2022

Buitenlandexcursie

ANTWERPEN
 Welkom in
Antwerpen
Het verhaal van Antwerpen begint met een volkslegende. Het
verhaal gaat dat omstreeks het begin van onze jaartelling de
Schelde werd gecontroleerd door een machtige reus die schippers
dwong tot het betalen van hoge tol voor het overvaren van de rivier.
Schippers die niet betaalden hakte hij de hand af. Tot op een dag de
romein Silvius Brabo ten tonele verscheen. Deze held wist de reus
te overwinnen en uit wraak hakte hij nu de hand van de reus zelf af
en wierp hem in de Schelde. Het zal je niet verbazen dat de stad al
snel werd omgedoopt tot ‘handwerpen’ wat uiteindelijk verbasterde
tot Antwerpen. Tegenwoordig staat op een steenworp afstand, of
liever gezegd een handworp afstand, van de Schelde een beeld dat
de overwinning van Silvius uitbeeldt. Inmiddels is Antwerpen
uitgegroeid tot een stad met een zeer diverse aanblik: van
middeleeuwse kerken tot sierlijke panden in art nouveau stijl. En van
maritieme pakhuizen tot moderne architectuur. Ons bezoek richt zich
voornamelijk op de stadsranden. Deze van oorsprong rafelranden
van de stad, gevormd door de havenindustriële, werden vrij recent
omgevormd tot unieke en moderne woon-werkomgevingen.

2
ANTWERPEN
30 sept t/m 2 okt.

VRIJDAG
PARKSPPOR NOORD &
DOKKEN (EILANDJE)
P. 6 T/M 22

ZATERDAG (DEEL 1)
ZONDAG (DEEL 2) GALLERIE AXEL
MUSEUM MAS VERVOORT
P. 42 T/M 43 P. 25 T/M 26

CENTRAAL
STATION

HOTEL

ZONDAG (DEEL 1) ALGMENE INFORMATIE

MUSEUM KMSKA
P. 40 T/M 41 Hotel
Lindner WTC Hotel & City
Lounge Antwerp
ZATERDAG (DEEL 2) Lange Kievitstraat 125, 2018
GROENKWARTIER & Antwerpen, Belgium
NIEUW ZUID +32 3 227 77 00
P. 27 T/M 37
Fietsverhuur en stalling
Fietspunt Antwerpen centraal
Koningin Astridplein
+32 3 203 06 73

Contactgegevens
Steef: +31619622475
Chiel: +31643255708

3
vrijdag
4
VRIJDAG | PROGRAMMA
10

EILANDJE
11
8
7 3
1 2
6 5 4
PARKSPOOR NOORD

11:15 aankomst Antwerpen CS

EILANDJE
check in Lindner Hotel
ophalen fietsen 8) Cadiz - Meta architectenbureau
+ Polo architects
PARKSPOOR NOORD 9) Cadix - Happel Cornelisse
Verhoeven
1) SPTM loods - Stramien cv 10) Havenhuis - Zaha Hadid
11) Torens Kattendijkdok
13:00 lunch Bar Noord Westkaai - o.a. Diener en Diener
in SPTM loods en David Chipperfield

2) Parkploods - Verdick & 19:00 diner Rode Hoed

Verdickt architecten (bezoek)
3) Campus Hadenvoort - B2Ai vrij programma
4) Parktoren - Studio Farris
architects & ELD architects*
~ 15:30 5) Campus Spoor - Polo
architects (rondleiding door Polo
architects)
6) Parkbrug - Ney & Partners
7) Doktoren - Binst architects* * optioneel project (als iedereen een beetje doorfietst)

5
VRIJDAG | PARKSPOOR NOORD
Studio Associato Secchi-Vigano
(2008)
Het Park Spoor Noord is opgevat als ‘een
tuin voor de buurt, een park voor de stad’ en
vertrekt van Secchi en Viganò’s bredere
concept dat Antwerpen zowel een reeks
dorpen als een metropool is. De lege
postindustriële site van het voormalige
rangeerstation vormde een barrière in het
noorden van Antwerpen. Het was de
bedoeling om van het geheel een
tussenzone te maken, een
gemeenschappelijk territorium, een sociale
en vrije ruimte, een soort cultureel reservoir.
Het park moest een verbinding vormen
tussen de woonwijken Dam, Stuivenberg en
Seefhoek, die van elkaar en van de stad
afgesneden waren door de spoorweg.
Daarom, zo stellen Secchi en Viganò,
bestond de uitdaging erin om het gebied te
transformeren van plooi tot weefsel, van
6
breuk tot ruggengraat en van barrière tot
hefboom. Het ontwerp past binnen het
genre van parken waar men een nieuwe
cultuur van de plaats in relatie tot de natuur
wil creëren. In dat opzicht zou men kunnen
stellen dat het terrein herschapen werd in
een ‘levende kunstvorm’ — een die
langzaam evolueert en die het meer moet
hebben van cultivatie, processen en
verandering in de tijd, dan van esthetica en
al te sterk vastgelegde vormen.
De noordrand van het park is gedeeltelijk
met een hek afgesloten en wordt
gekenmerkt door hergebruikt industrieel
erfgoed, zoals hangars, twee watertorens,
spoorwegviaducten en spoordijken. Het
door Stramien smaakvol aangepaste
locomotiefdepot is het grootste volume van
het park.
Bron: vai.be
VRIJDAG | 01 SPTM LOODS
Stramien CV (2007)
3.500m2
De herstelplaats voor locomotieven SPTM
(Stelplaats Tractie Machines) was een van
de restanten van het voormalige NMBS
terrein die nog een publieke bestemming
moest krijgen. Het ontwerp van Stramien cv
kiest resoluut voor het integrale behoud van
de bestaande 19de -eeuwse loods. De
prachtige gietijzeren structuur wordt volledig
hersteld. De bakstenen muren aan beide
kopzijden worden volledig opengebroken,
waardoor de grote overdekte binnenruimte
direct verbonden wordt met het omliggende
park en aanliggende waterspeeltuin. Ook in
de twee bakstenen zijgevels worden smalle
incisies gemaakt. Ze verzorgen het dwarse
contact met het park zodat de flexibiliteit in
gebruik groter wordt. De loodsruimte
transformeert naar een overdekt stedelijk
plein. De structurele ingrepen hebben
7
telkens een eenvoud die bewust niet wil
opvallen. Tien metalen spoorwagens zijn
een nieuw element in de hal. Door ze ‘op te
lijnen’ en te verplaatsen wordt de
loodsruimte afgesloten of wordt ze
verkleind; zowel grote happenings als
kleinere evenementen zijn dus eenvoudig te
organiseren. De mobiele spoorwagens
verwijzen naar het spoorverleden.
Het open en flexibel concept van deze
polyvalente ruimte zorgt reeds jaren voor
een zeer divers gebruik; van slachtvloer
voor het jaarlijks offerfeest tot bruisende bar
tijdens warme zomermaanden. Op het met
sheddaken overdekte en daglicht overgoten
loodsplein, vindt een waaier aan stedelijke
activiteiten een prettig ‘onderdak’: Een
polyvalente buurthal voor Antwerpen de
Seefhoek en Den Dam
Bron: Stramien.be
 VRIJDAG | 01 SPTM LOODS

