POLSKA IZBA LNU I KONOPI

Biodegradowalne kompozyty z napełniaczami z lnu

i konopi

Krzysztof Bujnowicz , Szymon Rojewski, Judyta Walentowska

Instytut Włókien Naturalnych i Roślin Zielarskich

Tworzywa sztuczne to zaraz po papierze i tekturze najpopularniejsze z materiałów do

produkcji opakowań. Konwencjonalne polimery bardzo skutecznie opanowały rynek ze
względu na łatwość przetwórstwa. W niektórych branżach mają tak ugruntowaną pozycję, że
nie sposób zastąpić je innymi materiałami. Znaczna część z nich jest wykorzystywana do
pakowania lub transportu produktów, a użycie ich jest jednorazowe. O ile początkowo
trwałość uważano za jedną z głównych zalet tworzyw sztucznych, obecnie stojący przed nami
problem olbrzymiej ilości odpadów z tworzyw powoduje, że nie jest to już uważane za cechę
najważniejszą.
Główną alternatywę w rozwiązywaniu problemów z zagospodarowaniem odpadów stanowią
biotworzywa, które mają szansę zastąpić tworzywa konwencjonalne. W stosunku do
tradycyjnych tworzyw pozyskiwanych głównie z ropy naftowej, biotworzywa w całości lub
częściowo pochodzą z biomasy roślinnej, pozyskiwanej m.in. z kukurydzy, trzciny cukrowej
czy celulozy. Niektóre typy biotworzyw ulegają biodegradacji - procesowi chemicznemu, w
którym mikroorganizmy obecne w środowisku przerabiają materię w związki naturalne –
wodę, dwutlenek węgla i kompost, bez konieczności stosowania dodatków.
W ostatnich latach rynek polimerów biodegradowalnych szybko się rozwija. Za przykład
posłużyć może produkcja poli(kwasu mlekowego) (PLA, polilaktydu), który należy do
wiodących na rynku biotworzyw.
Do tej pory barierę dla szerszego wykorzystania tworzyw biodegradowalnych stanowiły
wysokie koszty produkcji. Postęp technologiczny sprawia, że ich cena stopniowo spada, choć
wciąż przewyższa koszty zakupu tradycyjnych tworzyw. Stosowanie opakowań z polimerów
biodegradowalnych przynosi jednak wymierne korzyści. Podstawą jest wpływ tworzyw
biodegradowalnych na środowisko naturalne, którego nie obciążają w taki sposób jak
tworzywa produkowane na bazie ropy naftowej, a ze względu na ich skład chemiczny, ceny
biopolimerów nie są związane z ceną ropy, która w ostatnich latach ulega dużym wahaniom.
Aktualnie coraz częściej mówi się o konieczności zdecydowanego ograniczenia ilości
odpadów powstających z tworzyw sztucznych. Należy wspomnieć najnowszy i najważniejszy
dokument, w którym Parlament Europejski przegłosował propozycję nowej dyrektywy w
sprawie ograniczenia wpływu niektórych produktów z tworzyw sztucznych na środowisko
(tzw. Single-use plastics directive). Dokument ten narzuca zwiększenie recyklingu tworzyw
sztucznych, a przede wszystkim narzuca wykorzystanie tworzyw biodegradowalnych. Firmy
branży opakowaniowej będą poszukiwały nowych produktów, mogących sprostać
wymaganiom dyrektywy, jednocześnie zwracając uwagę na możliwości poprawy ekonomiki
produkcji. Jedną z dróg poprawy ekonomiki może być wykorzystanie tańszych w stosunku do

23
POLSKA IZBA LNU I KONOPI
tworzyw biodegradowalnych napełniaczy naturalnych z roślin jednorocznych takich jak len i
konopie.

