Obudowa bass−reflex (obudowa z otworem)
budowa bass−reflex jest dzisiaj prób i błędów. W latach siedemdziesią−
O
najczęściej spotykanym rodza−
jem obudowy. Zawdzięcza to
kilku przewagom, jakie ma nad najpopu−
larniejszą niegdyś obudową zamkniętą.
Nie należy jednak uważać, że bass−reflex
jest pod każdym względem lepszy. Po−
zwala osiągnąć niższą częstotliwości gra−
niczną, zyskać kilka dB efektywności
w zakresie basu, a przy tym nawet obni−
żyć poziom zniekształceń nieliniowych.
Jednak przedstawiana miesiąc temu obu−
dowa zamknięta ma lepsze charaktery−
styki impulsowe, i dlatego wciąż ma licz−
ną grupę zwolenników.
Rozpowszechnienie bass−reflexu, które−
go ogólna zasada działania była przecież
znana bardzo dawno, wynika nie tylko
z jego wspomnianych zalet, ale i z opra−
cowania metod dokładnego obliczania
parametrów obudowy. Zawdzięczamy je
przede przede wszystkim Thiele’owi
i Smallowi. Wprowadzili oni do użycia
tzw. parametry Thiele’a − Smalla (w skró−
cie T−S), które przedstawialiśmy trzy mie−
siące temu. Jak pokazaliśmy dwa miesią−
ce temu, posługiwanie się tymi parame−
trami jest pożądane już przy projektowa−
niu prostych obudów zamkniętych.
W przypadku obudów bass−reflex para−
metry i obliczenia są bardziej złożone,
wraz z niedokładnościami obliczeń i wy−
konania obudowy ryzyko drastycznego
pogorszenia parametrów wzrasta znacz−
nie bardziej, niż w przypadku obudowy
zamkniętej. Dlatego niegdyś, przed epo−
ką parametrów T−S, dobre dostrojenie
obudowy bass−reflex było albo kwestią
przypadku, albo długotrwałej metody
ELEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 9/99
tych wprowadzono sposoby dokładnego
obliczania, a w latach dziewięćdziesią−
tych programy symulacyjne, wyręczające
kieszonkowy kalkulator. Jednak do dzisiaj
z pewnością niezbędna jest wiedza o za−
sadzie działania i metodach “ręcznego”
obliczania obudów; bez tych podstaw
również posługiwanie się programami
komputerowymi będzie nieefektywne,
bowiem otrzymywane na ekranie wyniki
nie będą poddawane odpowiedniej inter−
pretacji.
Obudowa bass−reflex wykorzystuje falę
promieniowaną przez tylną stronę mem−
brany. Pochodzące stamtąd ciśnienie jest
wypromieniowywane przez otwór. Na
pierwszy rzut oka układ wydaje się bar−
dzo prosty, lecz już po chwili powinna po−
jawić się refleksja − czyż fala promienio−
wana przez otwór, biegnąca wprost od
tylnej strony membrany, nie jest w prze−
ciwfazie z falą promieniowaną przez prze−
dnią stronę membrany? Czy w ten spo−
sób wypadkowe ciśnienie nie jest mniej−
sze, zamiast większe? Pozornie prosta
skrzynka z otworem jest w rzeczywisto−
ści skomplikowanym układem akustycz−
nym, mającym nieoczekiwane własno−
ści...
Tak jak głośnik (układ drgający głośnika)
ma swoją podstawową częstotliwość re−
zonansową, określoną przez masę drga−
jącą i podatność jej zawieszeń, tak i sama
obudowa z otworem ma własną często−
tliwość rezonansową − analogicznie −
określoną przez masę drgającą (w otwo−
rze) i podatność jej zawieszenia (podat−
ność powietrza w obudowie) − rys. 1.
Rys. 1 − układ rezonansowy obudowy bass−reflex two−
rzy masa powietrza w otworze Map i podatność po−
wietrza w obudowie Cap.
Ten autono−
miczny układ
rezonansowy,
w swojej czę−
stotliwości re−
zonansowej
niezależny od
częstotliwości
rezonansowej głośnika i innych jego para−
metrów, musi być jednak przez sam gło−
śnik pobudzony do drgań.
