Szczegółowa patologia serca

Dr hab. wet. Iwona Otrocka-Domagała prof. UWM

Katedra Anatomii Patologicznej
Wydział Medycyny Weterynaryjnej
UWM w Olsztynie
 WYKŁAD PRZYGOTOWANY DLA

STUDENTÓW IV ROKU WYDZIAŁU

MEDYCYNY WETERYNARYJNEJ UWM

W OLSZTYNIE
 Mechanizmy kompensacyjne serca
Są odpowiedzią na zwiększone zapotrzebowanie organizmu (warunki
fizjologiczne, intensywny trening), stany patologiczne serca
(kardiomiopatie), choroby płuc, naczyń krwionośnych i narządów
wewnętrznych.
Do najważniejszych mechanizmów kompensacyjnych serca należą:
 Rozstrzeń serca (mięśnia sercowego)
 Przerost serca (mięśnia sercowego)
 Zwiększenie siły i/lub częstości skurczów
 Redystrybucja przepływu krwi

Uwaga: Różnica pomiędzy przerostem, a rozstrzenią serca niekiedy jest trudna

i subiektywna.
W samym przeroście występuje wzrost masy mięśnia sercowego i redukcja
objętości (zmniejszenie światła) komory - przerost dośrodkowy.
Przerost może towarzyszyć rozstrzeni i ma wówczas miejsce zwiększenie
objętości komór (poszerzenie światła), dlatego przerost masy mięśnia
komory jest niewidoczny - przerost odśrodkowy, traktowany jako forma
rozstrzeni.
 Przerost serca hypertrophia cordis
 Przerost – hypertrophia – powiększenie
narządu lub tkanki wskutek powiększenia
się komórek - liczba komórek nie ulega
zmianie
 Przerost serca - powiększenie masy
mięśnia sercowego spowodowane
przeciążeniem pracą lub oddziaływaniami
biochemicznymi gdzie narząd powiększa
się wskutek zwiększenia wymiarów
/rozmiarów włókien mięśniowych
 Oba wymienione rodzaje bodźców
wzmagają syntezę i zawartość białek w
kardiomiocytach
 Przerost jest zwykle zmianą wtórną i
odwracalną pod warunkiem, że przyczyna
go wywołująca zostanie usunięta; rozwija
się zwykle kilka dni lub tygodni, jako wynik
zwiększonego obciążenia serca
 Przerost pierwotny może wystąpić u kotów
i psów pod postacią idiopatycznej Przerost prawej komory serca. Obie
przerostowej kardiomiopatii i jest wówczas komory mają podobną grubość. Pies.
zmianą nieodwracalną
 Przerost serca
hypertrophia cordis
 Rozróżnia się dwie anatomiczne formy przerostu:
➢ dośrodkowy concentric (zwyczajny)
➢ odśrodkowy eccentric (z jednoczesną rozstrzenią)
 Charakter przerostu uzależniony jest od rodzaju bodźca:
 W przeciążeniu związanym ze wzrostem ciśnienia w
komorach (nadciśnienie systemowe, zwężenie ujść pni
tętniczych, choroby płuc) obserwujemy przerost
dośrodkowy z redukcją pojemności jam komór (strzałka)
i zwiększeniem grubości ich ścian (Fot.1)
 W przeciążeniu związanym z nadmierną ilością krwi
napływającej do komory/przeciążenie objętościowe w
wyniku np. niedomykalności zastawek, ubytków
przegrody międzyprzedsionkowej lub
międzykomorowej, przerostowi towarzyszy rozstrzeń –
zwiększenie wymiarów światła komory (strzałki) -
przerost odśrodkowy, grubość ścian makroskopowo
pozostaje niezmieniona lub ulegają one ścieńczeniu
(Fot.2)
Zmiany w kardiomiocytach w różnych stadiach przerostu mięśnia sercowego:
1. Inicjacja: Wzrost rozmiaru komórki (sarkomerów i mitochondriów)
2. Kompensacja: Stabilna nadczynność bez objawów klinicznych
3. Pogorszenie funkcji: Degeneracja lub przerost kardiomiocytów z utratą
kurczliwości i następową niewydolnością serca. W obrazie mikroskopowym
kardiomiocyty są powiększone i mają duże jądra komórkowe
 Przerost serca
 Przerost serca może dotyczyć
równomiernie całego narządu lub
też ogranicza się do jego części
(przedsionka lub komory)
 Jest to uzależnione od
umiejscowienia „przeszkody”
którą serce ma do pokonania
 Przyczyny prowadzące do
przerostu mogą znajdować się w
samym sercu lub poza nim
Najczęstsze przyczyny przerostu
serca:
 Zwężenie ujść zastawkowych
lub niedomykalność zastawek
 Zwężenie ujść pni tętniczych
 Zwężenie tętnic
wychodzących z serca lub
tętnic obwodowych
 Blizny pozapalne lub
pozawałowe serca
 Choroby płuc - zapalenia,
zwłóknienia, skręt płata płuc
(fot)
 Najczęstsze przyczyny przerostu serca

 Przerost prawej komory serca:  Przerost lewej komory serca:

 Zwężenie ujścia pnia tętnicy płucnej
 Niedomykalność zastawek tętnicy płucnej
 Niedomykalność zastawki trójdzielnej
 Dilofilarioza
 Przewlekłe zaburzeniu w krążeniu płuc
 nadciśnienie w krążeniu płucnym
 przewlekła rozedma pęcherzykwa płuc – RAO
Recurrent airways obstruciton u koni
 przewlekłe śródmiąższowe zapalenie płuc
 zwłóknienia płuc
 niedrożność naczyń oraz zmiany w naczyniach
płucnych spowodowane infestacją pasożytniczą
 choroba wysokogórska (u bydła wypasanego na
wysokości powyżej 2500m npm, o niskiej zwartości
tlenu w powietrzu) - Brisket disease. U takich
osobników rozwija się nadciśnienie płucne hypoxic
pulmonary hypertension, dalej niewydolność serca
prawego, obrzęki tkanki podskórnej, przewlekły
zastój krwi w wątrobie i wreszcie przerost komory
prawej
 Zwężenie ujścia aorty
 Niedomykalność zastawek półksiężycowatych aorty
 Wady i choroby zastawki dwudzielnej
 Nadciśnienie w krążeniu systemowym związane z: u kotów
hipertyroidyzmem, przewlekłą niewydolnością nerek; u
psów przewlekłą niewydolnością nerek,
hiperadrenokortycyzmem i pheochromocytomą
 Nadczynność tarczycy (u kotów) – u niektórych kotów
wzrost stężenia hormonów tarczycy może spowodować
zwiększenie syntezy białek kurczliwych i przerost
kardiomiocytów, który jest odwracalny pod warunkiem
zastosowania terapii
 Przerost obu komór serca
 Wrodzone wady serca
 Kardiomiopatia przerostowa
Przerost lewej komory serca u kota
z hipertyroidyzmem. Widoczne
pogrubienie wolnej ściany komory
lewej oraz przegrody
międzykomorowej. (Courtesy
School of Veterinary Medicine,
Purdue University.)
 Rostrzeń serca dilatatio cordis
 Polega na zwiększeniu objętości
światła jam serca
 Rozróżnia się:
➢ zwykłe rozszerzenie serca dilatatio
cordis
➢ rozszerzenie serca z przerostem
odśrodkowym hypertrophia
excentrica cordis
 Rozstrzeń serca powstaje na skutek
braku możliwości rozwinięcia siły
skurczu i niemożności całkowitego
opróżnienia komór i przedsionków
 W efekcie krew zalega w sercu w
coraz większej ilości prowadząc do
zwiększenia jego objętości
 przerost odśrodkowy rozwija się w
późnym stadium chorób które
pierwotnie spowodowały przerost
dośrodkowy
Rozstrzeń serca może być:
 Kompensacyjna – w której
następuje dostosowanie siły
skurczu i wyrzutu serca do
pompowanej ilości krwi
 Dekompensacyjna – powodująca
niewystarczające opróżnianie jam
serca
 Długotrwała dekompensacyjna
rozstrzeń serca powoduje
przewlekłe zastoinowe
uszkodzenie narządów hyperaemia
passiva, hipoxia, powstawanie
obrzęków i przesięków w jamach
ciała, marskość zastoinową
wątroby itp.
Schematyczny wygląd serca przy
różnych typach przerostu i rozstrzeni
Obraz makroskopowy serca w przebiegu przerostu i rozstrzeni
komór:
Komora serca Obraz makroskopowy Przykłady przyczyn
Prawa Szeroka podstawa serca Zwężenie tętnicy płucnej, choroba
wysokogórska
Lewa Wzrost długości serca Zwężenie aorty, nadczynność tarczycy
u kotów
Obie Kształt okrągły Kardiomiopatia przerostowa
 Następstwa niewydolności serca

