PODSTWY MECHANIKI I

WYTRZYMAŁOŚCI
MATERIAŁÓW
Wykład 3

Dr inż. Anna Jasik

1
Szczególne przypadki redukcji
Równowaga ciała. Równania równowagi
n n

𝑆ҧ = ෍ Fi ෍ Fi𝑥 = 0
i=1 i=1

n
n
෍ Fi𝑦 = 0
𝑀𝑜 = ෍ 𝑀𝑜i Równania równowagi w
i=1
i=1 przestrzennym układzie
n sił.
𝑆ҧ = 0
෍ Fi𝑧 = 0
i=1 Bryła poddana
𝑀𝑜 = 0 przestrzennemu
n
dowolnemu układowi sił
෍ 𝑀𝑥i = 0 jest w równowadze jeżeli
n n
i=1
spełnionych jest sześć
෍ Fi = 0 ෍ 𝑀𝑜i = 0
n
równań równowagi.
i=1 i=1
෍ 𝑀𝑦i = 0
i=1

෍ 𝑀𝑧i = 0
i=1
Warunki równowagi płaskiego układu sił
Aby ciało było w równowadze, zarówno główny wektor siły układu S jak i główny wektor
momentu (liczony względem dowolnego punktu) M0 muszą być równe zeru.

Płaski dowolny układ sił jest w równowadze jeżeli:

1. Suma rzutów poszczególnych sił na oś x jest równa 0

෍ Fi𝑥 = 0
i=1

2. Suma rzutów poszczególnych sił na oś y jest równa 0

෍ Fi𝑦 = 0
i=1

3. Algebraiczna suma momentów wszystkich sił (moment główny) względem dowolnego

bieguna jest równa 0
n

෍ 𝑀𝐴i = 0
i=1
Płaski równoległy układ sił

F1 Fi

A B

n
n
𝑆𝑦 = ෍ Fi𝑦 = 0
𝑀𝐴 = ෍ 𝑀i𝐴 = 0
i=1
i=1

n n
𝑀𝐴 = ෍ 𝑀i𝐴 = 0 𝑀𝐵 = ෍ 𝑀i𝐵 = 0
i=1 i=1
Płaski zbieżny układ sił
Siłami zbieżnymi nazywamy siły, których linie działania przecinają się w jednym punkcie,
nazywanym punktem zbieżności. Ponieważ siły działające na ciało sztywne można przesuwać
wzdłuż linii ich działania, można je uważać za siły przyłożone do jednego punktu.
W konsekwencji otrzymaliśmy układ sił Pi (i = 1, 2, 3, . . . , n) przyłożonych w jednym punkcie.
Płaskim układem sił zbieżnych będziemy nazywać układ sił Pi (i = 1, 2, . . . , n), których linie
działania leżą w jednej płaszczyźnie i przecinają się w jednym punkcie.
Wypadkowa S płaskiego układu sił zbieżnych będzie leżeć w płaszczyźnie działania sił i będzie
przechodzić przez punkt zbieżności. Będzie ona równa sumie geometrycznej sił składowych:
n

𝑆 = ෍ 𝑃i = 0
Sposób geometryczny polega na
i=1
zbudowaniu wieloboku sił, w którym z
dowolnego punktu O′ (rys. b)
odkładamy równolegle siłę P1, a z jej
S końca równolegle siłę P2, a następnie
S kolejne siły aż do Pn. Wektor W łączący
początek siły P1 i koniec siły Pn jest
sumą geometryczną sił składowych.
Otrzymany wektor S przyłożony w
Wyznaczanie wypadkowej płaskiego zbieżnego punkcie O (rys. a) jest wypadkową
układu sił za pomocą wieloboku sił układu sił zbieżnych.
Płaski zbieżny układ sił

Aby siły zbieżne działające w jednej płaszczyźnie były w równowadze

wielobok z nich zbudowany (wielobok sił) musi być wielobokiem
zamkniętym.

S
S
Płaski zbieżny układ sił
Dla analitycznego obliczenia wypadkowej przyjmiemy w punkcie zbieżności O (rys. a) układ
współrzędnych o osiach x i y leżących w płaszczyźnie sił. Wtedy współrzędne Piz wszystkich sił Pi
będą tożsamościowo równe zeru: . W tej sytuacji wzory na współrzędne wypadkowej płaskiego
układu sił zbieżnych otrzymamy ze wzorów (3.11) po podstawieniu do nich Piz ≡ 0 Piz = 0:
n

𝑆𝑥 = ෍ 𝑃i𝑥 = 0
S
i=1
S
n

𝑆𝑦 = ෍ 𝑃i𝑦 = 0
i=1

Moduł wypadkowej oraz kąt α, który ona tworzy z osią x, obliczymy ze wzorów:

2 2
𝑆𝑦
𝑆= 𝑆𝑥 + 𝑆𝑦 𝑡𝑔𝑎 =
𝑆𝑥
Warunek równowagi trzech sił na płaszczyźnie
W wielu przypadkach ciało sztywne jest w równowadze pod działaniem trzech
nierównoległych sił leżących w jednej płaszczyźnie. Wtedy w rozwiązywaniu zagadnień
praktycznych jest pomocne tzw. twierdzenie o trzech siłach.

