Regulamin Taktyki Zmech (Bat - Komp - Plut)

DOWÓDZTWO WOJSK LĄDOWYCH
SZEFOSTWO WOJSK PANCERNYCH I ZMECHANIZOWANYCH
DWLąd Wewn. ........./09
REGULAMIN
DZIAŁAŃ TAKTYCZNYCH PODODDZIAŁÓW
WOJSK PANCERNYCH I ZMECHANIZOWANYCH
/PLUTON – KOMPANIA – BATALION/
WARSZAWA
2009
DOWÓDZTWO
WOJSK LĄDOWYCH
ROZKAZ Nr 307
DOWÓDCY WOJSK LĄDOWYCH
z dnia 25 sierpnia 2009 r.
1. Na podstawie postanowienia § 3 pkt 6 „Szczegółowego zakresu działania Dowództwa

Wojsk Lądowych” stanowiącego załącznik nr 1 do „Zarządzenia Nr Z-4/MON Ministra
Obrony Narodowej z dnia 15 lutego 2008 r.”, z późn. zm. wprowadzam do użytku
w Wojskach Lądowych z dniem 1 stycznia 2010 r. „Regulamin działań taktycznych
pododdziałów wojsk pancernych i zmechanizowanych /pluton – kompania – batalion/”.
2. Jednocześnie traci ważność „Regulamin działań taktycznych wojsk zmechanizowanych
i pancernych /batalion – kompania/ - sygn. DWLąd. 20/2000.
/-/ wz. gen. dyw. Paweł LAMLA
2
Spis treści
ROZDZIAŁ I
POSTANOWIENIA OGÓLNE ............................................................................................ 13
1.1. POZIOMY DZIAŁAŃ ZBROJNYCH ..................................................................... 13
1.2 ZASADY WALKI .................................................................................................... 14
1.3 DZIAŁANIA TAKTYCZNE ................................................................................... 17
ROZDZIAŁ II
OBRONA ................................................................................................................................ 21
2.1 ZAŁOŻENIA OGÓLNE .......................................................................................... 21
2.2 RODZAJE OBRONY ............................................................................................... 23
2.3 ZADANIA ................................................................................................................ 24
2.4 STRUKTURA I UGRUPOWANIE ......................................................................... 28
2.5 PROWADZENIE OBRONY ................................................................................... 30
2.6 UŻYCIE SIŁ I ŚRODKÓW WSPARCIA BOJOWEGO ........................................ 31
2.6.1 Użycie pododdziałów wojsk aeromobilnych i Lotnictwa Wojsk Lądowych ..... 31
2.6.2 Użycie artylerii .................................................................................................... 32
2.6.3 Użycie pododdziałów wojsk przeciwlotniczych ................................................. 33
2.6.4 Użycie pododdziałów wojsk inżynieryjnych ...................................................... 34
2.6.5 Użycie pododdziałów wojsk chemicznych ......................................................... 35
2.7 ZABEZPIECZENIE LOGISTYCZNE I MEDYCZNE ........................................... 36
ROZDZIAŁ III
NATARCIE............................................................................................................................. 39
3.2 RODZAJE NATARCIA ........................................................................................... 41
3.3 ZADANIA ................................................................................................................ 42
3.5 PROWADZENIE NATARCIA ................................................................................ 47
3.5.1 Organizowanie natarcia....................................................................................... 47
3.5.2 Elementy dowodzenia i koordynacji działań ...................................................... 48
3.5.3 Natarcie z marszu ................................................................................................ 49
3.5.4 Natarcie z bezpośredniej styczności z przeciwnikiem ........................................ 51
3.5.5 Pościg .................................................................................................................. 52
3
3.6.5 Użycie pododdziałów wojsk chemicznych ......................................................... 57
3.8 FORSOWANIE ........................................................................................................ 59
ROZDZIAŁ IV
DZIAŁANIA OPÓŹNIAJĄCE ............................................................................................. 63
4.2 ZADANIA ................................................................................................................ 65
4.4 PROWADZENIE DZIAŁAŃ OPÓŹNIAJĄCYCH................................................. 67
ROZDZIAŁ V
PRZEMIESZCZENIE I ROZMIESZCZENIE WOJSK ................................................... 75
5.2 MARSZ .................................................................................................................... 75
5.2.1 Rodzaje marszów ................................................................................................ 75
5.2.2 Struktura i ugrupowanie ...................................................................................... 76
5.2.3 Prowadzenie marszu ........................................................................................... 76
5.2.3.1 Planowanie marszu ..................................................................................... 76
5.2.3.2 Struktura i ugrupowanie .............................................................................. 78
5.2.3.3 Zadania ................................................................................................................. 79
5.2.3.4 Organizowanie marszu ....................................................................................... 83
5.2.3.5 Elementy koordynacji działań ........................................................................... 83
5.2.4 Realizacja marszu ............................................................................................... 84
5.2.5 Użycie sił i środków wsparcia bojowego ............................................................ 84
5.2.6 Zabezpieczenie logistyczne i medyczne ............................................................. 85
4
5.3 PRZEWÓZ ............................................................................................................... 85
5.4 ROZMIESZCZENIE ................................................................................................ 88
5.4.1 Założenia ogólne ................................................................................................. 88
5.4.2 Zajmowanie rejonu ............................................................................................. 89
5.4.3 Przebywanie wojsk w rejonach ........................................................................... 90
5.4.4 Ubezpieczenia ..................................................................................................... 92
ROZDZIAŁ VI
ETAPY POŚREDNIE W DZIAŁANIACH ......................................................................... 95
6.1. ZAŁOŻENIA OGÓLNE .......................................................................................... 95
6.2. MARSZ ZBLIŻANIA .............................................................................................. 95
6.3. BÓJ SPOTKANIOWY ............................................................................................. 97
6.4. DZIAŁANIA NA POŁĄCZENIE ............................................................................ 99
6.5. WYCOFANIE ........................................................................................................ 102
6.6. LUZOWANIE ........................................................................................................ 104
ROZDZIAŁ VII
DZIAŁANIA AEROMOBILNE I LOTNICTWA WOJSK LĄDOWYCH ................... 111
7.1 DZIAŁANIA AEROMOBILNE ............................................................................ 111
7.2 DZIAŁANIA LOTNICTWA WOJSK LĄDOWYCH ........................................... 111
7.2.1 Założenia ogólne ............................................................................................... 111
7.2.2 Charakterystyka działań LWL .......................................................................... 112
7.2.3 Koordynacja działań LWL ................................................................................ 113
7.3 TRANSPORT POWIETRZNY .............................................................................. 113
7.4 KOORDYNACJA WSPARCIA OGNIOWEGO LWL ......................................... 115
ROZDZIAŁ VIII
DZIAŁANIA W SPECYFICZNYCH ŚRODOWISKACH WALKI .............................. 117
8.1 DZIAŁANIA W TERENIE ZURBANIZOWANYM / ZABUDOWANYM ........ 117
8.1.2 Obrona............................................................................................................... 117
8.1.2.1 Przygotowanie obrony w terenie zurbanizowanym / zabudowanym ....... 117
8.1.2.2 Zadania ...................................................................................................... 118
8.1.2.3 Ugrupowanie ............................................................................................. 118
8.1.2.4 Prowadzenie działań w terenie zurbanizowanym / zabudowanym ........... 119
8.1.3 Działania opóźniające ....................................................................................... 121
5
8.1.3.1 Przygotowanie działań opóźniających w terenie
zurbanizowanym / zabudowanym............................................................. 121
8.1.3.2 Zadania ...................................................................................................... 121
8.1.3.3 Ugrupowanie ............................................................................................. 122
8.1.3.4 Prowadzenie działań opóźniających w terenie
zurbanizowanym / zabudowanym............................................................. 122
8.1.4 Natarcie ............................................................................................................. 123
8.1.4.1 Przygotowanie natarcia w terenie zurbanizowanym / zabudowanym ...... 123
8.1.4.2 Zadania ...................................................................................................... 124
8.1.4.3 Ugrupowanie ............................................................................................. 124
8.1.4.4 Prowadzenie natarcia w terenie zurbanizowanym / zabudowanym ......... 124
8.1.5 Użycie sił i środków wsparcia bojowego .......................................................... 126
8.1.5.1 Użycie artylerii.......................................................................................... 126
8.1.5.2 Użycie Lotnictwa Wojsk Lądowych ......................................................... 126
8.1.5.3 Użycie pododdziałów wojsk przeciwlotniczych ....................................... 126
8.1.5.4 Użycie pododdziałów wojsk inżynieryjnych ............................................ 127
8.1.5.5. Użycie pododdziałów wojsk chemicznych ............................................... 127
8.1.5.6 Organizowanie i prowadzenie rozpoznania .............................................. 127
8.1.6 Zabezpieczenie logistyczne i medyczne ........................................................... 128
8.2. DZIAŁANIA W TERENIE LESISTYM ............................................................... 131
8.2.2 Obrona............................................................................................................... 132
8.2.2.1 Przygotowanie obrony w terenie lesistym ................................................ 132
8.2.2.2 Zadania ...................................................................................................... 132
8.2.2.3 Ugrupowanie ............................................................................................. 133
8.2.2.4 Prowadzenie obrony w terenie lesistym ................................................... 133
8.2.4.1 Przygotowanie działań opóźniających w terenie lesistym ........................ 134
8.2.4.2 Zadania ...................................................................................................... 135
8.2.4.3 Prowadzenie działań opóźniających w terenie lesistym ........................... 135
6
8.2.5 Natarcie ............................................................................................................. 135
8.2.5.1 Przygotowanie natarcia w terenie lesistym ............................................... 135
8.2.5.2 Zadania ...................................................................................................... 136
8.2.5.3 Ugrupowanie ............................................................................................. 136
8.2.5.4 Prowadzenie natarcia w terenie lesistym .................................................. 137
8.2.6.4. Użycie pododdziałów wojsk inżynieryjnych ............................................ 139
8.2.6.5 Użycie pododdziałów wojsk chemicznych ............................................... 139
8.3 DZIAŁANIA BOJOWE W WARUNKACH OGRANICZONEJ
WIDOCZNOŚCI .................................................................................................... 141
8.3.2 Obrona............................................................................................................... 141
8.3.2.1 Przygotowanie obrony w warunkach ograniczonej widoczności ............. 141
8.3.2.2 Prowadzenie obrony w warunkach ograniczonej widoczności ................ 142
8.3.3.1 Przygotowanie działań opóźniających w warunkach
ograniczonej widoczności ......................................................................... 142
8.3.3.2 Prowadzenie działań opóźniających w warunkach
ograniczonej widoczności ......................................................................... 142
8.3.4 Natarcie ............................................................................................................. 142
8.3.4.1 Przygotowanie natarcia w warunkach ograniczonej widoczności ............ 142
8.3.4.2 Prowadzenie natarcia w warunkach ograniczonej widoczności ............... 143
8.3.5.4 Zabezpieczenie logistyczne i medyczne ................................................... 144
8.4 DZIAŁANIA W GÓRACH.................................................................................... 144
7
8.4.2 Obrona............................................................................................................... 145
8.4.2.1 Przygotowanie obrony w górach .............................................................. 145
8.4.2.2 Ugrupowanie ............................................................................................. 145
8.4.2.3 Prowadzenie obrony w górach .................................................................. 146
8.4.3.1 Przygotowanie prowadzenia działań opóźniających w górach ................... 146
8.4.3.2 Prowadzenie działań opóźniających w górach ......................................... 147
8.4.4. Natarcie ............................................................................................................. 147
8.4.4.1 Przygotowanie natarcia w górach ............................................................. 147
8.4.4.2 Zadania ...................................................................................................... 147
8.4.4.3 Ugrupowanie ............................................................................................. 147
8.4.4.4 Prowadzenie natarcia w górach ................................................................ 148
8.5 OBRONA WYBRZEŻA ........................................................................................ 152
8.5.2 Przygotowanie obrony wybrzeża ...................................................................... 152
8.5.3 Zadania .............................................................................................................. 153
8.5.4 Ugrupowanie ..................................................................................................... 153
8.5.5 Prowadzenie obrony wybrzeża ......................................................................... 154
8
8.6 DZIAŁANIA BOJOWE W WARUNKACH EKSTREMALNIE
NISKICH TEMPERATUR .................................................................................... 157
8.6.2 Obrona i działania opóźniające ......................................................................... 158
8.6.2.1 Przygotowanie obrony i działań opóźniających w warunkach
ekstremalnie niskich temperatur ............................................................... 158
8.2.2.1 Prowadzenie obrony i działań opóźniających w warunkach
ekstremalnie niskich temperatur ............................................................... 158
8.6.3 Natarcie ............................................................................................................. 158
8.6.3.1 Przygotowanie natarcia ............................................................................. 158
8.6.3.2 Prowadzenie natarcia ................................................................................ 159
8.6.4.6 Organizowanie i prowadzenie rozpoznania. ............................................. 161
8.7 DZIAŁANIA PUSTYNNE I W WARUNKACH EKSTREMALNIE
GORĄCYCH .......................................................................................................... 161
8.7.2 Obrona............................................................................................................... 162
8.7.2.1 Przygotowanie obrony w działaniach pustynnych i w warunkach
ekstremalnie gorących .............................................................................. 162
8.7.2.2 Prowadzenie obrony w działaniach pustynnych i w warunkach
8.7.3.1 Przygotowanie działań opóźniających w warunkach pustynnych
i w warunkach ekstremalnie gorących ...................................................... 163
8.7.3.2 Prowadzenie działań opóźniających w warunkach pustynnych
i w warunkach ekstremalnie gorących ...................................................... 163
8.7.4 Natarcie ............................................................................................................. 164
9
8.7.4.1 Przygotowanie natarcia w warunkach pustynnych i w warunkach
8.7.4.2 Prowadzenie natarcia w warunkach pustynnych i w warunkach
8.7.5.5 Użycie pododdziałów wojsk chemicznych. .............................................. 166
8.8 DZIAŁANIA DESANTOWE Z MORZA.............................................................. 166
8.8.2 Zadania bojowe desantów morskich ................................................................. 167
ROZDZIAŁ IX
DZIAŁANIA NIEREGULARNE ....................................................................................... 183
9.1 ZAŁOŻENIA OGÓLNE ........................................................................................ 183
9.2 ZADANIA .............................................................................................................. 184
9.3 PROWADZENIE DZIAŁAŃ NIEREGULARNYCH ........................................... 185
9.4 UŻYCIE SIŁ I ŚRODKÓW WSPARCIA BOJOWEGO ...................................... 187
9.5 DOWODZENIE I ŁĄCZNOŚĆ ............................................................................. 188
9.6 ZABEZPIECZENIE LOGISTYCZNE I MEDYCZNE ......................................... 188
ROZDZIAŁ X
DZIAŁANIA W OKRĄŻENIU .......................................................................................... 191
10.2 ZADANIA .............................................................................................................. 192
10
10.3 PROWADZENIE WALKI W OKRĄŻENIU ........................................................ 195
10.4 UŻYCIE SIŁ I ŚRODKÓW WSPARCIA BOJOWEGO ...................................... 197
10.4.1 Użycie artylerii i Lotnictwa Wojsk Lądowych ................................................. 197
10.4.2 Użycie pododdziałów wojsk przeciwlotniczych ............................................... 198
10.4.3 Użycie pododdziałów wojsk inżynieryjnych .................................................... 199
10.4.4 Użycie pododdziałów wojsk chemicznych ....................................................... 199
10.5 ZABEZPIECZENIE LOGISTYCZNE I MEDYCZNE ......................................... 200
ROZDZIAŁ XI
DZIAŁANIA NA RZECZ WSPARCIA POKOJU ........................................................... 203
11.2 RODZAJE DZIAŁAŃ NA RZECZ WSPARCIA POKOJU ................................. 205
11.2.1 Ustanawianie pokoju ......................................................................................... 205
11.2.2 Utrzymanie pokoju ............................................................................................ 205
11.2.3 Wymuszanie pokoju .......................................................................................... 206
11.2.4 Budowanie pokoju ............................................................................................ 206
11.2.5 Pomoc humanitarna .......................................................................................... 206
11.3 PROWADZENIE DZIAŁAŃ NA RZECZ WSPARCIA POKOJU ...................... 207
11.3.1 Patrolowanie ..................................................................................................... 207
11.3.2 Obserwacja ........................................................................................................ 208
11.3.2 Kontrola ruchu .................................................................................................. 209
11.3.3 Konwojowanie .................................................................................................. 210
11.3.4 Przeszukiwanie ................................................................................................. 212
11.3.5 Działania przeciwpartyzanckie (przeciwterrorystyczne) .................................. 214
11.3.6 Współpraca cywilno – wojskowa (CIMIC) ...................................................... 216
11.3.7 Rola i zadania batalionu w działaniach na rzecz wsparcia pokoju ................... 217
11.3.8 Rola i zadania kompanii w działaniach na rzecz wsparcia pokoju ................... 217
11.3.8 Rola i zadania plutonu w działaniach na rzecz wsparcia pokoju ...................... 218
ROZDZIAŁ XII
DOWODZENIE ................................................................................................................... 219
12.2 PROCES DOWODZENIA ..................................................................................... 224
12.2.1 Postanowienia ................................................................................................... 224
12.2.2 Proces dowodzenia w batalionie ....................................................................... 226
12.3 SYSTEM ŁĄCZNOŚCI ......................................................................................... 236
11
ROZDZIAŁ XIII
ROZPOZNANIE .................................................................................................................. 241
13.2 PROWADZENIE ROZPOZNANIA W PODODDZIALE .................................... 241
13.3 WALKA ELEKTRONICZNA ............................................................................... 248
13.4 DZIAŁANIA PSYCHOLOGICZNE ..................................................................... 249
ROZDZIAŁ XIV
ZABEZPIECZENIE BOJOWE .......................................................................................... 251
14.2 UBEZPIECZENIE .................................................................................................. 251
14.3 MASKOWANIE..................................................................................................... 252
14.4 POWSZECHNA OBRONA PRZECIWLOTNICZA............................................. 253
14.5 ZABEZPIECZENIE INŻYNIERYJNE.................................................................. 256
14.6 OBRONA PRZED BRONIĄ MASOWEGO RAŻENIA (OPBMR) ..................... 261
ROZDZIAŁ XV
ZABEZPIECZENIE LOGISTYCZNE .............................................................................. 269
15.2 ZADANIA .............................................................................................................. 271
15.3 ROZMIESZCZENIE PODODDZIAŁÓW (URZĄDZEŃ I ELEMENTÓW)
LOGISTYCZNYCH ............................................................................................... 271
15.4 ZABEZPIECZENIE MATERIAŁOWE ................................................................ 272
15.5 ZABEZPIECZENIE TECHNICZNE ..................................................................... 273
15.6 TRANSPORT I RUCH WOJSK ............................................................................ 276
ROZDZIAŁ XVI
ZABEZPIECZENIE MEDYCZNE .................................................................................... 279
16.2 SCHEMAT UDZIELANIA POMOCY MEDYCZNEJ NA PUNKTACH
EWAKUACYJNYCH ............................................................................................ 279
16.3 ZABEZPIECZENIE MEDYCZNE PODODDZIAŁU .......................................... 279
16.4 PROWADZENIE EWAKUACJI MEDYCZNEJ .................................................. 280
16.5 UZUPEŁNIANIE SPRZĘTU MEDYCZNEGO .................................................... 280
SŁOWNIK DEFINICJI ....................................................................................................... 281
12
ROZDZIAŁ I
POSTANOWIENIA OGÓLNE
1000. Wprowadzenie
Rozdział ten stanowi wprowadzenie do regulaminu w aspekcie zrozumienia i stoso-
wania sztuki wojennej z poziomu działań taktycznych, a cały dokument stanowi roz-
winięcie Regulaminu Działań Wojsk Lądowych i przeznaczony jest dla pododdziałów
wojsk pancernych i zmechanizowanych szczebla pluton – kompania – batalion.
Współczesnych działań prowadzonych przez wojska lądowe nie należy utożsamiać
jedynie z działaniami militarnymi. Rolą współczesnego żołnierza jest nie tylko walka
w bezpośrednim starciu z przeciwnikiem, ale również udział w przedsięwzięciach
wykraczających poza ramy walki zbrojnej. Wynika to z potrzeby realizacji zadań
w ramach zawartych sojuszów (koalicji), dążenia do globalnej walki z terroryzmem
oraz przeciwdziałania konfliktom lokalnym mającym wpływ na sytuację międzynaro-
dową.
1.1. POZIOMY DZIAŁAŃ ZBROJNYCH

1001. Współczesne działania zbrojne organizowane i prowadzone są na trzech poziomach:
strategicznym, operacyjnym i taktycznym.
Zakwalifikowanie działań zbrojnych do któregoś z wymienionych poziomów następu-
je w wyniku określenia oczekiwanego rezultatu ich prowadzenia (cel strategiczny,
operacyjny, taktyczny), a nie z poziomu użytych sił. Poziomy działań zbrojnych nie
mają bezpośredniego odniesienia do szczebli dowodzenia. Takie ujęcie problemu
wynika z praktyki dotychczasowych konfliktów zbrojnych, gdzie cele strategiczne by-
ły realizowane również przez siły szczebla taktycznego, nawet takie jak pluton.
Prawidłowość ta odnosi się nie tylko do działań w ramach Art. 5 Traktatu Waszyng-
tońskiego, ale również do działań z poza tego artykułu.
Poziom strategiczny – to poziom działań wojennych, na którym państwo lub grupa
państw (sojusz, koalicja) określa cele narodowe (międzynarodowe, sojusznicze, koali-
cyjne) w zakresie bezpieczeństwa oraz wyznacza siły i środki (w tym militarne) prze-
znaczone do ich osiągnięcia. Na poziomie strategicznym siły zbrojne są przygotowy-
wane, rozwijane i wykorzystywane w sposób zsynchronizowany z innymi środkami
oddziaływania państwa (sojuszu, koalicji) tak, by zapewnić bezpieczeństwo, żywotne
interesy i realizację strategicznych celów państwa (sojuszu, koalicji). Jest to poziom,
13
na którym określony zostaje rozmach działań sił zbrojnych i innych środków oddzia-
ływania państwa lub sojuszu, koalicji (grupy) państw, który w powiązaniu
z przyjętymi celami umożliwi przygotowanie planów operacji. Zadanie to realizowane
jest przez szczebel operacyjny, który zapewnia powiązanie celów strategicznych
z taktycznym wykorzystaniem wojsk.
Poziom operacyjny – to poziom, na którym następuje przetransformowanie celów
strategicznych w zadania militarne (koncepcję operacji) oraz zapewnienie ich osią-
gnięcia przez taktyczne użycie wojsk. Na tym poziomie działań wojska osiągają cele
przez zorganizowanie i przeprowadzenie operacji.
Poziom taktyczny – to poziom, na którym są prowadzone działania taktyczne, w tym
bojowe, kryzysowe i stabilizacyjne, zmierzające do osiągnięcia celu taktycznego lub
operacyjnego.
1.2 ZASADY WALKI

1002. Zasady walki są to historycznie ukształtowane reguły racjonalnego i skutecznego
postępowania dowódców, sztabów oraz działania wojsk, których stosowanie może
przyczynić się do odniesienia zwycięstwa, lecz go nie gwarantuje.
1003. Do podstawowych zasad walki należą:
1) celowość działań;
2) aktywność;
3) ekonomia sił;
4) manewrowość;
5) zaskoczenie;
6) zachowanie zdolności bojowej.
Celowość działań: w każdym rodzaju działań najważniejszym zadaniem dowódcy
jest określenie i jasne zdefiniowanie jego celu, który może być
określony szczegółowo lub ogólnie. Jednak w każdej sytuacji
powinien on być sformułowany w sposób zrozumiały i jedno-
znaczny. Musi być także realny do wykonania dla pododdziałów,
które są w dyspozycji danego dowódcy.
Aktywność: stosowanie tej zasady oznacza nieustanne dążenie do narzucania
swojej woli przeciwnikowi we wszystkich rodzajach działań
bojowych, w celu poszukiwania okazji do przejęcia inicjatywy
i pokonania przeciwnika. Sukces w walce zależy bezpośrednio od
14
indywidualnej i zespołowej determinacji żołnierzy i pododdzia-
łów w dążeniu do bezpośredniego starcia z przeciwnikiem
i pozbawienia go woli walki.
Ekonomia sił: to racjonalne dysponowanie pododdziałami i środkami walki,
odpowiednio do zadań, gwarantujące osiągnięcie celu walki przy
najmniejszych stratach własnych. Aby móc skoncentrować swoje
siły do wykonania zadania w określonym miejscu i czasie, należy
zaakceptować ryzyko użycia minimalnych sił w innym miejscu.
Manewrowość: to poszukiwanie optymalnego położenia własnych pododdziałów
w stosunku do przeciwnika. Umożliwia zastosowanie zasad eko-
nomii sił i zaskoczenia. Manewr na polu walki może mieć na
celu: stworzenie przewagi w decydującym miejscu i czasie, uchy-
lenie się od starcia w niekorzystnych warunkach, skupienie sił
i środków na rozpoznanych, najsłabszych elementach ugrupowa-
nia przeciwnika. Manewr sprzyja uzyskaniu i utrzymaniu inicja-
tywy oraz zmuszaniu przeciwnika do reagowania na wytworzoną
sytuację.
Zaskoczenie: wyraża się w nieoczekiwanym i gwałtownym działaniu, wskutek
którego przeciwnik zostaje pozbawiony inicjatywy oraz możliwo-
ści zorganizowanego prowadzenia walki. Środkami do uzyskania
zaskoczenia są: zachowanie tajemnicy, ukrywanie własnych
zamiarów, wprowadzanie przeciwnika w błąd (dezinformowanie),
nieszablonowość, śmiałość i szybkość działania.
Zachowanie zdolności bojowej wojsk: wyraża się nieustannym utrzymywaniem
przez pododdziały gotowości do podjęcia walki i wykonania
zadań bojowych oraz osiągnięcia celu działań przy jak najmniej-
szych stratach własnych. Oznacza to konieczność efektywnego
wykorzystania wojsk, niedopuszczenie do nadmiernego ich
wyczerpania i takiej organizacji działań, aby zapewnić sukcesyw-
ne odtwarzanie zdolności bojowej przez odpowiednie zabezpie-
czenie logistyczne.
1004. Czynniki ludzkie to bodźce, które wymuszają na dowódcach i żołnierzach potrzebę
działania. Nie są zaliczane do zasad walki, ale są ściśle z nimi związane. Odgrywają
15
one bardzo duże znaczenie zarówno w przygotowaniu działań, jak i w toku ich prowa-
dzenia.
1005. Do podstawowych czynników ludzkich zalicza się:
1) przywództwo;
2) morale;
3) inicjatywę;
4) kreatywność;
5) wytrzymałość.
Przywództwo: to zdolność inspirowania podległych dowódców i żołnierzy do
efektywnego działania w sytuacjach zagrożenia i wyczerpania.
Jest pochodną cech osobowych, kompetencji i determinacji
w dążeniu do sprostania wyzwaniom pola walki w obliczu otrzy-
manych zadań.
Morale: to wola walki, gotowość do wypełniania obowiązków w każdej
sytuacji. Wyzwala ducha bojowego. Wysokie morale jest warto-
ścią, która pozwala żołnierzom działać w najtrudniejszych
warunkach lub wykazywać bezprzykładną odwagę w sytuacjach
stresu i zmęczenia. Opiera się na zaufaniu, szacunku, dyscyplinie,
zawodowych umiejętnościach.
Inicjatywa: to zdolność do aktywnego podejmowania wyzwań, wykazana
w ramach zadania bojowego, połączona ze śmiałym działaniem.
Jest czynnikiem decydującym, przyczyniającym się do osiągnię-
cia sukcesu podczas działań bojowych.
Kreatywność: polega na wykazywaniu swobody w myśleniu i szybkości
w podejmowaniu decyzji. Powinna cechować dowódców w każ-
dej sytuacji bojowej.
Wytrzymałość: to psychiczne i fizyczne przygotowanie wojsk do prowadzenia
działań. Wytrzymałość ma ścisły związek z morale. Żołnierze
muszą posiadać wolę wykonania swoich zadań, nawet w sytuacji,
gdy dochodzi do przeciwstawiania się przeważającym siłom
przeciwnika, odcięcia od wojsk własnych, poniesienia dużych
strat itp.
16
1.3 DZIAŁANIA TAKTYCZNE
1006. Działania taktyczne to wszelkie działania wojsk na polu walki (działania bojowe)
i poza nim (działania inne niż wojenne).
Działania bojowe to wszelkie działania oddziałów i pododdziałów na polu walki. Uo-
gólniając, celem działań bojowych jest pozbawienie możliwości działania wojsk prze-
ciwnika, a także opanowanie lub utrzymanie określonego terenu. Istotą działań bojo-
wych jest walka, w której jeden z podmiotów przeciwdziała drugiemu oraz dąży do
osiągnięcia przeciwstawnego celu.
Działania inne niż wojenne to działania wsparcia pokoju lub stabilizacyjne, gdy nie
przewiduje się użycia siły jako głównego sposobu osiągnięcia celów.
1007. Stosując kryterium znaczenia i charakteru, działania taktyczne dzielą się na:
1) zasadnicze;
2) asymetryczne;
3) przygotowawcze.
17
DZIAŁANIA TAKTYCZNE
ZASADNICZE
BOJOWE STABILIZACYJNE WSPARCIA

POKOJU
ZAPOBIEGANIE KONFLIKTOM
PODSTAWOWE UZUPEŁNIAJĄCE TWORZENIE POKOJU
UTRZYMANIE POKOJU
NATARCIE MARSZ ZBLIŻANIA WYMUSZANIE POKOJU
OBRONA BÓJ SPOTKANIOWY BUDOWANIE POKOJU
DZIAŁANIA OPÓŹNIAJĄCE DZIAŁANIA NA POŁĄCZENIE POMOC HUMANITARNA
WYCOFANIE
LUZOWANIE WOJSK
ASYMETRYCZNE
SPECJALNE ANTYTERRORYSTYCZNE PRZECIWDYWERSYJNE NIEREGULARNE
PRZYGOTOWAWCZE
OSIĄGNIĘCIE ODTWORZENIE
ZDOLNOŚCI PRZEMIESZCZANIE ROZMIESZCZANIE ZDOLNOŚCI
Rys.1 Podział działań taktycznych
Działania stabilizacyjne stanowią powiązanie działań bojowych i wsparcia pokoju.

Prowadzone są w celu wygaszenia konfliktu zbrojnego i mogą mieć charakter:
1) wymuszający;
2) demonstracyjny;
3) prewencyjny;
4) humanitarny;
5) ratowniczy;
6) inny.
Działania na rzecz wsparcia pokoju są jednym ze sposobów rozwiązywania konflik-
tów międzynarodowych i wewnętrznych o charakterze lokalnym, które mają na celu
przywrócenie i utrzymanie pokoju oraz bezpieczeństwa w rejonie konfliktu.
18
Działania asymetryczne – to działania, w których strona przeciwna nie jest zdefinio-
wana lub jej zdefiniowanie jest niewystarczające do zastosowania regularnych form
walki. Działania te występują, gdy strona przeciwna znacząco odbiega poziomem
technologicznym, kulturowym (systemem wartości), a angażowane siły i środki są
niewspółmierne do rozmachu prowadzonych działań.
Działania przygotowawcze – to zespół przedsięwzięć i czynności, których celem jest
stworzenie warunków do wykonania zadań, według przyjętego planu.
19
20
ROZDZIAŁ II
OBRONA
2.1 ZAŁOŻENIA OGÓLNE

2000. Wprowadzenie
Obrona jako podstawowy rodzaj walki jest działaniem zamierzonym lub wymuszo-
nym, zwykle podejmowanym, kiedy przeciwnik posiada inicjatywę, w celu udarem-
nienia lub odparcia jego natarcia, zadania mu maksymalnych strat, utrzymania zajmo-
wanego rejonu (punktu oporu), zyskania czasu oraz stworzenia warunków do działań
zaczepnych.
2001. Istotą obrony jest bezpośrednie, fizyczne, w tym głównie ogniowe, oddziaływanie na
przeciwnika, zorganizowane w oparciu o teren i znajdujące się na nim obiekty – zsyn-
chronizowane w czasie z oddziaływaniem sąsiadów oraz sił i środków przełożonego
wspierających walkę obronną pododdziału.
2002. Celem obrony jest uniemożliwienie przeciwnikowi opanowania terenu, rozbicie
nacierających oddziałów (pododdziałów) przeciwnika, załamanie jego natarcia oraz
przejęcie inicjatywy.
2003. Cele szczegółowe prowadzenia obrony mogą być następujące:
1) utrzymanie określonego terenu (rejonu, punktu oporu);
2) rozbicie przeciwnika, który włamał się w ugrupowanie bojowe;
3) zyskanie na czasie i umożliwienie koncentracji wysiłku wojsk własnych w innym
rejonie;
4) zatrzymanie przeciwnika i stworzenie warunków do wykonania kontrataku;
5) zmuszenie przeciwnika do przyjęcia walki w niedogodnym dla niego terenie;
6) zmniejszenie potencjału bojowego przeciwnika i ostateczne załamanie jego natar-
cia.
2004. W każdej sytuacji obrona powinna być trwała, aktywna i umożliwiać odparcie uderzeń
przeciwnika.
Trwałość obrony to zdolność do skutecznego przeciwstawiania się przeciwnikowi
w nakazanym miejscu (rejonie) i czasie, przy jak najmniejszych stratach własnych.
2005. Spełnienie tych warunków osiąga się dzięki:
1) rozpoznaniu przygotowań przeciwnika do natarcia i określeniu prawdopodobnych
kierunków jego uderzeń;
2) niszczeniu wykrytych środków rażenia;
21
3) prowadzeniu skutecznej walki ze środkami napadu powietrznego oraz zwalczaniu
desantów powietrznych, pododdziałów i grup desantowo- szturmowych, a na kie-
runkach nadmorskich - desantów morskich;
4) wykorzystaniu właściwości taktycznych terenu do prowadzenia ognia, a także
przygotowaniu zapór inżynieryjnych i niszczeń, które utrudniają nacierającemu
prowadzenie obserwacji, ognia i wykonanie manewru;
5) rozśrodkowaniu oraz maskowaniu pododdziałów i obiektów;
6) sprawnemu odtwarzaniu naruszonego rejonu obrony (punktu oporu);
7) prowadzeniu działań na całą głębokość ugrupowania przeciwnika w celu zakłóce-
nia zorganizowanego rozwinięcia jego pierwszorzutowych wojsk oraz wprowa-
dzenia odwodów;
8) wykonywaniu kontrataków i udziałowi w kontratakach szczebla nadrzędnego
połączonych z utrzymaniem najważniejszych rejonów i obiektów;
9) skutecznej ochronie pododdziałów, urządzeń i elementów logistycznych.
2006. Przechodząc do obrony, należy zwykle przewidywać użycie większości sił
w pierwszym rzucie. W każdej sytuacji należy dysponować odwodem (odwodami)
gotowym do szybkiej reakcji w dynamicznych sytuacjach. Dużego znaczenia podczas
organizacji i prowadzenia obrony nabiera zarówno wybór przedniego skraju obrony,
jak i przedsięwzięcia zmierzające do wprowadzenia przeciwnika w błąd, co do jego
rzeczywistego przebiegu.
2007. Manewr w obronie jest wykonywany w celu stworzenia (zrównoważenia) przewagi
w decydującym miejscu i czasie lub uchylenia się od starcia w niekorzystnych dla
obrońcy warunkach. Poprzez połączenie ruchu i ognia, broniący się pododdział powi-
nien dążyć do zadania przeciwnikowi maksymalnych strat. Aby manewr był skutecz-
ny, musi być prosty w zamiarze oraz przeprowadzony szybko i w miarę możliwości
skrycie.
2008. Siła ognia – to zdolność oddziaływania posiadanymi środkami walki na przeciwnika.
2009. Kontrataki są najwyższym przejawem aktywności w działaniach obronnych. Do wy-
konania kontrataku muszą być spełnione następujące warunki: zatrzymanie nacierają-
cego przeciwnika, izolacja jego odwodów, uzyskanie lokalnej przewagi na kierunku
kontrataku. Broniący się batalion (kompania i pluton) nie może biernie oczekiwać na
działanie nacierającego przeciwnika, lecz w sprzyjających sytuacjach przeciwdziałać
kontratakami, zmuszając go do zmniejszenia tempa natarcia, przedwczesnego wpro-
wadzenia odwodów i w konsekwencji do załamania natarcia. Broniący się batalion
22
(kompania) może niekiedy wykonać kontratak samodzielnie lub bierze udział w
kontrataku przełożonego. Pluton bierze udział w kontrataku w składzie kompanii.
Kontrataki muszą być zawsze skoordynowane z walką pierwszorzutowych pododdzia-
łów. Powinny być wykonane szybko i w taki sposób, aby być zaskoczeniem dla prze-
ciwnika. Najkorzystniej jest wykonywać kontratak na skrzydło (skrzydła) przeciwnika,
zwłaszcza w okresie, gdy nacierające oddziały (pododdziały) oraz przemieszczające
się z głębi odwody przeciwnika zostały zatrzymane. Siły wykonujące kontratak
powinny być większe od sił przeciwnika na kierunku wejścia do walki. Celem kontra-
taku może być:
1) rozbicie zatrzymanych sił przeciwnika i odzyskanie utraconego terenu;
2) rozbicie przeciwnika, odzyskanie rejonu o zasadniczym znaczeniu (rejonu kluczo-
wego) i umocnienie opanowanej rubieży w gotowości do odparcia ponownego ata-
ku.
Wykonanie kontrataku jest nieuzasadnione wówczas, gdy prognozowane straty własne
nie zrekompensują osiągniętego sukcesu.
2010. Dysponowanie odwodem jest istotnym elementem w reagowaniu zarówno na plano-
waną, jak i nieoczekiwaną sytuację na polu walki. Odwody zapewniają swobodę dzia-
łania innym elementom ugrupowania bojowego. W skład odwodu ogólnowojskowego
batalionu (kompanii) powinny wchodzić pododdziały zmechanizowane (zmotoryzo-
wane) i pancerne przeznaczone do:
1) wzmocnienia obrony pododdziałów pierwszego rzutu;
2) zatrzymania przeciwnika włamującego się w głąb obrony;
3) walki z desantami powietrznymi przeciwnika, a na kierunkach nadmorskich
z desantami morskimi;
4) ochrony rejonów tyłowych;
5) wykonania kontrataku w sprzyjających warunkach.
2.2 RODZAJE OBRONY