Nadciśnienie w krążeniu dużym

Przekrwienie żylne płuc
Przewlekłe przekrwienie bierne

Obrzęk płuc i wynaczynienia do Obrzęki i wodobrzusze

światła pęcherzyków
Przewlekłe przekrwienie bierne
wątroby
Komórki wad sercowych-makrofagi
fagocytujące hemosyderynę (żelazo) Wątroba muszkatołowa
w świetle pęcherzyków płucnych
 Kardiomiopatie - choroby mięśnia
sercowego
 Pod pojęciem kardiomiopatii (chorób
mięśnia sercowego) rozumie się stany  Kliniczno-
wynikające z pierwotnych zaburzeń
funkcji kardiomiocytów anatomopatologiczny
 W tym ujęciu obejmują one grupę podział
zmian zwyrodnieniowych kardiomiopatii
myodegeneratio i zapalnych wyróżnia natomiast
myocarditis bez sprecyzowania, który z trzy podstawowe jej
procesów jest dominujący
 Powszechnie przyjęty (zwyczajowy)
formy:
podział kardiomiopatii wyróżnia  przerostową
natomiast kardiomiopatie:
 rozstrzeniową
➢ pierwotne (idiopatyczne) – bez znanej
etiologii (przekrwienną,
➢ wtórne o znanej przyczynie zastoinową)
 restrykcyjną
(ograniczającą)
 Podział kardiomiopatii u zwierząt
(wg. M.D. McGavin, J.F. Zachary, 2012)
 Kardiomiopatie
 Kardiomiopatie wtórne:
pierwotne (idiopatyczne)
 Wynikające z innych
 Przerostowa (C)
często dziedzicznych wad
 Rozstrzeniowa (B) serca lub naczyń
 Restrykcyjna (D)  Żywieniowe
 Toksyczne
 Urazowe
 Endokrynne
 Infekcyjne
 Nowotworowe
 Wywołane nadciśnieniem
 Kardiomiopatie u zwierząt
 Kardiomiopatie pierwotne (idiopatyczne)
➢ Przerostowa: koty, psy, szczury, świnie
➢ Rozstrzeniowa: koty, psy, chomiki, indyki,
świnie, krowy, wydry morskie, lwy morskie,
makaki krabożerne
➢ Restrykcyjna: koty
➢ Arytmogenna kardiomiopatia prawej
komory: boksery, koty
 Kardiomiopatie wtórne:
➢ Wynikające z innych często dziedzicznych wad serca
lub naczyń – chomiki, myszy, szczury, indyki, bydło
➢ Dziedziczne miopatie mięśniowe związane z
chromosomem X u golden retrieverów (niedobór
dystrofiny); dziedziczne choroby spichrzeniowe np.
glikogenozy (spichrzanie glikogenu)
➢ Żywieniowe – te które powodują martwicę mięśnia
sercowego (patrz odpowiedni rozdział wykładu)
➢ Toksyczne– te które powodują martwicę mięśnia
sercowego (patrz odpowiedni rozdział wykładu)
➢ Urazowe – te które powodują martwicę mięśnia
sercowego (patrz odpowiedni rozdział wykładu)
➢ Endokrynne – hipertyroidyzm, akromegalia
(hipersomatotropism), hipotyroidyzm,
hiperglikokrtykoidyzm, pheochromocytoma
aktywna hormonalnie, cukrzyca
➢ Infekcyjne - te które powodują martwicę mięśnia
sercowego (patrz odpowiedni rozdział wykładu)
➢ Nowotworowe
➢ Wywołane nadciśnieniem u kotów i psów:
spontaniczne lub związane z przewlekłą
niewydolnością nerek, hipertyroidyzmem, cukrzycą,
akromegalią i pierwotnym aldosteronizem
 Kardiomiopatie pierwotne
 Najczęściej stwierdzane u
psów i kotów
 Bardzo rzadko diagnozowane
u bydła, świń, szczurów
 W większości przypadków
etiologia trudna do ustalenia
(idiopatyczna)
 W wielu przypadkach
uwarunkowane genetycznie
– mutacja genów kodujących
różne białka sarkomerów
kardiomiocytów; sugeruje się
też skrócenie telomerów, co
wyzwala i przyspiesza
apoptozę kardiomiocytów
 Mają charakter postępowy i
nieodwracalny
 Kardiomiopatia przerostowa
cardiomyopathia hypertrophica, ang. hypertrophic
cardiomyopathy (HCM)
 Charakteryzuje się przerostem mięśnia
lewej komory i przegrody
międzykomorowej, co skutkuje
nieprawidłowym napełnianiem się
lewej komory w fazie rozkurczu
 światło lewej komory jest
pomniejszone, a lewy przedsionek jest
poszerzony
 Pod względem morfologicznym  U kotów rasy Maine coon ma charakter
odpowiada dośrodkowemu dziedziczny (dziedziczenie autosomalne
przerostowi serca (ale bez znanej dominujące)
przyczyny)  W części przypadków u kotów perskich,
 Najczęściej obserwowana u młodych amerykańskich krótkowłosych i ragdolli
kotów (1-3 lat), samców, rzadziej u również podejrzewa się czynniki
dziedziczne
psów ( zwykle samce dużych ras)
 U 10-20% kotów obserwuje się zmiany
 Charakteryzuje się wzrostem masy zatorowo-zakrzepowe w rozwidleniu
mięśnia sercowego w stosunku do aorty wtórnie do zakrzepicy lewego
masy ciała przedsionka, klinicznie objawiające się
 Często ma miejsce nagła śmierć bez niedokrwieniem i porażeniem tylnych
wcześniejszych objawów klinicznych kończyn
 Kardiomiopatia przerostowa
Obraz sekcyjny u psów i kotów charakteryzuje się pogrubieniem wolnej ściany lewej komory
i przegrody międzykomorowej, zmniejszeniem światła lewej komory oraz rozszerzeniem
lewego przedsionka. Widoczna zwłókniała płytka w połowie wysokości przegrody
międzykomorowej, w miejscu gdzie przerośnięte mięśnie brodawkowate przytwierdzone są
do przegrody (biała strzałka).
Przerost lewej komory przypomina przerost dośrodkowy, jednak brak jest widocznych
przyczyn tj. zwężenie ujścia tętnicy płucnej, nadciśnienie.
Niekiedy może wystąpić przerost obu komór, lub tylko przegrody międzykomorowej.
Kardiomiopatia przerostowa cd.

