‫ﮐﻮاﻧﺘﺶ ﻣﯿﺪان ﻫﺎی ﮐﻼﺳﯿﮏ‬

‫وﺣﯿﺪﮐﺮﯾﻤﯽ ﭘﻮر‪ -‬داﻧﺸﮑﺪه ﻓﯿﺰﯾﮏ ‪ -‬داﻧﺸﮕﺎه ﺻﻨﻌﺘﯽ ﺷﺮﯾﻒ‬

‫‪ ۶‬آﺑﺎن ‪١٣٩۶‬‬

‫‪ ١‬ﻣﻘﺪﻣﻪ‬

‫در درس ﻗﺒﻞ ﺑﺎ ﻣﯿﺪان ﻫﺎی ﮐﻼﺳﯿﮏ آﺷﻨﺎ ﺷﺪﯾﻢ‪ .‬ﯾﮏ ﻣﯿﺪان ﮐﻼﺳﯿﮏ را ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺣﺪ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ای از ﯾﮏ دﺳﺘﮕﺎه ﺑﺎ ﺗﻌﺪاد زﯾﺎدی درﺟﻪ‬

‫آزادی در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ در آن ﺗﻌﺪاد درﺟﺎت آزادی ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺑﯽ ﻧﻬﺎﯾﺖ ﻣﯿﻞ ﮐﺮده و ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺮراﺳﺖ ﺗﺮﯾﻦ ﻧﺤﻮه ﮐﻮاﻧﺘﺶ ﯾﮏ ﻣﯿﺪان اﯾﻦ‬

‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﺷﺮودﯾﻨﮕﺮ را ﺑﺮای ﮐﻮاﻧﺘﺶ اﻧﺘﺨﺎب ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺧﻮاﻫﯿﻢ دﯾﺪ ﮐﻪ ﮐﻮاﻧﺘﺶ ﯾﮏ ﻣﯿﺪان ﮐﻼﺳﯿﮏ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻇﻬﻮر ﺣﺎﻟﺖ ﻫﺎی ﮐﻮاﻧﺘﻮﻣﯽ ای ﻣﯽ‬

‫ﺷﻮد ﮐﻪ ﺧﺎﺻﯿﺖ ﻫﺎی ذره ﮔﻮﻧﻪ دارﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻫﺎ ﻫﻤﺎن ﻫﺎﯾﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﮐﻮاﻧﺘﻮم ﻫﺎی ﻣﯿﺪان ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ و ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻧﻮع ﻣﯿﺪان ﻧﺎم ﻫﺎﯾﯽ از‬

‫ﻗﺒﯿﻞ ﻓﻮﺗﻮن ﯾﺎ ﻓﻮﻧﻮن ﯾﺎ ﻧﻈﺎﯾﺮ آن دارﻧﺪ‪ .‬ﺧﻮاﻫﯿﻢ دﯾﺪ ﮐﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺧﻮاص ﻣﯿﺪان ﻧﻈﯿﺮ ﺗﻌﺪاد درﺟﺎت آزادی اش‪ ،‬ﺣﻘﯿﻘﯽ ﯾﺎ ﻣﺨﺘﻠﻂ ﺑﻮدن اش و ﺗﻘﺎرن‬

‫ﻫﺎﯾﺶ در ﺧﻮاص اﯾﻦ ذرات ﯾﺎ ﮐﻮاﻧﺘﻢ ﻫﺎی آن ﺗﺼﻮﯾﺮ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﮐﻮاﻧﺘﺶ ﮐﺎﻧﻮﻧﯿﮏ ﯾﮏ ﻣﯿﺪان ‪ -‬ﺗﺼﻮﯾﺮ ﺷﺮودﯾﻨﮕﺮ‬ ‫‪٢‬‬

‫ﯾﮏ ﻗﺮارداد ﺑﺮای ﻧﻤﺎدﻫﺎ‪ :‬درﺗﻤﺎم اﯾﻦ درس و درس ﻫﺎی آﯾﻨﺪه ﻧﻤﺎد ﻫﺎی ﺳﯿﺎه ‪ x‬و ﯾﺎ ‪ k‬ﺑﺮای ﺑﺮدارﻫﺎی ﻓﻀﺎﯾﯽ ﺑﮑﺎرﻣﯽ رود و ﻧﻤﺎد ﻫﺎ ی ﻧﺎزک‬

‫ﺑﺮای ﺑﺮدارﻫﺎی ﻓﻀﺎ زﻣﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ )‪ x := (x0 , x‬ﯾﺎ )‪ . k := (k 0 , k‬ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ ‪.kx = k 0 x0 − k · x‬‬

‫‪١‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ از ﻣﮑﺎﻧﯿﮏ ﮐﻮاﻧﺘﻮﻣﯽ ﻣﯽ داﻧﯿﻢ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺗﺼﻮر ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﮐﻮاﻧﺘﺶ ﯾﮏ ﻣﯿﺪان ﻧﯿﺰ ﺗﻌﻤﯿﻢ ﺳﺮراﺳﺖ ﮐﻮاﻧﺘﺶ ِ ﯾﮏ ﺳﯿﺴﺘﻢ اﺳﺖ‬

‫ﮐﻪ ﺗﻌﺪاد ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎی دﯾﻨﺎﻣﯿﮑﯽ آن آﻧﻘﺪر زﯾﺎد ﺷﺪه ﮐﻪ ﻣﯽ ﺗﻮان آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﯾﮏ ﭘﯿﻮﺳﺘﺎر در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺧﻮب اﺳﺖ ﮐﻪ آﻧﭽﻪ را از ﻣﮑﺎﻧﯿﮏ‬

‫‪{pn ,‬‬ ‫‪ {qn ,‬و } ‪i = 1, · · · N‬‬ ‫ﮐﻮاﻧﺘﻮﻣﯽ آﻣﻮﺧﺘﻪ اﯾﻢ ﺑﻪ ﯾﺎد ﺑﯿﺎورﯾﻢ‪ .‬ﯾﮏ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻣﮑﺎﻧﯿﮏ ﮐﻼﺳﯿﮏ ﺑﺎ ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎی دﯾﻨﺎﻣﯿﮑﯽ } ‪i = 1, · · · N‬‬

‫در ﻧﻈﺮ ﻣﯽ ﮔﯿﺮﯾﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ‪ qi‬ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ اﻧﺪازه ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ ﺟﺮﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ در ﻧﻘﻄﻪ ای ﺑﺎ ﻣﺨﺘﺼﺎت ‪ xn = na‬روی ﯾﮏ ﺧﻂ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪،‬‬

‫ﺷﮑﻞ )‪ . (٢‬در ﻣﮑﺎﻧﯿﮏ ﮐﻼﺳﯿﮏ ﻣﯽ داﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﺳﯿﻨﻤﺎﺗﯿﮏ اﯾﻦ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺑﺎ رواﺑﻂ ﮐﺮوﺷﻪ ﭘﻮآﺳﻮن زﯾﺮ ﺗﻮﺻﯿﻒ ﻣﯽ ﺷﻮد‪:‬‬

‫‪{qi , qj } = {pi , pj } = 0,‬‬ ‫‪{qi , pj } = δij .‬‬ ‫)‪(١‬‬

‫ﺑﺮای ﮐﻮاﻧﺘﺶ ﭼﻨﯿﻦ ﺳﯿﺴﺘﻤﯽ ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ رواﺑﻂ ﻓﻮق را ﺑﻪ رواﺑﻂ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ زﯾﺮ ﺑﯿﻦ ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎی ﻫﺮﻣﯿﺘﯽ ‪ qˆi‬و ‪ pˆj‬ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬

‫‪[qˆi , qˆj ] = [pˆi , pˆj ] = 0,‬‬ ‫‪[qˆi , pˆj ] = iℏδij .‬‬ ‫)‪(٢‬‬

‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن رﯾﺎﺿﯽ ﻣﮑﺎﻧﯿﮏ ﮐﻮاﻧﺘﻮﻣﯽ ﺑﺎ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻓﻀﺎی ﻫﯿﻠﺒﺮﺗﯽ ﺷﺮوع ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ اﯾﻦ رواﺑﻂ در آن ﻧﻤﺎﯾﺶ داده ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫اﯾﻦ ﻓﻀﺎ ﻓﻀﺎی ﺗﻮاﺑﻊ ﻣﺠﺬورﻣﺮﺑﻌﯽ ‪ ١‬ﯾﻌﻨﯽ ﻓﻀﺎی ﺗﻮاﺑﻌﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺷﺮط زﯾﺮ ﺻﺪق ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪:‬‬
‫∫‬
‫‪Dq|ψ(q1 , q2 , · · · qN )|2 < ∞.‬‬ ‫)‪(٣‬‬

‫اﯾﻦ ﻓﻀﺎ ﺑﻪ ﺿﺮب داﺧﻠﯽ زﯾﺮ ﻧﯿﺰ ﻣﺠﻬﺰ اﺳﺖ‪:‬‬

‫∫‬
‫=‪⟨ψ1 , ψ2 ⟩ :‬‬ ‫‪ψ1∗ (q1 , · · · qN )ψ2 (q1 , · · · qN )Dq.‬‬ ‫)‪(۴‬‬

‫در ﻫﺮ دوی اﯾﻦ راﺑﻄﻪ ﻫﺎ ‪ Dq‬ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪:‬‬

‫∏‬
‫‪N‬‬
‫=‪Dq :‬‬ ‫‪dqi .‬‬ ‫)‪(۵‬‬
‫‪i=1‬‬

‫ﺑﺮای اﯾﻦ ﻓﻀﺎ ﻣﯽ ﺗﻮان ﯾﮏ ﭘﺎﯾﻪ از ﺗﻮزﯾﻊ ﻫﺎی ﺣﺪی در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ ا ﮔﺮ ﭼﻪ ﺧﻮد در ﻓﻀﺎی ﺗﻮاﺑﻊ ﻣﺠﺬور ﻣﺮﺑﻌﯽ ﻗﺮار ﻧﺪارﻧﺪ وﻟﯽ ﮐﺎر ﺑﺎ آن ﻫﺎ‬

‫راﺣﺖ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﭘﺎﯾﻪ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪه از وﯾﮋه ﺑﺮدارﻫﺎی ﻣﺸﺘﺮک ﺗﻤﺎم ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎی ‪ qˆi‬ﯾﻌﻨﯽ‪:‬‬

‫‪qˆi |q⟩ = qi |q⟩.‬‬ ‫)‪(۶‬‬

‫‪Square Integrable١‬‬

‫‪٢‬‬
 ‫ﻫﺮﮔﺎه ﮐﻪ ﻻزم ﺑﺎﺷﺪ ﺣﺎﻟﺖ ِ ⟩‪ |q‬را ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻣﻔﺼﻞ ﺗﺮ ِ ⟩ ‪ |q⟩ = |q1 , · · · qN‬ﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﯿﻢ‪ .‬اﯾﻦ ﭘﺎﯾﻪ ﻣﺘﻌﺎﻣﺪِ ﯾﮑﻪ و ﮐﺎﻣﻞ اﺳﺖ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﮐﻪ ‪:‬‬

‫∏‬
‫‪N‬‬
‫=‪⟨q|q ′ ⟩ = δ(q − q ′ ) :‬‬ ‫‪δ(qi − qi′ ),‬‬ ‫)‪(٧‬‬
‫‪i=1‬‬

‫و‬
‫∫‬
‫‪Dq|q⟩⟨q| = I.‬‬ ‫)‪(٨‬‬

‫آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ در ﺑﺎره ﺳﯿﻨﻤﺎﺗﯿﮏ ﮐﻮاﻧﺘﻮﻣﯽ ﻣﯽ داﻧﯿﻢ ﺑﺪون اﺛﺒﺎت ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﻢ ﭼﺮا ﮐﻪ ﺧﻮاﻧﻨﺪه از درس ﻫﺎی ﻣﮑﺎﻧﯿﮏ ﮐﻮاﻧﺘﻮﻣﯽ ﺑﺎ ﻧﺤﻮه اﺳﺘﺨﺮاج‬

‫اﯾﻦ رواﺑﻂ آﺷﻨﺎﺳﺖ‪ .‬ﻣﯽ داﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﯾﮏ ﭘﺎﯾﻪ دﯾﮕﺮ ﺑﺮای ﻫﻤﺎن ﻓﻀﺎی ﻫﯿﻠﺒﺮت از وﯾﮋه ﺑﺮدارﻫﺎی ﻣﺸﺘﺮک ﺗﻤﺎم ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎی } ‪ {pˆi‬ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ‬

‫دارای ﺧﻮاص زﯾﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪:‬‬

‫‪pˆj |p⟩ = pj |p⟩,‬‬ ‫)‪(٩‬‬

‫اﯾﻦ ﭘﺎﯾﻪ ﻧﯿﺰ ﻣﺘﻌﺎﻣﺪ و ﮐﺎﻣﻞ اﺳﺖ‪.‬‬

‫∏‬
‫‪N‬‬ ‫∫‬
‫=‪⟨p|p′ ⟩ = δ(p − p′ ) :‬‬ ‫‪δ(pj − p′j ),‬‬ ‫‪Dp|p⟩⟨p| = I‬‬ ‫)‪(١٠‬‬
‫‪j=1‬‬

‫ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ راﺑﻄﻪ ﺑﺮدارﻫﺎی اﯾﻦ دو ﭘﺎﯾﻪ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ زﯾﺮ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آﯾﺪ‪.‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪i‬‬
‫‪∑N‬‬
‫√ = ⟩‪⟨q|p‬‬ ‫‪eℏ‬‬ ‫‪j=1‬‬ ‫‪qj pj‬‬
‫‪.‬‬ ‫)‪(١١‬‬
‫‪(2πℏ)N‬‬

‫∂ ‪ℏ‬‬
‫= ⟩ ‪⟨q|pˆi |q ′‬‬ ‫‪δ(q − q ′ ).‬‬ ‫)‪(١٢‬‬
‫‪i ∂qi‬‬

‫ﯾﮏ ﺑﺮدار دﻟﺨﻮاه در ﻓﻀﺎی ﻫﯿﻠﺒﺮت ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪:‬‬

‫∫‬ ‫∫‬
‫= ⟩‪|ψ‬‬ ‫≡ ⟩‪Dq|q⟩⟨q|ψ‬‬ ‫‪Dq|q⟩ψ(q).‬‬ ‫)‪(١٣‬‬

‫در اﯾﻦ راﺑﻄﻪ )‪ ψ(q‬ﺗﺎﺑﻊ ﻣﻮج در ﭘﺎﯾﻪ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد و ‪ |ψ(q)|2‬ﭼﮕﺎﻟﯽ اﺣﺘﻤﺎل اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ذره در ﻧﻘﻄﻪ ‪ q‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎن ﺑﺮدار در ﭘﺎﯾﻪ‬

‫ﺗﮑﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ زﯾﺮ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪:‬‬

‫∫‬ ‫∫‬
‫= ⟩‪|ψ‬‬ ‫≡ ⟩‪Dp|p⟩⟨p|ψ‬‬ ‫‪Dp|p⟩ψ̃(p).‬‬ ‫)‪(١۴‬‬

‫‪٣‬‬
‫در اﯾﻦ راﺑﻄﻪ )‪ ψ̃(p‬ﺗﺎﺑﻊ ﻣﻮج در ﭘﺎﯾﻪ ﺗﮑﺎﻧﻪ ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد و ‪ |ψ̃(p)|2‬ﭼﮕﺎﻟﯽ اﺣﺘﻤﺎل اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ذره دارای ﺗﮑﺎﻧﻪ ‪ q‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻻ در ﭘﺎﯾﻪ‬

‫ﻣﺨﺘﺼﺎت ﮐﺎر ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ و در اﯾﻦ ﭘﺎﯾﻪ دارﯾﻢ‪:‬‬

‫∂ ‪ℏ‬‬
‫‪qˆi ψ(q) = qi ψ(q),‬‬ ‫= )‪pˆi ψ(q‬‬ ‫‪ψ(q).‬‬ ‫)‪(١۵‬‬
‫‪i ∂qi‬‬

‫ﺗﺎ اﯾﻨﺠﺎ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻓﻀﺎی ﻫﯿﻠﺒﺮت و ﻣﺸﺎﻫﺪه ﭘﺬﯾﺮﻫﺎ و ﺗﻌﺎﺑﯿﺮ ﺗﺎﺑﻊ ﻣﻮج را ﺑﺮرﺳﯽ ﮐﺮدﯾﻢ‪ .‬دﯾﻨﺎﻣﯿﮏ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﮐﻮاﻧﺘﻮﻣﯽ اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺎ ﻫﺎﻣﯿﻠﺘﻮﻧﯽ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽ ﺷﻮد‬

‫ﮐﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺷﺮودﯾﻨﮕﺮ ﺑﯿﺎن ﻣﯽ ﺷﻮد‪:‬‬

‫(‬ ‫)‬
‫∂ ‪ℏ‬‬ ‫‪d‬‬
‫{ ‪H {qi },‬‬ ‫‪} ψt (q) = iℏ ψt (q).‬‬ ‫)‪(١۶‬‬
‫‪i ∂qi‬‬ ‫‪dt‬‬

‫ﺑﺮای ﮐﻮاﻧﺘﺶ ﻣﯿﺪان ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ زﯾﺮ ﻋﻤﻞ ﮐﻨﯿﻢ‪ :‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ )‪ (٢‬ﺑﺮاﺣﺘﯽ ﺗﻌﻤﯿﻢ ﻫﺎی رواﺑﻂ ﻓﻮق را ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﯾﻌﻨﯽ ﺑﻪ ﻣﯿﺪان‬

‫ﻫﺎ ﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﯿﻢ‪ .‬در اﯾﻦ ﺗﻌﻤﯿﻢ ﺗﻐﯿﯿﺮات زﯾﺮ اﺗﻔﺎق ﻣﯽ اﻓﺘﺪ‪:‬‬

‫‪i −→ x‬‬

‫‪qˆi‬‬ ‫)‪−→ ϕ̂(x‬‬

‫‪pˆi‬‬ ‫)‪−→ π̂(x‬‬

‫∂ ‪ℏ‬‬ ‫‪ℏ δ‬‬
‫→‪−‬‬
‫‪i ∂qi‬‬ ‫)‪i δϕ(x‬‬
‫‪ψ(q1 , q2 , · · · qN ) −→ Ψ[ϕ].‬‬ ‫)‪(١٧‬‬

‫ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ )‪ ϕ̂(x‬ﯾﮏ ﻣﯿﺪان ﮐﻮاﻧﺘﻮﻣﯽ ﻣﯽ ﺷﻮد ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﮐﻪ در ﻫﺮ ﻧﻘﻄﻪ از ﻓﻀﺎ ﯾﮏ ﻋﻤﻠﮕﺮ ﮐﻮاﻧﺘﻮﻣﯽ )‪ ϕ̂(x‬وﺟﻮد دارد‪ .‬دﻗﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪x‬‬

‫دﯾﮕﺮ ﯾﮏ ﻣﺘﻐﯿﺮ دﯾﻨﺎﻣﯿﮑﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﺑﻠﮑﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﯾﮏ ﭘﺎراﻣﺘﺮ و ﺑﺮﭼﺴﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻘﺎط ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻓﻀﺎ را ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺣﺎل ﺑﻪ ﯾﺎد ﻣﯽ آورﯾﻢ ﮐﻪ رواﺑﻂ‬

‫ﮐﺮوﺷﻪ ﭘﻮآﺳﻮن ﺑﺮای ﻣﯿﺪان ﻫﺎی ﮐﻼﺳﯿﮏ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ زﯾﺮ اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪{ϕ(x), ϕ(y)} = {π(x), π(y)} = 0‬‬

