T.

C
İstanbul Aydın Üniversitesi
Anadolu Bil Meslek Yüksekokulu
Uçak Teknolojisi Bölümü

2022-2023 Güz Dönemi

Turgut Enes Güler - B2110.491002
UCT 213-Gaz Türbinli Motorlar
Erdoğan Yılmaz
Havacılıkta Kullanılan ve Kullanılması Düşünülen Elektrik Motorları
Elektrik motoru nedir? Çeşitleri Nelerdir?
Elektrik motoru, elektrik enerjisini mekanik enerjiye dönüştüren bir elektrik
makinesidir. Çoğu elektrik motoru, manyetik alan ile bir tel sargısındaki elektrik
akımı arasındaki etkileşim yoluyla çalışır. Bu etkileşim, motor şaftında tork
olarak bir kuvvet (Faraday Kanunu) meydana getirir.
Elektrik motoru, biri sabit (Stator yada Endüktör) ve diğeri kendi çevresinde
dönen (Rotor ya da Endüvi) iki ana parçadan oluşur. Bu ana parçalarda, elektrik
akımını ileten parçalar (sargılar, fırçalar), manyetik akıyı ileten parçalar
(yalıtılmış saç bileşenleri) ve oluşumu destekleyen parçalar (vidalar, yataklar)
olmak üzere çeşitli kısımlara ayrılır.
Elektrik motorları beslediği elektrik akımına göre, doğru akım(DC) motorları ve
alternatif akım(AC) motorları olmak üzere temelde iki gruba ayrılır. Doğru
akım(DC) motorları akü, pil ya da adaptör gibi doğru akım kaynakları ile
çalışabilir. Alternatif akım(AC) motorları ise şehir şebekesi, sanayi voltajı,
transformatör, invertör ya da jeneratör ile “frekansa bağımlı olarak” çalışabilen
motorlardır.
Günümüzde motor çeşitliliği teknoloji ile paralel oldukça gelişmiştir. Step
(adım), servo, BLDC (fırçasız DC) redüktörlü(dişli kutulu) ve enkoderli
motorlar vb. çeşitler ile oldukça hassas ve verimli uygulamalar yapmak mümkün
olmaktadır.

ELEKTRİK MOTORLARI ÇEŞİTLERİ

Klasik olarak elektrik motorları DA ve AA olarak iki bölüme ayrılır.

AA - Alternatif Akımla ile çalışan
DA – Doğru Akım ile çalışan
ALTERNATİF AKIMLI MOTORLAR
Alternatif akım elektrik enerjisini, mekanik enerjiye çeviren elektrik
motorlarıdır. Bu motorların asenkron tipleri standart bir aygıt olmuştur. Senkron
tipleriyse, büyük güç gerektiren yerlerde kullanılabilir. Alternatif akım motorları
iki grupta toplanabilir: asenkron (indüksiyon) motorlar ve senkron motorlar.
Bütün bu motorların temel ilkesi, manyetik saclardan yapılmış bir kütlenin,
döner bir elektromanyetik alan yardımıyla sürüklenmesine dayanır. Bu iki grup
motorlarda da eksenli iki armatür bulunur: bunların ilki olan stator sabit, ikincisi
rotorsa hareketlidir. Senkron motorun statoru asenkron motorun statoruyla aynı
şekilde ve aynı yapıdadır; birbirinden vernikle yalıtılmış manyetik saclardan
oluşan bir bilezik biçimindedir; bu sacların üzerindeki yivlere üç fazlı akımlarla
beslenen bir sargı sarılmıştır. Bir senkron motorda manyetik alanı, rotorun
sargısını besleyen bağımsız bir doğru akım yaratır; burada rotorun çalışma hızı
vardır. Bu tip motorların başlıca yetersizliği, rotorun kendi başına harekete
geçmemesi sorunudur. Asenkron motorun çalışması oldukça farklıdır: rotorun
sargısı çok fazladır ve rotora yalnız statordan kaynaklanan tek alan akım
indükler. Rotor başka hiçbir enerji kaynağına bağlı değildir. Dönme hızı ne
olursa olsun (ilk çalışmada bile), mekanik bir kuvvet çifti sağlar; düzenli çalışma
sırasında bu hız senkron hızından (yani döner alan hızından) farklıdır; bu hız
farkı motorun üzerindeki yüke bağımlıdır. Sincap kafesli motorlarda sargı,
yapraklı bir rotorun yivlerine yerleştirilmiş bakır veya alüminyum çubuklardan
oluşur; bu yapı basit, sağlam ve ucuzdur. Bu tip motorlar, imalat sanayinde,
pompaların ve vantilatörlerin çalıştırılmasında veya ambalajlamada çok yaygın
olarak kullanılan standart aygıtlardır. İlk olarak Nikola Tesla tarafından
tasarlanmış ve geliştirilmiştir.
DOĞRU AKIMLI MOTORLAR
Bir DA motor, doğru elektrik akımı ile çalışmak üzere tasarlanmıştır. Saf DA
tasarımlara iki örnek Michael Faraday'ın tek kutuplu motor (nadiren kullanılır)
ve bilyeli yatak motor (orijinalden çok uzaktır). En yaygın türleri fırçalı ve
fırçasız tiplerdir.