Przy częstotliwości rezonansowej obudo−
wy fb, zachodzi jednocześnie wiele cieka−
wych zjawisk. Po pierwsze, sam głośnik,
który przecież pobudza obudowę, zostaje
odciążony − membrana ma minimalną am−
plitudę (mimo dowolnie silnego sygnału
elektrycznego, sterującego głośnik), pra−
cę “przejmuje” otwór (właśnie temu zja−
wisku zawdzięczamy redukcję zniekształ−
ceń harmonicznych − układ drgający gło−
śnika pracuje w pewnym zakresie, sąsia−
dującym z częstotliwością rezonansową
fb, z mniejszymi amplitudami niż w obu−
dowie zamkniętej, a całkowite wypromie−
niowywane ciśnienie akustyczne jest na−
wet większe). Po drugie, fala promienio−
wana przez otwór jest przesunięta
°
o 90 względem fali promieniowanej
przez tylną stronę membrany, a więc rów−
nocześnie jest przesunięta o 90 wzglę−
dem fali promieniowanej przez przednią
stronę membrany. Prześledźmy teraz, co
°
dzieje się w pobliżu częstotliwości rezo−
65
nansowej fb. Wraz ze wzrostem częstotli−
wości zaczyna rosnąć amplituda głośnika,
wkrótce dochodząc do krzywej charakte−
rystyki, jaką miałby ten głośnik w obudo−
wie zamkniętej, natomiast ciśnienie
z otworu maleje. Wraz ze wzrostem czę−
stotliwości zwiększa się przesunięcie fa−
zowe promieniowania otworu względem
promieniowania tylnej strony membrany,
szybko zbliżając się do wartości 180 ,
a więc promieniowanie otworu ma fazę
bliską fazie przedniej strony membrany,
° go krzywe obudowy bass−reflex i obu−
stąd efektywne współdziałanie powyżej
częstotliwości fb. Zupełnie inaczej wyglą−
da sytuacja przy częstotliwościach niż−
szych od fb. Idąc w dół skali częstotliwo−
ści, amplituda głośnika najpierw wzrasta,
zbliżając się do krzywej charakterystyki
głośnika w obudowie zamkniętej, ale po−
nieważ krzywa ta opada (12dB/okt.), więc
wkrótce i nasza charakterystyka ciśnienia
z głośnika w obudowie bass−reflex opada
z podobnym nachyleniem. Krzywa charak−
terystyki ciśnienia z otworu również opada
12dB/okt., na skraju pasma przenoszenia
charakterystyki z otworu i głośnika coraz
bardziej zbiegają się ze sobą, ale... Wraz
ze spadkiem częstotliwości szybko
zmniejsza się przesunięcie fazowe pro−
mieniowania otworu względem promie−
niowania tylnej strony membrany (inaczej
mówiąc, przy częstotliwościach niższych
od fb powietrze jest przez otwór tylko
“przepompowywane”), więc ciśnienia
z tych źródeł coraz skuteczniej znoszą się,
i wypadkowa charakterystyka ma nachyle−
Rys. 2
Charakterystyki częstotliwościowe układu bass−re−
flex: linią czarną pokazano charakterystykę głośnika,
linią czerwoną − otworu, niebieską − charakterystykę
wypadkową, uwzględniając relacje fazowe, linią zielo−
ną − charakterystykę tego samego głośnika w obudo−
wie zamkniętej o tej samej objętości.
66
nie 24dB/okt., pokazując szybki spadek
zdolności przetwarzania (rys. 2).
W tym przykładzie częstotliwość rezo−
nansowa fb=44Hz. Widać, że bass−re−
flex daje zysk efektywności, w stosun−
ku do obudowy zamkniętej, w okolicach
częstotliwości rezonansowej fb i powy−
żej. Poniżej 34Hz, gdzie na poziomie
−9dB względem ciśnienia maksymalne−
dowy zamkniętej przecinają się, wyższą
efektywność ma obudowa zamknięta.
Natomiast obszar pomiędzy krzywymi
dla głośnika w obudowie zamkniętej
i samego głośnika w obudowie bass−re−
flex pokazuje, o ile odciążony został gło−
śnik w obudowie bass−reflex (z czego
wynikają mniejsze zniekształcenia
w tym zakresie).
