kveba da janmrTeloba – bmd eka xurciZe

ჯანსაღი კვების მნიშვნელობა

ჯანსაღი კვება გულისხმობს პროდუქტების მრავალფეროვნებას, ბალანსირებულ რაციონს,

გემრიელ, იაფ და სასარგებლო კერძებს. რაციონალური კვება უმნიშვნელოვანესი პირობაა
ჯანმრთელობის შენარჩუნების, ადამიანის ორგანიზმის ზრდისა და განვითარებისათვის.
ჯანმრთელობის დაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის უკანასკნელი მონაცემებით ადამიანის
ჯანმრთელობის მდგომარეობას 15%-ში განსაზღვრავს სამედიცინო სამსახურის ორგანიზაცია, 15%-ში -
გენეტიკური თავისებურებები, ხოლო 70%-ში - ცხოვრების წესი და კვება. სწორი კვება საშუალებას
გვაძლევს თავიდან ავიცილოთ ან შევამციროთ ქრონიკული დაავადებების რისკი, შევინარჩუნოთ
ჯანმრთელობა და მიმზიდველი გარეგნობა, დავრჩეთ მოხდენილები და გამოვიყურებოდეთ
ახალგაზრდულად.

კვება, ჯანმრთელობა და განათლება - განვითარების სამი ძირითადი საფუძველი

განვითარებად ქვეყნებში ცხოვრების დონის გაუმჯობესების საკითხის განხილვისას. ადამიანების
ჯანმრთელობა ქვეყნის განვითარებისთვის რომ აუცილებელია, ეს ყველასათვის ცხადია - უამისოდ
ქვეყანა და მისი მოსახლეობა სათანადოდ ვერ იფუნქციონირებს. ამ ფაქტს აფრიკაში შიდსით
გამოწვეული გამანადგურებელი სოციალური და ეკონომიკური შედეგებიც ადასტურებს.
განვითარების კიდევ ერთ საფუძველს ჯანსაღი კვება წარმოადგენს და არა იმიტომ, რომ საკვების
მიღება ადამიანის უმთავრესი მოთხოვნილებაა. ადამიანის მიერ მიღებული საკვების ოდენობა და
მრავალფეროვნება, ხარისხი და უსაფრთხოება პირდაპირ გავლენას ახდენს ჯანმრთელობასა და
კეთილდღეობაზე და შესაბამისად, ცხოვრების დონის გაუმჯობესებაზე. განვითარებისთვის ასევე
მნიშვნელოვანია განათლება, რომელიც უქმნის ადამიანს არჩევანის საშუალებას და ცხოვრებისეულ
შესაძლებლობებს, ამცირებს სიღარიბისა და ავადმყოფობის დონეს და ინდივიდს საზოგადოებაში
უფრო მყარ საფუძველს უქმნის. ამ სამი ფაქტორიდან სოციალური და ეკონომიკური
განვითარებისთვის ცალკე არც ერთი არ იქნება საკმარისი. მსოფლიო პროგრესი, სიღარიბისა და
შიმშილის დაძლევა მხოლოდ მათი ერთობლიობით მიიღწევა. ამ სამი ფაქტორის გაერთიანება
იმიტომაც არის მიზანშეწონილი, რომ სამივე მჭიდროდაა ურთიერთდაკავშირებული, მეტიც: ერთ-
ერთი ფაქტორის დადებითი ეფექტი მხოლოდ მაშინ მიიღწევა, თუ მას სხვა ორი ფაქტორიც ახლავს
თან. მაგალითად, მოსახლეობის ჯანმრთელობის გარეშე შეუძლებელია განათლების მაღალი დონის
მიღწევა, ხოლო შესაფერისი განათლების გარეშე ჯანდაცვის სფეროც გაუმართავია. ერთმანეთს
მჭიდროდ უკავშირდება კვება და განათლება. ცნობილია, რომ ჯანსაღი ზრდისა და
განვითარებისთვის აუცილებელია კარგი კვება ბავშვობის ასაკში. გარდა ფიზიკური ზრდა-
განვითარებისა, ბავშვის კვებით სტატუსზე მთელი რიგი ფაქტორები ახდენს გავლენას, რომლებიც
მნიშვნელოვანია ბავშვის სასკოლო მიღწევების თვალსაზრისით – კარგი ჯანმრთელობა და კვება
ბავშვს ყურადღების კონცენტრირების, ზოგადად, ათვისების და შემეცნების უნარს უმაღლებს.
გამოკვლევებმა აჩვენა, რომ კარგი ჯანმრთელობა და კვება ასევე ზრდის და ხელს უწყობს სკოლაში
მოსწავლეთა რაოდენობის, გაკვეთილებზე დასწრების დონეს და სწავლის ხანგრძლივობის ზრდას.
კარგი კვება ჯანმრთელობის საწინდარია, ხოლო ორივე ერთად ბავშვისათვის ეფექტური განათლების
მიცემაში გვეხმარება; კარგი განათლება, განსაკუთრებით განვითარებად მსოფლიოში, ქალებს შორის,
ხშირ შემთხვევაში ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი ფაქტორია ბავშვის ჯანმრთელობისა და კვების
სტატუსის განსაზღვრაში.

რატომ არის ჯანსაღი კვების სწავლება მნიშვნელოვანი?

კვებას, ჯანმრთელობასა და განათლებას, ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, დიდი

მნიშვნელობა ენიჭება აქტიურ საზოგადოებაში. მათი უზრუნველყოფა აქტუალურიცაა და ამასთან
ქვეყნის საერთო ეკონომიკური და სოციალური განვითარების პროცესებში მნიშვნელოვანი წვლილი
შეაქვს. ჯანსაღი კვების სწავლება ამგვარი ზემოქმედების მქონე ფაქტორს წარმოადგენს. იგი
ადამიანებს ცოდნით, უნარითა და მოტივაციით უზრუნველყოფს, რათა მათ კვების რაციონისა და
ცხოვრების სტილის გონივრული არჩევანი მოახდინონ. ეს კი ჯანმრთელობისა და აქტიური
ცხოვრების საფუძველია.
არასწორი კვების ორ უკიდურეს შემთხვევაში ჯანსაღი კვების ქრონიკული პრობლემის ორი
ძირითადი ტიპი შეინიშნება: პირველი გამოწვეულია ხარისხიანი და უსაფრთხო საკვების