SERVO MOTORLAR
Küçük çaplı ve genellikle içerisinde kompanzasyon sargısı olan, kuvvetli
manyetik alanı boyu uzun doğru akım motorlarına servo motor denir. DA
motorlar gibi imal edilirler. 1 devir/dakikalık hız bölgelerinin altında bile kararlı
çalışabilen, hız ve momentkontrolü yapan yardımcı motorlardır. Örneğin hassas
takım tezgâhlarında ilerleme hareketleri için genellikle servo motorlar kullanılır.
Servo motorların alternatif akım ile çalışan modelleri fırçasız, DA ile çalışan
modelleri ise fırçalıdır. Bunlar; elektronik yapılı sürücü veya programlayıcı
devrelerle birlikte kullanılır. Günümüzde yapılan servo motor çalıştırma
sürücüleri, tamamen mikroişlemci kontrollü ve dijital yapılıdır.
AA Servo Motorlar
Bu tip servo motorlar, genellikle iki fazlı sincap kafesli indüksiyon tipi
motorlardır. İki fazlı asenkron motorlar, büyük güçlü yapılmakla birlikte
çoğunlukla otomatik kontrol sistemlerinde servo motorlar olarak kullanılmak
amacı ile küçük güçlü yapılır. Fırça ve kolektör olmadığından arıza yapma
ihtimalleri az, bakımları kolaydır. AA servo motorlar, iki fazlı ve üç fazlı olmak
üzere iki tipte incelenir.

DA Servo Motorlar
DA servo motorlar, genel olarak bir DA motoru olup, motora gerekli DA akımı
aşağıdaki metotlarla elde edilir. Bir elektrik yükselteçten AA akımın doyumlu
reaktörden geçirilmesinden AA, akımın tristörden geçirilmesinden Amplidin,
retotrol, regüleks gibi dönel yükselteçlerden elde edilir. D.C servo motorlar, çok
küçük güçlerden çok büyük güçlere kadar imal edilir (0,05 Hp’den 1000 Hp’ye
kadar). Bu motorlar, klasik DA motorlar gibi imal edilir. Bu motorlar, küçük
yapılırdır ve endüvileri (yükseklik.uzunluk/çap oranıyla) kutup ataleti
momentini minimum yapacak şekilde tasarlanır. Küçük çaplı ve genellikle
içerisinde bir kompanzasyon sargısı olan kuvvetli manyetik alanlı, boyu uzun
doğru akım motorlarına da servo motor denir.

EX-PROOF MOTORLAR
Exproof motorlarda koruma sınıflarına göre yüzey sıcaklıkları limitlenmiştir ve
yine koruma sınıfına göre alev, kıvılcım ve ark sızdırmazlık özellikleri
bulunmaktadır.
HAVACILIKTA ELEKTRİK MOTORLARI
Günümüz havacılığına bakılırsa elektrikli motorların tercihi söz konusu olmaya
başladı. Geçmiş yıllara nazaran elektrikli motorların kullanımı otomobillerde vb.
bölümlerde kullanımı arttıkça havacılıkta bu motor çeşidine yavaş yavaş entegre
olmaya başladı. Geçmiş yıllarda kullanılan pistonlu motorlar ve jet motorlar
yerini elektrikli motorlara bırakmaya başladı.
Bunların ilk örnekleri insansız hava araçlarında görülmeye başlandı.

