dis55_TEE_std504227

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Κατά τα τελευταία είκοσι χρόνια, μία από τις κεντρικές εξελίξεις στην τοπική
διακυβέρνηση των αστικών χώρων και των κατοίκων τους, είναι η καθολική αποδοχή
ότι η παροχή πρόσβασης και κατανάλωσης «πολιτιστικών» πόρων αποτελεί
θεμελιώδες στοιχείο στις επιτυχημένες στρατηγικές αστικής ανάπτυξης. Οι
πολιτιστικές πολιτικές και προγράμματα θεωρούνται όλο και περισσότερο αντίδοτα
σε ένα συνεχώς διευρυμένο φάσμα κοινωνικών, οικονομικών και πολιτικών
προβλημάτων, με αποτέλεσμα ο «πολιτιστικός σχεδιασμός» να θεωρείται ως
απαραίτητος για τον σχηματισμό ενός οικονομικά επιτυχημένου αστικού τοπίου,
ειδικά για μια πόλη που αναμένεται να είναι ανταγωνιστική σε παγκόσμιο επίπεδο
στο ευρύ δίκτυο των «δημιουργικών πόλεων» (L. Gibson, D. Stevenson, 2004)
Στόχος της παρούσης εργασίας είναι η εξέταση του τρόπου χρήσης της πολιτισμικής
πολιτικής ανάπλασης και αειφορίας των σύγχρονων αστικών κέντρων, στα πλαίσια
της βιώσιμης ανάπτυξης,

Όντας οι πόλεις μια γεωγραφικά περιορισμένη και συνεκτική μονάδα, παρέχουν μια
εύχρηστη κλίμακα για έρευνα που η ανάλυσή της φωτίζει τεχνικά, κοινωνικά και
πολιτικά προβλήματα που εξαρτώνται από τις αλληλεπιδράσεις των ανθρώπων που
ζουν στο ίδιο μέρος και αντανακλούν κοινωνικούς μετασχηματισμούς καλύτερα από
οποιαδήποτε ιδρύματα. (Hobsbawm, 1971:34, Truc, 2012:150) Θεωρώντας τον
αστικό χώρο ως φορέα υποστήριξης της μνήμης, και χρησιμοποιώντας την ίδια την
πόλη ως ερευνητικό πεδίο για την ιστορική συνέχεια και τη συλλογική μνήμη, όπου
σύμφωνα με τη Μαντουβάλου (Μαντούβαλου,1996:31-32) η ‘’πολυπλοκότητα και η
αλληλεξάρτηση των λειτουργιών του είναι συνυφασμένες με την ιστορία του,’’ η
πόλη της Ελευσίνας ενσωματώνει την έννοια του αστικού παλίμψηστου,
προδιαγράφοντας μια συνεχή μεταβατική πορεία, ενσωματώνοντας στοιχεία ιστορικά
και πολιτισμικά ενός χώρου συνώνυμου με τεράστιες αντιθέσεις πολιτιστικής
κληρονομιάς από την αρχαιότητα μέχρι τη της σύγχρονη της πραγματικότητα.

Η Ελευσίνα σήμερα, αντιμετωπίζει την πρόκληση μιας νέας μετάβασης, την ανάγκη
επαναπροσδιορισμού εννοιών όπως η ανάπτυξη, η κοινωνική συνοχή και η ευημερία.
(διαδικτυακή πηγή: https://eleusis2021.eu/the-transition/?lang=en)
ΑΣΤΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ ΚΑΙ ΧΡΗΣΕΙΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ- ΤΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΤΗΣ
ΕΛΕΥΣΙΝΑΣ