1
 kveba da janmrTeloba – bmd eka xurciZe
არასაკმარისი მიღებით, მეორე კი - საკვების ან ზოგიერთი ტიპის საკვების ჭარბი და
არაბალანსირებული მიღებით, ადეკვატური და შესაფერისი რაციონის შემუშავებით ორივე პრობლემა
გვარდება ან შეძლებისდაგვარად მცირდება.
კვების პროდუქტების სიჭარბის ან სიმცირის მიუხედავად ადამიანებმა უნდა იცოდნენ,
როგორ გამოიყენონ საკუთარი სახსრები უფრო გონივრულად, რათა უსაფრთხო და ხარისხიანი
საკვები მიიღონ. ადამიანმა უნდა იცოდეს, რისგან შედგება ჯანმრთელობისთვის სასარგებლო
რაციონი და ოჯახზე ზრუნვის და მისი წევრების გამოკვების საკითხში სწორი არჩევანის გაკეთების
უნარი და მოტივაცია გააჩნდეს. ჯანსაღი კვების სწავლება განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია კვების
რაციონისგან გამოწვეული დაავადებების დასაძლევად, რომლებიც ძალიან ბევრ ქვეყანაში შეინიშნება.
განვითარებად ქვეყნებში არსებული მძიმე ეკონომიკური და საყოფაცხოვრებო პრობლემების
ფონზე ჯანსაღი კვების სწავლება შეიძლება მეორადი მნიშვნელობის საკითხად ჩაითვალოს. თუმცა,
ასეთ ქვეყნებში არსებული სურათი საპირისპიროზე მეტყველებს.
მიზეზი ბევრია:
• საკვების დეფიციტის და მარგი ნივთიერებების ნაკლებობის მაღალი მაჩვენებელი (ვიტამინ A-ს,
იოდის, რკინის ნაკლებობა და ა.შ.) საჭიროებს სასწრაფო ინტერვენციებს.
• კვების რაციონთან დაკავშირებული ქრონიკული დაავადებების რიცხვი ზედმეტი წონისა და
სიმსუქნის ჩათვლით იზრდება როგორც განვითარებად, ისე განვითარებულ ქვეყნებში.
განვითარებადი ქვეყნები ძალიან ძნელად იზიარებენ აზრს, რომ მოსახლეობას კვების გადაჭარბებული
და არაბალანსირებული რაციონის შეცვლასთან დაკავშირებული ინფორმაციის მიწოდება სჭირდება.
• ეკონომიკურ და სოციალურ განვითარებას ჯანმრთელი მოსახლეობა სჭირდება.
• მოსახლეობის ზრდის მაღალი მაჩვენებელი გავლენას ახდენს ქვეყნის კვების მთლიან სისტემაზე,
ამგვარად, ადამიანებმა უნდა შეიტყონ და გამოიყენონ ახალი მიღწევები ამ სფეროში.
• მიმდინარეობს აქტიური მიგრაცია სოფლებიდან ქალაქებისკენ, სადაც ადამიანები მთლიანად
ხდებიან დამოკიდებულები სურსათი მომარაგებაზე. ახლად ჩამოსულებმა საკვები რაციონის
შერჩევის ახალი ჩვევები უნდა გამოიმუშავონ.
• ეკონომიკური განვითარება და გლობალიზაცია გვთავაზობს ახალ საკვებს და ცვლის კვების
რაციონისა და ცხოვრების სტილის მოდელს. ტრადიციული ცოდნისა და უნარების გამოყენება კი
არასაკმარისი და მიუღებელია. ახალი ცოდნა და უნარი საჭიროა ჯანმრთელი რაციონის შესაქმნელად,
რომელიც მდიდარი იქნება საჭირო ნივთიერებებით.
ქვემოთ მოცემული სურათი, რომელიც ნამიბიაში გადაღებული ფოტოს მიხედვითაა
შექმნილი, შთამბეჭდავად ასახავს ჯანსაღი კვების სწავლების მნიშვნელობას განვითარებად ქვეყნებში.

აქ ჩვენ ვხედავთ ორი სამყაროს თანხვედრას - დედა, რომელიც ტრადიციების დამცველ

ქვეყანას წარმოადგენს, სუპერმარკეტის კალათას მიაგორებს, რაც თანამედროვე ინდუსტრიული
სამყაროსთვის დამახასიათებელი ნიშანია. კალათაში თანამედროვეობისთვის ტიპიურ საკვებ
პროდუქტებს ვხედავთ: თეთრი პური და ლუდი კონსერვის ქილაში. საინტერესოა, რამდენად ართმევს
თავს დედა საკვებით მომმარაგებლის და ოჯახზე მზრუნველის როლს, განსაკუთრებით მაშინ, როცა
მისი ფინანსური მდგომარეობა შეზღუდულია. არის თუ არა კვებასთან დაკავშირებული მისი
ტრადიციული ცოდნა და უნარი საკმარისი ჯანსაღი და ეკონომიკურად მომგებიანი გადაწყვეტილების
მისაღებად? ეჭვგარეშეა, მას რომ ჯანსაღი კვების წესები ესწავლა, ოჯახს უფრო ჯანსაღი კვებით

2
 kveba da janmrTeloba – bmd eka xurciZe
უზრუნველყოფდა, რაც მსოფლიოში მიმდინარე ყველა ცვალებადი გარემოების ფონზე ძალიან
მნიშვნელოვანია.
racionaluri kvebis bioqimiuri safuZvlebi

kursi ganixilavs Tanamedrove codnas adamianis, rogorc fizikurad

aqtiuri aseve araaqtiuris, kvebis Taviseburebebis Sesaxeb, kerZod siTxeebze da
sakveb nivTierebebze maT moTxovnilebebs. energiis maragis aRdgenis da
stresuli situaciebis mimarT organizmis gamZleobis asamaRleblad sxvadasxva
nivTierebebis, vitaminebis, mikroelementebis, sisxlis mimoqcevis
mastimulirebeli nivTierebebis gamoyenebas da sxva. kvebis sakiTxebi moicavs
rogorc saerTo samecniero safuZvlebs kvebis sistemis optimaluri
organizaciis Sesaxeb urTierTkavSirSi fizikur datvirTvebTan, aseve kvebis
specifikur maxasiaTeblebs sportis sxvadasxva saxeobebze damokidebulebiT.
gamajansaRebeli fizikuri datvirTvebis da fizikuri aRzrdis procesSi
moZraobiTi aqtivobis gasaumjobeseblad mravalferovani saSualebebis
gamoyenebas.
dRes kveba warmoadgens cxovrebis wesis mniSvnelovan Semadgenel nawils.
sportsmenebisTvis da fizikurad aqtiuri pirebisaTvis kveba ganixileba ara
rogorc meorexarisxovani komponenti, aramed rogorc TanabarmniSvnelovani
faqtori fizikur datvirTvasTan, varjiSebisa da dasvenebis monacvleobasTan,
mavne Cvevebis (rogoricaa moweva, alkoholis borotad gamoyeneba)
ararsebobasTan erTad. mecnierulad dasabuTebuli, racionaluri da
dabalansebuli kveba – moicavs ara marto sakvebs (sauzmes, sadils, vaxSams),
aramed aprobirebuli vitaminebis da mikroelementebis kompleqsebis da
biologiurad aqtiuri danamatebis gamoyenebas, rac uzrunvelyofs sportsmenis
da fizikurad aqtiuri pirebis Sromisunarianobis amaRlebas, gansxvavebuli
fizikuri maCveneblebis ufro efeqtur ganviTarebas, exmareba janmrTelobis,
garegnuli ieris gaumjobesebas, zrdis imunitets, amaRlebs sasicocxlo
aqtivobas (ufro kargad gadalaxavs daRlilobas).
pirvel nawilSi ganxiluli iqneb adamianis moTxovnileba sakvebi
nivTierebebis (naxSirwylebi, cilebi, cximebi, vitaminebi, mineralebi) da
siTxeebis mimarT, aseve ergogenuli nivTierebebis mimarT organizmze
anaerobuli da aerobuli fizikuri datvirTvebis zemoqmedebisas. sakveb
nivTierebebze moTxovnileba damokidebulia sqesze, asakze, sxeulis zomebze da
Semadgenlobaze, individualur genetikur cvalebadobaze, sportis saxeobaze,
datvirTvebis intensivobaze da xangrZlivobaze, sportsmenis janmrTelobis
mdgomareobaze, garemos pirobebze. ganxiluli iqneba yvelaze ufro
popularuli sakvebi danamatebi da rekomendaciebi maT moxmarebaze.
meore nawilSi aRwerili iqneba organizmis reaqciebi moZraobiT
aqtivobaze: janmrTelobis mdgomareobis Semowmeba, dietebis Sefaseba, fizikuri
momzadebis donis Sefaseba, sxeulis zomisa da Semadgenlobis Sefaseba.
mocemuli iqneba rigi momoxilvebi da Sefasebebi sxvadasxva meTodebis da
receptebis, romelsac gvTavazoben kvebis specialistebi, fizikuri momzadebis
ama Tu im faqtorebze da adamianis konkretul biologiur Taviseburebebze
damokidebulebiT.
mesame nawilSi ganxiluli iqneba mosaxleobis sxvadasxva jgufebis kvebis
ZiriTadi mimarTulebebi: axalgazrda, maRali kvalifikaciis, profesionali,
veterani, tramvebis Semdeg reabilitaciis periodSi sportsmenebis kvebis
Taviseburebebi; kvebis darRvevebi sportsmenebSi; fizikuri datvirTvebi
eqsteremalur temperaturebze da maRalmTianeTis pirobebSi; mocemuli iqneba
rCevebi sxeulis masaze kontrolis ganxorcielebis Sesaxeb.
meoTxe nawili moicavs kvebis specialistebis rekomendaciebs, romelic
dafuZnebulia ara marto eqspertebis azrze (varaudebze), aramed rigi avtorebis
unikalur pirad gamocdilebaze.