‫)‪{ϕ(x), π(y)} = δ(x − y‬‬ ‫)‪(١٨‬‬

‫ﻣﻄﺎﺑﻖ اﺻﻮل ﻣﻮﺿﻮع ﻣﮑﺎﻧﯿﮏ ﮐﻮاﻧﺘﻮﻣﯽ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﻗﺪم درﮐﻮاﻧﺘﺶ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺘﻐﯿﺮ ﻫﺎی دﯾﻨﺎﻣﯿﮑﯽ ﮐﻼﺳﯿﮏ را ﺑﻪ ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎﯾﯽ ﺑﺎ رواﺑﻂ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ‬

‫ﮐﺎﻧﻮﻧﯿﮏ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ زﯾﺮ ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬

‫‪[ϕ̂(x), ϕ̂(y)] = [π̂(x), π̂(y)] = 0‬‬

‫‪۴‬‬
 ‫)‪[ϕ̂(x), π̂(y)] = iℏδ(x − y‬‬ ‫)‪(١٩‬‬

‫ﺗﺬﮐﺮ‪ :‬ﺑﺎﯾﺪ دﻗﺖ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ دراﯾﻦ رواﺑﻂ ‪ x‬ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻓﻀﺎﯾﯽ اﺷﺎره دارد و ﻧﻪ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻓﻀﺎزﻣﺎﻧﯽ ‪ .‬ﯾﺎدآوری ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ درﺗﺼﻮﯾﺮ ﺷﺮودﯾﻨﮕﺮ‬

‫ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎ ﻫﯿﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﺴﺘﮕﯽ زﻣﺎﻧﯽ ﻧﺪارﻧﺪ و ﺗﻤﺎم ﺑﺴﺘﮕﯽ زﻣﺎﻧﯽ در ﺣﺎﻟﺖ ﻫﺎ ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻗﺪم ﺑﻌﺪی آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﻀﺎی ﻫﯿﻠﺒﺮﺗﯽ ﺑﺴﺎزﯾﻢ ﮐﻪ ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎی )‪ ϕ̂(x‬و )‪ π̂(x‬و رواﺑﻂ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ ﻓﻮق درآن ﻧﻤﺎﯾﺶ ﭘﯿﺪا ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬درﺗﺸﺎﺑﻪ ﺑﺎ ﻣﮑﺎﻧﯿﮏ‬

‫ﮐﻮاﻧﺘﻮﻣﯽ اﯾﻦ ﻓﻀﺎ را ﻓﻀﺎی ﻫﯿﻠﺒﺮت ﺗﺎﺑﻌﯽ ﻫﺎی اﻧﺘﮕﺮال ﻣﺠﺬوری ﭘﺬﯾﺮ روی ﻣﯿﺪان ﻫﺎی ‪ ϕ‬ﮐﻪ دراﯾﻨﺠﺎ ﻧﻘﺶ ﻣﺨﺘﺼﺎت را اﯾﻔﺎ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﻣﯽ ﮔﯿﺮﯾﻢ‪.‬‬

‫درواﻗﻊ ا ﮔﺮ اﯾﻦ ﻓﻀﺎی ﻫﯿﻠﺒﺮت را ﺑﺎ ‪ L2‬ﻧﻤﺎﯾﺶ دﻫﯿﻢ دارﯾﻢ ‪:‬‬

‫∫‬
‫→‪F ∈ L2 −‬‬ ‫∞ < ]‪DϕF ∗ [ϕ]F [ϕ‬‬ ‫)‪(٢٠‬‬

‫ﮐﻪ درآن ‪ F‬ﯾﮏ ﺗﺎﺑﻌﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻫﺮ ﻣﯿﺪان ‪ ϕ‬ﻣﻘﺪار ]‪ F [ϕ‬را ﻧﺴﺒﺖ ﻣﯽ دﻫﺪ و راﺑﻄﻪ ﺑﺎﻻ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی آن اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺘﮕﺮال ‪ F ∗ F‬ﯾﮏ ﻣﻘﺪار‬

‫ﻣﺤﺪود اﺳﺖ‪ .‬درراﺑﻄﻪ ﺑﺎﻻ ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﻣﻌﻨﺎی ‪ Dϕ‬را روﺷﻦ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬دراﯾﻦ ﺑﺎره ﻣﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ آن اﻧﺪازه دﻗﺖ ﺑﺨﺮج ﺑﺪﻫﯿﻢ ﮐﻪ درﻓﯿﺰﯾﮏ ﻣﻘﺒﻮﻟﯿﺖ‬

‫ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ ‪ .‬ﻣﺴﻠﻢ اﺳﺖ ﮐﻪ از دﯾﺪﮔﺎه رﯾﺎﺿﯿﺎت دﻗﯿﻖ ﻣﻄﺎﻟﺐ زﯾﺮ دارای اﺷﮑﺎل اﺳﺖ ‪ .‬وﻟﯽ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻧﺸﺎن داده اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﺮای اﯾﻦ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ‬

‫ﯾﮏ دﺳﺘﮕﺎه رﯾﺎﺿﯽ دﻗﯿﻖ ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻣﯽ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﯾﮏ راه ﺑﺮای ﻣﻌﻨﺎ دادن ﺑﻪ ‪ Dϕ‬ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی اﻧﺪازه اﻧﺘﮕﺮال روی ﺗﻤﺎم‬

‫ﻫﯿﺌﺖ ﻫﺎی ﻣﯿﺪان اﺳﺖ ﻋﺒﺎرت زﯾﺮ اﺳﺖ‪:‬‬

‫∏‬
‫‪N‬‬
‫‪Dϕ := lim‬‬ ‫‪dϕk‬‬ ‫)‪(٢١‬‬
‫∞→‪N −‬‬
‫‪k=1‬‬

‫ﮐﻪ در آن )‪ ϕk = ϕ(ka‬و ‪ a‬ﻣﻘﯿﺎس ﻃﻮﻟﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در آن ﻣﯿﺪان ‪ ϕ‬را ﮔﺴﺴﺘﻪ ﮐﺮده اﯾﻢ‪.‬‬

‫دراﯾﻨﺠﺎ ﻣﻨﻈﻮر آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﻀﺎ را ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺷﺒﮑﻪ ﮔﺴﺴﺘﻪ ﺑﺎ ﻃﻮل ﺛﺎﺑﺖ ‪ a‬ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ و ﭘﺲ ازاﻧﺠﺎم ﺗﻤﺎم ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت درﻧﻬﺎﯾﺖ ﻃﻮل ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺒﮑﻪ‬

‫را ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺻﻔﺮ ﻣﯿﻞ ﻣﯽ دﻫﯿﻢ‪.‬‬

‫ﺑﺮای آﻧﮑﻪ ﯾﮏ ﭘﺎﯾﻪ ﺑﺮای اﯾﻦ ﻓﻀﺎ ﭘﯿﺪا ﮐﻨﯿﻢ درﺳﺖ ﻣﺜﻞ ﻣﮑﺎﻧﯿﮏ ﮐﻮاﻧﺘﻮﻣﯽ ذرات ﻋﻤﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻣﯿﺪان ﻫﺎی )‪ ϕ̂(x‬ﻫﻤﻪ ﺑﺎ ﻫﻢ‬

‫ﺟﺎﺑﺠﺎ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ ﻣﯽ ﺗﻮان وﯾﮋه ﺑﺮدار ﻫﺎی ﻣﺸﺘﺮک ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ را ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﺮد‪ .‬اﯾﻦ وﯾﮋه ﺑﺮدار ﻫﺎ را ﮐﻪ ﺿﻤﻨﺎً ﯾﮏ ﭘﺎﯾﻪ ﺑﺮای ﻓﻀﺎی ﻫﯿﻠﺒﺮت ﻧﯿﺰ ﺗﺸﮑﯿﻞ‬

‫ﻣﯽ دﻫﻨﺪ ﺑﺎ‬

‫‪۵‬‬
 ‫‪qn‬‬ ‫)‪φ (x‬‬

‫‪na‬‬ ‫‪x‬‬
‫‪na → x‬‬
‫)‪qn → φ (x‬‬
‫)‪pn → π (x‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :١‬ﯾﮏ ﻣﯿﺪان ﮐﻮاﻧﺘﻮﻣﯽ را ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺣﺪ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﯾﮏ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﮐﻮاﻧﺘﻮﻣﯽ ﺑﺎ ﺗﻌﺪاد زﯾﺎدی درﺟﻪ آزادی در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫}⟩‪{|ϕ‬‬ ‫)‪(٢٢‬‬

‫ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣﯽ دﻫﯿﻢ ﮐﻪ دارای وﯾﮋﮔﯽ زﯾﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪:‬‬

‫⟩‪ϕ̂(x)|ϕ⟩ = ϕ(x)|ϕ‬‬ ‫)‪(٢٣‬‬

‫اﯾﻦ ﻣﯿﺪان ﻫﺎ در رواﺑﻂ ﺗﻌﺎﻣﺪ و ﮐﺎﻣﻞ ﺑﻮدن زﯾﺮ را ﺻﺪق ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪:‬‬

‫∫‬
‫] ‪⟨ϕ|ϕ′ ⟩ = δ[ϕ − ϕ′‬‬ ‫‪Dϕ|ϕ⟩⟨ϕ| = I‬‬ ‫)‪(٢۴‬‬

‫ﮐﻪ درآن ﺗﺎﺑﻊ دﻟﺘﺎی ] ‪ δ[ϕ − ϕ′‬ﯾﮏ ﺗﺎﺑﻌﯽ دﯾﺮاک روی ﻓﻀﺎی ﻫﯿﺌﺖ ﻫﺎﺳﺖ و درﺷﺮط زﯾﺮ ﺻﺪق ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪:‬‬

‫‪۶‬‬
 ‫∫‬
‫]‪Dϕ′ δ[ϕ − ϕ′ ]F [ϕ′ ] = F [ϕ‬‬ ‫)‪(٢۵‬‬

‫ﻣﯽ ﺗﻮان ﻫﺮ ﺣﺎﻟﺖ از ﻣﯿﺪان ﻣﺜﻞ ⟩‪ |Ψ‬را ﺑﺮﺣﺴﺐ اﯾﻦ ﭘﺎﯾﻪ ﺑﺴﻂ داد و آن را ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮ ﻧﻮﺷﺖ ‪:‬‬

‫∫‬
‫= ⟩‪|Ψ‬‬ ‫⟩‪|ϕ⟩⟨ϕ|Ψ‬‬ ‫)‪(٢۶‬‬

‫ﮐﻪ درآن ﺑﻨﺎﺑﺮاﺻﻮل ﻣﻮﺿﻮع ﻣﮑﺎﻧﯿﮏ ﮐﻮاﻧﺘﻮﻣﯽ ‪ |⟨ϕ|Ψ⟩|2‬ﭼﮕﺎﻟﯽ اﺣﺘﻤﺎل ﯾﺎﻓﺘﻦ ﻣﯿﺪان درﻫﯿﺌﺖ ﻫﺎی ﻧﺰدﯾﮏ ‪ ϕ‬اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻗﯿﻘﺘﺮ ‪|⟨ϕ|Ψ⟩|2 Dϕ‬‬

‫اﺣﺘﻤﺎل ﯾﺎﻓﺘﻦ ﻣﯿﺪان درﺣﺠﻢ ‪ Dϕ‬و ﺣﻮل ﻧﻘﻄﻪ ‪ ϕ‬اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺎﺑﻌﯽ ⟩‪ Ψ[ϕ] := ⟨ϕ|Ψ‬درﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﺎﺑﻊ ﻣﻮج ﻣﯿﺪان اﺳﺖ ‪.‬‬

‫ﺗﻤﺎم آﻧﭽﻪ ﮐﻪ را ﮐﻪ درﺑﺎﻻ ﺑﺮای وﯾﮋه ﭘﺎﯾﻪ ﻣﺸﺘﺮک ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎی ﻣﯿﺪان )‪ ϕ̂(x‬ﮔﻔﺘﯿﻢ ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﺪون ﮐﻢ و ﮐﺎﺳﺖ ﺑﺮای وﯾﮋه ﭘﺎﯾﻪ ﻣﺸﺘﺮک ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎی‬

‫)‪ π̂(x‬ﻧﯿﺰ ﮔﻔﺖ و رواﺑﻂ زﯾﺮ راﻧﻮﺷﺖ ‪:‬‬

‫⟩‪π̂(x)|π⟩ = π(x)|π‬‬ ‫)‪(٢٧‬‬

‫∫‬
‫‪′‬‬ ‫‪′‬‬
‫) ‪⟨π|π ⟩ = δ(π − π‬‬ ‫‪|π⟩⟨π|Dπ = I‬‬ ‫)‪(٢٨‬‬

‫∫‬
‫⟩‪Dϕ|ϕ⟩⟨ϕ|Ψ⟩ = |Ψ‬‬ ‫)‪(٢٩‬‬

‫ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از رواﺑﻂ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ اﭘﺮاﺗﻮرﻫﺎی ﻣﯿﺪان ﯾﻌﻨﯽ رواﺑﻂ )‪ (19‬ﻣﯽ ﺗﻮان رواﺑﻂ زﯾﺮ را ﺑﺎ اﺳﺘﺪﻻل ﻫﺎﯾﯽ ﮐﺎﻣﻼ ﻣﺸﺎﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ درﻣﮑﺎﻧﯿﮏ‬

‫ﮐﻮاﻧﺘﻮﻣﯽ دﯾﺪه اﯾﻢ‪ ،‬ﺑﺪﺳﺖ آورد‪.‬‬

‫‪i‬‬
‫∫‬
‫‪⟨ϕ|π⟩ = Ae ℏ‬‬ ‫)‪dxϕ(x)π(x‬‬
‫)‪(٣٠‬‬

‫‪٧‬‬
 ‫‪ℏ δ‬‬
‫= ⟩ ‪⟨ϕ|π̂(x)|ϕ′‬‬ ‫) ‪δ(ϕ − ϕ′‬‬ ‫)‪(٣١‬‬
‫)‪i δϕ(x‬‬

‫ﻣﺸﺘﻖ ﮔﯿﺮی ﺗﺎﺑﻌﯽ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪δ‬‬

‫)‪δϕ(x‬‬ ‫ﮐﻪ درآﻧﻬﺎ ‪ A‬ﯾﮏ ﻋﺪد ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ و‬

‫راﺑﻄﻪ ﺑﺎﻻ را ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﻪ اﯾﻦ ﺷﮑﻞ ﻧﯿﺰ ﺑﯿﺎن ﮐﺮد ﮐﻪ در ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻋﻤﻠﮕﺮ ﻫﺎی )‪ ϕ̂(x‬و )‪ π̂(x‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺷﮑﻞ ﻫﺎی زﯾﺮ را ﭘﯿﺪا ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪:‬‬

‫‪ℏ δ‬‬
‫)‪ϕ̂(x) −→ ϕ(x‬‬ ‫= )‪π̂(x‬‬ ‫)‪(٣٢‬‬
‫)‪i δϕ(x‬‬
‫( ∫‬ ‫)‬
‫و درﻧﯿﺘﺠﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺗﺤﻮل ﻣﯿﺪان ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻫﺎﻣﯿﻠﺘﻮﻧﯽ ‪ H = H ϕ̂(x), π̂(x) dx‬آن داده ﻣﯽ ﺷﻮد درﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﺑﻪ ﺷﮑﻞ زﯾﺮ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽ‬

‫ﺷﻮد‪:‬‬

‫∫‬ ‫(‬ ‫)‬

‫‪ℏ δ‬‬ ‫‪d‬‬
‫‪dxH ϕ(x),‬‬ ‫]‪Ψ[ϕ] = iℏ Ψ[ϕ‬‬ ‫)‪(٣٣‬‬
‫)‪i δϕ(x‬‬ ‫‪dt‬‬

‫ا ﮔﺮ ﭼﻪ اﯾﻦ ﻧﻮع ﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﮐﻮاﻧﺘﺶ ﻣﯿﺪان ﻫﺎ از ﻧﻈﺮ ﻣﻔﻬﻮﻣﯽ و ﺗﺸﺎﺑﻪ ﮐﺎﻣﻠﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﮑﺎﻧﯿﮏ ﮐﻮاﻧﺘﻮﻣﯽ دارد از ﻧﻈﺮ ﻣﻔﻬﻮﻣﯽ ﺷﻔﺎف و روﺷﻦ اﺳﺖ‬

‫وﻟﯽ ﺑﻪ ﭼﻨﺪ دﻟﯿﻞ ﻧﮕﺎﻫﯽ ﻣﻔﯿﺪ و ﻣﻮﺛﺮ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ آﻧﮑﻪ ﺧﯿﻠﯽ از ﻋﻨﺎﺻﺮ رﯾﺎﺿﯽ ای ﮐﻪ در اﯾﻦ روش ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽ ﺷﻮد ﻣﺜﻞ ﻣﺸﺘﻖ ﻫﺎی ﺗﺎﺑﻌﯽ‪،‬‬

‫اﻧﺘﮕﺮال روی ﻣﯿﺪان ﻫﺎ‪ ،‬ﺣﺎﻟﺖ ﻫﺎی ⟩‪ |ϕ‬و ﺿﺮب داﺧﻠﯽ آﻧﻬﺎ و ﺑﺴﯿﺎری از ﻋﻨﺎﺻﺮ دﯾﮕﺮ از ﻧﻈﺮ رﯾﺎﺿﯽ ﺧﻮش ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ .‬درﺳﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ در‬

‫ﻣﮑﺎﻧﯿﮏ ﮐﻮاﻧﺘﻮﻣﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻧﻪ ﭼﻨﺪان ﺧﻮش ﺗﻌﺮﯾﻔﯽ ﻣﺜﻞ ﺑﺮدارﻫﺎی ﺗﮑﯿﻦ‪ |q⟩ ‬ﺑﺮ ﻣﯽ ﺧﻮرﯾﻢ وﻟﯽ در ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻣﯿﺪان اﯾﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺑﻪ ﭼﯿﺰﻫﺎﯾﯽ ﺗﻌﻤﯿﻢ‬

‫ﻣﯽ ﯾﺎﺑﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺜﻞ ⟩‪ |ϕ‬ﮐﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺷﺎن از ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺧﻮش ﺗﻌﺮﯾﻒ رﯾﺎﺿﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻌﻠﻮم ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﺑﯿﻦ ﭼﯿﺰﻫﺎﯾﯽ‬

‫ﻣﺜﻞ ]‪ Ψ[ϕ‬ﮐﻪ ﺗﺎﺑﻌﯽ ﻣﻮج ﻣﯿﺪان اﺳﺖ و ﮐﻮاﻧﺘﺎﻫﺎی ﻣﯿﺪان )ﻣﺜﻞ ﻓﻮﺗﻮن ﻫﺎ ﯾﺎ ﻓﻮﻧﻮن ﻫﺎ( راﺑﻄﻪ اﯾﺠﺎد ﮐﺮد و ﺳﺮاﻧﺠﺎم اﯾﻦ ﮐﻪ آن ﺳﻮاﻻﺗﯽ ﮐﻪ در اﯾﻦ‬

‫رﻫﯿﺎﻓﺖ ﺑﻪ ﻣﯿﺪان ﻫﺎی ﮐﻮاﻧﺘﻮﻣﯽ ﻣﯽ ﭘﺮﺳﯿﻢ‪ ،‬ﻣﺜﻞ اﺣﺘﻤﺎل ﺑﻮدن ﻣﯿﺪان در ﯾﮏ ﺣﻮزه ﻣﻌﯿﻦ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ‪ |Ψ[ϕ]|2 Dϕ‬داده ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬ﺳﻮاﻻﺗﯽ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ‬