atum 2006 - 2007 ontwerp en realisatie

gging Park SpoorNoord, Noord-Antwerpen
pdrachtgever stad Antwerpen
ntwerpteam Stramien cv
edewerkers Peter Vermeulen (projectverantwoordelijke), Bart Verheyen, Evert De Baere
udget 1.791.508,16 euro excl. btw
mvang 3.500 m²

8
VRIJDAG | 02 PARKLOODS (WTD LOODS)
Verdick & Verdickt architecten
(2007)
Het project transformeert de voormalige
spoorwegloodsen in een sociale katalysator
met een mix van gebruikers en functies:
buurtsport, sporthal, hogeschool,
evenementenzaal, kantoren en horeca. Het
concept vertrekt vanuit de taal en de
betekenis van het erfgoed en focust op de
toekomstwaarde. De originele
verschijningsvorm is gevrijwaard en verrijkt
met een nieuwe, transparante, isolerende
stolp die ingeschoven werd in de bakstenen
mantel.
Een éénduidige circulatie-as verbindt het
veelkleurige programma. Dit ‘foyer van het
park’ vormt de anti-chambre tussen park en
gebouw. Het schakelt de diverse functies en
sferen en eindigt in de nieuwe transparante
stolp.
Overdag functioneert de transparante stolp
9
als een overdekt sportplein. 's Nachts
transformeert het gebouw zich als een
enorme lamp, een gloeiend element in het
stedelijke landschap.
De nieuwbouwsporthal is het pronkstuk van
de hele constructie. De zichtbetonnen
circulatieruimte, de houten spanten en de
witte metalen structuren vormen een fris
contrast dat extra benadrukt wordt door de
zachte natuurlijke lichtinval. Dat het er zo
aangenaam helder is (zonder enige
toevoeging van kunstmatige belichting nota
bene), heeft alles te maken met de
innovatieve Kalwall-huid. Deze bestaat uit
structurele composiet-sandwichpanelen, die
op hun beurt opgebouwd zijn uit speciale
vezelglazen bladen die vastgehecht zijn op
een raster van aaneengesloten, thermisch
gebroken I-balken in aluminium.
Bron: architecture.be / vai.be
VRIJDAG | 02 PARKLOODS

