4.01.

2023

BÖLÜM 8
Motivasyon
 4.01.2023

Güdülenme
• İş ile ilgili davranışları başlatan; şeklini, yönünü,
yoğunluğunu ve süresini belirleyen, kişinin
kendisinden veya dışarıda bir uyarıcıdan
kaynaklanabilen enerjik güçler...
• Hipotetik bir kavramdır, etkileri-sonuçları
çıkarsanabilir (yer çekimi gibi).
• Yön: Çaba sarfetmeyi seçtiğimiz hareketler
• Yoğunluk: Çabanın düzeyi
• Süre: Zaman içinde aynı çabayı sürekli göstermek

Motivasyonun Tanımı

Motivasyon
Harekete geçiren, yönlendiren ve devam ettiren kuvvet.

* Canlandırır ya da harekete geçirir; özel hedeflere

ulaşmak için davranışları yönlendirir; hedeflere ulaşmak
için harcanan çabayı devam ettirir.
 4.01.2023

• Okula ve X dersine güdüleniyorum çünkü...amaca

yönelik, dersin içeriği, öğrenme ve kullanma,
derse katılım, derse beraber aldığınız kişiler,
öğrencilerle eşgüdümlü olma, öğrenci tepkilerini
önemseme ve ona göre davranabilme, sorunlara
duyarlı olmak... Aldığınız not,

• Okula veya X dersine karşı güdülenmiyorum

çünkü...yönetim tavrı, okula gelmek çok zor,
aydınlatma, ders saatleri, hak edip alamadığınız
not.

Motivasyonda İhtiyaç Teorileri

İhtiyaçlar
Bir organizmanın karşılamaya mecbur olduğu psikolojik ya
da fizyolojik eksiklikler.
 4.01.2023

Motivasyonda İhtiyaç Teorileri

 TEMEL İHTİYAÇ TEORİLERİ

İhtiyaçlar Hiyerarşisi Teorisi

Maslow tarafından geliştirilen, ihtiyaçları daha temel
ihtiyaçlardan üst düzey ihtiyaçlara doğru bir hiyerarşi içinde
düzenleyen motivasyon teorisi.

İhtiyaçların Hiyerarşisi Kuramı

• Maslow (1943)
• Maslow’un kuramı iş yerindeki davranışlara
odaklanmamaktadır.
• Ancak Maslow kariyerinin son zamanlarında
kuramın uygulaması ile ilgili çalışmalar yapmıştır.
• Maslow’a göre ihtiyaçlar biyolojik veya
içgüdüseldir ve davranışı bilinçsizce etkiler.
• Bir ihtiyaç giderildikten sonra artık davranışı
yönlendirmez.
 4.01.2023

İhtiyaçlar Piramidi

Kendini Gerçekleştirme
İhtiyaçları

Saygınlık İhtiyaçları

Sosyal İhtiyaçlar

Güvenlik İhtiyaçları

Fizyolojik İhtiyaçlar

İhtiyaçların Hiyerarşisi Kuramı

• Fizyolojik ihtiyaçlar temeldedir ve sürekli
olarak giderilmesi gerekir.
• Davranış giderilmeyen ihtiyaçlar tarafından
yönlendirilir.
• Bireyler ihtiyaçlarını sistematik bir şekilde ve
hiyerarşide ilerleyerek giderirler.
• Temel ihtiyaçların, hiyerarşinin üstündeki
ihtiyaçlara kıyasla önceliği vardır.
 4.01.2023

Kuramın Doğurguları
• Ücret ve güvenlik yetersiz olduğunda çalışanlar
işlerinin bu yönü ile ilgileneceklerdir.
• Durum daha iyi hale geldiğinde yöneticinin
nasıl davrandığı daha önemli olacaktır.
• İş çevresi daha da iyi olduğunda temel
ihtiyaçlar değil kendini gerçekleştirme önemli
hale gelecektir.
• Örgüt hiyerarşisinde üst düzeye gelen kişilere
farklı davranılmalıdır.