3
 kveba da janmrTeloba – bmd eka xurciZe
kveba – warmoadgens adamianis sasicocxlo moTxovnilebas. kvebaSi
igulisxmeba sakvebis moxvedra organizmSi, misi gardaqmna saWmlis momnelebel
sistemaSi, gardaqmnil nivTierebaTa Sewova da gadasvla sisxlSi da qsovilebis
mier maTi SeTviseba.
kvebis ZiriTad amocanebSi Sedis adamianis organizmis uzrunvelyofa
energiiT, plastikuri (saamSeneblo) nivTierebebiT da biologiurad aqtiuri
komponentebiT. sakvebi nivTierebebiT organizmis aRWurvis nebismierma gadaxram
SeiZleba miayenos arsebiTi ziani adamianis janmrTelobas, gamoiwvios garemos
araxelsayreli pirobebis mimarT adamianis organizmis winaaRmdegobis gawevis
unaris daqveiTeba, gonebrivi da fizikuri Sromisunarianobis gauareseba.

კვების ძირითადი მიზნები

ადამიანის ორგანიზმის უზრუნველყოფა:

უზრუნველყოფა:

• ადექვატური საკვები ნივთიერებებით;

ნივთიერებებით;
• პლასტიკური,
პლასტიკური, საამშენებლო მასალით;
მასალით;
• ენერგიით;
ენერგიით;
• წყლით;
წყლით;
• საკვების შეუცვლელი კომპონენტებით (ვიტამინები,
ვიტამინები, მიკროელემენტები,
მიკროელემენტები, შეუცვლელი
ამინომჟავები და ცხიმოვანი მჟავები - ომეგა - 3, ომეგა - 6).

sportsmenebisaTvis, romlebic miiswrafian maRali rezultatebis

miRwevisaken, racionaluri kvebis sakiTxebi iZens gansakuTrebul mniSvnelobas,
imdenad ramdenadac dResdReobiT eWvs ar iwvevs kvebasa da fizikur
Sromisunarianobas Soris urTierTkavSiris arseboba. Tanamedrove sporti
xasiaTdeba intensiuri fizikuri, fsiqikuri da emociuri datvirTvebiT.
SejibrebisaTvis momzadebis procesi moicavs, rogorc wesi yoveldRiurad
orjerad da samjerad varjiSebs, ris gamoc dasvenebisaTvis da fizikuri
Sromisunarianobis aRdgenisaTvis rCeba cota dro. amdenad sportsmenis kvebis
racionis swored Sedgena, daxarjuli energiis srulad aucilebeli Sevseba da
organizmis wylis balansis SenarCuneba – mniSvnelovani moTxovnaa sawvrTneli
procesis organizaciisas.
organizmis mier daxarjuli energiis aRsadgenad, adeqvatur kvebas
eniWeba didi mniSvneloba. ZiriTad yuradRebas ipyrobs Seucvladi sakvebi
komponentebi, romlebic ar sinTezirdebian adamianis organizmSi. isini
aucilebelia normaluri metabolizmis SesanarCuneblad. sakvebis saSualebiT
kmayofildeba organizmis energetikuli da plastikuri (saamSeneblo)
moTxovnileba.
kvebis ZiriTad princips warmoadgens – moxmarebuli sakvebis
balansirebuloba, rac uzrunvelyofs energiis da ZiriTadi sakvebi
nivTierebebis mimarT adamianis organizmis moTxovnilebis dakmayofilebas.
balansirebul kvebaSi ganixileba optimaluri raodenoba da xarisxobrivi
urTierTqmedebebi ZiriTad sakveb nivTierebebs – cilebs, cximebs, naxSirwylebs,
vitaminebs da mineralur marilebs Soris.
iqidan gamomdinare, Tu ra saxis sakvebs moixmars adamiani damokidebulia
misi zrda, ganviTareba, janmrTeloba, Sromisunarianoba, garemos sxvadsxva
faqtorebis zemoqmedebis mimarT adaptacia, sicocxlis xangrZlivoba. swori an
racionaluri kveba devs mravali daavadebis profilaqtikis safuZvlad, radgan
uzrunvelyofs janmrTelobis SenarCunebas. adamianis organizmze sakvebis
gavlena ganpirobebulia misi qimiuri SemadgenlobiT da fizikuri TvisebebiT.

4
 kveba da janmrTeloba – bmd eka xurciZe
dReisaTvis TiTqmis mTlianad aris dadgenili sakvebis qimiuri
Semadgenloba da gansazRvrulia adamianis moTxovnilebebi sakvebi nivTierebebis
mimarT. romelTa safuZvelzec SemuSavebulia kvebis racionebi da reJimebi
mosaxleobis sxadasxva kategoriebisTvis. racionaluri kvebis samecniero
safuZvlebis codna aucilebelia yvela adamianisaTvis, gansakuTrebiT ki
sportsmenebisTvis, romelTa moqmedeba dakavSirebulia fizikuri
Sromisunarianobis maRali donis, sxeulis Semadgenlobis SenarCunebasTan,
swrafi aRdgenis aucileblobasTan. racionalurma kvebam unda uzrunvelyos
organizmis energiis maragis Sevseba, aseve plastikuri nivTierebebiT
uzrunvelyofa, sportuli moqmedebis dros organizmis struqturuli
dazianebebis regeneracia (aRdgena), daxarjuli vitaminebis, mineraluri
nivTierebebis, wylis, energetikuli da sxva tipis nivTierebaTa cvlis
regulatorebis Sevseba, romelTa cvlilebis done damokidebulia sportis
sxvadasxva saxeobis specifikaze, sawvrTneli procesis mimarTulebaze da sxv.
mravali sportsmeni iyenebs ara marto bunebriv sakveb produqtebs, aramed
specialur – egreT wodebul ergogenul nivTierebebs, romlebic amaRleben
fizikuri samuSaos dones. am nivTierebebs aseve miekuTvneba sportSi akrZaluli
nivTierebebi – dopingebi. rogorc wesi, ergogenuli nivTierebebi - aris
biologiurad aqtiuri nivTierebebi, romlebic moqmedeben energiis warmoqmnis
procesebze an maTi regulaciis meqanizmebze. yvelaze ufro mecnierulad
Seswavlil, sportsmenebis miRebisaTvis dasaSveb ergogenul nivTierebebs
miekuTvneba: karnitini, kreatini, kreatinfosfati, fosfatebi, aseve zogierTi
organuli mJavebi (maT Soris limonmJavas ciklis metabolitebi).

racionaluri kvebis principebi

mosaxleobis racionaluri kveba unda iyos specializirebuli, anu unda
iTvaliswinebdes individualur da sxva Taviseburebebs.
individualur Taviseburebebs miekuTvneba sqesi, wlovaneba, sxeulis masa,
ZiriTadi nivTierebaTa cvlis specifikuroba (ZiriTad nivTierebaTa cvlaSi
igulisxmeba organizmis sxvadasxva sasicocxlo procesebis – sunTqva, saWmlis
moneleba, sisxlis mimoqceva da sxv. – dros mimdinare nivTierebaTa cvlis
procesebi). sakvebi nivTierebebis mimarT organizmis moTxovnileba ufro maRalia
mamakacebSi, vidre qalebSi, aseve adamianebsi sxeulis didi masiT. bavSvebi da
mozardebi, ufrosebTan SedarebiT, saWiroeben plastikuri procesebis
uzrunvelyofisTvis, nivTierebebis gazrdil raodenobas, rac dakavSirebulia zrdis
procesebTan.

რაციონალური კვების საფუძვლები

• ბალანსი დახარჯულ ენერგიასა და მიღებულ საკვებს შორის – საკვების

კალორიულობა უნდა შეესაბამებოდეს ენერგოდანახარჯებს;
ენერგოდანახარჯებს;
• ძირითადი საკვები ნივთიერებების ბალანსი – ადამიანის მოთხოვნილების
დაკმაყოფილება ცალკეული საკვები ნივთიერებებით,
ნივთიერებებით, განსაზღვრული რაოდენობით
და ბალანსირებული თანაფარდობით;
თანაფარდობით;
• კვების სწორი რეჟიმი – დღეში 4–ჯერადი კვება:
კვება: საუზმე დღიური რაციონის - 25%,
სადილი - 35%, სამხარი - 15%, ვახშამი - 25%.
• საკვების მრავალფეროვნება – რაციონი უნდა შედგებოდეს როგორც მცენარეული
ასევე ცხოველური წარმოშობის საკვები პროდუქტებისგან.
პროდუქტებისგან. რაციონის ნახევარი უნდა
შეადგენდეს ცოცხალ მცენარეულ საკვებს.
საკვებს.