Η Ελευσίνα πολύ πρόσφατα απέκτησε τον τίτλο της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της
Ευρώπης, γεγονός που από τη φύση του αντικατοπτρίζει τις βαθιές πολιτισμικές,
κοινωνικοπολιτικές και οικονομικές μεταμορφώσεις της πόλης, ως προς την
επαναξιολόγηση, αναδιαμόρφωση αλλά και προώθηση της εικόνας της. Τα ίχνη της
μνήμης είναι παντού διάσπαρτα στην πόλη, σε μνημεία και κτήρια επενδυμένα με τη
συμβολική και την υλική πλευρά της πόλης, βρίσκουν την έκφρασή τους σε
διαφορετικές γειτονιές και διαφορετικές εποχές, μαρτυρώντας την, από χιλιετιών,
πολιτισμική κληρονομιά της. Εντοπίζονται στον αρχαιολογικό χώρο του αρχαίου
ιερού της Δήμητρας, στο αρχαιολογικό μουσείο, στα μυκηναϊκά τείχη της ακρόπολης
της Ελευσίνας, στο αρχαϊκό νεκροταφείο, στο ρωμαϊκό υδραγωγείο, τη ρωμαϊκή
γέφυρα, τις μεταβυζαντινές εκκλησίες, στα δεκάδες διατηρητέα κτήρια
(Γαλάνης,2016: 21;;;)αλλά και στα ανενεργά βιομηχανικά εργοστάσια, το παλαιό
Ελαιουργείο, το Ίρις, το Κρόνος, την Ελαιουργική, Βότρυς, το ρετσινάδικο Νέζη, που
συνιστούν το προβιομηχανικό τοπίο στην Ελλάδα. Ολόκληρο το βιομηχανικό
συγκρότημα της Ελαιουργικής έχει χαρακτηριστεί ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο.
(ΦΕΚ, 616/Β/22-7-1996) Ταυτόχρονα έχουν ανακηρυχθεί ως διατηρητέα και έργα
τέχνης το κτήριο του σταθμού του ΟΣΕ, το WC του σταθμού και ο περιβάλλων
χώρος ως τα πρώτα δείγματα βιομηχανικής αρχιτεκτονικής στην Ελλάδα (ΦΕΚ
391/Β/25-6-1989) (Σαμπάνης, 2015:80, 93,97,113)

Απέχοντας 20 χλμ. από την Αθήνα η Ελευσίνα είναι η πρωτεύουσα και δήμος της
Δυτικής περιφέρειας Αττικής και κομβική πόλη, λόγω της στρατηγικής γεωγραφικής
της θέσης. Αποτελώντας φυσικό λιμάνι, ένα από τα τρία σημαντικότερα λιμάνια της
Αττικής μετά τον Πειραιά και το Λαύριο (Γαλάνης, 2016:41) από τη μία πλευρά, και
σταυροδρόμι των κεντρικών εθνικών οδών από και προς την Πελοπόννησο και τη
Στερεά Ελλάδα, από την άλλη, αποτέλεσε για χρόνια βασικό εμπορικό και
βιομηχανικό κέντρο παραγωγής και διάθεσης προϊόντων σε ολόκληρη την Ελλάδα,
με μια τεράστια ποικιλομορφία βαρέου τύπου βιομηχανικών δραστηριοτήτων, όπως
χαλυβουργεία, ναυπηγεία, διυλιστήρια, πετρελαιοπαραγωγικές βιομηχανικές μονάδες,
υαλουργεία, ξυλεμπορική. Η κομβική αυτή γεωγραφική θέση της έδωσε το
προβάδισμα ήδη από την αρχαιότητα, διαγράφοντας μια πορεία ιστορική, ως το
σημαντικότερο θρησκευτικό κέντρο της αρχαίας Ελλάδας, και μια από τις πέντε ιερές
πόλεις της αρχαιότητας. Ταυτισμένη με τα Ελευσίνια Μυστήρια, μια από τις
σπουδαιότερες μυστηριακές λατρείες της αρχαιότητας, με διάρκεια 2.000 χρόνων και
το αρχαίο ιερό της Δήμητρας, η Ελευσίνα αδιαφιλονίκητα καθιερώνει μια ισχυρή
πολιτισμική ταυτότητα ιστορικού χώρου. (Μυλωνάς,1947:131, Τραυλός,
Παπαγγελή) Μετά την επικράτηση του χριστιανισμού και την απαγόρευση του
παγανισμού από τον Θεοδόσιο τον 4ο μΧ. αιώνα, η ταύτιση της Ελευσίνας με την
μυστηριακή λατρεία ανακόπηκε, οδηγώντας την πόλη σε παρακμή και αφάνεια,
στηριζόμενη κυρίως στην πρωτογενή παραγωγή (αλιεία, κτηνοτροφία και γεωργία)

Η έναρξη της βιομηχανικής επανάστασης, στα τέλη του 19 ου αιώνα, εντάσσει την
πόλη στο δευτερογενή τομέα παραγωγής και βρίσκει την Ελευσίνα να ηγείται ως ο
κυριότερος βιομηχανικός τόπος ανάπτυξης στην Ελλάδα, με το έναυσμα να γίνεται
από την ‘’ομάδα της Ζυρίχης’’ της δεκαετίας του 1880, μια γενιά μηχανικών-
βιομηχάνων που δραστηριοποιήθηκαν τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό
(Μπελαβίλας, 11)