Jak więc widać, trudno uzyskać pasmo
sięgające wiele niżej od częstotliwości
rezonansowej fb. Prowadzi to do pochop−
nego wniosku, że obudowa bass−reflex
powinna być nastrojona jak najniżej, aby
uzyskać jak najszersze pasmo. Jednak
nie można stroić za nisko, w stosunku do
parametrów zastosowanego głośnika ni−
skotonowego. Po pierwsze, nie musi to
wcale dać spodziewanych korzyści roz−
ciągnięcia pasma, po drugie, w pewnych
przypadkach można nabawić się poważ−
nych problemów z charakterystykami
impulsowymi i liniowością charakterysty−
ki przetwarzania.
Celem konstruktora jest osiągnięcie jak
najniższej częstotliwości granicznej, ale
przy liniowej (lub zbliżonej do liniowej)
charakterystyce przetwarzania oraz do−
brej charakterystyce impulsowej.
Szczególnie trzeba zwrócić uwagę na
ten drugi aspekt, nie przemawiający tak
do wyobraźni, jak magiczne “20Hz”, ale
w wielkim stopniu ważący na jakości
przetwarzania. Obudowa
bass−reflex jest niestety
już “z urodzenia” obar−
czona słabszymi charak−
terystykami impulsowymi
od obudowy zamkniętej,
ale wciąż mogą być one
lepsze lub gorsze. Aby
nie degradować ich zu−
pełnie, dobrze jest uczy−
nić z nich sprawę priory−
tetową, nawet poświęca−
jąc kilka Hz pasma prze−
noszenia.
To, jakie charakterystyki
uzyskamy, zależy nie tylko
od przyjętych przez nas za−
łożeń, ale i od parametrów
głośnika. Najlepsze cha−
rakterystyki impulsowe
można uzyskać stosując
głośniki o jak najniższej
ELEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 9/99
wartości Qts (można przyjąć, że poniżej
0.3). Przy wyższych wartościach można
natomiast łatwiej uzykiwać niżej sięgają−
ce pasmo przenoszenia. Przekraczając
jednak wartość 0.4 musimy spodziewać
się już poważnego pogorszenia charakte−
rystyk impulsowych, z tego powodu sto−
sowanie w wysokiej klasy zespołach gło−
śnikowych bass−reflex głośników o war−
tości Qts > 0.4 nie jest polecane, choć
w modelach tańszych spotyka się i gło−
śniki o wartości przekraczająćej 0.5, co
w rezultacie daje bas bardzo słabo “kon−
trolowany”, grający jednobarwnie, ale
mocno zaznaczony i w pewnym sensie
efektowny, przypadający do gustu mniej
wyrobionym słuchaczom.
Aby uzyskać najlepsze możliwe dla sto−
sowanego głośnika charakterystyki im−
pulsowe i charakterystykę częstotliwo−
ściową, należy zadbać o dobre dopaso−
wanie parametrów obudowy.
Nie można jednak wskazać jednej jedy−
nie właściwej obudowy dla danego gło−
śnika; można przedstawić całą rodzinę
charakterystyk częstotliwościowych
i rodzinę charakterystyk impulsowych,
które można uznać za dopuszczalne;
często wraz z niżej leżącą częstotliwo−
ścią graniczną uzyskujemy nieco gorsze
właściwości impulsowe, i na odwrót.
Sztuka strojenia bass−reflexu to sztuka
znajdowania kompromisu, który dla róż−
nych konstruktorów może leżeć gdzie
indziej, wraz z ich różnymi preferencja−
mi. Daleko idące eksperymenty są na−
wet wskazane, jednak najważniejsze
jest, aby mieć kontrolę nad sytuacją i za−
chodzącymi zjawiskami, aby parametry
obudowy bass−reflex nie były dziełem
przypadku.
Trzy główne parametry, określające obu−
dowę bass−reflex, to jej objętość Vb, czę−
stotliwość dostrojenia fb i współczynnik
Ql, zależny od strat w obudowie. W prak−
tyce konstruktor ma wpływ na dwa
pierwsze parametry, trzeci wynika “z na−
tury”, jego zmienność ma jednak naj−
mniejszy wpływ na działanie systemu.
Przyjmuje się, że typowa wartość Ql = 7,
w przypadku obudów bardzo dużych
można przyjąć Ql = 3, a obudów bardzo
małych Ql = 15.