10
VRIJDAG | 03 CAMPUS HARDENVOORT
B2Ai architecten (2015)
8.395m2
De nieuwe kinder- en jongerencampus
bestaat uit een kleuter- en lagere school, en
een secundaire school. Het gebouw heeft
twee gezichten: een stedelijke zijde met de
hogere bouwvolumes en de toren en een
‘zachte’ parkzijde met de verschillende
niveaus. Zo maakt het gebouw de perfecte
overgang tussen het park en de straatzijde
aan Hardenvoort en sluit het aan op het
Opleidingsgebouw. Er wordt een centrale
lobby ingepland die de straatzijde en de
parkzijde met elkaar verbinden, en zo
voorziet in een dubbele toegang. De
verschillende afdelingen zijn leesbaar in het
gebouw, evenals de cascade van
buitenruimtes die erbij hoort.
De kleuterschool richt zich naar het
binnengebied dat meer beschutting biedt,
terwijl de afdelingen voor de groteren zich
11
meer richten op het park- en de straatzijde.
Op de benedenverdieping bevindt zich een
afgesloten speelplaats voor de kleuters. Via
een grote trap kom je op een andere
gemeenschappelijke speelplaats, die op het
niveau van de refter en de ingang van de
lagere school ligt. Naarmate een kind ouder
wordt en opklimt, wordt de aanpak steeds
opener. Gezien de beperkte omvang van
het perceel t.o.v. de grootte van de school
(680 leerlingen), wordt het grootste deel van
de daken ingezet als speelplaats.
Het gebouw is een passieve school door de
dikkere isolatie, de doorgedreven aandacht
voor luchtdichtheid, zonwering, een
ventilatiesysteem met warmterecuperatie,
passief buitenschrijnwerk met drievoudige
beglazing.
Bron: B2ai.com
VRIJDAG | 04 PARKTOREN
Studio Farris & ELD architects
(2014)
20.000m2
Met een hoogte van 78,5 meter is de
Parktoren een van de hoogste torens van de
stad. De toren is een opvallende
verschijning: een wit en strak volume, met
een ritmisch spel van gesloten en open
geveldelen. Dit gevelbeeld is de uitkomst
van twee problemen waarvoor de
architecten zich gesteld zagen. De
architecten willen dat bewoners ook op
zeventig meter hoogte comfortabel,
langdurig van het terras gebruik kunnen
maken. De oplossing tot het temperen van
de wind op grote hoogte is gezocht in het
verblijven ‘achter glas’. Daarnaast wil ELD
vermijden dat de opgelegde hoeveelheid
terrassen zou leiden tot een gevelbeeld met
een nadrukkelijke horizontale opdeling. De
architecten hebben daarom gekozen voor
12
een strakke huid en een afwisseling van
klassieke balustrades en schermen
waarachter windluwte heerst. De
Technische Universiteit van Eindhoven
heeft laten zien dat het gevelconcept de
aankomende windsnelheden sterk
reduceerd. De Parktoren is ontwikkeld als
een duurzaam casco. De woonfuncties
kunnen in de hoogte variëren, zonder
structurele aanpassing. De opbouw is zo
ontworpen dat alle tussenwanden kunnen
worden verwijderd en ruimten kunnen
worden omgevormd naar lofts, hotelkamers
of open kantoorruimten. Het volume is een
vierledige stapeling van verschillende
functies: winkelruimte in de plint, tien
verdiepingen studio’s en studentenkamers,
tien verdiepingen met assistentiewoningen,
en tot slot de techniek.
Bron: architectenweb.nl
VRIJDAG | 05 CAMPUS SPOOR NOORD
Polo architects (2015)
33.000m2
Parkspoor Noord staat in verbinding met de
wijk het Eilandje via de Parkbrug, die ook
fungeert als poort van de stad. Het gebouw
naast de Parkbrug dat de overgang vormt
tussen de drukke Leien en het park is de
nieuwe Campus van de AP Hogeschool.
AP Hogeschool, kenmerkend door zijn
rasterstructuur, bestaat uit twee gebouwen.
Elk gebouw is ontworpen door een ander
architectenbureau. Ze bieden plaats aan in
totaal 5000 studenten die kunnen kiezen uit
14 bacheloropleidingen. Beide gebouwen
hebben ook een groene link naar het park
met elk een binnentuin en ecologische
daken.
Het gebouw aan de Noorderplaats biedt
plaats aan ongeveer 3500 studenten van de
bacheloropleidingen van de departementen
Gezondheid & Welzijn en Onderwijs &
13
Training. De gevel bestaat uit een soort
honingraatstructuur in beton. Deze heeft
zowel een constructieve functie als een
zonwerend effect. De Parkbrug werd mee
geïntegreerd in dit gebouw via de grote
overkraging aan de Noorderlaan. De grote
overkraging van 27 meter boven de ingang
van de Parkbrug wordt nergens
ondersteund door kolommen. Dit is mogelijk
doordat de gevels worden opgehangen aan
verdiepingshoge balken in het dak. Aan de
gevelelementen werden consoles gestort
die de vloeren opvangen. De bovenste
verdiepingen bestaan uit een structuur van
betonnen wanden die één geheel vormen
met een 80cm dikke, zware dakplaat. Dit
geheel vormt de draagconstructie waaraan
gevel en vloeren worden opgehangen. De
gevelelementen aan de overkragende hoek
zijn op de werf nagespannen.
Bron: archixplore.com
VRIJDAG | 05 CAMPUS SPOOR NOORD

14
VRIJDAG | 06 PARKBRUG

Ney & Partners (2016)

De Parkbrug is ontworpen als poort

waardoor je de stad binnenfietst. Het
verbindt de stad met het recent
ontwikkelde stuk stad rond de voormalig
dokken van Antwerpen (Eilandje). De brug
is vormgegeven als zelfstandig object.
Door het patroon van geperforeerd staal
ontstaat een spel van licht en schaduw,
met een constant veranderende ervaring
afhankelijk van het standpunt van de kijker.
De brug overspant 67m en weegt
ongeveer 170 ton.

Bron: archixplore.com
ney.partners.com

15
VRIJDAG | 07 DOKTOREN

Binst architects (2022) Gezien de eerder witte en donkere tinten

Deze 81 m hoge toren van 156
appartementen in 22 bouwlagen zal door de
stedenbouwkundige oriëntatie en F-vormige
opbouw naar het ZNA ziekenhuis, een
nieuw oriëntatiepunt worden.
van de context zal de Doktoren zich met
‘eigenheid’ in een zandkleurig frame
inpassen als een warme en ontvankelijke
poorttoren naar het noorden van Antwerpen.

De Doktoren bestaat uit een slanke

onderbouw met uitpandige terrassen en een
bredere bovenbouw met inpandige
terrassen, waardoor deze ranke schijf zich
presenteert als een architecturale wimpel of
iconische naald aan het Kempisch Dok.
Naast de voorziening van 15 identieke en 7
diverse bouwlagen aan woontypologieën,
zijn er tal van koppelingen mogelijk en bruist
de Doktoren van woonmogelijkheden. De
woontoren krijgt als bekroning een groot
dakterras met groen dat deels toegankelijk
is voor de bewoners.
Bron: binstarchitects.be