Η βιομηχανία στην Ελευσίνα αναπτύχθηκε σε τρεις περιόδους, με τη πρώτη να

χρονολογείται από το 1875-1906, στην οποία συγκαταλέγονται τα βιομηχανικά
συγκροτήματα της Ελαιουργικής, όπως το Σαπωνοποιεία Χαριλάου (1875-1960), το
σαπωνοποιείο Χατζημελέτη και Χατζηηλία (1892-1922), η οινοποιητική και
οινοπνευματική εταιρεία Χαριλάου και Σία, Βότρυς (1900-1986), το εργοστάσιο
τσιμέντου Τιτάν (Χατζηκυριάκου- Ζαχαρίου και Σία, 1902-μέχρι σήμερα), το χημικό
εργοστάσιο βερνικιών Ίρις (1922-1970) και η οινοποιητική εταιρεία Κρόνος (1922)
τη δεύτερη κατά τη διάρκεια του μεσοπολέμου (1932-1939) και την Τρίτη, λίγο πριν
τη λήξη του εμφυλίου μέχρι και τα μέσα της δικτατορίας (1948-1971) (Σαμπάνης,
2015:94-Μπελαβίλας, 3-5) Και οι τρεις αυτές περίοδοι άφησαν στην πόλη την
ιδιαίτερη βιομηχανική φυσιογνωμία της και ταυτότητα μετατρέποντας την σε
εργατικό κέντρο μεταναστών. Ταυτόχρονα ιδρύεται και ο Συνοικισμός το 1924-25
για να φιλοξενήσει περίπου 2.500 πρόσφυγες που έφτασαν στην Ελευσίνα το 1922
ως αποτέλεσμα των αναγκαστικών ανταλλαγών πληθυσμού μεταξύ Ελλάδας και
Τουρκίας, συνθέτοντας το πολυπολιτισμικό πρόσωπο της πόλης.

Το κόστος της βιομηχανικής ανάπτυξης που πλήρωσε η πόλη την κατέταξε σε μια
από τις πιο μολυσμένες περιοχές της Ελλάδας, ήδη από τη δεκαετία του 1960-70, με
το όνομά της να γίνεται συνώνυμο της περιβαλλοντικής ρύπανσης και τον κόλπο της
Ελευσίνας να θεωρείται ο πιο μολυσμένος κόλπος της Μεσογείου και ουσιαστικά
νεκρός. Σήμερα η πόλη εξακολουθεί να υποστηρίζει τη βαριά βιομηχανία αλλά
συνομιλεί με το σύγχρονο πρόσωπό της με όρους της βιώσιμης ανάπτυξης, της
ανάπλασης και επανάχρησης της βιομηχανικής της κληρονομιάς, ως μια προσπάθεια
εξισορρόπησης της ραγδαίας εξέλιξης του σύγχρονου αστικού της προσώπου με αυτό
της διατήρησης της βιομηχανικής της ταυτότητας και παράδοσης και εξυγίανσης των
μολυσμένων περιοχών, τη μείωση της περιβαλλοντικής ρύπανσης αλλά και της
ανεργίας, και των κοινωνικών διακρίσεων και αποκλεισμών, (Malmunal et al,
2015:326)

ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ- ΑΠΟΒΙΟΜΗΧΑΝΙΣΗ- ΑΝΑΠΛΑΣΗ

Η εγκατάλειψη των βιομηχανικών χώρων στην Ελλάδα που πραγματοποιήθηκε τις

δεκαετίες του 1960-80, και η απομάκρυνση τους από τα αστικά κέντρα επέφερε μια
σειρά από οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές επιπτώσεις, με κυρίαρχη την
παρακμή και υποβάθμιση του αστικού περιβάλλοντος που δραστηριοποιούνταν, την
αύξηση της ανεργίας, την υποβάθμιση της κοινωνικής συνοχής και ιστού, την αύξηση
της εγκληματικότητας και την ανομοιογένειας της σύστασης του πληθυσμού, με
όρος ανεργίας, παρακμής και κοινωνικών ανισοτήτων (Smith, 1996:
7;;;Οικονομοπούλου, 15)