2011. Działania obronne mogą być prowadzone jako obrona manewrowa i pozycyjna.
Obrona manewrowa jest oparta na ruchliwości wojsk i ich aktywności oraz na obro-
nie obiektów i rejonów o zasadniczym znaczeniu, których utrzymanie umożliwi skie-
rowanie ruchu wojsk przeciwnika w pożądanym dla obrońcy kierunku. Polega na roz-
biciu zasadniczych sił nacierającego przeciwnika w głębi własnego ugrupowania. Isto-
ta obrony manewrowej sprowadza się do zmniejszenia początkowej przewagi mate-
23
rialnej nacierającego przez zadawanie mu strat, a jednocześnie kosztem utraty terenu
w sposób zamierzony i zorganizowany, powstrzymanie dalszego ruchu przeciwnika
w głębi obrony i doprowadzenia do rozbicia go kontratakiem. Nacisk kładziony jest
raczej na zwalczanie przeciwnika, niż na utrzymywanie lub odzyskiwanie terenu.
W obronie manewrowej stosuje się połączenie działań opóźniających, natarcia i obro-
ny, wspartych ogniem i zaporami, w celu przejęcia inicjatywy. Głębokość rejonu
obrony jest tu zdecydowanie większa niż w obronie pozycyjnej.
Batalion (kompania, pluton) może brać udział w poszczególnych etapach obrony
manewrowej, np.: opóźniania natarcia przeciwnika, zatrzymania obroną pozycyjną,
czy też wykonania kontrataku (lub udziału w nim).
Obrona pozycyjna polega na utrzymaniu rejonu obrony poprzez zorganizowanie sil-
nego oporu pododdziałów z zajętej rubieży. Aby to osiągnąć obrona musi być silna,
rozbudowana pod względem inżynieryjnym, wsparta ogniem, ubezpieczona i osłonięta
przed uderzeniami z powietrza. W przeciwieństwie do obrony manewrowej, obrona
pozycyjna nie daje pełnej możliwości zniszczenia przeciwnika. Dopiero kolejne dzia-
łania doprowadzają do jego pobicia.
2012. Batalion (kompania, pluton), w zależności od sytuacji taktycznej, przechodzi do obro-
ny w styczności z przeciwnikiem lub bez styczności z nim.
2013. W zależności od czasu, jakim dysponuje pododdział na osiągnięcie gotowości do od-
parcia natarcia przeciwnika, rozróżnia się obronę zawczasu i doraźnie przygotowaną.
2.3 ZADANIA
2014. Rejon odpowiedzialności obronnej batalionu to rejon ubezpieczeń bojowych i rejon
obrony. Rejon obrony batalionu obejmuje główny rejon obrony i rejon tyłowy.
24
REJON UBEZPIECZEŃ BOJOWYCH
HL
LINIA UBEZPIECZEŃ BEZPOŚREDNICH
REJON ODPOWIEDZIALNOŚCI OBRONNEJ BATALIONU
REJON ODPOWIEDZIALNOŚCI
OBRONNEJ KOMPANII
FEBA
GŁÓWNY REJON
OBRONY BATALIONU
PUNKT OPORU
KOMPANII TYŁOWY REJON
OBRONY BATALIONU
PUNKT OPORU
PLUTONU
Rys. 2. Podział rejonu odpowiedzialności obronnej batalionu i kompanii
2015. Rejon obrony jest to teren ograniczony przednim skrajem obrony, a z pozostałych
trzech stron – liniami rozgraniczenia. W terenie tym prowadzi się decydującą walkę.
Usytuowanie rejonu obrony (punktu oporu) powinno zapewnić dobre warunki do
obserwacji, prowadzenia ognia oraz wykonywania skrytego manewru, a jednocześnie
utrudniać przeciwnikowi obserwację, rozwijanie pododdziałów i prowadzenie natar-
cia.
2016. Rejon obrony batalionu należy przygotowywać do obrony w oparciu o kompanijne
(plutonowe) punkty oporu osłonięte zaporami inżynieryjnymi oraz przeciwpancernymi
polami minowymi w powiązaniu z przeszkodami naturalnymi.
2017. W rejonie obrony, oprócz głównych i zapasowych kompanijnych i plutonowych
punktów oporu, w celu uniemożliwienia nacierającemu przeciwnikowi rozprzestrze-
25
niania się w stronę skrzydeł, rozbudowuje się pozycje ryglowe. Mogą one stanowić
linie rozwinięcia do kontrataków lub rubieże ogniowe dla odwodu.
2018. Punkt oporu kompanii składa się z linii ubezpieczeń bezpośrednich, plutonowych
punktów oporu oraz miejsc rozmieszczenia odwodu oraz urządzeń i elementów logi-
stycznych.
2019. Punkt oporu plutonu tworzą drużynowe stanowiska oporu (stanowiska ogniowe czoł-
gów).
2020. Szerokość rejonu obrony (punktu oporu) zależy od możliwości bojowych, miejsca
w ugrupowaniu bojowym, właściwości terenu oraz przewidywanej siły przeciwnika
i sposobu jego działania.
2021. Głębokość rejonu obrony (punktu oporu) powinna zapewnić potęgowanie przeciw-
działania nacierającym pododdziałom przeciwnika i ochronę urządzeń logistycznych,
a także umożliwić swobodę manewru odwodom oraz płynność dowozu i ewakuacji.
2022. Batalion może wykonywać zadania obronne w pasie sił przesłaniania związku tak-
tycznego jako oddział wydzielony, może bronić się w pierwszym rzucie na kierunku
głównego wysiłku obrony, na kierunku pomocniczym lub działać jako odwód.
Kompania prowadzi obronę w składzie batalionu i może być w jego pierwszym rzucie
na kierunku głównego wysiłku (w rejonie kluczowym) obrony lub na kierunku
pomocniczym, a także jako odwód. Ponadto kompania może działać jako oddział
wydzielony lub jako odwód przeciwdesantowy.
Pluton prowadzi obronę w składzie kompanii i może być w jej pierwszym rzucie na
kierunku głównego wysiłku obrony lub na kierunku pomocniczym, w odwodzie kom-
panii (batalionu), a także działać jako ubezpieczenie bojowe rejonu obrony (punktu
oporu).
2023. W rejonie sił przesłaniania brygady może być organizowana pozycja przednia w sile
od kompanii do batalionu.
2024. Batalion (kompania) prowadzący działania w rejonie sił przesłaniania realizuje zada-
nia:
1) rozpoznania zgrupowań przeciwnika i ustalenie kierunku ich uderzenia;
2) obniżenie potencjału bojowego przeciwnika oraz zmniejszenie tempa jego natarcia;
3) zyskania czasu na zorganizowanie obrony lub ześrodkowanie sił do wykonania
zwrotu zaczepnego przez przełożonego;
4) skierowania uderzenia przeciwnika w zasadniczy rejon obrony;
5) maskowania przebiegu przedniej linii obrony.
26
Zadania te batalion wykonuje w wyznaczonym rejonie opóźniania, kompania na ru-
bieżach opóźniania.
2025. Jeżeli przed frontem pododdziału jest organizowana pozycja przednia, wówczas na jej
kierunku nie organizuje się ubezpieczeń bojowych. W każdej sytuacji, niezależnie od
organizacji innych ubezpieczeń przed przedni skraj obrony wysyła się ubezpieczenie
bezpośrednie. Elementy ubezpieczeń bezpośrednich mogą realizować następujące
zadania:
1) rozpoznania podejścia przeciwnika i kierunku jego działania;
2) zwalczania elementów rozpoznawczych i ubezpieczeń bojowych przeciwnika;
3) uprzedzenia sił głównych o podejściu przeciwnika.
2026. Jeśli przełożony nie organizuje pozycji przedniej to w celu ubezpieczenia pododdzia-
łów przed niespodziewanym uderzeniem przeciwnika i utrudnienia jego siłom prowa-
dzenia rozpoznania naziemnego wysyła się z batalionów pierwszego rzutu ubezpie-
czenie bojowe, zazwyczaj w sile wzmocnionego plutonu.
2027. Batalion będący w odwodzie przygotowuje obronę w głębi ugrupowania bojowego
brygady w gotowości do zwalczania włamującego się przeciwnika i utrzymania zaj-
mowanego rejonu lub wykonania kontrataku. W zależności od warunków obrony pod-
oddziały batalionu przygotowują rubieże rozwinięcia do kontrataku oraz jedną – dwie
rubieże ryglowe do odparcia ataku czołgów przeciwnika ogniem prowadzonym
w miejscu. Rubieże ogniowe mogą pokrywać się z rubieżami rozwinięcia do kontrata-
ków.
2028. Kompania (pluton) pozostająca w odwodzie przygotowuje obronę w głębi ugrupowa-
nia bojowego batalionu w gotowości do zwalczania włamującego się przeciwnika.
W zależności od warunków obrony przygotowuje ona jedną – dwie rubieże ryglowe.
Rubieże te mogą pokrywać się z rubieżami kontrataków przełożonego.
2029. Batalion (kompania, pluton) broniący rejonu obrony (punktu oporu) realizuje następu-
jące zadania:
1) zatrzymania natarcia przeciwnika przed przednim skrajem obrony, a w wypadku
wdarcia się jego sił w głąb obrony odzyskania utraconego terenu przez wykonanie
kontrataku swoim odwodem (batalion, kompania);
2) zatrzymania natarcia przeciwnika w głębi obrony i stworzenia warunków do
wykonania kontrataku siłami przełożonego.
27
2.4 STRUKTURA I UGRUPOWANIE
2030. Ugrupowanie bojowe jest to uszykowanie oraz rozmieszczenie sił i środków w tere-
nie odpowiednio do celu (koncepcji) obrony.
2031. W skład ugrupowania bojowego batalionu wchodzą elementy podstawowe
i dodatkowe. W obronie ugrupowanie batalionu składa się z następujących elementów
podstawowych:
1) ubezpieczenie;
2) pierwszy rzut;
3) odwód (odwody);
4) pododdział artylerii;
5) element rozpoznawczy;
6) stanowisko dowodzenia;
7) urządzenia i elementy logistyczne.
2032. Dodatkowe elementy ugrupowana batalionu zależeć będą od posiadanego wzmocnie-
nia, treści zadania, właściwości terenu jak również sił przeciwnika i charakteru jego
działań.
Dodatkowymi elementami ugrupowania bojowego batalionu mogą być:
1) drugi rzut;
2) pododdział przeciwlotniczy;
3) odwód przeciwdesantowy;
4) oddział zaporowy;
5) odwody innych rodzajów wojsk (np. inżynieryjny, chemiczny, aeromobilny)
i inne.
2033. Ugrupowanie bojowe kompanii składa się z następujących elementów podstawowych:
1) ubezpieczenie;
2) pierwszy rzut;
3) odwód (odwody);
2034. Dodatkowe elementy ugrupowania zależeć będą od przydzielenia przez przełożonego
sił i środków, treści zadania, właściwości terenu jak również sił przeciwnika i charak-
teru jego działań.
Dodatkowymi elementami ugrupowania bojowego kompanii mogą być:
1) drugi rzut;
28
i inne.
2035. Pluton na ogół ugrupowuje się w jeden rzut.
2036. Kompania może być ugrupowana w jeden rzut z odwodem. W zależności od terenu
plutony rozmieszcza się w punkcie oporu kompanii w taki sposób, aby zapewnić naj-
skuteczniejszy ogień prowadzony przed frontem i na skrzydłach punktu oporu.
2037. Ugrupowanie powinno stwarzać warunki do wykonania zadania bojowego, a zwłasz-
cza umożliwić efektywne użycie posiadanych sił i środków walki, wykonanie swo-
bodnego manewru oraz wykorzystanie właściwości terenu. W konsekwencji powinno
przyczyniać się do osiągnięcia zakładanego celu obrony.
2038. Dowódca batalionu (kompanii) organizujący obronę w ramach przydzielonego rejonu
odpowiedzialności obronnej określa jej strukturę stanowiącą układ elementów składa-
jących się na całość obrony i wzajemne relacje między nimi. W zależności od szczebla
obejmuje ona: rejon obrony (punkt oporu), rejon ubezpieczeń bojowych (linię ubez-
pieczeń bezpośrednich), linie ryglowe, rejony stanowisk ogniowych artylerii, rubieże
ogniowe i kierunki planowanych kontrataków, strefy zapór i niszczeń, strefy rażenia
i zasadzek ogniowych, rejony rozmieszczenia odwodów i pododdziałów wspierają-
cych oraz elementów rozpoznawczych, rejony rozmieszczenia urządzeń i elementów
logistycznych, a także stanowiska dowodzenia, rejony zastrzeżone oraz drogi manew-
ru, dowozu i ewakuacji.
2039. Punkty oporu rozbudowuje się wzdłuż naturalnych przeszkód terenowych, odpowied-
nio je maskując.
2040. Przedni skraj obrony wyznacza się na podstawie mapy lub obserwacji i analizy terenu.
Nie musi być on całkowicie obsadzony ani też utrzymywany.
2041. Punkty oporu w głębi obrony należy rozbudowywać tam, gdzie istnieje możliwość
zatrzymania włamującego się przeciwnika lub teren pozwala na rozbicie go.
2042. Położenie rejonów stanowisk ogniowych artylerii oraz rejonów rozmieszczenia pozo-
stałych pododdziałów wzmocnienia i wsparcia zależy od ich możliwości, a także od
zamiaru ich użycia.
2043. Rejony rozmieszczenia pododdziałów i urządzeń logistycznych oraz stanowiska do-
wodzenia nie powinny znajdować się na prawdopodobnym kierunku uderzenia prze-
ciwnika, ani na kierunku wejścia odwodu do walki.
29
2044. Tworząc strukturę obrony w maksymalnym stopniu należy wykorzystać obiekty
i urządzenia znajdujące się na danym terenie działania.
2.5 PROWADZENIE OBRONY

2045. Sposób prowadzenia obrony musi być zgodny z zamiarem przełożonego i zależy od jej
celu, rodzaju oraz warunków terenowych.
2046. Prowadzenie obrony ma szczeblu batalionu, kompanii i plutonu realizowane jest
w dwóch etapach:
1) działania w rejonie ubezpieczeń bojowych i bezpośrednich;
2) rozstrzygająca walka obronna, w której zawiera się wzmocnienie zagrożonych kie-
runków, blokowanie przeciwnika i wykonanie kontrataków.
2047. Rozstrzygająca walka obronna o utrzymanie przedniego skraju obrony – zaczyna się
w czasie podchodzenia i rozwijania się przeciwnika. Atakujące pododdziały razi się
wszystkimi środkami ogniowymi w celu osiągnięcia największego natężenia ognia
podczas walki o utrzymanie przedniego skraju obrony.
2048. Jako pierwsze niszczy się czołgi i bojowe wozy piechoty, a jeżeli przeciwnik naciera
w ugrupowaniu pieszym, dąży się do odcięcia piechoty od wozów bojowych zwalcza-
jąc ją ogniem broni strzeleckiej i moździerzy.
2049. W razie włamania się przeciwnika w głąb obrony, dąży się do zatrzymania go od czo-
ła, uniemożliwiając mu rozprzestrzenianie się w stronę skrzydeł oraz wzbrania się
użycia przez niego odwodów podchodzących z głębi. Ogniem wszystkich środków
rażenia, manewrem sił z nieatakowanych odcinków, a także działaniem pododdziałów,
które znalazły się na tyłach przeciwnika, zadaje się maksymalne straty, dezorganizując
działanie jego sił i zmuszając do zaprzestania natarcia.
2050. Stosownie do rozwoju sytuacji, dowódca musi posiadać swobodę działania, mieć moż-
liwość decydowania, kiedy i gdzie skoncentrować swoje pododdziały, by przeciwsta-
wić się nacierającemu przeciwnikowi. Będzie to związane z wcześniejszym rozpozna-
niem zamiarów i sił przeciwnika. Dowódca pododdziału koncentruje wysiłek przez
manewr i zmasowanie ognia.
2051. Odwód batalionu może niekiedy wykonać kontratak samodzielnie lecz najczęściej
uczestniczy w kontrataku organizowanym przez przełożonego, w czasie walki
o utrzymanie przedniego skraju obrony lub też kontratakuje wspólnie z odwodem są-
siada. Odwód kompanii wykorzystuje się zazwyczaj na rubieżach ryglowych wyzna-
czonych w plutonowych punktach oporu lub w głębi obrony.
30
2052. Precyzując zadania dla pododdziałów kontratakujących, należy określić sposób dzia-
łania po wykonaniu kontrataku.
2053. W wypadku dużej przewagi przeciwnika nie wykonuje się kontrataku, a jego natarcie
powinno zostać zatrzymane na rubieżach ogniowych w głębi, aby w ten sposób stwo-
rzyć warunki do wykonania kontrataku (zwrotu zaczepnego) przez szczebel nadrzęd-
ny.
2054. Luk między rejonami obrony (punktami oporu) nie wolno pozostawiać bez osłony.
Muszą one być obserwowane, osłaniane ogniem i blokowane zaporami. Odpowie-
dzialność za realizację tych zadań musi być jednoznacznie określona.
2.6 UŻYCIE SIŁ I ŚRODKÓW WSPARCIA BOJOWEGO
2.6.1 Użycie pododdziałów wojsk aeromobilnych i Lotnictwa Wojsk Lądowych

2055. Podczas prowadzenia działań obronnych pododdziały aeromobilne będą znajdowały
się w głębi obrony wojsk własnych jako odwód manewrowy, realizujący zadania
wynikłe w toku prowadzonych działań w wymiarze powietrzno – lądowym, działając
na samodzielnym kierunku działań, bądź wykonując zadania na korzyść pododdziałów
ogólnowojskowych w ich rejonach obrony. Ponadto, w zależności od zaistniałej sytua-
cji na polu walki mogą realizować działania głębokie w celu wykrywania i ustalania
położenia przeciwnika. Istotą użycia wojsk aeromobilnych w działaniach obronnych
jest manewr pionowy w stosunku do przeciwnika z zadaniem:
1) wykonania izolacji wydzielonego rejonu działań bojowych;
2) zmniejszenia potencjału przeciwnika poprzez dezorganizację jego systemu dowo-
dzenia, zabezpieczenia logistycznego i wsparcia ogniowego;
3) umożliwienia koncentracji wysiłku wojsk własnych w innym rejonie;
4) zmuszenia przeciwnika do przyjęcia walki w niedogodnym dla niego terenie;
5) kanalizacja manewru przeciwnika oraz stworzenia warunków do wykonania zwro-
tu zaczepnego przez odwodowe związki taktyczne;
6) prowadzenia blokowania (na wezwanie z pola walki) desantów powietrznych
i śmigłowcowych przeciwnika.
2056. W działaniach obronnych lotnictwo wojsk lądowych (LWL) odgrywa zasadniczą rolę
we wczesnym zadawaniu strat nacierającemu przeciwnikowi w ramach działań
w głębi, a także dezorganizacji, opóźnianiu i kanalizowaniu sił przeciwnika przed roz-
poczęciem działań bezpośrednich. Lotnictwo Wojsk Lądowych szczególnie efektyw-
nie będzie wykorzystywane wtedy, gdy dowódca komponentu naziemnego nie chce
31
zbyt wcześnie wykorzystywać sił naziemnych przed zaplanowanymi rejonami nisz-
czeń lub zapór. Ponadto, w koordynacji z wcześniej zaplanowanymi działaniami połą-
czonych lotniczych zespołów uderzeniowych (PLZU) – o ile to możliwe – LWL bę-
dzie wykorzystywane do zamykania luk w ugrupowaniu obronnym do czasu zajęcia
rejonów obrony przez pododdziały wojsk lądowych. LWL jest zdolne do przeciwdzia-
łania działaniom przeciwnika w rejonie tylnym wojsk własnych, zwłaszcza do zwal-
czania sił powietrzno – desantowych przeciwnika. Część śmigłowców LWL może być
uzbrojona i przeznaczona do prowadzenia walk powietrznych. Dzięki wysokiej mobil-
ności i sile ognia LWL będzie skutecznie wykorzystywane w:
1) działaniach przeciw penetracji przeciwnika;
2) powstrzymywaniu natarcia przeciwnika;
3) zabezpieczeniu kontrataków;
4) zabezpieczeniu działań powietrzno – desantowych.
2.6.2 Użycie artylerii

2057. Artyleria w obronie zwalcza przeciwnika, którego działanie wywiera bezpośredni
wpływ na przebieg walki obronnej prowadzonej przez batalion (kompanię, pluton).
2058. W rejonie odpowiedzialności ogniowej batalionu artyleria przełożonego może prowa-
dzić bliski ogień wspierający. Batalionowi z reguły nie przydziela się artylerii do
ognia pośredniego, dlatego na ich korzyść wydziela się wysiłek wsparcia ogniowego
wraz z przyznaniem stosownego priorytetu w realizacji zadań.
2059. W batalionach zmechanizowanych (zmotoryzowanych) funkcję doradczą w zakresie
wsparcia ogniowego realizują dowódcy kompanii wsparcia – oficerowie wsparcia og-
niowego (OWO), którzy znajdują się przy dowódcach batalionów, natomiast
w batalionach czołgów dowódcy plutonów wysuniętych obserwatorów z dywizjonu
artylerii samobieżnej.
2060. Artyleria przełożonego prowadzi bliski ogień wspierający głównie według potrzeb
zgłaszanych przez oficerów wsparcia ogniowego batalionów, którzy uwzględniają
postulaty podległych kompanii. Zadania te wykonywane są z różną intensywnością,
stosownie do przyznanego im priorytetu wsparcia w danym etapie walki.
2061. Zakres i charakter zadań wykonywanych przez kompanię wsparcia zależy od sytuacji,
zamiaru dowódcy batalionu oraz ich możliwości bojowych. O sposobie wykorzystania
artylerii decyduje zawsze dowódca batalionu.
32
2062. Artyleria we wsparciu ogniowym batalionu – kompanii – plutonu w obronie wykonuje
następujące zadania taktyczne:
1) osłania pododdziały batalionu przed ogniem środków walki przeciwnika;
2) wzbrania podejście do rubieży obrony i rozwinięcie pododdziałów przeciwnika do
natarcia;
3) wspiera pododdziały broniące się w pasie przesłaniania, na pozycji przedniej lub
ubezpieczeń bojowych;
4) wzbrania działania elementom dowodzenia i rozpoznawczym przeciwnika;
5) zwalcza atakujące pododdziały przeciwnika;
6) niszczy środki pancerne przeciwnika;
7) osłania zapory inżynieryjne i przejścia między naturalnymi przeszkodami tereno-
wymi;
8) osłania odkryte skrzydła i luki;
9) wspiera kontrataki odwodu pododdziałów batalionu;
10) oświetla teren oraz wykonuje zasłonę dymną.
2063. Do wykonania zadań wsparcia ogniowego wojsk artyleria batalionowa rozwija się
w ugrupowanie bojowe. Główne stanowiska ogniowe artylerii batalionowej znajdują
się za kompaniami pierwszego rzutu, a zapasowe za odwodem batalionu lub na skrzy-
dle ugrupowania bojowego. Tymczasowe stanowisko ogniowe wyznacza się doraźnie
do wykonania zadań wsparcia ubezpieczenia bojowego batalionu, rozmieszcza się
w ugrupowaniu kompanii pierwszego rzutu lub bezpośrednio przed kompanijnym
punktem oporu.
2.6.3 Użycie pododdziałów wojsk przeciwlotniczych

2064. Pododdziały wojsk przeciwlotniczych – przydziela się czasowo w zależności od sytua-
cji taktycznej i prowadzą one osłonę sił głównych batalionu (kompani, plutonu) prze-
chodzącego do obrony. Osłonę przeciwlotniczą prowadzą całością lub częścią sił na
pozycji przedniej lub osłaniają elementy ugrupowania bojowego batalionu w głębi
obrony. Wydzielane są ze składu pododdziałów wojsk przeciwlotniczych przełożone-
go.
2065. Skuteczność obrony przeciwlotniczej pododdziału w obronie zapewnia się dzięki wła-
ściwej organizacji rozpoznania przeciwnika powietrznego oraz systemu ognia prze-
ciwlotniczego, tworząc zasadzki przeciwlotnicze i pododdziały wędrowne oraz umie-
jętnie wykorzystując teren i jego właściwości.
33
2066. Pododdziały wojsk przeciwlotniczych główny wysiłek skupiają na osłonie pododdzia-
łów (obiektów) w kluczowym rejonie obrony.
2067. W zależności od warunków i sposobu prowadzenia obrony przez batalion (kompanię,
pluton), pododdziałowi wojsk przeciwlotniczych wyznacza się do walki z przeciwni-
kiem powietrznym kilka rejonów (kierunków) działań bojowych, a na nich – rejony
głównych i zapasowych stanowisk ogniowych.
2068. Rejon działań bojowych pododdziałów wojsk przeciwlotniczych wybiera się,
uwzględniając przewidywane działanie przeciwnika powietrznego, własne możliwości
bojowe, miejsca w ugrupowaniu bojowym oraz właściwości terenu.
2069. W przypadku nie przydzielenia pododdziałów wojsk przeciwlotniczych przez przeło-
żonego dowódca batalionu (kompani, plutonu) realizuje zadania powszechnej OPL
własnymi siłami i środkami.
2.6.4 Użycie pododdziałów wojsk inżynieryjnych

2070. Pododdziały wojsk inżynieryjnych przydzielone w obronie wykorzystuje się do
wsparcia inżynieryjnego działań obronnych.
2071. Zapory inżynieryjne ustawia się z uwzględnieniem przeszkód naturalnych oraz moż-
liwości rażenia ogniowego. Miejsca ich budowy wyznacza się, biorąc pod uwagę
warunki terenowe, sytuację bojową, łatwość ich osłony ogniowej oraz obiekty oddzia-
ływania minowego. Zapory minowe zakłada się przed przednią linią obrony, w lukach
i na skrzydłach oraz w głębi ugrupowania w takich miejscach, aby przeciwnik nie
mógł ich ominąć lub po ich ominięciu znalazł się w terenie dogodnym do rażenia go
ogniem.
2072. W rejonie obrony mogą być ustalane rejony zastrzeżone, w których nie wolno budo-
wać zapór minowych. Informacje o planowanych i ustawianych zaporach inżynieryj-
nych oraz ustalonych rejonach zastrzeżonych przekazuje się wszystkim dowódcom
prowadzącym działania w danym rejonie.
2073. Niszczenie obiektów wykonuje się przede wszystkim w celu utrudnienia ruchu woj-
skom przeciwnika. Zakres wykonywanych niszczeń określa dowódca prowadzący
obronę zgodnie z kompetencyjnym zakresem odpowiedzialności za niszczenia tak-
tyczne. W każdej sytuacji ustala się uprawnienia do wydawania rozkazów (komend)
dotyczących niszczeń (odpalenia ładunków materiałów wybuchowych).
2074. Batalion (kompania, pluton) organizuje obronę, a w ramach jej rozbudowy fortyfika-
cyjnej wojska inżynieryjne mogą wspierać sprzętem technicznym wykonywanie: oko-
34
pów na środki ogniowe, ukryć dla żołnierzy, sprzętu bojowego i środków materiało-
wych, a także rowów łączących i innych obiektów wymagających użycia sprzętu do
mechanizacji prac inżynieryjnych. Terminy realizacji i zakres prac fortyfikacyjnych
ustalają dowódcy broniącego się pododdziału. Określają przy tym kolejność wykony-
wania obiektów w zależności od dysponowanego czasu na przygotowanie obrony,
stopnia zagrożenia oraz własnych możliwości wykonawczych. Większość prac forty-
fikacyjnych pododdziały wykonują swoimi siłami.
2075. Wsparcie inżynieryjne mobilności obejmuje: przygotowanie i utrzymanie dróg, wyko-
nywanie przejść w zaporach inżynieryjnych i przeszkodach naturalnych oraz urządza-
nie przepraw przez przeszkody wodne. Większość dróg w obronie pododdziały utrzy-
mują samodzielnie, a tylko niekiedy przy wsparciu pododdziałów drogowo-
mostowych.
2076. Planowane zapory inżynieryjne utrzymuje się w drugim stopniu gotowości. Celem
umożliwienia pododdziałom wyprowadzenia kontrataku wykonuje się przejścia
w zaporach. Przejścia te są wykonywane przez pododdziały, w rejonach których są
ustawione zapory.
2.6.5 Użycie pododdziałów wojsk chemicznych

2077. Główny wysiłek obrony przed bronią masowego rażenia skierowany będzie na spraw-
ne funkcjonowanie systemów: alarmowania, meldowania o skażeniach i powiadamia-
nia, w celu szybkiego wykonania odpowiednich przedsięwzięć ochronnych. Ważnym
zadaniem będzie prowadzenie rozpoznania skażeń na rubieżach rozwijania pododdzia-
łów wychodzących do kontrataku i drogach dojścia do nich oraz na wewnętrznych
drogach dowozu i ewakuacji. W obronie istotne jest wykorzystanie właściwości
ochronnych sprzętu bojowego oraz wcześniej przygotowanych ukryć, schronów
i obiektów, szczególnie tych wyposażonych w urządzenia filtrowentylacyjne.
2078. Pododdziały wojsk chemicznych w obronie będą realizowały zadania rozpoznania
i likwidacji skażeń głównie na korzyść elementów ugrupowania bojowego posiadają-
cych zasadnicze znaczenie dla zdolności bojowej. Całkowita likwidacja skażeń może
być prowadza na punktach likwidacji skażeń po wyjściu pododdziału, za zezwoleniem
przełożonego, ze strefy skażeń, jeśli pozwala na to sytuacja bojowa lub bezpośrednio
w ugrupowaniu pododdziału.
35
2.7 ZABEZPIECZENIE LOGISTYCZNE I MEDYCZNE
2079. Urządzenia i elementy logistyczne powinny być rozmieszczone z wyprzedzeniem.
Ich zadaniem będzie zabezpieczenie walczących wojsk ze zgromadzonych uprzednio
zapasów.
W skład elementów zabezpieczenia logistycznego wchodzą:
 batalionowy punkt zaopatrzenia (bpz),
 batalionowy punkt opatrunkowy (bpo),
 batalionowy punkt tankowania (bpt),
 batalionowy punkt amunicyjny (bpa),
 grupa ewakuacyjno-remontowa (GER)
 patrol rozpoznania i pomocy technicznej (PRiPT).
2080. W celu zwiększenia stopnia ochrony oraz konieczności zachowania swobody manew-
ru dla pododdziałów bojowych, urządzenia i elementy logistyczne powinny być roz-
mieszczone dalej od przedniego skraju obrony niż w czasie prowadzenia natarcia,
a dostarczanie zaopatrzenia powinno być realizowane jak najbliżej przedniego skraju
obrony.
2081. Batalionowy punkt zaopatrzenia (bpz) powinien być rozmieszczony blisko drogi do-
wozu i ewakuacji przy zwiększonych odległościach pomiędzy batalionowym punktem
tankowania (bpt) i batalionowym punktem amunicyjnym (bpa).
2082. Zwiększone zużycie amunicji (szczególnie artyleryjskiej dla własnych i przydzielo-
nych pododdziałów artylerii) wymaga opracowania szczegółowego planu dowozu
amunicji priorytetowej oraz szczegółowego systemu informacji na temat jej zużycia.
2083. Organizowane doraźnie (z sił własnych i/lub przydzielonych) elementy logistyczne
szczebla kompania, pluton (np. punkt amunicyjny, punkt wydawania żywności, punkt
opatrunkowy itp.) podlegają tym samym zasadom.
2084. Zabezpieczenie medyczne
Charakterystyczną cechą działań obronnych jest utrzymywanie nakazanych rejonów
i stwarzanie dogodnych warunków do przejęcia inicjatywy w działaniu. W związku
z tym, rozmieszczenie punktów opatrunkowych powinno być jak najbardziej oddalone
od kierunku głównego natarcia przeciwnika i znajdować się na granicy rejonu rozwi-
nięcia pododdziału (oddziału) zachowując dostęp do dróg ewakuacji. Należy zapewnić
sprawną ewakuację rannych z punktów opatrunkowych (odpowiednia liczba samo-
chodów sanitarnych) ze względu na ryzyko zajęcia rejonu rozwinięcia punktów opa-
36
trunkowych przez przeciwnika. W sytuacji zbliżania się wojsk przeciwnika należy
przemieścić punkt opatrunkowy do nowego rejonu (bądź rozwinąć kolejny punkt opa-
trunkowy z przydzielonych sił wzmocnienia medycznego). O ile istnieje ryzyko zaję-
cia punktu opatrunkowego należy ewakuować wszystkich rannych, których ewakuacja
jest możliwa (ze względu na stan zdrowia) i udzielić im pomocy na kolejnym punkcie
medycznym. Do opieki nad pozostającymi rannymi należy wydzielić minimalny, nie-
zbędny personel medyczny.
37
38
ROZDZIAŁ III
NATARCIE