16
VRIJDAG | EILANDJE
2002-heden
Van verlaten havengebied tot stadswijk: de
stadsvernieuwing op het Eilandje is een
complex samenspel van talloze actoren. De
voornaamste tenoren zijn de stad, het
havenbedrijf, het Vlaams gewest en een
heleboel private ontwikkelaars.
De wijk het Eilandje ligt in het noorden van
Antwerpen. Het heeft al vele functies gehad:
van Nieuwstad waar brouwers thuis waren,
militaire haven, dokkencomplex
Boerenkwartier tot woonwijk. Nu is het een
hippe woonwijk rond het MAS en het Red
Star line museum. In de zomer staan er
terrasjes aan het water, want het eilandje
bestaat uit verschillende dokken. De
magazijnen zijn omgevormd tot restaurants,
kantoren en lofts. In 500 jaar tijd is deze plek
verandert van moeras tot hippe woonbuurt.
1813: aanleg haven met huidige Bonaparte- en
Willemdok o.l.v. Napoleon
1960: haven rukt op richting Nederland met leegloop
Eilandje tot gevolg
2002: goedkeuring huidige Masterplan Eilandje van
René Daniëls en start speerpuntprojecten
2006: eerste steenlegging MAS met in het kielzog een
stormvloed aan bouwprojecten
2012 : start eerste fase ontwikkeling Cadixwijk (verkoop
onder voorwaarden en aanleg openbaar domein)
2013: succesvolle opening van het Red Star Line-
en museum als trigger van de Montevideo-wijkontwikkeling
2015: start tweede fase Cadixwijk ontwikkelingen
(aanleg Kattendijkdok-Oostkaai en ontwikkeling
langsheen Kattendijkdok)
2016: Start heraanleg Wijkplein Cadix & start aanleg
woonbootinfrastructuur in Houtdok. Overdracht van
beheer van watervlakken van Havenbedrijf naar stad.
Bron: complexe stadsprojecten
Archixplore.be
17
VRIJDAG | 08 CADIZ
META architectuurbureau + POLO
architects (2016)
59328 m²
Met zijn orthogonaal stratenpatroon en
bijzondere locatie op een rechthoekig
schiereiland, is de historische Cadixwijk
uniek in het stadsweefsel. Het RUP ‘CADIX’
[ruimtelijk uitvoeringsplan] heeft de intentie
om het historisch gegroeide
bouwblokkenpatroon van Het Eilandje te
vervolledigen en het orthogonale
stratenpatroon door te trekken tot aan de
dokranden. Voorwerp van deze opdracht
bestaat uit het onderzoek naar de mogelijke
herbestemming van de site rond het
voormalige douanegebouw. Dit gebouw
wordt gesloopt en maakt plaats voor een
nieuwbouw van meer dan 100x100m. Er
wordt een nieuw, gesloten bouwblok
gerealiseerd dat zich ruimtelijk integreert in
het weefsel van de Cadixwijk.
18
De bepalende regels vanuit het RUP: een
optimaal gebruik van oriëntatie en uitzichten
en de zoektocht naar een intelligente
ontsluiting, beïnvloeden het concept sterk.
Op de rooilijn wordt een stedelijke plint
voorzien met diverse functies: retail,
supermarkt, horeca, kantoren en een rust-
en verzorgingstehuis. Deze bebouwing
vormt een sokkel die beperkt wordt tot 3
bouwlagen, zodat een maximaal
bouwvolume in de hoogte kan gerealiseerd
worden. Deze 4 volumes worden ingevuld
met woningen. De ruimte binnenin het
nieuwe bouwblok is collectief en krijgt een
sterk groen karakter. Deze ‘hof’ wordt deels
gebruikt ter ontsluiting van de terugliggende
woonvolumes. Openingen in de gevelwand
garanderen wel de nodige transparantie.
Bron: meta.be
VRIJDAG | 09 CADIX

Happel Cornelisse Verhoeven

(2018)

Ten noorden van het stadscentrum van

Antwerpen ligt de voormalige havenwijk
Cadix. Deze wijk is ontstaan in de 19de en
begin 20ste eeuw en bestaat uit een
hetrogene blokstructuur van pakhuizen,
depots, kazernes en rijwoningen. De
komende jaren zal dit geleidelijk worden
getransformeerd tot stedelijk woon-
werkmilieu. Samen met Stephen Taylor
Architects heeft Happel Cornelisse
Verhoeven twee hoekgebouwen ontworpen
met in totaal 60 woningen, een
parkeergarage en een kinderdagverblijf. De
twee woongebouwen liggen diametraal ten
zetten. Bijzondere aandacht gaat uit naar de
opzichte van elkaar en kennen een
behandeling van de entreegebieden en de
architectonische verwantschap. Beide
tectonische afleesbaarheid van de gevels.
hoeken worden uitgevoerd in baksteen en
hebben een monolitische uitstraling om het
Bron: hcva.nl
robuuste karakter van de wijk kracht bij te

19
VRIJDAG | 10 HAVENHUIS
Zaha Hadid architects (2016)
“Er stond maar één regel vast in de
architectuurcompetitie, namelijk dat het
oorspronkelijke gebouw behouden moest
blijven,” aldus Marc van Peel, voorzitter van
Havenbedrijf Antwerpen. “De jury was dan
ook prettig verrast dat elk van de vijf
kandidaten van de shortlist opteerden voor
een modern gebouw boven het
oorspronkelijke gebouw. Het ontwerp van
Zaha Hadid Architects was daarbij het
briljantste.”
De architecten werkten nauw samen met
Origin, architectenbureau met de focus op
het behoud en herbestemmen van erfgoed,
om de geschiedenis van de 16.400 m2 grote
locatie mee te nemen in het ontwerp. Hieruit
bleek onder andere dat er een grote toren
gepland stond voor de brandweerkazerne,
een uitbreiding die nooit is voltooid. Het
nieuwe volume is een doorzetting van deze
20
uitbreiding.
De uitbouw van Zaha Hadid Architects wijst
richting rivier de Schelde, waar Antwerpen
aan is gesticht. De gevel moet een
rimpelend oppervlak voorstellen dat de
kleuren van de omgeving als water
reflecteert. De driehoekige panelen geven
de hoeken een ogenschijnlijk afgeronde
vorm een maakten de transitie van een
‘platte’ gevel aan de zuidzijde naar een
rimpelende, driedimensionale zijde aan het
noorden mogelijk.
Een klein deel van de driehoekige panelen
zijn ondoorzichtig. Hierdoor valt er
voldoende daglicht door de gevel zonder dat
het interieur te veel opwarmt. Verder zorgt
de afwisselende doorzichtigheid voor zowel
uitzichten op de Schelde, stad en haven als
afgesloten ruimtes.
Bron: www.stedebouwarchitectuur.nl
VRIJDAG | 10 HAVENHUIS