Το παλαιό Ελαιουργείο αποτελεί μαζί με τα βιομηχανικά συγκροτήματα Ίρις,

Κρόνος, Ελαιουργική, Βότρυς τους πέντε ανενεργούς βιομηχανικούς ιστορικούς
τόπους της πόλης, που δημιουργούν ένα ζωτικό και διεκδικήσιμο δημόσιο χώρο, που
με την ιδιαίτερη αρχιτεκτονική τους διατηρούν την ιστορική φυσιογνωμία της πόλης
της Ελευσίνας. Ο μύθος, οι λαϊκές αναμνήσεις και οι παραδόσεις που
αντιπροσωπεύουν αυτά τα ογκώδη τοπόσημα αντικατοπτρίζουν τις κοινωνικές
πολιτικές και οικονομικές μεταβάσεις της πόλης, ως κέντρα της εργατικής τάξης, των
μεταναστών και των εργατικών αγώνων και είναι άρρηκτα δεμένα με τη συλλογική
μνήμη της πόλης (Belanger, Urban Spaces, 70-71) Σύμφωνα με πολεοδομικούς
όρους συνιστούν τα λεγόμενα ‘’αστικά κενά΄΄, τις γκρίζες ζώνες ή κοινώς τα
brownfields, επιφέροντας επιπτώσεις και αποτελώντας νεκρές στιγμές στη συνέχεια
της πόλης, τόσο στο πολεοδομικό/χωρικό όσο και στο κοινωνικό ιστό της πόλης.
(Οικονομοπούλου, 18)Τοποθετημένα στο κέντρο της πόλης και σε γειτνίαση με το
λιμάνι και τον αρχαιολογικό χώρο, αποτελούν ένα ισχυρό αρχιτεκτονικό όσο και
ιστορικό διάκοσμο, διαγράφοντας με τη στιβαρή τους μορφή τη πολιτισμική και
ιστορική παρακαταθήκη και κληρονομιά της Ελευσίνας (Γαλάνης, 2016, 21,84)

Οι προσπάθειες ανάπλασης της αποβιομηχανοποιημένης αυτής ζώνης στην Ελευσίνα

ξεκίνησαν ήδη από το 2003, (Δαλγίτση, 2013:15 Ήδη έχει προηγηθεί η Ευρωπαϊκή
μέριμνα για την προστασία της βιομηχανικής κληρονομιάς το 1970, όπου
συγκαταλέγεται στην πολιτιστική κληρονομιά ενός τόπου (Οδός Πειραιώς 15) και
φτάνει στην υπογραφή της Χάρτας της Αθήνας.

χάρτα της Αθήνας) με πρωτοβουλίες του Δήμου Ελευσίνας, του τμήματος

Αρχιτεκτονικής του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου και του εργαστηρίου Αστικού
Περιβάλλοντος( Γαλάνης, ;;) σε μια προσπάθεια ανάπλασης και επανάχρησης και
εξυγίανσης της βιομηχανικής παρακαταθήκης της Ελευσίνας στη διαδρομή της ως
πόλης πολιτιστικός προορισμός, σύμφωνα με τις νέες τάσεις της παγκόσμιας
αστικοποίησης. Σύμφωνα με τον Smith, ο νέος ουρμπανισμός ενσωματώνει μια,
ευρείας γκάμας, δραστική αναπόλωση, αναπόσπαστο μέρος μιας παγκόσμιας
μετατόπισης και αναδιάρθρωσης των εθνικών και αστικών οικονομιών προς τη
παροχή υπηρεσιών δημιουργικής πολιτιστικής παραγωγής και κατανάλωσης, με
αποτέλεσμα την προώθηση αναπλάσεων του αστικού τοπίου σε ένα γενικευμένο
άνοιγμα αξιοποίησης και επένδυσης του μέχρι πρότινος περιθωριοποιημένου,
αστικού και βιομηχανικού κέντρου των πόλεων. (Smith, 8)

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο οι ανενεργές γκρίζες ζώνες των εγκαταλειμμένων

βιομηχανικών κελυφών, αποδείχθηκαν τοπόσημα υψηλής αρχιτεκτονικής και
ιδιαίτερης αισθητικής, και εξελίχθηκαν σε σημεία επανασύνδεσης της σύγχρονης
ταυτότητας της πόλης με την ιστορία του τόπου. Η ανάδειξη κι η επανάχρηση της
βιομηχανικής κληρονομιάς ειδικότερα διαμέσου της καλλιτεχνικής και πολιτισμικής
έκφρασης και δημιουργικότητας αποτέλεσε θεμελιώδες στοιχείο στρατηγικής της
προώθησης της εικόνας του νέου προσώπου που θέλει να προβάλει η πόλη, και να
δημιουργήσει το ίχνος της μοναδικότητας στα πλαίσια της ανταγωνιστικότητάς στο
παγκόσμιο πεδίο εναλλακτικού τουρισμού. (Μαντούβαλου,1996:33,Δαλγίτση,
2013:21, Quinn, 2005:3-4)

