บาดแผลไฟไหม้-น้ำร้อนลวก

...และการติดเชือ้

นายแพทย์เติมเกียรติ กาญจนภูมิ
- แพทยศาสตรบัณฑิต (เกียรตินิยม) มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ
- American Board of Internal Medicine & Infectious Diseases

เราคงเคยมีคนรู้จักหรือแม้กระทั่งตัวเองที่มี ต้องพักรักษาตัวในโรงพยาบาล, การสูญเสียอวัยวะหรือ

บาดแผลไฟไหม้-น้ำร้อนลวก ขออนุญาตเรียกสัน้ ๆว่า
แผลไฟไหม้ น ะครั บ แผลไฟไหม้ ท ี ่ พ บส่ ว นมากจะ
เป็นอุบัติเหตุ แต่จริงๆแล้วยังมีอีกหลายสาเหตุที่ทำ
ให้เกิดแผลไฟไหม้ได้ เช่น น้ำร้อนลวก, การสัมผัสกับ
พืน้ ผิวทีร่ อ้ น, รังสีอลั ตราไวโอเล็ต, สารเคมี, กระแสไฟฟ้า
เป็นต้น แม้กระทัง่ การแพ้ยาบางอย่างก็ยงั ทำให้เกิดแผล
ทีม่ ลี กั ษณะเหมือนแผลไฟไหม้ได้ จากสถิตขิ ององค์การ
อนามัยโลกเมื่อปี 2002 พบว่ามีผู้เสียชีวิตจากแผล
ไฟไหม้ถงึ 332,000 คน ในจำนวนนีก้ ว่าครึง่ อยูใ่ นเอเชีย
ตะวันออกเฉียงใต้ และสองในสามเป็นสตรี นอกจากนี้
แผลไฟไหม้ทไ่ี ม่ทำให้ถงึ ตายก็ยงั เป็นสาเหตุของความ
สูญเสียต่างๆ มากมายทัง้ ค่าใช้จา่ ยในการรักษา, การ
แม้กระทัง่ ความพิการถาวร
ก่อนทีจ่ ะมาคุยกันถึงแนวทางการรักษาคร่าวๆ
ลองมาดูกนั ก่อนนะครับว่าเราแบ่งความรุนแรงของแผล
ไฟไหม้ได้อย่างไร สำหรับความรุนแรงของแผลไฟไหม้
นัน้ ขึน้ กับความลึก และความกว้างของบาดแผล ส่วน
ของร่างกายที่เกิดบาดแผลรวมถึงการบาดเจ็บอื่นๆ
ทีเ่ กิดร่วมด้วย
ภาพทีเ่ ห็นอยูข่ า้ งล่างคือแผนภาพอย่างง่ายๆ
ของชั้นผิวหนังและระดับความลึกของแผลไฟไหม้ซึ่ง
แบ่งออกเป็น 4 ระดับคือ

42
- ระดับที่หนึ่ง มีแผลเฉพาะที่ชั้นหนังกำพร้า ที่พบ
บ่อยๆ ก็คือ ผิวหนังไหม้จากแดดเผา บาดแผล
ชนิดนีจ้ ะแดง และเจ็บ อาการเจ็บและแดงจะหาย
ไปหลังจาก 2-3 วัน และผิวหนังจะลอกประมาณ
วันที่ 4
- ระดับทีส่ อง ในระดับนีจ้ ะมีแผลลงไปถึงชัน้ หนังแท้
ยังแบ่งออกเป็นสองระดับย่อยๆ ขึ้นกับความลึก
ของชัน้ หนังแท้ทม่ี แี ผล แบบตืน้ จะมีอาการแดง เจ็บ
ถ้ากดลงไปแผลจะซีดลง และมักเป็นตุ่มน้ำพอง
ทีพ่ บบ่อยได้แก่ แผลจากน้ำร้อนลวก ถ้าไม่มกี าร
ติดเชือ้ แผลจะเริม่ ปิดภายใน 7-14 วันและหายเอง