21
VRIJDAG | 11 TORENS KATTENDIJK-WESTKAAI
Diener en Diener & David
Chipperfield (2009)
De twee woontorens van Diener & Diener
Architecten maken deel uit van zes
woontorens die gebouwd zullen worden aan
de westzijde van het Kattendijkdok als
onderdeel van het Masterplan van het
eilandje waar onder andere ook het MAS
toe behoort. Van de andere vier torens die
nog gebouwd moeten worden, zijn er twee
van de hand van David Chipperfield en twee
van het architectenbureau Gigon & Guyer
uit Basel. De appartementsgebouwen zijn
ongeveer 55 meter hoog en bestaan uit
achttien niveaus waarvan er zich twee
onder de grond bevinden. Vanaf niveau 1
beginnen de luxeflats die elk een terras op
een hoek bevatten, dit in combinatie met de
grote ramen zorgt voor een enorme
openheid. Het grondplan van de niveaus is
rechthoekig en ongeveer 400m2. Het
22
bestaat uit zeven verschillende
verdiepingsindelingen/modules die
afwisselend op elkaar gestapeld zijn. Ze
bestaan uit een, twee, drie of vier
appartementen. De terrassen werden zo
ontworpen dat de wind er amper vat op kan
krijgen. Aan de hand van glazen panelen
kunnen deze terrassen afgesloten worden
zodat deze meer als veranda fungeren.
Opmerkelijk aan de gebouwen is de
gevelopbouw en het materiaalgebruik die
zorgen voor een opmerkelijk uitzicht. De
zelfdragende glazen panelen in combinatie
met de goudkleurige aluminium panelen er
achter zorgen voor een groene schijn. Deze
verandert doorheen de dag afhankelijk van
hoe de zon er op schijnt. Ook reflecteren
deze panelen het water wat zo een relatie
legt tussen het gebouwde en de plek waar
het gebouwd is.
Bron: vai.be
ZATERDAG
23
ZATERDAG | PROGRAMMA

STADSDEEL
NIEUW ZUID

6
5
7

4 3 2

9:00 ontbijt hotel 6) Galerie Tim van Laere -

OFFICE Kersten Geers David Van
fietsen naar Kanaal Severen
7) Palazzo Verde - Stefano Boeri
1) Kanaal - Axel Vervoordt architects & omar architecten
Bezoek galerie
vrij programma
13.00 lunch Café de Swean

2) Groenkwartier - Stéphane
Beel en Lieven Achtergael, in
samenwerking met 360
architecten en Collectief Noord
Architecten.

3) St. Lucas - Kempe Thill*

4) KDG campus - Rau architects
& Stramien cv.*

STADSDEEL NIEUW ZUID

5) Zuiderzicht - KCAP & EVR * optioneel project (als iedereen een beetje doorfietst)
architecten

24
ZATERDAG | 01 KANAAL AXEL VERVOORDT
Axel Vervoordt (1998-2016)
55.000m2
Langs het Albertkanaal in Wijnegem, bij
Antwerpen, ligt de Kanaalsite van de
beroemde antiquair Axel Vervoordt. In 1998
kocht hij het oude gebouw met de grote
grijze silo’s op en bouwde het uit tot een
multifunctioneel project. De oude stokerij
doet vandaag dienst als kunstgalerij,
antiekhandel, atelier en wooneenheid. In
1857 vestigde aan het Albertkanaal een
graanjeneverstokerij van de familie Meeus.
Na Wereldoorlog Twee werd de site
omgetoverd tot een mouterij. Kenmerkend
aan de Kanaalsite zijn de grijze silo’s van 45
meter hoog en de baksteenkleurige
pakhuizen. Een topteam van verschillende
architecten gaf de site een nieuwe vorm.
Het basisidee achter het kanaalproject is het
samenbrengen van mensen door werk en
woongebied maar ook door
25
gemeenschappelijke ruimtes zoals een
Japanse tuin. De site omvat 98
appartementen, 30 kantoren en bakkerij,
food market, restaurant, multifunctioneel
auditorium en de galerieruimtes van Axel
Vervoordt zelf. Aan het industrieel karakter
van het historische erfgoed (op een perceel
van zo'n zeven voetbalvelden) langs de
Kempense waterweg is zo weinig mogelijk
veranderd. Met uitzondering van enkele
eigenzinnige toevoegingen (zoals de bouw
van appartementen) is renoveren en
conserveren het enige wat Vervoordt doet.
Hergebruik is wat hem betreft het thema.
Axel Vervoordt: “Het is de kracht van het
materiaal dat zo sterk voelbaar is
(...)Industriële architectuur is zo interessant
omdat het is wat het is. Het is gemaakt om
een doel te dienen en niet om mooi te zijn.
Het is daar om te dienen, en dat maakt het
juist zo ontroerend”.
Bron: kanaal.be
ZATERDAG | 01 KANAAL AXEL VERVOORDT

26
ZATERDAG | 02 GROENKWARTIER
Stéphane Beel en Lieven Achtergael, in
samenwerking met 360 architecten en
Collectief Noord Architecten.
(2005-2019) 7,7 hectare m2
Tot de jaren 90 vervulde het Groen Kwartier
de functie van militair Hospitaal. Daarna
kocht de stad Antwerpen de site. De stad
wilde het gebied integreren in de bestaande
stad en er een woongebied van maken met
nieuwe groene ruimte. Nu is ’t Groen
Kwartier een autovrije woon- en werkplek
midden in de stad waar bijna 400 gezinnen
zullen wonen. De stad had enkele
belangrijke doelstellingen bij de
ontwikkeling van het Militair Hospitaal tot ’t
Groen Kwartier: een site die gedurende 150
jaar ommuurd was, integreren in de stad
zonder het specifieke karakter ervan te
verliezen. Het was steeds de bedoeling van
de stad om het gebied in de bestaande stad
te integreren en een woongebied met
27
voldoende bijkomende groene ruimte te
creëren. Er werd gekozen om op de site van
het voormalig Militair Hospitaal een nieuw
woongebied te realiseren met ongeveer 400
woningen, met een gezonde sociale mix van
bewoners: 35% van de woningen is
bestemd voor residentieel wonen, 40% voor
betaalbaar wonen en 25% voor sociaal
wonen. Er is ook ruimte voor handels- en
kantooractiviteiten op buurtniveau. Bij de
ontwikkeling zijn de historische gebouwen
maximaal behouden: de voormalige
paviljoenen en de behouden Noord-Zuid-
gebouwen worden ingericht als woningen,
de kapel is een restaurant, in de voormalige
stookplaats worden creatieve start-ups
samengebracht, het klooster is een hotel
en in de Generale Staf is onder meer het
kantoor van AG VESPA ondergebracht.
ZATERDAG | 02 GROENKWARTIER

