17.05.

2021 DEU FORMULA SAE 2020-2021 Erkan Ateş Seçilmiş

VAKUM TORBALAMA VE ELLE YATIRMA YÖNTEMLERİ

Öz
Gelişen teknoloji ile birlikte insanoğlu kullandığı malzemelere daha çok önem
vermeye, anlamaya, araştırmaya, bilmeye ve geliştirmeye başladı. Kompozit malzemeler,
binlerce yıldır insanların hayatında olan ve modern olarak araştırılıp geliştirilmeye
başlanan bir malzeme grubudur. Zaman içerisinde bu malzemelerle ilgili daha çok bilgi
sahibi olduk ve geliştirmeye, öğrenmeye devam ediyoruz. Kompozit malzemeleri
üretmenin birçok yolu vardır. Bu çalışmanın amacı kompozit malzemeleri tanımak;
üretmenin yöntemlerinden vakum torbalama ve elle yatırma ile ilgili bilgi sahibi olmak ve
karşılaştırmaktı . Çalışmanın sonucunda kompozit malzemeler hakkında genel bilgiler
edindik, vakum torbalama yöntemini ve elle yatırma yöntemini öğrendik, avantajlarına ve
dezavantajlarına değindik.

1. KOMPOZİT MALZEME ÜRETİM YÖNTEMLERİ VE

KOMPOZİT MALZEMELER
1.1. Kompozit Malzeme Üretim Yöntemleri
Kompozit malzeme üretiminde bir çok farklı metot vardır. Bu üretim yöntemlerini İki
ana başlık olmak üzere Açık kalıp üretim yöntemleri ve Kapalı kalıp üretim yöntemleri
şeklinde ayırabiliriz. Açık kalıp üretim yöntemleri elle yatırma üretim yöntemi, püskürtme ve
filament sarma ; kapalı kalıp üretim yöntemleri ise reçine trandfer kalıplama (RTM), vakum
infüzyon, vakum torbalama, sıcak presleme, pultruzyon, sürekli laminasyon ve reaksiyonlu
üretim olmak üzere alt başlıklara ayırabiliriz. Bu yazıda kapalı üretim yöntemlerinden biri
olan vakum torbalama yöntemini inceleyeceğiz.
1.2. Kompozit Malzeme Nedir ?
Vakum torbalama prosesine geçmeden önce üreteceğimiz malzemeyi biraz tanıyalım.
Kompozit malzeme iki ya da daha fazla malzemenin en iyi özeliklerinin tek bir malzemede
makro düzeyde birleştirilmesi ile oluşturulmuş malzemelerdir. Kompozit malzemelerin
bileşenleri genellikle özeliklerini korumaktadırlar.
Genel olarak malzemeler metal, seramik ve organik olarak üç ana grupta sınıflandırılır. Her
bir malzeme grubunun birbirine üstün olduğu alanlar vardır. Kompozit malzemeler makro
düzeyde bir araya gelerek bu üstünlükleri bir arada kullanmamıza izin veren malzemelerdir.

Sayfa 1|7
17.05.2021 DEU FORMULA SAE 2020-2021 Erkan Ateş Seçilmiş

(Şekil 1. Metal, seramik ve organik malzemelerden kompozit malzeme oluşumu illüstre

edilmiştir.)

Kompozit malzemelerin amacı geleneksel malzemeleri; mukavemet, korozyon dayanımı

termal dayanım, elektrik iletkenlik, akustik iletkenlik, ağırlık, estetik görünüm ve fiyat
yönlerinden geliştirmektir.
Matris, kompozit malzemelerde takviye malzemesini bir arada tutan maddeye verilen addır.
İmalat aşamasında sıvıdır zamanla katı forma kolayca geçebilir.
Takviye, temel görevi matris bileşenini takviyelendirerek oluşan kompozit yapıya dayanım ve
mukavemet özellikleri kazandırmaktır. Takviye ve ana malzeme olarak genellikle cam,
seramik, plastik ve metaller kullanılmaktadır.
Kompozit malzemeleri farkında olmadan binlerce yıldır kullanıyor olmamıza rağmen 1930lu
yıllarda cam elyafın bulunması ile birlikte modern kompozit malzeme kullanımına geçiş
gerçekleşiyor.