Υπό αυτό το πρίσμα, η αναμόρφωση και ανάπλαση της βιομηχανικής κληρονομίας

της Ελευσίνας συμβάλλει στη συζήτηση σχετικά με τον ολοένα και πιο υψηλό
χαρακτήρα των πολιτιστικών προγραμμάτων στις πρωτοβουλίες αναγέννησης του
αστικού τοπίου, καθώς και στην ένταξη της Ελευσίνας ως Πολιτισμικής
Πρωτεύουσας της Ευρώπης. Κύριος στόχος της αστικής ανάπλασης της Ελευσίνας
είναι η ενίσχυση και η ανάδειξη της πολιτισμικής της κληρονομιάς, μέσω της
επανάχρησης των ανενεργών βιομηχανικών κελυφών και την ενοποίηση τους με τον
αρχαιολογικό χώρο του αρχαίου ιερού της Δήμητρας, και την ανάδειξή τους ως
πολιτισμικού φορείς, αλλά και με το λιμάνι της πόλης ως χώροι αναβάθμισης της
ποιότητας της ζωής των κατοίκων. Η περιβαλλοντική αναβάθμιση της περιοχής
στηρίζεται στις προσπάθειες αποκατάστασης των οικολογικών δεσμών, στην
αναβάθμιση και αξιοποίηση των εγκαταλειμμένων βιομηχανικών περιοχών προς την
κατεύθυνση της αειφορίας. (Αγγελίδης Ιστορικές αναπλάσεις 29) Ο όρος βιώσιμη
ανάπτυξη και ανάπλαση αναφέρεται τόσο σε φυσικές και κοινωνικές δημιουργώντας
σε αυτές τις περιοχές χώρους πρασίνου, αναψυχής και ψυχαγωγίας (Δήμος
Ελευσίνας, Επιχειρησιακό Πρόγραμμα 2015-2019, σελ. 17)

Ο αστικός χώρος, όταν χτίζεται και αμφισβητείται, διασταυρώνεται από πολλαπλές

χρονικές στιγμές, μεθόδους απαλλοτρίωσης και ποικίλες κοινωνικές χρήσεις, οι
οποίες συχνά έρχονται σε σύγκρουση. (GARCIA, 2009, σελ. 62, ελεύθερη
μετάφραση).

Συγκεκριμένα η Ελευσίνα, περνάει στη μεταβατική φάση μιας σειράς αναπτυξιακών

αστικών έργων ανάπλασης, τα οποία συμπεριλαμβάνουν την ανάπτυξη νέων τάσεων
και προορισμών για την έξοδό της από την αφάνεια, για την παλιά βιομηχανική
περιοχή και το λιμάνι και την εξυγίανση των συγκεκριμένων περιοχών και την
ανακατασκευή του αστικού της κέντρου. Ο τρόπος που το κάνει είναι βασισμένος
τόσο στην ιδιαιτερότητα της ίδια της πόλης αλλά και στην ‘’κινητοποίηση του
θεάματος΄΄ ως μέσο προώθησης και επανα-ορισμού και αναδιατύπωσης της τοπικής
ιστορίας με το παρελθόν (Belanger, 73)

ΤΟ ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΤΩΝ ΑΙΣΧΥΛΕΙΩΝ

Η συμβολική δύναμη του παλαιού Ελαιουργείου που φιλοξενεί εδώ και 35 χρόνια τον
θεσμό των Αισχυλείων ως χώρος πολιτισμικής προβολής, λειτουργεί ως μια
απαραίτητη βαλβίδα ‘’εκτόνωσης’’ της περιοχής από το επιβαρυμμένο και ένοχο
παρελθόν της. Αποτελώντας ένα από τα μακροβιότερα πολιτισμικά φεστιβάλ στον
ελληνικό χώρο, τα Αισχύλεια που διοργανώνονται κάθε χρόνο στην πόλη της
Ελευσίνας στα τέλη Αυγούστου, ιδρύθηκαν το 1975, ένα χρόνο μετά τη δικτατορία,
συνιστώντας μια ρήξη στις λειτουργικές ασυνέχειες του σύγχρονου
αποβιομηχανοποιημένου προσώπου της πόλης, μια επανασύνδεση με το ιστορικό
παρελθόν της αλλά και βασικό ‘’εισιτήριό’’ για την υποψηφιότητα ως Πολιτισμική
Πρωτεύουσα της Ευρώπης.

