Professional Documents
Culture Documents
Swiadek Wykroczenia M Srubka B Waszkiewicz 122
Swiadek Wykroczenia M Srubka B Waszkiewicz 122
122
MATERIAŁY DYDAKTYCZNE
ŚWIADEK WYKROCZENIA
Spis treści
Wstęp ......................................................................................................................................... 5
Bibliografia .............................................................................................................................. 22
3
Zakład Służby Kryminalnej
4
a
Wstęp
5
Zakład Służby Kryminalnej
6
1. Świadek i jego status prawny
Świadek jest osobowym źródłem dowodowym, a jego zeznania stanowią środek dowodo-
wy. Można wyróżnić świadka w rozumieniu faktycznym i procesowym.
W znaczeniu faktycznym świadkiem jest osoba fizyczna posiadająca informacje o oko-
licznościach i faktach istotnych w danej sprawie.
Świadkiem w znaczeniu procesowym jest osoba fizyczna, która w postępowaniu prze-
ciwko innej osobie została wezwana przez uprawniony organ procesowy do złożenia zeznań
w charakterze świadka .
Świadkiem może być każda osoba, bez względu na wiek, stan psychiczny czy stan fi-
zyczny. Świadek może jednocześnie łączyć inne funkcje procesowe, np. dotyczy to sytuacji
tożsamości świadka i pokrzywdzonego.
7
Zakład Służby Kryminalnej
4. Świadek z ogłoszenia.
Policja niekiedy za pośrednictwem środków masowego przekazu zwraca się do świadków
faktycznych zdarzenia o to, aby zgłosili się w siedzibie jednostki Policji i złożyli zeznania
w danej sprawie. Kryterium to ma także zastosowanie do ustalenia pokrzywdzonych, któ-
rych dane osobowe nie zostały dotychczas poznane przez uprawniony organ. Należy mieć na
uwadze to, że stosowanie tego kryterium jest ostatecznym sposobem na ustalenie ww. osób.
8
Świadek i jegoastatus prawny
9
Zakład Służby Kryminalnej
10
Świadek i jego status prawny
11
Zakład Służby Kryminalnej
nia wobec publiczności. Wskazane w treści artykułu pojęcie „hańby” należy rozumieć jako
okoliczności dotyczące w szczególności spraw osobistych lub intymnych, które w odczuciu
społecznym „poniżają” osobę zachowującą się w dany sposób.
Prawo żądania zwolnienia od złożenia zeznań lub odpowiedzi na pytanie osoby pozostają-
cej w szczególnie bliskim stosunku osobistym – art. 185 kpk w zw. z art. 41 § 1 kpw
W sytuacji gdy świadek pozostaje z obwinionym w szczególnie bliskim stosunku osobi-
stym, przysługuje mu prawo do tego, aby został zwolniony od złożenia zeznania lub odpowiedzi
na pytania. Uprawnienie to ma zastosowanie tylko wtedy, gdy świadek wnosi o takie zwolnienie.
Szczególnie bliski stosunek osobisty należy rozumieć jako silną więź uczuciową istniejącą mię-
dzy świadkiem a obwinionym, która to więź może prowadzić do powstania konfliktu wewnętrz-
nego u świadka składającego zeznania. Przykładem szczególnie bliskiego stosunku osobistego
mogą być choćby więzy wynikające z opieki (np. nad osobą kaleką, dzieckiem), wspólnie prze-
żytych trudności, tragedii życiowych, a także narzeczeństwa lub współżycia, niemającego cech
trwałości. Świadek, który występuje o zwolnienie go z obowiązku zeznawania, musi upraw-
dopodobnić istnienie bliskiego stosunku osobistego. Decyzję co do ewentualnego zwolnienia
świadka z ciążącego na nim obowiązku zeznawania podejmuje prowadzący czynność.