5
 kveba da janmrTeloba – bmd eka xurciZe

ძირითადი საკვები ნივთიერებები და მათი ბალანსი

არასწორი,
არასწორი, არაჯანსაღი კვება გამოიხატება
გამოიხატება:: ხარისხიანი და უსაფრთხო საკვების როგორც
არასაკმარისი,, ასევე ჭარბი
არასაკმარისი ჭარბი და არაბალანსირებული
არაბალანსირებული მიღებით
მიღებით და წარმოადგენს ქრონიკული
დაავადებების განვითარების საფუძველს.
საფუძველს. ქრონიკული დაავადებები ბოლო 10 წლის
განმავლობაში მსოფლიოს მოსახლეობის შრომისუნარიანობის დაქვეითების ძირითად მიზეზს
წარმოადგენს.
წარმოადგენს.

sakvebis ZiriTad qimiur komponentebs warmoadgens nivTierebebis Semdegi jgufi:

energiis mimwodeblebi (naxSirwylebi, cximebi, cilebi), Seucvleli aminomJavebi,
Seucvleli cximovani mJavebi, vitaminebi, mineraluri nivTierebebi, wyali da
mcenareuli boWkoebi. TiToeuli nivTiereba asrulebs organizmis cxovelqmedebaSi
konkretul funqcias da gavlenas axdens fizikuri samuSaos Sesrulebaze.

sakvebis ZiriTadi qimiuri komponentebi:

• cilebi
• naxSirwylebi
• cximebi
• vitaminebi
• mineraluri nivTierebebi
• wyali
• mcenareuli boWkoebi

ცილები - "აგურებია", რომლისაგანაც შენდება ორგანიზმი და სიცოცხლისათვის ყველა აუცილებელი

ნივთიერებები: ჰორმონები, ფერმენტები, ვიტამინები და სხვა სასარგებლო ნივთიერებები.

ცხიმები ორგანიზმს უზრუნველყოფენ ენერგიით, ცხიმში ხსნადი ვიტამინებით და სხვა სასარგებლო

ნივთიერებებით.

ნახშირწყლები სიცოცხლისათვის აუცილებელი ენერგიის ძირითადი წყაროა.

საკვები ბოჭკოები - ხელს უწყობს საჭმლის კარგად მონელებასა და შეთვისებას, აუცილებელია გულ-
სისხლძარღვთა დაავადებებისა და კიბოს პროფილაქტიკისათვის.

მინერალური ნივთიერებები და ვიტამინები უზრუნველყოფენ ნივთიერებეთა ცვლის პროცესებსა და

საერთოდ, ორგანიზმის ნორმალურ ფუნქციონირებას.

organizmis qsovilebSi energiis ZiriTad wyaros warmoadgens naxSirwylebi da

cximebi. cximebi asruleben aseve struqturul funqcias. cilebi SeiZleba
gamoyenebul iqnas, rogorc energiis wyaro, magram maT ZiriTad funqcias warmoadgens
struqturuli da sxv. funqciebi. vitaminebi Sedian mravali fermentis SemadgenlobaSi
da arian sxvadasxva metaboluri procesebis regulatorebi. mineraluri
nivTierebebic aseve asruleben regulatorul rols, Sedian sxvadsxva qsovilebis,
gansakuTrebiT Zvlovani da sisxlis, struqturis SemadgenlobaSi. wyali qmnis
organizmis Sinagan garemos da uzrunvelyofs qimiuri reaqciebis mimdinareobas.
adamianis organizms unari Seswevs daasinTezos da daamaragos mravali sakvebi
nivTiereba, magram zogierTi maTganis sinTezi organizmSi ar mimdinareobs. maT
sakvebis Seucvleli esenciuli faqtorebi ewodebaT da aucileblad organizmSi unda
moxvdnen sakvebTan erTad. maTi ukmarisoba organizmSi iwvevs nivTierebaTa cvlis
procesebis, aseve kunTovani moqmedebis dros adaptaciis procesebis darRvevas,
SeiZleba ganviTardes daavadebebi. qimiuri bmebis energiis pirvelad mimwodeblebs
warmoadgenen cximebi da naxSirwylebi. sakvebi cximebi gardaiqmnebian cximovan
6
 kveba da janmrTeloba – bmd eka xurciZe
mJavebad da gamoiyenebian organizmis mier. isini SeiZleba gamoyenebul iqnen
sxvadasxva naerTebis sinTezis procesebSi an uSualod, rogorc energiis wyaro.
cximovani mJavebis Warbi raodenoba konvertirdeba trigliceridebSi da ZiriTadad
grovdeba cximovan da nawilobriv kunTovan qsovilSi. qsovilebSi cximebis
dagrovebis sazRvari ar arsebobs, amitom adamianebSi cximebis dagrovebis done
Zalian gansxvavebulia. cximis maragi 100-jer da ufro metad aRemateba naxSirwylebis
energetikul rezervs.
sakvebis naxSirwylebi gardaiqmnebian glukozad da sxva martiv Saqrebad da
aseTi saxiT moixmarebian organizmis mier. martivi Saqrebic aseve Semdgom
gardaiqmnebian glukozad, romelic SeiZleba gamoyenebul iqnas, rogorc sinTezis
procesebSi, aseve rogorc energiis wyarod. Warbi glukozis molekulebi erTvebian
glikogenis grZel jaWvebSi da aseTi maragis saxiT grovdebian RviZlSi da
kunTebSi. dagrovebuli glikogenis raodenoba RviZlSi Seadgens daaxloebiT 100 g-s,
xolo zrdasruli adamianis kunTebSi – 375 g-s. aerobulma sawvrTnelma datvirTvebma
SeiZleba gazardon glikogenis dagrovebis done kunTebSi daaxloebiT 5-jer. Warbi
raodenobiT moxmarebuli naxSirwylebi, romlebic aucilebelia potenciuri
glikogenis depos maqsimaluri SevsebisaTvis, gardaiqmnebian cximovan mJavebad da
grovdebian cximovan qsovilebSi.
cximebi, nebismier naxSirwyalTan da cilasTan SedarebiT, 2-jer da ufro metad
zrdian energiis raodenobas, romelic izomeba kilokaloriebSi. amitom isini
warmoadgenen energiis dagrovebis efeqtur saSualebas sxeulis masis minimalizaciis
dros. dagrovebul cximSi an glikogenSi energia inaxeba am nivTierebebis qimiur
bmebSi.

ბალანსირებული კვება – საკვებში საკვები ნივთიერებების (ნუტრიენტების)

ნუტრიენტების) განსაზღვრული
რაოდენობა და თანაფარდობა:
თანაფარდობა:

ძირითადი საკვები ნივთიერებების მიმართ ორგანიზმის დღიური მოთხოვნილების

მოთხოვნილების
საშუალო ნორმები

ცილები – 70
70--80 გრ
[0.8-
[0.8-2.0 გ/კგ;
კგ; სპორტსმენებისთვის – 2.2-
2.2-2.9 გ/კგ]
კგ]
ცხოველური ცილები : მცენარეულთან
55% : 45 %
40-
40-45 გრ : 30-
30-35 გრ

naxSirwylebi – 350 - 400 გრ

[5-
[5-10 გ/კგ;
კგ; სპორტსმ.
სპორტსმ. 10 -14 გ/კგ]
კგ]
სახამებელი (რთული ნახ.)ნახ.) : მარტივ ნახშირწყლებთან
4:1
75-
75-80% : 15-
15-20 %
300-
300-500 გრ : 50-
50-60 გრ

ცხიმები – 80 - 90 გრ
[1.1-
[1.1-1.4 გ/კგ;
კგ; სპორტსმ.
სპორტსმ. 1.7 -2.4 გ/კგ]
კგ]
ცხოვ.
ცხოვ. ცხ.
ცხ. : მცენ.
მცენ. ზეთები : მარგარინი
50% : 30% : 20%
40-
40-45 გრ : 24-
24-30 გრ : 16-
16-18 გრ
წყალი – 2.2-
2.2-2.8 ლ
სპორტსმ.
სპორტსმ. 2-2-6 ლ, სპორტის სახეობაზე დამოკიდებულებით
7
 kveba da janmrTeloba – bmd eka xurciZe