‫در آزﻣﺎﯾﺸﮕﺎه ﭘﺮﺳﯿﺪه ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در واﻗﻊ ﺳﻮاﻻﺗﯽ ﮐﻪ در آزﻣﺎﯾﺸﮕﺎه ﻣﯽ ﭘﺮﺳﯿﻢ اﯾﻦ ﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﭼﻪ ﻧﻮع ﺑﺮﺧﻮردﻫﺎﯾﯽ ﺑﯿﻦ ذرات رخ ﻣﯽ دﻫﺪ‪ ،‬ﺳﻄﺢ‬

‫ﭘﺮاﮐﻨﺪﮔﯽ اﯾﻦ ﺑﺮﺧﻮردﻫﺎ ﭼﻘﺪر اﺳﺖ و ﻃﻮل ﻋﻤﺮ ذرات ﭼﻘﺪر اﺳﺖ و اﯾﻦ ﻫﺎ ﺳﻮاﻻﺗﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ در اﯾﻦ رﻫﯿﺎﻓﺖ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﯾﯽ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ آﺳﺎن ﻧﯿﺴﺖ ‪.‬‬

‫‪٨‬‬
 ‫اﻧﺘﺨﺎب ﯾﮏ ﭘﺎﯾﻪ ﺑﻬﺘﺮ‬ ‫‪٣‬‬

‫ﺣﺎل ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﯿﻢ ﮐﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﯽ ﺗﻮان اﺷﮑﺎﻻت ﺑﺎﻻ را ﺑﺎ اﻧﺘﺨﺎب ﯾﮏ ﭘﺎﯾﻪ ﺑﻬﺘﺮ ﺑﺮای ﻓﻀﺎی ﻫﯿﻠﺒﺮت ﺑﺮﻃﺮف ﮐﺮد‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ ﺳﻌﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﻣﯿﺪان‬

‫ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ̂‪ ϕ‬را ﺑﺎ ﮐﻤﯿﺖ ﻫﺎی ﮔﺴﺴﺘﻪ ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺑﺮای اﯾﻦ ﮐﺎر ﻓﺮض ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺣﺠﻤﯽ ﮐﻪ ﻣﯿﺪان در آن ﻣﺤﺼﻮر ﯾﺎ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺷﺪه اﺳﺖ ﯾﮏ ﺣﺠﻢ‬

‫ﻣﺘﻨﺎﻫﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﺮای آن ﯾﮏ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻓﻮرﯾﻪ ﺷﻤﺎرش ﭘﺬﯾﺮ و ﮔﺴﺴﺘﻪ ﺑﮑﺎر ﺑﺒﺮﯾﻢ‪ .‬ﺑﺮای ﺳﺎدﮔﯽ ﻧﺨﺴﺖ ﻓﺮض ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﻣﯿﺪان‬

‫در ﯾﮏ ﺑﻌﺪ و در ﻓﺎﺻﻠﻪ ی ]‪ [0, L‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در اداﻣﻪ ﺑﺮاﺣﺘﯽ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﻣﯿﺪان را در ﻓﻀﺎی ‪ d‬ﺑﻌﺪی ﻧﯿﺰ در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﻢ‪ .‬ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻓﻮرﯾﻪ‬

‫ﻣﯿﺪان ﻫﺎی )‪ ϕ̂(x‬و )‪ π̂(x‬را ﺑﻪ ﺷﮑﻞ زﯾﺮ در ﻧﻈﺮ ﻣﯽ ﮔﯿﺮﯾﻢ‪:‬‬

‫∑ ‪1‬‬
‫)‪ϕ̂(x‬‬ ‫=‬ ‫√‬ ‫‪ϕ̂k eik·x‬‬
‫‪L k‬‬
‫∑ ‪1‬‬
‫= )‪π̂(x‬‬ ‫√‬ ‫‪π̂k e−ik·x .‬‬ ‫)‪(٣۴‬‬
‫‪L k‬‬

‫ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﻧﮑﺘﻪ ﻣﻬﻢ در اﯾﻦ ﺟﺎ ﺑﺎﯾﺪ اﺷﺎره ﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬

‫ﯾﮏ ‪ -‬ﻣﯿﺪان ﻫﺎی )‪ ϕ̂(x‬و )‪ π̂(x‬ﺗﻨﻬﺎ ﺗﺎﺑﻊ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻓﻀﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻫﯿﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﺴﺘﮕﯽ زﻣﺎﻧﯽ ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻫﺎ در واﻗﻊ ﻣﺨﺘﺼﺎت و ﺗﮑﺎﻧﻪ ﻫﺎی‬

‫ﺗﻌﻤﯿﻢ ﯾﺎﻓﺘﻪ ای ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﺨﺘﺼﻪ ﻓﻀﺎﯾﯽ ‪ x‬ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ اﯾﻦ ﻣﯿﺪان ﻫﺎ ﮐﺎﻣﻼ از ﻫﻢ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﯾﮑﯽ از دﯾﮕﺮی ﺑﺪﺳﺖ ﻧﻤﯽ‬

‫آﯾﺪ‪.‬‬

‫دو ‪ -‬ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺮزی را ﺗﻨﺎوﺑﯽ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﯾﻢ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﮐﻪ‬

‫‪ϕ̂(L) = ϕ̂(0),‬‬ ‫‪π̂(L) = π̂(0),‬‬ ‫)‪(٣۵‬‬

‫در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﭘﺎراﻣﺘﺮ ‪ k‬در ﺷﺮط ‪ kL = 2πn,‬ﺻﺪق ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ در آن ‪ n‬ﯾﮏ ﻋﺪد ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺜﺒﺖ ﯾﺎ ﻣﻨﻔﯽ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺳﻪ ‪ -‬اﯾﻦ ﮐﻪ در راﺑﻄﻪ دوم از ‪ e−ik·x‬ﺑﺠﺎی ‪ eik·x‬اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮده اﯾﻢ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ‪ k‬ﻫﻤﻪ ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﻣﺜﺒﺖ و ﻣﻨﻔﯽ را اﺧﺘﯿﺎر ﻣﯽ ﮐﻨﺪ از ﮐﻠﯿﺖ‬

‫اﯾﻦ ﺑﺴﻂ ﻧﻤﯽ ﮐﺎﻫﺪ و ﻓﻘﻂ ﺑﺮای راﺣﺘﯽ ﺑﻌﺪی اﯾﻦ اﻧﺘﺨﺎب اﻧﺠﺎم ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٩‬‬
 ‫از ﻫﺮﻣﯿﺘﯽ ﺑﻮدن ﻣﯿﺪان ﻫﺎ ﯾﻌﻨﯽ ﺷﺮط ﻫﺎی‬

‫‪ϕ̂(x) = ϕ̂† (x),‬‬ ‫‪π̂(x) = π̂ † (x),‬‬ ‫)‪(٣۶‬‬

‫ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽ ﮔﯿﺮﯾﻢ ﮐﻪ‬

‫‪ϕ̂†k = ϕ̂−k ,‬‬ ‫‪π̂k† = π̂−k .‬‬ ‫)‪(٣٧‬‬

‫از رواﺑﻂ )‪ (٣۴‬ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آورﯾﻢ ﮐﻪ‬

‫‪∫ L‬‬
‫‪1‬‬
‫‪ϕ̂k‬‬ ‫=‬ ‫√‬ ‫‪dxϕ̂(x)e−ik·x‬‬
‫‪L ∫0‬‬
‫‪L‬‬
‫‪1‬‬
‫‪π̂k‬‬ ‫=‬ ‫√‬ ‫‪dxπ̂(x)eik·x .‬‬ ‫)‪(٣٨‬‬
‫‪L 0‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮﯾﻦ‪ :‬از رواﺑﻂ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ ﺑﯿﻦ ﻣﯿﺪان ﻫﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﯿﺪ و ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ رواﺑﻂ زﯾﺮ ﺑﺮﻗﺮارﻧﺪ‪:‬‬

‫‪[ϕ̂k , ϕ̂k′ ] = 0,‬‬ ‫‪[π̂k , π̂k′ ] = 0,‬‬ ‫‪[ϕ̂k , π̂k′ ] = iℏδk,k′ .‬‬ ‫)‪(٣٩‬‬

‫ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻓﻮرﯾﻪ ﻣﯿﺪان ﻫﺎی ﮐﻮاﻧﺘﻮﻣﯽ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ را ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺑﯽ ﻧﻬﺎﯾﺖ و ﺷﻤﺎرش ﭘﺬﯾﺮی از ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎی ﮐﻮاﻧﺘﻮﻣﯽ ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ‬

‫ﮐﺮده اﯾﻢ‪ .‬ﺗﺎ ﻫﻤﯿﻨﺠﺎ ﻫﻢ ﻣﯽ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﮐﻤﯽ از ﻣﺸﮑﻼﺗﯽ ﮐﻪ در ﻣﻮرد ﺧﻮش ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺑﻮدن ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ و ﻋﻨﺎﺻﺮ رﯾﺎﺿﯽ داﺷﺘﯿﻢ ﺑﺮﻃﺮف ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ا ﮔﺮ‬

‫از اﯾﻦ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﻫﻤﺎن روش ﮔﺬﺷﺘﻪ را در ﭘﯿﺶ ﺑﮕﯿﺮﯾﻢ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﮐﻪ ﭘﺎﯾﻪ ای ﺑﺮای ﻓﻀﺎی ﻫﯿﻠﺒﺮت اﻧﺘﺨﺎب ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ وﯾﮋه ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺸﺘﺮک ﻫﻤﻪ ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎی‬

‫‪ ϕ̂k‬ﯾﺎ ‪ π̂k‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬رﻫﯿﺎﻓﺖ ﻣﺎ‪ ،‬ﺑﺨﺼﻮص ﺑﺮای وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﻣﯽ ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﺑﺎ ﺗﺼﻮﯾﺮ ذره ای ارﺗﺒﺎط ﺑﺮﻗﺮار ﮐﻨﯿﻢ ﮐﺎﻣﻞ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺮای اﯾﻦ ﮐﻪ ﭼﻨﯿﻦ ارﺗﺒﺎﻃﯽ‬

‫ﺑﺮﻗﺮار ﮐﻨﯿﻢ ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﯾﮏ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻣﺸﺨﺺ را در ﻧﻈﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ ﭼﺮا ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ داﺷﺘﻦ ﯾﮏ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻣﺸﺨﺺ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ از اﻧﺮژی و ﺗﮑﺎﻧﻪ‬

‫و دﯾﮕﺮ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﭘﺬﯾﺮﻫﺎ ﺻﺤﺒﺖ ﮐﻨﯿﻢ و ﺑﺒﯿﻨﯿﻢ ﮐﻪ آﯾﺎ ﺣﺎﻟﺖ ﻫﺎی ﻓﻀﺎی ﻫﯿﻠﺒﺮت را ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﻪ اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺗﻌﺒﯿﺮ و ﺗﻔﺴﯿﺮ ﮐﺮد ﮐﻪ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه ذراﺗﯽ‬

‫ﺑﺎ اﻧﺮژی و ﺗﮑﺎﻧﻪ ﻣﺸﺨﺺ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﯾﺎ ﺧﯿﺮ؟ در ﻏﯿﺎب اﯾﻦ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﭘﺬﯾﺮﻫﺎ ﻫﺮ ﻧﻮع ﺗﻼﺷﯽ ﺑﺮای ﺗﻔﺴﯿﺮ ذره ای ﺑﯽ ﺣﺎﺻﻞ اﺳﺖ‪ .‬در ﺿﻤﻦ ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ‬

‫ﯾﮏ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺑﺪون ﺑﺮﻫﻢ ﮐﻨﺶ را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﻢ زﯾﺮا ﺗﻨﻬﺎ در اﯾﻦ ﺻﻮرت اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ وﯾﮋه ﺣﺎﻟﺖ ﻫﺎی اﻧﺮژی را ﺣﺴﺎب ﮐﻨﯿﻢ و اﻧﺮژی و ﺗﮑﺎﻧﻪ‬

‫ﮐﻞ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺠﻤﻮع اﻧﺮژی و ﺗﮑﺎﻧﻪ ﺗﮏ ﺗﮏ ذرات ﺗﻔﺴﯿﺮ و ﺗﻌﺒﯿﺮ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫‪١٠‬‬
 ‫ﻣﯿﺪان اﺳﮑﺎﻟﺮ ﺣﻘﯿﻘﯽ‬ ‫‪۴‬‬

‫ﺑﺮای ﻓﻬﻢ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻪ ﺻﻮرت دﻗﯿﻖ ﺗﺮ ﻻ ﮔﺮاﻧﮋی زﯾﺮ را در ﻧﻈﺮ ﻣﯽ ﮔﯿﺮﯾﻢ ﮐﻪ ﺳﺎده ﺗﺮﯾﻦ ﻣﯿﺪان ﯾﻌﻨﯽ ﯾﮏ ﻣﯿﺪان اﺳﮑﺎﻟﺮ ﺣﻘﯿﻘﯽ را در ﯾﮏ ﺑﻌﺪ‬

‫ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ‪: .‬‬

‫∫‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫=‪L‬‬ ‫‪dx ∂µ ϕ∂ µ ϕ − m2 ϕ2 .‬‬ ‫)‪(۴٠‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫ﻫﺎﻣﯿﻠﺘﻮﻧﯽ اﯾﻦ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ ‪:‬‬

‫∫‬
‫‪1‬‬ ‫‪1 dϕ 2 1 2 2‬‬
‫=‪H‬‬ ‫‪dx π 2 +‬‬ ‫‪+ m ϕ .‬‬ ‫)‪(۴١‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2 dx‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮﯾﻦ‪ :‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از راﺑﻄﻪ )‪ (٣۴‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﻫﺎﻣﯿﻠﺘﻮﻧﯽ ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﻧﻮﺷﺘﻦ اﺳﺖ‪:‬‬

‫∑‪1‬‬
‫=‪H‬‬ ‫‪πk π−k + (k 2 + m2 )ϕk ϕ−k .‬‬ ‫)‪(۴٢‬‬
‫‪2‬‬
‫‪k‬‬

‫ﺑﺎ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﻤﯿﺖ زﯾﺮ را ﮐﻪ ﺑﻌﺪ اﻧﺮژی دارد‬

‫√‬
‫‪ϵk := k 2 + m2‬‬

‫ﻫﺎﻣﯿﻠﺘﻮﻧﯽ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﮐﺎﻣﻼ آﺷﻨﺎﯾﯽ در ﻣﯽ آﯾﺪ ﮐﻪ ﯾﺎدآور ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ای از ﻧﻮﺳﺎﻧﮕﺮﻫﺎی ﺑﺪون ﺑﺮﻫﻢ ﮐﻨﺶ اﺳﺖ‪:‬‬

‫∑‪1‬‬
‫=‪H‬‬ ‫‪πk π−k + ϵ2k ϕk ϕ−k .‬‬ ‫)‪(۴٣‬‬
‫‪2‬‬
‫‪k‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺎ داﻧﺸﯽ ﮐﻪ از ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻧﻮﺳﺎﻧﮕﺮﻫﺎی ﻫﺎرﻣﻮﻧﯿﮏ ﮐﺴﺐ ﮐﺮده اﯾﻢ ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎی زﯾﺮ را ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬

‫‪1‬‬
‫‪âk‬‬ ‫=‪:‬‬ ‫√‬ ‫) ‪(πk − iϵk ϕ−k‬‬
‫‪2ϵk‬‬
‫‪1‬‬
‫‪â†k‬‬ ‫=‪:‬‬ ‫√‬ ‫‪(π−k + iϵk ϕk ).‬‬ ‫)‪(۴۴‬‬
‫‪2ϵk‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮﯾﻦ‪ :‬اﻟﻒ‪ :‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ رواﺑﻂ زﯾﺮ ﺑﺮﻗﺮارﻧﺪ‪:‬‬

‫‪[âk , âk′ ] = 0,‬‬ ‫‪[â†k , â†k′ ] = 0,‬‬ ‫‪[âk , â†k′ ] = δk,k′ .‬‬ ‫)‪(۴۵‬‬

‫ب‪ :‬ﺑﺎ ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ n̂k := â†k âk ,‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ رواﺑﻂ زﯾﺮ ﺑﺮﻗﺮارﻧﺪ‪:‬‬

‫‪[n̂k , âk′ ] = δk,k′ âk ,‬‬ ‫‪[n̂k , â†k′ ] = δk,k′ â†k ,‬‬ ‫‪[n̂k , n̂k′ ] = 0.‬‬ ‫)‪(۴۶‬‬

‫‪١١‬‬
‫از رواﺑﻂ )‪ (٩۶‬ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻓﻀﺎی ﻫﯿﻠﺒﺮت را ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﺎﻣﻞ ﺑﻔﻬﻤﯿﻢ‪ .‬اﯾﻦ ﻓﻀﺎ از وﯾﮋه ﺑﺮدارﻫﺎی ﻣﺸﺘﺮک ﺗﻤﺎم ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎی ‪ n̂k‬ﮐﻪ ﺑﺎﻫﻢ‬

‫ﺟﺎﺑﺠﺎ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬وﯾﮋه ﻣﻘﺪارﻫﺎی اﯾﻦ ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎ ﻫﻢ اﻋﺪاد ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺜﺒﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻓﻀﺎی ﻫﯿﻠﺒﺮت ﺑﻪ ﺷﮑﻞ زﯾﺮ اﺳﺖ‪:‬‬

‫}· · · ‪F := Span{|n1 , n2 , · · · nk , · · ·⟩, ni = 0, 1, 2,‬‬ ‫)‪(۴٧‬‬

‫اﯾﻦ ﻓﻀﺎ را ﺑﻪ ﻧﺎم ر ﻓﯿﺰﯾﮑﺪان روس وﻻدﯾﻤﯿﺮ اﻟﮑﺴﺎﻧﺪروﯾﭻ ﻓﻮک ‪ ٢‬ﻓﻀﺎی ﻓﻮک ‪ ٣‬ﻣﯽ ﮔﻮﯾﯿﻢ‪ .‬روی اﯾﻦ ﻓﻀﺎ ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ زﯾﺮ ﻋﻤﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪:‬‬

‫⟩· · · ‪n̂k |n1 , n2 , · · · nk ,‬‬ ‫‪= nk |n1 , n2 , · · · nk , · · ·⟩,‬‬

‫√‬
‫⟩· · · ‪âk |n1 , n2 , · · · nk ,‬‬ ‫=‬ ‫‪nk |n1 , n2 , · · · nk − 1, · · ·⟩,‬‬
‫√‬
‫⟩· · · ‪â†k |n1 , n2 , · · · nk ,‬‬ ‫=‬ ‫‪nk + 1|n1 , n2 , · · · nk + 1, · · ·⟩.‬‬ ‫)‪(۴٨‬‬

‫ﯾﺎدآوری ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻫﺎ ﺑﻬﻨﺠﺎر و ﮐﺎﻣﻞ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﮐﻪ‬

‫· · · ‪⟨n1 , n2 , · · · nk , · · · |n′1 , n′2 , · · · n′k , · · ·⟩ = δn1 ,n′1 δn2 ,n′2 · · · δnk ,n′k‬‬
‫∑ ∞‬
‫∑‬ ‫∞‬ ‫∑‬ ‫∞‬
‫···‬ ‫‪· · · |n1 , n2 , · · · nk , · · ·⟩⟨n1 , n2 , · · · nk , · · · | = IF .‬‬ ‫)‪(۴٩‬‬
‫‪n1 =0 n2 =0‬‬ ‫‪nk =0‬‬