Prawo do swobody wypowiedzi – art. 171 kpk w zw. z art. 39 § 2 kpw
W oparciu o ten artykuł osobie przesłuchiwanej należy umożliwić swobodne wypowie-
dzenie się w granicach określonych celem danej czynności, a dopiero następnie można zadawać
pytania zmierzające do uzupełnienia, wyjaśnienia lub kontroli wypowiedzi. Należy pamiętać,
że świadkowi nie wolno zadawać pytań sugerujących treść odpowiedzi. Niedopuszczalne jest
także wpływanie na jego wypowiedzi poprzez stosowanie przymusu, groźby bezprawnej, hip-
nozy, środków chemicznych lub technicznych wpływających na procesy psychiczne albo ma-
jących na celu kontrolę nieświadomych reakcji jego organizmu w związku z przesłuchaniem.
W przypadku gdyby świadek złożył zeznania w warunkach wyłączających swobodę wypowie-
dzi lub wbrew opisanym wyżej zakazom, zeznania te nie mogą stanowić dowodu.
Prawo do wzmożonej ochrony prawnej świadka – art. 245 kk
Przepis ten chroni świadka przed wpływaniem poprzez groźbę bezprawną lub użycie
przemocy na treść jego zeznań lub wykonywanie przez niego obowiązków procesowych, a tak-
że przed zemstą za złożenie określonych zeznań. Z chwilą uzyskania informacji o działaniach
skierowanych przeciwko świadkowi, organy ścigania powinny przedsięwziąć działania, któ-
rych celem będzie niedopuszczenie, by świadek, który pomaga organom w wykryciu sprawcy
przestępstwa, ponosił ujemne konsekwencje swojej obywatelskiej postawy. Art. 245 kk chroni
świadków nie tylko w postępowaniu karnym, lecz także w sprawach o wykroczenie (orzeczenie
z dnia 27.02.2007 r. SA w Łodzi sygn. II AKa 18/07).
Prawo do żądania wciągnięcia do protokołu wszystkiego, co dotyczy praw i interesów świadka oraz innych
osób biorących udział w czynnościach – art. 148 § 2 kpk w zw. z art. 37 § 5 kpw oraz prawo żądania odczytania
fragmentów ich wypowiedzi wyciągniętych z protokołu – 148 § 4 kpk w zw. z art. 37 § 5 kpw.
12
Świadek i jegoastatus prawny
Górną granicę należności przysługujących z tytułu zwrotu kosztów podróży oraz zwrotu
kosztów noclegu i utrzymania w miejscu wykonywania czynności postępowania stanowi wyso-
kość kosztów przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej
jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej na obszarze kraju.
Wysokość poniesionych przez świadka kosztów oraz utraconego z tytułu stawiennictwa
zarobku lub dochodu świadek powinien należycie wykazać.
Prawo do żądania wyżej wskazanych należności przysługuje osobie wezwanej w cha-
rakterze świadka, jeżeli się stawiła, choćby nie została przesłuchana. W przypadku gdy osoba
uprawniona do otrzymania tych należności zostanie wezwana w charakterze świadka w kilku
sprawach na ten sam dzień, przyznaje się jej te należności tylko raz.
Świadkowi, który zgłosił się bez wezwania sądu lub organu prowadzącego czynności
wyjaśniające w sprawach o wykroczenia, należności mogą być przyznane tylko wtedy, gdy
został przesłuchany.
Wyżej wymienione przepisy stosuje się odpowiednio do osoby towarzyszącej świadko-
wi, jeżeli świadek nie mógł stawić się na wezwanie sądu lub organu prowadzącego czynności
wyjaśniające w sprawach o wykroczenia bez opieki tej osoby.
Przytoczone wyżej uprawnienia nie przysługują świadkowi, który jest zatrudniony
w organie władzy publicznej, jeżeli powołany został do zeznawania w związku z tym zatrud-
nieniem. W takiej sytuacji świadek ma prawo do należności na zasadach określonych w prze-
pisach regulujących wysokość i warunki ustalania należności przysługujących pracownikowi
zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży
służbowej na obszarze kraju.
Należności przewidziane dla świadka w związku z jego stawiennictwem na wezwanie przy-
znaje się na jego wniosek, który może być złożony ustnie do protokołu z czynności lub na piśmie
w terminie zawitym 3 dni, licząc od dnia zakończenia czynności z udziałem świadka, a w przy-
padku osoby towarzyszącej, licząc od dnia zakończenia czynności z udziałem świadka, któremu
osoba ta towarzyszyła. Roszczenie to przedawnia się z upływem 3 lat od dnia jego powstania.