მცენარეული ბოჭკოები – 25-

25-30 გრ

მინერალური ნივთიერებები:
ნივთიერებები:
მაკროელემენტები (Ca, P, Mg. Na, K, Cl) – 100 მგ,
მგ,
Ca : P : Mg
1 : 1.5 : 0.5
მიკროელემენტების (Fe, J, F, Zn, Cu, Mn, Co Se, Mo) მოხმარება არ აღემატება
რამდენიმე მილიგრამს
ვიტამინები

საკვები ბოჭკოები

ეკოლოგიური პირობების ცვლილებებთან ერთად დედამიწაზე აღინიშნება

წყლის, ჰაერის, ნიადაგის, მცენარეების და აქედან გამომდინარე საკვების დაბინძუ-
რება მთელი რიგი ტოქსიკური ორგანული და არაორგანული ნივთიერებებით.
ადამიანის ორგანიზმიდან მათი გამოდევნის სიჩქარე მნიშვნელოვნადაა
დამოკიდებული საჭმელში საკვები ბოჭკოების შემცველობაზე და მცირდება დიეტა-
ში მათი რაოდენობის შემცირებასთან ერთად. გარდა ამისა, საკვები ბოჭკოები ნა-
წილობრივ ამარაგებენ ორგანიზმს ენერგიით და ხელს უწყობენ ფიზიოლოგიური და
ბიოქიმიური პროცესების რეგულირებას საჭმლის მომნელებელ ორგანოებში.
საკვები ბოჭკოების რაოდენობის შემცირება რაციონში იწვევს ორგანიზმის
წინააღმდეგობის დაქვეითებას გარემო არის ზემოქმედების მიმართ და დაკავშირე-
ბულია ისეთი დაავადებების განვითარებასთან, როგორიცაა მსხვილი ნაწლავის
შეკრულობა, დივერტიკულოზი, კიბო, შაქრიანი დიაბეტი, ათეროსკლეროზი და გუ-
ლის იშემიური დაავადება.
საკვები ბოჭკოები (დიეტური, მცენარეული, უხეში ბოჭკოები, ბალასტური ნივ-
თიერებები) შედგება სხვადასხვა კომპონენტებისაგან, რომლებიც ერთმანეთისაგან
განსხვავდებიან ქიმიური სტრუქტურით, ფიზიკური თვისებებით და ორგანიზმზე
ბიოლოგიური ზემოქმედებით. საკვები ბოჭკოები ნივთიერებათა კომპლექსია, რო-
მელიც შედგება ნახშირწყლების (ცელულოზა, ჰემიცელულოზა, ჰექტინოვანი ნივ-
თიერებები), აგრეთვე ლიგნინისა და მასთან დაკავშირებული ცილოვანი ნივთიე-
რებებისაგან, რომლებიც აყალიბებენ მცენარეული უჯრედების კედლებს. მათი თა-
ვისებურებაა – ცუდი მონელება ადამიანის საჭმლის მომნელებელი ტრაქტის
დასაწყისში და დაშლა მსხვილ ნაწლავში.
საკვები ბოჭკოების როლი კვებაში მრავალფეროვანია: ადამიანის ორგანზმის
ნაწილობრივი მომარაგება ენერგიით, მისგან საკვების ზოგიერთი მეტაბოლიტებისა
და დამაბინძურებელი ნივთიერებების გამოყვანა, ფიზიოლოგიური და ბიოლო-
გიური პროცესების რეგულირება.
საკვები ბოჭკოები შედის მარცვლის, ხილის, კენკრის, წყალმცენარეებისა და
მათი გადამუშავების პროდუქტების შემადგენლობაში.

8
 kveba da janmrTeloba – bmd eka xurciZe

საკვები ბოჭკოების შემცველობა უჯრედის კედლებში, მათი შემადგენლობა,

აგებულება, თვისებები დამოკიდებულია ქსოვილის ბოტანიკურ თავისებურებაზე,
მორფოლოგიაზე და ანატომიაზე. ყველაზე მეტი რაოდენობითაა საკვები ბოჭკოები
მცენარეების გახევებულ ნაწილებში.
საკვები ბოჭკოები ძირითადად დაგროვებულია ხორბლის მარცვლის სათესლე,
სანაყოფე გარსებში, ალეირონის ფენაში. შვრიის, ბრინჯის, ფეტვის საკვები ბოჭკოები
კონცენტრირებულია ყვავილოვან აფსკში, მცირე რაოდენობითაა იგი თესლების
ენდოსპერმაში და ძალიან ბევრია მცენარეების ღეროებში.
ტომატის, პარკოსნების და ბაღჩეულის კულტურებში საკვები ბოჭკოები კონ-
ცენტრირებულია მარცვლის ზედაპირულ ფენებში. ხილსა და ყურძენში საკვები
ბოჭკოები კონცენტრირებულია ნაყოფის უჯრედების კედლებში და კანში.
საკვებ ბოჭკოებს დიდი რაოდენობით შეიცავს კვების მრეწველობისათვის
არატრადიციული ნედლეულიც – მარცვლის, ხე–ტყის, ლერწმის და სხვადასხვა
კულტურების გადამუშავების პროდუქტები .
საკვები ბოჭკოების შემცველობა ზოგიერთ ხილ-კენკროვან და სხვა ნედლე-
ულში მეტყველებს, რომ საკვები ბოჭკოების შემადგენლობაში შედის ერთი და იგივე
ბიოპოლიმერები: ჰემიცელულოზები, ცელულოზა, ლიგნინი და შედარებით ნაკლები
რაოდენობით - პექტინოვანი ნივთიერებები, ე.ი არსებობს შესაძლებლობა საკვების
გამდიდრებისა არატრადიციული ნედლეულიდან გამოყოფილი საკვები ბოჭკოებით.
დღეისათვის დამუშავებულია ტექნოლოგიები, რომლბიც ითვალისწინებს
პროდუქტების გამდიდრებას საკვები ბოჭკოებით და მათი კომპონენტებით. დამუ-
შავებულია ფქვილის და პურის გამდიდრების ტექნოლოგიები მარცვლის გადამუ-
შავების პროდუქტებით, პურფენთუშეულის ნაწარმის დიეტური სახეები, ორცხო-
ბილების რეცეპტურები, მაკარონის ნაწარმის, სასაუზმე პროდუქტების ტექნოლოგ-
იები, სადაც საკვები ბოჭკოების წყაროდ გამოყენებულია მარცვლის გადამუშავების
პროდუქტები. პურისა და საკონდიტრო წარმოებაში ფართოდ გამოიყენება ვაშლის
ფხვნილები, რაც აუმჯობესებს გამოსაშვები პროდუქციის ხარისხს.
სოიოსაგან რძის, ხაჭოს, კარაქის, ცილის იზოლიატების წარმოების პროცესში
წარმოიქმნება შრატის მნიშვნელოვანი რაოდენობა, რომელიც აგრეთვე შეიცავს საკვებ
ბოჭკოებს - მათ იყენებენ დანამატების სახით. სოიოს შრატის ფხვნილები შეჰყავთ
ფქვილში, რომლისგანაც ამზადებენ პურსა და ბისკვიტებს კოლიტით და-
ავადებულთათვის. სპეციალურად დამუშავებულ კარტოფილის კანს უმატებენ ცომს.
საკვებ ბოჭკოებს უმატებენ ზიგიერთ თევზის პროდუქტსაც.
შესაძლებელია საკვები ბოჭკოებით გამდიდრებული მცენარეული მასის შე-
ერთება სამკურნალო პრეპარატებთან, აგრეთვე შემოთავაზებულია დიეტური
პროდუქტი საფაღარათო მოქმედებით.
დამუშავებულია საკვები ბოჭკოების მიღების ტექნოლოგია ვაშლის რბილო-
ბიდან, რომლის დამატება რეკომენდირებულია დიეტურ პურფუნთუშეულ ნაწარ-
მში. პროდუქტის გამდიდრების პერსპექტიული მიმართულებაა ხილისა და ბოს-
ტნეულისაგან გახეხილი პროდუქტების (პიურეების, პასტების, წვენების) წარმოების
სრულყოფა.
ცნობილია ნაშრომები, რომლებიც ასაბუთებენ საკვებში ბოჭკოების ცალკეული
კომპონენტების შეტანას, რაც საშუალებას იძლევა გაუმჯობესდეს საკვების