2. VAKUM TORBALAMA NEDİR?

Vakum Torbalama, Kapalı kalıp üretim yöntemlerinden biri olup kompozit malzeme
üretimi için geliştirilmiş bir yöntemdir. Vakum torbalama tekniğini elle kalıplama
yönteminden ayıran asıl fark işlemin vakum altında yapılmasıdır.
Vakum torbalama yöntemi ile kompozit malzemeden yapısal sistemlerin üretilmesi çok sık
uygulanan ve maliyet etkin bir üretim metodudur. Vakum torbalama yöntemi düşük maliyetli
bir uygulama olmasının yanında teknik olarak da uygulanması basit bir yöntemdir.
Uygulamadaki amaç reçinenin dışarı çekilerek kompozit yapı içerisindeki lif-reçine oranının
yüksek olmasını sağlayabilmektir. Bu sayede reçine bu katmanlar içine tam olarak nüfuz
edebilmekte ve tüm bölgelerin reçineyle ıslatılmış olması sağlanabilmektedir. Vakum
torbalama üretim tekniği esas itibari ile lifli kompozit kumaş malzemesinin bir kalıp içine elle
yatırılması ve reçinenin elle kalıp içine dağıtılması sürecinden sonra devreye alınan bir
uygulamadır. Vakum uygulamasıyla fazla reçinenin dışarı çekilerek kompozit yapı içindeki
lif-reçine oranının daha yüksek olması sağlanmaktadır. Ayrıca vakum uygulaması sayesinde
Sayfa 2|7
17.05.2021 DEU FORMULA SAE 2020-2021 Erkan Ateş Seçilmiş

reçinenin bütün katmanlar içine tam olarak nüfuz etmesi sağlanabilmekte ve bu sayede bütün
bölgelerin reçineyle ıslatılmış olması garanti edilebilmektedir.

2.1. Vakum Torbalamada İşlem Basamakları

Öncelikle üretimin yapılacağı kalıp yüzeyi iyice temizlenmelidir.

Lifli kumaş malzemesinin serileceği yerin etrafına hava sızdırmazlığını sağlayabilmek için
çift taraflı bant kullanılır.

Bantla çevrilmiş olan alana kalıp ayırıcı ince bir tabaka halinde sürülür. Böylece reçine
sertleşince yapışmaması sağlanmış olur.

Bu bölgenin üzerine kumaş malzeme yerleştirilir. İlk katı oluşturulan kumaş malzemenin her
tarafına reçine fırça yardımıyla sürülür.

Kompozit malzemenin üzeri reçine geçirgenliğini sağlayan ayırıcı kat ile kaplanır. Geçirgen
yapı sayesinde sürülen fazla reçinenin vakum yardımıyla dışarı atılması sağlanır.

Reçine emici kat yerleştirilir ve ardından vakum ayaklarının alt plakaları yerleştirilir.

Vakum torbası sızdırmazlık bandının üzerine bandın yerleştirildiği hat boyunca yapıştırılır.

Vakum ayaklarının alt plakalarındaki deliklere karşılık gelen yerlerde kesici bir alet
yardımıyla küçük bir yarık açılır.

Vakum ayaklarından birisine vakum basınç göstergesi diğerine ise vakum pompasının
hortumu takılır. Vakum pompası hortumu dik şekilde tutularak vakum pompası çalıştırılır ve
vakum torba içinde her bölgeye etkili oluncaya kadar bekletilir.

Vakum altında sertleşen plakalar vakum işlemi sonlandırılıp vakum torbası ve diğer katların
sökülmesinden sonra kalıp üzerinden çıkarılır.

Kalıp yüzeyinden ayrılan kompozit plaka istenilen boyutlarda kesilerek kullanıma hazırlanılır.

2.2. Vakum Torbalama Ekipmanları Nelerdir Ve Ne İşe Yararlar ?

Vakum torbası: Kalıp üzerine yerleştirilerek vakum uygulanmasının gerçekleşmesini sağlar.

Genellikle naylondan üretilir.

Vakum pompası: Gerekli basıncı sağlayan malzemedir.

Hava sızdırmazlık elemanı: Vakum torbasını kalıbın yan yüzeylerine yapıştırarak kenarlardaki

yapışma yüzeyinden meydana gelebilecek olan hava kaçaklarını önler.

Sayfa 3|7
17.05.2021 DEU FORMULA SAE 2020-2021 Erkan Ateş Seçilmiş

Yüzey pürüzlüğü sağlayan ayırıcı kat: Yüzeyin pürüzsüzlüğü için kullanılır. Genellikle naylon
veya polyesterden üretilir.

Reçine geçirgenliğini sağlayan ayırıcı kat: Fazla reçinenin katmanlı kompozit malzemenin

arasından sızarak reçine emici kata geçmesini sağlar.

Reçine emici kat: Fazla reçineyi emer.

Kalıp ayırıcısı: Kimyasal bir sıvıdır. Malzemenin kalıp yüzeyine yapışmasını önler

(Şekil 2.Vaku torbalama şeması.)