Jeżeli ciało sztywne jest w równowadze pod działaniem trzech nierównoległych sił leżących
w jednej płaszczyźnie, to linie działania tych sił muszą przecinać się w jednym punkcie, a
siły tworzyć trójkąt zamknięty.
Twierdzenie o trzech siłach

W celu udowodnienia powyższego twierdzenia założymy, że do ciała sztywnego znajdującego

się w równowadze są przyłożone trzy nierównoległe siły P1, P2 i P3, których linie działania leżą
w jednej płaszczyźnie (rys. a). Linie działania sił P1 i P2 przecinają się w punkcie O. Po
przesunięciu tych sił do punktu przecięcia możemy je zastąpić wypadkową:

Q = P1 + P2

W tej sytuacji ciało jest w równowadze pod działaniem dwóch sił: Q i P3. Zatem siły Q i P3
muszą się równoważyć, czyli muszą być równe co do wartości liczbowych, mieć przeciwne
zwroty i muszą działać wzdłuż jednej prostej. Wynika z tego, że linia działania siły P3 musi
przechodzić także przez punkt przecięcia sił P1 i P2. Ponadto wielobok sił zbudowany z sił P1, P2
i P3 musi być trójkątem zamkniętym (rys.b).
Rodzaje obciążeń
▪ SIŁA SKUPIONA F [N] ▪ OBCIĄŻENIE ROZŁOŻONE q [N/mm]

▪ MOMENT SKUPIONY M [Nm]

M
F
 Przegub
Przegub to połączenie dwóch elementów, pozwalające na ich wzajemny ruch obrotowy, wokół
jednej, dwóch lub trzech osi

Łokieć pozwala nam na ruch Połączenie przegubowe

obrotowy ramienia
względem przedramienia, ale
nie pozwala na przesunięcie
poziome i pionowe.
futryny z drzwiami za
pośrednictwem zawiasu
pozwala na obrót drzwi
wokół futryny (zamykanie
i otwieranie)
Zastosowanie i rodzaje przegubów w statyce
W analizowanych przez nas układach statycznych, będziemy rozróżniać przeguby zewnętrzne
i wewnętrzne.
Właściwa interpretacja z jakim typem przegubu mamy do czynienia jest bardzo ważna w
szczególności w przypadku obliczania reakcji i wykresów sił wewnętrznych w układach
złożonych. Ponadto połączenia przegubowe występują w podporach belek, ram i kratownic.

Przegub wewnętrzny Przegub zewnętrzny

Łączy dwa lub więcej pręty
(elementy) belki lub ramy .
Występuje najczęściej w belce
gerberowskiej (przegubowej,
ciągłej), w ramie przegubowej
lub w kratownicy.
Przegub podczepiony do sztywnego
elementu (pręta) belki lub ramy.
Najczęściej występuje w układach
złożonych na połączeniach pomiędzy
elementem kratowym a belką lub ramą.
Przegub w podporze
Dzięki przegubowi na połączeniu belki
mostowej z podporą przegubowo
przesuwną przęsło mostu może pracować
wykonując minimalne ruchy obrotowe.

Łożysko mostowe - przykład podpory

przegubowej
Przegub - przykład
Dane:
a [m], L [m], Q [N]

Rozwiązanie:
I sposób – stosujemy dwa razy warunek momentów względem przegubu p
Układy tego typu można, a nawet trzeba rozłożyć na dwa mniejsze podukłady:

lewy - w skład którego prawy - w skład którego wchodzi wszystko

wchodzi wszystko to co jest to, co jest po stronie prawej przegubu p.
po lewej stronie przegubu p
W miejscu przegubu umieszczamy reakcje Rpx oraz Rpy, których zwrot w jednym układzie musi
być przeciwny do zwrotu obranego w układzie drugim i vice versa.
W przypadku tego zadania, najlepiej będzie zacząć od prawego podukładu.

Równania równowagi dla układu prawego:

Równania równowagi dla układu lewego:

𝑛

෍ 𝑀𝑙 𝑃
= 0 → −𝑅𝐴 ∙ 𝐿 + 2𝑎 + 𝑅𝐵 ∙ 2𝑎 = 0
i=1

෍ 𝑀i𝐴 = 0 → 𝑅𝐵 ∙ 𝐿 − 𝑅𝑃 ∙ 𝐿 + 2𝑎 = 0
i=1
Rozwiązanie:
II sposób – twierdzenie o przegubie p:
Suma momentów sił leżących po jednej stronie przegubu jest równa zero.

෍ Fiy = 0 → 𝑅𝑎 + 𝑅𝑏 − 𝑄 + 𝑅𝐶 = 0
i=1

෍ 𝑀𝑃 i𝑃 = 0 → −𝑄 ∙ 𝐿 − 3𝑎 + 𝑅𝑐 ∙ 𝐿 − 2𝑎 = 0
i=1

෍ 𝑀𝑙 i𝑃
= 0 → −𝑅𝑎 ∙ 𝐿 + 2𝑎 − 𝑅𝑏 ∙ 2𝑎 = 0
i=1
Kratownice

KRATOWNICA – układ prętów, który zachowuje

się jak ciało sztywne
Kratownice
Założenia upraszczające wykorzystywane podczas rozwiązywania kratownic
płaskich:
▪ Pręty połączone są przegubami (węzłami).
▪ Siły działające na kratownice są przyłożone TYLKO w węzłach.
▪ Tarcie w przegubach zaniedbujemy.
▪ Ciężary własne zaniedbujemy.