Zadaniem konstruktora jest więc, po
założeniu wartości Ql, obliczenie, na
podstawie parametrów T−S głośnika,
parametrów obudowy Vb i fb. Jak już
wspomniano, nawet po określeniu pa−
rametrów głosnika i Ql obudowy, nie
jesteśmy ograniczeni do tylko jednej
kombinacji parametrów Vb i fb. Mamy
do wyboru wiele rozwiązań, dających
różne kształty charakterystyk. Najpopu−
larniejsze z nich znane są pod skrótami
SBB4, SC4, QB3,C4, BB4, SQB3.
Pierwsze trzy dotyczą głośników o ni−
skich wartościach Qts, kolejne trzy −
Tabela 1. Parametry obudowy dla
wyższych. I tak SBB4 jest przedłuże− Qts H alfa f3/fs podbicie (dB)
strojenia SBB4/BB4 (Ql=7)
niem BB4 dla głośników o wartościach Tabela 2. parametry obudowy dla
0.20 1.9 7.8 2.5 0
Qts niższych od 0.39 (przy Ql=7), SC4 strojenia QB3 (Ql=7)
0.21 1.8 7.0 2.4 0
jest przedłużeniem C4 dla głośników
0.22 1.8 6.2 2.3 0
o wartościach Qts niższych od 0.45 Pomocnicze parametry
0.23 1.7 5.6 2.2 0
(przy Ql=7), a SQB3 jest przedłużeniem do obliczania obudów
0.24 1.6 5.1 2.1 0
QB3 dla głośników o wartościach Qts bass−reflex to alfa i H:
0.25 1.6 4.6 2.0 0
wyższych od 0.41 (przy Ql=7). Wartość
0.26 1.5 4.2 1.9 0
Qts, przy której następuje przejście Vb = Vas/alfa
0.27 1.5 3.8 1.8 0
z jednego modelu do drugiego (np. fb = fs x H
0.28 1.4 3.4 1.7 0
z SBB4 do BB4), jest uzależniona od
0.29 1.4 3.1 1.6 0
pojawienia się podbicia na charaktery− częstotliwość spadku
0.30 1.3 2.8 1.6 0
styce przetwarzania. Tak więc tylko gło−
−3dB można określić
0.31 1.3 2.6 1.5 0
śniki o odpowiednio niskich dobrociach z przedstawionego w ta−
0.32 1.2 2.4 1.4 0
Qts pozwalają zrealizować postulat li− beli stosunku f3/fs,
0.33 1.2 2.2 1.4 0
niowego przetwarzania. a w ostatniej kolumnie
0.34 1.2 2.0 1.3 0
Obok przedstawiono tabele obliczeniowe przedstawiono stopień
0.35 1.1 1.8 1.3 0
dla SBB4/BB4 i QB3, dla Ql=7. podbicia charakterystyki,
0.36 1.1 1.6 1.2 0
występującego powyżej
0.37 1.1 1.5 1.2 0
częstotli−
0.38 1.1 1.4 1.1 0
wości fb,
Qts H alfa f3/fs podbicie (dB) 0.39 1.0 1.2 1.1 0
przy wy−
0.40 1.0 1.1 1.0 0
sokich do−
0.41 1.0 1.0 1.0 0
brociach
0.2 1.0 5.9 3.4 0
Qts.
0.21 1.0 5.3 3.2 0
0.22 1.0 4.8 3.0 0
Rys. 3 − Charakterystyki częstotliwościowe układu bass− delu SBB4 są nieco
0.23 1.0 4.4 2.8 0
reflex, przy głośniku o danych parametrach (Vifa M22WR− lepsze charakterystyki
0.24 1.0 4.0 2.6 0
09−06, fs=29Hz, Qts=0.33, Vas=55dm3), dla różnych sposo− impulsowe. Charakte−
0.25 1.0 3.7 2.4 0
bów strojenia − SBB4 i QB3. rystyka częstotliwo−
0.26 1.0 3.4 2.3 0
ściowa opada wcze−
0.27 1.0 3.2 2.2 0
śniej, ale łagodniej.