Motivasyonda İhtiyaç Teorileri

 TEMEL İHTİYAÇ TEORİLERİ

ERG Teorisi
İhtiyaçları; var olma ihtiyacı, ilişki kurma ihtiyacı ve gelişme
ihtiyacı şeklinde sınıflandıran Alderfer’in motivasyon modeli.
 4.01.2023

ERG Kuramı
• Alderfer (1969)
• Existence: Var olma (Fizyolojik & Güvenlik)
• Relatedness: Aidiyet (Sosyal)
• Growth: Gelişme (Özgüven & Kendini
Gerçekleştirme)

• Maslow’dan farklı olarak katı bir hiyerarşi yoktur.

• Bir üst düzey ihtiyaçta başarılı olamayan kişi alt
ihtiyaçların giderilmesine odaklanabilir.

Motivasyonda İhtiyaç Teorileri

 MCCLELLAND’IN BAŞARMA İHTİYACI TEORİSİ

Başarma İhtiyacı Teorisi

Çalışan motivasyonunun belirlenmesinde üç ihtiyacın başarı,
güç, ilişki- önemini vurgulayan McClelland’ın motivasyon
modeli.
 4.01.2023

Başarı İhtiyacı Kuramı

• McClelland (1965)
• İhtiyaç kuramlarının en dar kapsamlısıdır.
• Tam bir güdülenme kuramı değildir.
• Amaç yönelimli davranışta kişiler arasındaki farklar başarı
ihtiyacı ile açıklanmaktadır.
• Ülkelerin ekonomik ilerlemeleri de başarı ihtiyacı ile
açıklanmaktadır.
• Başarı ihtiyacı yüksek kişilerin tipik özellikleri:
– Orta düzey risk
– Geribildirim ve sonuçlara dair bilgi konusunda yüksek isteklilik
– İşe gömülme eğilimi

Motivasyonda İhtiyaç Teorileri

Tematik Algı Testi (TAT)

Psikolojik motivasyonu değerlendirmek için belirsiz
resimler kullanan bir projektif test.
 4.01.2023

Motivasyonda Davranışı Temel Alan Teoriler

 PEKİŞTİRME TEORİSİ

Pekiştirme Teorisi
Davranışın sonuçları tarafından harekete geçirildiğini
belirten teori.

Olumlu Pekiştiriciler
Tepki verme eğilimini güçlendiren arzu edilen olaylar.

Motivasyonda Davranışı Temel Alan Teoriler

 PEKİŞTİRME TEORİSİ

Olumsuz Pekiştiriciler
Oluşan olumsuz durumdan kaçınarak davranışı güçlendiren
olaylar.

Ceza
Tepki verme eğilimini azaltan hoş olmayan sonuçlar.
 4.01.2023

PEKİŞTİRME KURAMI
• Edimsel koşullama, Davranışçılık, B. F. Skinner...
• Uyarıcı, tepki, ödül...
• 1970’lerde işyerlerinde uygulanması ile ilgili
çalışmalar başlamıştır.
• Sabit aralıklı, sabit oranlı, değişken aralıklı,
değişken oranlı...
• Olumlu pekiştireç neredeyse her zaman etkili.
• Hem performans hem de devamsızlık sorunlarının
çözümünde kullanılmıştır.

Değişken Aralıklı Program

• Değişen pekiştirmenin kesin zamanı ile belirli bir miktar zaman
geçişini takip eden pekiştirme.

Sabit Oranlı Program

• Bir dizi davranış performansına bağlı olan pekiştirme.

Değişken Oranlı Program

• Belirlenmiş ancak sınırlı sayıda davranışın performansına bağlı
olan pekiştirme.

Örgütsel Davranış Değiştirme

• Bazı iş sonuçlarını elde etmek için koşullama ilkelerinin
uygulanması.
 4.01.2023

Motivasyonda Davranışı Temel Alan Teoriler

 DIŞSAL VE İÇSEL MOTİVASYON

İçsel Motivasyon
İnsanların iç ödüllerle motive olduğu görüşü.