Świadek oraz osoba mu towarzysząca winni zostać pouczeni o przysługującym im prawie
oraz sposobie zgłoszenia wniosku o zwrot należności, a także o skutkach niezachowania prze-
widzianego na to terminu
Należności świadka, który nie jest funkcjonariuszem organów procesowych, a także oso-
by mu towarzyszącej, ustala i przyznaje sąd lub organ prowadzący czynności wyjaśniające
w sprawach o wykroczenia. Przyznaną w ten sposób należność należy wypłacić niezwłocznie.
W sytuacji kiedy zaistnieje brak możliwości niezwłocznej wypłaty, należność przekazuje się
przekazem pocztowym lub przelewem bankowym bez obciążania osoby uprawnionej opłatą
pocztową lub kosztami przelewu.
Prawo do złożenia zażalenia na postanowienie sądu o zwolnieniu z obowiązku zachowania w tajemnicy infor-
macji niejawnych o klauzuli tajności „zastrzeżone” lub „poufne” lub tajemnicy związanej z wykonywaniem
zawodu lub funkcji art. 41 § 3 kpw.
13
Zakład Służby Kryminalnej
Obowiązek poddania się oględzinom i badaniom lekarskim – art. 192 kpk w zw. z art. 41
§ 1 kpw
Zgodnie z art. 192 § 1 kpk pokrzywdzony nie może sprzeciwić się oględzinom i bada-
niom niepołączonym z zabiegiem chirurgicznym lub obserwacją w zakładzie leczniczym. jeżeli
karalność czynu zależy od stanu jego zdrowia.
W przypadku gdy istnieje wątpliwość co do stanu psychicznego świadka, jego stanu roz-
woju umysłowego, zdolności postrzegania lub odtwarzania przez niego spostrzeżeń, sąd lub
prokurator mogą zarządzić przesłuchanie świadka z udziałem biegłego lekarza lub biegłego
psychologa, a świadek nie może się temu sprzeciwić (art. 192 § 2 kpk).
Ww. przepisy nie mają zastosowania do osób, które odmówiły zeznań lub zostały od nich
zwolnione na podstawie art. 182 § 1 i 2 lub art. 185 kpk.
Na podstawie art. 192 § 4 kpk, dla celów dowodowych, można poddać świadka, za jego
zgodą, oględzinom ciała i badaniu lekarskiemu lub psychologicznemu.
Obowiązek złożenia przyrzeczenia przed sądem – art. 187 § 2 kpk w zw. z art. 41 § 1 kpw
Przyrzeczenie świadka, że będzie on zeznawał szczerą prawdę, może odebrać tylko sąd
lub wyznaczony sędzia. Świadek składa przyrzeczenie przed rozpoczęciem składania zeznań.
Można odstąpić od odebrania przyrzeczenia od świadka, jeżeli obecne strony nie sprze-
ciwiają się temu.
Przyrzeczenia nie odbiera się:
1) od osób, które nie ukończyły 17 lat,
2) gdy zachodzi uzasadnione podejrzenie, że świadek z powodu zaburzeń psychicznych nie
zdaje sobie należycie sprawy ze znaczenia przyrzeczenia,
3) gdy świadek jest osobą podejrzaną o popełnienie przestępstwa będącego przedmiotem po-
stępowania lub pozostającego w ścisłym związku z czynem stanowiącym przedmiot postę-
powania albo gdy za to przestępstwo został skazany,
4) gdy świadek był prawomocnie skazany za fałszywe zeznanie lub oskarżenie.
14
Świadek i jego status prawny
art. 42 kpw zastosowanie ma również art. 199 kpk. Z dniem 1 lipca 2015 r. zgodnie ze zmiana-
mi wprowadzanymi przez ustawę z dnia 27 września 2013 r. o zmianie ustawy – Kodeks postę-
powania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1247) na podstawie zmienionego
art. 41 § 1 kpw oprócz zakazów określonych w art. 178 i 186 kpk zostanie recypowany także
art. 178a kpk (zakaz przesłuchania w charakterze świadka mediatora co do faktów, o których
dowiedział się od obwinionego lub pokrzywdzonego, prowadząc postępowanie mediacyjne).