3000. Wprowadzenie
Natarcie jest podstawowym, rodzajem działań bojowych (walki) polegającym na
rażeniu przeciwnika, wykonaniu uderzenia, rozbiciu jego wojsk i opanowaniu
zajmowanego przez niego terenu.
3001. Istotą natarcia jest połączenie destrukcyjnego oddziaływania wszystkich środków
(rażenia ogniowego, elektronicznego oraz innych) będących w dyspozycji
nacierającego z manewrem sił w głąb ugrupowania przeciwnika.
3002. Atutami dla prowadzącego natarcie jest:
1) możliwość wyboru miejsca i czasu uderzenia;
2) możliwość tworzenia przewagi na wybranym kierunku uderzenia;
3) możliwość sterowania intensywnością prowadzonych działań (wyborem miejsca
lub kierunku) w zależności od zaistniałej sytuacji;
4) możliwość potęgowania działań (wprowadzania odwodów).
3003. Celem natarcia jest pokonanie przeciwnika i opanowanie zajmowanego przez niego
terenu. Osiąga się to przez zastosowanie uderzenia, nie tylko na siły będące
w styczności, lecz także w głębi jego ugrupowania.
3004. Szczegółowymi celami w natarciu są:
1) zdobycie informacji o terenie i przeciwniku;
2) pozbawienie przeciwnika sił i środków;
3) wprowadzenie przeciwnika w błąd i odwrócenie jego uwagi od punktu ciężkości
natarcia;
4) uniemożliwienie przejęcia inicjatywy przeciwnikowi;
5) zakłócenie swobody prowadzenia działań obronnych.
3005. Powodzenie w natarciu osiąga się poprzez:
1) posiadanie aktualnych informacji o przeciwniku, terenie oraz ciągłe ich
zdobywanie i monitorowanie w trakcie prowadzenia natarcia;
2) elastyczne dowodzenie, wykorzystywanie sprzyjającej sytuacji taktycznej
(inicjatywa);
3) wybór miejsca i czasu uderzenia zapewniający posiadanie przewagi (potencjału
bojowego i sytuacyjna) oraz zaskoczenie;
39
4) planowe tempo natarcia, a w miarę powodzenia elastyczne i szybkie działanie
umożliwiające utrzymanie inicjatywy;
5) destrukcyjne oddziaływanie na całą głębokość ugrupowania obronnego
przeciwnika we wszystkich etapach natarcia;
6) osłonę luk i skrzydeł;
7) koordynację ognia wszystkich rodzajów broni z przemieszczaniem pododdziałów
do linii ataku i w głąb ugrupowania obronnego przeciwnika;
8) umiejętne wykorzystywanie terenu w celu:
a) poprawy warunków obserwacji i prowadzenia ognia;
b) wykorzystania ukryć i możliwości maskowania;
c) zajęcia dogodnych stanowisk ogniowych;
d) poprawy manewrowości;
e) zapewnienia bezpieczeństwa i bezkolizyjnego podejścia i rozwinięcia na linie
ataku pierwszego rzutu oraz wprowadzenia odwodów (zarówno
ogólnowojskowych jak i specjalnych);
f) utrudnienia przemieszczania się wojskom przeciwnika;
g) zajęcia rejonu dogodnego do prowadzenia dalszych działań.
3006. Batalion (kompania i pluton) mogą wykonywać zadania w ramach działań: głębokich,
bezpośrednich i tyłowych. Każde z nich ma inny cel, ale przez ich realizację możliwe
jest wykonanie zadania szczebla nadrzędnego.
3007. Działania głębokie dotyczą uderzeń na broniące się wojska przeciwnika w głębi jego
ugrupowania poza rejonem bezpośredniego starcia. Polegają one na zakłóceniu
swobody działań (wykrywaniu, niszczeniu i blokowaniu sił) w tyłowym rejonie
(pasie) obrony przeciwnika.
3008. Celem działań głębokich na szczeblu taktycznym jest stworzenie i utrzymanie
przewagi w działaniach bezpośrednich oraz ochrona wojsk własnych.
3009. Obiektami szczególnego zainteresowania w głębi obrony przeciwnika powinny być
takie elementy jego struktury, które stanowią o jego trwałości i aktywności
(stanowiska dowodzenia, odwody w tym specjalne i aeromobilne, stanowiska ogniowe
artylerii, urządzenia i elementy logistyczne).
3010. Działania bezpośrednie obejmują rejon (pas) bezpośredniego starcia sięgający na
głębokość pierwszego rzutu obydwu przeciwstawnych stron.
40
3011. Celem działań bezpośrednich w natarciu jest rozbicie przeciwnika w rejonie
bezpośredniego starcia i stworzenie warunków do rozwinięcia powodzenia w głębi
ugrupowania przeciwnika.
3012. Działania w rejonie tyłowym obejmują rejon (pas) działania (przemieszczania się)
odwodów (w tym specjalnych) oraz elementów wsparcia i zabezpieczenia.
3013. Celem działania w rejonie tyłowym jest zapewnienie swobody działania wojskom
w rejonie (pasie) bezpośredniego starcia poprzez realizację zadań wsparcia
i zabezpieczenia.
3.2 RODZAJE NATARCIA

3014. Wyróżnia się następujące rodzaje natarcia: rozpoznanie walką, rajd, atak
wyprzedzający, natarcie szybkie, natarcie planowe.
3015. Rozpoznanie walką
Celem rozpoznania walką jest rozpoznanie i umiejscowienie elementów ugrupowania
obronnego przeciwnika i jego potencjału oraz określenie charakteru i zamiaru jego
działań. Rozpoznanie walką powinno zmusić przeciwnika do reakcji i odkrycia swego
ugrupowania i zamiarów.
3016. Rajd
Celem rajdu jest zniszczenie lub przechwycenie ważnego obiektu przeciwnika. Cel ten
osiąga się poprzez szczegółowe rozpoznanie, szybkie przeniknięcie na teren zajęty
przez przeciwnika, zniszczenie lub przechwycenie ważnego obiektu przeciwnika. Rajd
kończy się planowym wycofaniem w ugrupowanie wojsk własnych. Rajd z uwagi na
czas i miejsce wykonywanego zadania wymusza usamodzielnienie sił realizujących
zadanie oraz wyposażenie w niezbędną ilość zapasów. Dla pododdziałów prowadzą-
cych rajdy konieczne jest zapewnienie możliwości wsparcia ogniowego, pozwalające-
go ograniczyć reakcję przeciwnika oraz osiągnięcie wysokiego tempa działań.
3017. Atak wyprzedzający
Atak wyprzedzający jest rodzajem natarcia wykorzystywanym do dezorganizacji dzia-
łań przeciwnika, podczas gdy jest on w trakcie ześrodkowywania lub przegrupowy-
wania do ataku. Celem ataku wyprzedzającego jest osłabienie potencjału bojowego
przeciwnika przygotowującego się do natarcia.
3018. Natarcie szybkie
Natarcie szybkie prowadzi się w celu wykorzystania sprzyjającej sytuacji, a czas
przygotowań jest ograniczony ze względu na potrzebę szybkiego działania,
41
utrzymania tempa działań lub zachowania inicjatywy. Używa się wówczas sił, które są
w dyspozycji. Rozpoznanie realizowane jest w niezbędnym zakresie. Natarcie takie
powinno być rozpoczynane z niespodziewanego kierunku i wspierane przez
ześrodkowany ogień wszystkich dostępnych środków ogniowych. Natarcie to cechuje
potrzeba wykorzystania braku gotowości do działania przeciwnika, zdecydowany atak,
zaskoczenie i wysokie tempo działania, mające na celu nie dopuszczenie do
przygotowania się do skutecznej obrony.
3019. Natarcie planowe
Natarcie planowe jest rodzajem natarcia charakteryzującym się planowanym
i skoordynowanym użyciem ognia i manewru, by związać walką lub zniszczyć
przeciwnika. Gdy dobrze przygotowana obrona przeciwnika musi zostać zniszczona
lub zdezorganizowana, wymagane jest przeprowadzenie planowego ataku. Nacisk
kładziony jest na zgrupowanie siły bojowej kosztem czasu.
3020. Natarcie może być przeprowadzone od czoła, na skrzydła lub na tyły przeciwnika.
Formami natarcia są: przełamanie i pościg.
3021. Przełamanie jest formą natarcia, w której wojska nacierające dążą do przejścia przez
obronę przeciwnika na jej relatywnie wąskim odcinku. Przełamanie wymaga skupienia
głównego wysiłku w wybranym punkcie obrony przeciwnika, uchwycenia obiektów
w głębi i naruszeniu spoistości jego obrony.
3022. Pościg to forma natarcia stosowana w celu rozbicia wycofujących się pododdziałów
przeciwnika. Prowadzi się go w razie stwierdzenia oznak świadczących o zamiarze
wycofania się jego sił lub po rozpoczęciu tego manewru przez nie. Może to nastąpić
po rozbiciu zasadniczych sił przeciwnika i uzyskaniu powodzenia lub w czasie jego
zamierzonego wycofywania się.
3.3 ZADANIA
3023. W treści zadania określa się cel końcowy natarcia, którym może być teren do
opanowania, opanowanie obiektu lub rozbicie określonych sił przeciwnika. Często
wskazywany jest obiekt pośredni. W zadaniu dla batalionu i kompanii podaje się
pas i kierunek natarcia, dla plutonu podaje się kierunek natarcia. W warunkach
samodzielnego wykonywania zadań i braku sąsiadów dla batalionu, kompanii,
plutonu podaje się kierunek natarcia. Dodatkowo można wskazać główny kierunek
działania przełożonego.
42
3024. Batalionowi wyznacza się w zadaniu opanowanie obiektu. Obiekt (obiekty) pośredni
dowódca batalionu określa samodzielnie. Rodzaj i głębokość zadania określa
przełożony biorąc pod uwagę:
1) możliwości bojowe batalionu;
2) potencjał bojowy;
3) możliwości wsparcia i zabezpieczenia działań.
3025. Kompanii lub plutonowi wyznacza się w zadaniu opanowanie obiektu. Polega ono na
opanowaniu newralgicznej rubieży (terenu) znajdującej się za plutonowymi lub
drużynowymi stanowiskami oporu. Praktycznie wyraża się to w tym, że należy
rozbić wspólnie z sąsiadami plutonowy punkt oporu.
3026. W wypadku przełamywania silnie umocnionej obrony przeciwnika (rejonów
umocnionych) lub forsowania szerokich przeszkód wodnych, batalionowi (kompanii)
wyznacza się do opanowania (zdobycia) obiekt znajdujący się w mniejszej
odległości od linii ataku.
3027. Batalionowi (kompanii, plutonowi) będącemu w odwodzie (drugim rzucie) wyznacza
się w zadaniu obiekt znajdujący się w głębi obrony przeciwnika. Oznacza to, że
batalion (kompania, pluton) będący w odwodzie jest przeznaczony przede wszystkim
do rozwinięcia i spotęgowania uderzenia pierwszego rzutu w punkcie ciężkości
natarcia oraz zamiany pododdziałów, które utraciły zdolność bojową. Ponadto mogą
być użyte do zwalczania przeciwnika pozostającego na tyłach lub do likwidowania
(blokowania) desantów oraz innych nieplanowych zadań, jakie wynikły w toku
walki.
3028. Zadanie pododdziału działającego na kierunku pomocniczym polega na związaniu
walką przeciwnika i uniemożliwieniu mu wykonania manewru w rejon działania
pododdziału będącego na kierunku głównego wysiłku.
3029. Batalionowi (kompanii, plutonowi) przechodzącemu do pościgu określa się obiekt,
który powinien zostać opanowany zanim przeciwnik zdąży przygotować się do jego
obrony. Obiekt powinien stanowić część sił przeciwnika bądź newralgiczny teren
(rubież), na którym możliwe jest zorganizowanie obrony. W pościgu treści zadań
uzależnia się od konkretnej sytuacji taktycznej.
3030. Batalionowi (kompanii) działającemu jako oddział wydzielony określa się obiekt.
Zadanie to polega na opanowaniu, a następnie utrzymaniu – do czasu podejścia sił
głównych – ważnych obiektów, rejonów lub rubieży. Ponadto działanie oddziału
wydzielonego może mieć na celu połączenie się z wojskami działającymi na tyłach
43
przeciwnika (z taktycznym desantem śmigłowcowym lub wojskami będącymi
w okrążeniu).
3031. Batalionowi (kompanii, plutonowi) działającemu jako pododdział obejścia określa
się obiekt. Jego zadaniem może być opanowanie rejonów o zasadniczym znaczeniu,
a także obiektów i rubieży przez wykonanie uderzeń na skrzydła i tyły broniącego się
przeciwnika.
3032. Batalionowi (kompanii) jako oddziałowi rajdowemu wyznacza się jeden – dwa
obiekty do zniszczenia lub uchwycenia w głębi obrony przeciwnika. Po zniszczeniu
lub uchwyceniu obiektu batalion szybko podchodzi do kolejnego obiektu albo
zajmuje miejsce zbiórki, gdzie otrzymuje kolejne zadanie lub łączy się z siłami
głównymi.

3033. Ugrupowanie wojsk w natarciu jest to uszykowanie oraz rozmieszczenie sił
i środków w terenie odpowiednio do celu natarcia. W skład ugrupowania wchodzą
elementy podstawowe i w zależności od możliwości, potrzeb i specyfiki natarcia,
dodatkowe.
Ugrupowanie batalionu składa się z następujących elementów podstawowych:
1) ubezpieczenie;
2) pierwszy rzut;
3) odwód (odwody);
5) element rozpoznawczy;
3034. Dodatkowe elementy ugrupowana batalionu zależeć będą od posiadanego
wzmocnienia, treści zadania, właściwości terenu jak również sił przeciwnika
i charakteru jego działań.
Dodatkowymi elementami ugrupowania bojowego mogą być:
1) drugi rzut;
3) odwód przeciwdesantowy;
4) oddział zaporowy;
5) oddział wydzielony;
44
6) element systemu działań psychologicznych;
i inne.
3035. W skład ugrupowania bojowego kompanii wchodzą elementy podstawowe
i dodatkowe. Ugrupowanie kompanii składa się z następujących elementów
podstawowych:
1) ubezpieczenie;
2) pierwszy rzut;
3) odwód (odwody);
3036. Dodatkowe elementy ugrupowana zależeć będą od przydzielenia przez przełożonego
sił i środków, treści zadania, właściwości terenu jak również sił przeciwnika
1) drugi rzut
3) pododdział przeciwlotniczy,
i inne.
3037. W skład ugrupowania bojowego plutonu wchodzą elementy podstawowe.
Ugrupowanie plutonu na ogół składa się z jednego rzutu.
3038. Batalion prowadzi natarcie zazwyczaj w składzie oddziału, stanowiąc jego pierwszy
rzut lub odwód ogólnowojskowy, oddział wydzielony (rajdowy), oddział obejścia
albo odwód przeciwdesantowy.
3039. Kompania może prowadzić natarcie w pierwszym rzucie batalionu lub być w jego
odwodzie. Może również działać: w składzie oddziału wydzielonego (niekiedy jako
oddział wydzielony) lub oddziału szturmowego oraz jako pododdział obejścia, grupa
rajdowa lub szturmowa.
3040. Pluton może prowadzić natarcie w pierwszym rzucie kompanii lub być w jej
odwodzie. Może również działać: w składzie oddziału wydzielonego lub oddziału
szturmowego oraz jako pododdział obejścia, grupa rajdowa lub szturmowa.
3041. Batalion (kompania, pluton) może prowadzić natarcie w ugrupowaniu
przedbojowym i bojowym. Elementy ugrupowania tworzy się z etatowych sił
45
i środków oraz przydzielonych na czas wykonywania zadania. Dodatkowe siły
i środki przydziela się przede wszystkim pododdziałom nacierających w pierwszym
rzucie w punkcie ciężkości.
3042. Batalion zmechanizowany, zmotoryzowany, czołgów może być wzmocniony
kompanią czołgów, zmechanizowaną lub zmotoryzowaną i plutonem saperów.
Ponadto może mu być przydzielony: dywizjon (bateria) artylerii, bateria
przeciwlotnicza oraz może go wspierać dywizjon artylerii, a osłaniać dywizjon
przeciwlotniczy.
3043. Kompania zmechanizowana i zmotoryzowana może być wzmocniona kompanią
wsparcia, plutonem czołgów oraz drużyną saperów, a kompania czołgów jednym –
dwoma plutonami zmechanizowanymi lub zmotoryzowanymi oraz drużyną saperów.
Działanie kompanii może wspierać bateria artylerii, a osłaniać – pluton (bateria)
przeciwlotniczy. Pluton działa w ugrupowaniu kompanii.
3044. Pluton zmechanizowany, zmotoryzowany może być wzmocniony jednym – dwoma
czołgami, drużyną saperów. Pluton czołgów może być wzmocniony drużyną
zmechanizowaną (zmotoryzowaną), drużyną saperów.
3045. Ugrupowanie powinno stwarzać jak najlepsze warunki do wykonania zadania
bojowego, a zwłaszcza zapewnić efektywne użycie różnych środków walki
w punkcie ciężkości, a także umożliwić wykonanie swobodnego manewru oraz
wykorzystanie w walce właściwości terenu. W konsekwencji powinno przyczynić się
do osiągnięcia zakładanego celu natarcia.
3046. Ugrupowanie bojowe kompanii jest zwykle jednorzutowe z odwodem (odwodami).
W skład tego ugrupowania wchodzą: plutony zmechanizowane (zmotoryzowane,
czołgów), elementy rozpoznawcze, logistyczne i wsparcia ogniowego. Szerokość
ugrupowania bojowego zależy przede wszystkim od rodzaju obrony,
przewidywanych ilości sił i środków przeciwnika na kierunku ataku, a także od
stopnia ukompletowania i sił wzmocnienia oraz terenu, w którym kompania będzie
działać.
3047. Kompania może być uszykowana w linię bojową bez spieszania lub po spieszeniu
żołnierzy (kompania czołgów w jedną lub dwie linie). Atak kompanii uszykowanej
w linię bojową po spieszeniu żołnierzy (kompanii czołgów w dwie linie) będzie
stosowany zazwyczaj na obronę zawczasu przygotowaną, głęboko urzutowaną lub
gdy sytuacja bojowa i teren umożliwiają takie działanie. Wykonywanie ataku
kompanii uszykowanej w linię bojową bez spieszenia żołnierzy (kompanii czołgów
46
w jedną linię) może być zasadniczym ugrupowaniem podczas walki prowadzonej
w głębi obrony przeciwnika, jak również podczas ataku na czołowe punkty oporu
(znajdujące się na przedniej linii), gdy obrona przeciwnika jest doraźnie
zorganizowana lub silnie obezwładniona środkami walki.
Uszykowanie kompanii kątem w przód stosuje się wówczas, gdy przed jej frontem
natarcia przeciwnik stawia słaby opór lub gdy czasowo nie ma styczności ogniowej
z nim. Ugrupowanie to polega na wysunięciu kierunkowego (środkowego) plutonu.
Natarcie w uszykowaniu kątem w tył może być kontynuacją natarcia kątem w przód.
Przejście do tego ugrupowania następuje w przypadku, gdy kompania napotyka
kolejny punkt oporu i nie ma możliwości zastosowania manewru ze względu na
ukształtowanie terenu i oddziaływanie ogniowe przeciwnika. W tej sytuacji
najbardziej wysunięty do przodu (kierunkowy) pluton zajmuje dogodną rubież
ogniową i zabezpiecza wejście do walki sił głównych kompanii. Prowadzenie
natarcia przez kompanię w uszykowaniu występem w prawo lub w lewo będzie
uwarunkowane oddziaływaniem ogniowym przeciwnika, terenem i przede
wszystkim jej miejscem w ugrupowaniu bojowym batalionu. Ugrupowanie takie
będzie zazwyczaj stosowane w kompanii nacierającej na prawym lub lewym
skrzydle batalionu lub podczas działania w środku jego ugrupowania, gdy prawy lub
lewy sąsiad pozostanie znacznie z tyłu.
3048. Pluton może być uszykowany w linię bojową bez spieszania lub po spieszeniu
żołnierzy. Innymi rodzajami uszykowania mogą być kątem w przód, kątem w tył,
występem w lewo lub w prawo. W wytycznych szkolenia bojowego oraz
w pododdziałach stabilizacyjnych pluton może przyjmować inne rodzaje
uszykowania np. diament, schodami w lewo lub w prawo, klin.
3.5 PROWADZENIE NATARCIA
3.5.1 Organizowanie natarcia

3049. Do natarcia wojska przechodzą z marszu lub z bezpośredniej styczności
z przeciwnikiem. Natarcie z marszu odbywa się po podejściu z głębi:
1) z zajmowaniem rejonu wyjściowego;
2) bez zajmowania rejonu wyjściowego.
47
3.5.2 Elementy dowodzenia i koordynacji działań
3050. Organizacja walki powinna zapewniać osłonę dróg podejścia i rozwinięcia oraz
osłonę pasa natarcia od linii (rubieży) ataku do obiektów, jak i poza nimi. Będzie to
zależało od tego, jak zamierza się przeprowadzić natarcie, jak przełożony zamierza
kontrolować swoje siły i jak przewiduje ich wykorzystanie.
3051. Elementy dowodzenia i koordynacji działań:
W organizacji walki uwzględnia się następujące elementy dowodzenia i koordynacji
działań:
1) rejony ześrodkowania i drogi podejścia;
2) rejony wyjściowe (rejony wyczekiwania) w pobliżu linii styczności/linii
(rubieży) ataku;
3) linie (rubieże) ataku;
4) linie rozgraniczenia oraz linie (obszary) koordynacji wsparcia ogniowego;
5) osie i drogi działania;
6) obiekty natarcia (w tym obiekty pośrednie).
3052. Rejony ześrodkowania i drogi podejścia. W rejonach ześrodkowania wojska
pozostają tak długo, jak jest to wymagane dla ich odpowiedniego przygotowania
i przegrupowania. Rejony te powinny być poza zasięgiem większości środków
artyleryjskich przeciwnika i zlokalizowane w taki sposób, by marsz z rejonu
ześrodkowania do linii (rubieży) ataku odbywał się płynnie, szybko i bezkolizyjnie,
wykorzystując drogi podejścia, które powinny być tak dobrane aby maksymalnie
wykorzystać maskujące ukształtowanie i pokrycie terenu.
3053. Rejon wyjściowy. Jest to rejon, w którym realizowane jest przygotowanie do
dalszych działań, uzupełnienie środków bojowych oraz następują ewentualne zmiany
w podporządkowaniu. Jest zajmowany na czas niezbędny do odtworzenia zdolności
bojowej oraz przygotowania do dalszych działań. Rejon ten przed wprowadzeniem
pododdziałów, musi być rozpoznany i ubezpieczony. Płynne zajmowanie rejonu
wyjściowego należy zapewnić poprzez wystawienie regulacji ruchu. Rejon
wyjściowy powinien znajdować się poza zasięgiem ognia bezpośredniego oraz
środków rozpoznawczych przeciwnika.
3054. Linia (rubież) ataku służy do koordynacji ruchów sił własnych w początkowej fazie
natarcia.
3055. Linie (obszary) koordynacji wsparcia ogniowego. Pozwalają na uzgodnione
użycie środków wsparcia ogniowego rażących cele naziemne oraz uniknięcie
48
ostrzału wojsk własnych. Ponadto umożliwiają one efektywne wykorzystanie
posiadanego potencjału wsparcia ogniowego.
3056. Osie i drogi działania. Wyznacza się je w celu określenia kierunku przemieszczania
się (marszu, działania, natarcia) oraz granic możliwego manewru w kierunku
obiektów. Osie działania przedstawiają jedynie ogólny kierunek przemieszczania.
Podległy dowódca jest upoważniony do dowolnego wykorzystania przestrzeni
w przydzielonym jego siłom pasie (między liniami rozgraniczenia).
3057. Obiekty natarcia (w tym obiekty pośrednie) stanowią skonkretyzowane (fizyczne)
cele podejmowanych działań, a ich uchwycenie i utrzymanie ma zasadnicze
znaczenie dla realizacji planu przełożonego. Uchwycenie ich nie może spowodować
spowolnienia natarcia. Obiekty pośrednie są często obiektami głównymi dla sił
podległych.
3058. Niezależnie od sposobów przechodzenia do natarcia, jego przebieg można podzielić
na następujące etapy:
1) podejście i rozwinięcie;
2) atak i przełamanie;
3) walka w głębi obrony przeciwnika.
3.5.3 Natarcie z marszu

3059. Natarcie z marszu batalion (kompania, pluton) rozpoczyna w ustalonym czasie lub
na komendę (sygnał) wychodząc na drogę marszu zgodnie z przyjętym przez
dowódcę ugrupowaniem. W czasie przemieszczania się do rubieży wyjściowej do
natarcia rozwija się pierwszy rzut i inne elementy ugrupowania bojowego
w ugrupowanie do natarcia. Jeżeli z batalionu zostały wydzielone siły i środki do
udziału w ogniowym przygotowaniu ataku, wówczas zajmują one wcześniej
nakazane stanowiska ogniowe i są w gotowości do prowadzenia ognia.
3060. Etap podejścia i rozwinięcia. Podczas podejścia należy przestrzegać zasad
bezpieczeństwa i skrytości działania. Najczęściej zgrupowanie uderzeniowe nacierać
będzie przez ugrupowanie wojsk własnych, które wcześniej weszły w styczność
z przeciwnikiem. Wojska powinny wykorzystywać wszelkie dostępne kierunki
i drogi, by osiągnąć zakładane tempo i rozśrodkowanie. Podstawowymi fazami
w etapie podejścia są: przekraczanie linii (rubieży) ataku, przechodzenie przez
ugrupowanie wojsk własnych.
49
3061. Przekraczanie linii (rubieży) ataku. Wszystkie obliczenia czasowe bazują na czasie
przekroczenia przez wojska własne linii (rubieży) ataku. Przekraczanie będzie
wykonywane w rozwiniętym ugrupowaniu bojowym. W przypadkach, gdy
przekroczenie linii styczności jest utrudnione, linię (rubież) ataku może stanowić
przednia rubież wojsk własnych.
3062. Przechodzenie przez ugrupowanie wojsk własnych jest kompleksowym działaniem,
w trakcie którego istnieje zagrożenie ostrzelania własnych pododdziałów na skutek
błędnego rozpoznania, niewłaściwej koordynacji działania, itp.
3063. Ugrupowanie bojowe przyjęte przez podchodzące pododdziały podczas
przekraczania rubieży wyjściowej zależy od właściwości terenu, odległości od
przeciwnika, spodziewanego oporu i możliwości wsparcia ogniowego. W tej fazie
działań wsparcie ogniowe powinno osiągnąć największą intensywność.
3064. Przejścia we własnych zaporach inżynieryjnych wykonują pododdziały w warunkach
styczności z przeciwnikiem lub pododdziały saperów przed rozpoczęciem natarcia,
natomiast w zaporach przeciwnika – w czasie ogniowego przygotowania ataku co
najmniej jedno przejście dla atakującego plutonu.
3065. W przypadku ataku ze spieszaniem piechoty, wozy bojowe zwiększają prędkość przy
podchodzeniu do linii spieszania i maksymalnie zbliżają się do czołgów. Po
spieszeniu, piechota rozwija się i zwalcza przeciwnika w obiektach ataku
poszczególnych pododdziałów, po czym naciera w wyznaczonym kierunku.
3066. Osłonę przed uderzeniami z powietrza zapewnia nacierającym pododdziałom
pododdział przeciwlotniczy działający za kompaniami pierwszego rzutu. Ogień do
celów powietrznych prowadzi on w ruchu i podczas krótkich przystanków metodą
towarzyszenia.
3067. Batalion (kompania, pluton) po rozbiciu przeciwnika na przednim skraju obrony,
wykonując manewr, dąży do rozcięcia ugrupowania przeciwnika, wyjścia na jego
skrzydła i tyły w celu całkowitego rozbicia. W celu rozpoznania kolejnych obiektów
przeciwnika, a także ubezpieczenia się przed niespodziewanym uderzeniem dowódca
batalionu (kompanii) może wysłać bojowy patrol rozpoznawczy.
3068. Natarcie w głębi obrony przeciwnika charakteryzuje się nierównomiernym tempem
i szybkimi zmianami sytuacji bojowej. Dowódca batalionu (kompanii) śledzi
przebieg działań, wykorzystując dane z rozpoznania. Wspiera walkę tych
pododdziałów, które osiągają największe powodzenie i przenosi kierunek głównego
wysiłku w zależności od potrzeb. Kieruje także przemieszczaniem artylerii
50
i moździerzy z takim wyliczeniem, aby ciągle obezwładniać przeciwnika, ułatwiając
sobie tym samym wykonanie manewru.
3069. Zapory inżynieryjne i przeszkody terenowe w głębi obrony przeciwnika batalion
(kompania, pluton) obchodzi lub przekracza, wykonując przejścia własnymi siłami.
3070. Batalion może odpierać kontratak sposobem obronnym (z miejsca), zaczepnym
(w ruchu) lub kombinowanym, natomiast kompania i pluton – sposobem obronnym
lub zaczepnym.
Podczas odpierania kontrataku z miejsca można wyróżnić dwie fazy: pierwsza – to
opanowanie dogodnej rubieży, druga – to pojedynek ogniowy z siłami wykonującymi
kontratak oraz środkami bezpośredniego wsparcia ogniowego.
Batalion (kompania), odpierając kontratak sposobem zaczepnym, wykorzystuje za-
skoczenie i wykonuje uderzenie siłami głównymi na skrzydła i tyły, dążąc do roz-
strzygnięcia walki w boju spotkaniowym. Po odparciu kontrataku przeciwnika pod-
oddziały przechodzą do wcześniej postawionych zadań.
3071. Odwód batalionu (kompanii) przemieszcza się za nacierającymi pododdziałami
pierwszego rzutu. Może być wprowadzony do walki przed opanowaniem obiektu
pośredniego, zazwyczaj jednak po jego opanowaniu. Wprowadzenie go do walki jest
momentem, który w dużej mierze decyduje o końcowym sukcesie prowadzonego
natarcia. Odwód wprowadza się w lukę między kompaniami (plutonami) lub zza
skrzydła jednej z nich, a niekiedy przez przekraczanie ich ugrupowania bojowego.
3.5.4 Natarcie z bezpośredniej styczności z przeciwnikiem

3072. W natarciu batalionu (kompanii, plutonu) z bezpośredniej styczności
z przeciwnikiem przedsięwzięcia związane z przegrupowaniem i zajęciem rejonu
wyjściowego lub rejonu wyczekiwania powinny być realizowane w warunkach
ograniczonej widoczności, z uwzględnieniem konieczności maskowania.
Ugrupowanie bojowe tworzy się najpóźniej w czasie ogniowego przygotowania
ataku.
3073. Położenie pododdziałów batalionu zmechanizowanego, zmotoryzowanego, czołgów
po przemieszczeniu powinno być następujące:
1) kompanie pierwszego rzutu – w całości lub częściowo na linii (rubieży) ataku;
2) przydzielone pododdziały czołgów, zmechanizowane, zmotoryzowane – na linii
(rubieży) ataku lub w rejonie wyjściowym;
3) odwód – za ukryciami terenowymi w kolumnie (kolumnach) marszowej;
51
4) przydzielona artyleria (rejon SO), kompania wsparcia – na stanowiskach
ogniowych;
5) elementy rozpoznawcze – na linii (rubieży) ataku;
6) punkt dowódczo-obserwacyjny – w ugrupowaniu pierwszego rzutu lub
bezpośrednio za nim;
7) stanowisko dowodzenia – za pierwszym rzutem;
8) urządzenia i elementy logistyczne oraz medyczne, tj. PRiPT, GER, bpo – za
pierwszym rzutem;
9) urządzenia i elementy logistyczne, tj. bpa, bpz, bpt – za odwodem.
3074. Kompania zmechanizowana (zmotoryzowana) wykonująca atak na wozach
bojowych osiąga gotowość do natarcia przed podejściem czołgów do podstawy
wyjściowej, natomiast kompania wykonująca atak w ugrupowaniu pieszym
rozpoczyna go z chwilą przekroczenia przez czołgi jej ugrupowania.
3075. Batalion czołgów nacierający w pierwszym rzucie (kompania czołgów nacierająca
w pierwszym rzucie lub przydzielona do batalionu zmechanizowanego lub
zmotoryzowanego) i zajmujący rejon wyjściowy rozpoczyna podchodzenie do linii
(rubieży) ataku na komendę (sygnał) dowódcy. Z rejonu wyjściowego na linię
(rubież) ataku wychodzi w ugrupowaniu przedbojowym.
3076. Pododdziały czołgów (czołgi) wydzielane do strzelania na wprost podczas
ogniowego przygotowania ataku na komendę (sygnał) zajmują wyznaczone
stanowiska ogniowe i niszczą wskazane cele na przedniej linii oraz w głębi obrony
przeciwnika będące w zasięgu ognia.
3.5.5 Pościg
3077. Celem pościgu jest rozbicie odchodzących sił przeciwnika i utrudnianie mu
organizowania obrony na kolejnych rubieżach. Pościg charakteryzuje dążenie do
wyjścia na skrzydła i tyły wycofujących się sił przeciwnika w celu ich ostatecznego
zniszczenia. Prowadzi się go bez przerwy, w dzień i w nocy, z użyciem wszystkich
sił i środków, przy wsparciu sił i środków przełożonego.
3078. Ugrupowanie bojowe pododdziału prowadzącego pościg powinno umożliwić
osiągnięcie szybkiego tempa działań oraz zastosowanie manewru i prowadzenie
ognia na szerokim froncie. Dla batalionu i kompanii czołgów jest to najczęściej
ugrupowanie przedbojowe.
52
3079. Batalion (kompania, pluton) przechodzący do pościgu otrzymuje w zadaniu obiekt.
Treścią zadania może być: rozbicie sił osłonowych przeciwnika, przecięcie dróg
wycofywania sił głównych oraz rozbicie ich samodzielnie lub we współdziałaniu
z sąsiadami.
3080. W zależności od sposobu działania i położenia w stosunku do przeciwnika rozróżnia
się pościg czołowy, równoległy (rokadowy) lub kombinowany.
Pościg czołowy występuje wówczas, gdy ścigające pododdziały przesuwają się
w ślad za odchodzącym przeciwnikiem po jego drogach wycofywania, niszcząc jego
ubezpieczenia tylne i pododdziały osłonowe, dążąc jednocześnie do zdecydowanego
uderzenia na wycofujące się siły główne, nie dopuszczając do oderwania się ich od
ścigających wojsk. Taka forma pościgu może być mało skuteczna, nie gwarantuje
bowiem wyjścia na drogi odwrotu przeciwnika i całkowitego jego zniszczenia.
Pościg równoległy polega na ściganiu przeciwnika równolegle do kierunku jego
ruchu w celu wyprzedzenia go oraz wyjścia na drogi jego odwrotu, a tym samym
szybkiego zniszczenia go w walce.
Pościg kombinowany łączy elementy pościgu czołowego i równoległego. Pododdzia-
ły ścigające przeciwnika czołowo wiążą walką jego siły, pozbawiając swobody dzia-
łania. Pododdziały wydzielone do prowadzenia pościgu równoległego wychodzą na
skrzydła i tyły głównych sił przeciwnika, odcinają im drogi odwrotu, stwarzając tym
samym warunki do ich okrążenia i całkowitego zniszczenia.

