi zamanlarda ayrılmış kollara uzak lehçe;

bilinen tarihi zamanda ayrılmış kollara yakın lehçe diyoruz.

Türkçenin yakın lehçeleri

Türkçenin uzak lehçeleri Altayca
Çuvaşça Başkurtça
Özbekçe
Yakutça
Yeni Uygurca vb.

ue.aydin.edu.tr 18
 2. Dil ile İlgili Bazı Terimler

➢ Lehçe
▪ Yakutça ve Çuvaşça Türkçenin uzak lehçeleridir. Ayrıca
elimizde metinleri bulunan Göktürk, Uygur, Hakaniye, Eski
Anadolu, Çağatay ve Osmanlı Türkçeleri Türkçenin tarihi
lehçeleridir.

▪ Günümüzdeki Kazak, Kırgız, Özbek, Türkmen ve Azeri

Türkçeleri de Çağdaş Türk lehçeleri olarak isimlendirilmektedir.

ue.aydin.edu.tr 19
 2. Dil ile İlgili Bazı Terimler

➢ Ağız

▪ Bir memleketin çeşitli yörelerinde kullanılan ve sadece ses

farklılıklarına dayanan dil kollarına ağız denir. Konya,
Kastamonu, Karadeniz ağızları gibi.

https://turkish-culture-history-language.blogspot.com/2019/04/turkce-agzlar.html

ue.aydin.edu.tr 20
 2. Dil ile İlgili Bazı Terimler
➢ Ağız
▪ Türkçe, ağızlar bakımından da zengin bir dildir. Türkçenin ağızları hakkında
bilgi almak ve onlardan örnekler görmek istiyorsanız şu linki ziyaret
edebilirsiniz:

ue.aydin.edu.tr 21
 2. Dil ile İlgili Bazı Terimler

➢ Yerel Diller
▪ Yerel diller bazen ağız bazen bazen
de lehçe boyutunda farklılıklar
gösterebilir.
http://onedio.com/haber/maddeyle-ege-
sivesinin-guzelligi-356579

▪ Yerel diller alt kültür unsurlarından

sayılır.

▪ Yerel dilleri birer yazı dili yapmaya

çalışmak toplumların ve ülkelerin
birliği açısından sakıncalıdır.
http://www.uludagsozluk.com/k/yara
n-%C5%9Fiveler/
ue.aydin.edu.tr 22
 2. Dil ile İlgili Bazı Terimler
Aman Avcı Vurma Beni
Aman avcı vurma beni
Ben bu dağın aybalam maralıyam
Maralıyam hem yaralı
Avcı vurmuş aybalam yaralıyam

Bir taş attım çaya düştü

Çaydan bir çift aybalam suna uçtu
Menim gönlüm sana düştü
Senin gönlün aybalam kime düştü

Bu dağlarda ceyran gezer

Tırnakları aybalam taşlar ezer
Ben o yara neylemişem
O yar benden aybalam kenar gezer .

Hamit Dönmez’den bir Iğdır

Türküsü

◆ Bursa’daki Türkçe konusuyla ilgili şu kaynağa bakabilirsiniz:

turkoloji.cu.edu.tr/DILBILIM/nurettin_demir_bursa.pdf

ue.aydin.edu.tr 23
2. Dil ile İlgili Bazı Terimler

DEVLET DİLİ

ue.aydin.edu.tr 24
 2. Dil ile İlgili Bazı Terimler

DEVLET DİLİ

▪ Bir ülkede birbirinden farklı konuşmalar olabilir. Ancak, o ülkede;

- üzerinde herkesin anlaştığı,
- eğitim yaptığı,
- sosyal ve siyasi hayatı ile ilgili yasalarında kullandığı, sanat
eserleri verdiği
- bilimsel çalışmalarını yazıya döktüğü bir tek dili vardır ki bu
dil, o milletin asıl dili sayılır.
Buna devlet dili, millet dili, eğitim dili ve kültür dili gibi isimler verilir.

ue.aydin.edu.tr 25
2. Dil ile İlgili Bazı Terimler

ULUSLARARASI DİL

ue.aydin.edu.tr 26
 2. Dil ile İlgili Bazı Terimler

ULUSLARARASI DİL

▪ Yeryüzündeki dillerden bazıları, ismini aldıkları kavmin dili

olmalarının yanı sıra dünyada diğer pek çok kavim tarafından
ticaret, bilim,diplomasi, eğitim, seyahat vb. alanlarda ortak
anlaşma aracı olarak kullanılmaktadır.