0.28 1.0 2.9 2.0 0
Cechą charaktery−
0.29 1.0 2.7 1.9 0
styczną modelu
0.30 1.0 2.5 1.8 0
SBB4/BB4 jest stroje−
0.31 1.0 2.4 1.7 0
nie rezonansu obudo−
0.32 1.0 2.2 1.6 0
wy fb do częstotliwo−
0.33 1.0 2.1 1.5 0
ści rezonansowej gło−
0.34 1.0 2.0 1.4 0
śnika swobodnie za−
0.35 1.0 1.8 1.4 0
wieszonego fs (H =
0.36 1.0 1.7 1.3 0
1). We wszystkich in−
0.37 1.0 1.6 1.3 0
nych modelach,
0.38 1.0 1.5 1.2 0
w tym QB3, dla uzy−
0.39 1.0 1.5 1.2 0.1
skania maksymalnie
0.40 1.0 1.4 1.1 0.1
płaskiej charaktery−
0.41 1.0 1.3 1.1 0.2
styki częstotliwościo−
0.42 1.0 1.3 1.1 0.4
wej, czestotliwość fb
0.43 1.0 1.2 1.0 0.5
jest różna od fs,
0.44 1.0 1.1 1.0 0.7
Korzystając z przedsta− i zwiększa się w stosunku do fs wraz ze
0.45 1.0 1.1 1.0 0.8
wionych tabel, rozważa− zmniejszaniem Qts. Tym bardziej podno−
0.46 1.0 1.0 1.0 1.0
jąc użycie głośnika o ni− si się częstotliwość spadku trzydecybe−
0.47 1.0 1.0 1.0 1.2
skiej wartości Qts, mamy lowego f3. W ramach modelu QB3, nie
0.48 1.0 0.9 0.9 1.4
do wyboru SBB4 i QB3. uwzględniającego przecież Qtc>0.41,
0.49 1.0 0.9 0.9 1.5
Jak widać, w prawie ca− widać, że stosunek f3/fs zmienia się od
0.50 1.0 0.9 0.9 1.7
łym wspólnym dla obu wartości ok. 1 dla Qts = 0.4, do ponad 2
0.51 1.0 0.8 0.9 1.9
modeli zakresie wartości dla Qts < 0.25 (w tym zakresie zmienia
0.52 1.0 0.8 0.9 2.1
Qts, a więc dla Qts<0.35, się Qts większości głośników przezna−
0.53 1.0 0.8 0.9 2.3
model QB3 pozwala sto− czonych do bass−reflexów). Pokazuje to,
0.54 1.0 0.7 0.9 2.5
sować mniejsze obudo− jak silnie zmienia się możliwe do uzyska−
0.55 1.0 0.7 0.9 2.7
wy (dla danych wartości nia pasmo przenoszenia w zależności od
0.56 1.0 0.7 0.9 2.9
Qts mniejsze większe Qts, jak więc złudne może być ocenianie
0.57 1.0 0.6 0.8 3.1
wartości dzielnika alfa), możliwości głośnika w obudowie bass−
0.58 1.0 0.6 0.8 3.3
a przy tym uzyskiwać niż− reflex, bez znajomości tego parametru,
0.59 1.0 0.6 0.8 3.5
sze f3 (niższy stosunek a tylko w oparciu o popularyzowaną war−
0.60 1.0 0.6 0.8 3.7
f3/fs). Jednak zaletą mo− tość częstotliwości rezonansowej fs.

ELEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 9/99 67

Weźmy dwa głośniki o takiej samej czę−
stotliwości rezonansowej, ale różniących
się Qts − dla pierwszego Qts = 0.4, dla
drugiego Qts = 0.25. Pierwszy osiągnie
dwa razy niższą częstotliwość graniczną!
Wydawałoby się więc, że im wyższa war−
tość Qts, tym lepiej. Ale jak już wspomi−
nano, wraz z niższymi wartościami Qts
dostajemy lepsze charakterystyki impul−
sowe, ponadto drastycznie zmniejsza się
wymagana objętość obudowy (wzrasta
alfa). Wracając do powyższego przykładu,
jeśli obydwa głośniki miałyby takie same
objętości ekwiwalentne Vas, to głośnik
drugi potrzebowałby ponad czterokrotnie
mniejszej obudowy niż pierwszy! Można
jeszcze wspomnieć, że gdyby daleko
odejść od powyższych modeli, i np. gło−
śnik pierwszy zastosować w tak małej
obudowie, podniosłoby to f3 (zawęziło
pasmo przenoszenia), a charakterystyki
impulsowe... jeszcze bardziej pogorszyło!
Rys. 4 − Charakterystyki impulsowe dla przykładów
z rys. 3. Porównaj z charakterystykami impulsowymi
obudowy zamkniętej (EDW 7/99).