Zakrzep w lewym przedsionku,

przerost wolnej ściany komory
lewej i przegrody
międzykomorowej
Kardiomiopatia przerostowa i zmiany towarzyszące
 Kardiomiopatia rozstrzeniowa
cardiomyopatia congestiva ectatica ang. dilated (congestive)
cardiomyopathy DCM
 Kardiomiopatię rozstrzeniową charakteryzuje
powiększenie serca związane z poszerzeniem
jam serca (w mniejszym stopniu z przerostem
mięśnia) i upośledzeniem jego kurczliwości
 Pod względem morfologicznym odpowiada
odśrodkowemu przerostowi serca
 Występuje najczęściej u psów i kotów, rzadziej
u chomików, indyków, świń, krów, lisów
 U kotów, psów i lisów ma związek z
obniżonym poziomem tauryny w diecie
 U niektórych ras bydła i psów stwierdzono
uwarunkowania genetyczne (dziedziczone
autosomalnie recesywne)
 W przypadku kotów dotyczy samców, w
średnim wieku, niekiedy stwierdza się
tromboembolizm
 Rasy predysponowane psów (gł. samców ras
dużych): doberman, portugalski pies dowodny
dalmatyńczyk, bernardyn, nowofundland, chart
szkocki, chart afgański, owczarek staroangielski, dog
niemiecki, bokser, cocker spaniel angielski
 Kardiomiopatia rozstrzeniowa

Efektem rozstrzeni obu komór jest serce okrągłe z dwoma

koniuszkami. Wsierdzie wyściełające komory objęte
rozstrzenią jest zwykle pogrubiałe, białawe.
Kardiomiopatia restrykcyjna –
ograniczająca restrictive cardiomyopathy
 Kardiomiopatia restrykcyjna - polega na
takim usztywnieniu komór serca, które
powoduje znaczne trudności w napełnianiu się
serca krwią, co z kolei zmniejsza objętość
przepompowywanej przez nie krwi, prowadząc
do niewydolności serca
 charakteryzuje się pierwotnym zmniejszeniem
podatności komór na rozciąganie, z
upośledzeniem ich napełniania w czasie
rozkurczu
 Funkcja skurczowa komór jest zwykle
zachowana
 W kardiomiopatii restrykcyjnej komory i ich
jamy są zwykle normalnej wielkości, natomiast
ściana komór ulega stwardnieniu na skutek
włóknienia podwsierdziowego lub
śródmiąższowego
 Niekiedy występuje poszerzenie obu
przedsionków
 Kardiomiopatia restrykcyjna -
ograniczająca
Przyczyny
 idiopatyczne
 usztywnienie komór może wynikać ze
zbliznowacenia, zwłóknienia i
gromadzenia się w sercu różnych
substancji (choroby metaboliczne
i mięśniowych)
Wstępują następujące postacie choroby:
➢ idiopatyczna (przyczyna nieznana) –
włóknienie wsierdzia u starych szczurów,
fibroelastoza wsierdzia kotów
Pierwotna kardiomiopatia restryjcyjna –
➢ na skutek chorób: skrobiawicy,
hemochromatozy, sarkoidozy, kolagenoz, (A) Serce z widocznym zwłóknieniem, małą
cukrzycy, kardiomiopatii przerostowej, komorą lewą, bardzo dużym lewym
zapalenia wsierdzia (zwłaszcza przedsionkiem. Śmierć nastąpiła w wyniku
eozynofilowego) zastoinowej niewydolności serca
➢ na skutek leczenia: radioterapii i (B) W obrazie mikroskopowym widoczny
leczenia antracyklinami chaotyczny układ kardiomiocytów i
zwłóknienie śródmiąższowe.
 Arytmogenna kardiomiopatia prawej
komory (ARVC, arrhythmogenic right
ventricular cardiomyopathy)
• jest chorobą mięśnia sercowego charakteryzującą się postępującym zanikiem
kardiomiocytów, które są zastępowane przez tkankę tłuszczową i włóknistą
• proces ten dotyczy głównie wolnej ściany prawej komory serca (jest bardzo
cienka) i przyczynia się do powstania elektrycznej niestabilności w mięśniu
sercowym, usposabiającej do wystąpienia groźnych komorowych zaburzeń
rytmu serca
• choroba ujawnia się w okresie dorastania i u młodych dorosłych
• objawami choroby są zasłabnięcia lub omdlenia występujące najczęściej w
czasie wysiłku fizycznego, chociaż pierwszym objawem choroby może być
również nagła śmierć sercowa.
• podstawą rozpoznania są wyniki badania histopatologicznego, stwierdzenie
zmian strukturalnych w obrębie prawej komory serca, występowanie arytmii
komorowych, a także dane z wywiadu rodzinnego.
• najczęściej chorobę stwierdza się u bokserów (rodzinna arytmia komorowa),
rzadziej u kotów
Kardiomiopatia neurogenna
neurogenic myopathy
• zwana też syndromem sercowo-mózgowym występującym u psów
• charakteryzuje się nagłą śmiercią 5 do 10 dni po rozległym urazie CUN, zwykle
w wyniku uderzenia przez samochód
• w wyniku zmian degeneracyjnych i martwicy kardiomiocytów rozwija się
arytmia, która prowadzi do śmierci
• przyczyną zmian morfologicznych kardiomiocytów jest najprawdopodobniej
nadmierna stymulacja mięśnia sercowego przez autonomiczne
neurotransmitery i ogólnoustrojowe katecholaminy wydzielone w momencie
urazu
• makroskopowo stwierdza się ogniska martwicy (białawe) obejmujące
najczęściej lewą komorę i mięśnie brodawkowate
 Kardiomiopatia neurogenna