Ο θεσμός των Αισχυλείων αποτελεί προσπάθεια δημιουργίας ενός ισχυρού δεσμού

της πόλης με τον ιδρυτικό της μύθο, αλλά και με το σύγχρονο πρόσωπό της και την
εικόνα που προωθεί στην παγκόσμια αγορά, διαμέσου του πολιτισμού, που
ενσωματώνει την ισχυρή βιομηχανική κληρονομιά με αυτή της αρχαιότητας. Από
την ανακοίνωση της επιτροπής ίδρυσης του φεστιβάλ το 1977 διαφαίνεται ο
μακροπρόθεσμος στόχος του φεστιβάλ, που έχει ως βασικό άξονα την ανάδειξη της
πολιτισμικής κληρονομιάς της πόλης και την επαναδιαπραγμάτευση με την ιστορίας
της, καθορίζοντας έτσι την ανάγκη για ριζική αναδιαμόρφωση και τον εξωραϊσμό
της. (aisxylia.gr ) Το θεαματικό Ελαιουργείο γίνεται το τοπόσημο διασύνδεσης της
συνέχειας μιας ιστορίας που κοινό παρονομαστή έχει την αίγλη της γενέτειρας του
μεγάλου τραγικού ποιητή της αρχαιότητας, του Αισχύλου (525 πχ)
αντικατοπτρίζοντας το αισιόδοξο όραμα της σύγχρονης πόλης, που εστιάζει στην
καλλιτεχνική και πολιτισμική ανάδειξη της ιστορίας της. Με την επιβλητικότητα
καθώς και την ιδιαιτερότητα της αρχιτεκτονικής κατασκευής τους οι ανενεργοί
βιομηχανικού χώροι της Ελευσίνας συνιστούν τον φυσικό αλλά και εξειδικευμένο
σκηνικό διάκοσμο για θεατρικές παραστάσεις, εκθέσεις, κινηματογραφικές προβολές
και συνέδρια, ενώ ταυτόχρονα ενσωματώνουν τη νέα πολιτιστική ταυτότητα που
προωθεί η πόλη στη διαδικασία της βιώσιμης ανάπτυξης και βελτίωσης της
αυτοεικόνας της,

Το πρόγραμμα του Euphoria Eleusis 2012, εμπνευσμένο από τη μορφή της

Περσεφόνης, που συνδέεται μυθολογικά με την έννοια της μετάβασης,
(Κουρουνιώτης, Frazer, 305) χρησιμοποιείται ως μεταφορά για τους κοινωνικούς
μετασχηματισμούς που συνδέουν την εξέλιξη της πόλης με τους ανάλογους της
εξέλιξης των μεταναστευτικών κοινοτήτων που απαρτίζουν τους λαούς της Ευρώπης
και της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το Φεστιβάλ Συνοικισμός
https://eleusis2021.eu/events/festival-synoikismos-2019/ είναι ο πρώτος νέος θεσμός
που ξεκίνησε το Ευρωπαϊκό Πολιτιστικό Πολιτισμό Eleusis 2021, που εκδηλώνει τη
φιλοσοφία, τις βασικές αξίες και τη μεθοδολογία της «Μετάβασης στην EUphoria».
Στόχος του φεστιβάλ είναι να μεταμορφώσει αυτήν την ιστορική, αλλά άγνωστη,
περιοχή της Ελευσίνας σε έναν τόπο συνάντησης, προβληματισμού και ανταλλαγής
των έντονων κοινωνικοπολιτικών φαινομένων της εποχής μας, όπως της
μετανάστευσης, μέσω των σύγχρονων παραστατικών τεχνών.(Transition to Euphoria,
2021)

Τα φεστιβάλ και οι διοργανώσεις πολιτισμικών εκδηλώσεων, ως καινοτόμες μορφές

δράσεων ερμηνεύονται ως ζωτικά στοιχεία στην πορεία εξυγίανσης και ανάπλασης
της εικόνας των πόλεων, αντανακλώντας τόσο την ιστορία του τόπου, όσο και την
ιστορία των ανθρώπων που κατοικούν σε αυτόν. (Quinn, 2005:3-4) Τέτοιου είδους
εκδηλώσεις προσφέρουν στους κατοίκους αλλά και στους επισκέπτες αυτό που ο
Michael Frisch ονόμασε "αστική παρουσίαση του εαυτού" που επικεντρώνεται στην
προώθηση μιας αίσθησης συλλογικής ταυτότητας και πιστοποίησης της πολιτιστικής
κληρονομιάς. (Patricia Mooney Melvin, 2014) Τέτοια προγράμματα δημιουργούν
νέες και καινοτόμες επιχειρηματικές και καλλιτεχνικές δραστηριότητες, καινούργιες
θέσεις εργασίας, εστιάζοντας στο καλλιτεχνικό και δημιουργικό δυναμικό της
περιοχής, αναπτύσσσοντας ένα δημιουργικό διάλογο της ιστορίας της πόλης με τις
βιωματικές εμπειρίες των κατοίκων, ενσωματώνοντας τη διαφορετικότητα της
πολυπολιτισμικής συνοχής της πόλης μέσα στην ευρωπαική της διάσταση
Με τον πολιτισμό να θεωρείται ιδανικό εργαλείο για την εξασφάλιση ενός
διαφορετικού είδους κοινοτικής εκπροσώπησης αλλά και συμμετοχής, αυτές οι
πρωτοβουλίες, είτε εμπίπτουν στα κεφάλαια των «δημιουργικών βιομηχανιών», του
«πολιτιστικού σχεδιασμού», είτε της «πολιτιστικής ανάπτυξης», έχουν στον πυρήνα
τους μια σχέση μεταξύ πολεοδομικού και πολιτιστικού προγραμματισμού,
σχεδιασμένου κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να επιδρά ολιστικά με τις καθημερινές
ανάγκες της τοπικής κοινότητας. Η λογική αυτής της σχέσης είναι να διασφαλιστεί
ότι η αστική ανάπτυξη διευκολύνει τις δυνατότητες κοινωνικής και δημοκρατικής
συμμετοχής των πολιτών. (Gibson and Stevenson, 2004)