28
ZATERDAG | 03 ST. LUCAS
Kempe Thill (2020)
De hogeschool voor beeldende kunst Sint
Lucas in Antwerpen telt circa 100
werknemers en biedt onderwijs aan zo’n
600 studenten. De school schreef een
wedstrijd voor vernieuwbouw van haar
onderkomen, die in 2016 door Atelier
Kempe Thill is gewonnen.
De transformatie was vooral gericht op de
begane grond van het bestaande
schoolgebouw. Door nagenoeg alle niet-
dragende en gedeeltelijk dragende muren te
verwijderen, zijn grotere en flexibeler
ruimten gerealiseerd. Door het plaatsen van
grote ramen in de 60 meter lange
straatgevel is het gebouw geopend naar de
publieke ruimte. Om de interactie met
publiek en stad te vergroten zijn juist hier de
openbare kunstbibliotheek en een
tentoonstellingsruimte geplaatst.
De oude binnentuinvleugel is gesloopt om
een nieuw, relatief groot volume te
implementeren: het atelierhuis( ongeveer 34
29
x 34 m). Het atelierhuis is deels
ondergronds gerealiseerd om zijn absolute
hoogte te beperken. De visuele impact
hebben de architecten verder verminderd
door de bovenste verdieping flink naar
achteren te plaatsen. De ateliers zijn met
elkaar verbonden door een 12 meter hoge
vide van circa 8 x 13 meter, waarin daglicht
valt via een groot, centraal geplaatst
dakraam.
Het gevelontwerp is een projectspecifieke
oplossing: een maximum aan gesloten
muren van 2,2 meter hoog rond de plateaus
bieden optimale omstandigheden voor het
produceren en exposeren van kunstwerken.
Boven deze muren lopen horizontale
bandramen. Alleen op de begane grond is
een 14 x 4 meter groot raam geplaatst, dat
uitzicht biedt op het groene binnenterrein.
Bron: architectenweb.nl
ZATERDAG | 03 ST. LUCAS

30
ZATERDAG | 04 KDG CAMPUS
Rau architect en Stramien cv
(2016) 41.000m2
De Karel de Grote Hogeschool biedt plaats
aan 5.500 studenten en 500 docenten. De
hogeschool bevindt zich in het driehoekige
bouwblok tussen de Brussel-, de Ieper- en
de Montignystraat. Deze drie straten liggen
in de Zuidwijk en maken deel uit van het
oorspronkelijke verkavelingsplan van de
wijk van 1875. Het binnenplein van de
school vormt het hart van de campus en
fungeert als ontmoetingsplaats en schakel
tussen de hogeschool en de buurt. De
bestaande gebouwen aan de Ieperstraat en
Montignystraat worden in de nieuwe
campus geïntegreerd en aan de
Troonplaats komt een nieuwe vleugel met
de mediatheek en enkele
studielandschappen met uitzicht over het
plein. Kortom, een transparant en
overzichtelijk gebouw, waar ontmoeting
centraal staat: ontmoeting tussen oude en
31
nieuwe architectuur, de school en de buurt,
binnen en buiten, student en docent.
Het ontwerp van de gevels volgt een
duidelijke logica. Rondom vormen de
straatgevels één geheel dat zowel oude als
nieuwe delen bevat. De industriële
baksteenarchitectuur van de
Pareinfabrieken wordt voortgezet in een
hedendaagse variant. Geen imitatie maar
een invulling met een vergelijkbaar ritme,
schaal en materiaal. Zo ontstaat een raster
met verticale en horizontale lijnen. Op
plaatsen van betekenis wordt dit patroon
bewust doorbroken. Toegangen aan de
Brusselstraat en Troonplaats worden
opengemaakt en representatieve functies
krijgen een eigen gezicht. Aan het
binnenplein zijn de gevels transparant zodat
een maximale interactie in de school
ontstaat. De vormentaal is zachter en zorgt
voor een zekere intimiteit.
Bron: rau.eu
ZATERDAG | 04 KDG CAMPUS

32
ZATERDAG | STADSDEEL NIEUW ZUID
Nieuw Zuid, de nieuwe, duurzame en slimme wijk
langs de Scheldekaaien, krijgt stilaan vorm. Deze
wijk wordt gebouwd op een voormalig
spoorwegemplacement en vormt voor de stad
een uithangbord van duurzaamheid en slimme
technieken. Er komen niet alleen meer dan 2000
woningen bij tegen 2025. Er is ook ruimte voor
nieuwe publieke gebouwen zoals scholen en een
groot park. Daarnaast wordt er ter hoogte van
deze wijk ook druk gewerkt aan de heraanleg van
de Scheldekaaien. De stad engageert zich om
mee de Europese klimaatdoelstellingen te halen.
Tegen 2050 wil Antwerpen CO2-neutraal zijn door
duurzaam met energie en grondstoffen om te
springen. Deze nieuwe wijk is daarom een
belangrijk laboratorium om nieuwe technieken en
gedrag te testen. 3 principes geven vorm aan de
wijk:
1) Een groene wijk: Nieuw Zuid is en
grootstedelijk park waarin de bebouwing wordt
geïntegreerd.
2) Een kwaliteitsvolle inplanting: 8 striga of assen
ordenen de gebouwen op het bouwgebied. Dit
laat toe dat de wijk zich over verschillende jaren
ontwikkelt, maar op een kwalitatieve manier met
tegelijkertijd voldoende flexibiliteit om bij elke
nieuwe striga nog aanpassingen in de invulling
33
door te voeren.
3) Elke woning heeft een groen uitzicht: terrassen
aan de appartementen en tuinkamers aan de
gezinswoningen, vergroten de leefruimte zonder
dat het geïsoleerde volume en de bouwkost van
het gebouw groter wordt.
Nieuw Zuid biedt plaats aan:
� circa 2000 woningen
� 20.000 à 40.000 m² lokale voorzieningen, onder
andere twee scholen, twee kinderkribbes, een
sporthal en een dienstencentrum
� 40.000 à 70.000 m² bovenlokale voorzieningen
en/of kantoren
� circa 20.000 m² buurt-ondersteunende
commerciële functies (winkels, horeca, …)
� een park van ongeveer 15 hectare aan de
Konijnenwei, 12 hectare park en wijkgroen en een
groene parkstrip van 6 hectare op de kaaien ter
hoogte van Nieuw Zuid
� een warmtenet, dat aan de warmtevraag van de
bewoners tegemoet komt, zonder dat zij een
eigen verwarmingstoestel nodig hebben.
� Duurzame technieken en slimme ICT-
oplossingen die hier als testcase uitgewerkt
kunnen worden.
Bron: Antwerpen morgen.be
ZATERDAG | 05 ZUIDERZICHT