Martwica mięśnia sercowego, „zespół sercowo-mózgowy”, serce, przekrój poprzeczny

komór, pies. Obszary martwicze mają kolor od jasnobeżowego do białego i są zlokalizowane
w wewnętrznej połowie ściany lewej komory (LV) oraz w przegrodzie międzykomorowej.
School of Veterinary Medicine, Purdue University
Zmiany patomorfologiczne wsierdzia
 Zwapnienie wsierdzia
 Torbiele (cysty) zastawek serca
 Endokardioza zastawek serca
 Pęknięcie strun ścięgnistych
 Zapalenie wsierdzia
 Włóknienie wsierdzia
 Zwapnienie wsierdzia
calcificatio endocardii, ang. endocardial mineralization
Mineralizacja wsierdzia polega na
inkrustacji najczęściej złogów wapnia
lub innych minerałów
Ma charakter
➢ metastatyczny (wysoki poziom Ca
krążącego)
➢ dystroficzny, wtórny do uszkodzenia
wsierdzia
 Spotykane w:
➢ zatruciu witaminą D
➢ zatrucie roślinami zawierającymi
analogi wit. D (przeżuwacze)
➢ u zwierząt wyniszczonych, szczególnie u
bydła przy rozstrzeni mięśnia
sercowego we wsierdziu lewego
przedsionka w zaawansowanym Zwapnienie wsierdzia lewego przedsionka u
stadium parateberkulozy (Johne’s bydła (paratuberkuloza)
disease), czy w gruźlicy. Patogeneza
zmian mało poznana
➢ u psów w przebiegu mocznicy
(mocznicowe, wrzodziejące zapalenie
wsierdzia przedsionka lewego)
Pomarszczone i pogrubiałe wsierdzie (gwiazdki). Mineralizacja
obecna jest również w blaszce wewnętrznej aorty (strzałki)
 Torbiel zastawki przedsionkowo-komorowej
cysta valvlae atrioventricularis
 Torbiele mogą występować
zarówno w zastawce  Torbiele mogą zawierać płyn
dwudzielnej (c. valvae surowiczy - torbiel surowicza
bicuspidalis) lub trójdzielnej (c. lub krew - torbiel krwista
vulvae tricuspidalis) (ang. mitral
or tricuspid valve cyst)
 Torbiele stwierdza się u
wszystkich gatunków, jednak
najczęściej u cieląt, zwykle
przypadkowo podczas sekcji
zwierząt młodych
 Ich obecność nie wywołuje
wyraźnych objawów klinicznych
 Zwykle pękają lub są
resorbowane nie pozostawiając
śladu
Torbiele zastawek przedsionkowo-
komorowych
Torbiel surowicza Torbiel krwista
Torbiele zastawek przedsionkowo-
komorowych

źrebak

cielę

Yorkshire Terrier
Śluzowate zwyrodnienie zastawek /endokardioza
endocardiosis, ang, myxomatous valvular degeneration, endocardiosis
 Polega na nadmiernej proliferacji
miofibroblastów, zaburzeniu i
fragmentacji włókien kolagenowych i
odkładaniu się w ścianie zastawki
mukopolisacharydów
 Proces zwyrodnieniowy powoduje zgrubienie,
niekiedy guzowate płatków zastawek
 Może powodować dysfunkcje zastawek i objawy
kliniczne, może również przebiegać
bezobjawowo
 Dotyczy głównie zastawek przedsionkowo-
komorowych (najczęściej zastawki dwudzielnej)
 Patogeneza zmian nie jest znana
 Makroskopowo zmiany w postaci ogniskowych
zgrubień pojawiają się na brzegach płatków, a
następnie powiększają się obejmując coraz
większe obszary zastawek
 Zmiany najczęściej obserwuje się u starszych
psów oraz w średnim wieku (częstotliwość
występowania wzrasta wraz z wiekiem
 psy do 1 roku życia < 5%
 psy powyżej 13 roku życia >75%
 Endokardioza zastawek serca u psów
 Endokardioza zastawek przedsionkowo-
komorowych jest najczęstszą przyczyną
zastoinowej niewydolności serca u psów
 Dotyczy przede wszystkim zastawki dwudzielnej,
jednak w około 30% przypadków może
obejmować także zastawkę trójdzielną,
najrzadziej zastawkę aorty i tętnicy płucnej
 Rasy predysponowane: cavalier king charles
spaniel (najczęściej), cocer spaniel, beagle,
jamnik, pekińczyk, chihuahua, pudel
miniaturowy, papillon, pomeranian, doberman,
fox terrier, boston terier, bull terier, wilczarz
 u samców objawy chorobowe pojawiają się
wcześniej
 Endokardioza zastawek serca
i pęknięcie strun ścięgnistych