Część doświadczalna
Celem badań było wykorzystanie biomasy z lnu i konopi jako napełniaczy naturalnych do
wytwarzania nowoczesnych bikompozytów na osnowie polimerów biodegradowalnych. Do
otrzymania kompozytów jako osnowę polimerową wykorzystano dwa rodzaje poli(kwasu
mlekowego) (PLA): Hycail HM 1010 o gęstości 1,24 g/cm3, masowym wskaźniku płynięcia
(MFR) wynoszącym 4,7 g/10min (190oC, 2,16 kg) oraz Ingeo 3001D (NatureWorks) o
gęstości 1,24 g/cm3, masowym wskaźniku płynięcia (MFR) wynoszącym 4,7 g/10min
(190oC, 2,16 kg). Napełniacze naturalne do wytworzenia biokompozytów stanowiły
paździerze lniane (L) odmiany Modran oraz paździerze konopne (K) odmiany Białobrzeskie,
uprawianej na terenie Wielkopolski, w Zakładzie Doświadczalnym LENKON, w Stęszewie.
Do badań wykorzystano frakcję o wielkości cząstek do 1 mm.
Biokompozyty w postaci granulatu wytworzono metodą wytłaczania współbieżnego przy
użyciu wytłaczarki dwuślimakowej Leistritz MICRO 27 GL/GG-44D wyposażonej w system
dozowania grawimetrycznego Brabender. Polimer biodegradowalny (PLA) wprowadzano do
procesu wytłaczania w głównej strefie dozowania składników, natomiast napełniacze
naturalne poprzez podajnik boczny, przy odpowiednim ustawieniu prędkości ślimaków oraz
dobranej do warunków przetwórstwa temperaturze nie przekraczającej 200 oC. Wytworzono
biokompozyty z napełniaczami naturalnymi w ilości 15, 20 oraz 30% wagowych. Z
otrzymanych w postaci granulatów biokompozytów, metodą formowania wtryskowego przy
użyciu wtryskarki hydraulicznej Haitian Mars II MA600 wytworzono uniwersalne kształtki
typu 1A (wg normy PN-EN ISO 527) do wyznaczenia właściwości mechanicznych.
Oznaczenie właściwości mechanicznych przy statycznym rozciąganiu (wg normy PN-EN ISO
527) oraz zginaniu (wg normy PN-EN ISO 178) wykonano za pomocą maszyny
wytrzymałościowej Inspekt Table 50 (Hegewald & Peschke MPT) przy prędkości 10
mm/min. Przy użyciu mikrokalorymetru pirolizy i spalania (PCFC) zbadano wpływ
zastosowanych napełniaczy naturalnych z lnu i konopi na palność wytworzonych
biokompozytów.

Wyniki
Istotne ze względu na wartość użytkową opracowanych biokompozytów z napełniaczami
naturalnymi z lnu i konopi jest określenie wpływu zastosowanych napełniaczy na
wytrzymałość mechaniczną. Na wykresach 1 i 2 przedstawiono wyniki badania
wytrzymałości biokompozytów przy rozciąganiu.

24
POLSKA IZBA LNU I KONOPI

Wykres 1. Wytrzymałość przy rozciąganiu biokompozytów z napełniaczem z lnu.

Wykres 2. Wytrzymałość przy rozciąganiu biokompozytów z napełniaczem z konopi.

Zastosowanie napełniacza naturalnego z paździerzy lnianych (15, 20 i 30%) z polilaktydem

(HM1010) nie wpłynęło istotnie na zmianę wytrzymałości mechanicznej przy rozciąganiu
biokompozytów. W przypadku napełniacza w ilości 30% wytrzymałość zwiększyła się
minimalnie o około 3%. Zastosowanie napełniacza naturalnego z paździerzy konopnych (15,
20 i 30%) z polilaktydem Ingeo 3001D (NatureWorks) wpłynęło na obniżenie wytrzymałości
biokompozytów przy rozciąganiu (od 6 do 9 %), niemniej jednak bez względu na ilość
zastosowanego napełniacza wytrzymałość przy rozciąganiu wynosiła od 55 do 57 MPa.
Na wykresach 3 i 4 przedstawiono wyniki badań wytrzymałości biokompozytów na
trzypunktowe zginanie. Napełniacze naturalne z paździerzy lnianych znaczącą podwyższyły
wytrzymałość opracowanych biokompozytów na zginanie – odpowiednio do ilości
zastosowanego napełniacza o 2, 14 i 19%. Zastosowania mniejszych ilości napełaniacza
konopnego (15%) obniżyło wytrzymałość biokompozytów na zginanie o około 13%. W
przypadku dwukrotnego zwiększenia udziału napełniacza (30%) wytrzymałość na zginanie
pozostała na poziomie wytrzymałości PLA.