Zmianie ulegnie również treść art. 178 pkt 1 kpk. Kodeks postępowania w sprawach o wykro-
czenia zawiera oprócz ww. także własne, odmienne od przepisów kpk, rozwiązania dotyczące
zakazów dowodowych.
Do zakazów bezwzględnych należą:
1. Zakaz przesłuchania obrońcy lub adwokata (od 1 lipca 2015 r. w treści art. 178 pkt 1 kpk
będzie wymieniony również radca prawny) działającego na podstawie art. 46 § 4 kpw
co do faktów, o których dowiedział się, udzielając porady prawnej lub prowadząc sprawę
– art. 178 pkt 1 kpk w zw. z art. 41 § 1 kpw.
2. Zakaz przesłuchania duchownego co do faktów, o których dowiedział się przy spowiedzi
– art. 178 pkt 2 kpk w zw. z art. 41 § 1 kpw.
Zakaz ten dotyczy wyłącznie duchownych tych wyznań, które są uznawane przez pań-
stwo polskie. Wolno przesłuchiwać duchownego co do wszystkich innych okoliczności,
o których dowiedział się poza spowiedzią, chociażby łączyło się to z innymi czynnościami
religijnymi.
3. Zakaz przeprowadzania dowodów z zeznań świadka, który mimo przysługującego mu pra-
wa do odmowy zeznań złożył zeznania, a nie później niż przed rozpoczęciem pierwsze-
go przesłuchania na rozprawie przed sądem pierwszej instancji oświadczył, że chce z tego
prawa skorzystać. W takiej sytuacji zeznania złożone przez niego wcześniej nie mogą być
odczytywane ani brane pod uwagę jako dowód – art. 186 § 1 kpk w zw. z art. 41 § 1 kpw.
4. Zakaz przesłuchania w charakterze świadka obwinionego.
5. Zakaz przesłuchiwania biegłego albo lekarza udzielającego pomocy medycznej na oko-
liczność oświadczeń obwinionego dotyczących zarzucanego mu czynu – art. 199 kpk
w zw. z art. 42 § 1 kpw.
6. Zakaz przesłuchania osób zobowiązanych do zachowania tajemnicy związanej z wykony-
waniem zawodu adwokata, radcy prawnego, lekarza lub dziennikarza, a także tajemnicy
statystycznej na okoliczności, które obejmują te tajemnice art. 41 § 4 kpw.
7. Zakaz przesłuchania w charakterze świadka mediatora co do faktów, o których dowiedział
się od obwinionego lub pokrzywdzonego, prowadząc postępowanie mediacyjne, z wyłącze-
niem informacji o przestępstwach, o których mowa w art. 240 § 1 k.k. – art. 178a kpk w zw.
z art. 41 § 1 kpw (zakaz ten będzie obowiązywał od dnia 1 lipca 2015 r.).
8. Zakaz przesłuchiwania w charakterze świadka lekarza i innych osób wykonujących czyn-
ności wynikające z ustawy o ochronie zdrowia psychicznego na okoliczność przyznania
się osoby z zaburzeniem psychicznym do popełnienia czynu zabronionego pod groźbą
kary, jak też zakaz umieszczania w dokumentacji medycznej takich oświadczeń – art. 51
i 52 ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz. U. z 2011 r.
Nr 231, poz. 1375).
Zakazy dowodowe względne
Odrębną od kpk regulację zakazów dowodowych względnych wprowadza art. 41 § 2 i 3 kpw.
Zgodnie z art. 41 § 2 kpw osoby zobowiązane do zachowania w tajemnicy informacji
niejawnych o klauzuli tajności „tajne” lub „ściśle tajne” mogą być przesłuchane co do oko-
liczności, na które rozciąga się ten obowiązek, tylko po zwolnieniu tych osób od obowiąz-
ku zachowania tajemnicy przez uprawniony organ przełożony. Uprawnionym do zwolnienia
z obowiązku zachowania w tajemnicy ww. informacji organem przełożonym jest odpowiedni
naczelny organ administracji rządowej.