ได้ในเวลาประมาณ 3 สัปดาห์ แต่ถา้ เป็นแบบลึก
แผลจะดูซดี กว่า จะรูส้ กึ ปวดไม่สบายมากกว่า เจ็บ
ใช้เวลานานกว่าจะหาย อาจจะใช้เวลา 3-9 สัปดาห์
และมักจะมีแผลเป็น
- ระดับที่สาม มีแผลตลอดชั้นหนังแท้ ผิวหนังจะ
ตายหมดทั้งชั้นและมีลักษณะแข็งๆไม่มีอาการ
เจ็บปวด และแผลจะไม่หายเอง แผลไฟไหม้ใน
ระดับนี้และระดับสอง แบบลึกจำเป็นจะต้อง
ตัดผิวหนัง ส่วนทีต่ ายออกแล้วปิดด้วยการทำ skin
graft อีกทีหนึง่
- ระดับทีส่ ่ี ระดับนีจ้ ะลงไปลึกถึงชัน้ ไขมันใต้ผวิ หนัง
หรืออวัยวะสำคัญอืน่ ๆ เช่น กล้ามเนือ้ กระดูก
43
ความกว้างของแผลไฟไหม้เป็นอีกปัจจัยหนึง่
ทีบ่ อกถึงความรุนแรง ขนาดของแผลจะเปรียบเทียบกับ
เปอร์เซ็นต์ของพื้นผิวร่างกายโดยจะประเมินจาก
บาดแผลระดับทีส่ องขึน้ ไปเท่านัน้ ในผูใ้ หญ่เรามักจะใช้
“กฏเลข 9” เช่น ศีรษะ 9%, แขน 9% เป็นต้น ส่วนใน
เด็กจะค่อนข้างยุ่งยากกว่าเพราะพื้นผิวร่างกายเด็ก
ในแต่ ล ะส่ ว นของร่ า งกายจะเปลี ่ ย นแปลงไปตาม
ช่วงอายุ สำหรับรูปภาพอย่างง่ายๆสามารถดูได้จาก
รูปข้างล่างนีน้ ะครับ
หลังจากที่เกิดแผลไฟไหม้แล้ว ร่างกายจะมี
ปฏิกริ ยิ าหลัง่ สารเคมีตา่ งๆ ในบริเวณทีม่ แี ผล ถ้ามีแผล
น้อยกว่า 10% ก็จะมีเพียงปฏิกริ ยิ าเฉพาะทีเ่ ท่านัน้ แต่
ถ้าขนาดของแผลกว้างกว่า 20% มักจะมีผลต่อทั้ง
ร่างกาย โดยจะมีการสูญเสียน้ำออกจากหลอดเลือด
นอกจากนี้ยังมีผลต่อการทำงานของระบบหัวใจ ไต
ทางเดินอาหาร ภูมคิ มุ้ กันของร่างกาย โดยทัว่ ไป ถ้ามี
แผลมากกว่า 10% ก็ควรรักษาในสถานที่ที่มีความ
พร้อม นอกจากนี้แผลบริเวณในหน้า แขนขา ข้อ
ส่วนมากแล้วการรักษาแผลไฟไหม้กจ็ ะมีทมี ทีค่ อยดูแล
อยูท่ ง้ั ศัลยแพทย์, พยาบาล, โภชนากร, นักกายภาพ-
บำบัด ในบางกรณีอาจจำเป็นต้องมีจติ แพทย์, นักกาย
อุปกรณ์, แพทย์เวชบำบัดวิกฤติ หรือแพทย์ทางด้านโรค
ติดเชือ้ ขึน้ กับความรุนแรงหรือภาวะรุนแรงหรือภาวะ
แทรกซ้อนของผูป้ ว่ ยแต่ละรายไป
สำหรับการรักษาก็จะต้อง
มีการให้สารน้ำ, ในบางรายอาจจะ
ต้องผ่าตัดเอาผิวหนังที่ตายออก,
มีการให้ยาป้องกันการติดเชือ้ ของ
แผล ซึ่งอาจให้เป็นยาต้านจุลชีพ
แบบเฉพาะที่ หรือให้ทางหลอด
เลือด, พยายามหาผิวหนังมาคลุม