9
 kveba da janmrTeloba – bmd eka xurciZe

სტრუქტურული და ფიზიკო–ქიმიური თვისებები, მიღებული იქნას კვების დიე-

ტური და სამკურნალო პროდუქტები.
ლიტერატურული მონაცემები გვიჩვენებს, რომ ფოტოსინთეზის ხარჯზე მცე-
ნარეებში ყოველწლიურად წარმოიქმნება 60 – 100 მილიარდი ტონა ცელულოზა, მისი
ექვივალენტია ჰემიცელულოზების და ლიგნინის რაოდენობაც.
ხორბლის ფქვილის წარმოებისას (გამოსავლიანობით 78%) მარცვლის ყოველი
ტონა იძლევა 200 კგ-მდე ქატოს, რომელიც შეიცავს 25% საკვებ ბოჭკოს.
ამრიგად, საკვები ბოჭკოებით გამდიდრებულ საკვებ პროდუქტს დიდი მნიშ-
ვნელობა აქვს ადამიანის კვებაში, რადგან ისინი დიდი რაოდენობით იკავშირებენ
კობალტის, ტყვიის, სტრონციუმის იონებს, ამიტომ საკვები ბოჭკოების შემცველი
პროდუქტები ფართოდ უნდა იქნას გამოყენებული მძიმე მეტალებით მოწამლულ
პირთა თერაპიაში. საკვები ბოჭკოები ხელს უწყობენ ადამიანის ორგანიზმში ქო-
ლესტერინის კონცენტრაციის შემცირებას, სორბირებას უკეთებენ და გამოჰყავთ
ორგანიზმიდან მისი მეტაბოლიზმის პროდუქტები. საკვები ბოჭკოების, როგორც
პროფილაქტიკური საშუალების როლი, იზრდება რადიაქტიური იზოტოპების გა-
მოყენების სფეროების გაფართოებასთან ერთად ტექნიკის, მედიცინის და სოფლის
მეურნეობის სახვადასხვა დარგებში.
სტატისტიკური მონაცემებით განვითარებულ ქვეყნებში საკვები ბოჭკოების
რაოდენობა მოსახლეობის კვების რაციონში საკმაოდ დაბალია დადგენილ
ნორმებთან შედარებით ( ნორმა შეადგენს 40-70 გ დღეში) . რაც განაპირობებს კვების
რაციონში საკვები ბოჭკოების შეყვანის აუცილებლობას.

საკვები ბოჭკოები

საკვებ ბოჭკოებს დიდი

რაოდენობით შეიცავს :

• ხორბალი – 53-
53-55 %
(ქატო)
ქატო)
• ბოსტნეული – 20–
20–24 %
• ხილი
• შავი პური
• თხილეული და ჩირი

10
 kveba da janmrTeloba – bmd eka xurciZe

წყლის დაკავშირება

ტოქსიკური ნივთიერებების ადსორბციის და ორგანიზმადან

მათი გამოყვანა

ნაღვლის მჟავების დაკავშირების და ქოლესტერინის დონის

შემცირება

ნაწლავების პერისტალტიკის გაზრდა

ნაწლავის მიკროფლორის ნორმალიზაცია

adamianis organizmis qimiuri agebuleba

adamianis organizmis SemadgenlobaSi Sedis organuli da

araorganuli nivTierebebi (sur. 2). wyali Seadgens sxeulis masis daaxloebiT
60%, xolo mineraluri nivTierebebi 4%. organuli nivTierebebi ZiriTadad
warmodgenilia cilebiT 18%, cximebi 15% da naxSirwylebi 2-3%. organizmis
yvela nivTiereba, iseve rogorc aracocxal bunebaSi, agebulia sxvadasxva
qimiuri elementebisagan.

11
 kveba da janmrTeloba – bmd eka xurciZe
organizmis qimiuri elementebi

cnobili 110 qimiuri elementidan adamianis organizmis

SemadgenlobaSi ZiriTadad Sedis 24 (cxrili 1). organizmSi qimiuri elementebis
raodenobidan gamomdinare isini iyofian: ZiriTad, makro, mikro da ultramikro
elementebad. ZiriTad elementebs miekuTvneba Jangbadi (65-70%), naxSirbadi (15-
18%), wyalbadi (8-10%) da azoti (2-3%), romlebic daaxloebiT sxeulis wonis
98% Seadgens. makroelementebs miekuTvnebian elementebi, romelTa Semcvelobac
organizmSi Seadgens ara umcires 0,1% sxeulis wonis (Ca, P, S, K, Cl, Na, Mg). erTad
ZiriTadi da makroelementebi Seadgens sxeulis masis 99,9%. mikroelementebs
miekuTvneba iseTi elementebi, romelTa Semcveloba Seadgens sxeulis saerTo
masis araumcires 0,001% (Cu, Si, Mn, Co da sxva). Tu organizmSi qimiuri elementebis
Semcveloba mcirea sxeulis masis 0,001%-ze maSin isini miekuTvnebian
ultramikroelementebs.
cxrili 1

qimiuri elementebi, romlebic Sedian adamianis organizmis

SemadgenlobaSi
jgufebi qimiuri elementi da misi organizmSi Semcveloba
simbolo %-Si sxeulis wonaze
ZiriTadi elementebi Jangbadi O 65.0
naxSirbadi C 18.5
wyalbadi H 9.5
azoti N 3.2

makroelementebi kalciumi Ca 1.5

fosfori P 1.0
kaliumi K 0.4
gogirdi S 0.3
qlori Cl 0.2
natriumi Na 0.2
magniumi Mg 0.1
sul 99.9%

mikro – da bori B 0.1% naklebi

ultramikroelementebi ftori F
siliciumi Si
qromi Cr
rkina Fe
manganumi Mn
spilenZi Cu, TuTia Zn,,
iodi J, kobalti Co da sxv.

qimiuri elementebi romlebic gamoiyenebian organizmis nivTierebaTa

warmoqmnaSi, xasiaTdebian Semdegi TvisebebiT:
1. maTi atomebi mcire zomis arian, amitom warmoqmnian kompaqtur
molekulebs, romlebsac unari SeswevT membranis gavliT SeaRwion
ujredebSi.
2. advilad Sedian qimiur urTierTqmedebaSi da warmoqmnian mtkice
kovalentur bmebs nivTierebaTa molekulebSi.
3. maTi SenaerTebi advilad ixsnebian H2O-Si da advilad SeiTvisebian
organizmis mier
4. calkeuli elementebis (P,S,N) unari SeswevT warmoqmnan labiluri
qimiuri bmebi, (makroerguli bmebi), romlebic mdidari arian energiiT
da monawileobas iReben iseT bioqimiur reaqciebSi, romlebic
uzrunvelyofen energiis dagrovebas da ganTavisuflebas.
12
 kveba da janmrTeloba – bmd eka xurciZe
5. naxSirbadis atomis unari warmoqmnas naxSirbad _ naxSirbadovani
bmebi, organizmi qmnis sxvadasxva organuli naerTebis swrafi
gardaqmnis SesaZeblobas.
calkeuli qimiuri elementebi araTanabrad grovdebian organizmis
sxvadasxva organoebsa da qsovilebSi. ase magaliTad Zvlovan qsovilSi
grovdeba kalciumi da fosfori (Ca, P), sisxlSi _ rkina, farisebr jirkvalSi _
iodi, RviZlSi _ spilenZi, kanSi _ stronciumi da sxva organizmis qimiuri
elementebis raodenobrivi da Tvisobrivi Semadgenloba damokidebulia rogorc
garemos faqtorebze (kveba, ekologia da sxva), aseve calkeuli organoebis
funqciebze.
organuli nivTierebebi

arsebobs organuli nivTierebebis 4 ZiriTadi klasi: naxSirwylebi,

lipidebi (cximebi), cilebi da nukleinis mJavebi.