KCAP & EVR architecten (2021) wintertuinen. Die laatste werden ontworpen
21.000m2 volgens het ‘bigger and cheaper’ principe,
als aangename, volledig beglaasde
‘Zuiderzicht’ is een gemengd (onverwarmde) extensies van de
hoogbouwproject met een gevarieerd leefruimtes. Door de combinatie van per
woonprogramma, een geïntegreerd hotel en laag wisselende plannen en oplossingen
ondergrondse parkeerruimte voor wagens voor terrassen en wintertuinen, ontstaat een
en fietsen. Het gebouw bestaat uit een gelaagd en prikkelend gevelbeeld. Het
onderbouw van 5 bouwlagen en een 25 vertrapte volume van de toren laat
verdiepingen tellende hoogbouw (waarin bijzondere buitenruimtes op hoogte
134 woningen). Beide vormen één geheel. ontstaan, en zorgt tegelijk voor
Het residentieel programma van herkenbaarheid, en een verslankend effect
‘Zuiderzicht’ omvat een grote op het geheel. Op het gelijkvloers wordt ook
verscheidenheid aan woontypologieën voor plaats gemaakt voor een bij de inkom
een mix aan bewoners. De woningen zijn aansluitende ‘passage’: een dubbelhoge
compact en efficiënt georganiseerd rond publieke ruimte doorheen het gebouw, die
een centrale dragende kern, wat een passanten toelaat door het gebouw te
maximum aan flexibiliteit oplevert. De sterk wandelen. Op gebied van duurzaamheid is
geïsoleerde buitenschil van het gebouw de compactheid van een toren uiteraard een
wordt afgewerkt met panelen uit goed vertrekpunt in de strategie van de
glasvezelbeton, en omgeven door een Trias Energetica. Het gebouw werd verder
exoskelet, ontworpen als een dubbelhoog ontworpen als een flexibel systeem,
raster uit wit beton.Tussen buitenschil en geïsoleerd volgens de
gevelraster ontstaat een boeiende passiefhuisstandaard, en met toepassing
tussenruimte met terrassen, vides en van HR ventilatie systemen.
Bron: evr-architecten.be

34
ZATERDAG | 06 ZUIDERZICHT

35
ZATERDAG | 06 GALERIE TIM VAN LAERE
OFFICE Kersten Geers David Van
Severen (2019)
Sinds de oprichting heeft de galerie een
stevige reputatie verworven in de
kunstwereld. De vertegenwoordigde
kunstenaars komen uit verschillende landen
en behandelen verschillende media
(beeldhouwkunst, schilderkunst, video,
installatie, fotografie). Het grote publiek kent
Tim Van Laere voornamelijk als de
ontdekker van de populaire Antwerpse
kunstenaar Rinus Van de Velde. Van de
Velde en andere kunstenaars maken vaak
grotere werken en installaties. Van Laere wil
ook internationale namen naar zijn nieuwe
galerie halen. Hij kon vroeger niet met hen
samenwerken door ruimtegebrek. De
architecten OFFICE Kersten Geers David
Van Severen leggen uit dat het ontwerp is
opgevat als een aaneenschakeling van
kamers: een opslagruimte, kantoren, een
witte kubus, een kapel en een patio volgen
elkaar op. Zo kan kunst op verschillende
36
manieren worden ervaren. De kamers zijn
gebouwd als eenvoudige betonnen dozen,
aan de binnenkant geïsoleerd en verlicht
door dakramen. Wanneer de poorten open
staan, kan je de kunstwerken vanaf de
straat zien staan.
Een kunstwerk dat je ook ziet staan als de
galerie gesloten is, is het beeld op het dak.
Het stelt een strijder voor en is van de hand
van Jonathan Meese. Hij noemt zichzelf de
‘eerste soldaat van de kunst’ en hij heeft ook
andere kunstenaars van de galerie al
ingelijfd als ‘soldaten van de kunst’. Tijdens
de opening van de galerie trad de broer van
Tim Van Laere, Admiral Freebee, op. De
band stond op het dak en het beeld leek een
extra bandlid.
Bron: archixplore.com
ZATERDAG | 07 PALAZZO VERDE
Stefano Boeri & Omar architecten
(2021) 6.000m2
De gerenommeerde Italiaanse architect
Stefano Boeri - bekend van de 'verticale
bossen' in Milaan - ontwerpt het groenste
gebouw van België. Palazzo Verde wordt
gekenmerkt door zijn bijzondere symbiose
tussen architectuur en natuur, met onder
meer drie daktuinen. In totaal zullen de 86
bomen, 1.000 struiken en 1.200 planten
jaarlijks ongeveer 5 ton CO2 zuiveren.
Palazzo Verde bestaat uit een trapsgewijs
L-volume rond een centrale binnentuin. Het
is een stedelijke gebouw dat zich inpast
binnen het masterplan van Nieuw-zuid. Het
gebouw heeft een rationele structuur omhult
door een ‘schil’ dat in dialoog treedt met
haar omgeving. Een serie van balkons en
daktuinen genereert een overmaat en
probeert tegelijk de grens tussen binnen en
buiten te vervagen. In het project zijn drie
collectieve daktuinen geïntegreerd. Deze
daktuinen op niveau 4, 6 en 7 vormen met
37
hun struiken, bomen en planten een
microbos in het hart van de stad. Alle
appartementen worden verbonden door
groen. Het gebouw is door zijn dynamische
vormgeving anders dan de gebouwen
rondom maar sluit evenwel aan op de
context van de buurt. Palazzo Verde bestaat
uit ongeveer 6000m2 woonoppervlakte en
450m2 commerciële ruimte en ateliers. De
wooneenheden bevinden zich allemaal op
de verdiepingen, gekoppeld aan de
dakterrassen en daktuinen. De
appartementen zijn ontworpen op een grid
waardoor deze vlot samengevoegd kunnen
worden. Op het gelijkvloers wordt er een
commerciële plint gevormd in combinatie
met een Circularity Center met atelieruimtes
dat zich verderzet tot op het niveau onder
het maaiveld aangrenzend aan een patio.
Deze patio is ook bereikbaar vanaf het
openbaar domein via een buitentrap,
vormgegeven als zitelement.
Bron: omar-architecten.be
ZONDAG
38
ZONDAG | PROGRAMMA