2.3. Vakum Torbalamanın Avantajları Ve Dezavantajları
2.3.1. Vakum Torbalamanın Avantajları Nelerdir ?
Üretilen katmalı kompozit yapı içinde hava kabarcıklarının neden olduğu boşluklar en aza
indirilmekte ve bu sayede çatlak oluşma kaynakları yok edilerek, yapının mukavemeti önemli ölçüde
artmaktadır. Vakum uygulaması sonucunda katmanlı yapı içinde kalan fazla reçine emilerek, yapının
lif-reçine oranının artması sağlanmaktadır.
Vakum uygulaması sayesinde reçinenin bütün katmanlar arasında daha iyi yayılması sağlanmakta ve
bu sayede daha homojen bir reçine dağılımı elde edilmektedir. Homojen reçine dağılımı ise, yapının
mukavemetinin hesaplanabilir olmasını sağlamaktadır. Böylece sayısal ve analitik yöntemler yolu ile
kompozit yapının mukavemeti daha doğru olarak hesaplanabilir.
Vakum uygulaması sırasında katmanlar birbirleri üzerine basacaklarından, katmanların birbirleri ile
olan birleşim mukavemeti daha güçlü olacaktır. Bir başka deyişle katmanlar arası kesme mukavemeti
artacaktır

2.3.2. Vakum Torbalamanın Dezavantajları Nelerdir ?

Büyük yapılarda hava kaçaklarının vakum düşüşü ve vakum santralinin sürekli çalışmada
kalması
Kullanılan komponent ve sarf malzemelerin tekrar kullanılamaması

Sayfa 4|7
17.05.2021 DEU FORMULA SAE 2020-2021 Erkan Ateş Seçilmiş

3. Elle Yatırma yöntemi nedir ?

Düşük üretim düzeylerinde yaygın kullanımı olan elle yatırma yöntemi, ilk
zamanlardan beri endüstride sürekli geliflime açık olan ve üzerinde çalışılan üretim
yöntemlerinden biri olmuştur. Bir çok uygulama alanı vardır ve özellikle yüksek mukavemet
gerektiren oldukça büyük parçaların üretiminde rahatlıkla kullanılabilmektedir. Kompozit
endüstrisi kalıplama yöntemleri arasında temel ve evrensel olarak en uygulanabilir yöntem
olarak kabul edilmektedir. Bu proseste sıvı reçine, takviye malzemesi ile beraberce açık
kalıba uygulanır. Reçinede meydana gelen kimyasal reaksiyonlar malzemeyi yüksek
dayanımlı ve hafif ürünler elde edilebilecek şekilde sertleştirir. Beton matriks içinde çelik
çubukların takviye malzemesi görevi görmesi gibi, reçine, elyaf takviyeleri için matriks
görevindedir.

(Şekil 3. Elle yatırma yöntemi illüstre edilmiştir)

Reçineler, bir çok el yatırması uygulamasında, genel amaçlı veya dcdp polyester reçineler
ağırlık kazanmaktadır. Ayrıca izoftalik polyesterler, vinil esterler ve epoksi reçineler gibi
diğer termoset esaslı reçineler de kullanılmaktadır.
Takviye malzemeleri, bu kalıplama yönteminin bir çok uygulamasında, kompozit malzemenin
ağırlıkça %25-35’ini oluşturacak şekilde keçe kullanılmaktadır. Dokuma daha yüksek oranda
bir takviye yüklemesi ve bunun sonucunda daha yüksek mukavemet değerleri elde etmek
amacı ile kullanılmaktadır. Dokuma bazı uygulamalarda ctp laminatın %50’sini
oluşturabilmektedir

3.1. Elle Yatırma Yöntemi İşlem Basamakları Nelerdir ?

Kalıp silindikten sonra birinci kalıp ayırıcı olarak vaks sürülür.
Sünger ile ikinci ayırıcı polivinil alkol uygulanır.
Fırça ile viskozitesi yüksek reçine (jelkot) sürülür.

Sayfa 5|7
17.05.2021 DEU FORMULA SAE 2020-2021 Erkan Ateş Seçilmiş

Takviye olarak kullanılacak elyaf hazırlanır.

Reçine hazırlanarak katkıları karıştırlır.
Jelkot üstüne reçine sürüldükten sonra keçe yerleştirilir ve fırça darbeleri ile reçine keçeye
emdirilir
İşlem istenilen kalınlığa kadar devam ettirilir ve sertleşme beklendikten sonra ürün kalıptan
çıkarılır.
3.2. Elle Yatırma Yöntemi Avantajları Ve Dezavantajları.
3.2.1. Avantajları
Öğrenilmesi ve uygulanması çok kolay.
Özellikle oda sıcaklığında pişen reçinelerin kullanımında düşük maliyet.
Yönteme uygun malzeme temini çok kolaydır.
Spreylemeye oranla daha fazla fiber yoğunluğu ve sürekli (uzun) lif kullanımı.