(skin graft) ซึ่งอาจเป็นหนังของ
ผูป้ ว่ ยเอง ของคนอืน่ หรือของสัตว์
ถ้าเป็นผิวหนังของคนอื่นหรือของ
สัตว์ก็ใช้ปิดชั่วคราวเท่านั้น นอก
จากนี้ยังมีการรักษาโดยใช้เซลล์
บำบั ด หรื อ ผ้ า ก๊ อ ซปิ ด แผลชนิ ด
พิ เ ศษที ่ ม ี เ ซลล์ ผ ิ ว หนั ง เที ย ม
เป็นต้น วัตถุประสงค์ของการปิดแผลก็เพื่อลดความ
เจ็บปวด, ลดการสูญเสียน้ำออกจากร่างกาย, ลด
โอกาสและป้ อ งกั น การติ ด เชื ้ อ ของแผลนั ่ น เอง
ในบางแห่งอาจมีการรักษาโดยใช้ออกซิเจนความ
เข้มข้นสูง (Hyper- baric oxygenation) เพราะเชือ่ ว่า
อาจป้องกันการติดเชื้อ, ทำให้แผลลดบวม ลดการ
อักเสบและหายเร็วขึน้ หลังจากแผลหายแล้วอาจต้อง
มีการทำกายภาพบำบัด เพือ่ ให้ผปู้ ว่ ยสามารถกลับมา
ช่วยเหลือตนเอง หรือดำรงชีวติ ประจำวันได้ตามปกติ
แผลไฟไหม้เป็นแผลที่อาจทำให้เกิดติดเชื้อ
บาดทะยักได้ ผูป้ ว่ ยจำเป็นจะต้องได้รบั วัคซีนป้องกัน
บาดทะยัก นอกจากนีย้ งั เป็นแผลทีม่ โี อกาสติดเชือ้ ได้สงู
โดยเฉพาะแผลระดับที่สาม เนื่องจากแผลที่ตายมี
อุณหภูมอิ นุ่ โปรตีนสูง ชืน้ และไม่มเี ส้นเลือดมาหล่อ
เลีย้ ง ยาต้านจุลชีพทีใ่ ห้ทางหลอดเลือดหรือภูมคิ มุ้ กัน
ของร่างกายจึงไม่สามารถมายังแผลได้ คุณสมบัตเิ หล่า
นีเ้ หมาะแก่การเจริญเติบโตของเชือ้ โรค จึงจำเป็นต้อง
ผ่าตัดเอาเนือ้ ตายออกไปใน 3-5 วันแรก เชือ้ ทีเ่ ติบโต
อยูใ่ นแผลจะเป็นเชือ้ ทีอ่ ยูบ่ นผิวหนังของร่างกายผูป้ ว่ ย
เอง แต่หลังจากนัน้ เชือ้ เหล่านีจ้ ะถูกแทนทีด่ ว้ ยเชือ้ ทีอ่ ยู่
ในโรงพยาบาล เชื้อเหล่านี้อาจเจริญเติบโตอยู่ทั้งบน
ภายในหรือใต้ชน้ั ผิวหนังทีต่ าย และเมือ่ เพิม่ ปริมาณจน
มีจำนวนที่ไม่เหมาะสมคือประมาณ 100,000 ตัวต่อ
เนือ้ เยือ่ 1 กรัม ก็จะสามารถกระจายเข้าสูเ่ นือ้ เยือ่ อืน่ หรือ
กระแสเลือดได้ วัตถุประสงค์หลักของการจัดการกับ
แผลไฟไหม้ก็เพื่อควบคุมปริมาณเชื้อที่อยู่ในเนื้อเยื่อ
ด้วยการให้ยาฆ่าเชื้อแบบทาเฉพาะที่และการผ่าตัด
เอาเนื้อที่ตายออกไป แพทย์ผู้รักษาอาจเพาะเชื้อจาก
บาดแผล หรือตัดชิ้นเนื้อจากบาดแผลไปตรวจเป็น
ระยะๆ เพือ่ ดูชนิดและปริมาณ รวมถึงความไวต่อยาต้าน
จุลชีพของเชื้อที่อยู่ในแผล จะได้ปรับยาให้เหมาะสม