Motivasyonda Davranışı Temel Alan Teoriler

 HEDEF BELİRLEME TEORİSİ

Hedef Belirleme Teorisi

Özel ve iddialı performans hedeflerinin belirlenmesini
vurgulayan motivasyon teorisi.
 4.01.2023

AMAÇ BELİRLEME KURAMI

• Locke & Latham (1990)
• İnsanların mantıksal davrandıkları sayıltısına dayanır.
• Hedefler, niyetler ve görev performansı arasındaki ilişkiye
odaklanılır.
• Hedeflerin iki temel işlevi vardır: güdülenmenin temelindedir ve
davranışı yönlendirir.
• Bir hedefin davranışı olumlu bir şekilde etkileyebilmesi için iki koşul
gereklidir:
– 1. Kişi hedefden haberdar olmalı ve ne yapması gerektiğini
bilmelidir.
– 2. Kişi hedefi kabul etmelidir.

• Hedefler ne zaman reddedilir?

– Çok kolay ise
– Çok zor ise
– Nasıl elde edileceği belli değilse
• Zor hedefler daha üst düzey performans ile
sonuçlanır.
• Daha belirgin (iyi bir E/Ö Psikologu olmak-E/Ö
Psikolojisinden A almak) hedefler daha üst düzey
performans ile sonuçlanır.
• Geribildirim hedefe ne derece yaklaştığımızı ve
doğru yolda olup olmadığımızı gösterir.
 4.01.2023

Motivasyonda İş Tasarımı Teorileri

 HERZBERG’İN ÇİFT FAKTÖR TEORİSİ

Çift Faktör Teorisi

çalışan memnuniyeti ve motivasyonunun belirlenmesinde
önemli olan iki faktör – motive ediciler ve hijyenleri süren
Herzberg’in motivasyon teorisi

Motive Ediciler
Mevcut olduklarında iş tatminine yol açan iş koşulları ile ilgili
unsurlar.

Motivasyonda İş Tasarımı Teorileri

 HERZBERG’İN ÇİFT FAKTÖR TEORİSİ

Hijyenler
Yokluğunda iş tatminsizliğine neden olan iş ortamı ile ilgili
unsurlar.
 4.01.2023

İki Etmen Kuramı

• Herzberg (1968)
• İlk iş temelli güdülenme kuramıdır.
• İki genel etmen tanımlanmıştır: hijyen &
güdüleyiciler
• “Hijyen etmenleri” çalışanları güdülemez ama
varlıkları doyumsuzluk yaşamalarını engeller.
• “Güdüleyiciler”in var olması ise çalışanları
güdüler.
• Kritik Olay Tekniği ile oluşturulmuş bir kuramdır.
• Yöntem hatası???

Motivasyonda İş Tasarımı Teorileri

 HERZBERG’İN ÇİFT FAKTÖR TEORİSİ
 4.01.2023

Motivasyonda İş Tasarımı Teorileri

 İŞ ÖZELLİKLERİ MODELİ

İş Özellikleri Modeli
iş motivasyonunu etkilemede rol oynayan işlerin belirli
yönlerinin rolünü vurgulayan teori

Gelişme İhtiyacı Gücü

İşte kişisel gelişim için duyulan ihtiyaç ve arzu.

İş Teşhis Anketi (JDS)

Temel iş özelliklerini ölçen anket.