‫اﻣﺎ ﻣﻌﻨﺎی ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻫﺎ ﭼﯿﺴﺖ؟ آﯾﺎ ﻣﺠﺎز ﻫﺴﺘﯿﻢ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ اﯾﻦ دﻟﯿﻞ ﮐﻪ ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎی ‪ âk‬و ‪ â†k‬اﻋﺪاد ‪ nk‬را ﯾﮑﯽ ﯾﮑﯽ ﮐﻢ ﯾﺎ زﯾﺎد ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‬

‫ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻋﻤﻠﮕﺮ ﻓﻨﺎ و ﺧﻠﻖ ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ و ‪ nk‬ﻫﺎ را ﻧﯿﺰ ﺗﻌﺪاد ذرات ﺗﻠﻘﯽ ﮐﻨﯿﻢ؟ ﻣﺴﻠﻤﺎ ﺑﺪﺳﺖ آوردن ﭼﻨﯿﻦ ﺗﺼﻮﯾﺮی ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ اﺳﺘﺪﻻل ﻫﺎی ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ ﺧﯿﻠﯽ‬

‫ﺑﯿﺸﺘﺮی اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ اﺳﺘﺪﻻل ﻫﺎ را در ﺑﺨﺶ ﺑﻌﺪی ﻣﯽ آورﯾﻢ‪.‬‬

‫ﮐﻮاﻧﺘﻮم ﻫﺎی ﻣﯿﺪان‬ ‫‪۵‬‬

‫ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺳﻮاﻻت ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ ﺗﻨﻬﺎ وﻗﺘﯽ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎ اﻃﻼﻋﺎﺗﯽ در ﺑﺎره ﮐﻤﯿﺖ ﻫﺎی ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ ﻧﻈﯿﺮ اﻧﺮژی‪ ،‬ﺗﮑﺎﻧﻪ و ﻧﻈﺎﯾﺮ آﻧﻬﺎ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ‪.‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮﯾﻦ‪ :‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﻫﺎﻣﯿﻠﺘﻮﻧﯽ )‪ (۴٣‬را ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﻪ ﺷﮑﻞ زﯾﺮ ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬

‫∑‬ ‫(‬ ‫)‬

‫†‬ ‫‪1‬‬
‫=‪H‬‬ ‫‪ϵk‬‬ ‫‪aˆk aˆk +‬‬ ‫)‪(۵٠‬‬
‫‪2‬‬
‫‪k‬‬
‫‪Vladimir Alexandrovich Fock, December 22, 1898 – December 27, 1974٢‬‬
‫‪Fock Space٣‬‬

‫‪١٢‬‬
 ‫∑‬
‫ﺻﺮف ﻧﻈﺮ ﮐﻨﯿﻢ ﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﻫﻤﻪ اﻧﺮژی ﻫﺎ را ﺑﺎ ﺗﻔﺎوت ﺷﺎن ﺑﺎ اﯾﻦ ﻣﻘﺪار ﺑﺴﻨﺠﯿﻢ آﻧﮕﺎه ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽ رﺳﯿﻢ ﮐﻪ اﻧﺮژی ﻫﺮ‬ ‫‪1‬‬
‫‪k 2‬‬ ‫ا ﮔﺮ از ﻣﻘﺪار ﺛﺎﺑﺖ‬

‫ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺜﻞ ⟩· · · ‪ |n1 , n2 ,‬ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ‬

‫∑‬
‫= · · · ‪E(n1 , n2 , · · ·) = n1 ϵ1 + n2 ϵ2 +‬‬ ‫‪nk ϵ k .‬‬ ‫)‪(۵١‬‬
‫‪k‬‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ راﺑﻄﻪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ ﮐﻪ واﻗﻌﺎ ‪ nk‬ﺗﻌﺪاد ذرات ﺑﺎ اﻧﺮژی ‪ ϵk‬را ﻣﯽ ﺷﻤﺎرد و در ﻧﺘﯿﺠﻪ درﺳﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ ‪ nˆk‬ﻋﻤﻠﮕﺮ‬

‫ﺷﻤﺎرش‪ ‬ذرات از ﻧﻮع ‪ k‬ﺑﺎ اﻧﺮژی ‪ ϵk‬اﺳﺖ و ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎی † ‪ aˆk‬و ‪ aˆk‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎی ﺧﻠﻖ و ﻓﻨﺎی اﯾﻦ ﻧﻮع ذرات ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺮای آﻧﮑﻪ ﻣﻌﻨﺎی اﯾﻦ ﺗﺼﻮﯾﺮ ذره ای را ﺑﻬﺘﺮ ﺑﻔﻬﻤﯿﻢ ﺗﮑﺎﻧﻪ ﻣﯿﺪان را ﺣﺴﺎب ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﻣﯽ داﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﻫﺎﻣﯿﻠﺘﻮﻧﯽ )( دارای ﯾﮏ ﺗﻔﺎرن اﻧﺘﻘﺎﻟﯽ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻗﻀﯿﻪ ﻧﻮﺗﺮ اﯾﻦ ﺗﻘﺎرن در ﺑﻌﺪ ‪ 1 + 1‬ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ‪ 2‬ﮐﻤﯿﺖ ﭘﺎﯾﺴﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮﯾﻦ‪ :‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻗﻀﯿﻪ ﻧﻮﺗﺮ و ﺗﻘﺎرن ﺗﺤﺖ اﻧﺘﻘﺎل‬

‫‪xµ −→ x′µ‬‬ ‫=‬ ‫‪xµ + ϵµ‬‬

‫)‪ϕ(x‬‬ ‫‪−→ ϕ′ (x′ ) = ϕ(x),‬‬ ‫)‪(۵٢‬‬

‫ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﮐﻤﯿﺖ ﻫﺎی زﯾﺮ ﺟﺮﯾﺎن ﭘﺎﯾﺴﺘﻪ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ دﻫﻨﺪ‪:‬‬

‫‪∂L µ‬‬
‫= ‪(Jν )µ‬‬ ‫‪∂ ϕ − Lδνµ .‬‬ ‫)‪(۵٣‬‬
‫‪∂ϕ,ν‬‬

‫دﻗﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ در اﯾﻨﺠﺎ اﻧﺪﯾﺲ ‪ ν‬ﻧﻮع ﺟﺮﯾﺎن ﭘﺎﯾﺴﺘﻪ را ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺟﺎ ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد ﺑﻌﺪ ﻓﻀﺎزﻣﺎن ﺟﺮﯾﺎن ﻫﺎی ﭘﺎﯾﺴﺘﻪ دارﯾﻢ ﮐﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‬
‫‪µ‬‬
‫‪J0µ , J1µ , J2µ , · · · JD+1‬‬ ‫‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺗﻌﺪاد ﻧﯿﺰ ﮐﻤﯿﺖ ﭘﺎﯾﺴﺘﻪ دارﯾﻢ ﮐﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ‪:‬‬

‫∫‬
‫=‪Qν :‬‬ ‫‪Jν0 dD x.‬‬ ‫)‪(۵۴‬‬

‫از اﯾﻦ ﮐﻤﯿﺖ ﻫﺎ ‪ Q0‬ﻫﻤﺎن اﻧﺮژی ﯾﺎ ﻫﺎﻣﯿﻠﺘﻮﻧﯽ اﺳﺖ و ﺑﻘﯿﻪ ﮐﻤﯿﺖ ﻫﺎ ﻣﻮﻟﻔﻪ ﻫﺎی ﺗﮑﺎﻧﻪ ﻣﯿﺪان ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﮐﻪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺷﮑﻞ زﯾﺮ ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﻢ‪:‬‬
‫( ∫‬ ‫)‬
‫‪∂L‬‬
‫‪H‬‬ ‫=‬ ‫‪ϕ̇ − L dD x‬‬
‫( ∫‬ ‫∂‬ ‫̇‪ϕ‬‬ ‫)‬ ‫∫‬
‫‪∂L‬‬
‫‪P‬‬ ‫=‬ ‫‪∇ϕ dD x = (π(x)∇ϕ(x)) dD x.‬‬ ‫)‪(۵۵‬‬
‫̇‪∂ ϕ‬‬

‫‪١٣‬‬
 ‫‪ n‬ﺗﻤﺮﯾﻦ‪ :‬ﺗﮑﺎﻧﻪ ی ﻣﯿﺪان ﯾﻌﻨﯽ ‪ P‬را ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎی ‪ âk‬و ‪ â†k‬ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ و ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ زﯾﺮ در ﻣﯽ آﯾﺪ‪:‬‬

‫∑‬
‫=‪P‬‬ ‫‪kâ†k âk .‬‬ ‫)‪(۵۶‬‬
‫‪k‬‬

‫ﻣﻌﻨﺎی اﯾﻦ راﺑﻄﻪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ‬

‫‪P|n1 , n2 , · · · nj , · · ·⟩ = (n1 k1 + n2 k2 + · · · nj kj + · · ·) |n1 , n2 , · · · nj , · · ·⟩.‬‬ ‫)‪(۵٧‬‬

‫راﺑﻄﻪ ﻫﺎی )‪ (۵١‬و )‪ (۵٧‬ﻣﺠﻤﻮﻋﺎ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ‪ nj‬ﺗﻌﺪاد ذرات ﺑﺎ ﺗﮑﺎﻧﻪ ی ‪ kj‬و اﻧﺮژی ‪ ϵj‬اﺳﺖ و ﻧﮑﺘﻪ ﻣﻬﻢ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ راﺑﻄﻪ ﺗﮑﺎﻧﻪ و‬

‫اﻧﺮژی اﯾﻦ ذرات ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ‪ ϵj − kj2 = m2‬اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ ﺟﺮم اﯾﻦ ذرات ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ m‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻓﻀﺎی ﻫﯿﻠﺒﺮت را ﺑﻬﺘﺮ ﺑﻔﻬﻤﯿﻢ‪ .‬از اﯾﻦ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﺮاﺣﺘﯽ از ﺗﻌﺪاد ذرات ﺻﺤﺒﺖ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺣﺎﻟﺖ ﺧﻼء‬

‫ﺣﺎﻟﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻤﺎم ‪ nj‬ﻫﺎ ﺻﻔﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﯾﮏ زﯾﺮﻓﻀﺎی ﯾﮏ ﺑﻌﺪی درﺳﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ آن را ﺑﺎ ‪ F0‬ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣﯽ دﻫﯿﻢ‪ .‬زﯾﺮ ﻓﻀﺎی ﺗﮏ‬

‫ذره ای زﯾﺮﻓﻀﺎی ﺣﺎﻟﺖ ﻫﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در آن ﻫﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﯾﮏ ذره وﺟﻮد دارد‪ .‬اﯾﻦ زﯾﺮ ﻓﻀﺎ را ﺑﺎ ‪ F1‬ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﯿﻢ ‪:‬‬

‫}· · · ‪F1 := Span{|1, 0, 0, · · ·⟩, |0, 1, 0, 0, · · ·⟩,‬‬ ‫)‪(۵٨‬‬

‫زﯾﺮ ﻓﻀﺎی دو ذره ای از ﺣﺎﻟﺖ ﻫﺎﯾﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ دو ذره دارﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ دو ذره ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ دو ذره ﺑﺎ ﯾﮏ ﺗﮑﺎﻧﻪ ﯾﮑﺴﺎن ﯾﺎ دو ذره ﻣﺘﻔﺎوت‬

‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪:‬‬

‫}· · · ‪F2 := Span{|2, 0, 0, · · ·⟩, |1, 1, 0, 0, · · ·⟩,‬‬ ‫)‪(۵٩‬‬

‫ﻓﻀﺎی ﻓﻮک ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‬

‫· · · ⊕ ‪F = F0 ⊕ F1 ⊕ F2‬‬ ‫)‪(۶٠‬‬

‫از ﻫﻤﻪ اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻫﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺣﺎﻟﺖ ﻫﺎی ﻣﯿﺪان ﺣﺮف ﻣﯽ زﻧﯿﻢ‪ .‬وﻗﺘﯽ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﯿﻢ ﮐﻪ ﻣﯿﺪان در ﺣﺎﻟﺖ ِ ⟩· · · ‪ |nj = 1, 0, 0, 0‬اﺳﺖ ﯾﻌﻨﯽ ﯾﮏ ذره‬

‫از ﻧﻮع ‪ j‬در ﻓﻀﺎ وﺟﻮد دارد ﯾﺎ ﯾﮏ ﮐﻮاﻧﺘﻮم ﻣﯿﺪان ﺑﺎ ﻣﺸﺨﺼﺎت ‪ kj‬و ‪ ϵj‬در ﻓﻀﺎ وﺟﻮد دارد‪.‬‬

‫‪١۴‬‬
 ‫ﻣﯿﺪان اﺳﮑﺎﻟﺮ ﻣﺨﺘﻠﻂ‬ ‫‪۶‬‬

‫ﻣﻔﻬﻮم ﮐﻮاﻧﺘﻮم ﻣﯿﺪان را ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﯿﺪان ﻫﺎی ﭘﯿﭽﯿﺪه ﺗﺮ ﮔﺴﺘﺮش داد و آن را ﺑﻬﺘﺮ ﻓﻬﻤﯿﺪ‪ .‬ﺗﺎ ﮐﻨﻮن ﯾﮏ ﻣﯿﺪان اﺳﮑﺎﻟﺮ ﺣﻘﯿﻘﯽ را ﺑﺮرﺳﯽ‬

‫ﮐﺮدﯾﻢ‪ .‬ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﯾﮏ ﻣﯿﺪان ﮐﻤﯽ ﭘﯿﭽﯿﺪه ﺗﺮ در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﻢ و ﮐﻮاﻧﺘﻮم ﻫﺎی آن را ﺑﺮرﺳﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬اﯾﻦ ﺑﺎر ﻣﯿﺪان اﺳﮑﺎﻟﺮ ﻣﺨﺘﻠﻂ را در ﻧﻈﺮ ﻣﯽ ﮔﯿﺮﯾﻢ‪.‬‬

‫از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ دﯾﺪﯾﻢ ﮐﻮاﻧﺘﻮم ﻫﺎی ﻣﯿﺪان را ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮای ﻣﯿﺪان آزاد ﻣﯽ ﺗﻮان دﯾﺪ از ﻫﻤﺎن اﺑﺘﺪا ﻻ ﮔﺮاﻧﮋی ﻣﯿﺪان آزاد را در ﻧﻈﺮ ﻣﯽ ﮔﯿﺮﯾﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ زﯾﺮ‬

‫اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪L = ∂µ ϕ∗ ∂ µ ϕ − m2 ϕ∗ ϕ.‬‬ ‫)‪(۶١‬‬

‫دﻗﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ دو ﻣﯿﺪان ‪ ϕ‬و ∗‪ ϕ‬را ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﻫﻢ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ ‪ .‬اﯾﻦ اﻣﺮ ﻣﻌﺎدل اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯿﺪان را ﺑﻪ ﺻﻮرت ‪ ϕ = ϕ1 + iϕ2‬ﻧﻮﺷﺘﻪ و دو‬

‫ﻣﯿﺪان ﺣﻘﯿﻘﯽ ‪ ϕ1‬و ‪ ϕ2‬را ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺑﮕﯿﺮﯾﻢ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ دارﯾﻢ‪:‬‬

‫‪∂L‬‬
‫‪π‬‬ ‫=‪:‬‬ ‫∗˙‪= ϕ‬‬
‫̇‪∂ ϕ‬‬
‫‪∂L‬‬
‫∗‪π‬‬ ‫=‪:‬‬ ‫‪= ϕ̇.‬‬ ‫)‪(۶٢‬‬
‫∗˙‪∂ ϕ‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻫﺎﻣﯿﻠﺘﻮﻧﯽ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ زﯾﺮ اﺳﺖ‪:‬‬

‫∫‬ ‫(‬ ‫)‬ ‫∫‬ ‫(‬ ‫)‬
‫‪∂ϕ∗ ∂ϕ‬‬
‫=‪H‬‬ ‫‪dx π ϕ̇ +‬‬ ‫∗˙‪π ∗ ϕ‬‬ ‫= ‪−L‬‬ ‫∗‬
‫‪dx π π +‬‬ ‫∗ ‪2‬‬
‫‪+m ϕ ϕ .‬‬ ‫)‪(۶٣‬‬
‫‪∂x ∂x‬‬

‫‪ n‬ﯾﮏ ﻧﮑﺘﻪ در ﺑﺎره ﻧﻤﺎدﮔﺬاری‪ :‬از ﻧﻤﺎد ∗ ﻫﻢ ﺑﺮای ﻧﺸﺎن دادن ﻣﺰدوج ﻣﺨﺘﻠﻂ ِ ﯾﮏ ﻋﺪد و ﻫﻢ ﺑﺮای ﻧﺸﺎن دادن اﻟﺤﺎﻗﯽ ﯾﮏ ﻋﻤﻠﮕﺮ اﺳﺘﻔﺎده‬

‫ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺮای ﯾﮏ ﻋﺪد ‪ c∗ c‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی ﻣﺰدوج ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﺑﺮای ﯾﮏ ﻋﻤﻠﮕﺮ ‪ C ∗ C‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی † ‪ C‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻣﻌﻤﻮل ﮐﺮوﺷﻪ ﻫﺎی ﭘﻮآﺳﻮن ﺑﻪ ﺟﺎﺑﺠﺎ ﮔﺮ ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎی ﮐﻮاﻧﺘﻮﻣﯽ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ ﯾﻌﻨﯽ ﭘﺲ از ﮐﻮاﻧﺘﺶ دارﯾﻢ‪:‬‬

‫‪[ϕ̂(x), π̂(y)] = iδ(x − y),‬‬ ‫‪[ϕ̂∗ (x), π̂ ∗ (y)] = iδ(x − y).‬‬ ‫)‪(۶۴‬‬

‫ﺑﻘﯿﻪ ﺟﺎﺑﺠﺎ ﮔﺮﻫﺎ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﺻﻔﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ دﻗﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ‬

‫‪[ϕ̂(x), ϕ̂∗ (y)] = [ϕ̂∗ (x), π̂(y)] = [π̂(x), π̂ ∗ (y)] = · · · = 0.‬‬ ‫)‪(۶۵‬‬

‫در اﯾﻦ رواﺑﻂ ﺑﺎزﻫﻢ دﻗﺖ ﮐﺮده اﯾﻢ ﮐﻪ دو ﻣﯿﺪان ̂‪ ϕ‬و ̂‪ ϕ‬ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﯾﮑﺪﯾﮕﺮﻧﺪ‪.‬‬

‫از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺎز ﺑﻪ اﻋﻤﺎﻟﯽ ﻣﺜﻞ ﻣﺸﺘﻖ ﮔﯿﺮی ﻧﺪارﯾﻢ و ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ اﯾﻦ دو راﺑﻄﻪ ﺑﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ ∗‪ ϕ‬واﻗﻌﺎ ﻋﻤﻠﮕﺮاﻟﺤﺎﻗﯽ ‪ ϕ‬ﺑﺎﺷﺪ ﺳﺎزﮔﺎر ﻫﺴﺘﻨﺪ‪،‬‬

‫‪١۵‬‬
 ‫از اﯾﻦ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﺗﻨﻬﺎ ﯾﮑﯽ از اﯾﻦ دو راﺑﻄﻪ را ﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﯿﻢ‪ .‬ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻓﻮرﯾﻪ را ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮ ﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﯿﻢ‪:‬‬