3081. W natarciu siły Lotnictwa Wojsk Lądowych (śmigłowce bojowe) jako siły
manewrowe będą prowadzić działania w styczności, w głębi oraz tyłowe w celu
zabezpieczenia koncepcji manewru dowódcy poprzez atakowanie przeciwnika.
Śmigłowce mogą stworzyć korzystne warunki dla kontynuacji natarcia przez
pododdziały czołgów i zmechanizowane (zmotoryzowane) poprzez kontrolowanie
obszaru przed nimi, oddziałując ogniem pośrednim i bezpośrednim. Działania takie
mogą być realizowane przez Lotnictwo Wojsk Lądowych samodzielnie.
W takich wypadkach Lotnictwo Wojsk Lądowych otrzymuje wydzielony obszar
działań. W przypadku prowadzenia skoordynowanych działań z komponentem
naziemnym dowodzenie może być powierzone dowódcy naziemnego komponentu
53
lub dowódcy manewrowych sił Lotnictwa Wojsk Lądowych. Lotnictwo Wojsk
Lądowych może atakować siły przeciwnika wykonujące manewr bądź pozostające
w przygotowanych wcześniej rejonach. Lotnictwo Wojsk Lądowych jest szczególnie
efektywne w działaniach pościgowych. Lotnictwu Wojsk Lądowych mogą zostać
powierzone również takie zadania jak osłona skrzydeł oraz osłona bądź oczyszczenie
kierunków i obszaru działań.
W natarciu Lotnictwo Wojsk Lądowych będzie wykorzystane w ramach użycia sił
zabezpieczenia bojowego. Śmigłowce mogą zabezpieczać działania zaczepne sił
lądowych w ramach działań powietrzno-manewrowych prowadzonych w celu wyko-
rzystania sprzyjających możliwości poprzez uchwycenie kluczowego terenu na kie-
runku działania nacierających sił. Śmigłowce Lotnictwa Wojsk Lądowych będą
ponadto wykorzystywane do realizacji:
1) zadań zabezpieczenia dowodzenia;
2) rozpoznania i obserwacji skrzydeł i luk;
3) zabezpieczenia logistycznego, w tym ewakuacji rannych i porażonych.

3082. Zakres i charakter zadań wykonywanych przez artylerię organiczną w natarciu
zależy głównie od miejsca i roli batalionu w ugrupowaniu bojowym brygady oraz
sposobu przejścia do natarcia. O sposobie wykorzystania artylerii decyduje zawsze
dowódca batalionu.
3083. Artyleria w natarciu zwalcza przeciwnika, który bezpośrednio wpływa na działanie
batalionu. Ponadto artyleria może wykonywać zadania związane z oświetlaniem
celów i terenu oraz maskowaniem działań wojsk poprzez zadymianie.
3084. Artyleria przełożonego prowadzi bliski ogień wspierający głównie według potrzeb
zgłaszanych przez oficerów wsparcia ogniowego batalionów, którzy uwzględniają
postulaty podległych kompanii.
3085. Artyleria we wsparciu ogniowym batalionu – kompanii – plutonu w natarciu
wykonuje następujące zadania taktyczne:
1) osłona rozwinięcia pododdziałów w ugrupowanie bojowe;
2) obezwładnianie pododdziałów zmechanizowanych (piechoty) i czołgów prze-
ciwnika w punktach oporu;
3) dezorganizowanie dowodzenia i rozpoznania;
4) wzbranianie manewru przeciwnikowi w punkcie ciężkości natarcia;
54
5) wspieranie pododdziałów odpierających kontrataki przeciwnika;
6) osłona skrzydeł i luk między pododdziałami;
7) osłona ogniem opanowanych rejonów (obiektów, rubieży);
8) wsparcie wejścia do walki odwodu.
3086. Do wykonania zadań wsparcia ogniowego kompania wsparcia rozwija się
w ugrupowanie bojowe na kierunku punktu ciężkości natarcia batalionu. Podczas
natarcia z marszu kompania wsparcia rozwija się w ugrupowanie bojowe, tak aby
osiągnąć gotowość do wzięcia udziału w ogniowym przygotowaniu ataku jeżeli jest
wykonywane.
3087. Podczas odpierania kontrataku kompania wsparcia zwalcza cele wskazane przez
dowódcę batalionu, głównie atakujące czołgi i transportery opancerzone oraz środki
ogniowe prowadzące ogień na wprost. Po odparciu kontrataku kontynuuje wcześniej
otrzymane lub skorygowane zadanie.
3088. Podczas wprowadzania do walki odwodu kompania wsparcia zwalcza głównie środki
ogniowe położone przed rubieżą wprowadzenia i na skrzydłach w formie nawały
ogniowej. Atak i dalsze działanie wspiera ogniem ześrodkowanym i ogniem do
pojedynczych celów. Zadania wykonuje zgodnie z planem i na komendę (sygnał)
dowódcy batalionu.

3089. Pododdziały wojsk przeciwlotniczych przydziela się w zależności od sytuacji
taktycznej i priorytetowo wykonują następujące zadania osłony:
1) pododdziałów pierwszego rzutu w punkcie ciężkości;
2) pododdziałów odpierających kontratak;
3) pododdziałów artylerii na stanowiskach ogniowych i podczas wykonywania
manewru w walce;
4) odwodów w czasie wprowadzania do walki;
5) stanowisk dowodzenia;
6) pododdziałów podczas przekraczania punktów newralgicznych na drogach
marszu (węzły dróg, mosty, przeprawy, ciaśniny, przełęcze).
3090. Osłonę przeciwlotniczą prowadzą całością pododdziałów lub zespołami ogniowymi.
Wydzielane są ze składu pododdziałów przeciwlotniczych przełożonego.
3091. Na kierunkach szczególnie narażonych na atak śmigłowców bojowych przeciwnika
wydziela się zespoły ogniowe lub drużyny rakiet przeciwlotniczych, które zajmują
55
stanowiska ogniowe w ugrupowaniu kompanii pierwszego rzutu z zadaniem
zapewnienia osłony czołgów i bojowych wozów piechoty.
3092. Rejon działań bojowych pododdziałów wojsk przeciwlotniczych wybiera się,
uwzględniając przewidywane działanie przeciwnika powietrznego, własne
możliwości bojowe, miejsca w ugrupowaniu bojowym oraz właściwości terenu.
3093. W natarciu przydzielone pododdziały wojsk przeciwlotniczych zapewniają
osłanianym pododdziałom ogólnowojskowym sprzyjające warunki do pomyślnego
wykonania zadań zaczepnych przez aktywne zwalczanie przeciwnika powietrznego
we współdziałaniu z siłami powietrznymi oraz pododdziałami osłony elektronicznej,
sąsiednimi pododdziałami wojsk przeciwlotniczych i pododdziałami osłanianymi.
3094. Pododdziały wojsk obrony przeciwlotniczej – w zależności od warunków przejścia
do natarcia osłanianych pododdziałów – mogą przystąpić do działań bojowych
z marszu po podejściu z głębi lub z ugrupowania obronnego (z bezpośredniej
styczności bojowej z przeciwnikiem).
3095. W natarciu z marszu pododdziały wojsk przeciwlotniczych przechodzą do działań
bojowych z ugrupowania bojowego w rejonie wyjściowym lub z jego pominięciem,
przemieszczając się bezpośrednio z głębi.
3096. Opuszczenie rejonu wyjściowego odbywa się kolejno w ustalonym porządku i na
sygnał (komendę). Jako pierwsze na stanowiska ogniowe (bojowe) wychodzą
pododdziały wojsk przeciwlotniczych przewidziane do pierwszej linii ugrupowania
bojowego. Mogą one przemieszczać się, realizując osłonę przeciwlotniczą
w ugrupowaniu oddziałów wydzielonych i awangard lub zajmować wyznaczone
rejony pod osłoną wojsk działających w pierwszej linii.
3097. Podczas natarcia z bezpośredniej styczności z przeciwnikiem pododdziały wojsk
przeciwlotniczych przechodzą do działań bojowych z ugrupowania zajmowanego do
osłony pododdziałów w obronie lub po luzowaniu wojsk będących w bezpośredniej
styczności.
3098. Ugrupowanie bojowe pododdziałów wojsk przeciwlotniczych powinno odpowiadać
zamiarowi wykonania natarcia. Rozwijają się one zazwyczaj w odstępach,
zapewniających niezbędną głębokość ugrupowania umożliwiającą zachowanie
ciągłości osłony wojsk w punkcie ciężkości oraz szybkie wykonanie manewru po
dokonaniu przełamania (pokonania) obrony przeciwnika i w toku dalszego natarcia.
3099. W każdej sytuacji bojowej w natarciu utrzymuje się niezbędne siły w ciągłej
gotowości do podjęcia natychmiastowej walki z przeciwnikiem powietrznym, a także
56
organizuje wielowarstwowy system ognia przeciwlotniczego oraz kompleksowe
rozpoznanie środków napadu powietrznego. Ponadto zapewnia się: warunki do
wykonania manewru oraz zdolność do przeniesienia wysiłku osłony przeciwlotniczej
– stosownie do zamiaru walki i działania przeciwnika – oraz maksymalne
wykorzystanie możliwości bojowych, ciągłość osłony podczas wykonywania przez
wojska zasadniczych zadań, a także umiejętne wykorzystanie infrastruktury
taktycznej w celu zwiększenia żywotności wojsk obrony przeciwlotniczej.
3100. W przypadku braku wydzielenia pododdziałów wojsk przeciwlotniczych przez
przełożonego dowódca batalionu (kompani, plutonu) realizuje zadania powszechnej
OPL własnymi siłami i środkami.

3101. Pododdziały wojsk inżynieryjnych w natarciu przydziela się w celu zapewnienia
mobilności. Wspieranie mobilności jest podstawowym zadaniem wojsk
inżynieryjnych. Realizowane są także zadania inżynieryjne w zakresie
przeciwdziałania mobilności przeciwnika, szczególnie osłony skrzydeł i obrony
przed kontratakami przeciwnika.
Pododdziały wojsk inżynieryjnych wykorzystywane są do wspierania nacierających
wojsk przez realizację, w zależności od potrzeb, następujących zadań:
1) zamykanie i otwieranie przejść we własnych polach minowych;
2) oznaczanie i przekraczanie zapór minowych przeciwnika;
3) zapewnianie przejść przez przeszkody i pokonanie przeszkód wodnych;
4) osłonę skrzydeł przez ustawienie zapór inżynieryjnych;
5) przygotowanie i utrzymanie dróg;
6) umocnienie opanowanych obiektów przez rozbudowę fortyfikacyjną, budowę
zapór minowych i innych przeszkód.
Zrealizowanie zadań wsparcia inżynieryjnego zależy od dokładnego rozpoznania,
dostarczenia niezbędnego wyposażenia i zapasów oraz odpowiedniego podziału
i dowodzenia siłami inżynieryjnymi, wykonywania przejść w określonych przeszko-
dach inżynieryjnych i przejść w lukach dla sprzętu ciężkiego.

3102. Pododdziały wojsk chemicznych w natarciu będą realizowały zadania rozpoznania
skażeń na korzyść pododdziałów znajdujących się w rejonach wyjściowych lub
57
przemieszczających się na kierunkach natarcia do rubieży ataku. Całkowita
likwidacja skażeń będzie prowadzona na korzyść pododdziałów wykonujących
marsz, na punktach likwidacji skażeń. Pododdziały zadymiania wojsk chemicznych
będą realizowały również zadania maskowania dymem przepraw mostowych na
kierunkach natarcia.
Główny wysiłek obrony przed bronią masowego rażenia (BMR) w natarciu skupiony
będzie na zorganizowaniu sprawnego sytemu obserwacji, wykrywania i rozpoznania
skażeń posiadanymi siłami i środkami. W przypadku wykonania uderzeń BMR na
pododdziały podczas ich przemieszczania do rubieży ataku, pododdziały, które za-
chowały zdolność bojową wykonują dalej zadanie bojowe, a skażone rejony pokonu-
ją z maksymalną prędkością, wykorzystując indywidualne środki ochrony
i właściwości ochronne wozów bojowych. Likwidację skażeń prowadzą po zakoń-
czeniu wykonywania zadania bojowego. Pododdziały, które utraciły zdolność bojo-
wą w wyniku uderzeń BMR, kierowane są za zgodą dowódcy wyższego szczebla na
całkowitą likwidację skażeń.

3103. Zabezpieczenie logistyczne w natarciu powinno skupiać się na utrzymaniu jego
ciągłości. Dostępność, możliwości zabezpieczenia logistycznego w zakresie
szybkości reakcji i elastyczności są kluczowe w celu zapewniania odpowiedniego
zaopatrzenia walczącym pododdziałom. Priorytetem zabezpieczenia logistycznego
w czasie natarcia powinna być ciągłość uzupełnienia amunicji, MPS oraz realizacji
zadań obsługowych UiSW.
Specyficzne uwarunkowania zabezpieczenia logistycznego podczas natarcia są na-
stępujące:
1) tworzone urządzenia i elementy logistyczne na szczeblu batalionu i kompanii
powinny być mobilne i przygotowane do zmian rozmieszczenia w czasie
kontynuowania natarcia;
2) ograniczenia w ruchu na drogach dowozu w zakresie możliwości ich
wykorzystania na potrzeby dowozu środków bojowych i materiałowych (śbim)
powinny być szczegółowo przeanalizowane, a priorytetem jest dowóz amunicji
i MPS;
3) rozmieszczenie bpz, bpo, GER-b, PRiPT powinno być jak najbliżej
pierwszorzutowych pododdziałów;
58
4) wykorzystanie dróg na potrzeby ewakuacji rannych jest jednym z kluczowych
zagadnień koniecznych do wzięcia pod uwagę w procesie planowania;
5) należy liczyć się z koniecznością zabezpieczenia podstawowych potrzeb ludności
cywilnej w opanowanym terenie. W związku z tym podczas planowania należy
przewidzieć konieczność wydzielenia dodatkowych sił i środków logistycznych
do tego celu lub zwrócić się z prośbą o wydzielenie takowych przez
przełożonego;
6) zabezpieczenie logistyczne jeńców wojennych powinno zostać zaplanowane
w zakresie dodatkowych potrzeb dotyczących żywności i wody jak
i zabezpieczenia medycznego.
Cechą charakterystyczną prowadzenia działań w natarciu jest szybkie przemieszcza-
nie się w kierunku punktów oporu przeciwnika walczących wojsk i stałe zwiększa-
nie się odległości od punktów opatrunkowych. W związku z powyższym rozwinięcie
punktów medycznych powinno nastąpić możliwie blisko strefy głównej aby długość
dróg ewakuacji nawet po kilku godzinach natarcia stwarzała realne możliwości do-
tarcia rannych do punktów opatrunkowych w odpowiednim czasie. Po nadmiernym
wydłużeniu dróg ewakuacji należy rozwinąć kolejny punkt opatrunkowy (wydzielo-
ny z sił wyższego szczebla). Należy zwrócić uwagę na zapewnienie odpowiedniej
liczby grup ewakuacyjnych do wyszukiwania i zbierania rannych znajdujących się
w pasie natarcia.
3.8 FORSOWANIE
3105. Forsowanie to natarcie z pokonaniem przeszkody wodnej, kiedy przeciwległy brzeg
jest broniony przez przeciwnika. Forsownie może być realizowane trzema
sposobami: z marszu (gdy przeciwnik nie zdążył umocnić się na brzegu), forsowanie
zawczasu przygotowane (gdy forsowanie z marszu nie powiodło się), skryte
forsowanie (wykonywane przez pododdziały w ugrupowaniu pieszym w połączeniu
z przenikaniem). Forsowanie obejmuje zazwyczaj trzy etapy: uchwycenie
przeciwległego brzegu, opanowanie przyczółka oraz umocnienie go.
3106. Pododdziały forsujące przeszkodę wodną wykorzystują działania sił rozwiniętych
przed przeszkodą i na skrzydłach.
3107. Batalionowi działającemu w pierwszym rzucie brygady wyznacza się odcinek
forsowania, który obejmuje zasadnicze i zapasowe przeprawy, a w wypadku
59
forsowania zawczasu przygotowanego – dodatkowo rejon wyjściowy do forsowania.
Kompania w czasie forsowania najczęściej działa w składzie batalionu. Wyznacza
się jej jedną (dwie) przeprawę. Na odcinku forsowania organizuje się przeprawy
desantowe i promowe oraz przeprawy czołgów pod wodą. Liczbę i rodzaj przepraw
ustala się, biorąc pod uwagę liczbę środków przeprawowych, charakter przeszkody
wodnej i ustalony sposób przeprawy.
3108. W celu zorganizowanego forsowania wyznacza się: linię wyjściową do forsowania;
punkt kontroli uszczelniania wozów bojowych; rejon załadunku na środki
przeprawowo-desantowe oraz rejon uszczelniania czołgów.
3109. Kompania zmechanizowana, zmotoryzowana może działać jako oddział (grupa)
szturmowy z zadaniem uchwycenia przeciwległego brzegu. W tym wypadku działa
samodzielnie, przeszkodę pokonuje na wozach bojowych, a część piechoty używa
środków przeprawowych.
3110. Batalion (kompania, pluton) forsujący w ramach sił głównych podchodzi do
przeszkody z maksymalną prędkością i bez zatrzymania przystępuje do przeprawy.
Wykorzystując ogień artylerii i śmigłowców razi przeciwnika ogniem broni
pokładowej i strzeleckiej piechoty z burt bojowych wozów piechoty (transporterów
opancerzonych). Po czym opanowuje brzeg i zdecydowanym atakiem rozszerza
przyczółek oraz rozwija natarcie w głąb, stwarzając warunki do forsowania przez
kolejne siły. Dowódca wysyła patrole oraz odtwarza odwód w celu odparcia
ewentualnych kontrataków.
W sprzyjających okolicznościach batalion (kompania, pluton) może forsować prze-
szkodę wodną w sposób skryty. Wykorzystując luki w ugrupowaniu przeciwnika
i ograniczone warunki obserwacji po przyjęciu ugrupowania pieszego przez podod-
działy, batalion (kompania, pluton) na łodziach, a także na środkach podręcznych
forsuje przeszkodę i przechodzi do uchwycenia przyczółka. Bojowe wozy piechoty
(kołowe transportery opancerzone) rozmieszcza się w ukryciu i dopiero po opano-
waniu przyczółka dołączają one do pododdziałów, które działają w ugrupowaniu pie-
szym.
3111. Czołgi w czasie forsowania przeszkody wodnej wykorzystują brody, mosty, promy
lub przeprawiają się pod wodą. Przeprawa czołgów pod wodą prowadzona jest
zazwyczaj po opanowaniu przez pododdziały zmechanizowane (zmotoryzowane)
przeciwległego brzegu i dokładnym rozpoznaniu przeszkody wodnej. Po pokonaniu
60
przeszkody wodnej pododdziały czołgów wychodzą na swoje kierunki i realizują
postawione zadania.
3112. Zabezpieczenie medyczne natarcia z forsowaniem przeszkody wodnej. Punkty
opatrunkowe należy rozmieszczać możliwie blisko odcinka forsowania. Rozwinięcie
punktu opatrunkowego na przyczółku powinno nastąpić w momencie uzyskania
zasadniczego powodzenia natarcia. Do tego czasu etatowych sanitariuszy
nacierających pododdziałów należy wzmocnić grupami ewakuacyjnymi
(w odpowiedniej liczbie).
61
62
ROZDZIAŁ IV
DZIAŁANIA OPÓŹNIAJĄCE

4000. Wprowadzenie
Działania opóźniające są jednym z podstawowych rodzajów walki, obejmujących
szereg kolejnych starć o charakterze obronnym i zaczepnym, przy szeroko stosowa-
nym manewrze siłami, środkami i ogniem prowadzonym w celu obniżenia potencjału
bojowego przeciwnika, zyskania na czasie oraz stworzenia sprzyjających warunków
do ostatecznego zatrzymania przeciwnika. Działania te prowadzi się w wyznaczo-
nych pasach lub na kierunkach. Prowadzi się je w sposób zamierzony lub wymuszo-
ny. Mogą być prowadzone w różnych sytuacjach taktycznych i różnym środowisku
walki samodzielnie lub w ramach innych działań. W ramach pasa lub kierunku opóź-
niania batalion (kompania) może mieć przydzielone rejony opóźniania, które wcho-
dzą w skład pozycji opóźniania brygady. W rejonie tym wyznacza się linie opóźnia-
nia (przednią, pośrednie, końcową). Pluton prowadzi opóźnianie w składzie kompa-
nii walcząc na poszczególnych rubieżach opóźniania.
4001. Istotą działań opóźniających jest unikanie rozstrzygających walk, przez stawianie
nacierającemu przeciwnikowi oporu w kolejnych rejonach opóźniania.
4002. Działania opóźniające prowadzi się w celu:
1) zadania przeciwnikowi znacznych strat i obniżenia jego potencjału bojowego,
bez wdawania się w rozstrzygające walki;
2) zyskania czasu kosztem stopniowej utraty terenu;
3) skierowania przeciwnika w określonym kierunku i tym samym stworzenia prze-
wagi miejscowej (sytuacyjnej) i przejęcie inicjatywy;
4) wyprowadzenia pododdziałów w wypadku zagrożenia okrążeniem lub rozbiciem
ich przez przeciwnika;
5) ustalenia kierunku głównego wysiłku natarcia przeciwnika.
4003. W działaniach opóźniających ważne są następujące zasady i czynniki:
1) zasady – rozpoznanie, walka elektroniczna, aktywność i różnorodność oddzia-
ływania na przeciwnika, połączenie manewru i ognia, zapewnienie swobody
działania, ochrona i obrona, działania pozorne
2) czynniki: teren, przestrzeń i czas oraz potencjał bojowy (posiadane siły i środki).
63
4004. W działaniach opóźniających istotny jest stały dopływ informacji poprzez ich zdo-
bywanie, przetwarzanie, przesyłanie. Terminowa i wiarygodna informacja o zamia-
rach i możliwościach oraz słabych stronach przeciwnika, uzupełniana i precyzowana
informacjami zdobywanymi przez środki rozpoznania w batalionie, jest niezbędna
przez cały czas trwania działań opóźniających. Uzyskanie przewagi informacyjnej
umożliwia efektywniejsze wykorzystanie posiadanego potencjału.
4005. Manewr w połączeniu ze skutkami ogniowego oddziaływania umożliwia zadawanie
strat przeciwnikowi, a także warunkuje i wspiera kontrataki. Pododdziały
w działaniach opóźniających stosują manewr i ogień również w celu wyjścia z walki.
Ponadto ogniem osłania się luki i otwarte skrzydła w ugrupowaniu wojsk własnych.
4006. Pododdziały prowadzące działania opóźniające wykorzystując efektywnie teren
zmuszają przeciwnika do wyczerpujących działań w celu jego opanowania. Właści-
we i umiejętnie wykorzystany teren pozwala angażować mniejsze siły do prowadze-
nia opóźniania, a ponadto stawia nacierającego przeciwnika w niekorzystnym poło-
żeniu. Przeszkody terenowe naturalne i sztuczne w połączeniu z oddziaływaniem og-
niowym zapewniają skuteczną walkę ze znacznie silniejszym przeciwnikiem.
Teren powinien być wybrany w taki sposób, aby:
1) posiadał naturalne przeszkody lub łatwo byłoby w nim rozbudować sztuczne, któ-
re kanalizowałyby ruch przeciwnika;
2) umożliwiał dobrą obserwację i prowadzenie ognia;
3) zapewniał swobodę działania, w tym wyjście z walki.
4007. Do podstawowych wyznaczników czasowych w działaniach opóźniających zalicza-
my: czas niezbędny na przygotowanie rejonów opóźniania oraz nakazany czas opóź-
niania (prowadzenia działań opóźniających).
4008. Przydzielony rejon opóźniania dla batalionu musi posiadać wystarczającą głębokość,
umożliwiającą prowadzenie działań opóźniających na kilku liniach opóźniania. Jeśli
ten warunek nie jest spełniony czas opóźniania będzie skrócony, gdyż nie będzie wa-
runków do wykonywania manewrów.
4009. Prowadzące działania opóźniające pododdziały winny wykorzystać każdą okazję do
atakowania przeciwnika, gdyż zadawane mu straty będą miały wpływ na prowadze-
nie przez niego działań.
4010. W czasie działań opóźniających pododdziały dzielą się na te, które prowadzą działa-
nia na linii (rubieży) opóźniania, wycofujące się na kolejną linię (rubież) opóźniania
64
oraz te, które pozostają w odwodzie zdolne do wykonania kontrataku w każdej do-
godnej sytuacji oraz innych nieplanowych działań.
4011. Obrona i ochrona jest bardzo istotnym elementem zapewniającym żywotność siłom
opóźniającym. Jej celem jest uniknięcie zaskoczenia i niepotrzebnych starć. Podod-
działy w tym zakresie realizują zadania związane z wykorzystaniem ukryć, masko-
waniem, pozorowaniem, rozpoznaniem, zapewnieniem bezpieczeństwa systemom
łączności i dowodzenia oraz obroną i ochroną ważnych obiektów terenowych nie-
zbędnych do przemieszczania się własnych pododdziałów.
4012. Działania pozorne mają za cel wprowadzić przeciwnika w błąd, co do przyjętego
ugrupowania, posiadanego potencjału bojowego, zamiaru działania oraz zmniejszają
ryzyko wykrycia sił podczas przemieszania lub wycofania.
4.2 ZADANIA
4013. Batalion może prowadzić działania opóźniające samodzielnie na kierunku lub
w pasie przesłaniania brygady. Organizuje on rejon opóźniania. Batalion można
wzmocnić dywizjonem artylerii do prowadzenia ognia pośredniego, baterią przeciw-
lotniczą oraz pododdziałem wojsk inżynieryjnych. Pododdziały innych rodzajów
wojsk wykorzystuje się całością lub podporządkowuje kompaniom. Batalion usamo-
dzielnia się pod względem logistycznym.

4014. Ugrupowanie bojowe jest to uszykowanie oraz rozmieszczenie w terenie sił
i środków odpowiednio do celu (koncepcji) prowadzenia działań opóźniających.
Ugrupowanie bojowe batalionu powinno odpowiadać zamiarowi prowadzenia dzia-
łań opóźniających. Szerokość ugrupowania zależy od: warunków terenowych, siły
i charakteru działania przeciwnika oraz możliwości własnych. Ugrupowanie bojowe
batalionu w działaniach opóźniających składa się z elementów podstawowych i do-
datkowych. Ugrupowanie batalionu składa się z następujących elementów podsta-
wowych:
 ubezpieczenie;
 pierwszy rzut;
 odwód (odwody);
 pododdział artylerii;
 element rozpoznawczy;
65
 stanowisko dowodzenia;
 urządzenia i elementy logistyczne.
Dodatkowe elementy ugrupowana batalionu zależeć będą od posiadanego wzmoc-
nienia, treści zadania, właściwości terenu jak również sił przeciwnika i charakteru
jego działań.
4015. W skład ugrupowania bojowego kompanii wchodzą elementy podstawowe
i dodatkowe. Ugrupowanie kompanii składa się z następujących elementów podsta-
wowych:
 ubezpieczenie;
 pierwszy rzut;
Dodatkowe elementy ugrupowana zależeć będą od przydzielenia przez przełożonego
sił i środków, treści zadania, właściwości terenu jak również sił przeciwnika
4016. W skład ugrupowania bojowego plutonu wchodzą elementy podstawowe. Ugrupo-
wanie plutonu składa się na ogół z jednego rzutu:
4017. Na głębokość ugrupowania wpływają: sposoby prowadzenia działań opóźniających,
określony czas opóźniania, liczba rubieży opóźniania oraz możliwości bojowe.
4018. Kompania może być użyta do prowadzenia działań opóźniających na rubieżach
opóźniania. Wzmacnia się ją pododdziałami innych rodzajów wojsk i usamodzielnia
pod względem logistycznym.
4019. Ugrupowanie bojowe kompanii tworzy system plutonowych punktów oporu osłonię-
tych zaporami inżynieryjnymi. Szerokość ugrupowania zależy od: warunków tere-
nowych, siły i charakteru działania przeciwnika oraz możliwości bojowych. Kompa-
nię ugrupowuje się w jeden rzut z odwodem.
4020. Pluton prowadzi działania w składzie kompanii. Zadaniem jego jest obrona punktu
oporu, w ramach rubieży opóźniania (przedniej, pośredniej, końcowej).
4021. Pododdziały rozpoznawcze w początkowej fazie działań będą jedynymi elementami
w terenie dostarczającymi dokładnych informacji o działaniach przeciwnika.
W miarę rozwoju działań, część pododdziałów rozpoznania może być użyta do
66
zapewnienia osłony i ochrony skrzydeł oraz przejść między poszczególnymi liniami
(rubieżami) opóźniania.
4022. Batalion może wysłać patrol rozpoznawczy w celu wcześniejszego wykrycia podej-
ścia i rozwinięcia pododdziałów przeciwnika, określenia jego składu i kierunku dzia-
łania, wykrycia rejonów rozmieszczenia artylerii i stanowisk dowodzenia oraz rejony
rozmieszczenia odwodów, a także kierunki i rubieże wejścia ich do walki.
4.4 PROWADZENIE DZIAŁAŃ OPÓŹNIAJĄCYCH

4023. Działania opóźniające w zależności od składu i możliwości bojowych przeciwnika
oraz wojsk własnych, celu prowadzonej walki i warunków terenowych są prowadzo-
ne trzema metodami:
1) opóźniania ciągłego;
2) opóźniania przemiennego (przekraczania);
3) opóźniania mieszanego (kombinowanego).
4024. Metoda opóźniania ciągłego polega na prowadzeniu ciągłej walki z nacierającym
przeciwnikiem metodą obsadzania kolejnych linii (rubieży) opóźniania tymi samymi
pododdziałami, które jednocześnie odpierając ataki wychodzą z walki, przemieszcza-
ją się na kolejne linie (rubieże) opóźniania i organizują obronę. Ponadto wychodząc
z walki muszą uzupełniać środki materiałowe i odtwarzać zdolność bojową. Jest to
metoda trudna do realizacji i wymaga dużej precyzji w koordynacji działań.
4025. Metoda przemienna opóźniania (przekraczanie) jest to sposób prowadzenia stop-
niowej walki z przeciwnikiem. Wymaga zorganizowania co najmniej dwu rubieży
opóźniania lub nawet dwurzutowego ugrupowania. Charakteryzuje się, tym że cześć
pododdziałów powstrzymuje natarcie przeciwnika, druga część przygotowuje do
obrony kolejną rubież opóźniania, przygotowując się do prowadzenia na niej obrony.
Pododdziały w głębi nie znajdują się pod bezpośrednim oddziaływaniem przeciwni-
ka, dzięki czemu mają lepsze warunki do przygotowania się do walki na kolejnej
linii opóźniania. Ponadto podczas wychodzenia z walki pododdziały mogą wzajem-
nie się wspierać.
4026. Metoda mieszana (kombinowana) to połączenie poprzednich metod. Polega na
prowadzeniu działań na jednym kierunku działań opóźniających metodą opóźniania
przemiennego, a na drugim – opóźniania ciągłego. W zależności od przewidywanego
kierunku działań i warunków terenowych metoda ta umożliwia racjonalne wykorzy-
67
stanie posiadanych sił i środków oraz uwzględnia charakter działań przeciwnika
i możliwości wojsk własnych.
4027. W czasie działań opóźniających metody ich prowadzenia przez poszczególne podod-
działy mogą ulegać zmianie. Na określonej głębokości opóźnienia mogą one stoso-
wać metodą opóźniania przemiennego, by następnie przejść do metody opóźniania
ciągłego lub odwrotnie.
4028. Na strukturę działań opóźniających składają się batalionowe rejony opóźniania, które
składają się z kompanijnych linii opóźniania (składające się z plutonowych punktów
oporu) rozmieszczone w terenie na prawdopodobnych kierunkach działań przeciwni-
ka. Pluton wykonuje zadanie w składzie kompanii.
4029. Batalion (kompania, pluton) organizuje rejony (linie i rubieże opóźniania, punkty
oporu) opóźniania wykorzystując ukształtowanie terenu oraz naturalne i sztuczne
przeszkody kanalizujące ruch jak: kompleksy leśne, przeszkody wodne, miejscowo-
ści, wzgórza, zapory inżynieryjne, zawały leśne itp. Należy dążyć do organizacji
obrony w rejonie, gdzie teren po stronie przeciwnika jest otwarty, natomiast po stro-
nie własnej zakryty.
4030. Prowadząc działania opóźniające należy umiejętnie wykorzystać naturalne zasłony
i ukrycia terenowe, a zarazem wszechstronnie maskować przewidywany manewr.
Rejon opóźniania rozbudowuje się, wykorzystując naturalne ukształtowanie
i pokrycie terenu. Celowe jest przy tym stosowanie zasadzek i forteli, by prowadzo-
nymi działaniami wprowadzić przeciwnika w błąd, co do zamiaru dalszego
powstrzymywania jego natarcia. Czołowe oddziały przeciwnika należy zwalczać
w miarę ich podchodzenia do przedniej linii opóźniania. W tym oddziaływaniu istot-
ną rolę odgrywa rażenie ogniowe, zasadzki minowe i niszczenia.
4031. W pierwszym okresie przede wszystkim dominuje opór, a w drugim manewr. Za
każdym razem siła oporu słabnie, natomiast manewr musi być coraz sprawniejszy.
4032. Przebieg działań opóźniających w pierwszym okresie nie odbiega od typowych dzia-
łań obronnych. Batalion (kompania, pluton) podchodzącego przeciwnika zwalcza
ogniem artylerii, wyznaczonych środków przeciwpancernych oraz siłami i środkami
pododdziałów broniących się na danych kierunkach. Głównym zadaniem w tym
okresie działań opóźniających jest powstrzymanie natarcia i niedopuszczenie do
pokonania z marszu pierwszej linii opóźniania. Celem obrony na pierwszej linii
opóźniania jest zmuszenie czołowych pododdziałów przeciwnika do zatrzymania
oraz do rozwinięcia się jego sił głównych.
68
4033. Obrona musi być trwała, w wyniku której zadawane są przeciwnikowi znaczne stra-
ty, a także zostaje on na dłuższy czas związany walką. Istotnym elementem składo-
wym siły oporu na tej linii jest rozbudowa inżynieryjna zwiększająca skuteczność
działań (ogniowa, minerska) wojsk własnych osłabiająca przeciwnika.
4034. Pododdziały broniące się na linii opóźniania opuszczają zajmowany rejon (punkty
oporu), gdy dalsza walka grozi ich rozbiciem lub okrążeniem. Czynią to na rozkaz
lub za zgodą przełożonego. W tym okresie przeciwnik, w dalszym ciągu powinien
być powstrzymywany poprzez stosowanie zasadzek, napadów ogniowych, uderzeń
śmigłowców bojowych, działań desantowo-szturmowych, zapór, pułapek miner-
skich.
4035. Batalion (kompania, pluton) manewr wycofania i przejścia na kolejną (końcową)
linię (rubież) opóźniania wykonuje w sposób skryty, pod osłoną ognia przełożonego
i wydzielonych pododdziałów, po wcześniej rozpoznanych i oznakowanych drogach
i na przełaj, umiejętnie wykorzystując naturalne właściwości terenu (zasłony, ukry-
cia), a także w miarę możliwości maskując swoje działanie (np. dymami).
4036. Istotnym warunkiem powodzenia manewru jest utrzymanie go w tajemnicy przed
przeciwnikiem, szczególnie w jego pierwszym okresie (etapie), tzn. podczas opusz-
czania przez pododdziały punktów oporu i wychodzenia na drogi marszu do nowej
rubieży opóźniania. Manewr musi być przeprowadzony szybko, umiejętnie wykorzy-
stując naturalne i sztuczne właściwości terenu oraz warunki tworzone przez siły
zabezpieczające to działanie. Manewr w celu zmiany linii opóźniania jest wykony-
wany w warunkach ogniowego wsparcia oraz zabezpieczenia bojowego.
W dotychczas bronionych rejonach pozostają wydzielone pododdziały z ograniczoną
liczbą środków ogniowych. Wzmożoną aktywnością zabezpieczają wyjście z walki
sił głównych, a jeśli są możliwości, to również zabezpieczają zorganizowanie kolej-
nej rubieży opóźniania.
4037. Manewr wykonywany w celu zmiany linii opóźniania w dużym stopniu będzie zale-
żał od stanu dróg pomiędzy rubieżami. Dlatego przygotowanie, utrzymanie
i torowanie dróg jest ważnym zadaniem wsparcia inżynieryjnego. Drogi te powinny
m.in. zapewniać swobodę ruchu wojsk własnych pomiędzy liniami (rubieżami)
opóźniania, sprawne ich zajmowanie i opuszczanie.
4038. Skutecznym zakończeniem manewru na kolejną linię (rubież) opóźniania jest wejście
pododdziałów w nowe rejony obrony. Moment ten jest jednocześnie początkiem
kolejnego etapu działań opóźniających, czyli obrony na następnej linii (rubieży)
69
opóźniania. Z chwilą, gdy czołowe oddziały przeciwnika znajdą się w zasięgu ognia
kolejnej linii opóźniania, przejmuje ona na siebie główny ciężar walki, nie dopusz-
czając do pokonania z marszu bronionych przez siebie rejonów.
4039. Z chwilą gdy pododdziały przeciwnika znajdą się w zasięgu ognia pododdziałów
broniących kolejnej (pośredniej) linii opóźniania, przejmują one główny ciężar walki
nie dopuszczając do jej opanowania z marszu.
4040. Pododdziały batalionu (kompanii, plutonu) wykonujące manewr z końcowej (ostat-
niej) linii opóźniania wyprowadza się z walki w lukę między pododdziałami bronią-
cymi się w pierwszym rzucie, zza skrzydła lub przez ugrupowanie pododdziałów
pierwszorzutowych.
4041. Bardzo ważną rolę w zakresie utrzymania trwałości, spójności i ciągłości działań
opóźniających, szczególnie tam, gdzie przeciwnik może być w stanie wejść w lukę
lub oskrzydlić poszczególne elementy ugrupowania spełniają odwody. Mogą być one
wykorzystane do blokowania przeciwnika tam gdzie zaangażowane wcześniej siły
były niewystarczające, kontratakowania (w ograniczonym zakresie) oraz osłaniania
wycofujących się pododdziałów. Czasami ze względu na panujące warunki terenowe
i szerokość prowadzonych działań niezbędnym będzie stworzenie kilku mniejszych,
mobilnych odwodów. Będą to siły, które w danym momencie nie biorą udziału
w walce.