Następstwa: niedomykalność zastawki, poszerzenie przedsionka, zmiany we wsierdziu

przedsionka (włóknienie) z powodu zawirowań prądu krwi, pęknięcie strun ścięgnistych,
pęknięcie ściany przedsionka lewego. Zmiany towarzyszące: arterioskleroza tętnic serca,
ogniska martwicy
 Endokardioza zastawek serca i pęknięcie strun
ścięgnistych
 Przy endokardiozie może niekiedy
wystąpić pęknięcie strun
ścięgnistych
 Zwykle występuje przy
zaawansowanej endokardiozie
 Klinicznie objawia się nagłą
zapaścią krążeniową i szybką
agonią
 Zmiana trudna do
zdiagnozowania podczas
rutynowej sekcji - wymagająca
dużego doświadczenia
 Przy podejrzeniu pęknięcia struny
ścięgnistej należy po przecięciu
przedsionka usunąć krew z
przedsionka i komory, wlać do
komory wodę i rytmicznie
uciskając komorę obserwować
ujście przedsionkowo-komorowe
Włóknienie i sprężyste zwłóknienie
wsierdzia ang. endocardial fibrosis and fibroelastosis
• Pierwotna uogólniona fibroelastoza i włóknienie wsierdzia jest chorobą wrodzoną
ludzi, kotów i starych szczurów, o nieznanej patogenezie
• Wtórne (nabyte) włóknienie ma charakter ogniskowy lub rozsiany. Najczęstszymi
jej przyczynami są:
➢ nieprawidłowe zawirowania krwi w przedsionku lub komorze, zwane zmianami
strumienia „jet lesions”. Zmiany te występują w przypadkach niewydolności zastawek
i mechanicznego uszkodzenia wsierdzia przez zaburzony strumień krwi
➢ rozsiane podwsierdziowe zwłóknienie może mieć charakter wtórny do
przewlekłej rozstrzeni serca (kardiomiopatia restrykcyjna), powodującej
niedotlenienie wsierdzia

• Zmiany makroskopowe i mikroskopowe: Wsierdzie, głównie komory lewej jest

pogrubiałe o szorstkiej pomarszczonej powierzchni. Pogrubienie wsierdzia jest
wynikiem nadmiernego gromadzenia kolagenu i włókien elastynowych
• Objawy kliniczne: uogólniona fibroelastoza, czy zwłóknienie upośledza i redukuje
objętość wyrzutową serca prowadząc do przeładowania i powiększenia się komór
serca – niewydolność zastoinowa serca (congestive heart failure)
Nagromadzenie kolagenu pod wsierdziem wtórnie do przewlekłego
zaburzenia przepływu krwi na skutek wrodzonej wady serca u psa