Motivasyonda İş Tasarımı Teorileri

 İŞ ÖZELLİKLERİ MODELİ
 4.01.2023

İşin Özellikleri Kuramı

• Hackman & Oldham (1976,1980)
• İki etmen kuramının eksikliklerine odaklanan
ve zaman için son halini alan bir kuramdır.
 4.01.2023

Temel Kritik
İş Psikolojik Sonuçlar
Boyutları Durumlar

Yetenek Çeşitliliği
Görevle Özdeşleşme İşin Anlamı
Görevin Önemi

Sorumluluk İçsel Güdülenme

Özerklik

Sonuçlara Dair Bilgi

Geribildirim

İlerleme İhtiyacı

Motivasyonda İş Tasarımı Teorileri

 İŞ ÖZELLİKLERİ MODELİ

İş Zenginleştirme
Çalışanlara planlama, yürütme ve işin değerlendirilmesinde
daha fazla rol vermek için işlerin yeniden tasarlanmasını
içeren motivasyon programı.
 4.01.2023

Motivasyonda Bilişsel Teoriler

 MOTİVASYONDA EŞİTLİK TEORİSİ

Eşitlik Teorisi
İş ile ilgili girdi ve çıktılar arasında algılanan eşitsizlikleri
azaltarak çalışanların motive olacağını belirten teori.

Motivasyonda Bilişsel Teoriler

 MOTİVASYONDA EŞİTLİK TEORİSİ

Girdiler
Çalışanın deneyim ve çaba gibi işe yaptığı yatırım unsurları.

Çıktılar
Çalışanın ödeme ve tanınma gibi bir işten almayı beklediği
şeyler.
 4.01.2023

Motivasyonda Bilişsel Teoriler

 MOTİVASYONDA EŞİTLİK TEORİSİ

Başkaları İle Karşılaştırma

Eşitlik/eşitsizlik hakkında karar verirken karşılaştırma için
temel olarak kişilerin kullanılması.

Düşük Ücret Eşitsizliği

Girdilerin çıktılara göre daha fazla olduğu yönündeki çalışan
algısı.

Motivasyonda Bilişsel Teoriler

 MOTİVASYONDA EŞİTLİK TEORİSİ

Fazla Ödeme Eşitsizliği

Çıktıların girdilere göre daha fazla olduğu yönündeki çalışan
algısı.
 4.01.2023

Hakçalık Kuramı
• Adams (1965) tarafından sosyal karşılaştırma
prensiplerinden hareketle oluşturulmuş bir
kuramdır.
• Kişinin çalışma isteği kendisini diğerleri ile
karşılaştırmasına bağlı olarak değişir.
• Dört ana kavramı içerir: kişi, diğerleri, girdi,
sonuçlar.
• Girdi / Sonuçlar
• Ağırlıklı olarak lab. deneylerinde test edilmiştir.
• Davranışsal ve Bilişsel Düzenlemeler

Motivasyonda Bilişsel Teoriler

 MOTİVASYONDA BEKLEYİŞ TEORİSİ

Bekleyiş Teorisi
Harekete geçmeye motive olmadan önce, çalışanların
beklenen maliyetleri ve belirli yolların yararlarını
değerlendirdiğini belirten bilişsel motivasyon teorisi.
 4.01.2023

Amaç Değeri

• Birey için sonucun istenilir olması.

Araçsallık

• Belirli bir davranış performansı ve bir sonuç alma

olasılığı arasında algılanan ilişki.

Beklenti

• Bireyin çabası ve davranış performansı arasında

algılanan ilişki.

Beklenti Kuramı
• İlk olarak 1930’larda ortaya atılmış, ancak 1964’de
Vroom tarafından işe güdülenme ile
ilişkilendirilmiştir.
• Son 40 yılda en çok ilgi gören güdülenme kuramı
olmuştur.
• Bilişsel bir kuramdır.
• İnsanlar, mantıksal kararlar alan varlıklar olarak
kavramsallaştırılmaktadır.
• Beş temel kavramı içerir: İş sonuçları, çekicilik,
araçsallık, beklenti, güç.
 4.01.2023

İş Sonuçları (Job Outcomes)

• Örgütün çalışanlarına sunduğu maaş, terfi, izin
vb. olumlu sonuçlar; işten kovulmak, yeni bir
şehre tayin edilmek vb. olumsuz sonuçları
içerir.
• Ayrıca sadece somut olanaklar değil; tanınma,
takdir gibi soyut sonuçları da içerir.