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ

Η κυρίαρχη ιδέα της διαχείρισης, ανάδειξης και επανάχρησης της βιομηχανικής

κληρονομιάς της Ελευσίνας έρχεται σε ταύτιση με την εξισορρόπηση της ραγδαίας
εξέλιξης του αστικού περιβάλλοντος διαμέσου της διατήρησης της βιομηχανικής της
ταυτότητας, του πολιτισμού και της παράδοσης. Μέσα λοιπόν από τον θεσμό της
Πολιτιστικής Πρωτεύουσας η Ελευσίνα αναζητάει τη νέα της ταυτότητα και την
στρατηγική αλλά και τις πρακτικές που θα την απομακρύνουν από τις παθογένειες
του παρελθόντος της και θα την καταστήσουν ισάξια πόλη μέσα στην παγκόσμια
αγορά. Η πολιτισμική στροφή αυτή στροφή στο ανώτερο πεδίο του τριτογενή τομέα
παραγωγής, στην οικονομία του Ερμή, (Burgel,2007:118) αποτελεί τον κεντρικό
πυλώνα-όραμα, διαμέσου της οποίας η πόλη φιλοδοξεί να αλλάξει ριζοσπαστικά την
εικόνα της, θέτοντας ως στόχο την βελτιστοποίηση της ζωής των κατοίκων της, την
παροχή πολιτισμικών και τουριστικών υπηρεσιών υψηλής ποιότητας, ανοίγοντας
νέους ορίζοντες προσέλκυσης τόσο οικονομικών αλλά και πολιτισμικών κεφαλαίων.
Με την αξιοποίηση των ιστορικών και πολιτιστικών στοιχείων της η Ελευσίνα
προωθεί και διαφυλάσσει την ιδιαίτερη φυσιογνωμία της και φιλοδοξεί να γίνει μια
πόλη διεθνούς ακτινοβολίας. Το τουριστικό πλεονέκτημα που στηρίζει την
προσπάθεια αυτή πηγάζει από την αποφόρτιση της πόλης από τη βαριά κληρονομιά
της ενώ, ταυτόχρονα, δημιουργεί μια καινούργια αγορά στον παγκόσμιο χάρτη
πολιτιστικών προϊόντων στην στροφή προς μια αναζήτηση εναλλακτικών μοντέλων
παραγωγής προς την παροχή υπηρεσιών που αποκαθιστά την εικόνα των πόλεων (
Burgel,2007:118-120, Bernadette, 2005:10)

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ

 Transition to Euphoria, Eleusis 2021: Διαδικτυακή πηγή:

https://eleusis2021.eu/wp-content/uploads/2019/03/ELEUSIS21_BID_BOOK
_2016_ENG_outline-1.pdf
 Φεστιβάλ Αισχυλείων: https://aisxylia.gr/cms/uploads/2020/07/AISXYLEIA-
 ELEUSIS 2021: https://eleusis2021.eu/the-transition/?lang=en)

 Quinn, B., 2005, Arts Festival and the city, Urban studies, Vol. 142, N.5-
6,
:file:///C:/Users/New/AppData/Local/Temp/Arts_Festivals_and_the_City.pdf
 Δήμος Ελευσίνας, Επιχειρησιακό Πρόγραμμα 2015-2019, Διαδικτυακή πηγή
διαθ. στο: https://elefsina.gr/sites/default/files/epix.pdf
 Belanger, Anouk, Urban space, and collective memory: Analyzing the various
dimensions of the production of memory, 2002, Canadian Journal of Urban
Research, Vol. 11, N.1. Space, Place and the Culture of Cities, pp.69-9, διαθ.
στο: https://www.jstor.org/stable/pdf/44320695.pdf?refreqid=excelsior
%3Ac924e3b5c5de2e49edd77207389f79a8
 Truc, G., Unesco, 2012, Memory of places and places of memory: For a
Halbwachsian socio- ethnography of collective memory. Διαδικτ. Πηγή:
 file:///C:/Users/New/AppData/Local/Temp/Memory_of_places_and_places_of
_memory_fo.pdf,
 Hobsbawm, E. J., From Social History to the History of the Society, Daedalus,
Vol 100, No 1, Historical Studies today, (1971), The MIT Press. Διαδ. πηγή,
διαθ: https://student.cc.uoc.gr/uploadFiles/1110-BE12K/HOBSBAWM%20-
%20From%20social%20history%20to%20the%20history%20of
%20society.pdf
 Smith, N., (1996) The new Urban Frontier Gentrification and the Revanchist
City, London, and New York Routledge, διαδικτυακή πηγή, διαθέσιμη στο:
http://rohcavamaintenant.free.fr/USB%20KEY%20Fahriye/k%C4%B1tap
%20Neil
%20Smith__The_New_Urban_Frontier__Gentrification_and_the_Revanchist_
City.pdf
 Guy Burgel, Η σύγχρονη ευρωπαϊκή πόλη. 2. Από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο
έως σήμερα (Μετάφραση Μαρία Παπαηλιάδη) Πλέθρον, Αθήνα, 2007.