Na rysunkach 5 a,b,c pokazano wpływ
niedokładności zaprojektowania lub wy−
konania obudowy bass−reflex na charak−
terystykę przetwarzania, w stosunku do
modelowej charakterystyki QB3 dla gło−
śnika o przedstawionych parametrach.
Jak widać, zmiana wielkości obudowy
w granicach +/−20% nie ma jeszcze wiel−
kiego wpływu na charakterystykę prze−
twarzania, ale wspomieć należy, że
w obydwu przypadkach pogorszeniu ule−
gają charakterystyki impulsowe. Znacznie
większy wpływ ma zmiana częstotliwości
rezonansowej fb − dostrojeniem wyższym
tylko o 20% spowodować możemy
1.5dB podbicie na charakterystyce powy−
żej częstotliwości rezonansowej fb, i jed−
nocześnie 3dB stratę w zakresie najniż−
szych częstotliwości. Z kolei nie uwzglę−
dnienie przykładowej 1−omowej rezystan−
cji szeregowej (wnoszonej np. przez cew−
kę filtru dolnoprzepustowego) powoduje
lekkie podbicie powyżej częstotliwości
rezonansowej, ale bez strat przy częstotli−
68
a)
b)
c)
Rys. 5 − Wpływ niedokładności zaprojektowania i wyko−
nania obudowy bass−reflex na charakterystykę częstotli−
wościową, w odniesieniu do strojenia QB3 i głośnika
(z przykładu z rys. 3, 4).
a) częstotliwość rezonansowa niższa i wyższa o 20%
b) obudowa mniejsza lub większa o 20%
c) dobroć Qts głośnika zwiększona przez szeregową re−
zystancję o wartości 1 oma.
ELEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 9/99
wościach najniższych. Jak z tego wyni−
ka, najwięcej uwagi należy poświęcić
dokładnemu dostrojeniu obudowy do
częstotliwości fb.
Głośnik do bass−
reflexu
Wraz z parametrami głośnika otrzymu−
jemy określone możliwości, jak rów−
nież pewnien obszar dopuszczalnych
rozwiązań, którego przekraczanie jed−
nak prowadzi do radykalnego pogor−
szenia jakości przetwarzania. Jakimi
parametrami powinien więc charakte−
rysować się idealny głośnik do bass−re−
flexu? Jeśli celem konstruktora jest
zespół głośnikowy wysokiej klasy, po−
winno się zadbać o wszystkie aspekty
jakościowe. Aby utrzymać dobry im−
puls, dobroć Qts nie powinna być wy−
ższa od 0.35. Jeśli impuls miałby być
priorytetem, należy poszukiwać
Qts<0.3. Wraz z tym jednak należy
szukać jak najniższej częstotliwości re−
zonansowej fs, podobnie jak w obudo−
wie zamkniętej. Im niższa wartość
Qts, tym dla pasma przenoszenia kry−
tyczniejsze, aby niska była fs. Można
przyjąć, że w kategorii 17−18cm gło−
śników nisko−średniotonowych bardzo
dobre są głośniki o Qts<0.35
i fs<40Hz, a doskonałe o Qts<0.3
i fs<30Hz.
Dokładne obliczenia obudowy bass−
reflex, poza charakterystyką częstotli−
wościową i impulsową, powinny
uwzględniać również zdolności ampli−
tudowe głośnika, tak aby w funkcji
częstotliwości nie pojawiały się wyra−
źne ograniczenia, leżące poniżej pozio−
mu nominalnej wytrzymałosci głośni−
ka. Może być np. tak, że głośnik o mo−
cy znamionowej 100W, w jednej obu−
dowie bass−reflex będzie zdolny przyj−
mować owe 100W w całym zakresie
niskich częstotliwości aż do 20Hz,
w innej poniżej np. 30Hz funkcja wy−
trzymałości będzie maleć do np.
20W przy 20Hz, w jeszcze innej mię−
dzy np. 40 a 60Hz pojawi się “siodło”.
Jednak obliczenie tych funkcji bez po−
mocy symulacji komputerowych jest
bardzo żmudne − w tym zakresie pro−
gramy są w zasadzie niezastąpione.
Za miesiąc − obliczanie parametrów
otworu obudowy bass−reflex, plus ko−
lejny projekt zestawu do samodzielne−
go montażu.
Andrzej Kisiel