‫‪1 ∑ ikx‬‬
‫= )‪ϕ̂(x‬‬ ‫√‬ ‫‪e ϕ̂k‬‬
‫‪L k‬‬
‫‪1 ∑ −ikx‬‬
‫= )‪π̂(x‬‬ ‫√‬ ‫‪e‬‬ ‫‪π̂k ,‬‬ ‫)‪(۶۶‬‬
‫‪L k‬‬

‫و در ﻧﺘﯿﺠﻪ‬
‫∫‬
‫‪1‬‬
‫‪ϕ̂k‬‬ ‫=‬ ‫√‬ ‫)‪dx e−ikx ϕ̂(x‬‬
‫∫‪L‬‬
‫‪1‬‬
‫‪π̂k‬‬ ‫=‬ ‫√‬ ‫‪dx eikx π̂(x).‬‬ ‫)‪(۶٧‬‬
‫‪L‬‬

‫دﻗﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ )‪ ϕ(x) ̸= ϕ∗ (x‬دﯾﮕﺮ ﻫﯿﭻ راﺑﻄﻪ ای ﺑﯿﻦ ‪ ϕk‬و ‪ ϕ−k‬وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬اﯾﻦ اﻣﺮ ﺑﺮای ‪ πk‬و ‪ π−k‬ﻫﻢ ﺻﺪق ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫از رواﺑﻂ )‪ (۶٧‬ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آورﯾﻢ‪:‬‬

‫‪[ϕ̂k , π̂k′ ] = iδk.k′ ,‬‬ ‫‪[ϕ̂∗k , π̂k∗′ ] = iδk.k′ .‬‬ ‫)‪(۶٨‬‬

‫ﺑﻘﯿﻪ رواﺑﻂ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ ﺻﻔﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل دارﯾﻢ‪:‬‬

‫‪[ϕ̂k , π̂k∗′ ] = [ϕ̂∗k , π̂k′ ] = 0.‬‬ ‫)‪(۶٩‬‬

‫‪ n‬ﺣﺎل‪ :‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﻫﺎﻣﯿﻠﺘﻮﻧﯽ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻣﻮدﻫﺎی ﻓﻮرﯾﻪ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ زﯾﺮ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪:‬‬

‫∑‬
‫=‪H‬‬ ‫‪πk∗ πk + ϵ2k ϕ∗k ϕk ,‬‬ ‫)‪(٧٠‬‬
‫‪k‬‬
‫√‬
‫=‪.ϵk :‬‬ ‫ﮐﻪ در آن ‪m2 + k 2‬‬

‫ﺣﺎل ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﺳﺘﻘﻼل ‪ ϕk‬و ‪ ϕ∗k‬و ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻮدﻫﺎی ﺗﮑﺎﻧﻪ ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎی زﯾﺮ را ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪âk‬‬ ‫=‪:‬‬ ‫√‬ ‫) ‪(πk − iϵk ϕ∗k‬‬ ‫√ =‪b̂−k :‬‬ ‫) ‪(πk + iϵk ϕ∗k‬‬
‫‪2ϵk‬‬ ‫‪2ϵk‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪â∗k‬‬ ‫=‪:‬‬ ‫√‬ ‫) ‪(π ∗ + iϵk ϕk‬‬ ‫√ =‪b̂−k :‬‬ ‫‪(π ∗ − iϵk ϕk ).‬‬ ‫)‪(٧١‬‬
‫‪2ϵk k‬‬ ‫‪2ϵk k‬‬

‫‪١۶‬‬
 ‫‪ n‬ﺗﻤﺮﯾﻦ‪ :‬اﻟﻒ‪ :‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ رواﺑﻂ زﯾﺮ ﺑﺮﻗﺮارﻧﺪ‪:‬‬

‫‪[âk , b̂k′ ] = [âk , b̂∗k′ ] = [â∗k , b̂k′ ] = [â∗k , b̂∗k′ ] = 0‬‬ ‫)‪(٧٢‬‬

‫ب‪ :‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ رواﺑﻂ زﯾﺮ ﺑﺮﻗﺮارﻧﺪ‪:‬‬

‫‪[âk , â∗k′ ] = δk,k′ ,‬‬ ‫‪[b̂k , b̂∗k′ ] = δk,k′ .‬‬ ‫)‪(٧٣‬‬

‫پ‪ :‬ﺑﺎ ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ n̂k := â∗k âk ,‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ رواﺑﻂ زﯾﺮ ﺑﺮﻗﺮارﻧﺪ‪:‬‬

‫‪[n̂k , âk′ ] = δk,k′ âk ,‬‬ ‫‪[n̂k , â∗k′ ] = δk,k′ â∗k ,‬‬ ‫‪[n̂k , n̂k′ ] = 0.‬‬ ‫)‪(٧۴‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮﯾﻦ‪ :‬ﻫﺎﻣﯿﻠﺘﻮﻧﯽ را ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎی ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺷﺪه در ﺑﺎﻻ ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ و ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﺷﮑﻞ زﯾﺮ را ﭘﯿﺪا ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪:‬‬

‫∑‬
‫=‪H‬‬ ‫)‪ϵk (a∗k ak + b∗k bk + 1‬‬ ‫)‪(٧۵‬‬
‫‪k‬‬

‫‪ n‬ﻣﺴﺌﻠﻪ‪ :‬ﻻ ﮔﺮاﻧﮋی ﻣﯿﺪان اﺳﮑﺎﻟﺮ ﻣﺨﺘﻠﻂ ﺗﺤﺖ اﻧﺘﻘﺎل ﻣﺘﻘﺎرن اﺳﺖ‪ .‬ﺟﺮﯾﺎن ﻫﺎی ﻧﺎﺷﯽ از اﯾﻦ ﺗﻘﺎرن را ﺑﺪﺳﺖ آورﯾﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺗﮑﺎﻧﻪ ﻣﯿﺪان را‬

‫ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﯿﺪ و آن را ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎی ‪ ak‬و ‪ bk‬و ﺗﺮاﻧﻬﺎده ﻫﺎی آﻧﻬﺎ ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ و ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﻓﺮم زﯾﺮ را ﭘﯿﺪا ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪:‬‬

‫∑‬
‫= ‪P‬‬ ‫‪k(a∗k ak + b∗k bk + 1).‬‬ ‫)‪(٧۶‬‬
‫‪k‬‬

‫از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎی ‪ a∗k ak‬و ‪ b∗k bk‬ﻫﻤﻪ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺟﺎﺑﺠﺎ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺎﻟﺖ ﻫﺎی ﻓﻀﺎی ﻫﯿﻠﺒﺮت ﯾﻌﻨﯽ ﺣﺎﻟﺖ ﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ وﯾﮋه ﺑﺮدار ﺗﻤﺎم ﻋﻤﻠﮕﺮ ﻫﺎی‬

‫ﺟﺎﺑﺠﺎ ﺷﻮﻧﺪه ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ا ﮐﻨﻮن ﻋﺒﺎرت اﻧﺪ از‪:‬‬

‫}⟩· · · ‪F := Span{|n1 , n2 , · · · ; n′1 , n′2 ,‬‬ ‫)‪(٧٧‬‬

‫رواﺑﻂ زﯾﺮ ﺑﺮای اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻫﺎ ﺻﺤﯿﺢ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪:‬‬

‫⟩· · · ‪a∗k ak |n1 , n2 , · · · ; n′1 , n′2 , · · ·⟩ = nk |n1 , n2 , · · · ; n′1 , n′2 ,‬‬

‫‪b∗k ak |n1 , n2 , · · · ; n′1 , n′2 , · · ·⟩ = n′k |n1 , n2 , · · · ; n′1 , n′2 , · · ·⟩.‬‬ ‫)‪(٧٨‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ رﺳﺪ ﮐﻪ دو ﻧﻮع ذره در اﯾﻦ ﻓﻀﺎی ﻫﯿﻠﺒﺮت وﺟﻮد دارﻧﺪ ﯾﮏ ﻧﻮع آﻧﻬﺎﯾﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎی ‪ a∗k‬و ‪ ak‬ﺧﻠﻖ و ﻧﺎﺑﻮد ﻣﯽ‬

‫ﺷﻮﻧﺪ و ﻧﻮع دﯾﮕﺮ آﻧﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎی ‪ b∗k‬و ‪ bk‬ﺧﻠﻖ و ﻧﺎﺑﻮد ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬از ﺧﻮد ﻣﯽ ﭘﺮﺳﯿﻢ ﮐﻪ ﻓﺮق اﯾﻦ دو ﻧﻮع ذره ﭼﯿﺴﺖ؟ ﺑﺮای ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ‬

‫‪١٧‬‬
 ‫اﯾﻦ ﺳﻮال اﻧﺮژي و ﺗﮑﺎﻧﻪ اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻫﺎ را ﺣﺴﺎب ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ )( و )( ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آورﯾﻢ‪:‬‬

‫∑‬
‫= ⟩· · · ‪H|n1 , n2 , · · · ; n′1 , n′2 ,‬‬ ‫)‪ϵk (nk + n′k + 1‬‬
‫∑‬
‫‪k‬‬
‫= ⟩· · · ‪P |n1 , n2 , · · · ; n′1 , n′2 ,‬‬ ‫) ‪k(nk + n′k‬‬ ‫)‪(٧٩‬‬
‫‪k‬‬
‫√‬
‫= ‪ ϵk‬ﮐﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ رﺳﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ دو ﻧﻮع ذره ﻫﯿﭻ ﻓﺮﻗﯽ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻧﺪارﻧﺪ و راﺑﻄﻪ ﺗﮑﺎﻧﻪ و اﻧﺮژی ﻫﺮ دوی آﻧﻬﺎ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ ‪k 2 + m2‬‬

‫ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ دو ﻧﻮع ذره ﻫﺮ دو ﯾﮏ ﺟﺮم دارﻧﺪ‪ .‬ﺳﻮال ﻣﻬﻤﯽ ﮐﻪ ﭘﯿﺶ ﻣﯽ آﯾﺪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﺲ ﺗﻔﺎوت اﯾﻦ دو ﻧﻮع ذره در ﭼﯿﺴﺖ؟ ا ﮔﺮ ﻫﺮ دو ﻋﻤﻠﮕﺮ‬

‫‪ a∗k‬و ‪ b∗k‬ﺧﻠﻖ ﮐﻨﻨﺪه ذراﺗﯽ ﺑﺎ ﺟﺮم ‪ m‬ﻫﺴﺘﻨﺪ ﭘﺲ ﭼﻪ ﺗﻔﺎوﺗﯽ ﺑﯿﻦ اﯾﻦ ذرات ﻫﺴﺖ و اﺻﻮﻻ ﭼﺮا ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ از اﺑﺘﺪا ﺑﯿﻦ اﯾﻦ ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎ ﺗﻔﺎوﺗﯽ ﻗﺎﯾﻞ ﺷﺪ؟‬

‫ﺑﺮای ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺳﻮال ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺗﻘﺎرن ﻣﻬﻢ دﯾﮕﺮ ﮐﻪ در ﻣﯿﺪان اﺳﮑﺎﻟﺮ ﺣﻘﯿﻘﯽ وﺟﻮد ﻧﺪارد ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬اﯾﻦ ﺗﻘﺎرن‪ ،‬ﺗﻘﺎرن زﯾﺮ اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪ϕ(x) −→ eiα ϕ(x).‬‬ ‫)‪(٨٠‬‬

‫ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ اﯾﻦ ﻣﯿﺪان اﺳﮑﺎﻟﺮ ﻣﺨﺘﻠﻂ دارای ﯾﮏ ﺗﻘﺎرن )‪ U (1‬اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺗﻘﺎرن ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﯾﮏ ﮐﻤﯿﺖ ﭘﺎﯾﺴﺘﻪ ﺟﺪﯾﺪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ n‬ﻣﺴﺌﻠﻪ‪ :‬اﻟﻒ‪ :‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﮐﻤﯿﺖ ﭘﺎﯾﺴﺘﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﻘﺎرن ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ‪:‬‬
‫∫‬
‫‪Q := i‬‬ ‫))‪dx(π(x)ϕ(x) − π ∗ (x)ϕ∗ (x‬‬ ‫)‪(٨١‬‬

‫ب‪ :‬ﺳﭙﺲ اﯾﻦ ﮐﻤﯿﺖ را ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎی ﺧﻠﻖ و ﻓﻨﺎ ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ و ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻓﺮم زﯾﺮ در ﻣﯽ آﯾﺪ‪:‬‬

‫∑‬
‫=‪Q‬‬ ‫‪(a∗k ak − b∗k bk ).‬‬ ‫)‪(٨٢‬‬
‫‪k‬‬

‫ا ﮔﺮ ﮐﻤﯿﺖ ‪ Q‬ﭘﺎﯾﺴﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﺿﺮﯾﺒﯽ از آن ﻣﺜﻞ ‪ eQ‬ﮐﻪ در آن ‪ e‬ﯾﮏ ﻋﺪد ﻣﺸﺨﺺ ﻣﺜﻼ ﺑﺎر اﻟﮑﺘﺮون اﺳﺖ ‪ ،‬ﻧﯿﺰ ﯾﮏ ﮐﻤﯿﺖ ﭘﺎﯾﺴﺘﻪ اﺳﺖ ‪.‬‬

‫اﻟﺒﺘﻪ ﻣﺎ ﺑﻌﺪا در ﺑﺎره ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺗﺎﺑﻊ ﻣﻮج اﻟﮑﺘﺮون ﺻﺤﺒﺖ ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﮐﺮد ﭼﺮا ﮐﻪ اﻟﮑﺘﺮون ﮐﻮاﻧﺘﻮم ﯾﮏ ﻣﯿﺪان ﻣﺨﺼﻮص ﺑﻪ ﺧﻮد اﺳﺖ وﻟﯽ ﻓﻌﻼ‬

‫ﺑﺮای اﯾﻦ ﮐﻪ ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻣﺨﺘﻠﻂ ﺑﻮدن ﯾﮏ ﻣﯿﺪان را ﺑﻔﻬﻤﯿﻢ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺑﺤﺚ ﺳﺎده ﺑﺴﻨﺪه ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺣﺎل ا ﮔﺮ ﺑﺎر ﯾﮏ ﺣﺎﻟﺖ را ﺣﺴﺎب ﮐﻨﯿﻢ ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫∑‬
‫= ⟩· · · ‪eQ|n1 , n2 , · · · ; n′1 , n′2 ,‬‬ ‫) ‪e(nk − n′k‬‬ ‫)‪(٨٣‬‬
‫‪k‬‬

‫ﮐﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﮐﻪ ا ﮔﺮ ﭼﻪ ﻫﺮ دو ﻧﻮع ذره ﯾﮏ ﺟﺮم دارﻧﺪ وﻟﯽ ﺑﺎر اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ اﯾﻦ دو ذره ﭘﺎدذره ﯾﮏ‬

‫دﯾﮕﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻣﯿﺪان ﻣﺨﺘﻠﻂ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺗﻘﺎرن )‪ U (1‬ای ﮐﻪ دارد‪ ،‬ذرات و ﮐﻮاﻧﺘﻮم ﻫﺎﯾﺶ ﯾﮏ ﻧﻮع ﺑﺎر ﻣﻮﺳﻮم ﺑﻪ ﺑﺎر )‪ U (1‬دارد ﮐﻪ ﻣﺎ‬

‫‪١٨‬‬
‫ﺑﺮای راﺣﺘﯽ آن را ﺑﺎر اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ ﻣﯽ ﻧﺎﻣﯿﻢ و اﯾﻦ ﺑﺎر اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ ذرات را از ﻫﻢ ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬در ﻗﺴﻤﺖ ﺑﻌﺪی ﻣﯿﺪان ﺑﺎزﻫﻢ ﭘﯿﭽﯿﺪه ﺗﺮی در ﻧﻈﺮ‬

‫ﻣﯽ ﮔﯿﺮﯾﻢ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﯿﺪان ﯾﮏ ﻣﯿﺪان ﺳﻪ ﻣﻮﻟﻔﻪ ای اﺳﺖ و ﺗﺤﺖ ﺗﺒﺪﯾﻼت ﮔﺮوه ﻏﯿﺮ آﺑﻠﯽ )‪ SO(3‬ﻣﺘﻘﺎرن اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﯿﺪان اﺳﮑﺎﻟﺮ ﺳﻪ ﻣﻮﻟﻔﻪ ای ﺣﻘﯿﻘﯽ ﺑﺎ ﺗﻘﺎرن )‪SO(3‬‬ ‫‪٧‬‬

‫ﻣﻔﻬﻮم ﮐﻮاﻧﺘﻮم ﻣﯿﺪان را ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﯿﺪان ﻫﺎی ﭘﯿﭽﯿﺪه ﺗﺮ ﮔﺴﺘﺮش داد و آن را ﺑﻬﺘﺮ ﻓﻬﻤﯿﺪ‪ .‬ﺗﺎ ﮐﻨﻮن ﯾﮏ ﻣﯿﺪان اﺳﮑﺎﻟﺮ ﺣﻘﯿﻘﯽ و ﯾﮏ ﻣﯿﺪان‬

‫اﺳﮑﺎﻟﺮ ﻣﺨﺘﻠﻂ را ﺑﺮرﺳﯽ ﮐﺮدﯾﻢ‪ .‬ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﯾﮏ ﻣﯿﺪان ﮐﻤﯽ ﭘﯿﭽﯿﺪه ﺗﺮ در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﻢ و ﮐﻮاﻧﺘﻮم ﻫﺎی آن را ﺑﺮرﺳﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬اﯾﻦ ﺑﺎر ﻣﯿﺪان اﺳﮑﺎﻟﺮ ﺳﻪ‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ϕ1 ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫ﻣﻮﻟﻔﻪ ای ‪ Φ =  ϕ2 ‬را در ﻧﻈﺮ ﻣﯽ ﮔﯿﺮﯾﻢ ﮐﻪ در آن ﻫﺮﮐﺪام از ﻣﯿﺪان ﻫﺎی ‪ ϕ2 ، ϕ1‬و ‪ ϕ3‬ﯾﮏ ﻣﯿﺪان اﺳﮑﺎﻟﺮ ﺣﻘﯿﻘﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻻ ﮔﺮاﻧﮋی اﯾﻦ‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ϕ3‬‬
‫ﻣﯿﺪان ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ‪:‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫=‪L‬‬ ‫‪∂µ ΦT ∂ µ Φ − m2 ΦT Φ.‬‬ ‫)‪(٨۴‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫(‬ ‫)‬
‫= ‪ .ΦT‬ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﻻ ﮔﺮاﻧﮋی را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻌﺎدل زﯾﺮ ﻧﯿﺰ ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﻢ‪:‬‬ ‫‪ϕ1‬‬ ‫‪ϕ2‬‬ ‫‪ϕ3‬‬ ‫ﮐﻪ در آن‬

‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫=‪L‬‬ ‫‪∂µ ϕa ∂ µ ϕa − m2 ϕa ϕa ,‬‬ ‫)‪(٨۵‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫ﮐﻪ در آن روی اﻧﺪﯾﺲ ‪ a‬ﺟﻤﻊ زده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺷﮑﻞ ﻣﯽ ﺗﻮان ﺗﮑﺎﻧﻪ ﻫﺎی ﻣﺰدوج را ﺣﺴﺎب ﮐﺮد‪:‬‬