4042. Pododdziały aeromobilne mogą być wykorzystane do wspierania działań opóźniają-
cych batalionu (kompanii, plutonu). Są one w stanie prowadzić działania rajdowe lub
wzmacniać pododdziały wojsk zmechanizowanych i pancernych, umożliwiając im
szybkie ześrodkowanie wysiłku w miejscach o zasadniczym znaczeniu. Są szczegól-
nie przydatne w terenie lesisto – jeziornym, górzystym, o dużej ilości cieków wod-
nych lub innych przeszkód oraz w terenie pozbawionym dróg. Uzbrojone śmigłowce
są w stanie skutecznie wspierać naziemne siły opóźniające przede wszystkim przez
zwalczanie celów opancerzonych przeciwnika.
4043. Śmigłowce przeciwpancerne, rozpoznawcze, wielozadaniowe i transportowe mogą
wspierać batalion (kompanię, pluton) wykonując następujące zadania:
1) prowadzenie rozpoznania i obserwacji oraz wskazywanie celów;
70
2) niszczenie sił przeciwnika;
3) zwiększenie operatywności dowodzenia i łączności;
4) przerzut wojsk między liniami (rubieżami) opóźniania;
5) ustawianie narzutowych pól (zapór) minowych;
6) przerzut pododdziałów ochrony obiektów;
7) ewakuacja rannych i chorych;
8) zaopatrywanie wojsk.

4044. Artyleria w działaniach opóźniających zwalcza przeciwnika, którego działanie
wywiera bezpośredni wpływ na przebieg działań opóźniających prowadzonych przez
batalion (kompanię).
4045. Wsparcie ogniowe w czasie walki na linii (rubieży) opóźniania prowadzone jest
w celu zadania maksymalnych strat pierwszorzutowym pododdziałom przeciwnika
oraz stworzenia dogodnych warunków wspieranym pododdziałom do efektywnego
wykorzystania ognia bezpośredniego. Podczas wycofania pododdziałów na kolejną
linię (rubież) opóźniania, ogień artylerii powinien uniemożliwić siłom przeciwnika
przejście do pościgu.
4046. Artyleria przełożonego prowadzi ogień wspierający podobnie jak w obronie według
potrzeb zgłaszanych przez oficerów wsparcia ogniowego, którzy realizują zadania
taktyczne postawione przez dowódcę batalionu.
4047. Uwzględniając specyfikę oraz warunki realizacji zadań wsparcia ogniowego
w działaniach opóźniających artyleria realizuje następujące zadania taktyczne:
1) wzbrania i dezorganizuje podejście wojsk przeciwnika;
2) osłania pododdziały batalionu przed ogniem środków wsparcia przeciwnika na
głównym kierunku działań opóźniających;
3) wspiera walkę pododdziałów batalionu na kolejnych liniach (rubieżach) opóź-
niania;.
4) osłania pododdziały batalionu podczas manewru na kolejne rubieże opóźniania;
5) wzbrania i kanalizuje manewr pododdziałów pierwszorzutowych i odwodów
przeciwnika;
6) wspiera natarcie pododdziałów podczas wykonywania kontrataków;
7) osłania ogniem skrzydła i luki ugrupowania bojowego batalionu (kompanii, plu-
tonu).
71
4048. Stanowiska ogniowe dla artylerii wybiera się w takiej odległości, aby mogła ona sku-
tecznie wspierać pododdziały w czasie walki na liniach (rubieżach) opóźniania oraz
w czasie ich opuszczania.

4049. Pododdziały wojsk przeciwlotniczych główny wysiłek będą skupiały na osłonie naj-
ważniejszych elementów ugrupowania bojowego batalionu (kompanii, plutonu) na
kierunku (rejonach opóźniania, liniach opóźniania) przed uderzeniami środków
napadu powietrznego. Walkę z przeciwnikiem powietrznym prowadzą
w ugrupowaniu bojowym, którego zmiany dokonuje się w trakcie przemieszczania
pododdziałów w głąb obrony całością lub częściami pododdziałów. Wydzielane są
ze składu pododdziałów przeciwlotniczych przełożonego.

4050. Pododdziały wojsk inżynieryjnych wspierają działania opóźniające głównie przez
przygotowanie zapór inżynieryjnych, włączając w to zapory minowe i niszczenia.
Zapory minowe w połączeniu z systemem ognia i terenem mają zadanie obniżyć
potencjał bojowy i osłabić tempo natarcia przeciwnika.
4051. Pododdziały wojsk inżynieryjnych wykorzystywane są zgodnie z decyzją dowódcy
batalionu (kompanii).
4052. Odpowiedzialność za zapory inżynieryjne musi być dokładnie określona na poszcze-
gólnych liniach (rubieżach) opóźniania włączając w to zadania związane ze szczegó-
łowym przygotowaniem przejść i ich zamykaniem przed pododdziałami przeciwnika.
Wszystkie siły prowadzące działania opóźniające muszą znać przejścia na kierun-
kach wycofania, a przeprawy muszą być utrzymywane w celu ich wykorzystania
przez te siły. Musi być jasno określony dowódca odpowiedzialny za ich zamknięcie.
4053. Pododdziały wojsk inżynieryjnych są również zobowiązane udzielać pomocy
w przygotowaniu rejonu, rubieży opóźniania i oczyszczania pola działań, szczególnie
w rejonach zurbanizowanych.
4054. Z pododdziałów inżynieryjnych tworzy się GMiN (Grupy Minowania i Niszczeń),
których zadaniem jest wykonywanie niszczeń i osłony minowej na kierunkach
podejścia przeciwnika.
72
4055. Pododdziały wojsk inżynieryjnych dysponujące sprzętem opancerzonym powinny
przemieszczać się z oddziałami znajdującymi się najbliżej przeciwnika w celu
wykonania niszczeń dróg i zakładania zapór minowych.

4056. Zabezpieczenie logistyczne w działaniach opóźniających jest podobne jak w obronie
i dodatkowo zawiera następująca specyfikę:
1) zapasy środków bojowych i materiałowych (śbim) należy utrzymywać na
mobilnych środkach transportowych;
2) remont i obsługa powinna być skupiona na UiSW priorytetowym dla prowadze-
nia działań oraz możliwym do wykonania w danych ograniczeniach czasowych.
Pozostały sprzęt należy ewakuować do punktu zbiórki uszkodzonego sprzętu
(PZUS). Uzbrojenie i sprzęt wojskowy, którego nie można ewakuować powinien
zostać zniszczony;
3) grupę ewakuacyjno remontową (GER), patrol rozpoznania i pomocy technicznej
(PRiPT), grupy ewakuacji technicznej (GET) rozmieszcza się jak najbliżej
I rzutu ugrupowania bojowego;
4) priorytety w ruchu na drogach to ewakuacja rannych i chorych oraz zaopatrzenie
dla walczących pododdziałów;
5) po zakończeniu prowadzenia działań opóźniających pododdziały powinny
odtworzyć zdolność bojową.
73
74
ROZDZIAŁ V
PRZEMIESZCZENIE I ROZMIESZCZENIE WOJSK

5000. Wprowadzenie
Przemieszczenie to „przesunięcie” wojsk z jednego rejonu do drugiego w celu utwo-
rzenia zamierzonego ugrupowania bojowego lub dokonania koncentracji sił i środków.
5001. Przemieszczenie obejmuje marsz i przewóz pododdziałów. Pododdział przemieszcza
się na środkach własnych, jest przewożony transportem kolejowym bądź przerzucany
transportem powietrznym lub wodnym. Niezależnie od sposobu przemieszczenia pod-
oddziału powinien dążyć do osiągnięcia wyznaczonego rejonu (rubieży) w ustalonym
terminie i w pełnej gotowości do wykonania zadania bojowego.
5.2 MARSZ
5.2.1 Rodzaje marszów

5002. Marsz jest to zorganizowany ruch wojsk w kolumnach marszowych – po drogach lub
na przełaj w celu osiągnięcia wyznaczonego rejonu lub wyjścia na wyznaczoną rubież
z zachowaniem zdolności do wykonania zadań bojowych.
Kolumna marszowa to ugrupowanie pododdziałów na jednej drodze pod jednym
dowództwem.
5003. W zależności od kierunku przemieszczenia w stosunku do rubieży styczności wojsk
marsze dzieli się na:
1) dofrontowe (czołowe);
2) rokadowe (boczne);
3) odfrontowe.
Marsz dofrontowy (czołowy) polega na zbliżaniu się wojsk do przeciwnika. Może
być wykonywany w ramach tworzenia optymalnego ugrupowania bojowego, zajmo-
wania określonego rejonu lub rubieży, zamiany (luzowania) wojsk.
Marsz rokadowy (boczny) polega na przesunięciu wojsk w kierunku równoległym do
rubieży zajmowanych przez przeciwnika w celu przeniesienia głównego wysiłku
z jednego kierunku na inny, dokonania manewru w celu stworzenia przewagi
w określonym miejscu.
Marsz odfrontowy polega na oddalaniu się od przeciwnika w czasie wyjścia podod-
działu z walki w celu uzupełnienia strat i odtworzenia zdolności bojowej.
75
5.2.2 Struktura i ugrupowanie
5004. Batalion (kompania) wykonuje marsz po jednej drodze w składzie kolumny marszowej
przełożonego jako grupa marszowa lub samodzielnie.
Grupa marszowa to element ugrupowania marszowego, który nie powinien być więk-
szy niż siły wzmocnionego batalionu.
Między grupami marszowymi ustala się odległości czasowe, a między pojazdami –
odległości w metrach. Odległość między grupami marszowymi przy średniej prędko-
ści 30km/h nie powinna być większa niż 5 minut, natomiast między pojazdami 25 –
50 metrów. Grupa marszowa powinna być zdolna do wykonania marszu w każdych
warunkach terenowych, atmosferycznych oraz o każdej porze doby. W czasie wyko-
nywania marszu powinna być w stałej gotowości do wejścia do walki, odparcia ude-
rzeń przeciwnika naziemnego i powietrznego oraz usuwania zniszczeń i zawał na dro-
dze marszu, a w razie niemożności wykonania tego, samodzielnego rozpoznania
i wykonania obejścia zniszczonych odcinków dróg.
5.2.3 Prowadzenie marszu
5.2.3.1 Planowanie marszu

5005. W celu zapewnienia sprawnego kierowania marszem batalionowi wyznacza się punkt
wyjściowy, punkty koordynacyjne (wyrównania, meldunkowe), punkt zejścia
z drogi określając jednocześnie czas ich przekroczenia (czołem i ogonem).
1) Punkt wyjściowy wyznacza się w takiej odległości od zajmowanego rejonu, aby
batalion mógł zorganizować kolumnę marszową i osiągnąć zakładaną prędkość
marszu. Odległość punktu wyjściowego od zajmowanego przez batalion rejonu
będzie uzależniona od długości kolumny marszowej batalionu oraz stanu drożni,
czyli ilości i jakości dróg wyprowadzających z zajmowanego rejonu do punktu
(linii) wyjściowej. Dla prowadzenia kalkulacji należy przyjąć, że długość kolum-
ny wzmocnionego batalionu wynosi około 8 km.
2) Punkty koordynacyjne:
a) punkty wyrównania - wyznacza się w celu sprawnego regulowania tempa
marszu. Ich liczba i położenie winno być ściśle związane z planowanymi po-
stojami i odpoczynkami. Jednocześnie są one integralnie powiązane
z charakterystycznymi, trwałymi i łatwymi do zaobserwowania przez masze-
rujące pododdziały punktami (rubieżami) terenu. Organizuje się je w odstę-
76
pach nie większych niż kilka godzin marszu (2-4 godzin), a w niektórych
sytuacjach nawet częściej. Punkty wyrównania wyznacza się zwykle po
przekroczeniu newralgicznych (trudno dostępnych) obiektów terenowych lub
obiektów infrastruktury terenu, dla zachowania dyscypliny marszu.
b) punkty meldunkowe – wyznacza się w celu kontroli marszu i jego regulacji.
3) Punkt zejścia z drogi to określony punkt, z którego pododdział schodzi z drogi
przełożonego i maszeruje do wyznaczonego rejonu. Do tego punktu odpowie-
dzialność za organizację i prowadzenie marszu spoczywa na dowódcy batalionu,
od punktu zejścia z drogi kolumny batalionowej na dowódcach kompanii.
5006. Dla zachowania zdolności bojowej podczas marszu batalionowi wyznacza się postoje
jedno – i dwugodzinne oraz odpoczynek dzienny (nocny). Organizuje się je
w rejonach (na drogach marszu) spełniających warunki obrony przed środkami raże-
nia, zapewniających maskowanie wojsk, mających wystarczającą liczbę ujęć wody
oraz dobrą osłonę przed środkami napadu powietrznego.
Postoje jednogodzinne organizuje się po kilku godzinach marszu. Z reguły winny
być planowane co 2 – 4 godziny marszu (przy czym pierwszy po 2 godzinach mar-
szu). Na postój pododdziały batalionu zatrzymują się po jednej stronie drogi zacho-
wując ustalone na czas marszu odległości między poszczególnymi pododdziałami
i pojazdami. W czasie postoju jednogodzinnego kierowcy pojazdów i załogi dokonują
przeglądu stanu technicznego pojazdów mechanicznych i sprzętu bojowego.
Postoje dwugodzinne planuje się w drugiej połowie marszu dobowego. Z reguły
powinno się je planować po 5 – 6 godzinach marszu. Są przeznaczone na spożycie
posiłku i odpoczynek żołnierzy, a także na sprawdzenie stanu technicznego pojazdów,
usunięcie wykrytych niesprawności oraz uzupełnienie środków materiałowych.
W czasie postoju dwugodzinnego pododdziały zatrzymują się po jednej stronie drogi
lub w zależności od warunków terenowych zjeżdżają z głównej drogi marszu
i rozmieszczają się w kolumnach wzdłuż bocznych dróg utrzymując gotowość do dal-
szego marszu. Zabrania się rozmieszczać grupy marszowe „okrakiem” na przeszko-
dach typu: rzeka, nasypy kolejowe itp.
Odpoczynek dzienny (nocny) wyznacza się po wykonaniu marszu dobowego (10 –
12 godzin marszu). Z reguły batalion schodzi z drogi marszu i zajmuje wyznaczony
rejon. Czas przeznaczony na odpoczynek należy wykorzystać na regenerację sił żoł-
nierzy i na obsługę uzbrojenia i sprzętu wojskowego. W miarę możliwości należy
77
wydać gorący posiłek. Przyjmuje się, że czas odpoczynku winien trwać w granicach
6 – 10 godzin.
5007. Bezpośrednim determinantem wszystkich przedsięwzięć związanych z planowaniem
marszu przemieszczanych pododdziałów są ich możliwości marszowe.
Możliwości marszowe to zdolność do pokonania określonej odległości na etatowych
(własnych) środkach transportu, w określonym czasie i przy zachowaniu gotowości
do wykonania kolejnych, planowych i nieplanowych zadań. Do czynników mających
wpływ na możliwości marszowe możemy zaliczyć: stopień i środki oddziaływania
przeciwnika, właściwości manewrowe i eksploatacyjne sprzętu bojowego i środków
transportowych oraz ich stan techniczny, przygotowanie wojsk do marszu, wyszkole-
nie kierowców, stan i ilość dróg, warunki terenowe i meteorologiczne oraz organiza-
cja zabezpieczenia marszu.
Pododdział z zasady wykonuje marsz na własnych środkach transportowych. Podczas
wykonywania marszu na duże odległości sprzęt gąsienicowy można przewozić na
przyczepach niskopodwoziowych.
Możliwości marszowe rzutują na wskaźniki marszu takie jak: średnia prędkość mar-
szu, zasięg marszu dobowego oraz ogólny czas marszu. Średnia prędkość marszu, bez
uwzględniania przerw na postoje, powinna wynosić: dla kolumn mieszanych
i gąsienicowych 25 – 30 km/h, kolumn kołowych – 30 – 40 km/h i więcej. Przyjmu-
je się, że kolumna mieszana w czasie doby pokona odległość około 200 – 300 km.
5.2.3.2 Struktura i ugrupowanie

5008. W zależności od miejsca w ugrupowaniu i otrzymanego zadania pododdział przyjmuje
odpowiednie ugrupowanie marszowe oraz otrzymuje niezbędne wzmocnienie.
Ugrupowanie marszowe to uszykowanie pododdziału do przemieszczenia w formie
marszu. Powinno ono zapewnić terminowe wykonanie marszu, sprawne rozwinięcie
pododdziału w ugrupowanie przedbojowe lub bojowe, swobodę ruchu oraz utrzyma-
nie ciągłości dowodzenia. Ugrupowanie marszowe batalionu obejmuje:
1) ubezpieczenia marszowe;
2) oddział zabezpieczenia ruchu;
3) kolumny sił głównych (grup marszowych);
4) kolumny pododdziałów logistycznych i medycznych.
Ubezpieczenia marszowe powinny zapewnić płynny ruch kolumny sił głównych,
uniemożliwić przeniknięcie elementów rozpoznawczych przeciwnika i zapewnić
78
sprawne wejście do walki maszerujących sił głównych w przypadku niespodziewane-
go zetknięcia się z przeciwnikiem, którego nie jest w stanie pokonać własnymi siłami.
Kolumna marszowa (grupa marszowa) ubezpiecza się od czoła, również wówczas,
gdy znajdują się przed nią wojska własne.
Oddział Zabezpieczenia Ruchu (OZR) – tworzony jest w celu zapewnienia płynno-
ści ruchu, przejezdności dróg, a także wykonania objazdów, przygotowania dróg na
przełaj. Wydzielany jest w zależności od potrzeb i możliwości z elementów wsparcia
lub własnych.
Kolumny sił głównych (grup marszowych) – siły główne batalionu, w jego składzie
przemieszcza się SD.
W składzie kolumny sił głównych batalionu maszerują te pododdziały, z których nie
utworzono elementów ubezpieczenia marszowego. Z reguły siły główne tworzyć będą
pozostałe pododdziały batalionu, w tym kompanie zmechanizowane (czołgów), kom-
pania wsparcia, stanowisko dowodzenia batalionu oraz przydzielone w ramach
wzmocnienia inne siły i środki. Pododdziały czołgów przydzielone do batalionu zme-
chanizowanego (zmotoryzowanego) maszerują na czele kolumny sił głównych. Kom-
pania wsparcia maszeruje za czołowym pododdziałem zmechanizowanym. Przydzie-
lony pododdział przeciwlotniczy maszeruje w kolumnie sił głównych w ciągłej goto-
wości do natychmiastowego otwarcia ognia do celów powietrznych. Może wydzielić
część sił do szpicy czołowej.
Kolumny pododdziałów logistycznych i medycznych – tworzą elementy logistycz-
ne oraz zespół ewakuacji medycznej, które maszerują za siłami głównymi
w gotowości do udzielenia pomocy medycznej, remontu i ewakuacji sprzętu oraz za-
opatrzenia wojsk.
5.2.3.3 Zadania
5009. Batalion w zależności od otrzymanego zadania może:
1) wykonywać marsz w składzie sił głównych oddziału;
W takiej sytuacji dowódca batalionu powinien kontrolować marsz poszczególnych
pododdziałów, a zwłaszcza terminy przekraczania wyznaczonych punktów, prze-
strzegania zasad maskowania oraz realizację przedsięwzięć zabezpieczenia bojowego.
Dowódca odpowiada za terminowe przekroczenie punktów wyjściowych (wyrówna-
nia).
79
2) działać jako oddział wydzielony (OW) związku taktycznego (ZT).
Zadaniem oddziału wydzielonego jest – uprzedzenie przeciwnika w uchwyceniu
dogodnej rubieży terenowej lub obszaru, a następnie utrzymanie ich do czasu podej-
ścia sił głównych brygady (dywizji). W zależności od sytuacji taktycznej, możliwości
i wagi realizowanego zadania batalion wyznaczony do działania jako oddział wydzie-
lony wzmacnia się pododdziałem artylerii, specjalistycznymi środkami obrony plot,
pododdziałem wojsk inżynieryjnych i obrony przed bronią masowego rażenia. Wcho-
dząc do działania, oddział wydzielony z maksymalną prędkością odrywa się od sił
głównych lub odpowiednio wcześniej opuszcza rejon ześrodkowania i przystępuje do
realizacji zadania. Ubezpieczając się od czoła szpicą czołową i patrolami bocznymi
oraz wykorzystując działania elementów rozpoznania dąży do szybkiego zajmowania
kolejnych rubieży terenowych. W przypadku napotkania drobnych grup (pododdzia-
łów) przeciwnika rozbija je siłami szpicy czołowej.
W razie napotkania większych sił przeciwnika batalion z marszu rozwija siły główne
w ugrupowanie bojowe, wiąże w walce maksymalną ilość sił przeciwnika
i zabezpiecza wprowadzenie do walki sił głównych brygady. Decyzję o sposobie roz-
grywania walki podejmuje dowódca oddziału wydzielonego i melduje o niej przełożo-
nemu.
3) działać jako ubezpieczenie marszowe przełożonego:
a) awangarda (czołowe);
b) ariergarda (tylne).
Awangarda w sile wzmocnionego batalionu wysyłana jest ze szczebla oddziału
maszerującego na czele sił głównych związku taktycznego. Typowym jej zadaniem
jest ubezpieczenie od czoła sił głównych oraz umożliwienie im prowadzenia bezkoli-
zyjnego i płynnego marszu. Awangarda rozpoznaje drogę marszu, a w przypadku
napotkania (stref) rejonów zniszczeń stwarza warunki do ich pokonania lub przygoto-
wuje drogę obejścia. W tym celu dowódca awangardy może wykorzystywać, maszeru-
jący zazwyczaj przed jego siłami głównymi oddział zabezpieczenia ruchu (OZR) bry-
gady. W razie napotkania sił przeciwnika, awangarda realizuje zadania podobnie jak
oddział wydzielony. Jeśli przed maszerującym pododdziałem działa OW awangardy
nie organizuje się.
Batalion jako ariergarda ubezpiecza siły główne brygady przed uderzeniami prze-
ciwnika w czasie marszu odfrontowego.
80
W razie ataku przeciwnika ariergarda zajmuje dogodną rubież terenową oraz
powstrzymuje ruch jego sił do przodu i na skrzydła, do czasu odejścia sił głównych na
odpowiednią odległość lub uzyskania przez nią gotowości do odparcia ataku.
W przypadku prowadzenia działań przez drobne grupy przeciwnika siły główne arier-
gardy nie przerywają marszu, natomiast przeciwnika rozbija (niszczy) szpica tylna.
W zależności od zadań i miejsca w ugrupowaniu batalion będzie odpowiednio
wzmacniany przez przełożonego.
5010. W celu zapewnienia ciągłości ruchu kolumn, uniemożliwienia przenikania elementów
rozpoznawczych przeciwnika oraz stworzenia warunków wejścia do walki wyznacza
się ubezpieczenie marszowe.
Batalion ubezpiecza się:
1) od czoła – szpicą czołową;
2) z boku – szpicą boczną;
3) od tyłu – szpicą tylną.
Szpica czołowa to ubezpieczenie, w sile wzmocnionej kompanii wysyłane
z batalionu, który maszeruje na czele sił głównych brygady oraz działającego jako
oddział wydzielony (OW) lub awangarda. Batalion wysyła szpicę czołową na odle-
głość około 5 – 10 km od czoła sił głównych. Do jej zadań należy ubezpieczenie bata-
lionu od czoła, zapewnienie ciągłości ruchu kolumny sił głównych, a w przypadku
napotkania drobnych grup przeciwnika rozbicie ich z marszu. W sytuacji napotkania
większych sił przeciwnika szpica czołowa zajmuje dogodną rubież terenową
i zabezpiecza wprowadzenie do walki sił głównych ubezpieczanego batalionu (grupy
marszowej). Szpica czołowa ubezpiecza się od czoła zazwyczaj patrolem czołowym.
Patrol czołowy jest wysyłany ze składu szpicy czołowej lub maszerującego batalionu
na odległość 2 – 3 km zwykle w sile wzmocnionego plutonu. W jego skład wchodzą
elementy rozpoznawcze batalionu. Do zadań patrolu czołowego należy rozpoznanie
drogi marszu i ubezpieczenie pododdziału (elementu ubezpieczenia), który go wysłał,
przed niespodziewanym napadem przeciwnika. Patrol czołowy ubezpiecza się najczę-
ściej drużyną (załogą) patrolową.
Drużyna (załoga) patrolowa jako ubezpieczenie bezpośrednie jest zwykle wysyłana
przez patrol czołowy na odległość wzrokową. Niekiedy może stanowić element ubez-
pieczenia bezpośredniego batalionu maszerującego w składzie sił głównych brygady.
Szpica boczna jest ubezpieczeniem przeważnie w sile wzmocnionej kompanii. Jest
ona wysyłana przede wszystkim z batalionu maszerującego w składzie sił głównych
81
brygady, zwłaszcza w wypadku braku sąsiadów. W takiej sytuacji może stanowić
element ubezpieczenia marszowego brygady. Wysyła się ją na odległość około 5 km
od ubezpieczanych sił. Do jej zadań należy ubezpieczenie sił głównych przed niespo-
dziewanym atakiem przeciwnika szczególnie ze skrzydła. Wykonuje zadania masze-
rując po wyznaczonych drogach, przebiegających równolegle do osi marszu sił głów-
nych. Ubezpiecza zagrożone kierunki, zajmuje i utrzymuje dogodne rubieże przez
cały czas przemarszu sił głównych. Szpica boczna zazwyczaj ubezpiecza się patrolem
bocznym.
W określonych sytuacjach taktycznych, zwłaszcza podczas przekraczania łatwych do
zablokowania przez przeciwnika miejsc kanalizujących ruch, szpica boczna może
ubezpieczać przemarsz całości sił brygady. W takim wypadku zajmuje dogodne sta-
nowiska w terenie i osłania newralgiczną rubież z miejsca. Po pokonaniu przez bry-
gadę rubieży kontynuuje realizację wcześniej postawionego zadania.
Patrol boczny to ubezpieczenie zwykle w sile wzmocnionego plutonu. Jest wysyłany
ze szpicy bocznej oraz batalionu działającego jako OW, awangarda lub ariergarda.
Niekiedy może być wysłany bezpośrednio z batalionu maszerującego w składzie sił
głównych brygady. Prowadzi działania w odległości, która nie powinna przekraczać
3 km. Patrol boczny może ubezpieczać się drużyną (załogą) patrolową.
Drużyna (załoga) patrolowa jako ubezpieczenie bezpośrednie może być wysłana ze
składu patrolu bocznego, szpicy bocznej, bądź sił głównych batalionu. Prowadzi dzia-
łania w odległości wzrokowej od ubezpieczanego pododdziału (elementu ugrupowa-
nia marszowego).
Do ubezpieczeń tylnych na szczeblu batalionu zalicza się:
1) szpice tylne;
2) patrole tylne;
3) drużyny (załogi) patrolowe.
Prowadzą one działania w podobny sposób i w podobnej odległości jak ubezpieczenia
czołowe, lecz są wysyłane przede wszystkim przez batalion stanowiący ariergardę.
Niekiedy mogą być organizowane w celu ubezpieczenia pododdziałów logistycznych
maszerujących za kolumną sił głównych batalionu.
Ubezpieczenia marszowe w czasie postojów i odpoczynków zajmują dogodną rubież
terenową i realizują zadania typowe dla ubezpieczeń bezpośrednich lub ubezpieczeń
postoju.
82
5011. Kompania maszeruje w składzie sił głównych batalionu lub może działać jako ubez-
pieczenie marszowe (szpica czołowa, boczna lub tylna).
5012. Pluton maszeruje w składzie kompanii lub ubezpiecza kolumnę jako patrol czołowy
(boczny lub tylny). W celu własnej ochrony przed niespodziewanym atakiem wysyła
drużynę (załogę), która może działać jako drużyna (załoga) patrolowa, stanowiąc
ubezpieczenie bezpośrednie.
5.2.3.4 Organizowanie marszu

5013. Ważnym przedsięwzięciem jest organizacja wyjścia batalionu z rejonu rozmieszczenia
na wyznaczoną drogę marszu. W tym celu każdemu pododdziałowi należy wyznaczyć
drogę (odcinek drogi) do ustawienia się w kolumnę oraz ustalić czas formowania
kolumn i wejścia na drogę wyprowadzającą do punktu wyjściowego. Batalion przekra-
cza punkt wyjściowy czołem kolumny sił głównych w ustalonym czasie bez zatrzy-
mywania. Dowódca batalionu (kompanii, plutonu) w marszu zajmuje miejsce najdo-
godniejsze do dowodzenia pododdziałem z uwzględnieniem własnej ochrony.
5.2.3.5 Elementy koordynacji działań

5014. W czasie marszu pododdziały są zobowiązane przestrzegać ustalonego porządku
i dyscypliny, nakazanej prędkości i odległości, zasad bezpieczeństwa i maskowania.
5015. W razie konieczności organizuje się rozpoznanie przeszkód i wybiera drogi obejścia.
Zadania te realizują elementy rozpoznawcze batalionu. Należy unikać wyprzedzania
się kolumn. Wyprzedzanie jednej kolumny przez drugą jest dopuszczalne tylko za
zgodą przełożonego. Nie wolno dopuszczać do tworzenia się zgrupowań i zatorów na
drogach.
5016. Na drogach podejścia do punktu wyjściowego, na punktach wyrównania, zejścia
z drogi oraz w rejonach przepraw, wąskich przejść i na węzłach drogowych rozwija się
posterunki porządkowo – ochronne.
5017. Zawczasu należy organizować rozpoznanie przepraw, dróg domarszu do obiektów
newralgicznych i kanalizujących ruch. W tym celu wysyła się elementy rozpoznawcze
batalionu oraz wcześniej przydzielone pododdziały inżynieryjne ze środkami przepra-
wowymi, naprawczo – ewakuacyjnymi i środkami obrony przeciwlotniczej.
5018. Rejony zatopień, skażeń i pożarów oraz uszkodzone odcinki dróg, a także inne prze-
szkody terenowe rozpoznaje się przed wkroczeniem kolumny sił głównych. Cieśniny
83
i mosty przekracza się ze zwiększoną prędkością bez zatrzymywania się. Podobnie
postępuje się w podczas pokonywania miejscowości.
5.2.4 Realizacja marszu

5019. Podczas prowadzenia marszu pododdział narażony jest na oddziaływanie przeciwnika
i musi być w ciągłej gotowości do reagowania na wszelkie zagrożenia.
5020. Elementy rozpoznawcze batalionu, wchodzące w skład ubezpieczenia marszowego
prowadzą rozpoznanie drogi marszu w celu nie dopuszczenia do niespodziewanego
uderzenia przeciwnika (grup dywersyjno – rozpoznawczych) na siły główne.
5021. Walkę z przeciwnikiem (grupy dywersyjno – rozpoznawcze, desant) pododdział
podejmuje wówczas, gdy bezpośrednio oddziaływuje on na ugrupowanie marszowe.
Do walki należy angażować tylko niezbędne siły, pozostałe pododdziały powinny kon-
tynuować marsz.
5022. Marsz kończy się z chwilą wejścia pododdziałów do rejonu docelowego.
5.2.5 Użycie sił i środków wsparcia bojowego

5023. W czasie prowadzenia marszu batalion (kompania, pluton) realizuje osłonę przeciw-
lotniczą wyznaczając 1/3 sił i środków do zwalczania celów powietrznych. W razie
ataku przeciwnika powietrznego batalion (kompania) nie przerywa marszu. Zwiększa
się wtedy prędkość maszerujących kolumn oraz zwiększa się odległości pomiędzy
kolumnami. Odparcie uderzeń przeciwnika powietrznego realizują wszystkie maszeru-
jące pododdziały.
5024. Zasadniczymi przedsięwzięciami z zakresu obrony przed bronią masowego rażenia
realizowanymi w marszu są: prowadzenie rozpoznania skażeń dróg marszu i rejonów
przewidzianych do zajęcia, rozśrodkowanie pododdziałów i ich maskowanie w mar-
szu, właściwy wybór rejonów postojów i odpoczynków, wykorzystanie właściwości
ochronnych sprzętu bojowego oraz likwidacja skutków użycia broni masowego raże-
nia.
Zadania z zakresu rozpoznania skażeń podczas marszu realizują obserwatorzy oraz
elementy ubezpieczenia czołowego.
Rozśrodkowanie w marszu osiąga się poprzez utrzymanie wymaganych odległości
i odstępów w pododdziałach. Rejony odpoczynku wyznacza się z dala od obiektów,
które mogą być celem ataków z wykorzystaniem BMR lub, w których przechowuje się
(magazynuje, wykorzystuje w produkcji) toksyczne środki przemysłowe.
84
W przypadku napotkania terenu skażonego należy złożyć meldunek przełożonemu,
podając rodzaj i rozmiar skażenia. Skażone odcinki dróg pododdziały w zasadzie
obchodzą, a w razie niemożliwości obejścia szybko pokonują. Przed pokonaniem tere-
nu skażonego na środkach transportowych zamyka się w wozach bojowych (pojaz-
dach) włazy, włącza urządzenia filtrowentylacyjne w pojazdach (wyposażonych w ta-
kie urządzenia), opuszcza plandeki i uszczelnia kabiny pojazdów. W pojazdach
z urządzeniami filtrowentylacyjnymi żołnierze nakładają tylko filtracyjne maski prze-
ciwgazowe, w pozostałych całość indywidualnych środków ochronnych do położenia
bojowego.
Likwidację skażeń prowadzi się po wyjściu z terenu skażonego we własnym zakresie.
Całkowitą likwidację skażeń prowadzi się podczas odpoczynków lub po przybyciu do
wyznaczonego rejonu.
5025. W wypadku napotkania na drodze marszu rejonów niszczeń, zawał, zapór narzuto-
wych – obchodzi się je. Jeżeli obejście jest niemożliwe – organizuje się grupę lub
oddział torujący do wykonania przejścia. Z reguły wykonuje się je wzdłuż osi drogi
marszu sposobem mechanicznym lub wybuchowym. Pododdziały, które znalazły się
w rejonie zaminowanym niezwłocznie opuszczają najkrótszą drogą zagrożony teren
metodą samoprzekraczania. Rejony zapór oznakowuje się widocznymi znakami.
5.2.6 Zabezpieczenie logistyczne i medyczne