WARUNEK SZTYWNOŚCI KRATOWNICY:

p- pręty
w – węzły
Jeżeli p < 2w – 3 to kratownica jest niedosztywniona
Jeżeli p > 2w – 3 to kratownica jest przesztywniona (statycznie niewyznaczalna)

Warunek konieczny statycznej zewnętrznej wyznaczalności:

𝑙𝑖𝑐𝑧𝑏𝑎 𝑛𝑖𝑒𝑤𝑖𝑎𝑑𝑜𝑚𝑦𝑐ℎ 𝑟𝑒𝑎𝑘𝑐𝑗𝑖 𝑧𝑒𝑤𝑛ę𝑡𝑟𝑧𝑛𝑦𝑐ℎ = 𝑙𝑖𝑐𝑧𝑏𝑎 𝑟ó𝑤𝑛𝑎ń 𝑟ó𝑤𝑛𝑜𝑤𝑎𝑔i

Pręty zerowe
Metody wyznaczania sił w prętach kratownicy

1. Metoda równoważenia węzłów

2. Metoda Rittera

1. Metoda równoważenia węzłów

Metoda ta dotyczy jedynie kratownic statycznie wyznaczalnych.
Przebieg postępowania jest następujący:
1) wyznaczenie reakcji podpór
2) rozpatrzenie równowagi węzłów.

Ad.1. Mamy trzy równania równowagi dla całej kratownicy, traktowanej jako jedno ciało
sztywne. Zastosujemy równanie rzutów sił zewnętrznych i reakcji na oś x, na oś y oraz
równanie momentów tych sił względem dowolnego punktu A:
 1) Wyznaczenie reakcji podpór
Mamy trzy równania równowagi dla całej kratownicy, traktowanej jako jedno ciało sztywne.
Zastosujemy równanie rzutów sił zewnętrznych i reakcji na oś x, na oś y oraz równanie
momentów tych sił względem dowolnego punktu A:
n n n
෍ Fi𝑥 = 0 ෍ Fi𝑦 = 0 ෍ 𝑀𝐴i = 0
i=1 i=1 i=1

2) Rozpatrzenie równowagi węzłów

Rozpatrujemy równowagę każdego węzła osobno. Po myślowym odcięciu danego węzła od
reszty kratownicy otrzymamy układ sił zbieżnych w jednym punkcie i dla takiego układu
możemy ułożyć dwa równania równowagi rzutów sił działających w węźle – na osi x i y:
n n
෍ Fi𝑥 = 0 ෍ Fi𝑦 = 0
i=1 i=1

Rozwiązanie rozpoczynamy od tego punktu, w którym schodzą się dwa pręty, a następnie
przechodzimy do następnych węzłów w takiej kolejności, aby liczba nieznanych sił w danym
węźle nie przekraczała dwóch.
 Przykład

𝑝 = 2𝑤 − 3

W tym przypadku kratownica składa się z 7 prętów (p = 7) oraz 5 węzłów (w = 5).

Podstawiając te wartości do wzoru otrzymujemy:
7=2∙5−3
7 = 10 − 3
Czyli podana kratownica jest statycznie wyznaczalna.
Rozpatrzenie równowagi węzłów
Metoda Rittera
Metoda Rittera umożliwia wyznaczenie sił w trzech wybranych prętach kratownicy.
Założenia:
• Trzy pręty muszą być NIERÓWNOLEGŁE.
• Trzy pręty nie mogą schodzić się w jednym węźle.
• Trzy pręty, które po „myślowym” przecięciu pozwolą na rozpad kratownicy na dwie części.
Po przecięciu kratownicy musimy wybrać względem której strony: prawe czy lewej,
będziemy wyznaczać siły w prętach 2-3-4. Na początek wyznaczymy siły w prętach 2-
3-4 względem prawe strony. Dalej będziemy rozważać mniejszą kratownicę.
Aby wyznaczyć siły w prętach 2-3-4 należy wyznaczyć równania równowagi w
postaci równań momentów względem tzw. biegunów Rittera.
Dwa bieguny Rittera będą w punktach C i D. Trzeci biegun będzie znajdował się w
punkcie A.
Metoda Rittera

➢ Do wyznaczenia równań momentów względem biegunów Rittera wybieramy

takie punkty, żeby w każdym równaniu mieć tylko jedną niewiadomą, najwyżej
dwie. Najlepiej wybierać punkty, w których zbiegają się przynajmniej dwa pręty.

➢ Metodą Rittera można sprawdzić wyniki uzyskane w metodzie wydzielenia

węzłów, ale tylko dla tych prętów, które spełniają założenia metody Rittera.