naxSirwylebi – asruleben energetikul funqcias, radgan maTSi

damaragebulia energia, romelic gamoiyeneba
organizmis cxovelqmedebis procesebSi.

lipidebi (cximebi) – asruleben energetikul funqcias (samarago

cximebi) da warmoadgenen ujredis membranebis
struqturul komponentebs; monawileobas iReben
fiziologiuri funqciebis maregulirebeli
hormonebis sinTezSi.

cilebi – isini warmoadgenen yvela membranis ZiriTad struqturul

komponentebs, biologiur katalizatorebs
(fermentebs), monawileoben kunTebis SekumSvis
procesebSi, nivTierebaTa transportSi,
nivTierebaTa cvlis regulaciaSi (hormonebi),
organizmis imunur dacvaSi (antisxeulebi) da sxv.
nukleinis mJavebi – inaxaven da gadascemen memkvidrul (genetikur)
informacias organizmis yvela maxasiaTeblebis
Sesaxeb, pasuxs ageben cilis biosinTezze.

araorganuli nivTierebebi

organizmis araorganul nivTierebebs miekuTvneba wyali da

mineraluri nivTierebebi. wyali ar warmoadgens sakveb nivTierebas, magram
TamaSobs mniSvnelovan rols organizmis fizikuri Sromisunarianobis maRali
donis uzrunvelyofis procesSi.
organizmis calkeul ujredebSi warmoiqmneba iseTi araorganuli
nivTierebebi rogoricaa marilmJava (kuWis ujredebSi), amiaki, naxSirorJangi da
sxv. marilmJava aucilebelia cilebis monelebis procesebisaTvis, amiaki da
naxSirorJangi ki warmoadgens nivTierebaTa cvlis saboloo produqtebs. isini
an gamoiyofa organizmidan, an gamoiyeneba calkeuli organuli nivTierebebis
(Sardovana, aminomJavebi) biosinTezSi.
wyali – erT-erTi mniSvnelovani naerTia adamianis organizmSi. wylis
gareSe ver ganxorcieldeba organizmis cxovelqmedebis procesebi, mis gareSe
sicocxle SeuZlebelia. organizmis saerTo wylis 10-20% dakargvac ki iwvevs
mis daRupvas.
organizmSi wylis Semcvelobaze damokidebulia sportsmenis fizikuri
Sromisunarianoba, aRdgeniTi procesebis mimdinareobis siCqare, sxvadasxva

13
 kveba da janmrTeloba – bmd eka xurciZe
stresis mimarT organizmis winaaRmdegobis unari da TviT organizmis
janmrTelobis mdgomareobac.
wyali Seadgens adamianis sxeulis masis daaxloebiT 60%-s (zrdasrulis
organizmSi wyali Seadgens sxeulis masis 2/3-s an daaxloebiT 42 kg) (sur 2).
zrdasruli mamakacis sxeuli Seicavs sxeulis saerTo masis 60-61% wyals,
qalis ki – 50-52%, mozardebSi es maCvenebeli kidev ufro didia – sxeulis masis
1 kg-ze gadaTvliT 2-4-jer ufro metia, vidre zrdasrulebSi.
wyali sxvadasxva qsovilebSi araTanabradaa ganawilebuli. misi
Semcveloba varirebs 0.3%-dan (kbilis emalSi) 99%-mde (biologiur siTxeebSi).
organizmis mTeli wylis raodenobis 1/2 (naxevari) modis kunTebze,
daaxloebiT 1/8 - ConCxze, 1/20 – sisxlze (cxrili 2).
cxrili 2
wylis ganawileba organoebsa da qsovilebSi

qsovili an organo wylis Semcveloba %

sxeulis masidan

kunTebi 50.8
ConCxi 12.5
kani 6.6
sisxli 4.7
kuWi da nawlavebi 3.2
RviZli 2.8
tvini 2.7
filtvebi 2.4
cximovani qsovili 2.3
Tirkmelebi 0.6
danarCeni organoebi 11.4
100.0

Zvlovan qsovilSi wylis Semcveloba 22 %-ia, cximovan qsovilSi 10%,

kunTebSi 75%, sisxlSi 83% (1g. naxSirwyali kunTebSi akavebs 4 g wyals).
wylis Semcveloba organizmSi icvleba adamianis cicocxlis
ganmavlobaSic: yvelaze didi raodenobiT wyals Seicavs embrioni – 97%, xolo
yvalaze mcires – xandazmuli organizmi – 50%-s. organizmis wylis daaxloebiT
63% mdebareobs ujredis SigniT. es egreT wodebuli Sidaujreduli wyalia.
organizmis danarCeni wyali (37%) Seadgens biologiur siTxeebs: plazmas,
ujredSoris siTxes, limfas da sxv. es araujreduli wyalia (sur. 3).

sur. 3 wylis ganawileba qsovilebSi

14
 kveba da janmrTeloba – bmd eka xurciZe
wylis Tvisebebi.
Tvisebebi. wyali Tavisi molekulis agebulebis Taviseburebidan
gamomdinare asrulebs sxvadasxva funqciebs organizmSi. wylis molekulebi
warmoadgenen dipolebs (ori polusi gaaCniaT: uaryofiTad da dadebiTad
damuxtuli), uaryofiTi muxtiT Jangbadis da dadebiTi muxtiT wyalbadis
atomebze. wylis molekulis polarobis gamo maT SeuZliaT warmoqmnan
aramtkice wyalbaduri bmebi, rogorc Tavis molekulebTan aseve sxva damuxtul
nivTierebebTanac da aseTi saxiT nivTierebebze warmoqmnan hidrataciul
garsebs. hidrataciis procesSi warmoiqmnebian rTuli kristalis msgavsi
struqturebi – hidratebi da micelebi (sur. 4).

sur.4
wylis Tvisebebi

wylis molekulis
agebuleba da Tvisebebi:

1 - molekuluri modeli;
2 – di poli;
3 – hidratacia
wyalbaduri bmebis
warmoqmnis xarjze;
4 – nivTierebaTa
hidrofobuloba da
hidrofiluroba;
5 – micela.

wylis biologiuri roli.

roli wyali monawileobs Semdeg procesebSi:
• organizmis Termoregulaciis procesebSi. organizmis mier gacemuli
siTbos 50 % gamoiyofa organizmidan wylis aorTqlebis gziT.
• mravali nivTierebis gaxsnis procesebSi, rac aCqarebs qimiuri reaqciis
mimdinareobas.
• nivTierebaTa transportSi saWmlis momnelebel traqtSi sakvebis
SeTvisebis dros, organizmis ujredebTan sakvebi nivTierebebis mitanis da
nivTierebaTa cvlis saboloo produqtebis organizmidan SardTan da
oflTan erTad gamoyofis dros.
• ujreduli organelebis struqturis da funqciis SenarCunebaSi.
• naxSirwylebis, cilebis, cximebis, atf-is (hidrolizi, hidratacia,
dehidrireba) cvlis bioqimiur reaqciebSi.
• organizmis garemos tute-mJavuri wonasworobis SenarCunebaSi.
• osmosuri wnevis SeqmnaSi, romelic damokidebulia wyalSi gaxsnili
organuli da araorganuli nivTierebebis koncentraciaze, aseve cilebis
hidrataciis xarisxze.
• xrtilovani zedapirebis meqanikur dacvaSi, rogoricaa saxsrebis
xrtilovani zedapirebi, myesebi, kunTebi.