กับผู้ป่วยแต่ละรายไป ผู้ป่วยแต่ละรายจะมีเชื้อโรค
ทีแ่ ตกต่างกันไป โดยเฉพาะรายทีม่ แี ผลค่อนข้างใหญ่
และอยู่โรงพยาบาลนาน โรงพยาบาลที่ผมเรียนต่อ
เฉพาะทางมีหน่วยรักษาแผลไฟไหม้ทค่ี อ่ นข้างใหญ่ เป็น
ICU เฉพาะโรคของผู้ป่วยแผลไฟไหม้ จะมีผู้ป่วยที่มี
แผลตั้งแต่ 30-99% นอนอยู่ตลอดเวลา ผมจึงได้
มีโอกาสดูแลผู้ป่วยที่มีแผลไฟไหม้ในช่วงเวลาที่เรียน
44
ค่อนข้างมาก ส่วนมากผู้ป่วยเหล่านี้จะนอนอยู่ใน
โรงพยาบาลนานๆตัง้ แต่ 1-3 เดือน เวลาเพาะเชือ้ บาง
ท่านก็มเี ชือ้ ขึน้ มากมาย แทบจะเรียกได้วา่ เป็นสวนสัตว์
เชื้อโรคที่ไม่พบก่อโรคในคนปกติ เราก็พบอยู่บ่อยๆ
ว่าทำให้เกิดโรคได้ในผูป้ ว่ ยกลุม่ นี้ หลายๆรายมีเชือ้ ขึน้ 5-
6 ตัวในเวลาเดียวกัน ทั้งเชื้อแบคทีเรียและเชื้อรา
รักษาไปตัวหนึง่ ตัวอืน่ ก็โผล่มา
นอกจากการติดเชือ้ ทีแ่ ผลแล้ว ผูป้ ว่ ยทีม่ แี ผล
ไฟไหม้ยงั มีความเสีย่ งต่อการติดเชือ้ อย่างอืน่ ๆอีก เช่น
ปอดอักเสบ อาจจะเป็นได้จากเชือ้ แพร่มาทางกระแส
เลือด หรือทางอากาศโดยเฉพาะในผูป้ ว่ ยทีม่ กี ารสูดดม
ควันไฟเข้าไปด้วย ผู้ป่วยบางรายที่อาการหนักมาก
อาจมีความจำเป็นต้องใช้เครือ่ งช่วยหายใจ ซึง่ จะเพิม่
ความเสีย่ งต่อการติดเชือ้ ในปอด นอกจากนีก้ ารใส่ทอ่
ช่วยหายใจยังเพิม่ โอกาสเป็นไซนัสอักเสบด้วย
ในบางรายทีจ่ ำเป็นต้องให้สารน้ำปริมาณมาก
ผูป้ ว่ ยอาจต้องได้รบั การใส่สายสวนเพือ่ ให้สารน้ำและยา
ทางเส้นเลือดใหญ่และคาสายไว้เป็นเวลาหลายๆวัน
หรือหลายสัปดาห์ ก็จะมีโอกาสติดเชือ้ ในกระแสเลือด
จากการทีเ่ ชือ้ เข้าไปในทางสายสวนเหล่านี้ แม้กระทัง่
การให้นำ้ เกลือทางเส้นเลือดดำทีอ่ ยูต่ ามแขนขา ก็ยงั
มีโอกาสติดเชื้อได้เช่นกัน ผู้ป่วยส่วนใหญ่ยังมีความ
จำเป็น ต้องใส่สายสวนปัสสาวะเพื่อเฝ้าดูการทำงาน
ของไต และปริมาณของน้ำทีร่ า่ งกายได้รบั และขับออก
การคาสายสวนปัสสาวะนานเกินกว่า 3 วันจะมีโอกาส
พบเชื้อโรคในปัสสาวะได้สูง อาจจะมีการติดเชื้อใน
กระเพาะปัสสาวะ หรือเชือ้ อาจแพร่กระจายไปสูไ่ ตและ
กระแสเลือดได้ดว้ ย นอกจากนีเ้ ชือ้ ยังอาจเข้าสูก่ ระแส
เลือดจาก ทางบาดแผลโดยตรงหรือจากการมีปอด