Widoczne rozlane zgrubienie wsierdzia

 Zapalenie wsierdzia endocarditis
 Występuje u wszystkich gatunków zwierząt
 Powstaje przede wszystkim na tle bakteryjnym, rzadziej grzybiczym lub
pasożytniczym
 Podział ze względu na lokalizację:
➢ Zapalenie wsierdzia zastawkowego endocarditis valvularis
➢ Zapalenie wsierdzia ściennego endocarditis parietalis
➢ Zapalenie strun ścięgnistych endocarditis chordalis
➢ Zapalenie wsierdzia mięśni brodawkowatych endocarditis papillaris
 Podział ze względu na charakter zmian:
➢ Wrzodziejące endocarditis ulcerosa – częste u psów z mocznicą
➢ Wrzodziejąco-polipowate endocarditis ulceroso-polyposa
➢ Brodawkowate endocarditis verrucosa s. polyposa
Najczęstsze następstwa zapalenia wsierdzia:
➢ Powstawanie zakrzepów i zatorów
- zapalenie wsierdzia zastawki dwudzielnej i aorty często jest przyczyną
zawałów w nerkach
- zapalenie wsierdzia zastawki trójdzielnej i tętnicy płucnej jest przyczyną
zawałów i zakrzepów w płucach
 Zapalenie wsierdzia endocarditis
 Zapalenie wsierdzia najczęściej dotyczy zastawek serca, częściej
przedsionkowo-komorowych, rzadziej półksiężycowatych
 Zapalenie to rozwija się najczęściej na skutek przylegania bakterii do
płatków zastawek (zatory bakteryjne lub zakażone zakrzepy), lub na
drodze immunologicznej (dochodzi do miejscowego uczulenia z
naciekiem zapalnym wskutek osadzania się bakterii)
 Bakterie uszkadzają śródbłonek co ułatwia powstawanie zakażonych
zakrzepów i narastanie zmian w postaci osadzania się płytek krwi i
włóknika
 Z uwagi na patogenezę zapalenie wsierdzia zastawkowego często
określane jest jako zakrzepowe – thromboendocarditis
 Niebakteryjne zapalenie powstaje wskutek urazu (pęknięcie struny
ścięgnistej), zawirowań krwi, osadzania się krążących kompleksów
immunologicznych lub w związku z nadmierną krzepliwością krwi
 Na powierzchni zastawek powstają wówczas jałowe zakrzepy
włóknikowo-płytkowe
 Zmiany lokalizują się na powierzchni płatków zastawek
przedsionkowo-komorowych od strony przedsionków, a na
zastawkach półksiężycowatych od strony komór
Wrzodziejąco-polipowate zapalenie wsierdzia
zastawkowego (endocarditis s. thromboendocarditis valvularis
ulceroso-polyposa)
 Rozpoczyna się jako zwykłe zapalenie
zastawek e. valvularis simplex s.
superficialis, które diagnozowane jest
w świeżych (wczesnych) stadiach
zapalenia zastawek
 Polega na obrzęku zastawek i
powstawaniu na ich obrzeżach
zgrubień (miejsca osadzania się
bakterii)
 Na brzegach zastawek (w miejscach ich
stykania się ze sobą podczas zamykania
się) obecny jest żółtawy miękki wiotki
włóknikowy nalot w którym osadzają
się erytrocyty, co nadaje mu barwę
czerwoną
 Nalot w początkowym stadium jest
łatwy do usunięcia
 W miarę upływu czasu nalot staje się
twardy i trudny do usunięcia wskutek
organizacji tkanką łączną ziarninową
Wrzodziejąco-polipowate zapalenie
wsierdzia zastawkowego cd.
 Wrzodziejąco-polipowate zapalenie
wsierdzia zastawkowego
 W przypadku powtarzających
się zapaleń powstają na
zastawkach nowe ogniska
czego wynikiem jest znaczne
zgrubienie zastawek
 Wskutek tworzenia się na nich
obfitych zakrzepów powstają
polipowate, rozpadające się
twory co określane jest jako
zapalenie polipowate e.
polyposa s. verrucosa, ang.
vegetative valvular
endocarditis
 Wrzodziejąco-polipowate zapalenie
wsierdzia zastawkowego
 Kalafiorowate, kruche,
rozpadające się narośla na
zastawce dwudzielnej u
cielęcia (ang. vegetative
valvular endocarditis)
 Obraz mikroskopowy –
wysięk włóknikowy, naciek
komórek odczynu zapalnego
i skupiska bakterii na
powierzchni zmienionego
płatka zastawki
Polipowate zapalenie wsierdzia zastawkowego
ang. vegetative valvular endocarditis
 Bakterie najczęściej izolowane z przypadków
zapalenia wsierdzia u zwierząt
 Świnie - Erysipelothrix
rhusiopathiae i Streptococcus
suis
 Konie: Streptococcus equi,
Erysipelothrix rhusiopathiae
(u koni używanych do
produkcji surowic
odpornościowych)
 Bydło: Trueperella Streptokokoza świń -
(Arcanobacterium) pyogenes, Streptococcus suis
Corynebacterium pyogenes
 Psy: Staphylococcus aureus,
Leptospira canicola
 Koty: Bartonella,
Streptococcus spp.
Bakteryjne zapalenie wsierdzia u prosiaka susp. Streptococcus suis. Stwierdzono ponadto
złamanie kości piszczelowej z rozległym zapaleniem ropnym.
 Wrzodziejące zapalenie wsierdzia
endocarditis ulcerosa
• Jest częstą formą zapalenia
wsierdzia występującą u psów z
mocznicą uremic endocarditis przy
przewlekłej niewydolności nerek
• W przebiegu mocznicy dochodzi
do uszkodzenia wsierdzia
najczęściej lewego przedsionka
• proces gojenia przebiega z
zwłóknieniem i/bez mineralizacji
wsierdzia
• w formach przewlekłych dochodzi
do rozstrzeni przedsionka