15
Zakład Służby Kryminalnej
16
2. Przesłuchanie świadka
w czynnościach wyjaśniających
18
a
Przesłuchanie świadka w czynnościach wyjaśniających
19
Zakład Służby Kryminalnej
Każde zeznanie powinno być odpowiednio sprawdzone i ocenione przed jego wykorzy-
staniem. Ocena dowodu z zeznań świadka jest niezbędna zarówno do podjęcia decyzji proceso-
wych przez organ ścigania w czynnościach wyjaśniających, jak i do podjęcia decyzji przez sąd.
Ocenę dowodu z zeznań świadka przeprowadza się w celu:
– stwierdzenia, czy dany dowód jest wiarygodny i w jakim stopniu,
– wyciągnięcia z zeznań odpowiednich wniosków dotyczących ustaleń faktycznych, ustalenie
prawdy o badanym zdarzeniu,
– ustalenia, czy istnieją dostateczne podstawy do sporządzenia wniosku o ukaranie,
– podjęcia decyzji o odstąpieniu od wniesienia wniosku o ukaranie.
Przy ocenie zeznań należy uwzględnić, że pamięć ludzka nie jest fotografią, że postrze-
ganie już w trakcie zapamiętywania ulega przetworzeniu oraz że zapamiętany zostaje jednocze-
śnie stosunek oceniający i uczuciowy świadka do danego zjawiska.
Dla oceny zeznań mają znaczenie:
– osobowość świadka,
– znajomość właściwości psychicznych świadka,
– czas, jaki upłynął od zdarzenia do zeznania,
– zainteresowania świadka,
– inteligencja świadka,
– wiedza, doświadczenie, nawyki, praca zawodowa świadka.
Ocena zeznań powinna być wszechstronna.
Zgodnie z treścią art. 37 § 1 kpw z każdej czynności dowodowej, mającej znaczenie dla
sprawy, należy spisać protokół, chyba że ustawa stanowi inaczej. Czynności, z których nie spo-
rządza się protokołu, a także inne zdarzenia, które mają znaczenie dla postępowania, utrwala się
w aktach w formie notatki urzędowej podpisanej przez osobę, która dokonała tych czynności.
Art. 39 § 4 kpw wskazuje, że dowodu z zeznań nie wolno zastępować treścią pism, zapi-
sków lub notatek urzędowych, chyba że ustawa stanowi inaczej.
Przed przesłuchaniem policjant powinien sprawdzić tożsamość osoby przesłuchiwanej
na podstawie dowodu osobistego lub innego dokumentu stwierdzającego tożsamość, czyniąc
o tym wzmiankę w protokole przesłuchania. Brak dokumentu tożsamości należy odnotować.
Policjant, przystępując do przesłuchania, powinien poinformować osobę przesłuchiwaną o celu
przesłuchania, a następnie jest obowiązany uprzedzić świadka o odpowiedzialności karnej za
zeznanie nieprawdy lub zatajenie prawdy. Osoba przesłuchiwana potwierdza w protokole wła-
snoręcznym podpisem, że została pouczona o przysługujących jej prawach. W protokole nie
wolno zastępować zapisu treści zeznań lub wyjaśnień odwoływaniem się do innych protokołów.
Policjant, sporządzając protokół z przesłuchania, używa formy gramatycznej w pierwszej
osobie liczby pojedynczej w czasie przeszłym. Wypowiedzi świadka rejestruje się w protokole
możliwie dokładnie, bez zmiany ich treści, zamieszczając charakterystyczne określenia i zwro-
ty używane przez osobę przesłuchiwaną. Dokładność nie oznacza jednak, że wszystko co mówi
świadek, musi być zapisane. W protokole zamieszcza się tylko te okoliczności, które są istotne
dla danej sprawy. Wulgaryzmy protokołuje się wówczas, gdy wyczerpują one znamiona wykro-
20
Przesłuchanie świadka w czynnościach wyjaśniających
czenia. W razie potrzeby można w protokole odnotować szczególne reakcje świadka na zada-
wane pytania. Pytania zadawane przez przesłuchującego mogą być protokołowane, zwłaszcza
gdy dotyczą kwestii kluczowych dla wyjaśnienia okoliczności sprawy.