25
POLSKA IZBA LNU I KONOPI

Wykres 3. Wytrzymałość na zginanie biokompozytów z napełniaczem z lnu.

Wykres 4. Wytrzymałość na zginanie biokompozytów z napełniaczy z konopi.

Metodą mikrokalorymetru pirolizy i spalania (PCFC) zbadano wpływ zastosowanych

napełniaczy naturalnych z lnu i konopi na palność biokompozytów na osnowie z polimerów
biodegradowalnych. Przebieg krzywych szybkości wydzielania ciepła (HRR) przedstawiają
wykresy 5 i 6.

Wykres 5. Szybkość wydzielania ciepła (HRR) z biokompozytów z napełniaczy z lnu.

26
POLSKA IZBA LNU I KONOPI

Wykres 6. Szybkość wydzielania ciepła (HRR) z biokompozytów z napełniaczy z konopi.

Można zaobserwować, iż maksymalne wartości szybkości wydzielania ciepła występują w

nieco niższych temperaturach niż PLA. Należy jednak zwrócić uwagę na znacząco
zredukowaną intensywność wydzielania ciepła (o blisko 35%) dla próbek biokompozytów z
napełniaczami naturalnymi, w szczególności w ilości 30% wagowych.

Wnioski
Przedstawione wyniki badań właściwości mechanicznych wskazują, iż napełniacze naturalne
z lnu i konopi mogą zastępować część polimerów biodegradowalnych dając możliwość
wytworzenia szeregu biokompozytów o różnych właściwościach użytkowych. Niewielkie
obniżenie wybranych właściwości mechanicznych może wynikać ze znacznych jak na tego
rodzaju kompozyty rozmiarów cząstek zastosowanych napełniaczy naturalnych (do 1 mm).
Pomimo bardzo dobrego powinowactwa powierzchni polimeru biodegradowalnego i
napełniaczy naturalnych, wielkość cząstek może zakłócać strukturę biokompozytu, co
wpływa na wytrzymałość mechaniczną. Przedstawione wyniki badań potwierdzają, iż użycie
tańszych w stosunku do biotworzyw napełniaczy naturalnych z roślin jednorocznych przede
wszystkim obniży koszty, ale także w wielu przypadkach wpłynie na polepszenie właściwości
mechanicznych wytworzonych wyrobów gotowych. Otrzymamy, zatem produkt tańszy, o
porównywalnych bądź lepszych właściwościach mechanicznych i zdecydowanie bardziej
przyjazny środowisku, ze względu na łatwiejsze zagospodarowanie odpadów z niego
powstających.
Prowadzone badania wykazały także, że zastosowanie rozdrobnionych paździerzy lnianych i
konopnych jako napełniaczy w biokompozytach powoduje obniżenie palności otrzymanych
materiałów, co wpływa na mniejsze ryzyko pożarowe w warunkach użytkowania.

Badania zrealizowane w ramach Programu Wieloletniego Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju

Wsi „Odbudowa i zrównoważony rozwój produkcji oraz przetwórstwa naturalnych surowców
włóknistych dla potrzeb rolnictwa i gospodarki”. Zadanie 2.1. Pozyskiwanie tradycyjnych
surowców włóknistych z przetwarzania roślin lnu i konopi włóknistych oraz nowe kierunki
zagospodarowania powstałych odpadów.

27