Widoczne biało-czerwone, grube, pomarszczone ogniska

zaplenia wsierdzia, mineralizacja i rozplem tkanki łącznej
(bliznowacenie) wsierdzia u psa z mocznicą w przebiegu
przewlekłej niewydolności nerek.
 Powikłania zapalenia wsierdzia
 Niedomykalność zastawek
 Powstawanie zatorów i
zakrzepów w naczyniach
krwionośnych wskutek
oderwania fragmentów
zmian rozrostowych z
zastawek, powstawanie
zawałów w płucach lub
narządach wewnętrznych
zaopatrywanych przez
krążenie duże (gł. nerki)
Zmiany stwierdzane w zastawkach
przedsionkowo-komorowych
 Nowotwory serca zwierząt domowych
 Nowotwory serca u zwierząt domowych występują
bardzo rzadko
 Najwięcej guzów diagnozowana jest u psów i kotów
 Zdecydowana większość (ok. 80%) ma charakter
złośliwy
 Występują u osobników w średnim wieku (psy ok. 8
lat)
 Brak predyspozycji rasowych
Nowotwory serca
 Najczęściej diagnozowane nowotwory serca u zwierząt
domowych:
 Pierwotne:
 Haemangioma i haemangiosarcoma
 Rhabodmyoma i rhabdomyosarcoma
 Chemodectoma
 Mesothelioma
 Inne (myxoma, fibroma, neurinoma, chondro- i
osteosarcoam, mesothelioma)
 Wtórne (przerzutowe)
 Lymphoma malignum
Schemat pokazujący lokalizację najczęściej
występujących nowotworów serca
Naczyniakomięsak krwionośny
haemangiosarcoma
 Lokalizuje się najczęściej w śledzionie, tkance
podskórnej oraz sercu
 Jest najczęściej diagnozowanym nowotworem serca u
psów
 W sercu najczęściej wyrasta z prawego przedsionka
 Obecność haemangiosarcomy w sercu powoduje
powiększenie sylwetki serca, często krwawienie do
worka osierdziowego, a w przypadku pęknięcia
tamponadę serca i zejście śmiertelne
 Daje przerzuty do płuc, wątroby, mózgu, śledziony i
innych narządów
Naczyniakomięsak krwionośny serca
Typowa lokalizacja – prawy Guz zbudowany jest z cienkich,
przedsionek serca niewykształconych naczyń krwionośnych
zawierających krew, co nadaje mu
barwę krwisto-czerwoną
Naczyniakomięsak krwionośny serca
Naczyniakomięsak krwionośny serca
Rhabdomyoma/rhabdomyosarcoma
mięśniak/mięsak mięśni porzecznie prążkowanym,
mięśniak/mięsak prążkowanokomórkowy
 Rhabdomyoma - nowotwór łagodny
 W sercu najczęściej obserwowany u bydła,
owiec i świń
 Osiąga średnicę do kilku cm
 Stwierdzany głównie w czasie sekcji lub
badania poubojowego
 Często ma charakter wrodzony
 Rhabdomyosarcoma – nowotwór
złośliwy - rośnie naciekowo, przerastając
ścianę mięśnia sercowego
 Wrodzona rhabdomyomatoza
świń i świnek morskich – zmiana
nienowotworowa, malformacja, forma
błędniaka, zbudowana z dobrze
zróżnicowanych kardiomiocytów często
obładowanych glikogenem. Występuje w
postaci obszarów pojedynczych lub mnogich,
może przypominać proces nowotworowy
 Chemodectoma s. paraganglioma przyzwojak
 Przyzwojak (paraganglioma) - niezłośliwy guz
neuroendokrynny wywodzący się z ciałek przyzwojowych
układu przywspółczulnego (p. niechromochłonny – p.
nonchromaffinicum) i układu współczulnego (przyzwojak
chromochłonny - p. chromaffinicum)
 Chemodectoma jest typem przyzwojaka wywodzącego się
z chemoreceptorów układu przywspółczulnego
 U zwierząt guz lokalizuje się w okolicy kłębka szyjnego
(leżącego w pobliżu rozwidlenia tętnicy szyjnej wspólnej) –
(ang. carotid body tumour) oraz kłębka aortalnego
rozrzuconego w okolicy rozwidlenia aorty (aortic body
tumour) – guz podstawy serca
 Chemodectoma jest najczęściej guzem hormonalnie
nieaktywnym, a jego oddziaływanie wiąże się z
mechanicznym uciskiem na główne pnie tętnicze lub
blokowaniem przepływu krwi
 Rasy brachycefaliczne psów są predysponowane do
wystąpienia nowotworu
 Chemodectoma – guz podstawy serca

Chemodectoma – kot, guz

wrastający do lewego przedsionka Chemodectoma - pies, guz w
ujściu tętnicy płucnej
Chemodectoma – guz
podstawy serca infiltrujący
aortę i jej odgałęzienia
Chłoniak serca
lymphosarcoma myocardii
 Często występujący
nowotwór wtórny serca
 Najczęściej występuje u
bydła w przebiegu
enzootycznej białaczki
EBB
 Stwierdzany również u
innych gatunków,
stosunkowo często u
psów i kotów w
przebiegu chłoniaków
 Zmiany mają charakter
rozsiany lub ogniskowy,
lokalizują się w mięśniu
sercowym, wsierdziu i
osierdziu.
 Nacieki chłoniaka mogą
wyglądem przypominać
tkankę tłuszczową
 Mesothelioma - międzybłoniak
 Nowotwór złośliwy, rzadko
występujący
 Może wywodzić się z osierdzia
(głównie nasierdzia) oraz z
wsierdzia
 Charakteryzuje się wzrostem
naciekowym
 Może również wywodzić się z
opłucnej lub z otrzewnej
Źródła:
1. Pathology of the Cardiovascular System
Alfonso López Professor of Anatomic Pathology Dept. Pathology and Microbiology
Atlantic Veterinary College University of Prince Edward Island Canada
2. M.Donald McGavin, James F. Zachary: Pathologic basis of veterinary disease. 4th ed.
Mosby Elsevier, 2007.
3. http://evolve.elsevier.com/McGavin/vetdisease
4. Janusz A. Madej, Tadeusz Rotkiewicz, Zbigniew Nozdryn-Płotnicki: Patologia
szczegółowa zwierząt. Wydanie II poprawione. Wydawnictwo UWM 2007.