▪ Siyaset, ekonomi, inanç, bilim vb gibi alanlarda dünyada

geçerliliği olan bu dillere uluslararası dil diyoruz.

ue.aydin.edu.tr 27
2. Dil ile İlgili Bazı Terimler

YAPMA DİL

ue.aydin.edu.tr 28
 2. Dil ile İlgili Bazı Terimler
YAPMA DİL

▪ İnsanlar arasındaki sorunların önemli ölçüde birbirini

anlamamaktan kaynaklandığını; bu nedenle iletişim engellerinin
ortadan kaldırılmasının, insanların birbirlerini kolayca
anlayabilmesinin önemli olduğunu düşünen bilim insanları,
düşünürler,sanatçılar yüzyıllar boyunca ortak bir dil oluşturmayı
düşlemişlerdir.Bunun için de bazı çalışmalar yapmışlardır.

▪ Bu denemelerden biri Esperanto olarak isimlendirilmiş, daha

sonra bu terim bütün yapay dil çalışmaları için kullanılır
olmuştur.

ue.aydin.edu.tr 29
 2. Dil ile İlgili Bazı Terimler

ESPERANTO
Birkaç sayılı istisna dışında Esperanto'da
kelime grupları son harflere bakılarak ayırt
edilebilir.

Son Harf Kelime Sınıfı Örnek Sözcük Türkçe Anlam

-o İSİM rapido hız

-a SIFAT rapida hızlı
hızla, hızlı bir
-e ZARF rapide
şekilde
hızlı
-i FİİL rapidi gitmek, acele
etmek

ue.aydin.edu.tr 30
 Uygulama

1. Aşağıda dille ilgili verilen bilgilerden hangisi yanlıştır?

A) Bir memleketin çeşitli yörelerinde kullanılan ve sadece ses farklılıklarına
dayanan dil kollarına ağız denir.
B) İngilizce uluslararası dil özelliği taşıyan bir dildir.
C) Bütün yapay dil çalışmaları için kullanılan terimin adı Esperanto’dur.
D) Dil, kültürün hem ana unsurlarından biri hem de kültürün taşıyıcısıdır.
E) Bir dilin başlangıç zamanında dayandığı kök dile lehçe denir.

ue.aydin.edu.tr 31
 Uygulama

2. "Büyük bir düşünüre: 'Bir ülkenin yönetimi size verilseydi, ilk olarak değişime nereden

başlardınız?' diye sormuşlar. O da şöyle cevap vermiş:

- Hiç kuşkusuz dili gözden geçirmekle işe başlardım. Çünkü dil kusurlu olursa, kelimeler

düşünceleri iyi anlatamaz. Düşünceler iyi anlatılamazsa, yapılması gerekenler doğru

yapılamaz.”

Yukarıdaki cevap hangi büyük düşünüre aittir?

A) Platon

B) Aristoteles

C) Farabi

D) Konfüçyüs

E) Mevlana

ue.aydin.edu.tr 32
 Uygulama

3. Aşağıdakilerden hangisi bir dilin köklü, zengin ve güçlü

olduğunun göstergesi sayılamaz?

A) Belirli kurallarının olması

B) Edebi eserlerin üretilmesine elverişli olması

C) Felsefe yapılabilmesi

D) Bilim ve teknoloji üretilmesi

E) Birçok alfabe kullanmış olması

ue.aydin.edu.tr 33
 Uygulama

4. “Bir dilin ses, biçim ve sözcük farklılıkları gösteren kollarına …………

denir.”

Yukarıdaki boşluğa aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?

A) Yapay dil

B) Ağız

C) Lehçe

D) Yazı dili

E) Devlet dili

ue.aydin.edu.tr 34
5. Aşağıdakilerden hangisi Türkçenin lehçelerinden değildir?

A) Başkurt Türkçesi

B) Özbek Türkçesi

C) Kazak Türkçesi

D) Kastamonu Türkçesi

E) Azerbaycan Türkçesi

ue.aydin.edu.tr 35
 KAYNAKLAR

Karaağaç, .G- Yavuzer, H. Yükseköğretimde Türk Dili ve Kompozisyon,

Okutman Yayıncılık, Ankara 2011.

Yavuz,K-Yetiş,K-Birinci,N., Üniversite Türk Dili ve Kompozisyon Dersleri,

Beşir Kitabevi, İstanbul.

Aktaş, Ş.-Gündüz, O.; Yazılı ve Sözlü Anlatım-Kompozisyon Sanatı; Akçağ

Yay., Ankara; 2008.

Korkmaz, Z.-Ercilasun, A. B. -Zülfikar, H.; Türk Dili ve Kompozisyon

Bilgileri, Ankara.

ue.aydin.edu.tr 36