EKSTRA EA-300
Siemens tarafından üretilen EA-300 uçağı iki kişilik akrobasi ve gözcülük
amaçlı kullanılan bu uçak üretilen ilk elektrik motorlu hybrid uçaktır. Alman
akrobasi pilotu Walter Extra tarafından tasarlanan ve Extra Flugzeugbau ve
Siemens ortaklığı ile üretilmiştir. Kökeni 1980 li yılların ahşap uçaklarından
olan EXTRA – 230 dan gelmektedir. Extra 300, alüminyum ve kumaş
kaplı kaynaklı çelik boru gövdeye sahiptir. Orta kanatta bir karbon
fiber kompozit direk ve karbon kompozit kaplamalar bulunur. [1] Sıfır geliş
açısı ile monte edilmiş simetrik bir hava profili , hem dik hem de ters uçuşta eşit
performans sağlar. İniş takımı, kompozit ana ayaklar ve fiberglas tekerlek
pabuçları ile sabit taildragger tarzındadır.
ROLLS – ROYCE ACCEL
Rolls-Royce ACCEL İngiliz motor üreticisi Rolls-Royce tarafından üretilmiştir.
Rolls-Royce ACCEL den önce üretilmiş olan EXTRA EA-300 uçağının
menzilinden ve hızından çok daha yüksek bir hızı hedeflemiş ve ulaşmıştır.
Rolls Royce ACCEL den önce rekor 337 km/s ile EXTRA EA-300 e aitti.
ACCEL in üretilmesi ile bu rekor 480km/s e yükselmiştir ve ipi göğüslemiştir.
Gloucestershire Havalimanı'nda tasarlanan proje, kısmen Birleşik Krallık
hükümeti tarafından finanse ediliyor ve elektrik motoru ve kontrolör
üreticisi YASA Limited ve havacılık şirketi Electroflight gibi ortakları içeriyor .
15 Eylül 2021'de Rolls-Royce, "Spirit of Innovation" adlı uçağın MoD
Boscombe Down'dan on beş dakika uçarak ilk uçuşunu başarıyla tamamladığını
duyurdu. Daha sonra 336 kn (622 km/s) azami hıza ulaştı ve 3 km üzerinde 300
kn (560 km/s), 15 km üzerinde 287 kn (532 km/s) hıza ulaştı ve tırmanmayı
başardı. 3 dakika 22 saniyede 3.000 m'ye (9.800 ft). Ulaşılan hızlar , Ocak
2022'de Fédération Aéronautique Internationale tarafından elektrikli uçaklar için
dünya rekoru olarak kabul edildi.
Tasarımına bakıcak olursak;
7,3 m (24 ft) açıklığa sahip uçak, EASA tarafından tasarlanan ve üretilen, 2.400
RPM'de dönen tek bir üç kanatlı pervaneyi çalıştıran üç adet yüksek güç
yoğunluklu elektrik motoruyla çalışıyor. 750 volt, 216 KWh pil, mantar
yalıtımlı ve aktif soğutmalı 6.480 hücreye sahiptir. Batarya çıkış gücü sürekli
500 hp (373 kW) olacak ve maksimum güçte 750 kW'a (1.010 hp) ulaşacaktır
TUSAŞ T-629
Türk Havacılık ve Uzay Sanayii A.Ş.’nin (TUSAŞ) geliştirdiği insansız
helikopter T629’un ilk fotoğrafları ortaya çıktı. Görüntüleri ortaya çıkan ürün,
ilk prototip mockup tasarımlarından biri.T629, elektrikli motora ve o tonom
uçuş özelliklerine sahip olacak.
T629, helikopter şeklindeki tasarımı sayesinde Aksungur, Bayraktar TB-2 gibi
insansız hava araçlarına göre dikey iniş ve kalkış avantajıyla öne çıkacak.
Örneğin şehir içerisinde her yere inip kendiliğinden kalkabilecek. Ayrıca kabin
kısmı bataryalarla doldurulduğu ve boyutları daha büyük olduğu için daha uzun
menzil sunar.
TUSAŞ T-629 elektrikli atak helikopteri Türk Silahlı Kuvvetleri ve Emniyet
Müdürlüğü adına hizmet verecek ve görev yapacak.
Havacılık Sektöründe Gelecekte Kullanılabilecek Elektrik
Motorarı

Günümüzde havacılık ticari olarak dünyanın en önde gelen sektörlerinden

biridir. Havacılık sektörü her zaman en üst düzeyde verimlilik ister . Ekonomik
verimlilik ise en önde gelmektedir.
Yakıt masrafları , bakım masrafları , yolcu masrafları derken bu miktar çok
yüksek düzeylere ulaşmaktadır. Bu masrafları gidermek için yeni çözüm
örnekleri geliştirilmeye çalışılmaktadır.
Çağımız uçakları pistonlu motorlar, turbofan motorlar , turbojet motorlar ,
turboşaft motorlar ve turboprop motorlar olarak ayrılır . Yakıt tüketimi olsun ve
bakımlar olsun her zaman en yüksek verimlilik düşünülür.
Bu düşünce üzerine Hybrid motorlu uçaklar üretilmeye başlandı. Önümüzdeki
yıllarda yolcu uçakları , savaş uçakları hatta helikopterler de dahil olmak üzere
yeni motorlar üretilecektir . Bunlardan ilk adımı TUSAŞ ın ürettiği T-629 Atak
Helikopteridir .
Havacılık günden güne her zaman gelişir ve gelişmeye açıktır. Gelecekte bizleri
çok daha büyük projeler bizleri beklemektedir.