อักเสบ ประมาณครึง่ หนึง่ ของผูท้ เ่ี สียชีวติ จากไฟไหม้เกิด
จากการติดเชื้อในกระแสเลือดซึ่งอาจเกิดได้จากทั้ง
แบคทีเรียและเชื้อรา ผู้ป่วยอาจจะมีไข้หรืออุณหภูมิ
ร่างกายที่ต่ำ, ความดันโลหิตต่ำ, ปัสสาวะออกน้อย,
ปริมาณเม็ดเลือดขาวสูงหรือต่ำ, เกล็ดเลือดต่ำหรือการ
ทำงานของอวัยวะภายในผิดปกติไป
 สิง่ ทีน่ า่ เป็นห่วงคือ เชือ้ โรคทีพ่ บในผูป้ ว่ ยระยะ
หลังมักเป็นเชือ้ ทีอ่ าศัยอยูภ่ ายในโรงพยาบาลและมัก
เป็นเชื้อที่ดื้อต่อยาต้านจุลชีพ ดังนั้นในหน่วยที่มีการ
รักษาผูป้ ว่ ยทีม่ แี ผลไฟไหม้ จะมีความพยายามในการ
ป้องกันและควบคุมการติดเชื้อ โดยผู้ป่วยมักจะต้อง
อยู่ห้องแยก, มีการควบคุมผู้ที่เข้าออกภายในหน่วย
ทัง้ เจ้าหน้าทีโ่ รงพยาบาล และญาติของผูป้ ว่ ยทีม่ าเยีย่ ม,
หน่วยรักษาแผลไฟไหม้

ในโรงพยาบาลหลายแห่งอาจมีการติดตั้ง
ระบบระบายอากาศแบบพิเศษเพือ่ ป้องกันการติดเชือ้ ,
พยาบาลที่ดูแลผู้ป่วยอาจได้รับการกำหนดให้ดูแล
ผู ้ ป ่ ว ยเฉพาะรายไป ทั ้ ง นี ้ เ พื ่ อ ป้ อ งกั น การนำเชื ้ อ
จากรายหนึง่ ไปสูร่ ายอืน่ ๆ, ก่อนเข้าเยีย่ มผูป้ ว่ ยจำเป็น
จะต้องสวมเสื้อคลุม ถุงมือหรือหน้ากากเพื่อป้องกัน
การนำเชือ้ ไปสูห่ รือจากผูป้ ว่ ย, อ่างน้ำทีใ่ ห้ผปู้ ว่ ยแช่ทำ
ความสะอาดแผลจะต้องมีการทำความสะอาดทุกครัง้
หลังและก่อนการใช้, ผูป้ ว่ ยรายใหม่และรายเก่าไม่ควร
อยู่ห้องใกล้กัน โดยไม่จำเป็นเพราะชนิดของเชื้อโรค
แตกต่างกัน ผู้ป่วยที่อยู่มานานมีโอกาสสูงกว่าที่จะ
มีเชือ้ โรคทีด่ อ้ื ยา นอกจากนีใ้ นหน่วยรักษาแผลไฟไหม้
ยังจะต้อง มีการตรวจหาเชือ้ ทีอ่ าศัยอยูป่ ระจำถิน่ และ
ศึกษาลักษณะการดือ้ ยาอยูต่ ลอดเวลา เพือ่ ให้ได้ขอ้ มูล
ทีจ่ ะเป็นประโยชน์ตอ่ การดูแลผูป้ ว่ ยรายต่อๆไป

คราวต่อไปหากท่านมีเพื่อนฝูง คนรู้จักที่มีแผล
ไฟไหม้ก็จะได้รู้ถึงความสำคัญ ความรุนแรงของแผลไฟ
ไหม้และหลักการอย่างคร่าวๆที่ทางแพทย์ใช้รักษาผู้ป่วย
รวมถึงการควบคุมและป้องกันการติดเชื้อ สิ่งที่สำคัญ
ที่สุดคือป้องกันไม่ให้เกิดเหตุไฟไหม้หรือน้ำร้อนลวก เพื่อ
ป้องกันการสูญเสียทรัพย์สิน สุขภาพ หรืออาจชีวิตของ
คนที่ท่านรักครับ ขอให้ทุกท่านอยู่อย่างมีความสุขและ
ปลอดภัย

45