 Οικονομοπούλου, 2011, ΕΜΠ, ΔΕ, Αποβιομηχάνιση και πολιτιστική πολιτική.

file:///C:/Users/New/AppData/Local/Temp/Apoviomichanisi_Poltist_Politiki_
M_Oikonomopoulou.pdf.

 Μπελαβίλας, Ν., Σαΐτη, Τ., Ψαριώτη, Κ., Βιομηχανική κληρονομιά στην

Ελευσίνα και το Θρύασιο Πεδίο, 2011, Πολιτιστικό ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς.
Διαδικτυακή πηγή, διαθ, στο:
http://www.arch.ntua.gr/sites/default/files/resource/5159_nikos-mpelavilas/
2011_viomixaniki_klironomia_elefsinas_n_belavilas_t_saiti_k_psarioti.pdf
 Γαλάνης. Χ., Η αρχιτεκτονική κληρονομιά της Ελευσίνας, 2016, ΔΕ, διαθ. στο:
http://okeanis.lib2.uniwa.gr/xmlui/bitstream/handle/123456789/3195/
civ_38784.pdf?sequence=1&isAllowed=y
 Gibson, L., Stevenson, D., 2004, Urban Space and the Uses of Culture. Διαθ.:
file:///C:/Users/New/AppData/Local/Temp/
URBAN20SPACE20AND20THE20USES20OF20CULTURE20IJCPS.pdf
 Patricia Mooney-Melvin, “Engaging the Neighborhood: The East Rogers Park
Neighborhood History Project and the Possibilities and Challenges of
 Community Based Initiatives”, Journal of Urban History 40/3 (2014), σ. 462-
478.
 Luiz Henrique Assis Garcia, «Museum intervention on urban space: history,
culture and citizenship at “Lagoa do Nado” Park», História (São Paulo) 2/32
(2013), σ. 87-104.
 Μαντούβαλου, Μ, Κρίση του κέντρου της πόλης; Εισήγηση στο εθνικό
προσυνέδριο που διοργάνωσε ο Δήμος Αθηναίων: Προς τη νέα Χάρτα της
Αθήνας: Από την ΄΄οργανική πόλη΄΄στην πόλη των πολιτών’’, Αθήνα, 1996
διαθ. στο: mantouvalou_krisi_tou_kentrou.pdf
 Σαμπάνης, Α., Χάραξη πολεοδομικών κατευθύνσεων: Η περίπτωση της
Ελευσίνας, ΔΕ. Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, 2015, διαθ. στο: ΔΕ ΣΑΜΠΑΝΗΣ
ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑ ΕΛΕΥΣΙΝΑΣ.pdf
 Αγγελίδης, Μ, Αστικές παρεμβάσεις υποβαθμισμένων περιοχών,
διαθ.:file:///C:/Users/New/AppData/Local/Temp/ASTIKES
%20ANAPLASEIS-plires.pdf
 Δαλγίτση, Α.,2013, ΔΕ, Βιομηχανική κληρονομιά,: Τόποι μνήμης ως τόποι
πολιτισμού, ΔΠΘ, Διαδικτυακή πηγή, διαθέσιμη στο:
https://www.greekarchitects.gr/site_parts/doc_files/69.13.06.pdf

 Βακαλοπούλου, Μ., Αγγελοπούλου, Λ., Δαλακούρα Γ.,, Λαμπρόπουλος, Χ.,

2018, Ο ρόλος του βιομηχανικού συγκροτήματος ΄΄Κρόνος’’ στη διαμόρφωση
του αστικού τοπίου της Ελευσίνας, διαδικτυακή πηγή, διαθέσιμη.
στο;https://www.researchgate.net/publication/334821722_O_rolos_tou_biome
chanikou_synkrotematos_Kronos_ste_diamorphose_tou_astikou_topiou_tes_
Eleusinas