‫‪∂L‬‬
‫=‪πa :‬‬ ‫‪= ϕ˙a .‬‬ ‫)‪(٨۶‬‬
‫‪∂ ϕ̇a‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻫﺎﻣﯿﻠﺘﻮﻧﯽ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ زﯾﺮ اﺳﺖ‪:‬‬

‫∫‬ ‫(‬ ‫∫‪) 1‬‬ ‫(‬ ‫)‬
‫‪∂ϕ ∂ϕa‬‬
‫=‪H‬‬ ‫˙‬
‫= ‪dx πa ϕa − L‬‬ ‫‪dx πa πa +‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪+ m ϕa ϕa ,‬‬ ‫)‪(٨٧‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪∂x ∂x‬‬

‫‪١٩‬‬
 ‫و ﯾﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻓﺸﺮده ﺗﺮ‬
‫∫‬ ‫(‬ ‫)‬
‫‪1‬‬ ‫‪∂ΦT ∂Φ‬‬
‫=‪H‬‬ ‫‪dx ΠT Π +‬‬ ‫‪+ m2 ΦT Φ ,‬‬ ‫)‪(٨٨‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪∂x ∂x‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪π‬‬
‫‪ 1 ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫ﮐﻪ در آن ‪ .Π =  π2 ‬ﭘﺲ از ﮐﻮاﻧﺘﺶ دارﯾﻢ‪:‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪π3‬‬

‫‪[ϕ̂a (x), π̂b (y)] = iδa,b δ(x − y),‬‬ ‫)‪(٨٩‬‬

‫ﺑﻘﯿﻪ ﺟﺎﺑﺠﺎ ﮔﺮﻫﺎ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﺻﻔﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻓﻮرﯾﻪ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺎﺗﺮﯾﺴﯽ زﯾﺮ ﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﯿﻢ‪:‬‬

‫‪1 ∑ ikx‬‬
‫)‪Φ̂(x‬‬ ‫=‬ ‫√‬ ‫‪e Φ̂k‬‬
‫‪L k‬‬
‫‪1 ∑ −ikx‬‬
‫= )‪Π̂(x‬‬ ‫√‬ ‫‪e‬‬ ‫‪Π̂k ,‬‬ ‫)‪(٩٠‬‬
‫‪L k‬‬

‫و در ﻧﺘﯿﺠﻪ‬
‫∫‬
‫‪1‬‬
‫‪Φ̂k‬‬ ‫=‬ ‫√‬ ‫)‪dxe−ikx Φ̂(x‬‬
‫∫‪L‬‬
‫‪1‬‬
‫‪Π̂k‬‬ ‫=‬ ‫√‬ ‫‪dxeikx Π̂(x).‬‬ ‫)‪(٩١‬‬
‫‪L‬‬

‫ﺑﺪﻟﯿﻞ ﺣﻘﯿﻘﯽ ﺑﻮدن ﻣﯿﺪان ﻫﺎ ﺑﺎزﻫﻢ ﺷﺮط ﻫﺎی ‪ Φ∗k = Φ−k‬و ‪ Π∗k = Π−k‬ﺑﺮﻗﺮار ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬از رواﺑﻂ )‪ (٨٩‬ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آورﯾﻢ‪:‬‬

‫‪[ϕ̂a,k , π̂b,k′ ] = iδa,b δk.k′ .‬‬ ‫)‪(٩٢‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮﯾﻦ ‪ :‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﻫﺎﻣﯿﻠﺘﻮﻧﯽ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻣﻮدﻫﺎی ﻓﻮرﯾﻪ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ زﯾﺮ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪:‬‬

‫∑‬
‫=‪H‬‬ ‫‪Π†k Πk + ϵ2k Φ†k Φk ,‬‬ ‫)‪(٩٣‬‬
‫‪k‬‬
‫√‬
‫=‪.ϵk :‬‬ ‫ﮐﻪ در آن ‪m2 + k 2‬‬

‫‪٢٠‬‬
 ‫ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﯽ ﺗﻮان ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎی ﺧﻠﻖ و ﻓﻨﺎ را ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮ ﻧﻮﺷﺖ‪ .‬دﻗﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ رواﺑﻂ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻓﺸﺮده و ﻣﺎﺗﺮﯾﺴﯽ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﻧﺪ‪:‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪Âk‬‬ ‫=‪:‬‬ ‫√‬ ‫) ‪(Πk − iϵk Φ−k‬‬ ‫√ =‪†k :‬‬ ‫) ‪(Π−k + iϵk Φk‬‬ ‫)‪(٩۴‬‬
‫‪2ϵk‬‬ ‫‪2ϵk‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ a1,k‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪.Ak :=  a2,k‬‬ ‫ﮐﻪ در آن ‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪a3,k‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮﯾﻦ‪ :‬اﻟﻒ‪ :‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ رواﺑﻂ زﯾﺮ ﺑﺮﻗﺮارﻧﺪ‪:‬‬

‫‪[âα,k , â†β,k′ ] = δα,β δk,k′ ,‬‬ ‫)‪(٩۵‬‬

‫پ ‪ :‬ﺑﺎ ﺗﻌﺮﯾﻒ ‪ n̂α,k := â†α,k âα,k ,‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ رواﺑﻂ زﯾﺮ ﺑﺮﻗﺮارﻧﺪ‪:‬‬

‫‪[n̂α,k , âβ,k′ ] = −δα,β δk,k′ âα,k ,‬‬ ‫‪[n̂α,k , â†β,k′ ] = δα,β δk,k′ â†α,k ,‬‬ ‫‪[n̂α,k , n̂β,k′ ] = 0.‬‬ ‫)‪(٩۶‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮﯾﻦ‪ :‬ﻫﺎﻣﯿﻠﺘﻮﻧﯽ را ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎی ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺷﺪه در ﺑﺎﻻ ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ و ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﺷﮑﻞ زﯾﺮ را ﭘﯿﺪا ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪:‬‬

‫∑‬ ‫‪3‬‬
‫=‪H‬‬ ‫) ‪ϵk (ATk Ak +‬‬ ‫)‪(٩٧‬‬
‫‪2‬‬
‫‪k‬‬

‫‪ n‬ﻣﺴﺌﻠﻪ‪ :‬ﻻ ﮔﺮاﻧﮋی ﻣﯿﺪان اﺳﮑﺎﻟﺮ ﻣﺨﺘﻠﻂ ﺗﺤﺖ اﻧﺘﻘﺎل ﻣﺘﻘﺎرن اﺳﺖ‪ .‬ﺟﺮﯾﺎن ﻫﺎی ﻧﺎﺷﯽ از اﯾﻦ ﺗﻘﺎرن را ﺑﺪﺳﺖ آورﯾﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺗﮑﺎﻧﻪ ﻣﯿﺪان را‬

‫ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﯿﺪ و آن را ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎی ﺧﻠﻖ و ﻓﻨﺎ ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ و ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﻓﺮم زﯾﺮ را ﭘﯿﺪا ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪:‬‬

‫∑‬
‫=‪H‬‬ ‫‪kATk Ak .‬‬ ‫)‪(٩٨‬‬
‫‪k‬‬

‫ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ درﺳﺖ ﻣﺜﻞ ﻣﯿﺪان اﺳﮑﺎﻟﺮ ﺣﻘﯿﻘﯽ ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﮐﻮاﻧﺘﻮم ﻫﺎی اﯾﻦ ﻣﯿﺪان ﻧﯿﺰ ﺳﻪ ﻧﻮع ذره ی ‪ 1, 2‬و ‪ 3‬ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻫﻤﮕﯽ ﺟﺮم‬

‫‪ m‬دارﻧﺪ ‪ .‬ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﻫﺎی ﺗﮏ ذره ای ﺗﻮﺟﻪ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻫﺎ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬

‫‪a1 † (k)|Ω⟩,‬‬ ‫‪a2 † (k)|Ω⟩,‬‬ ‫‪a3 † (k)|Ω⟩,‬‬ ‫)‪(٩٩‬‬

‫ﮐﻪ در آن ⟩‪ |Ω‬ﺣﺎﻟﺖ ﺧﻼء اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻫﺎ ﻫﻤﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﯾﮏ ذره ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ داری ﺗﮑﺎﻧﻪ ‪ k‬اﺳﺖ اﻣﺎ اﯾﻦ ذره در ﺳﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺨﺘﻠﻒ داﺧﻠﯽ ﻣﯽ‬

‫ﺗﻮاﻧﺪ ﻗﺮار داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮای درک ﺗﻔﺎوت اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻫﺎ و اﯾﻦ ﮐﻪ ﭼﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﭘﺬﯾﺮی اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻫﺎ را از ﻫﻢ ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺗﻘﺎرن‬

‫‪٢١‬‬
 ‫ﻣﻬﻢ دﯾﮕﺮ ﯾﻌﻨﯽ ﯾﮏ ﺗﻘﺎرن داﺧﻠﯽ ﮐﻪ ﻣﯿﺪان ﻫﺎ را ﺑﻪ ﻫﻢ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬اﯾﻦ ﺗﻘﺎرن‪ ،‬ﺗﻘﺎرن زﯾﺮ اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪Φ(x) −→ gΦ(x),‬‬ ‫)‪g ∈ SO(3‬‬ ‫)‪(١٠٠‬‬

‫اﯾﻦ ﺗﻘﺎرن ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﯾﮏ ﮐﻤﯿﺖ ﭘﺎﯾﺴﺘﻪ ﺟﺪﯾﺪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮای ﭘﯿﺪا ﮐﺮدن اﯾﻦ ﮐﻤﯿﺖ ﭘﺎﯾﺴﺘﻪ ﺗﺒﺪﯾﻼت ﺑﯽ ﻧﻬﺎﯾﺖ ﮐﻮﭼﮏ )‪ SO(3‬را در ﻧﻈﺮ ﻣﯽ‬

‫ﮔﯿﺮﯾﻢ‪:‬‬

‫‪Φ −→ (I + θa Ta )Φ,‬‬ ‫)‪(١٠١‬‬

‫ﮐﻪ در آن ‪ a = 1 , 2 , 3 θi‬ﻫﺎ ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎی )‪ g ∈ SO(3‬ﻫﺴﺘﻨﺪ و ‪ Ti‬ﻫﺎ ﻣﻮﻟﺪﻫﺎی اﯾﻦ ﮔﺮوه ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﯽ داﻧﯿﻢ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﻮﻟﺪﻫﺎ ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﻫﺎی ﭘﺎدﻣﺘﻘﺎرن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫)‪(١٠٢‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪−1 ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪T1 = ‬‬ ‫‪1 ‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪T2 = ‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪T3 =  −1‬‬ ‫‪,‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪−1‬‬ ‫‪1‬‬

‫ﯾﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻓﺸﺮده ﺗﺮ‬

‫‪(Ta )b,c = ϵa,b,c .‬‬ ‫)‪(١٠٣‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺗﺒﺪﯾﻼت ﺑﯽ ﻧﻬﺎﯾﺖ ﮐﻮﭼﮏ را ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮ ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬

‫‪ϕm −→ ϕm + θa (Ta Φ)m = ϕm + θa ϵa,m,n ϕn‬‬ ‫)‪(١٠۴‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫‪ϕm −→ ϕm + δϕm‬‬ ‫)‪(١٠۵‬‬

‫ﮐﻪ در آن‬

‫‪δϕm = θa ϵa,m,n ϕn .‬‬ ‫)‪(١٠۶‬‬

‫‪٢٢‬‬
 ‫اﯾﻦ راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻗﻀﯿﻪ ﻧﻮﺗﺮ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﮐﻤﯿﺖ ﭘﺎﯾﺴﺘﻪ زﯾﺮ ﻣﯽ ﺷﻮد‪:‬‬

‫‪∂L‬‬
‫= ‪Jµ‬‬ ‫‪δϕm = ∂ µ ϕm θa ϵa,m,n ϕn .‬‬ ‫)‪(١٠٧‬‬
‫) ‪∂(∂µ ϕm‬‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ دﻟﺨﻮاه ﺑﻮدن ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎی ‪ θa‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽ ﮔﯿﺮﯾﻢ ﮐﻪ ﺳﻪ ﺟﺮﯾﺎن ﭘﺎﯾﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ زﯾﺮ دارﯾﻢ‪:‬‬

‫‪∂µ Jaµ = 0,‬‬ ‫‪Jaµ := ϵa,m,n ∂ µ ϕm ϕn‬‬ ‫)‪(١٠٨‬‬

‫و ﯾﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻓﺸﺮده‬

‫‪Jµ := ∂ µ Φ × Φ‬‬ ‫)‪(١٠٩‬‬

‫ﮐﻪ در آن از ﻧﻤﺎد ﺑﺮداری ﺑﺮای ﻣﯿﺪان ﺳﻪ ﻣﻮﻟﻔﻪ ای ‪ Φ‬اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮده اﯾﻢ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺳﻪ ﻧﻮع ﺑﺎر ﭘﺎﯾﺴﺘﻪ دارﯾﻢ ﮐﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫∫‬ ‫∫‬
‫=‪Qm :‬‬ ‫‪dx‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪Jm‬‬ ‫=‬ ‫‪dx ϵm,i,j πi ϕj‬‬ ‫)‪(١١٠‬‬

‫و ﯾﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻓﺸﺮده‬
‫∫‬ ‫∫‬
‫=‪Q :‬‬ ‫= ‪dx J0‬‬ ‫‪dx Π × Φ.‬‬ ‫)‪(١١١‬‬

‫ﺑﻪ ﺑﯿﺎن دﯾﮕﺮ ﺑﺎرﻫﺎی ﭘﺎﯾﺴﺘﻪ اﯾﻦ ﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪:‬‬

‫∫‬ ‫∫‬ ‫∫‬
‫=‪Q1 :‬‬ ‫‪dx (π2 ϕ3 − π3 ϕ2 ) ,‬‬ ‫=‪Q2 :‬‬ ‫) ‪dx (π3 ϕ1 − π1 ϕ3‬‬ ‫=‪Q3 :‬‬ ‫‪dx (π1 ϕ2 − π2 ϕ1 ) .‬‬ ‫)‪(١١٢‬‬

‫‪ n‬ﻣﺴﺌﻠﻪ‪ :‬اﻟﻒ‪ :‬رواﺑﻂ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ اﯾﻦ ﺑﺎرﻫﺎ را ﭘﯿﺪا ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ب‪ :‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺑﺎرﻫﺎ ﺑﺎ ﻫﺎﻣﯿﻠﺘﻮﻧﯽ ﺟﺎﺑﺠﺎ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫پ‪ :‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺑﺎرﻫﺎ ﺑﺎ ﺗﮑﺎﻧﻪ ﻧﯿﺰ ﺟﺎﺑﺠﺎ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﯽ ﺗﻮان وﯾﮋه ﺣﺎﻟﺖ ﻫﺎی ﻣﺸﺘﺮک اﻧﺮژی‪ ،‬ﺗﮑﺎﻧﻪ و ﯾﮑﯽ از اﯾﻦ ﺑﺎرﻫﺎ ﮐﻪ آن را ‪ Q3‬ﻣﯽ ﮔﯿﺮﯾﻢ ﭘﯿﺪا ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫‪ n‬ﻣﺴﺌﻠﻪ‪ :‬ﺑﺎرﻫﺎی ‪ Q1 , Q2‬و ‪ Q3‬را ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎی ﺧﻠﻖ و ﻓﻨﺎ ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ‪.‬‬

‫ا ﮔﺮ ﺗﻤﺮﯾﻦ ﻗﺒﻠﯽ را درﺳﺖ اﻧﺠﺎم داده ﺑﺎﺷﯿﺪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪ رﺳﯿﺪه اﯾﺪ ﮐﻪ ‪:‬‬
‫∑‬ ‫∑‬ ‫∑‬
‫‪Q1 = i‬‬ ‫‪b†k ck − c†k bk ,‬‬ ‫‪Q2 = i‬‬ ‫‪c†k ak − a†k ck ,‬‬ ‫‪Q3 = i‬‬ ‫‪a†k bk − b†k ak ,‬‬ ‫)‪(١١٣‬‬
‫‪k‬‬ ‫‪k‬‬ ‫‪k‬‬

‫ﮐﻪ در آن ﺑﺮای ﺳﺎدﮔﯽ از ﻧﻤﺎدﻫﺎی )‪ (a, b, c‬ﺑﺠﺎی ) ‪ (a1 , a2 , a3‬و ﻧﻈﺎﯾﺮ آن اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮده اﯾﻢ‪ .‬دﻗﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎی ﺑﺎﻻ ﻫﻤﮕﯽ ﻫﺮﻣﯿﺘﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪٢٣‬‬
 ‫‪ n‬ﺗﻤﺮﯾﻦ‪ :‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻧﻤﺎﯾﺶ اﯾﻦ ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎی ﺧﻠﻖ و ﻓﻨﺎ ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ‪:‬‬

‫‪[Qi , Qj ] = ϵijk Qk .‬‬ ‫)‪(١١۴‬‬

‫ﺑﺮای ﺳﺎدﮔﯽ ﺳﻪ ﻋﻤﻠﮕﺮ زﯾﺮ را در ﻧﻈﺮ ﻣﯽ ﮔﯿﺮﯾﻢ ﮐﻪ در آن ﻫﺎ از ﺟﻤﻊ روی ﺗﮑﺎﻧﻪ ﺻﺮف ﻧﻈﺮ ﮐﺮده اﯾﻢ و ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺧﻮاص ﺟﺒﺮی ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎی‬

‫ﻧﻮﺳﺎﻧﮕﺮ ﺗﻮﺟﻪ ﮐﺮده اﯾﻢ‪:‬‬

‫‪Q1 = i(b† c − b c† ),‬‬ ‫‪Q2 = i(c† a − c a† ),‬‬ ‫‪Q3 = i(a† b − a b† ).‬‬ ‫)‪(١١۵‬‬

‫ﺣﺎل ﺣﺎﻟﺖ ﻫﺎی ﺗﮏ ذره ای زﯾﺮ را در ﻧﻈﺮ ﻣﯽ ﮔﯿﺮﯾﻢ‪.‬‬

‫‪|1⟩ := a† |Ω⟩,‬‬ ‫‪|2⟩ := b† |Ω⟩,‬‬ ‫‪|1⟩ := c† |Ω⟩,‬‬ ‫)‪(١١۶‬‬

‫ﮐﻪ در آن ⟩‪ |Ω‬ﺣﺎﻟﺖ ﺧﻼء اﺳﺖ و ﺗﻮﺳﻂ ﻫﻤﻪ ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎی ﻓﻨﺎ ﺑﻪ ﺻﻔﺮ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد‪:‬‬

‫‪a|Ω⟩ = b|Ω⟩ = c|Ω⟩ = 0.‬‬ ‫)‪(١١٧‬‬

‫ﺑﺮای ﺳﺎدﮔﯽ از ﺗﮑﺎﻧﻪ ی ‪ k‬ﺻﺮف ﻧﻈﺮ ﮐﺮده اﯾﻢ‪ .‬ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آورﯾﻢ ﮐﻪ‪:‬‬