3.2.2. Dezavantajlar
Yöntem laminasyonu (tabakalama) yapan kişinin el becerisine çok bağlıdır.
Yüksek “fiber hacimsel yoğunluğu” na ulaşmak çokzordur.
Reçine oranı düşük tutulmak istendiğinde yüksek oranda hava boşlukları ve ıslanmayan
Bölgeler meydana gelebilir.
Bu yöntemde kullanılan reçinelerin yoğunluğu ve viskozitesi düşüktür. Bu tür
Reçinelerin insan sağlığı açısından ağır moleküllü reçinelere oranla daha zararlıdır.
Pahalı havalandırma sistemleri olmaksızın polyester ve vinilester için havaya karışan
Styrene konsantrasyonunu yasal sınırlarda tutmak zordur.

4. ELLE YATIRMA YÖNTEMİ İLE VAKUM TORBALAMA

KARŞILAŞTIRMASI.
Baktığımız zaman teoride vakum torbalama yöntemi elle yatırma yönteminin bir üst
seviyesidir. Kalıba dökülen kompozit hammaddesinin kalıp şeklinde sertleşmesi, daha rijit bir
yapıda bulunması istenir. Vakum torbalama yönteminde ise elle yatırma yöntemine ek olarak
atmosfer basıncından daha yüksek bir basınç vakum gücü ile elde edilerek vakum torbalama
yöntemindeki avantajlar elde edilmeye çalışılır. Elle yatırma yönteminde görece işçilik daha
ön plandadır ve aynı yapılmak istenen ürünlerde hata payı daha yüksektir.

5. Sonuç
Kompozit malzemeler hayatımızın her yerinde bizimle birlikte ve bu denli önemli
malzemelerin üretimi de en az malzemeler kadar önem kazanır. Vakum torbalama ve elle
yatırma üretim yöntemleri de oldukça önemli kompozit malzeme üretim yöntemleridir.
Teoride amaç olarak oldukça birbirine yakın olan bu iki yöntem birbirlerinden bazı alanlarda
ayrılıyor. Üretici kendisine uygun olan yöntemi seçmeli. Örneğin bütçe, tecrübe, üretilecek
olan malzeme sayısı, eleman sayısı gibi kısıtlamalar üretim yöntemi seçiminde rol oynayan
faktörlerdir. Kompozit malzemeler her gün hayatımızın farklı bir köşesinden bizimle temas
halinde olacak ve belki de bu yöntemlere daha niceleri eklenecek.
Sayfa 6|7
17.05.2021 DEU FORMULA SAE 2020-2021 Erkan Ateş Seçilmiş

Kaynakça
1. https://uludag.edu.tr/dosyalar/istd/Sayi1/vakum_torbasi2.pdf
Vakum Torbalamada Basınç Değişkeninin Karbon Elyaf Matrisli Epoksi Yapılarda Estetik ve
Mekanik Özelliklere Etkisi, Haluk DİNKCİ

2. http://kompozithayalleri.com/uretim-yontemlerine-genel-bakis/
3. http://kompozithayalleri.com/takviye-nedir/
4. https://tr.wikipedia.org/wiki/Matris_(malzeme_bilimi)#:~:text=Matris%2C
%20kompozit%20malzemelerde%20takviye%20malzemesini,sonra%20kat
%C4%B1%20forma%20kolayl%C4%B1kla%20ge%C3%A7ebilmelidir.
5. Kompozit Malzemeler ve Özellikleri, Yrd. Doç. Dr. Ali İhsan Kaya,
https://abs.mehmetakif.edu.tr/upload/0186_1847_dosya.pdf
6. http://makinatek.com.tr/uncategorized/167-vakum-infuzyon-ve-vakum-paketleme-
yontemleri-ile-uretilen-kompozit-plakalarin-teknik-ozelliklerinin-karsilastirilmali-
olarak-incelemesi/
7. https://www.muhendisbeyinler.net/vakum-torbalama-yontemi/
8. https://www.baranboya.com/el-yatirmasi-yontemi
9. https://malzemebilimi.net/elyaf-takviyeli-kompozit-malzemelerde-el-yatirma-
yontemi.html
10. http://tekstilteknik.blogspot.com/p/kompozit-uretim-yontemleri.html
11. https://docplayer.biz.tr/27778498-Elle-yatirma-yontemi-hand-lay-up-ile-kompozit-
malzeme-uretimi.html
12. https://www.baranboya.com/el-yatirmasi-yontemi

Sayfa 7|7