5026. Zapasy ruchome w marszu uzupełnia się z reguły w rejonach odpoczynków i na posto-
jach.
5.3 PRZEWÓZ
5027. Przewóz to przewiezienie na środkach transportowych stanu osobowego, uzbrojenia
i sprzętu wojskowego oraz środków zaopatrzenia z uwzględnieniem postojów i przerw
wynikających z warunków ruchu.
5028. Pododdziały podczas przemieszczenia na duże odległości mogą być przewożone
transportem powietrznym, morskim oraz lądowym.
Transport wojsk wraz z uzbrojeniem, posiadanym sprzętem i środkami materiałowy-
mi nazywamy transportem operacyjnym.
5029. Stacja załadowania (wyładowania) – to zespół kolejowych obiektów eksploatacyj-
nych do prowadzenia załadunku lub wyładunku transportów wojskowych oraz wyko-
85
nywania czynności ekspedycyjno – przewozowych związanych z pracami manewro-
wymi i odprawą transportów.
5030. W celu organizacji przewozu pododdziałów transportem kolejowym dla batalionu wy-
znacza się jedną stację zasadniczą oraz zapasową dla załadowania (wyładowania).
5031. Oprócz określenia głównych i zapasowych stacji załadowania i wyładowania dowódca
przewożonego pododdziału może otrzymać wyznaczone rejony wyjściowe
i wyczekiwania do załadowania i po wyładowaniu lub określa je samodzielnie.
5032. Każdy transport operacyjny otrzymuje od wojskowego organu kolejowego odpowiedni
numer. Dowódca jednostki wojskowej wyznacza w swoim rozkazie niezbędne osoby
funkcyjne: komendanta transportu i jego zastępcę, pomocnika komendanta transportu
do spraw zabezpieczenia bojowego, pomocnika komendanta transportu do spraw
zaopatrzenia, pomocnika komendanta transportu do spraw medycznych. Do osób
funkcyjnych transportu zalicza się ponadto: dowódców przewożonych pododdziałów,
dowódców zespołów i drużyn specjalnych oraz starszych wagonów dla ludzi. Komen-
dant transportu na każdą dobę przewozu wyznacza: oficera dyżurnego transportu i jego
pomocnika, wartę oraz pododdział alarmowy. Dowódcy przewożonych pododdziałów
wyznaczają podoficerów dyżurnych pododdziału, a starszy wagonu – dyżurnego
wagonu i palacza (w wagonach wyposażonych w piec, w czasie palenia w nim).
5033. Planowanie transportu operacyjnego realizowane jest przez komendanta transportu,
który dokonuje wstępnych kalkulacji: określenia liczby przewożonych żołnierzy,
sprzętu i środków materiałowych i na tej podstawie ustala skład transportu (ilości
poszczególnych rodzajów wagonów i platform). Komendant transportu przeprowadza
rekonesans dróg prowadzących do stacji załadowania, oceniając warunki podejścia
wojsk, czas niezbędny na przemieszczenie oraz możliwość wykorzystania istniejących
ramp i urządzeń załadowczych. Następnie dokonuje uzgodnień z Wojskową Komendą
Transportu i ustala czas podstawienia transportu na stację załadowania, czas rozpoczę-
cia i zakończenia ładowania, czas odjazdu i przyjazdu do stacji wyładowania. Zamó-
wienie na wagony składane jest przez komendanta transportu na stacji załadowczej
w terminach uzależnionych od rodzaju zamawianych wagonów.
5034. Komendant transportu sporządza dziennik komendanta transportu i uzgadnia szczegóły
transportu z przedstawicielem Wojskowej Komendy Transportu, a następnie winien
udzielić instruktażu dla całego stanu osobowego transportu w zakresie przestrzegania
warunków bezpieczeństwa podczas załadunku i wyładunku oraz przejazdu transportem
86
operacyjnym. W czasie instruktażu podaje do wiadomości numer transportu
i przedstawia osoby funkcyjne.
5035. Bezpośrednio przed załadowaniem, skład mający wyruszyć transportem przemieszcza
się do rejonu wyczekiwania, a po wyładunku do rejonu zbiórki. Na drodze z rejonu
wyczekiwania do stacji załadowania organizuje się regulację ruchu.
5036. Osłonę przeciwlotniczą w czasie załadowania, przewozu i rozładowania transportu
realizuje pododdział dyżurny wyznaczony do zwalczania celów powietrznych oraz
pododdział przeciwlotniczy przydzielony przez przełożonego.
5037. Rozpoznanie skażeń podczas przewozu pododdziały prowadzą własnymi siłami
i środkami. Likwidację skażeń organizuje się w razie skażenia transportu opadem
promieniotwórczym lub trwałym środkiem trującym. Można ją przeprowadzać
w rejonach wyładowania lub na drodze marszu do rejonu zbiórki.
5038. Osoby funkcyjne i drużyny (zespoły) specjalne transportu przyjmują wyposażenie
poszczególnych wagonów oraz przygotowują tabor kolejowy do załadowania. Po zor-
ganizowaniu zabezpieczenia bojowego w określonym czasie i odpowiedniej kolejności
odbywa się ładowanie sprzętu, środków bojowych i materiałowych oraz żołnierzy do
wagonów.
Załadowanie sprzętu wojskowego i żołnierzy przeprowadza się w ściśle określonym
czasie z zachowaniem warunków bezpieczeństwa.
Po załadowaniu transportu organizuje się służbę wewnętrzną i wartowniczą oraz
zabezpieczenie bojowe na czas transportu.
5039. Podczas przewozu ważnym przedsięwzięciem jest zapewnienie łączności (wewnątrz
transportu i z przełożonym) oraz zabezpieczenie logistyczne.
5040. W czasie przewozu pododdział powinien być w gotowości do wyładowania
w nieplanowym miejscu, wykonania marszu do wyznaczonego rejonu i wejścia do
walki.
5041. Po przybyciu na stację wyładowczą poszczególne pododdziały szybko rozładowują się
z wagonów, maszerują do wyznaczonego wcześniej rejonu zbiórki, a następnie do
określonego rejonu.
5042. Pododdziałom przemieszczanym transportem powietrznym wyznacza się główne
i zapasowe lotnisko (lądowisko) załadowania i wyładowania. Z kolei dla pododdzia-
łów przerzucanych drogą morską wyznacza się główny i zapasowy port (przystań)
załadowania i wyładowania.
87
5043. Odpowiedzialność za załadowanie, rozmieszczenie, umocowanie sprzętu wojskowego
i uzbrojenia oraz załadowanie żołnierzy ponosi dowódca (samolotu, śmigłowca, stat-
ku).
5044. Do obserwacji przeciwnika powietrznego i terenu (akwenu) oraz potrzeb OPBMR
tworzy się w transporcie wojskowym (na statku) posterunki obserwacyjne.
5.4 ROZMIESZCZENIE
5.4.1 Założenia ogólne

5045. Ważną rolę w przygotowaniu pododdziałów do prowadzenia walki odgrywa rozmiesz-
czenie. Pododdziały aby mogły efektywnie walczyć muszą odpoczywać oraz uzupeł-
niać środki materiałowe i stany osobowe.
5046. Rozmieszczenie – to przebywanie wojsk w garnizonach oraz w rejonach ześrodkowa-
nia (wyjściowych, odpoczynku), z zachowaniem odpowiedniego stopnia zdolności
bojowej.
5047. Zajęcie rejonów ześrodkowania może nastąpić:
1) po wyjściu pododdziałów z garnizonów do rejonów alarmowych;
2) po przemieszczeniu w strefę działań bojowych, gdy nie przewiduje się ich wejścia
do walki bezpośrednio z marszu;
3) po wyjściu z walki w celu odtworzenia zdolności bojowej;
4) po przeprowadzonym manewrze mającym na celu przemieszczenie sił (stworzenie
zgrupowania uderzeniowego).
5048. Biorąc pod uwagę charakter prowadzonych działań taktycznych rejony ześrodkowania
dzielimy na: wyjściowe, koncentracji, odpoczynku, wyczekiwania, załadowania
i alarmowe.
Rejon wyjściowy – to teren zajmowany przez batalion przed podjęciem walki. Powi-
nien zapewniać warunki właściwego przygotowania się do podjęcia działań bojowych.
Rejon koncentracji – to teren, na którym dokonuje się zgrupowania większej ilości
pododdziałów w celu przygotowania ich do podjęcia działań, a niekiedy do przepro-
wadzenia ćwiczeń zgrywających. Może być wyznaczany także dla luzowanych pod-
oddziałów.
Rejon odpoczynku – to teren wyznaczony dla pododdziałów wykonujących prze-
mieszczenia w formie marszu. Powinien umożliwiać regenerację sił żołnierzy oraz
dokonanie niezbędnych obsług uzbrojenia i sprzętu wojskowego.
88
Rejon wyczekiwania – to teren zajmowany przez pododdziały bezpośrednio przed
załadowaniem na środki transportu, w celu przygotowania ich do przewozu.
Rejon załadowania – to teren, na którym pododdziały ładują się na środki transportu.
Zwykle jest to obszar stacji kolejowej, lotniska, lądowiska, a w przypadku transportu
drogą wodną – port rzeczny lub morski.
Rejon alarmowy – to teren, który zajmują wojska po ogłoszeniu alarmu i wyjściu
z miejsc stałej dyslokacji. Może być wyznaczany także w innych sytuacjach.
5049. Rejony rozmieszczenia pododdziałów powinny spełniać następujące wymogi:
1) zapewnienie skrytości rozmieszczenia;
2) obrona przed środkami rażenia;
3) obrona przed środkami napadu powietrznego;
4) możliwość sprawnego jego opuszczenia;
5) zapewnienie dogodnych warunków do odpoczynku żołnierzy;
6) dobre warunki sanitarno – epidemiologiczne;
7) wystarczająca ilość źródeł wody;
8) dogodne warunki dla ruchu sprzętu i pododdziałów.
5.4.2 Zajmowanie rejonu

5050. W celu zorganizowanego i płynnego wprowadzenia pododdziału w rejon ześrodkowa-
nia kieruje się grupy rekonesansowo – przygotowawcze, gdy maszerujące podod-
działy mają takie możliwości, a zagrożenie atakiem przeciwnika jest niewielkie.
5051. Do zadań grupy rekonesansowo – przygotowawczej należy:
1) rozpoznanie i oznakowanie dróg marszu;
2) ustalenie, rozpoznanie i oznaczenie terenu rozmieszczenia pododdziałów, środ-
ków wzmocnienia i SD;
3) oznaczenie wykrytych rejonów minowych i obiektów zaminowanych, wystawie-
nie przy nich posterunków, określenie dróg obejścia;
4) prowadzenie rozpoznania skażeń dróg i rejonów;
5) oznaczenie wykrytych rejonów skażeń;
6) rozpoznanie rejonu odpowiedzialności i zainteresowania pod względem obecności
grup dywersyjno-rozpoznawczych przeciwnika (GD-R);
7) określenie dróg manewru pododdziałów w rejonie;
8) określenie przydatności wykorzystania infrastruktury terenowej;
9) określenie i oznakowanie miejsc ukrycia dla ludzi i sprzętu;
89
10) określenie stanu sanitarno-epidemiologicznego rejonu;
11) określenie przydatności źródeł wody do spożycia;
12) określenie możliwości ubezpieczenia rejonu;
13) wystawienie posterunku regulacji ruchu (PRR) i łączników w punktach zejścia
(PZ) z drogi brygadowej;
14) złożenie meldunku o możliwości zajmowania rejonu.
W przypadku braku możliwości wysłania grupy rekonesansowo – przygotowawczej
sprawdzeniem rejonu zajmują się ubezpieczenia marszowe.
5052. Przedsięwzięcia te muszą być wykonane zanim maszerujące pododdziały rozpoczną
podejście do rejonu. Niedopuszczalne jest zatrzymywanie kolumny przed rejonem.
W celu sprawnego wprowadzenia pododdziału do wyznaczonego i rozpoznanego rejo-
nu jest niezbędne obok posterunków regulacji ruchu, na drogach rozjazdu pozostawić
łączników (przedstawicieli pododdziałów), którzy znając rejon rozmieszczenia bez
zatrzymywania poprowadzą tam kolumnę macierzystego pododdziału.
5053. Powierzchnia rejonu rozmieszczenia batalionu wynosi do 12 km², a kompanii 1km².
Odległości między kompaniami nie powinny przekraczać do 1km, natomiast między
wozami bojowymi (pojazdami, samochodami) – 100 m. Batalionowi wyznacza się
główny i zapasowy rejon rozmieszczenia.
5.4.3 Przebywanie wojsk w rejonach

5054. Rozmieszczenie batalionu (kompanii, plutonu) w terenie zależy od warunków otacza-
jącego środowiska, stopnia zagrożenia ze strony przeciwnika, zamiaru przyszłych
działań, czasu przebywania w rejonie, warunków meteorologicznych oraz pory roku
i doby.
5055. W warunkach braku zagrożenia ze strony przeciwnika pododdział rozmieszcza się
w sposób rozśrodkowany wzdłuż dróg (kolejne wozy bojowe i pojazdy zjeżdżają
z drogi naprzemianstronnie na prawą i lewą stronę tzw. „metodą jodełki”). Sposób ten
umożliwia szybkie opuszczenie zajmowanego rejonu i wyjścia na drogę marszu oraz
zapewnia dobre warunki dowozu środków zaopatrzenia do pododdziałów.
5056. Natomiast sposobem realizowanym w warunkach silnego zagrożenia ze strony prze-
ciwnika jest rozmieszczenie tzw. „pierścieniowe”, polegające na tym, że tworzy się
pierścień zewnętrzny mający na celu ochronę i obronę pododdziałów będących w głębi
rejonu w szczególności pododdziałów specjalistycznych i elementów logistycznych.
90
5057. Batalion (kompania) po zajęciu rejonu wykonuje niezbędne przedsięwzięcia w ramach
rozbudowy fortyfikacyjnej terenu, do których należy zaliczyć:
1) okopy i szczeliny dla ludzi;
2) ukrycia dla sprzętu i środków materiałowych.
Zakres realizowanych prac będzie uzależniony od czasu pobytu w rejonie
i otrzymanego zadania.
5058. Wszelkie prace i wykonane obiekty dokładnie się maskuje. Maskowanie odgrywa
istotną rolę w rejonie ześrodkowania batalionu (kompanii). Ma ono na celu ukrycie sił
i środków przed rozpoznaniem przeciwnika, wprowadzenie go w błąd co do faktycz-
nego składu i rozmieszczania pododdziałów, utrudnienie przeciwnikowi skutecznego
oddziaływania ogniem.
5059. Maskowanie bezpośrednie obejmuje:
1) rozśrodkowanie pododdziałów;
2) ukrycie sprzętu (środków walki);
3) ustawienie obiektów pozornych emitujących energię elektromagnetyczną
i cieplną;
 ograniczenie łączności radiowej, a pracę w sieci przewodowej;
 stosowanie zaciemnień;
 wykorzystanie naturalnych warunków maskujących terenu.
5060. Obok przestrzegania zasad maskowania pododdziały są zobowiązane organizować
powszechną obronę przeciwlotniczą oraz obronę przed BMR, które mają na celu
samoobronę pododdziałów przed uderzeniami z powietrza oraz zapewnienie zdolności
przetrwania w sytuacji uderzeń BMR i skażeń. W batalionie wyznacza się posterunek
obserwacyjny natomiast w kompanii, plutonie obserwatorów. Ich zadaniem jest
ostrzeganie i alarmowanie o zagrożeniu z powietrza, wykrycie uderzeń BMR, wykry-
wanie i monitorowanie skażeń w zasięgu obserwacji wzrokowej oraz alarmowanie
i meldowanie o skażeniach. Do walki z przeciwnikiem powietrznym każdy dowódca
jest zobowiązany wyznaczyć pododdział dyżurny, który jest w gotowości do zwalcza-
nia nisko lecących celów powietrznych z wcześniej przygotowanych stanowisk prze-
ciwlotniczych.
5061. W zakresie obrony przed bronią masowego rażenia w rejonach rozmieszczenia podod-
działów organizuje się i prowadzi rozpoznanie skażeń oraz alarmowanie wojsk
o zagrożeniu lub skażeniach oraz zachowuje ciągłą gotowość do realizacji przedsię-
wzięć ochrony przed skażeniami, zmiany zajmowanego rejonu na zapasowy
91
w sytuacjach wystąpienia skażeń oraz prowadzenia likwidacji skażeń. Ponadto realizu-
je przedsięwzięcia medycznej ochrony przed BMR, zwłaszcza przeciwepidemiczne.
5062. Realizacja wszystkich przedsięwzięć zabezpieczenia bojowego zapewnia żywotność
pododdziałów rozmieszczonych w rejonie ześrodkowania.
5.4.4 Ubezpieczenia
5063. W rejonie rozmieszczenia pododdziału organizuje się ubezpieczenia bezpośrednie, do
których zalicza się: placówki, czujki (podsłuchy), patrole i wartowników. Zadaniem
ubezpieczeń bezpośrednich jest niedopuszczenie do zaskakującego uderzenia prze-
ciwnika zwłaszcza grup dywersyjno – rozpoznawczych oraz uniemożliwienie przeni-
kania elementów przeciwnika w głąb rejonu.
Placówkę w składzie drużyny (pary czołgów) wysyła się z batalionu (kompanii) na
odległość zapewniającą wsparcie jej działań ogniem broni pokładowej wozów bojo-
wych. Z reguły odległość ta nie powinna przekraczać 1000 – 1500 metrów. Placówka
przygotowuje stanowisko do obrony okrężnej. Może się ubezpieczać czujką.
Czujkę w składzie 2 – 3 żołnierzy wysyła się bezpośrednio z ubezpieczanego podod-
działu na odległość do 300 metrów. Jej zadaniem jest prowadzenie obserwacji
i meldowanie o wykryciu przeciwnika. Czujki rozmieszcza się w miejscach zapewnia-
jących maskowanie, na kierunkach dogodnych do skrytego podejścia przeciwnika.
Czujka w warunkach ograniczonej widoczności staje się podsłuchem. Patrole piesze
lub drużyny (załogi) patrolowe wysyła się w luki pomiędzy pododdziałami na przed-
pola, z zadaniem patrolowania dróg i przyległego do nich terenu.
Wartowników wyznacza się w celu zapewnienia ochrony pozostałych żołnierzy,
w czasie odpoczynku oraz ochrony sprzętu i urządzeń logistycznych.
5064. Elementami ubezpieczenia postoju są:
1) oddział czat;
2) czata.
5065. Batalion będąc w rejonie ześrodkowania brygady może realizować całością sił zadania
w ramach ubezpieczenia postoju. Może on stanowić oddział czat, który jest wysyłany
na odległość 5 – 15 km od ubezpieczanych sił głównych. Szerokość rejonu ubezpie-
czeń może wynosić do 10 km. Realizując zadania jako oddział czat batalion może
przyjąć następujące ugrupowanie:
1) rubież bojowa czat;
2) odwód oddziału czat;
92
3) środki ogniowe pozostające w dyspozycji dowódcy oddziału czat.
5066. Skład i ilość czat oraz rejony ich rozwinięcia określa dowódca oddziału w zależności
od istniejącego zagrożenia oraz warunków terenowych w wyznaczonym rejonie ubez-
pieczeń.
Czata w składzie od plutonu do wzmocnionej kompanii organizuje obronę
w wyznaczonym pasie, którego szerokość może wynosić od 2 km do 5 km
(w zależności od składu czaty). Organizuje obronę okrężną systemem plutonowych
punktów oporu powiązanych z systemem zapór inżynieryjnych.
Odwód oddziału czat rozmieszcza się na kierunku spodziewanego największego
zagrożenia w celu pogłębienia obrony, a także wykonania innych zadań (kontratak,
rubież ogniowa, ryglowa i inne). Do odwodu przeznacza się siły do kompanii.
5067. Środki ogniowe pozostające w dyspozycji dowódcy oddziału czat – z reguły kompanię
wsparcia, rozmieszcza się na stanowiskach ogniowych zapewniających wsparcie walki
poszczególnych czat.
5068. Drobne grupy przeciwnika oddział czat rozbija samodzielnie, natomiast w wypadku
pojawienia się większych zgrupowań broni zajmowanej rubieży nie dopuszczając do
przerwania jej przez przeciwnika, a tym samym zabezpieczając wejście do walki sił
głównych.
93
94
ROZDZIAŁ VI
ETAPY POŚREDNIE W DZIAŁANIACH
6.1. ZAŁOŻENIA OGÓLNE

6000. Wprowadzenie
Etapy pośrednie są to zorganizowane, autonomiczne, przejściowe działania uzupeł-
niające, które łączą podstawowe rodzaje działań, zapewniają elastyczność i płynność
oraz pozwalają utrzymać je we właściwym tempie. Celem realizowania etapów
pośrednich jest zapewnienie ciągłości działań bojowych prowadzących do ponowne-
go kontaktu z przeciwnikiem, uniknięcia decydującego starcia oraz stworzenia warun-
ków do osiągnięcia celów walki.
Etapami pośrednimi podczas prowadzenia walki są:
1) marsz zbliżania;
2) bój spotkaniowy;
3) działania na połączenie;
4) wycofanie;
5) luzowanie wojsk.
6.2. MARSZ ZBLIŻANIA

6001. Marsz zbliżenia jest to ruch wojsk, podczas którego pododdziały przemieszczają się
w kierunku wojsk przeciwnika w warunkach zagrożenia bezpośrednim z nim kontak-
tem. Celem marszu zbliżenia jest doprowadzenie w określonym czasie wojsk wła-
snych do rejonu bezpośredniego starcia oraz uchwycenie kontaktu bojowego
z przeciwnikiem z zachowaniem niezbędnego poziomu zdolności bojowej.
6002. Marsz zbliżania będzie zawsze planowany w kontekście realizacji dalszych działań –
na przykład (natarcia, boju spotkaniowego) i jako ich etap. Proces planowania marszu
zbliżania będzie przebiegał analogicznie do planowania marszu niemniej jednak
nawiązanie kontaktu bojowego z przeciwnikiem będzie traktowane jako jego konse-
kwencja, a nie prawdopodobieństwo.
6003. Batalion podczas prowadzenia marszu zbliżania może działać jako oddział wydzielo-
ny, awangarda (ariergarda) lub znajdować się w kolumnie sił głównych maszerującego
oddziału.
6004. Kompania podczas prowadzenia marszu zbliżania maszeruje w składzie sił głównych
batalionu lub jako szpica czołowa, boczna albo tylna.
95
6005. Pluton w kolumnie marszowej, będzie z reguły wykonywał marsz zbliżania w składzie
kompanii lub samodzielnie jako patrol (czołowy, boczny, tylny).
6006. Ugrupowanie batalionu (kompanii, plutonu) wykonującego marsz zbliżania powinno
zapewnić płynną realizację przewidywanych dalszych działań. Z reguły składa się ono
z sił ubezpieczeń marszowych, przydzielonych elementów wsparcia inżynieryjnego,
sił głównych oraz elementów i urządzeń logistycznych.
6007. Prowadzenie marszu zbliżania:
1) batalion (kompania, pluton) wyznaczony do sił ubezpieczeń marszowych prowadzi
działania przed siłami głównymi i na skrzydłach realizując zadania na ich korzyść.
W zależności od sytuacji:
a) lokalizują pozycje i określają siłę przeciwnika;
b) wykrywają i wykorzystują luki między pododdziałami przeciwnika w celu zdo-
bycia informacji o możliwej drodze jego obejścia lub okrążenia przez siły głów-
ne;
c) zdobywają informacje o trasie marszu, przeszkodach inżynieryjnych, warunkach
terenowych wpływających na przemieszczanie się oraz w razie konieczności
likwidują zapory i przeszkody;
d) prowadzą działania w ugrupowaniu przeciwnika w celu dezorganizowania jego
systemów łączności i zaopatrywania lub w miarę możliwości zajmują miejsca
kanalizujące ruch (mosty, przełęcze, skrzyżowania dróg itp.);
e) zabezpieczają, w przypadku napotkania przeważających sił przeciwnika, wejście
sił głównych do walki;
2) batalion (kompania, pluton) wyznaczony do sił głównych (działający w składzie sił
głównych) prowadzi marsz zbliżania i pozostaje w gotowości do przejęcia zadania
ubezpieczenia, zmiany kierunku lub drogi marszu oraz nawiązania walki z przeciw-
nikiem;
3) z przydzielonych i organicznych pododdziałów na czas marszu tworzy się elementy
ugrupowania bojowego niezbędne do wykonania marszu;
4) zabezpieczenie logistyczne realizowane jest zgodnie z zasadami organizacji mar-
szów.
6008. Marsz zbliżania kończy się z chwilą doprowadzenia własnych pododdziałów do rejonu
bezpośredniego starcia oraz nawiązania kontaktu bojowego z przeciwnikiem.
96
6.3. BÓJ SPOTKANIOWY
6009. Bój spotkaniowy występuje wówczas, gdy obie strony dążą do rozstrzygnięcia walki
działaniem zaczepnym, a głębokość zadań sięga poza rubież starcia. Do boju spotka-
niowego dochodzi podczas dążenia do nawiązania styczności z przeciwnikiem i może
on doprowadzić do nagłego starcia stron walczących. Każda ze stron dąży do uchwy-
cenia inicjatywy, narzucenia swojej woli i rozstrzygnięcia starcia z korzyścią dla sie-
bie.
6010. Bój spotkaniowy może mieć miejsce w następujących okolicznościach:
1) kiedy siły wykonujące marsz, wejdą w kontakt z przeciwnikiem, o którym wojska
własne mają mało informacji albo nie posiadają ich wcale;
2) w przypadku, gdy rozpoznanie nie jest prowadzone efektywnie;
3) kiedy obie strony posiadają informacje o przeciwniku i decydują się na natarcie,
dążąc do zapewnienia sobie przewagi nad przeciwnikiem poprzez opanowanie
terenu o znaczeniu taktycznym;
4) kiedy jedna z walczących stron próbuje zająć pozycję obrony, a druga strona próbu-
je temu przeciwdziałać.
6011. Bój spotkaniowy charakteryzuje się ograniczonym czasem na organizację walki, nieja-
snością sytuacji, dążeniem do uzyskania zaskoczenia i przejęcia inicjatywy i z tego
powodu szczegółowe planowanie działań tego typu jest niemożliwe.
6012. Podczas przygotowania do boju spotkaniowego, należy wziąć pod uwagę wszelkie
czynniki warunkujące powodzenie w walce, a w szczególności teren, który byłby naj-
bardziej dogodny do prowadzenia boju spotkaniowego. Ponadto należy brać pod uwa-
gę bieżącą sytuację oraz meldunki i dane z prowadzenia rozpoznania.
6013. Prowadzenie boju spotkaniowego:
1) powodzenie w boju spotkaniowym zależy od szybkości wprowadzania sił, których
zadaniem będzie walka w głębi ugrupowania. Natomiast siły wiążące przeciwnika
mają uniemożliwić mu manewr odwodami na kierunki, gdzie będą przemieszcza-
ły się pododdziały przeznaczone do walki w głębi. Głównym celem boju spotka-
niowego jest szybkie rozbicie nacierającego przeciwnika, przejęcie inicjatywy
i stworzenie dogodnych warunków do dalszych działań. Powodzenie w boju spo-
tkaniowym można osiągnąć poprzez skuteczne rozpoznanie przeciwnika, przyję-
cie koncepcji walki i szybkie wprowadzenie jej w życie, opanowanie i utrzymanie
rubieży terenowych zapewniających oddziaływanie ogniowe, osłonę skrzydeł
97
przed niespodziewanym atakiem, zapewnienie sprawnego manewru odwodami na
zagrożony kierunek;
2) przez cały okres prowadzenia boju spotkaniowego należy prowadzić rozpoznanie
przeciwnika szukając jego słabych punktów oraz monitorować rozmieszczenie
i ukompletowanie własnego pododdziału. Luki oraz otwarte skrzydła tworzące się
w ugrupowaniu przeciwnika sprzyjają szybkiemu przeniesieniu walki w głąb jego
ugrupowania, wprowadzeniu odwodów i uderzeniu na jego tyły;
3) batalion (kompania, pluton) w boju spotkaniowym mogą działać w składzie sił
głównych lub stanowić ich ubezpieczenie. Zasadą jest, że bój spotkaniowy rozpo-
czyna się z chwilą nawiązania walki przez ubezpieczenia bojowe pododdziałów.
Siłami głównymi wykonuje uderzenie zazwyczaj na skrzydło oraz tyły przeciwni-
ka, wiążąc go jednocześnie częścią sił od czoła.
4) pododdziały te działając jako ubezpieczenie po wykryciu podchodzących sił prze-
ciwnika niszczą jego elementy rozpoznawcze i ubezpieczenia, zajmują dogodne
rubieże, wiążą walką przeciwnika i zabezpieczają wejście do walki sił głównych
wojsk własnych;
5) batalion (kompania, pluton) działające w składzie sił głównych, wykorzystując
warunki terenowe wchodzą do walki na swoim kierunku działania, rozcinają
ugrupowanie bojowe przeciwnika i opanowują nakazany obiekt ataku;
6) skuteczność wsparcia ogniowego realizowanego przez organiczne i wspierające
pododdziały artylerii w początkowym okresie boju spotkaniowego zależy od
przyjętego ugrupowania bojowego. Istotna jest konieczność wsparcia ogniowego
czołowych elementów przemieszczających się sił, w których powinny znajdować
się sekcje wysuniętych obserwatorów. Kompania wsparcia rozwija się
w ugrupowanie bojowe z zadaniem osłony rozwinięcia się sił głównych batalionu
do ataku, a następnie kontynuuje wsparcie ogniowe na ogólnych zasadach;
7) przydzielone pododdziały przeciwlotnicze wykorzystuje się do osłony ugrupowa-
nia bojowego pododdziałów przed rozpoznaniem i uderzeniami z powietrza
zapewniając im swobodę wykonywania manewrów;
8) przydzielone pododdziały inżynieryjne wykorzystywane są do zapewnienia mo-
bilności własnemu pododdziałowi i osłony minowej przyjętego ugrupowania
bojowego.
9) realizacja zadań przez siły główne uzależniona jest od właściwego zabezpieczenia
logistycznego. Pododdziały (urządzenia i elementy) logistyczne powinny szybko
98
reagować na zaistniałe zmiany sytuacji. Osiąga się to poprzez utrzymywanie peł-
nych norm środków materiałowych i bojowych w pododdziałach pierwszorzuto-
wych i działających jako ubezpieczenia bojowe (marszowe), jak również poprzez
przyjęcie w podporządkowanie czołówek materiałowych z pododdziałów zaopa-
trzenia.
6.4. DZIAŁANIA NA POŁĄCZENIE