Policjant odnotowuje w protokole przesłuchania decyzję świadka co do składania lub
odmowy składania zeznań na podstawie art. 182 kpk w zw. z art. 41 § 1 kpw.
Policjant również odnotowuje w protokole przesłuchania uchylenie się świadka na pod-
stawie art. 183 § 1 kpk w zw. z art. 41 § 1 kpw od odpowiedzi na pytania.
Jeżeli świadek wnosi o zwolnienie od składania zeznań w całości lub od odpowiedzi na
konkretne pytania na podstawie art. 185 kpk w zw. z art. 41 § 1 kpw, wniosek złożony ustnie
należy zapisać w protokole przesłuchania wraz z decyzją dotyczącą zwolnienia. Wniosek zło-
żony na piśmie dołącza się do protokołu, w którego treści należy umieścić adnotację o decyzji
dotyczącej przedmiotowego zwolnienia.
Na wniosek osoby przesłuchiwanej przyjmuje się od niej oświadczenie na piśmie.
W tym przypadku należy umożliwić tej osobie sporządzenie takiego oświadczenia w wa-
runkach uniemożliwiających porozumienie się z innymi osobami, a następnie przesłuchać ją
w celu wyjaśnienia, uzupełnienia lub uściślenia okoliczności zawartych w oświadczeniu pi-
semnym. Oświadczenie pisemne stanowi załącznik do protokołu przesłuchania (art. 40 kpw).
W protokole z czynności należy zakreślić wolne miejsca w sposób uniemożliwiający ich
późniejsze wypełnienie. Niedopuszczalnym jest wymazywanie, zamazywanie lub w inny spo-
sób czynienie nieczytelnym pierwotnego zapisu w protokole.
Skreślenia oraz poprawki i uzupełnienia znajdujące się w protokole wymagają omówie-
nia podpisanego przez osoby podpisujące protokół (art. 151 § 1 kpk w zw. z art. 37 § 5 kpw).
Przebieg czynności protokołowanych może być utrwalony dodatkowo za pomocą urzą-
dzenia rejestrującego obraz lub dźwięk, o czym należy uprzedzić osoby uczestniczące w czyn-
ności (art. 37 § 3 kpw). Jeżeli czynność procesową utrwala się za pomocą urządzenia rejestrują-
cego obraz lub dźwięk, protokół można ograniczyć do zapisu najbardziej istotnych oświadczeń
osób biorących w niej udział. Zapis obrazu lub dźwięku, a także przekład zapisu dźwięku staje
się załącznikiem do protokołu – art. 147 § 3 kpk w zw. z art. 37 § 5 kpw. Zasady utrwalania
czynności procesowych za pomocą urządzenia rejestrującego określa rozporządzenie Ministra
Sprawiedliwości z dnia 14 września 2012 r. w sprawie rodzaju urządzeń i środków technicz-
nych służących do utrwalania obrazu lub dźwięku dla celów procesowych oraz sposobu prze-
chowywania, odtwarzania i kopiowania zapisów (Dz. U. poz. 1090).
Po zakończeniu czynności protokół podpisują osoby biorące w niej udział. Osoba uczest-
nicząca w czynności, podpisując protokół, może zgłosić zarzuty co do jego treści. Zarzuty te
należy odnotować w protokole wraz z oświadczeniem osoby prowadzącej czynność (art. 150
§ 1 i 2 kpk w zw. z art. 37 § 5 kpw). Jeżeli protokół nie został należycie podpisany bezpośrednio
po zakończeniu czynności, brakujące podpisy mogą być złożone później, ze wskazaniem daty
ich złożenia i przyczyn opóźnienia (art. 151 § 2 kpk w zw. z art. 37 § 5 kpw).
Zasady postępowania z protokołami świadka zawierającymi informacje niejawne określa
rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 20 lutego 2012 r. w sprawie sposobu postę-
powania z protokołami przesłuchań i innymi dokumentami lub przedmiotami, na które rozcią-
ga się obowiązek zachowania w tajemnicy informacji niejawnych albo zachowania tajemnicy
związanej z wykonywaniem zawodu lub funkcji (Dz. U. poz. 219).
21
Zakład Służby Kryminalnej
Bibliografia
Literatura
Akty prawne
22