‫‪Q3 |1⟩ = −i|2⟩,‬‬ ‫‪Q3 |2⟩ := i|1⟩,‬‬ ‫‪Q3 |3⟩ = 0.‬‬ ‫)‪(١١٨‬‬

‫ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ا ﮔﺮ ﻋﻤﻞ ‪ Q2‬و ‪ Q3‬را روی اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻫﺎ را ﺑﺪﺳﺖ ﺑﯿﺎورﯾﻢ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﯽ ﺷﻮﯾﻢ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﭘﺎﯾﻪ ﻫﯿﭻ ﮐﺪام از اﯾﻦ ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎ ﻗﻄﺮی ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻌﻨﺎی اﯾﻦ ﺣﺮف اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﯿﭻ ﮐﺪام از اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻫﺎ وﯾﮋه ﻣﻘﺪار ﯾﺎ ﻫﻤﺎن ﺑﺎر ﭘﺎﯾﺴﺘﻪ ﻣﺸﺨﺼﯽ ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺣﺎﻟﺖ ﻫﺎی ﺟﺪﯾﺪی ﺗﺸﮑﯿﻞ‬

‫دﻫﯿﻢ ﮐﻪ در آن ﯾﮑﯽ از ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎ ﻗﻄﺮی ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ اﻣﺮ ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﻫﻤﻮاره اﻣﮑﺎن ﭘﺬﯾﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫از ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺣﺎﻟﺖ ﻫﺎی ⟩‪ |1⟩, |2⟩, |3‬ﺣﺎﻟﺖ ﻫﺎی ﺟﺪﯾﺪی ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ زﯾﺮ ﻣﯽ ﺳﺎزﯾﻢ‪:‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪|1⟩⟩ := √ (|1⟩ − i|2⟩),‬‬ ‫‪|0⟩⟩ := |3⟩,‬‬ ‫‪| − 1⟩⟩ := √ (|1⟩ + i|2⟩).‬‬ ‫)‪(١١٩‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫ﺑﺮاﺣﺘﯽ ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ‬

‫‪Q3 |1⟩⟩ = |1⟩,‬‬ ‫‪Q3 |0⟩⟩ = 0,‬‬ ‫‪Q3 | − 1⟩⟩ = −| − 1⟩⟩.‬‬ ‫)‪(١٢٠‬‬

‫‪٢۴‬‬
‫ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺣﺎﻟﺖ ﻫﺎی ﺟﺪﯾﺪ ﺣﺎﻟﺖ ﻫﺎﯾﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﯾﮏ ﺑﺎر ﻣﺸﺨﺺ ﺑﺮای ﻋﻤﻠﮕﺮ ‪ Q3‬دارﻧﺪ‪ .‬دﻗﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﮐﻪ ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎی‬

‫‪ Q1 , Q2 , Q3‬ﻫﻤﻪ ﺑﺎﻫﻢ ﺟﺎﺑﺠﺎ ﻧﻤﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﯾﮑﯽ از اﯾﻦ ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎ را ﻗﻄﺮی ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻫﺎی ﺟﺪﯾﺪی ﮐﻪ ﻣﯽ ﺳﺎزﯾﻢ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎر‬

‫ﻣﺸﺨﺼﯽ ﺑﺮای ‪ Q3‬دارﻧﺪ و دو ﻋﻤﻠﮕﺮ دﯾﮕﺮ اﯾﻦ ﺑﺎرﻫﺎ را ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﯽ دﻫﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮﯾﻦ‪ :‬از ﺗﺮﮐﯿﺐ ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎی ‪ Q1‬و ‪ Q2‬ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎی ﺟﺪﯾﺪی ﺑﺴﺎزﯾﺪ ﮐﻪ ﺑﺎر ﺣﺎﻟﺖ ﻫﺎ را ﺑﻪ اﻧﺪازه ﯾﮏ واﺣﺪ ﮐﻢ ﯾﺎ زﯾﺎد ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ راﺑﻄﻪ آﺧﺮ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ از ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎی ﺧﻠﻖ ﮐﻨﻨﺪه ﻗﺪﯾﻤﯽ ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎی ﺧﻠﻖ ﮐﻨﻨﺪه ﺟﺪﯾﺪی ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ زﯾﺮ ﺑﺴﺎزﯾﻢ‪:‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪a†1 := √ (a† − i b† ),‬‬ ‫‪a†0 := c† ,‬‬ ‫‪a†−1 := √ (a† + i b† ).‬‬ ‫)‪(١٢١‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎی ‪ a†k , b†k , c†k‬ﻫﻤﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﻫﺎﯾﯽ ﺧﻠﻖ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﺗﮑﺎﻧﻪ ‪ k‬و اﻧﺮژی ‪ ϵk‬دارﻧﺪ‪ ،‬ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎی ‪ a† 1,k , a† 0,k , a† −1, k k‬ﺣﺎﻟﺖ‬

‫ﻫﺎﯾﯽ ﻣﯽ ﺳﺎزﻧﺪ ﮐﻪ ﻫﻤﺎن ﺗﮑﺎﻧﻪ و ﻫﻤﺎن اﻧﺮژی را دارﻧﺪ وﻟﯽ ﺑﺎرﻫﺎی ﻣﺸﺨﺺ ‪ 1, 0, −1‬دارﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻣﯿﺪان اﻟﮑﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﯿﺲ‬ ‫‪٨‬‬

‫ﺗﺎ ﮐﻨﻮن دﯾﺪه اﯾﻢ ﮐﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺧﻮاص ﮐﻮاﻧﺘﻮم ﻫﺎی ﻣﯿﺪان ﺗﻮﺳﻂ ﺧﻮاص ﻣﯿﺪان و ﻻ ﮔﺮاﻧﮋی آن ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﻣﺜﺎل دﯾﮕﺮ ﻣﯿﺪان‬

‫اﻟﮑﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﯿﺴﯽ را در ﻧﻈﺮ ﻣﯽ ﮔﯿﺮﯾﻢ‪ .‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﺎ در اﯾﻦ ﻣﻮرد ﯾﮏ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و در آن ﮐﻤﯽ ﺳﺎده ﺳﺎزی وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﺑﺪون اﯾﻨﮑﻪ‬

‫دﻗﺖ را ﮐﻨﺎرﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﯿﺪان ﯾﮏ ﭼﻬﺎرﺑﺮدار اﺳﺖ ﮐﻪ آن را ﺑﺎ ‪ Aµ‬ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﯿﻢ‪ .‬ﻣﻮﻟﻔﻪ ﺻﻔﺮم اﯾﻦ ﻣﯿﺪان ﻫﻤﺎن ﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞ اﺳﮑﺎﻟﺮ و ﺳﻪ‬

‫ﻣﻮﻟﻔﻪ دﯾﮕﺮ آن ﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞ ﺑﺮداری ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ دارﯾﻢ‪:‬‬

‫‪Aµ ≡ (ϕ, A),‬‬ ‫‪Aµ ≡ (ϕ, −A).‬‬ ‫)‪(١٢٢‬‬

‫ﻻ ﮔﺮاﻧﮋی اﯾﻦ ﻣﯿﺪان در ﺧﻼء‪ ،‬در ﻏﯿﺎب ﻣﺎده‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪:‬‬

‫‪1‬‬
‫‪L0 = − Fµ,ν F µ,ν ,‬‬ ‫)‪(١٢٣‬‬
‫‪4‬‬

‫‪٢۵‬‬
 ‫ﮐﻪ در آن‬

‫‪Fµ,ν = ∂µ Aν − ∂ν Aµ .‬‬ ‫)‪(١٢۴‬‬

‫در ﺣﻀﻮر ﻣﺎده اﯾﻦ ﻻ ﮔﺮاﻧﮋی ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮ ﺗﻌﻤﯿﻢ ﻣﯽ ﯾﺎﺑﺪ‪:‬‬

‫‪1‬‬
‫‪L = − Fµ,ν F µ,ν + J µ Aµ .‬‬ ‫)‪(١٢۵‬‬
‫‪4‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮﯾﻦ‪ :‬اﻟﻒ‪ :‬ﻣﻮﻟﻔﻪ ﻫﺎی ﺗﺎﻧﺴﻮر ‪ Fµ,ν‬را ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻣﯿﺪان ﻫﺎی اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ و ﻣﻐﻨﺎﻃﯿﺲ ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ‪.‬‬

‫ب‪ :‬ﻣﻌﺎدﻻت اوﯾﻠﺮ‪ -‬ﻻ ﮔﺮاﻧﮋ را ﺑﺮای ﻻ ﮔﺮاﻧﮋی ‪ L‬ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ و ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻻت ﺑﻪ ﻣﻌﺎدﻻت ﻣﺎ ﮐﺴﻮل ﻣﻨﺠﺮ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬دﻗﺖ ﮐﻨﯿﺪ‬

‫ﮐﻪ دو ﺗﺎ از ﻣﻌﺎدﻻت ﻣﺎ ﮐﺴﻮل ﻧﺎﺷﯽ از اﺗﺤﺎدﻫﺎی ﺣﺎ ﮐﻢ ﺑﺮ ﺗﺎﻧﺴﻮر ‪ Fµ,ν‬ﻫﺴﺘﻨﺪ و رﺑﻄﯽ ﺑﻪ ﻻ ﮔﺮاﻧﮋی ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬

‫پ‪ :‬ﻻ ﮔﺮاﻧﮋی را ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﯿﺪان ﻫﺎی اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ و ﻣﻐﻨﺎﻃﯿﺴﯽ ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ‪.‬‬

‫ﻧﮑﺘﻪ ای ﮐﻪ در ﻣﻮرد اﯾﻦ ﻣﯿﺪان وﺟﻮد دارد و در واﻗﻊ ﻣﻨﺸﺎء ﭘﯿﭽﯿﺪﮔﯽ ﻫﺎی آن ﻣﻮﻗﻊ ﮐﻮاﻧﺘﺶ آن ﻫﺴﺘﻨﺪ وﺟﻮد ﯾﮏ ﺗﻘﺎرن ﻣﻮﺳﻮم ﺑﻪ ﺗﻘﺎرن ﭘﯿﻤﺎﻧﻪ‬

‫ای اﺳﺖ‪ .‬در واﻗﻊ ﻣﯽ داﻧﯿﻢ ﮐﻪ ا ﮔﺮ ﻣﯿﺪان ‪ Aµ‬را ﺑﻪ ﺷﮑﻞ زﯾﺮ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬

‫‪Aµ −→ A′µ = Aµ + ∂µ χ‬‬ ‫)‪(١٢۶‬‬

‫ﮐﻪ در آن ‪ χ‬ﯾﮏ ﻣﯿﺪان اﺳﮑﺎﻟﺮ دﻟﺨﻮاه اﺳﺖ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ‪ Fµ,ν‬و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ L‬ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻧﻤﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺗﻘﺎرن ﭘﯿﻤﺎﻧﻪ ای ﻫﻢ ﻣﻨﺸﺎء ﺑﺴﯿﺎری از ﺧﻮاص ﻋﻤﯿﻖ و زﯾﺒﺎی‬

‫اﻟﮑﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﯿﺲ اﺳﺖ و ﻫﻢ وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﻧﻮﺑﺖ ﺑﻪ ﮐﻮاﻧﺘﺶ ﻣﯽ رﺳﺪ ﻣﻨﺸﺎء ﻣﺸﮑﻼت آن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮای دﯾﺪن اﯾﻦ ﻣﺸﮑﻼت ﺗﮑﺎﻧﻪ ﻫﺎی ﻣﺰدوج را ﭘﯿﺪا ﻣﯽ‬

‫ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺗﮑﺎﻧﻪ ی ﻣﺰدوج ﺑﺎ ‪ Aµ‬را ﺑﺎ ‪ π µ‬ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﯿﻢ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ ﺗﻌﺮﯾﻒ دارﯾﻢ‪:‬‬

‫‪∂L‬‬
‫=‪π µ :‬‬ ‫‪.‬‬ ‫)‪(١٢٧‬‬
‫) ‪∂(∂0 Aµ‬‬

‫اﻣﺎ ﻣﯽ داﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﻻ ﮔﺮاﻧﮋی ﺷﺎﻣﻞ ﺟﻤﻠﻪ ای ﻣﺜﻞ ‪ ∂0 A0‬ﻧﯿﺴﺖ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ π 0‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﺻﻔﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ اﯾﻦ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﮐﻪ راﺑﻄﻪ ﮐﺮوﺷﻪ ﭘﻮآﺳﻮن ِ‬

‫)‪ {π 0 (x), A0 (y)} = δ(x − y‬ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮﻗﺮار ﺷﻮد ﭼﺮا ﮐﻪ )‪ π 0 (x‬ﻫﻤﻮاره ﻣﺘﺤﺪ ﺑﺎ ﺻﻔﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺸﮑﻞ در واﻗﻊ ﻧﺎﺷﯽ از اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ‬

‫ﻫﻤﻪ درﺟﺎت آزادی ‪ Aµ‬ﯾﻌﻨﯽ ﻫﻤﻪ ﻣﻮﻟﻔﻪ ﻫﺎی ﻣﯿﺪانِ ‪ A‬ﻣﻮﻟﻔﻪ ﻫﺎی ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ و واﻗﻌﯽ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ ﭼﺮا ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﭘﯿﻤﺎﻧﻪ ای ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﺑﺪون اﯾﻨﮑﻪ‬

‫‪٢۶‬‬
 ‫‪۴‬‬
‫را از ﺑﯿﻦ ﺑﺮد و ﺑﻪ اﺻﻄﻼح‬ ‫ﻫﯿﭻ ﮐﺪام از ﻣﯿﺪان ﻫﺎی ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ و ﻣﻐﻨﺎﻃﯿﺲ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﺎ اﻋﻤﺎل ﻗﯿﺪﻫﺎﯾﯽ اﯾﻦ آزادی ﭘﯿﻤﺎﻧﻪ‬

‫ﭘﯿﻤﺎﻧﻪ را ﻣﻘﯿﺪ ﯾﺎ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﺮد ‪ .۵‬ﭘﯿﻤﺎﻧﻪ ﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻫﺮ ﮐﺪام ﻣﺰﯾﺖ ﻫﺎی ﻣﺨﺼﻮص ﺑﻪ ﺧﻮد دارﻧﺪ و در ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽ روﻧﺪ‪ .‬ﯾﮑﯽ‬

‫از اﯾﻦ ﭘﯿﻤﺎﻧﻪ ﻫﺎ ﺑﺎ ﺷﺮط زﯾﺮ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯽ ﺷﻮد‪:‬‬

‫‪∇ · A = 0.‬‬ ‫)‪(١٢٨‬‬

‫ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺎ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﭘﯿﻤﺎﻧﻪ ای ﻣﻨﺎﺳﺐ ﮐﺎری ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺷﺮط ﺑﺮﻗﺮار ﺷﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﮐﺎر ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯿﺪان )‪ χ(x, t‬را ﭼﻨﺎن ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ داﺷﺘﻪ‬

‫ﺑﺎﺷﯿﻢ‪:‬‬

‫‪∇ · A′ ≡ ∇ · A + ∇2 χ = 0‬‬ ‫)‪(١٢٩‬‬

‫و ﯾﺎ‬

‫‪∇2 χ(x, t) = −∇ · A.‬‬ ‫)‪(١٣٠‬‬

‫ﻫﻤﻮاره ﻣﯽ ﺗﻮان در ﺻﻮرت ﻟﺰوم ﭼﻨﯿﻦ ﺗﺎﺑﻊ ‪ χ‬ای را ﭘﯿﺪا ﮐﺮد‪ .‬وﻟﯽ ﻣﻌﻤﻮﻻ اﻟﺰاﻣﯽ ﺑﻪ ﭘﯿﺪا ﮐﺮدن ﻓﺮم ﺻﺮﯾﺢ ﭼﻨﯿﻦ ﺗﺎﺑﻌﯽ ﻧﯿﺴﺖ و ﻓﻘﻂ اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﻣﻬﻢ‬

‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻤﻮاره ﻣﯽ ﺗﻮان ﭼﻨﯿﻦ ﺗﺎﺑﻌﯽ را ﯾﺎﻓﺖ و ﭘﯿﻤﺎﻧﻪ را ﭼﻨﺎن اﻧﺘﺨﺎب ﮐﺮد ﮐﻪ ﺷﺮط ‪ ∇ · A = 0‬ﺑﺮﻗﺮار ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﭘﯿﻤﺎﻧﻪ را ﭘﯿﻤﺎﻧﻪ ﮐﻮﻟﻮﻣﺐ ‪ ۶‬ﻣﯽ‬
‫‪٧‬‬
‫ﻧﺎﻣﻨﺪ‪.‬ﺑﺪﯾﻬﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﭘﯿﻤﺎﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﭘﯿﻤﺎﻧﻪ ﻣﻤﮑﻦ ﻧﯿﺴﺖ و ﭼﻨﺪﯾﻦ ﭘﯿﻤﺎﻧﻪ دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺰ ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺷﺮاﯾﻂ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮﯾﻦ‪ :‬اﻟﻒ‪ :‬ﻣﻌﺎدﻻت ﻻ ﮔﺮاﻧﮋ و اوﯾﻠﺮ را ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻣﯿﺪان ﭘﯿﻤﺎﻧﻪ ای )‪ Aµ = (ϕ, A‬ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ‪ .‬در ﭘﯿﻤﺎﻧﻪ ی ﮐﻮﻟﻮﻣﺐ اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻻت ﺑﻪ ﭼﻪ‬

‫ﺷﮑﻠﯽ در ﻣﯽ آﯾﻨﺪ‪.‬‬

‫ب‪ :‬ﻫﺮﮔﺎه ﺑﺎ ﻣﯿﺪان اﻟﮑﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﯿﺴﯽ در ﺧﻼء ﺳﺮ و ﮐﺎر داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ‪ ،‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻻت ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﯽ ﺗﻮان ‪ ϕ‬را ﻧﯿﺰ ﻣﺴﺎوی‬

‫ﺻﻔﺮ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ ‪ ϕ(x, t) ≡ 0‬ﯾﮏ ﺣﻞ ﻣﻌﺎدﻻت ﺣﺮﮐﺖ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﻤﺮﯾﻦ ﻣﯽ ﺗﻮان از ﻫﻤﺎن اﺑﺘﺪا ‪ ϕ‬را ﻣﺴﺎوی ﺻﻔﺮ ﮔﺮﻓﺖ و در واﻗﻊ آن را درﺟﺎت آزادی ﺣﺬف ﮐﺮد‪ .‬ﺗﺤﺖ اﯾﻦ ﺷﺮاﯾﻂ دﯾﮕﺮ ‪π 0‬‬

‫ﻧﯿﺰ وﺟﻮد ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻻ ﮔﺮاﻧﮋی ﺗﻨﻬﺎ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﯿﺪان ﺑﺮداری ‪ A‬ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬در ﭘﯿﻤﺎﻧﻪ ﮐﻮﻟﻮﻣﺐ ﺷﺮط‪ ∇ · A = 0 ‬ﻧﯿﺰ ﺑﺮ اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻻت‬
‫‪Gauge Freedom۴‬‬
‫‪Gauge Fixing۵‬‬
‫‪Coulomb Gauge۶‬‬
‫‪ ∂µ‬ﺑﺮﻗﺮار اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪Aµ‬‬ ‫‪٧‬ﻣﺜﻼ در ﭘﯿﻤﺎﻧﻪ ﻟﻮرﻧﺘﺰ ﺷﺮط ‪= 0‬‬

‫‪٢٧‬‬
‫ﺣﺎ ﮐﻢ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺎ اﯾﻦ ﺟﺎی ﺑﺤﺚ ﻣﺎ ﮐﺎﻣﻞ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ از اﯾﻦ ﺟﺎ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﺑﻪ دﻻﯾﻞ ﺳﺎدﮔﯽ ﺑﺤﺚ ﺧﻮد را ﮐﻮﺗﺎه ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ‪ .‬ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮای‬