6014. Działanie na połączenie jest nawiązaniem kontaktu bojowego między dwoma lub
więcej pododdziałami wojsk własnych, które mogą mieć identyczne lub odmienne
zadania do wykonania na terenie zajętym przez przeciwnika. Zadaniem nadrzędnym
w działaniu na połączenie jest zniszczenie przynajmniej części sił przeciwnika znajdu-
jących się między tymi wojskami, tak by mogło dojść do nawiązania kontaktu między
własnymi wojskami.
6015. Łączenie się wojsk może mieć miejsce w trakcie:
1) połączenia z pododdziałami okrążonymi lub odciętymi w obiektach zajętych przez
te wojska;
2) połączenia z pododdziałami okrążonymi kiedy działania na połączenie prowadzo-
ne są wspólnie, a połączenie ma nastąpić w innym wskazanym obiekcie;
3) przebijania się okrążonego pododdziału w kierunku sił głównych, gdzie połącze-
nie następuje w ugrupowaniu sił głównych;
4) połączenia z taktycznym desantem powietrznym (TDP) lub z oddziałami wydzie-
lonymi (OW) w obiektach położonych w głębi obrony przeciwnika;
5) połączenia między dwoma pododdziałami prowadzącymi natarcie zbieżne, kiedy
każdy z pododdziałów opanowuje sąsiedni obiekt.
6016. Ze względu na zaczepny charakter działań na połączenie ich przygotowanie
i prowadzenie będzie w znacznej mierze determinowane przez wymogi określone dla
działań zaczepnych, jak również potrzebami dalszych działań jakie są zaplanowane po
zakończeniu połączenia.
6017. Ugrupowanie bojowe batalionu (kompanii, plutonu) będzie analogiczne jak
w natarciu, a jego skład uzależniony będzie od celów i warunków w jakich będą pro-
wadzone działania na połączenie oraz od charakteru przyszłych działań.
6018. Planując wsparcie ogniowe stosuje się standardowe przedsięwzięcia koordynacji
wsparcia ogniowego, jednak w fazach działań, w których ogień prowadzony przez
99
jedne pododdziały wpływa na działania innych, mogą być stosowane dodatkowe usta-
lenia koordynacyjne.
6019. Realizacja zadań zabezpieczenia logistycznego odbywa się tak jak w działaniach
zaczepnych. Pododdział wiodący (wyznaczony dowódca całości sił połączonych) nie-
zależnie od potrzeb własnych musi uwzględnić potrzeby sił, z którymi się połączył.
6020. Głównym czynnikiem wyróżniającym działania na połączenie jest zbieżny kierunek
działania biorących udział w nich sił. Niesie to za sobą zagrożenie poniesienia strat od
ognia sił własnych pododdziałów, gdyż pododdziały, które nie dokonały wzajemnej
identyfikacji mogą omyłkowo być wzięte za siły przeciwnika. Mogą także w wyniku
złej synchronizacji znaleźć się w niewłaściwym miejscu o niewłaściwym czasie. To
może spowodować, że pododdziały te mogą dostać się pod ogień własnych sił.
W celu zminimalizowania powyższych zagrożeń powinny być zrealizowane następu-
jące przedsięwzięcia:
1) w rejonie połączenia wyznacza się jednego dowódcę, odpowiedzialnego za
wspólne zaplanowanie oraz skoordynowanie planowanych działań;
2) czas lub warunki, w których wyznaczony dowódca obejmuje dowodzenie nad
całością sił muszą być jasno określone;
3) szczegóły planu działania muszą być dostarczone na czas wszystkim zaangażo-
wanym w to zadanie pododdziałom z zachowaniem wymogów bezpieczeństwa;
4) wsparcie ogniowe musi być dokładnie zaplanowane, aby uniknąć strat od ognia
własnych pododdziałów;
5) koordynując i synchronizując prowadzenie działań na połączenie w sposób szcze-
gółowy zgrywa się manewr i ogień wszystkich sił biorących udział w działaniach;
6) działania na połączenie planuje się w kontekście realizacji dalszych działań,
a opracowywany w pododdziale plan działania powinien zawierać następujące
elementy dowodzenia i koordynacji działań:
a) dla wojsk łączących się należy wyznaczyć:
 osie (kierunki) podchodzenia do styczności z przeciwnikiem;
 rejon połączenia;
 oś (kierunek) natarcia;
b) w celu uniknięcia strat od własnego ognia wyznacza się:
 linie rozgraniczenia dla łączących się sił;
100
 obiekty do utrzymania lub uchwycenia dla każdego z uczestników biorą-
cych udział w działaniach;
 miejsce spotkania (styczności) dla pododdziałów prowadzących działania
(na połączenie);
 ramy czasowe działań;
 linie koordynacji ognia i wsparcia ogniowego.
7) w etapie przygotowania działań na połączenie istotnym jest nawiązanie kontaktu
pomiędzy dowódcami wszystkich sił biorących udział w działaniach celem ich
skoordynowania. Łączność w tych warunkach może funkcjonować jedynie drogą
radiową. Większość przekazywanych szczegółów odnośnie kontaktu i łączności
będzie dotyczyć planu sporządzonego przez wyznaczonego dowódcę. Tam, gdzie
nie jest to możliwe, uzgodnienia takie muszą być przeprowadzone z inicjatywy
dowódców sił biorących udział w działaniach na połączenie. Ustalić należy:
a) łączników;
b) hasła i sygnały rozpoznawcze;
c) linie meldunkowe i punkty odniesienia;
d) linie koordynacji ognia i wsparcia ogniowego;
e) częstotliwości radiowe, procedury identyfikacji radiowej i kody.
6021. Prowadzenie działań na połączenie:
1) najważniejsza w tego typu działaniach jest szybkość ich prowadzenia;
2) prowadzenie działań na połączenie można realizować przez natarcie planowe lub
(jeśli sytuacja na to pozwala) jak najszybsze nawiązanie styczności z odciętymi
siłami;
3) w celu uniknięcia strat od własnego ognia musi ono być prowadzone z dużą roz-
wagą, szczególnie wymagane jest ścisłe przestrzeganie ustalonych linii koordyna-
cji ognia i wsparcia ogniowego, aby prowadzony ogień przez pododdziały nie od-
działywał na sąsiadów;
4) w działaniach na połączenie bardzo ważne jest zapewnienie mobilności wojsk
zbliżających się do rejonu połączenia. Oczyszczanie dróg i usuwanie przeszkód
jest konieczne dla terminowego wykonania zadania. Przedsięwzięcia te realizuje
się na zasadach i według procedur określonych dla działań zaczepnych.
101
6.5. WYCOFANIE
6022. Wycofanie jest prowadzone w celu zerwania kontaktu bojowego z przeciwnikiem lub
uchylenia się od starcia w niekorzystnej sytuacji zgodnie z wolą dowódcy. Polega ono
na opuszczeniu w sposób zaplanowany i skryty zajmowanego rejonu obrony (punktu
oporu) z zachowaniem przez pododdziały zdolności bojowej.
6023. Istotą wycofania jest oderwanie się od przeciwnika, pod osłoną wydzielonej części sił,
unikając wdawania się w walkę z przeciwnikiem, w celu zachowania sił do realizacji
innego zadania.
6024. Wycofanie może być podjęte w następujących okolicznościach:
1) jeżeli cel prowadzonych działań nie może być osiągnięty i istnieje zagrożenie
pokonania sił własnych przez przeciwnika lub też jeśli cel został już osiągnięty
i nie ma dalszej potrzeby do utrzymywania styczności;
2) aby uniknąć walki w niesprzyjających warunkach;
3) aby wciągnąć przeciwnika w niekorzystne położenie;
4) aby umożliwić użycie całości sił lub ich części w innym rejonie;
5) jeżeli stan zabezpieczenia logistycznego nie pozwala na kontynuację walki.
6025. Wycofanie może być zamierzone lub wymuszone, a przeprowadza się je w sposób
zorganizowany, skrycie i szybko. Powinno być ono wykonywane z reguły w warun-
kach ograniczonej widoczności.
6026. Powodzenie wycofania zależy przede wszystkim od sprawnego wykonania manewru
przez pododdziały, umiejętnego wykorzystania terenu oraz stosowania na szeroką ska-
lę zapór inżynieryjnych (niszczeń).
6027. Zależnie od sytuacji i zadania wycofanie może przyjąć formę: działań opóźniających
i wówczas jest związane z prowadzeniem walki na kolejno zajmowanych pozycjach
(rubieżach); marszu odfrontowego i wówczas polega na zorganizowanym wyjściu
z walki i wykonaniu marszu do nakazanego rejonu.
6028. Wycofanie należy planować w następujących, zazębiających się fazach:
1) ewakuacja rannych i zbędnego uzbrojenia i sprzętu wojskowego;
2) zabezpieczenie wyjścia z walki (przesunięcie elementów wsparcia i zabezpiecze-
nia, wykorzystując teren, stosując zasadzki, ustawiając zapory inżynieryjne,
zasłony dymne i niszczenia), stwarzając niezbędne warunki umożliwiające zorga-
nizowane oderwanie się od sił przeciwnika;
3) wycofanie sił głównych;
4) wycofanie ubezpieczeń.
102
6029. W celu obniżenia tempa natarcia przeciwnika na kierunku wycofania i na skrzydłach
przygotowuje się zasadzki, zapory i niszczenia. Mosty, przeprawy, węzły dróg obsa-
dza się zawczasu wydzielonymi siłami, uniemożliwiając przeciwnikowi ich opanowa-
nie. Wskazane jest również w pobliżu tych miejsc rozmieścić środki OZR, które
umożliwią w razie potrzeby szybkie przywrócenie ruchu.
6030. Wycofujące się pododdziały powinny być przygotowane do zwalczania desantów
powietrznych i śmigłowców bojowych przeciwnika.
6031. Prowadzenie wycofania:
1) wycofanie powinno przebiegać w sposób możliwie niezakłócony przez działania
przeciwnika, a jednocześnie zapewniający wykonanie zadania;
2) pododdział może wycofywać się w składzie sił głównych oddziału (pododdziału
wyższego szczebla) lub samodzielnie osłaniając ich odejście albo działając jako
element ubezpieczenia marszu;
3) podczas wycofania w formie marszu odfrontowego batalion może działać jako –
ariergarda, kompania – w składzie ariergardy lub jako szpica tylna, a pluton
w składzie szpicy tylnej (ariergardy) lub jako patrol tylny;
4) pododdział rozpoczyna wycofanie po uzyskaniu zgody przełożonego lub na jego
rozkaz. W sytuacjach trudnych (brak łączności z przełożonym, gdy pododdział
jest zagrożony zniszczeniem lub poniesieniem dużych strat) o wycofaniu decydu-
je dowódca tego pododdziału;
5) pododdział wychodzi z walki pod osłoną ognia artylerii, czołgów i wozów bojo-
wych piechoty oraz wyznaczonych sił osłony;
6) pododdziały osłony pozostają na swoich stanowiskach do momentu wyprowadze-
nia sił głównych poza zasięg bezpośredniego oddziaływania ogniowego przeciw-
nika, otrzymania rozkazu lub ustalonego sygnału;
7) siły główne wykorzystując teren i rozbudowę inżynieryjną, kolejno, wspierając
się wzajemnie ogniem, przechodząc z jednej rubieży na drugą wychodzą spod
ognia przeciwnika, formują kolumny marszowe, organizują ubezpieczenia mar-
szowe i maszerują do nakazanych rejonów;
8) artyleria organiczna batalionu i artyleria wspierająca wykonując zadania osłania
luki, skrzydła i zapory w celu nie dopuszczenia do przenikania przez nie przeciw-
nika. Zwalcza w szczególności środki ogniowe strzelające na wprost oraz maskuje
ruch własnych pododdziałów wykonując zasłony dymne pociskami dymnymi;
103
9) przydzielone pododdziały przeciwlotnicze realizują osłonę sił głównych wycofu-
jących się pododdziałów, wykonując zadania w ich ugrupowaniu bojowym, aż do
rejonu ześrodkowania. Część środków przeciwlotniczych wydziela się do ubez-
pieczenia tylnego, które realizuje osłonę na kolejnych rubieżach;
10) przydzielone pododdziały inżynieryjne wykorzystuje się do:
a) rozpoznania i utrzymania dróg wycofania, odbudowy i utrzymania przepraw
oraz do torowania przejść w zaporach minowych przeciwnika ustawianych
zdalnie na kierunku wycofania;
b) osłony minowej i wykonywania niszczeń na kierunkach opóźniania działań
przeciwnika;
11) system łączności powinien uniemożliwiać przeciwnikowi możliwości rozpoznania
naszego działania. Elementy ugrupowania wychodzące ze styczności z przeciwni-
kiem w standardowych sytuacjach zachowują ciszę radiową.
6.6. LUZOWANIE
6032. Luzowanie jest prowadzone w celu zachowania zdolności bojowej wojsk. Podczas
luzowania pododdziały przekazują sobie rejony działania wraz z zadaniem.
6033. Istotą luzowania jest przejęcie walki, zadań i rejonów działania przez jedne podod-
działy od innych.
6034. Do luzowania dochodzi, gdy wojska:
1) nie są w stanie dalej kontynuować swoich zadań;
2) potrzebne są do wykonywania innych zadań bądź działania w innym rejonie;
3) wykonały (zakończyły) swoje zadania bojowe;
4) są przeznaczone do zastąpienia w celu uniknięcia ich wyczerpania;
5) nie są przystosowane do realizacji nowego zadania bojowego.
6035. Wyróżniamy następujące rodzaje luzowania:
1) luzowanie wojsk w rejonie. Są to działania, w których całość lub część sił
(wychodzących) w danym rejonie jest zastępowana przez inne siły (luzujące).
2) luzowanie metodą zaczepną. Są to działania, w których siły luzujące atakują prze-
ciwnika przez ugrupowanie wojsk luzowanych, będących z nim w styczności.
3) luzowanie metodą obronną. Są to działania, w których siły luzowane (wychodzą-
ce) wycofują się i przekraczają ugrupowanie wojsk luzujących.
104
Luzowanie metodą obronną dzielimy na:
1) luzowanie pozycyjne – jeżeli rejon luzowania pod względem głębokości pokrywa
się z rejonem obrony (punktem oporu) zajmowanym przez stronę luzowaną.
2) luzowanie osłonowe – jeżeli rejon luzowania następuje w głębi ugrupowania
luzowanego pododdziału, a siły luzowane (wychodzące) wycofują się
i przekraczają pozycje luzujących.
6036. Wyróżniamy następujące sposoby luzowania:
1) równoczesne – całością sił (wszystkie elementy ugrupowania bojowego są wy-
mieniane w tym samym czasie);
2) przemienne – etapami (elementy ugrupowania bojowego są wymieniane pojedyn-
czo wozami, plutonami, kompaniami).
6037. Luzowanie z racji stopnia złożoności działań musi być zawczasu starannie przygoto-
wane. W tym celu należy:
1) zachowując w tajemnicy zamiar luzowania prowadzić maskowanie i działania
pozorne;
2) zawczasu nawiązać kontakt z luzowanymi wojskami w celu uzgodnienia współ-
działania i koordynacji planowanych działań.
6038. Dowódcy pododdziałów luzowanego i luzującego wymieniają pomiędzy sobą infor-
macje dotyczące:
1) położenia i dotychczasowego działania przeciwnika;
2) dotychczasowego działania pododdziału luzowanego i jego zadania;
3) rozmieszczenia elementów ugrupowania bojowego;
4) rozmieszczenia zapór minowych, przejść w nich oraz przygotowanych niszczeń;
5) dowódca pododdziału luzowanego przekazuje mapy, plany i szkice działania;
6) sposobu luzowania, określenia dróg podejścia, kolejności luzowania elementów
ugrupowania, sygnałów rozpoznawczych oraz punktów spotkania;
7) daty, godziny luzowania oraz sposobu przejęcia odpowiedzialności za rejon;
8) sposobu przekazania amunicji, środków MPS, łączności bezprzewodowej i innych
środków niezbędnych do wykonania zadania;
9) sposobu działania w przypadku nagłego ataku przeciwnika.
6039. Luzowanie musi być przeprowadzone skrycie, w miarę możliwości w warunkach
ograniczonej widoczności.
6040. Podczas przygotowywania luzowania pododdziałów w rejonie uwagę należy skupić
na:
105
1) bieżącej sytuacji taktycznej;
2) bieżących planach i rozkazach;
3) sposobu przekazywania punktów oporu, określenia rejonów ześrodkowania
(wyczekiwania) dla pododdziałów zluzowanych, dróg wyjścia z rejonu oraz
przedsięwzięć związanych z osłoną i maskowaniem;
4) systemie zapór minowych i niszczeń;
5) kolejności luzowania;
6) czasie przekazania dowodzenia.
6041. Podczas przygotowywania luzowania pododdziałów metodą zaczepną należy skupić
się na:
1) określeniu rubieży rozpoczęcia i zakończenia luzowania;
2) określeniu czasu rozpoczęcia natarcia;
3) realizacji zadań w zakresie zabezpieczenia natarcia przez luzowane pododdziały.
6042. Podczas przygotowywania luzowania pododdziałów metodą obronną kolejność dzia-
łań powinna pozwolić na wcześniejsze luzowanie elementów, które nie są bezpośred-
nio zaangażowane w walce. Należy przewidzieć:
1) odpowiednią liczbę dróg dla sił odchodzących;
2) linię przejęcia odpowiedzialności;
3) rejony, do których luzowane pododdziały będą się przemieszczać.
6043. Prowadzenie luzowania:
1) pododdziały luzujące i luzowane powinny w miarę możliwości wykorzystywać
oddzielne drogi. Dowódca pododdziału luzowanego odpowiada za przebieg luzo-
wania do momentu przejęcia odpowiedzialności przez dowódcę pododdziału luzu-
jącego zgodnie z rozkazem przełożonego;
2) w luzowaniu pododdziałów można wyodrębnić następujące etapy:
a) przemieszczenie pododdziałów luzujących do rejonu planowanego działania;
b) bezpośrednią zamianę pododdziałów luzowanych przez luzujące;
c) odejście pododdziałów luzowanych;
3) pododdział luzujący przemieszcza się do rejonu ześrodkowania (wyczekiwania) –
dającego ochronę przed obserwacją i ostrzałem;
4) dowódcy pododdziałów luzujących i luzowanych nawiązują kontakt celem doko-
nania koordynacji przyszłych działań;
106
5) dowódca luzującego pododdziału przeprowadza swój własny proces decyzyjny
w terenie zgodnie z zadaniem, uwzględniając dotychczasowe działania oraz
wszelkie dane pozyskane od dowódcy luzowanego pododdziału;
6) pododdział luzujący z chwilą zakończenia luzowania przejmuje wszystkie zadania
pododdziału luzowanego;
7) prowadząc luzowanie pododdziałów w rejonie:
a) pododdziały luzujące przejmują zadania bojowe pododdziałów luzowanych oraz
ich rejony, punkty oporu zwykle w obrębie rejonów wyznaczonych liniami roz-
graniczenia, a także, przynajmniej początkowo, z podobnym rozmieszczeniem
sił;
b) luzowanie możemy przeprowadzić w zależności od sytuacji taktycznej sposobem
równoczesnym lub przemiennym;
c) pododdziały wspierające nie powinny być luzowane w tym samym czasie, co
pododdziały walczące;
d) dowódca luzowanego pododdziału jest odpowiedzialny za obronę swojego rejonu
obrony (punktu oporu), do czasu przekazania dowodzenia. W następstwie prze-
kazania dowodzenia, obejmujący dowodzenie przejmuje kontrolę nad wszystki-
mi elementami ugrupowania luzowanego pododdziału, które nie zostały jeszcze
zluzowane. Przekazanie dowodzenia meldowana jest przełożonemu;
8) Prowadząc luzowanie pododdziałów metodą zaczepną:
a) pododdziały luzujące przyjmują zadania luzowanych w sposób umożliwiający
wykorzystanie elementów dotychczasowego systemu walki. Pododdziały luzo-
wane powinny przyjąć ugrupowanie, które zabezpieczy i zapewni optymalne
wsparcie pododdziałom luzującym;
b) pododdziały luzujące wykorzystują ubezpieczenie zapewniane przez pododdziały
luzowane celem rozmieszczenia swoich sił. Cały ruch wykonywany przez luzo-
wane pododdziały, aż do rubieży wyjścia do natarcia, musi być wykonany
w sposób płynny;
c) pododdziały luzujące w ugrupowaniu bojowym przekraczają ugrupowanie bojo-
we pododdziałów luzowanych w wyniku kontrataku lub natarcia z ograniczonym
celem;
9) Pododdziały artylerii pododdziałów luzujących powinny zajmować rejony przed
przybyciem pododdziałów ogólnowojskowych. Jednym z głównych zadań artyle-
107
rii jest maskowanie ruchu własnych pododdziałów poprzez stawianie zasłon dym-
nych;
10) Prowadząc luzowanie pododdziałów metodą obronną:
a) pododdziały luzowane powinny być przygotowane do zerwania kontaktu
z przeciwnikiem. Pododdziały luzujące powinny być tak ugrupowane, aby mogły
kontynuować zadanie pododdziałów luzowanych z chwilą przejęcia odpowie-
dzialności oraz zabezpieczyć płynne przejście pododdziałów luzowanych na tyły.
W tym celu wyznacza się linię (rubież) przekazania odpowiedzialności, która
powinna być tak rozmieszczona, by przeciwnik nie mógł oddziaływać obserwo-
wanym ogniem. Lokalizacja linii (rubieży) powinna być łatwa do zidentyfikowa-
nia w terenie;
b) przed rozpoczęciem luzowania ranni i chorzy, uszkodzone pojazdy, zbędne
zaopatrzenie i wyposażenie powinno być ewakuowane w pierwszej kolejności;
c) przegrupowanie przez linię przejęcia odpowiedzialności musi odbywać się bez
przestojów;
d) podczas opuszczania rejonu obrony może być konieczne przydzielenie części
luzowanych sił do pododdziałów luzujących, w wypadku zagrożenia uderzeniami
przeciwnika;
e) przekazanie odpowiedzialności jest zwykle uzgadniane między dowódcami prze-
prowadzającymi luzowanie, działanie to można przeprowadzić bardziej efektyw-
nie, jeśli dowódcy znajdują się w jednym miejscu;
f) luzowanie walczących pododdziałów musi być osłaniane ogniem artylerii oraz
pododdziałów przeciwlotniczych. Pododdziały artylerii i przeciwlotnicze będące
w styczności zapewniają osłonę własnym i wchodzącym wojskom do czasu prze-
jęcia zadania przez luzujące siły i środki;
11) przydzielone lub wspierające pododdziały przeciwlotnicze realizują osłonę na
ogólnych zasadach;
12) luzowane przydzielone lub wspierające pododdziały inżynieryjne powinny prze-
kazać pododdziałom luzującym: rejony, kierunki i rubieże ustawionych zapór mi-
nowych, kierunki i obiekty planowanych niszczeń, kierunki i rubieże planowa-
nych zapór minowych wykonywanych w toku działań bojowych, drogi manewru
oraz rejony rozmieszczenia pododdziałów inżynieryjnych. Dokumentacja zapór
minowych i niszczeń powinna być przekazana dowódcy pododdziału luzującego
108
13) przełożony może nakazać pododdziałom inżynieryjnym luzowanym przekazanie
urządzonych przepraw, wykonanych punktów wydobywania i oczyszczania wody
oraz rozwiniętych placów wykonywania elementów schronów i mostów dla pod-
oddziałów luzujących. Urządzenia i sprzęt techniczny muszą być sprawdzone pod
względem możliwości wykorzystania przez pododdziały luzujące;
14) podczas luzowania, pododdziały luzowane powinny wspierać ewakuację rannych
i chorych, kierować ruchem, ewakuacją pojazdów, zaopatrzeniem w paliwo oraz
amunicję. Pododdziały luzujące są odpowiedzialne za dalsze prowadzenie działań.
Powinny być zaopatrzone do pełnych norm. Przełożony może nakazać pododdzia-
łom luzowanym przekazanie własnych zapasów, które są im zbędne, do podod-
działów luzujących. Zapasy te muszą być sprawdzone pod względem możliwości
wykorzystania, przed rozpoczęciem luzowania.
109
110
ROZDZIAŁ VII
DZIAŁANIA AEROMOBILNE I LOTNICTWA WOJSK LĄDOWYCH
7.1 DZIAŁANIA AEROMOBILNE

7000. Wprowadzenie
Działania aeromobilne są działaniami, w których wojska wykonują manewr na polu
walki przy użyciu statków powietrznych w celu zaangażowania się we wspólną walkę
lądowo – powietrzną.
Działania aeromobilne prowadzą pododdziały kawalerii powietrznej, desantowo
szturmowe i powietrznodesantowe przy wsparciu jednostek Lotnictwa Wojsk Lądo-
wych (LWL) i Sił Powietrznych (SP).
Dodatkowo śmigłowce transportowe LWL oraz samoloty transportowe SP mogą reali-
zować transport powietrzny pododdziałów zmechanizowanych z ograniczoną ilością
sprzętu w pobliże pola walki lub na opanowane lotniska lub lądowiska, w celu wzmoc-
nienia walczących wojsk. Transport statkami powietrznymi nie oznacza zdolności tych
pododdziałów do prowadzenia działań aeromobilnych.
7001. Działania aeromobilne realizowane są w formie działań desantowo szturmowych,
powietrzno – szturmowych i powietrznodesantowych.
7002. W działaniach desantowo szturmowych pododdziały kawalerii powietrznej lądują
w pobliżu obiektu działania, po desantowaniu przemieszczają się na linię (rubież)
i wykonują zadanie przy wsparciu ogniowym uzbrojonych śmigłowców.
7003. W działaniach powietrzno - szturmowych pododdziały kawalerii powietrznej dokonują
szturmu, skoordynowanego z ogniem uzbrojonych śmigłowców wraz z desantowaniem
żołnierzy bezpośrednio na obiekt działania techniką linową lub lądowaniem śmigłow-
ców. Następnie przechodzą do kolejnych działań.
7004. W działaniach powietrznodesantowych, specjalnie do tego przygotowane i wyszkolone
pododdziały metodą desantu spadochronowego, opanowują obiekty w ugrupowaniu
przeciwnika.
7.2 DZIAŁANIA LOTNICTWA WOJSK LĄDOWYCH

7005. Lotnictwo Wojsk Lądowych (LWL) – to oddziały i pododdziały śmigłowców różne-
go przeznaczenia wraz z ich organicznymi pododdziałami zabezpieczenia.
7006. W zależności od charakteru wykonywanych zadań oddziały (pododdziały) LWL mogą
111
wykonywać zadania samodzielnie lub w składzie lotnictwa taktycznego, we współ-
działaniu ze środkami ogniowymi pododdziałów ogólnowojskowych.
7.2.2 Charakterystyka działań LWL

7007. Lotnictwo Wojsk Lądowych wykonuje zadania w czterech podstawowych grupach
zadań: ogniowe, rozpoznawcze, transportowo – desantowe oraz zadania specjalne.
Wśród nich możemy wyróżnić:
1) w grupie zadań ogniowych:
a) osłona wojsk przed rozpoznaniem i uderzeniami;
b) osłona i wsparcie sił powietrzno – szturmowych;
c) zwalczanie środków pancernych i opancerzonych oraz innych;
d) zwalczanie sił desantowo – szturmowych przeciwnika;
e) zwalczanie śmigłowców i bezpilotowych aparatów latających w powietrzu;
2) w grupie zadań rozpoznawczych:
a) rozpoznanie wzrokowo – fotograficzne;
b) rozpoznanie elektroniczne systemów informacyjnych i ugrupowań bojowych
przeciwnika;
c) zakłócanie środków elektronicznych systemów rozpoznania i dowodzenia;
d) obserwacja pola walki i kierowanie ogniem artylerii;
e) rozpoznanie skażeń promieniotwórczych i chemicznych;
f) rozpoznanie inżynieryjne terenu.
3) w grupie zadań transportowo – desantowych:
a) transport wojsk, sprzętu bojowego i środków materiałowych;
b) transport sił prowadzących działania powietrzno – manewrowe;
c) przewóz sił prowadzących działania specjalne;
d) ewakuacja rannych, chorych i porażonych.
4) w grupie zadań specjalnych:
a) minowanie z powietrza;
b) maskowanie dymami;
c) zabezpieczenie dowodzenia;
d) poszukiwanie i ratownictwo oraz bojowe poszukiwanie i ratownictwo.
7008. Ze względu na sytuację może być wydzielony określony wysiłek LWL na korzyść pod-
oddziałów ogólnowojskowych (batalion, kompania). Wydzielone siły LWL będą reali-
zować zadania na ich korzyść w ramach przydzielonego wysiłku.
112
7.2.3 Koordynacja działań LWL
7009. W czasie realizacji zadań na korzyść pododdziałów ogólnowojskowych koordynacja
działań Lotnictwa Wojsk Lądowych będzie realizowana poprzez batalionowe komórki
TZKOP (Taktyczny Zespół Kontroli Obszaru Powietrznego).
Podczas transportu powietrznego zgrupowaniem dowodzi dowódca oddziału (podod-
działu) lotniczego.
Za planowanie działań lotniczych odpowiedzialny jest dowódca komponentu lotnicze-
go.
W czasie działań uzupełnianie zapasów środków bojowych i materiałowych, przede
wszystkim amunicji LWL, odbywać się będzie na wysuniętych lądowiskach oraz na
lądowiskach w rejonie działań bojowych.
7.3 TRANSPORT POWIETRZNY

7010. Transport powietrzny realizowany jest przez samoloty transportowe Lotnictwa Sił
Powietrznych oraz śmigłowce transportowe LWL.
Przegrupowanie w rejon załadowania – przegrupowanie należy planować z takim
wyliczeniem, aby pododdziały oraz śmigłowce przybyły w rejon załadunku (RZ)
w tym samym czasie. Zapobiegnie to zbędnemu gromadzeniu się w RZ pododdziałów,
zapewni bezpieczeństwo oraz zmniejszy straty w przypadku działań przeciwnika.
7011. W celu koordynacji przegrupowania należy:
1) wybrać rejony wyjściowe, rejony wyczekiwania i trasy przegrupowania (rejon
wyczekiwania w pobliżu rejonu załadowania określamy tylko w przypadku, jeżeli
rejon wyjściowy znajduje się daleko od rejonu załadowania);
2) określić czasy przegrupowania jednostek naziemnych;
3) określić czasy przybycia w RZ i bezwzględnie egzekwować jego realizację;
4) opracować niezbędne dokumenty na transport lotniczy.
Plan załadowania desantu na środki transportu powietrznego opracowuje się na szcze-
blu kompanii, batalionu i wyżej.
Tabela załadowania – na szczeblu kompanii, plutonu i drużyny sporządza się tabele
załadowania, w których określa się miejsca rozmieszczenia żołnierzy i ważniejszego
sprzętu w przydzielonych śmigłowcach – oddzielną na każdy śmigłowiec.
Przy braku czasu można wykonać imienną listę pokładową z wykazem sprzętu.
113
Planowanie załadunku – w czasie przygotowania tabeli załadowania dowódca każde-
go szczebla powinien dążyć do utrzymania jedności taktycznej i samowystarczalności
pododdziału. Oznacza to, że:
1) łączność pomiędzy elementami bojowymi przemieszczanymi statkami powietrz-
nymi, powinna być zapewniona przy wykorzystaniu pokładowych środków łącz-
ności;
2) drużyny powinny być ładowane do tego samego śmigłowca razem ze swoim
wsparciem, a plutony do tej samej fali;
3) obsługi są ładowane razem ze sprzętem;
4) amunicja jest ładowana razem z bronią;
5) na pokładzie powinna być wystarczająca ilość żołnierzy do załadunku danego
sprzętu;
6) łączność pomiędzy elementami, jeżeli to możliwe, powinna być zapewniona bez
absorbowania lotniczych środków łączności;
7) wszyscy dowódcy oraz sprzęt jednego rodzaju nie mogą być ładowane do jednego
śmigłowca. Należy przestrzegać zasady, aby dowódca kompanii, plutonu nie był
w tym samym śmigłowcu co jego zastępca lub bezpośredni przełożony, a broń
zespołowa plutonu nie może być załadowana w jednym śmigłowcu.
7012. Innym elementem branym pod uwagę, powinien być sposób transportowania ładunku.
Ładunek podwieszony powoduje mniejszą szybkość i manewrowość, ale skraca czas
rozładunku. Taki sposób transportu może jednak stwarzać problemy, jeżeli ładunek
podwieszony pod jednym śmigłowcem jest przeznaczony dla kilku pododdziałów lub
powinien być dostarczony w różne miejsca.
Plan załadowania w przypadkach nieplanowych – każdy śmigłowiec powinien być
ładowany wg określonych priorytetów. Oznacza to, że określeni ludzie oraz określony
sprzęt powinny znaleźć się w Rejonie Lądowania (RL) w pierwszej kolejności. Kolej-
ność ta oznacza, które z określonych osób oraz co z wykazu sprzętu musi być dostar-
czane w RL w pierwszej kolejności i bez względu na ewentualne problemy transpor-
towe (np. uszkodzenia śmigłowców), gdy wyniknie sytuacja, że część osób (sprzętu)
posiadających status priorytetu nie może być zabrana w pierwszej fali (np. uszkodzony
śmigłowiec lub mniejsza od planowanej ilość śmigłowców), powinny one być załado-
wane do innego śmigłowca w miejsce osób (sprzętu), które mogą, bez większej szkody
dla realizacji zadania, być przerzucone w rejon lądowania w terminie późniejszym.
Dlatego już podczas planowania powinno się określić, kto w takim przypadku będzie
114
przerzucony w rejon lądowania w następnej fali. Wyeliminuje to ryzyko, że któraś
z ważnych (istotnych) osób funkcyjnych może być przeplanowana do następnej fali
w sposób przypadkowy. System ten powinien określić również kto może, a kto nie
może być przerzucony nie tylko do następnego rzutu, ale nawet do następnej fali.
Kolejność ta musi być określona w Planie transportu wojsk i sprzętu drogą powietrzną.
7.4 KOORDYNACJA WSPARCIA OGNIOWEGO LWL

7013. Dowódcy wszystkich szczebli dowodzenia muszą znać zasady współdziałania ze śmi-
głowcami bojowymi LWL, które stanowią uniwersalny i skuteczny środek wsparcia
ogniowego walczących pododdziałów.
Batalionowy TZKOP koordynuje przydział wysiłku LWL dla batalionu, dostarcza
dowódcy batalionu informacji w zakresie możliwości wykorzystania śmigłowców
szturmowych LWL oraz planuje efektywne ich wykorzystanie w ramach wsparcia og-
niowego działań batalionu.
Podczas realizacji wsparcia ogniowego na korzyść pierwszorzutowych pododdziałów
batalionu, naprowadzanie realizowane jest przez wysuniętego nawigatora naprowa-
dzania lotnictwa (WNNL) ze składu TZKOP.
Z uwagi na uproszczone procedury wezwania i naprowadzania śmigłowców bojo-
wych, naprowadzanie na cel mogą realizować również przeszkoleni żołnierze wcho-
dzący w skład pierwszorzutowych pododdziałów.
Za przygotowanie żołnierzy batalionu do współdziałania ze śmigłowcami bojowymi
odpowiada TZKOP batalionu.
Dowódcy grup śmigłowców bojowych przydzielonych do wsparcia batalionu, biorą
udział w procesie dowodzenia, na równi z innymi dowódcami pododdziałów przy-
dzielonych.
W szczególnych sytuacjach śmigłowce bojowe mogą działać nieplanowo na korzyść
pododdziałów batalionu, na wezwanie z pola walki.
Jeżeli dowódca grupy śmigłowców nie może uczestniczyć we wszystkich kluczowych
punktach procesu dowodzenia, istotnym jest, by po otrzymaniu zadania wziął udział
w synchronizacji działań z dowódcą wspieranego pododdziału.
Synchronizacja działań w nieplanowych sytuacjach (na wezwanie z pola walki)
powinna być przeprowadzona tylko w niezbędnym zakresie z wykorzystaniem radio-
wych środków łączności.
115
W przypadku utraty łączności między wspieranym pododdziałem, a śmigłowcami
najważniejsze jest właściwe, określone w SOP oznaczenie pozycji wojsk własnych
oraz metoda wskazania celu w momencie pojawienia się śmigłowców nad rejonem
działania.
116
ROZDZIAŁ VIII
DZIAŁANIA W SPECYFICZNYCH ŚRODOWISKACH WALKI
8.1 DZIAŁANIA W TERENIE ZURBANIZOWANYM / ZABUDOWANYM

8000. Wprowadzenie
Teren zurbanizowany – to obszar (aglomeracji miejskich), dużych zakładów prze-
mysłowych wraz z występująca infrastrukturą charakteryzujący się znacznym zagęsz-
czeniem budynków, gęstą siecią dróg i węzłów komunikacyjnych. Z uwagi na wiel-
kość tego obszaru działania w nim wymagają zaangażowania sił minimum batalionu.
Teren zabudowany – to mała miejscowość, osiedle o charakterze miejskim, wieś,
osada o niewielkim zagęszczeniu budynków i luźnej zabudowie, w którym działania
prowadzą zazwyczaj pododdziały szczebla kompania (pluton).
8.1.2 Obrona
8.1.2.1 Przygotowanie obrony w terenie zurbanizowanym / zabudowanym

8001. Obronę terenu zurbanizowanego / zabudowanego przygotowuje się na jego podej-
ściach. W przypadku organizowania obrony bezpośrednio w tym terenie przednią
linię obrony przygotowuje się na jego obrzeżach;
1) batalionowe (kompanijne, plutonowe) rejony obrony (punkty oporu) powinny
być rozbudowane w taki sposób, aby można było maksymalnie wykorzystać
prowadzenie ognia krzyżowego na kierunkach obrony;
2) przygotowując obronę w terenie zurbanizowanym / zabudowanym, dowódca
batalionu (kompanii) – obok ogólnych przedsięwzięć przygotowania walki –
określa: budynki, które należy włączyć do punktów oporu, sposób manewru pod-
oddziałami, rejon (punkty oporu) odpowiedzialności poszczególnych elementów
ugrupowania bojowego;
3) dowódcy pododdziałów zmechanizowanych wzmocnionych czołgami powinni
użyć czołgów na podejściach do bronionych rejonów (punktów oporu);
4) podstawą struktury batalionowego rejonu obrony są kompanijne punkty oporu,
w ramach których organizuje się plutonowe punkty oporu. Przy organizowaniu
punktów oporu przede wszystkim wykorzystuje się mocne budynki narożne,
z niskim parterem lub podpiwniczeniem;
117
5) punkty oporu przygotowuje się do obrony okrężnej przy zachowaniu styczności
ogniowej pomiędzy nimi. Gromadzi się w nich dodatkowe zapasy amunicji, żyw-
ności, wody pitnej i innych środków materiałowych. W lukach pomiędzy punk-
tami oporu i na ulicach buduje się zapory, barykady, zawały, a podejścia do nich
minuje się, osłaniając je ogniem skrzydłowym i krzyżowym;
6) w celu zapewnienia manewru pododdziałami wewnątrz kwartałów urządza się
przejścia, a także wykorzystuje się urządzenia komunikacji podziemnej.
W przejściach podziemnych nie wykorzystywanych do manewru buduje się
zapory minowe i przygotowuje się niszczenia zaporowe oraz ustawia się pułapki
minowe, a wejścia i wyjścia obserwuje i osłania ogniem;
7) rejon obrony (punkt oporu) należy organizować tak, by zapobiec okrążeniu
i przełamaniu. W zależności od wielkości bronionego terenu obronę można sku-
pić tylko na wybranych obiektach (miejscach) systemem oddzielnych punktów
oporu. W przestrzeni między nimi należy organizować zawały, niszczenia,
minowanie z użyciem min pułapek, a także organizować pododdziały manewro-
we działające na newralgicznych obiektach.
8.1.2.2 Zadania
8002. Podczas prowadzenia działań obronnych w terenie zurbanizowanym / zabudowanym
batalion (kompania) broni jednego lub kilku kwartałów (budynków), małego mia-
steczka, wsi, osady, nie dopuszczając do uchwycenia bronionego obszaru. Pluton
zazwyczaj broni pojedynczego budynku.
8.1.2.3 Ugrupowanie
8003. Batalion (kompania) obsadza rejon obrony (punkt oporu) w taki sposób, aby można
było prowadzić obronę okrężną, a ponadto ugrupowanie bojowe powinno być ela-
styczne i zapewniać samodzielność w prowadzeniu obrony w rejonach odpowiedzial-
ności.
8004. Z reguły batalion ugrupowuje się w jeden rzut z kilkoma odwodami w sile miesza-
nych zgrupowań plutonowych. Kompania przyjmuje ugrupowanie jednorzutowe
z odwodem (odwodami) w sile jednej (dwóch) drużyn. W skład odwodów włącza się
czołgi, bojowe wozy piechoty (transportery opancerzone), wozy artylerii samobieżnej
i pododdziały saperów tworzące Grupy Zaporowe (GZ).
8005. Przebieg przedniego skraju obrony – zależeć będzie głównie od możliwości bronią-
cych się pododdziałów, oceny możliwości działania przeciwnika i oceny bronionego
118
wycinka terenu zurbanizowanego (zabudowanego). Linię tą powinno wyznaczać się
tak, aby nie stanowiła w terenie charakterystycznej rubieży, na której przeciwnik
może skupić swoje oddziaływanie ogniowe.
8006. Główny wysiłek obrony powinien być skupiony na utrzymaniu arterii i węzłów
komunikacyjnych oraz ulic umożliwiających wykonywanie manewru na bronionym
obszarze (punkt ciężkości obrony może być skupiony również na obronie zakładów
przemysłowych lub ważnych obiektach infrastruktury miasta).
8007. Rażenie ogniowe w batalionie (kompanii) organizuje się uwzględniając ogień skrzy-
dłowy, krzyżowy i wielowarstwowy broni strzeleckiej, czołgów, bojowych wozów
piechoty (transporterów opancerzonych), dział strzelających na wprost, wyrzutni
przeciwpancernych pocisków kierowanych, granatników, a także moździerzy i artyle-
rii strzelającej z zakrytych stanowisk ogniowych. Z reguły większość środków og-
niowych, w tym działa, rozmieszcza się na niższych kondygnacjach i w piwnicach.
8008. Czołgi, bojowe wozy piechoty (transportery opancerzone) wykorzystuje się w kom-
panijnych punktach oporu. Ich stanowiska ogniowe powinny gwarantować możliwie
największe zasięgi rażenia. Rozmieszcza się je za zwałami gruzu, za ścianami (bary-
kadami) lub na skwerach (skrzyżowaniach ulic).
8009. W trakcie organizacji działań obronnych należy ustalić współdziałanie z elementami
pozamilitarnymi działającymi na bronionym obszarze.
8010. Podczas organizowania działań w terenie zurbanizowanym / zabudowanym szczegól-
ną rolę odgrywa koordynacja działań pododdziałów batalionu (kompanii), a przede
wszystkim precyzyjne określenie sektorów i pasów ognia. Wyznaczane linie rozgra-
niczenia powinny być równoległe do ulic i obejmować budynki po obu stronach uli-
cy.
8.1.2.4 Prowadzenie działań w terenie zurbanizowanym / zabudowanym