15
 kveba da janmrTeloba – bmd eka xurciZe
amdenad, wyali inarCunebs organizmis qimiuri Semadgenlobis dinamiur
mudmivobas, osmosur wnevas, metabolur reaqciebs da sxeulis temperaturas,
rac uzrunvelyofs Sinagani garemos mudmivobas (homeostazi) da organizmis
mJave-tutovan wonasworobas.

wylis balansi da misi cvlilebebi kunTovani moqmedebis dros

garemos Cveulebrivi temperaturisa da tenianobis pirobebSi zrdasruli

adamianis dRe-Ramuri wylis balansi Seadgens daaxloebiT 2,2-2,8 l-s. dRe-RameSi
organizmi SardTan erTad kargavs saSualod 1,5 l siTxes, ofliT 400-600 ml-s,
amosunTquli haeriT 350-400 ml-s da ganavliT 100-150 ml-s (sur 5). fizikuri
datvirTvis dros es danakargi oflis gamoyofis xarjze mniSvnelovnad
izrdeba. cxel amindSi intensiuri wvrTnis dros maraTonelebi 9 l-mde wyals
kargaven. ra Tqma unda masTan erTad ikargeba marilebi, rac metad arRvevs
marilovan balanss da aqveiTebs muSaobisunarianobas. sxvadasxva
specializaciis mqone sportsmenTa sadReRamiso moTxovnileba siTxeze 2-3 l-dan
5-6 l-mdea.

sur.5 wylis balansi adamianis organizmSi

(dRiuri moxmareba – 2500 ml)

sportsmenebs ezrdebaT wylis mimarT moTxovnileba, gansakuTrebiT

mSral, cxel amindSi sawvrTneli varjiSebis an Sejibrebebis dros; haeris
Zlieri moZraobisas (sirbili); marilebis Warbi raodenobiT miRebis dros.
siTxe unda miiRos organizmma saWiro raodenobiT, xSirad, magram cot-cota
ulufebiT.
siTxis danakargi ifareba daleuli wylis, sakveb produqtebSi Semcveli
da JangviTi procesebis Sedegad warmoqmnili siTxis xarjze. normaluri
temperaturis pirobebSi intensiurad movarjiSe sportsmeni dRe-RameSi unda
iRebdes 2-3 l siTxes.
siswrafis da Zalismieri sportis saxeobaSi siTxeze moTxovnilebis
dakmayofileba unda xdebodes wyurvilis grZnobis mixedviT. gamZleobismieri

16
 kveba da janmrTeloba – bmd eka xurciZe
sportis saxeobebSi movarjiSe sportsmenebma wyurvilis SemTxvevebis gareSec
unda miiRon siTxe.
xangrZlivi daZabuli muSaobis Sedegad oflis saxiT dakarguli siTxe
rac SeiZleba swrafad unda Seivsos, sasurvelia imave raodenobis siTxiT.
Sejibrebis procesSi siTxis zomieri miReba amcirebs sxeulis gadaxurebis
saSiSroebas, amave dros axangrZlivebs da adidebs muSaobis zRvrul
SesaZleblobebs.
cnobilia, rom wyurvilis grZnobas, gansakuTrebiT cxel amindSi iwvevs
piris simSrale. aseT SemTxvevaSi pirSi wylis gamovleba amcirebs wyurvils. am
mizniT iyeneben aseve mJave vaSls an limons, romelic daReWvisas aZlierebs
nerwyvis gamoyofas da amcirebs piris Rrus simSrales, amas ki mohyveba
wyurvilis Semcireba. wyurvilis Semamcirebeli efeqti aqvs mwvane Cais,
romelic Savi Caisgan gansxvavebiT, fermentaciis process ar gadis da didi
raodenobiT Seicavs nivTierebebs, romlebic dadebiTad moqmedeben wyurvilis
grZnobis Semcirebaze. wyurvilis dasakmayofileblad rekomendebulia: puris
ludi, pomidvris mariliani wveni, rZe da rZis produqtebi, mineraluri wyali,
xilis wveni, Cai (Tbili), matonizebeli sasmeli siTxe, gaziani wyali da axali
xili (Sejibrebis damTavrebis Semdeg).
cxel amindSi Sejibrebis dros da Semdeg mizanSewonilia civi (8-130)
sasmelis daleva, magram unda gaviTvaliswinoT, rom civi siTxis umalve da
erTbaSad miRebam SeiZleba gamoiwvios gacieba, amitom sportsmenma igi unda
Sesvas mcire ulufebad 150-200 ml-is raodenobiT, SualedebiT.
mineraluri nivTierebebi. isini miekuTvnebian sakvebis aucilebel
komponentebs da iyofian makro- da mikroelementebad. makroelementebisaTvis
yoveldRiur moTxovnilebas Seadgens 100 mg-s, maSin roca mikroelementebis
moxmareba ar aRemateba ramodenime milligrams. mineraluri nivTierebebis
biologiuri mniSvneloba nivTierebaTa cvlaSi ganisazRvreba maTi
monawileobiT mravali fermentis struqturul SenebaSi da funqciis
ganxorcielebaSi; Zvlovani qsovilis agebaSi; organizmSi mJava-tutovani
wonasworobis da sxvadasxva ujredebis da sisxlis formiani elementebis
marilTa normaluri Semadgenlobis SenarCunebaSi; ujredSida nivTierebaTa
cvlis reaqciebis regulaciaSi; organizmis wylisa da marilebis cvlis
procesebSi.
makro- da mikroelementebs gaaCniaT gansxvavebuli sakvebi Rirebuleba da
sakveb produqtebSi gvxvdebian marilebis an sxva xsnadi qimiuri naerTebis
saxiT.
sportsmenebisaTvis damaxasiaTebelia momatebuli moTxovnileba sxvadsxva
mineraluri nivTierebebis mimarT, gansakuTrebiT ki fosforis, kalciumis,
kaliumis da rkinis mimarT, romlebic intensiurad gamoidevneba organizmidan
kunTovani moqmedebis dros. ase magaliTad, dasvenebis periodSi araorganuli
fosfori aucilebelia maRalenergetikuli fosfaturi naerTebis
resinTezisaTvis, aseve Zvlovan qsovilSi marilebis (kalciumis fosfati)
Sesavsebad. amitom kvebis racionSi unda Sediodes produqtebi, romlebic
Seicaven didi raodenobiT fosfors. aseT produqtebs miekuTvneba Tevzi da
kvercxi. damatebiT fosfori SeiZleba moxvdes organizmSi glicerofosfatebis,
lecitinis, natriumis fosfatebis saSualebiT.
kalciumi monawileobs kunTebis SekumSvis procesebSi, kunTovani
qsovilis agebaSi, aZlierebs fosforis SeTvisebas. amitom kalciumi fosforTan
erTad unda SevitanoT organizmSi 1:1,5-Tan TanafardobiT. kalciumis ZiriTad
wyaros warmoadgens rZe da xaWo.
daZabuli kunTovani moqmedebis dros SeiZleba moxdes kaliumis dakargva,
rac iwvevs gulis kunTis, nervuli sistemis funqciis Secvlas da sxv. amitom
sportsmenis organizmSi igi unda xvdebodes didi raodenobiT,
arasportsmenebTan SedarebiT. kaliumis ZiriTad wyaros warmoadgens

17
 kveba da janmrTeloba – bmd eka xurciZe
kartofili, qiSmiSi, kuraga. varjiSebis dros SeiZleba dairRves rkinis cvla
da misi SeTviseba organizmSi. rkinis deficitma organizmSi, romelic
gamowveulia an rkinis arasakmarisi miRebiT, an misi cudi SeTvisebis unariT
mcenareuli sakvebidan (SeiTviseba mxolod 1-3%), SeiZleba gamoiwvios anemiis
ganviTareba – sisxlSi hemoglobinis donis mkveTri Semcireba, gansakuTrebiT
sportsmenebSi. rkinis ukmarisoba uaryofiT gavlenas axdens sportul
Sedegebze, gansakuTrebiT im sportis saxeobebSi, romlebic dafuZnebulia
gamZleobaze, aseve aRdgenis procesebze.
rkinaze dRiuri moTxovnilebis (1,5-2 mg) dasakmayofileblad aucilebelia
10-jer meti raodenobiT rkinis miReba, misi cudi Sewovis unaris gamo. ufro
didi raodenobiT rkinas Seicavs cxoveluri produqtebi – RviZli, ,,wiTe;li”
xorci. rkinis Warbi raodenobiT miRebis dros Zneldeba organizmis mier
TuTiis SeTviseba, izrdeba simsivnuri daavadebebis ganviTarebis riski, gulis
ukmarisoba.
organizmis, yvela mineraluri nivTierebiT dasakmayofileblad kvebis
racionSi unada CaerTos didi raodenobiT bostneuli da xili. maTi damatebiTi
raodenobiT miReba SesaZlebelia mineralur wyalTan an polivitaminur
kompleqsTan erTad.

18