‫ﺑﺤﺚ ﮐﺎﻣﻞ ﺗﺮ در ﺑﺎره ﮐﻮاﻧﺘﺶ ﻣﯿﺪان اﻟﮑﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﯿﺲ ﺑﻪ ﯾﮏ ﮐﺘﺎب ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻣﯿﺪان ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل اﻧﺘﻈﺎر دارﯾﻢ ﮐﻪ ﭼﻮن ﻣﯿﺪان ‪ A‬ﯾﮏ‬

‫ﻣﯿﺪان ﺑﺮداری ﺳﻪ ﻣﻮﻟﻔﻪ ای‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ Ax‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪A(x) =  Ay‬‬ ‫‪‬‬ ‫)‪(١٣١‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪Az‬‬

‫اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻮاﻧﺘﻮم ﻫﺎی ان ﻧﯿﺰ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺗﮑﺎﻧﻪ ﯾﮏ ﻣﻮﻟﻔﻪ دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺰ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ اﻧﺘﻈﺎر دارﯾﻢ ﮐﻪ ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎی ﺧﻠﻖ و ﻓﻨﺎی ﮐﻮاﻧﺘﻮم ﻫﺎ ﺑﻪ‬

‫ﺻﻮرت زﯾﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪:‬‬

‫‪âx,k ,‬‬ ‫‪â†x,k ,‬‬ ‫‪ây,k ,‬‬ ‫‪â†y,k ,‬‬ ‫‪âz,k ,‬‬ ‫‪â†z,k .‬‬ ‫)‪(١٣٢‬‬

‫ﯾﻌﻨﯽ ‪ â†x,k‬ﮐﻮاﻧﺘﻮﻣﯽ را ﺧﻠﻖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ دارای ﺗﮑﺎﻧﻪ ی ‪ k‬اﺳﺖ و دارای ﻣﻮﻟﻔﻪ در راﺳﺘﺎی ‪ x‬اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ اﻣﺎ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺷﺮط ﭘﯿﻤﺎﻧﻪ ای ‪∇ · A = 0‬‬

‫ﯾﮏ ﻗﯿﺪ روی اﯾﻦ ﻣﻮﻟﻔﻪ ﻫﺎ وﺟﻮد دارد و آن اﯾﻨﮑﻪ اﯾﻦ ﮐﻮاﻧﺘﻮم ﻫﺎ ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﺟﻬﺖ ﻣﯿﺪان ﺷﺎن ﻋﻤﻮد ﺑﺮ ﺗﮑﺎﻧﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺷﮑﻞ )‪ . (٢‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻓﻘﻂ دو‬

‫ﻣﻮﻟﻔﻪ ﻋﻤﻮد ﺑﺮ ﺻﻔﺤﻪ ﺑﺮای ﻣﯿﺪان ﻣﺠﺎز اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺗﻨﻬﺎ دو ﻧﻮع ﻋﻤﻠﮕﺮ ﺧﻠﻖ و ﻓﻨﺎ دارﯾﻢ ﮐﻪ آن ﻫﺎ را ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ زﯾﺮ ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﯿﻢ‪:‬‬

‫‪â1,k ,‬‬ ‫‪â†1,k ,‬‬ ‫‪â2,k ,‬‬ ‫‪â†2,k .‬‬ ‫)‪(١٣٣‬‬

‫ﻋﻤﻠﮕﺮ ‪ â†i,k‬ﮐﻮاﻧﺘﻮم ﯾﺎ ﻓﻮﺗﻮﻧﯽ را ﺧﻠﻖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ در راﺳﺘﺎی ‪ k‬ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و ﺟﻬﺖ ﻗﻄﺒﺶ اش در راﺳﺘﺎی ﺑﺮدار ‪ ei‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه در ﺷﮑﻞ‬

‫)‪ (٢‬اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎﻟﺖ ⟩‪ |1, k⟩ := a†1,k |0‬ﻓﻮﺗﻮﻧﯽ را ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ ﮐﻪ ﻗﻄﺒﺶ اش در راﺳﺘﺎی ﺑﺮدار ‪ e1‬اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎﻟﺖ ⟩‪ |2, k⟩ := a†2,k |0‬ﻓﻮﺗﻮﻧﯽ را‬

‫ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ ﮐﻪ ﻗﻄﺒﺶ اش در راﺳﺘﺎی ﺑﺮدار ‪ e2‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺣﺎل از ﺧﻮد ﺳﻮال ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﻓﻮﺗﻮﻧﯽ ﮐﻪ ﻗﻄﺒﺶ اش در راﺳﺘﺎی دﻟﺨﻮاﻫﯽ ﻣﺜﻞ ‪ n = cos θe1 + sin θe2‬اﺳﺖ ﺑﺎ ﭼﻪ ﻋﻤﻠﮕﺮی ﺧﻠﻖ ﻣﯽ ﺷﻮد؟‬

‫ﭘﺎﺳﺦ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﺎﻟﺖ اﯾﻦ ﻓﻮﺗﻮن ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ‪:‬‬

‫⟩‪|n, k⟩ = cos θ|1, k⟩ + sin θ|2, k‬‬ ‫)‪(١٣۴‬‬

‫و ﺗﻮﺳﻂ ﻋﻤﻠﮕﺮ ‪ cos θa†1,k + sin θa†2,k‬ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﻓﻮﺗﻮﻧﯽ ﮐﻪ ﻗﻄﺒﺶ اش ﻋﻤﻮد ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ در ﺣﺎﻟﺖِ‬

‫⟩‪|n⊥ , k⟩ = − sin θ|1, k⟩ + cos θ|2, k‬‬ ‫)‪(١٣۵‬‬

‫‪٢٨‬‬
 ‫‪e2‬‬

‫‪e1‬‬

‫‪k‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :٢‬ﺟﻬﺖ اﻧﺘﺸﺎر ﻓﻮﺗﻮن و دو ﺟﻬﺖ ﻗﻄﺒﺶ ﻓﻮﺗﻮن ﻫﺎ ﮐﻪ ﻫﺮ دو ﺑﺮ ﺟﻬﺖ اﻧﺘﺸﺎر ﻋﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺣﺎﻟﺖ ﻓﻮﺗﻮن در ﻫﺮ ﻗﻄﺒﺶ دﯾﮕﺮی ﺗﺮﮐﯿﺒﯽ ﺧﻄﯽ از‬

‫اﯾﻦ دو ﺣﺎﻟﺖ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻗﺮار دارد و ﺑﺎ ﻋﻤﻠﮕﺮ ‪ − sin θa†1,k + cos θa†2,k‬ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺜﺎل ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ ﮐﻪ داﺷﺘﻦ ﺗﻨﻬﺎ دو ﻧﻮع ﻋﻤﻠﮕﺮ ﺧﻠﻖ و ﻓﻨﺎ ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ‬

‫ﻫﻤﻪ ﻗﻄﺒﺶ ﻫﺎی ﻣﻤﮑﻦ را ﺑﺘﻮان ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮐﺮد‪.‬‬

‫‪ n‬ﺗﻤﺮﯾﻦ‪ :‬ﻓﻮﺗﻮﻧﯽ ﮐﻪ ﺗﮑﺎﻧﻪ اش در راﺳﺘﺎی ‪ k‬اﺳﺖ و دارای ﻗﻄﺒﺶ ﭼﭗ ﮔﺮد ﯾﺎ راﺳﺖ ﮔﺮد اﺳﺖ ﺑﺎ ﭼﻪ ﻧﻮع ﻋﻤﻠﮕﺮی ﺧﻠﻖ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮای ﭘﺎﺳﺦ‬

‫ﺧﻮد دﻟﯿﻞ ﺑﯿﺎورﯾﺪ‪.‬‬

‫‪٢٩‬‬
 ‫ﺗﻌﻤﯿﻢ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ دﻟﺨﻮاه و ﺣﺠﻢ ﺑﯽ ﻧﻬﺎﯾﺖ‬ ‫‪٩‬‬

‫ﺗﺎ ﮐﻨﻮن ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ ﻫﻤﻪ رواﺑﻄﯽ ﮐﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﯾﻢ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﯿﺪاﻧﻬﺎﯾﯽ ﺑﻮده اﻧﺪ ﮐﻪ در ﯾﮏ ﺑﻌﺪ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاﺣﺘﯽ ﻣﯽ ﺗﻮان اﯾﻦ رواﺑﻂ را ﺑﻪ اﺑﻌﺎد دﻟﺨﻮاه‬

‫ﺗﻌﻤﯿﻢ داد‪ .‬اﯾﻦ ﺗﻌﻤﯿﻢ ﺑﺎ اﻧﺠﺎم ﺗﻐﯿﯿﺮات ﺳﺎده زﯾﺮ در ﻫﻤﻪ رواﺑﻂ ﻗﺒﻠﯽ ﺻﻮرت ﻣﯽ ﮔﯿﺮد‪:‬‬
‫∫‬ ‫∫‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪x −→ x,‬‬ ‫‪k −→ k‬‬ ‫→‪dx −‬‬ ‫‪dD x,‬‬ ‫√ →‪√ −‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪kx −→ k · x.‬‬ ‫)‪(١٣۶‬‬
‫‪L‬‬ ‫‪LD‬‬

‫ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﺗﺎ ﮐﻨﻮن ﻫﻤﻪ رواﺑﻄﯽ ﮐﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﯾﻢ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﯿﺪان ﻫﺎﯾﯽ ﺑﻮده اﻧﺪ ﮐﻪ در ﯾﮏ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﺤﺪود ]‪ [0, L‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮای آﻧﮑﻪ اﯾﻦ رواﺑﻂ‬

‫را ﺑﻪ ﯾﮏ ﻧﺎﺣﯿﻪ ﻧﺎﻣﺤﺪودِ )∞ ‪ (−∞,‬وﻟﯽ در ﯾﮏ ﺑﻌﺪ ﺗﻌﻤﯿﻢ دﻫﯿﻢ ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﺗﻐﯿﯿﺮات زﯾﺮ را در ﻫﻤﻪ رواﺑﻂ ﻗﺒﻠﯽ اﻋﻤﺎل ﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬

‫‪ϕk −→ ϕ(k),‬‬ ‫‪πk −→ π(k),‬‬ ‫‪ak −→ a(k),‬‬ ‫‪a†k −→ a† (k),‬‬ ‫‪δk,k′ −→ δ(k − k ′ ),‬‬ ‫)‪(١٣٧‬‬

‫و‬
‫∫‬
‫∑ ‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫√‬ ‫√ →‪−‬‬ ‫‪dk‬‬ ‫)‪(١٣٨‬‬
‫‪L k‬‬ ‫‪2π‬‬

‫ﺗﺮﮐﯿﺐ اﯾﻦ دو ﻧﻮع ﺗﻐﯿﯿﺮات رواﺑﻂ ﺻﺤﯿﺢ را ﺑﺮای ﯾﮏ ﻣﺤﺪوده ﺑﯽ ﻧﻬﺎﯾﺖ در ﺑﻌﺪ دﻟﺨﻮاه ﺑﻪ دﺳﺖ ﺧﻮاﻫﺪ داد‪.‬‬

‫ﮐﻮاﻧﺘﺶ ﻣﯿﺪان در ﺗﺼﻮﯾﺮ ﻫﺎﯾﺰﻧﺒﺮگ‬ ‫‪١٠‬‬

‫در ﻣﮑﺎﻧﯿﮏ ﮐﻮاﻧﺘﻮﻣﯽ ﮔﺎﻫﯽ اوﻗﺎت از ﺗﺼﻮﯾﺮ ﺷﺮودﯾﻨﮕﺮ و ﮔﺎﻫﯽ ﻧﯿﺰ از ﺗﺼﻮﯾﺮ ﻫﺎﯾﺰﻧﺒﺮگ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﯾﻦ دوﮔﺎﻧﮕﯽ ﻣﺨﺘﺺ وﻗﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ‬

‫ﻣﯽ ﺧﻮاﻫﯿﻢ دﯾﻨﺎﻣﯿﮏ ﯾﮏ ذره را ﯾﮏ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ از ذرات را ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﮐﻨﯿﻢ وﮔﺮﻧﻪ اﺻﻮل ﻣﮑﺎﻧﯿﮏ ﮐﻮاﻧﺘﻮﻣﯽ ) ﻣﻌﻨﺎی ﺣﺎﻟﺖ‪ ،‬اﻧﺪازه ﮔﯿﺮی و ﻧﻈﺎﯾﺮآن (‬

‫ﺛﺎﺑﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﺗﺼﻮﯾﺮﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺴﺘﮕﯽ ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﺷﺮودﯾﻨﮕﺮ و ﺗﺼﻮﯾﺮ ﻫﺎﯾﺰﻧﺒﺮگ ﺗﻨﻬﺎ دو وﺟﻪ ﻓﻨﯽ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺮای ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ دﯾﻨﺎﻣﯿﮏ‬

‫ﯾﮏ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﯽ داﻧﯿﻢ ﮐﻪ در ﺗﺼﻮﯾﺮ ﺷﺮودﯾﻨﮕﺮ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦ ﻣﯿﺪان ﻫﺎ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ زﯾﺮ اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪[ϕ(x), ϕ(x′ )] = 0,‬‬ ‫‪[π(x), π(x′ )] = 0‬‬ ‫‪[ϕ(x), π(x′ )] = iℏδ(x − x′ ),‬‬ ‫)‪(١٣٩‬‬

‫ﮐﻪ در آﻧﻬﺎ ﻫﻤﻪ ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎی ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه ﻣﮑﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﯽ داﻧﯿﻢ ﮐﻪ راﺑﻄﻪ ﺑﯿﻦ ﻋﻤﻠﮕﺮﻫﺎ در ﺗﺼﻮﯾﺮ ﻫﺎﯾﺰﻧﺒﺮگ و ﺷﺮودﯾﻨﮕﺮ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ زﯾﺮ اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪ϕH (x, t) = U (t)ϕ(x)U † (t),‬‬ ‫‪πH (x, t) = U (t)π(x)U † (t).‬‬ ‫)‪(١۴٠‬‬

‫‪٣٠‬‬
 ‫دﻗﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ اﯾﻦ ﺗﻌﺮﯾﻒ‪ ،‬ﻣﯿﺪان ﻫﺎی ﻫﺎﯾﺰﻧﺒﺮگ ﺑﺴﺘﮕﯽ زﻣﺎﻧﯽ ﭘﯿﺪا ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺣﺎل ﺑﻪ دﻟﯿﻞ وﺟﻮد ﻋﻤﻠﮕﺮ )‪ U (t‬در ﺗﻌﺮﯾﻒ ِ اﯾﻦ ﻣﯿﺪان ﻫﺎ ﺑﺮاﺣﺘﯽ ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﻫﻤﻪ رواﺑﻂ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ ﻫﻤﺰﻣﺎن درﺳﺖ ﻣﺜﻞ رواﺑﻂ ﻣﯿﺪان‬

‫ﻫﺎ در ﺗﺼﻮﯾﺮ ﺷﺮودﯾﻨﮕﺮ اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪[ϕH (x, t), ϕH (x′ , t)] = 0,‬‬ ‫‪[πH (x, t), πH (x′ , t)] = 0‬‬ ‫‪[ϕH (x, t), πH (x′ , t)] = iℏδ(x − x′ ),‬‬ ‫)‪(١۴١‬‬

‫اﻣﺎ رواﺑﻂ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ ﺑﺮای زﻣﺎن ﻫﺎی ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎ رواﺑﻂ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﯿﺪان ﻫﺎ در ﺗﺼﻮﯾﺮ ﺷﺮودﯾﻨﮕﺮ ﮐﺎﻣﻼ ﻓﺮق دارد و در واﻗﻊ ﺷﮑﻞ دﻗﯿﻖ آﻧﻬﺎ را ﻧﻤﯽ‬

‫ﺗﻮان ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﺮد ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﻧﻮع ﻫﺎﻣﯿﻠﺘﻮﻧﯽ و در واﻗﻊ ﻋﻤﻠﮕﺮ ﺗﺤﻮل )‪ U (t‬را ﺑﺪاﻧﯿﻢ‪ .‬اﯾﻦ داﻧﺶ را ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮای ﻣﯿﺪان ﻫﺎی آزاد در اﺧﺘﯿﺎر دارﯾﻢ‪ .‬در‬

‫واﻗﻊ ا ﮔﺮ ﻣﯿﺪان ﻫﺎی آزاد را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﻢ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺷﮑﻞ ﺻﺮﯾﺢ ﻣﯿﺪان ﻫﺎ را در ﺗﺼﻮﯾﺮ ﻫﺎﯾﺰﻧﺒﺮگ ﺑﺪﺳﺖ آورﯾﻢ و ﺳﭙﺲ راﺑﻄﻪ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ آﻧﻬﺎ را‬

‫ﺑﺮای زﻣﺎن ﻫﺎی ﻣﺘﻔﺎوت ﻧﯿﺰ ﺣﺴﺎب ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬از اﯾﻦ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﻧﻤﺎد ﺧﻼﺻﻪ )‪ ϕ(x‬را ﺑﻪ ﺟﺎی ﻧﻤﺎد )‪ ϕH (x, t‬ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺒﺮﯾﻢ‪ .‬ﻫﻤﯿﻦ ﮐﻪ ﺑﺠﺎی‬

‫ﺑﺮدار ﻣﮑﺎﻧﯽ ‪ x‬ﭼﻬﺎر‪ -‬ﺑﺮدار ﻓﻀﺎزﻣﺎﻧﯽ ‪ x‬ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﯿﺪان ﺑﻪ زﻣﺎن ﺑﺴﺘﮕﯽ دارد و در ﺗﺼﻮﯾﺮ ﻫﺎﯾﺰﻧﺒﺮگ ﻧﻮﺷﺘﻪ‬

‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻧﯿﺎزی ﺑﻪ ﻧﻮﺷﺘﻦ اﻧﺪﯾﺲ‪ H ‬ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﯾﮑﯽ از دﻻﯾﻠﯽ ﮐﻪ در ﺑﻌﻀﯽ از ﺣﻮزه ﻫﺎ ﺑﻪ ﺧﺼﻮص در ﻓﯿﺰﯾﮏ اﻧﺮژی ﻫﺎی ﺑﺎﻻ از ﺗﺼﻮﯾﺮ‬

‫ﻫﺎﯾﺰﻧﺒﺮگ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ ﺷﻮد اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽ ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﻧﺎورداﯾﯽ و ﺗﻘﺎرن ﻧﺴﺒﯿﺘﯽ را ﻫﻤﻮاره ﺑﻪ ﺻﻮرت آﺷﮑﺎر در ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺣﻔﻆ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬در ﺗﺼﻮﯾﺮ ﺷﺮودﯾﻨﮕﺮ‬

‫ﺑﻪ دﻟﯿﻞ اﯾﻨﮑﻪ زﻣﺎن ﺑﻪ وﺿﻮح از ﻣﮑﺎن ﺟﺪا ﺷﺪه اﯾﻦ اﻣﺮ اﻣﮑﺎن ﭘﺬﯾﺮ ﻧﯿﺴﺖ ﯾﺎ ﻓﻮق اﻟﻌﺎده دﺷﻮار اﺳﺖ اﻣﺎ در ﺗﺼﻮﯾﺮ ﻫﺎﯾﺰﻧﺒﺮگ وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﯿﺪان ﻫﺎی‬

‫)‪ ϕ(x‬و )‪ π(x‬ﺳﺮ و ﮐﺎر دارﯾﻢ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﭼﻬﺎرﺑﺮدار ‪ x‬ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﮐﺎر اﻣﮑﺎن ﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٣١‬‬