Çekicilik (Valences)
• Çalışanların iş sonuçları hakkındaki hisleridir
(ör: ne kadar tahmin içerdiği).
• -10 ile +10 arasında bir değer alır.
 4.01.2023

Araçsallık (Instrumentality)
• Performans ile sonucu elde etme arasındaki
ilişkidir.
• 0 İle 1 arasında değişen bir olasılık rakamıdır.
• Bazı kuramcılar -1 ile +1 arasında değiştiğini
iddia etmiştir.
• Nasıl -1 olabilir?

Beklenti (Expectancy)
• Çaba ile performans arasındaki algılanan
ilişkidir.
• 0 ile 1 arasında değişen bir olasılıktır.
• Hesaplamalarda tek bir beklenti değeri
kullanılır.
 4.01.2023

Güç
• Kişinin içindeki çaba ya da işi yapma baskısı.
• Güç = (Çekicilik) x (Araçsallık) x (Beklenti)

Çekicilik Araçsallık Beklenti

İş Sonuçları Çaba .75 Performans
7 Maaş Artışı .5

6 Ofis .3
2 Araba .2
9 Terfi .8

GENEL DEĞERLENDİRME

KURAM GÜDÜLENME GÖRGÜL DESTEK ÖRGÜTLERDE

KAYNAĞI
İhtiyaçların Bilinçsiz, içsel ihtiyaçlar
Hiyerarşisi
Hakçalık Kuramı Haksızlık sonucu ortaya
çıkan gerilimi azaltma
güdüsü
Beklenti Kuramı İstendik sonuçlar,
performans-ödül ve çaba-
performans arasındaki
ilişki
Zayıf: İhtiyaçlar arasındaki
ilişkiye dair çok az destek.
Karışık: Kurama “az ödeme
alınması” durumunda iyi
destek varken “çok ödeme”
alındığı durumda zayıf
destek vardır.
Orta-Güçlü: Denek-içi
desenlerin kullanıldığı
deneylerde güçlü destek var.
UYGULANABİLMESİ
Çok Sınırlı:Kuram davranışların
nasıl ortaya çıktığına dair belirgin
şeyler içermiyor.
Sınırlı: Sosyal karşılaştırmalar
yapılmaktadır, ancak haksızlık
duyguları artan güdülenme
dışındaki yollarla giderilmektedir.
Güçlü: Her ne kadar her davranış
mantıklı-bilinçli bir şekilde
yapılmıyor olsa da kuram neden
çaba gösterildiğine dair önemli
bilgiler içerir.
 4.01.2023

GENEL DEĞERLENDİRME...

KURAM GÜDÜLENME GÖRGÜL DESTEK ÖRGÜTLERDE

KAYNAĞI UYGULANABİLMESİ
Pekiştirme Çalışanların Orta: Farklı pekiştirme Orta: Sürekli pekiştirme her iş
Kuramı performanslarını tarifeleri arasındaki fark çok için uygun olmayabilir; ayrıca bir
ödüllendirmek için az olmakla birlikte oran takım etik sorunlar da içerdiği
pekiştirme tarifelerinin tarifeleri daha üst düşünülmektedir.
kullanılması performansı ortaya
çıkarmaktadır.
Amaç Belirleme Kabul edilebilir hedefler Orta-Güçlü: Ortada bir Güçlü: Hedef belirleme
Kuramı elde etmek için hedef varken ve yokken mekanizması hemen hemen her
davranışın performans iş ve her kişi için kullanılabilir.
yönlendirilmesi karşılaştırıldığında hedefler
performansı olumlu
etkiliyor.
İşin Özellikleri İşin bir takım Orta-Güçlü: İşin özellikleri Orta: İşin özelliklerinin nesnel mi
Kuramı özelliklerinin ilerleme için yeterli destek varken yoksa algılayan kişinin gözünde
ihtiyacı olan kişiler için kritik psikolojik süreçler mi olduğu net değildir.
güdüleyici olması konusunda daha az destek
vardır.