9:00 ontbijt hotel

fietsen naar KMSKA

1) KMSKA (koninklijk museum

voor schone kunsten) - Kaan
architecten

13.00 lunch Café Storm (MAS)

2) MAS (Museum aan de

Stroom) - Neutelings Riedijk
architecten

vrij programma / terugreis naar NL

39
ZONDAG | 01 KMSKA
KAAN architecten (2022) 30.000m2
Over een periode van maar liefst zeventien
jaar is het Koninklijke Museum voor Schone
Kunsten Antwerpen (KMSKA) naar ontwerp
van KAAN Architecten gerenoveerd en
uitgebreid. Bij de vernieuwing van het
museum heeft KAAN Architecten een
tweesporenbeleid gehanteerd: de
bestaande tentoonstellingsruimtes zijn
zoveel mogelijk teruggebracht in hun
oorspronkelijke vorm en de nieuwe
tentoonstellingsruimtes voegen daar een
heel andere ruimtelijkheid aan toe.
“Tegenover de krachtige architectuur van
het bestaande museum wilden wij in de
uitbreiding iets even krachtigs stellen”,
vertelt architect Dikkie Scipio. “Een bewuste
keuze daarbij was om de uitbreiding het
bestaande museum niet te laten raken.” Het
oude en nieuwe zijn twee werelden die
samen het vernieuwde museum vormen. De
renovatie en uitbreiding van het KMSKA is
het langste project waar Scipio ooit aan
40
heeft gewerkt. Met haar bureau won ze al in
2003 de prijsvraag voor de vernieuwing van
het museum. Maar budget was er toen
eigenlijk nog niet. Het is in onderdelen door
de Vlaamse overheid gefinancierd. Het
concept dat KAAN Architecten bij de
vernieuwing van het museum gehanteerd
heeft, zag er zo uit:
- Nieuwe zonering met voorin het gebouw
de publieke functies, in het midden het
feitelijke museum en achterin de expeditie
en kantoren;
- Gevraagde uitbreiding volledig inpandig
oplossen door parallel museum van drie
lagen in de oude binnenhoven op te nemen.
Deze nieuwe tijdlaag steekt minimaal uit
boven bestaande dak, zodat deze bij een
wandeling rond het gebouw niet zichtbaar
is;
- Bestaande gebouw met zijn bestaande
tentoonstellingsruimtes is onderdeel van de
collectie van het museum.
Bron: architectenweb.nl
ZONDAG | 01 KMSKA

41
ZONDAG | 02 MAS
Neutelings Riedijk architecten
(2010) 20.000m2
Het Museum Aan de Stroom (MAS) staat
tussen de oude dokken in het hart van “Het
Eilandje”. Het MAS is ontworpen als een
zestig meter hoge toren waarbij elke
verdieping van de toren is een kwartslag
gedraaid, zodat een reusachtige wenteltrap
ontstaat. Deze spiraalruimte, die is
afgeboord met een gevel van gegolfd glas,
vormt een publieke stadsgalerij. Een route
van roltrappen voert de bezoeker omhoog
vanaf het plein tot op de top van de toren. In
de spiraaltoren wordt het verhaal verteld
van de stad, haar haven en haar bewoners.
Op elke verdieping kan de bezoeker een
museumzaal binnen gaan en zich verdiepen
in de historie van de dode stad, terwijl op
weg naar boven adembenemende
panorama’s over de levende stad zich
ontvouwen. Op de top van de toren liggen
42
een restaurant, een feestzaal en een
panoramaterras, waar het heden wordt
gevierd en de toekomst beraamd.
Gevels, vloeren, wanden en plafonds van
de toren zijn volledig bekleed met grote
platen van handgekliefde rode Indische
zandsteen, waardoor het beeld van een
monumentale stenen sculptuur wordt
opgeroepen. De vier kleurschakeringen van
de natuursteenplaten zijn op basis van een
computer gestuurd patroon over de gevel
verdeeld. De spiraalgalerij is afgeboord met
een reusachtig gordijn van gegolfd glas. Met
haar spel van licht en schaduw, van
transparantie en translucentie brengt deze
golvende glasgevel een lichtvoetig
tegenwicht voor de zwaarte van de stenen
sculptuur. De ornamenten hebben de vorm
van handjes, het logo van de Stad
Antwerpen.
Bron: architectenweb.nl
ZONDAG | 01 KMSKA

43