1) walkę w terenie zurbanizowanym / zabudowanym prowadzi się uporczywie
o każdy dom. Obrońca powinien wykorzystywać znajomość terenu zabudowane-
go do prowadzenia aktywnych działań;
2) W trakcie prowadzenia obrony jednym ze skutecznych sposobów zaskoczenia
i załamania natarcia przeciwnika może być wykonywanie zasadzek;
3) budynki lub grupy budynków, które posiadają wzmocnioną konstrukcję przysto-
sowuje się do użycia jako punkty oporu. Powinny być one połączone w system
119
obrony (poprzez zazębianie się pasów i sektorów ognia) i przygotowane do walki
w odosobnieniu w sytuacji okrążenia lub odcięcia od sił głównych;
4) w trakcie prowadzenia obrony obsadza się wcześniej wykonane zawały (baryka-
dy) blokując możliwość manewru przeciwnika wzdłuż głównych (prioryteto-
wych) arterii komunikacyjnych (ulic). Przed zawałami (barykadami) ustawia się
zapory minowe, wykonuje się niszczenia oraz przygotowuje niszczenia zaporowe
w trakcie walki;
5) w budynkach rozmieszcza się miny pułapki, ładunki wybuchowe i przeszkody,
które mogą w znaczny sposób przyczynić się do osiągnięcia sukcesu w obronie
(stanowią one także element zaskoczenia dla działającego przeciwnika i nega-
tywnie wpływają na jego morale);
6) obrońca w trakcie prowadzenia działań powinien wykorzystać swoją wiedzę
o terenie zurbanizowanym / zabudowanym i aktywnie oddziaływać na przeciw-
nika, poprzez nękanie jego pododdziałów wykonując rajdy, wykorzystując ogień
strzelców wyborowych oraz zasadzki, które realizuje w celu uzyskania zaskocze-
nia i zmniejszenia tempa natarcia przeciwnika. Obrońca powinien przenikać
ponownie w rejon, który był już oczyszczony przez przeciwnika, ale nie został
przez niego zajęty;
7) jeżeli przeciwnikowi udało się wedrzeć do budynku o istotnym znaczeniu
w systemie rejonu obrony (punktu oporu), powinno się zlikwidować go ogniem
broni strzeleckiej i granatami zanim zdąży się w nim umocnić;
8) w trakcie likwidacji włamania przeciwnika należy ogniem czołgów, bojowych
wozów piechoty (transporterów opancerzonych) blokować podejście kolejnych
sił, a wydzielonymi grupami (odwodami) likwidować przeciwnika w obiekcie.
W sytuacji, gdy odzyskanie obiektu jest niemożliwe lub może pochłonąć dużo
ofiar należy ten budynek zburzyć lub podpalić;
9) w celu likwidacji przeciwnika w opanowanych przez niego punktach oporu
wykonuje się kontratak. Kontratakujące odwody wykorzystując dogodne ukrycia
i maskowanie jakie zapewnia teren zurbanizowany / zabudowany gwałtownym
atakiem z bliskich odległości zniszczą przeciwnika i odzyskują utracony teren
(budynki).
8011. Dowodzenie i obieg informacji realizowane jest wielokanałowo z wykorzystaniem
środków przewodowych (w tym telekomunikacji krajowej i lokalnej), radiowych oraz
umówionych sygnałów i łączników. W związku z dużymi ograniczeniami propagacji
120
fal radiowych należy w pierwszej kolejności przekazywanie danych organizować na
bazie łączności przewodowej i za pomocą łączników.
8.1.3 Działania opóźniające
8.1.3.1 Przygotowanie działań opóźniających w terenie zurbanizowanym / zabudowa-

nym
8012. Teren zurbanizowany / zabudowany jest dogodnym obszarem do prowadzenia dzia-
łań opóźniających. Zwarta zabudowa miast czy budynki wiejskie pozwalają na sku-
teczne kanalizowanie i opóźnianie działań zaczepnych przeciwnika.
8013. Przygotowując działania opóźniające dowódca batalionu (kompani) ocenia możliwe
kierunki działania przeciwnika, określa i wyznacza drogi (ulice) na kierunkach opóź-
niania, pośrednie rubieże (obiekty) opóźniania. Precyzuje również miejsca wykonania
węzłów zapór i niszczeń, niszczeń zaporowych, pułapek minowych oraz grup min
ppanc i ppiech.
8014. Na głównych liniach (rubieżach) opóźniania przygotowuje się sieć samodzielnych
plutonowych punktów oporu, a w nich wyznacza się główne, tymczasowe i zapasowe
stanowiska ogniowe dla czołgów, bojowych wozów piechoty (transporterów opance-
rzonych), środków przeciwpancernych, pododdziałów moździerzy i artylerii oraz
środków przeciwlotniczych.
8015. Na pośrednich liniach (rubieżach) opóźniania organizuje się sieć zasadzek siłami plu-
tonów, drużyn (załóg czołgów).
8016. Przed i pomiędzy liniami (rubieżami) opóźniania przygotowuje się zapory fortyfika-
cyjne i minowe, urządza niszczenia oraz planuje wykonywanie lokalnych kontrata-
ków z ograniczonym celem.
8017. Główne i pośrednie linie (rubieże) opóźniania wyznacza się na drogach (ulicach)
przebiegających poprzecznie do rejonu (kierunku) opóźniania.
8.1.3.2 Zadania
8018. W działaniach opóźniających w terenie zurbanizowanym / zabudowanym batalionowi
wyznacza się rejon opóźniania i linie opóźniania, kompanii (plutonu) określa się kie-
runek i rubieże opóźniania.
121
8.1.3.3 Ugrupowanie
8019. Do działań opóźniających w terenie zurbanizowanym / zabudowanym batalion za-
zwyczaj przyjmuje ugrupowanie w jeden rzut z jednym lub kilkoma odwodami,
a kompania w jeden rzut z odwodem. Pluton zwykle prowadzi działania opóźniające
w jednym rzucie.
8020. W trakcie prowadzenia działań szczególną rolę odgrywają takie elementy jak: ustale-
nie kolejności opuszczania punktów oporu, wzajemna osłona działań, wsparcie og-
niowe, określenie linii koordynacyjnych i czasu działania pododdziałów, ustalenie li-
nii bezpieczeństwa.
8.1.3.4 Prowadzenie działań opóźniających w terenie zurbanizowanym / zabudowanym

8021. Batalion (kompania, pluton) działania opóźniające rozpoczyna obroną rejonu obrony
(punktu oporu) na przednim skraju obrony nie pozwalając przeciwnikowi na włama-
nie się w strukturę bronionego rejonu (punktu).
8022. Prowadząc działania opóźniające w terenie zurbanizowany / zabudowanym należy
zapewnić sobie możliwość manewru i oderwania się od przeciwnika;
8023. Oddziaływanie nacierającego przeciwnika za pomocą lotnictwa i artylerii może spo-
wodować powstawanie zawał i zagruzowań dróg i ulic przewidzianych jako drogi
manewru, dlatego należy je na bieżąco monitorować i alternatywnie wyznaczać inne.
8024. W trakcie prowadzenia działań opóźniających szczególną uwagę należy zwrócić na
kierunki prawdopodobnego działania oddziałów wydzielonych i obejścia przeciwni-
ka, które mogą odciąć i zablokować pododdziały prowadzące opóźnianie. Aby prze-
ciwdziałać takim działaniom należy prowadzić obserwację i blokowanie dogodnych
kierunków przenikania przeciwnika w ugrupowanie pododdziałów prowadzących
opóźnianie.
8025. Główny wysiłek w działaniach opóźniających skupia się wzdłuż dróg i ulic (ciągów
komunikacyjnych).
8026. Budynki przylegające do dróg i ulic wykorzystuje się do tworzenia doraźnych punk-
tów oporu i sieci zasadzek.
8027. Skrzyżowania i węzły komunikacyjne przygotowuje się do niszczenia. Wzdłuż dróg
i ulic pomiędzy rubieżami (obiektami) opóźniania przygotowuje się barykady przelo-
towe i zaporowe, a podejścia do nich minuje się. W rejonie opóźniania batalionu wy-
znacza się i utrzymuje drogi (ulice) wycofania.
122
8028. Dowodzenie w działaniach opóźniających przebiega głównie za pomocą środków
łączności, jednak duże zagęszczenie budynków może spowodować ograniczenia
w zasięgach środków radiowych. Niejednokrotnie przekazywanie rozkazów
i meldunków możliwe będzie za pomocą łączników szczególnie, gdy działania pro-
wadzone są na trzech poziomach: pod powierzchnią i na powierzchni ulic jak
i z wykorzystaniem wysokich budynków. Inicjatywa dowódców małych pododdzia-
łów biorących udział w walce spełnia szczególną rolę w realizacji założonego planu
działania.
8.1.4 Natarcie
8.1.4.1 Przygotowanie natarcia w terenie zurbanizowanym / zabudowanym

8029. Natarcie w terenie zurbanizowanym / zabudowanym z reguły angażuje duże siły
i środki i jest działaniem czasochłonnym. W czasie planowania należy uwzględnić
synchronizację działań pamiętając o tym, że realizacja będzie zdecentralizowana.
8030. Decydującą rolę w planowaniu działań zaczepnych w terenie zurbanizowanym /
zabudowanym odgrywają czynniki takie jak: prostota i elastyczność planów działa-
nia, bieżące „doplanowywanie” działań z uwzględnieniem lokalnych powodzeń lub
niepowodzeń w działaniu, planowanie etapowe działań (pierwszy etap
w szczegółach, natomiast plany każdego następnego będą sporządzane i wysyłane
przed zakończeniem poprzedniego).
8031. Przygotowując działania zaczepne należy zgromadzić jak najwięcej szczegółowych
informacji o układzie miasta i siłach broniącego się w nim przeciwnika, ciągach ko-
munikacyjnych, charakterze zabudowy, systemie komunikacji podziemnej (w tym
wypadku źródłami będą: mapy w małej skali; plany miasta; przewodniki; zdjęcia lot-
nicze; informacje od patroli rozpoznawczych; zdjęcia z rozpoznania lotniczego; in-
formacje pozyskane od miejscowych organów administracji, mieszkańców
i uchodźców).
8032. W przygotowaniu natarcia na teren zurbanizowany / zabudowany dowódca batalionu
(kompanii, plutonu) oprócz ogólnej problematyki przygotowania natarcia, ocenia
charakter obrony przeciwnika na podejściach, na skraju i w głębi terenu zurbanizo-
wanego / zabudowanego oraz precyzuje kierunki i kluczowe obiekty, których opano-
wanie naruszy system obrony przeciwnika. Wyznacza również obiekty pośrednie,
których zdobycie zapewni opanowanie obiektu końcowego.
123
8.1.4.2 Zadania
8033. W terenie zurbanizowanym / zabudowanym batalion z reguły naciera wzdłuż jednej,
dwóch ulic z przyległymi do nich kwartałami (zabudowaniami). Kompania (pluton)
naciera zwykle wzdłuż jednej ulicy.
8.1.4.3 Ugrupowanie
8034. Batalion z pododdziałami (środkami) wzmocnienia: pancernymi (piechoty), artylerii
i inżynieryjnymi tworzy oddział szturmowy, a kompania (niekiedy pluton) grupę
szturmową. Zgrupowania te stanowią zasadnicze elementy ugrupowania bojowego
w natarciu w terenie zurbanizowanym / zabudowanym. W grupie szturmowej organi-
zuje się podgrupy: atakującą, osłony (przeszukującą), torującą i wsparcia ogniowego.
Grupy szturmowe dodatkowo wyposaża się w ładunki wybuchowe, środki dymne
i zapalające.
8035. W działaniach w terenie zurbanizowanym / zabudowanym należy w szerokim zakre-
sie współpracować i współdziałać z ludnością cywilną.
8036. Linie rozgraniczenia powinny być wyznaczone równoległe do ulic i obejmować
budynki po obu stronach ulicy, by uniknąć rozdzielania dróg podejścia.
8037. Przed przystąpieniem do prowadzenia działań zaczepnych należy wyznaczyć punkty
koordynacyjne, które są niezbędne do utrzymania spójności działań. W sytuacji
wprowadzania pododdziałów obejścia niezbędne jest określenie ścisłej koordynacji
czasu rozpoczęcia działań oraz sygnałów rozpoznawczych.
8.1.4.4 Prowadzenie natarcia w terenie zurbanizowanym / zabudowanym

8038. Batalion (kompania, pluton) nacierający na teren zurbanizowany / zabudowany nisz-
czy przeciwnika broniącego się na jego podejściach, oskrzydla i obchodzi jego punk-
ty oporu i dąży do wdarcia się w broniony obszar z marszu. Następnie opanowuje
kluczowe obiekty i bez zatrzymania rozwija natarcie w głąb obrony przeciwnika nie
dopuszczając do zorganizowania trwałego oporu.
8039. W przypadku, gdy opanowanie terenu zurbanizowanego / zabudowanego z marszu
nie powiodło się, organizuje się na nie szturm. Oddział (grupa) szturmowy przyjmuje
ugrupowanie do szturmu pod osłoną ognia artylerii, uderzeń lotnictwa oraz ubezpie-
czeń walczących w styczności z przeciwnikiem. Szturm prowadzi się zwykle pieszo
z rejonu wyjściowego.
124
8040. Natarcie w terenie zurbanizowanym / zabudowanym może być realizowane w połą-
czeniu z opanowaniem obiektów pośrednich w trzech etapach:
1) rozbicia sił przeciwnika na podejściach i opanowanie jego rubieży, które pozwoli
na izolowanie tego obszaru;
2) szturmu, składającego się z podejścia i opanowania punktów oporu w budynkach
na skraju terenu zabudowanego;
3) rozwinięcia natarcia w głąb i „oczyszczania” opanowanych obiektów z podod-
działów przeciwnika.
8041. Oddziały (grupy) szturmowe poprzez wykonane wcześniej lub trakcie prowadzenia
natarcia wyrwy w ścianach, przejścia podziemne, rowy łączące i inne skryte podej-
ścia, podchodzą do obiektu i w ustalonym czasie pod osłoną ognia i zasłon dymnych
wchodzą do budynków. Pododdziały (grupy) inżynieryjne wchodzące w skład
oddziału (grupy) szturmowego, wykonują przejścia w ścianach i stropach, a w razie
konieczności rozminowują opanowane budynki. Pododdziały artylerii (środki artyle-
ryjskie) niszczą w tym czasie przeciwnika w sąsiednich budynkach i wzbraniają
podejścia jego odwodów.
8042. Po opanowaniu kwartału (budynków), batalion (kompania, pluton) kontynuuje walkę
i dąży do opanowania kolejnych kwartałów (budynków). Grupy (podgrupy) przeszu-
kujące sprawdzają kolejno kondygnacje i pomieszczenia likwidując małe grupy prze-
ciwnika, osłaniają jednocześnie skrzydła i tyły oddziału (grupy) szturmowego.
8043. Ważniejsze z opanowanych budynków i skrzyżowania ulic umacnia się organizując
punkty (stanowiska) oporu. Wyjścia z przejść podziemnych i ciągów kanalizacyjnych
ubezpiecza się ogniem broni maszynowej.
8044. Silnie umocnione i bronione budynki w strukturze obrony przeciwnika blokuje się
poprzez okrążenie, a następnie burzy lub podpala.
8045. Barykady i zagruzowania na ulicach, po ich opanowaniu przez grupy szturmowe,
rozgradza się z wykorzystaniem materiałów wybuchowych, urządzeń spycharkowych
czołgów i wozów zabezpieczenia technicznego oraz maszyn inżynieryjnych.
8046. Dowodzenie oddziałem (grupą) szturmowym realizuje się z wykorzystaniem środków
radiowych i łączników. Rozkazy będą zwykle obejmować całość działań w ogólnym
zarysie, a ich pierwszy etap w szczegółach. Plany i uszczegółowione rozkazy każde-
go kolejnego etapu sporządzane będą i przekazywane dla wykonawców po osiągnię-
ciu celów poprzedniego etapu.
125
8.1.5.1 Użycie artylerii

8047. Podczas prowadzenia obrony etatowe i przydzielone pododdziały artylerii rozmiesz-
cza się w obszarach umożliwiających prowadzenie ognia (zazwyczaj w parkach, na
placach i stadionach). Sekcje wysuniętych obserwatorów rozmieszcza się na podda-
szach i górnych piętrach wysokich budynków. Wydzielone do bezpośredniego
wsparcia pododdziały i środki ogniowe rozmieszcza się w kompanijnych punktach
oporu.
8048. Podczas prowadzenia natarcia w terenie zurbanizowanym pododdziały artylerii
powinny być przygotowane do niszczenia (burzenia) budynków i ukryć w głębi
punktów oporu przeciwnika. Przydzielone (etatowe) pododdziały moździerzy
i artylerii rozmieszcza się analogicznie jak w obronie.
8.1.5.2 Użycie Lotnictwa Wojsk Lądowych

8049. Główne zadania lotnictwa wojsk lądowych pozostają bez zmian, ponadto wysiłek
(jeżeli jest przydzielony dla batalionu) może być wykorzystany do realizacji następu-
jących zadań:
1) przerzutu elementów rozpoznawczych na szczyty wysokich budynków;
2) ewakuacji rannych z rejonów niedostępnych dla pojazdów kołowych i gąsienico-
wych.
8.1.5.3 Użycie pododdziałów wojsk przeciwlotniczych

8050. W obronie miasta główny wysiłek skupiają do osłony pododdziałów broniących rejo-
nów i obiektów decydujących o trwałości obrony i funkcjonowania miasta.
8051. Pododdziały wojsk przeciwlotniczych wyposażone w zestawy rakietowe małego
zasięgu oraz zestawy artyleryjskie (ciągnione) rozmieszcza się na prawdopodobnych
kierunkach uderzeń środków napadu powietrznego przeciwnika poza zwartą zabudo-
wą miasta lub w takich miejscach, z których możliwe jest prowadzenie skutecznego
ognia np.: w rejonach o rzadkiej i niskiej zabudowie, wzdłuż ulic, w parkach, na pla-
cach, stadionach i w innych miejscach otwartych dogodnych do obrony.
8052. Pododdziały wojsk przeciwlotniczych wyposażone w lekkie armaty przeciwlotnicze
oraz przeciwlotnicze zestawy rakietowe małego zasięgu zajmują stanowiska ogniowe
w wielopiętrowych budynkach, gdzie przygotowują ogień wielowarstwowy tak, aby
na różnych odległościach i wysokościach wszystkie cele powietrzne były ostrzeliwa-
126
ne. Z reguły większość środków ogniowych, w tym armaty przeciwlotnicze, roz-
mieszcza się na wyższych kondygnacjach i na dachach budynków.
8053. Pododdziały wojsk przeciwlotniczych w natarciu główny wysiłek skupiają na osłonie
zasadniczych elementów pododdziału (obiektów) na podejściach do miasta lub na
osłonie pododdziałów wykonujących wspólnie z sąsiadami uderzenie oskrzydlające
w celu izolacji broniących się sił przeciwnika.
8.1.5.4 Użycie pododdziałów wojsk inżynieryjnych

8054. Zadaniami przydzielanych do batalionu (kompanii) pododdziałów wojsk inżynieryj-
nych są:
1) w obronie: izolowanie rejonów i dróg przez wykonywanie niszczeń, budowę
zapór minowych i wykonywanie zapór fortyfikacyjnych, usuwanie przeszkód,
umacnianie budynków, przygotowanie i utrzymanie sieci dróg i ulic, oczyszcza-
nie pól ostrzału;
2) w natarciu: usuwanie min, niewybuchów bomb (pocisków), min pułapek, nisz-
czenie IED, ruin i innych przeszkód, przygotowanie i utrzymanie sieci dróg
i ulic, wykorzystywanie materiałów wybuchowych do niszczenia punktów oporu
i umocnień.
8.1.5.5. Użycie pododdziałów wojsk chemicznych

8055. Zadania pododdziałów wojsk chemicznych będą analogiczne jak w działaniach
w terenie „standardowym”. Likwidacja skażeń będzie organizowana wzdłuż ulic lub
bezpośrednio na stanowiskach skażonego sprzętu.
8.1.5.6 Organizowanie i prowadzenie rozpoznania

8056. Ze względu na decentralizację działań system informacyjny musi być szczególnie
elastyczny i prosty.
8057. W kompanii organizuje się system posterunków obserwacyjnych i obserwatorów oraz
patroli działających na podejściach, w terenie nie zajętym przez przeciwnika oraz
obszarów skrzydłowych. Posterunki obserwacyjne (obserwatorów) wystawia się na
dachach budynków, z których zapewniona jest obserwacja okrężna.
8058. Działanie elementów rozpoznawczych w rejonie zurbanizowanym zależy od rodzaju
prowadzonych działań, charakteru i wielkości miejscowości oraz czasu przeznaczo-
nego na działanie. Przy planowaniu działań rozpoznawczych należy:
127
1) ustalić skład i wyposażenie elementu rozpoznawczego adekwatnie do struktury
zabudowy oraz pokrycia terenu;
2) uwzględnić wzmocnienie elementu rozpoznawczego specjalistami rodzajów
wojsk i przewodnikami;
3) określić sposób prowadzenia działań rozpoznawczych.
8059. Przed skierowaniem elementów rozpoznawczych do działania w terenie zurbanizo-
wanym/zabudowanym należy zgromadzić informacje (np.: z map, planów miast)
zawierające:
1) aktualny przebieg arterii komunikacyjnych, wielkość, charakterystykę i przebieg
urządzeń podziemnych i mediów komunalnych;
2) rozmieszczenie obiektów o znaczeniu militarnym;
3) rozmieszczenie lotnisk i lądowisk, portów rzecznych oraz baz przeładunkowych;
4) rozmieszczenie newralgicznych obiektów infrastruktury miejskiej.

8060. Teren zurbanizowany / zabudowany pod względem zabezpieczenia logistycznego
charakteryzuje się dobrze rozwiniętą siecią komunikacyjną, występowaniem stacjo-
narnej infrastruktury logistycznej (magazyny, baza remontowa, lecznicza
i kwaterunkowa), które mogą być wykorzystywane w trakcie zabezpieczenia logi-
stycznego działań bojowych.
8061. Znaczne utrudnienia i zagrożenia mogą być spowodowane przez pożary, zawały
i zagruzowanie oraz ryzyko powstawania i rozprzestrzeniania się epidemii chorób
zakaźnych. Istotnym utrudnieniem w realizacji zasadniczych zadań zabezpieczenia
logistycznego będzie większe „rozdrobnienie” elementów ugrupowania bojowego
realizujących zadania na odizolowanych od siebie zabudowaniami kierunkach.
8062. W czasie prowadzenia działań w terenie zurbanizowanym, w zależności od ich cha-
rakteru pododdziały logistyczne rozmieszcza się:
1) w natarciu – w początkowej fazie na przedmieściach lub poza miastem,
a następnie w miarę uzyskiwania powodzenia w natarciu, przemieszcza się je
w ślad za zabezpieczanymi pododdziałami w głąb terenu zurbanizowanego
i rozmieszcza na obszarze parków, skwerów bądź w oparciu o stacjonarną infra-
strukturę logistyczną;
2) w obronie – pododdziały logistyczne rozmieszcza się za ugrupowaniem walczą-
cych wojsk, wykorzystując do tego celu obiekty terenowej infrastruktury logi-
128
stycznej w naturalnych i sztucznych ukryciach lub w miejscach umożliwiających
przestrzenne lub kierunkowo – przestrzenne rozwinięcie elementów logistycz-
nych (np.: parki i skwery).
8063. Zabezpieczenie materiałowe:
1) uwzględniając specyfikę działań w terenie zurbanizowanym należy liczyć się ze
zwiększonym zużyciem amunicji strzeleckiej (granatów), amunicji artyleryjskiej,
moździerzowej i materiałów wybuchowych. Ze względu na znaczne zużycie tych
środków będzie występowała konieczność maksymalnego skracania „czasu reak-
cji logistycznej”;
2) duże utrudnienia w ruchu pojazdów samochodowych spowodowane zablokowa-
niem dróg (zawały, zagruzowanie) oraz oddziaływaniem np. strzelców wyboro-
wych przeciwnika powodują, że w systemie dowozu i ewakuacji materiałowej
należy dążyć do wykorzystania w miarę możliwości transporterów opancerzo-
nych, a w niektórych przypadkach także zespołów tragarzy do dostarczania zao-
patrzenia na wyższe piętra budynków;
3) w miarę posiadanych możliwości dążyć do wykorzystania w systemie zaopatry-
wania wojsk transportu śmigłowcowego, organizując na placach, skwerach tym-
czasowe lądowiska;
4) w terenie zurbanizowanym szczególnego znaczenia nabiera zaopatrywanie
w wodę. W tym celu należy rozpoznać wszelkie dostępne ujęcia wody na danym
obszarze oraz oznakować je i odpowiednio zabezpieczyć. W korzystaniu z ujęć
i zapasów wody należy uwzględnić potrzeby ludności cywilnej;
5) wyznaczając drogi na potrzeby dowozu i ewakuacji należy w pierwszej kolejno-
ści dążyć do wykorzystania do tego celu szerokich ulic, które muszą być odpo-
wiednio oznakowane i utrzymywane pod względem zachowania ich przejezdno-
ści, a w newralgicznych miejscach tj. skrzyżowania, wyznaczyć należy posterun-
ki kontroli i regulacji ruchu;
6) walczące pododdziały należy doposażyć w odpowiednią ilość sprzętu do odgru-
zowywania i odblokowywania miejsc uwięźnięcia żołnierzy i UiSW
w zniszczonych budynkach.
8064. Zabezpieczenie techniczne:
1) organizując zabezpieczenie techniczne w terenie zurbanizowanym należy się
liczyć z utrudnieniami związanymi z wyszukiwaniem uszkodzonego UiSW oraz
utrudnionym dostępem do niego;
129
2) straty techniczne w UiSW powstawać będą w wyniku bezpośredniego oddziały-
wania środków ogniowych przeciwnika oraz przysypania go przez gruzy znisz-
czonych budynków, co znacząco wpłynie na czasochłonność i pracochłonność
przedsięwzięć rozpoznawczo – ewakuacyjnych;
3) realizacja zadań przez walczące pododdziały na izolowanych kierunkach wymu-
sza zaangażowanie znacznej liczby środków ewakuacyjnych;
4) zasadnicze funkcje, jakie spełniać będą drogi: dowóz zaopatrzenia, ewakuacja
techniczna, medyczna oraz ludności cywilnej wymusza bezpośrednią potrzebę
zapewnienia ich maksymalnej przepustowości;
5) przedsięwzięcia remontowe należy realizować w zdecydowanej większości
w oparciu o mobilne punkty remontowe. Scentralizowanie wykonywania remon-
tów w punktach rozwijanych przez etatowe elementy remontowe generować
będzie potrzeby znacznego zaangażowania opancerzonych środków ewakuacyj-
nych do gromadzenia funduszu remontowego, zorganizowanych w grupy ewaku-
acji technicznej.
8065. Zabezpieczenie medyczne:
1) specyfika działań w terenie zurbanizowanym powodować będzie występowanie
oprócz ran postrzałowych i poparzeń licznych urazów niebojowych powstałych
na skutek upadków z dużej wysokości, a także zasypania przez gruz. W czasie
organizowania obrony w terenie zurbanizowanym szczególną uwagę należy
zwrócić na wyszukiwanie rannych i chorych w piwnicach, ruinach zabudowań
i innych trudno dostępnych miejscach;
2) punkty medyczne powinny być organizowane na bazie istniejącej stacjonarnej
infrastruktury medycznej (szpitale, przychodnie). Budynki wykorzystywane do
tych celów powinny być oznakowane znakiem Czerwonego Krzyża widocznym
z powietrza oraz z poziomu dróg;
3) szczególnie trudnym i jednocześnie pilnym do realizacji przedsięwzięciem będzie
wyszukiwanie i grzebanie poległych żołnierzy oraz ludności cywilnej i usuwanie
padłej zwierzyny, a także nieczystości z uwagi na zagrożenie epidemiologiczne
zwłaszcza w okresach wiosenno – letnich – realizacja tych przedsięwzięć powin-
na być koordynowana z administracją cywilną;
4) w czasie działań bojowych w terenie zurbanizowanym szczególnego znaczenia
będzie nabierać organizowany doraźnie oddział ewakuacyjno – ratunkowy;
130
5) W związku z licznymi kierunkami natarcia oraz występowaniem licznych prze-
mieszanych rejonów walk należy przydzielić adekwatną do intensywności
powstawania strat sanitarnych liczbę grup ewakuacyjnych. Punkty opatrunkowe
należy rozmieszczać z dala od rejonów głównych działań bojowych. Należy
zwrócić baczną uwagę na wyraźne oznaczenie dróg prowadzących do punktu
opatrunkowego. Ponadto należy wyznaczyć zespoły do wyszukiwania
i uwalniania rannych z zawał.
8.2. DZIAŁANIA W TERENIE LESISTYM

8066. Wprowadzenie
Teren lesisty jest to obszar całkowicie pokryty lasami lub taki, gdzie większość rejo-
nu jest lesista, a ruch pojazdów jest w większości ograniczony do dróg, przesiek,
pasów przeciwpożarowych i luk, powodujących potrzebę stosowana innej taktyki niż
w terenie otwartym.
8067. Teren lesisty w działaniu batalionu (kompanii) wymusi pewne zmiany organizacyjne.
Mogą one obejmować:
1) wzmocnienie ochrony na wszystkich szczeblach, w celu uniknięcia zaskoczenia;
2) precyzyjny przydział dróg marszu i kontrolę ruchu;
3) decentralizację środków opancerzonych oraz środków wsparcia bojowego;
4) utrzymywanie wysuniętych, zdecentralizowanych odwodów;
5) planując działania w terenie lesistym należy brać pod uwagę następujące specy-
ficzne skutki użycia broni masowego rażenia:
a) fala uderzeniowa. Powalone przez falę uderzeniową drzewa będą znacznie
utrudniać działania wszystkim rodzajom wojsk, chociaż promień zniszczeń od
wybuchu broni jądrowej może być znacząco mniejszy;
b) promieniowanie cieplne. W terenie zalesionym oddziaływanie promieniowania
cieplnego na stan osobowy będzie znacznie osłabione. Zwiększy się natomiast
ryzyko wystąpienia pożarów;
c) bojowe środki trujące. Wydłużony czas rażącego działania.
131
8.2.2 Obrona
8.2.2.1 Przygotowanie obrony w terenie lesistym

8068. W terenie lesistym użycie pojazdów opancerzonych jest ograniczone. W zależności
od wielkości drzew i gęstości zadrzewienia, poszycia i gruntu, pojazdy opancerzone
mogą wykonywać drogi na przełaj, chociaż będzie to proces powolny. W obronie jak
i w natarciu wymagany jest większy, niż w normalnych warunkach udział spieszo-
nych pododdziałów.
8069. Tereny leśne cechują się rozdzielającym i kanalizującym wpływem na nacierające
wojska przeciwnika. Sprzyjają one pododdziałom prowadzącym działania obronne
lub opóźniające. Ze względu na ogniskowy charakter działań odcinki nie bronione
i luki w ugrupowaniu powinny być dozorowane. Dobre warunki maskowania zwięk-
szają szanse obejścia i oskrzydlenia, przeniknięcia i zorganizowania zasadzek. Małe
siły mogą mieć nieproporcjonalny do swojej wielkości wpływ na przebieg działań.
8070. Planowanie musi brać pod uwagę, że rozpoznanie naziemne, szczególnie na niższych
szczeblach, wymagać będzie więcej czasu niż w terenie otwartym. Należy zwrócić
uwagę na drogi marszu, sieć dróg dostępnych dla pojazdów gąsienicowych, przesieki
i głębokość lasu, co będzie wpływać na wybór punktów oporu.
8.2.2.2 Zadania
8071. Główny wysiłek obrony powinien być skierowany na najbardziej prawdopodobne
kierunki podejścia przeciwnika, na utrzymanie dróg, przesiek i przesmyków, jedno-
cześnie obrońca musi być przygotowany na obronę okrężną, aby zapobiec oskrzydle-
niu i obejściu.
8072. Przedni skraj obrony, którego podstawą jest las, na ogół powinien być wysunięty
przed jego skraj lub cofnięty w głąb. Jeżeli wybiera się go w głębi, to w celu popra-
wienia warunków obserwacji i prowadzenia ognia oczyszcza się przedpole, a na skra-
ju lasu tworzy sieć ubezpieczeń bezpośrednich i patroli.
8073. Rażenie ogniowe organizuje się tak, aby wszystkie drogi, przesieki oraz przejścia
w gęstych zaroślach, a także polany, poręby, przesmyki międzyjeziorne, na których
jest możliwy ruch przeciwnika, były pokryte ogniem broniących się pododdziałów.
Występy lasu wykorzystuje się do organizowania ognia skrzydłowego i krzyżowego.
Brzegi jezior rozpoznaje się, a jeżeli jest wystarczająco dużo czasu, przygotowuje się
w ich pobliżu stanowiska ogniowe pozwalające na ostrzeliwanie przeciwnika próbu-
132
jącego je forsować. Na polanach leśnych, łąkach należy budować zapory przeciw-
śmigłowcowe i zasadzki minowe.
8.2.2.3 Ugrupowanie
8074. Broniąc się w lesie, batalion (kompania) ugrupowuje się zwykle w jeden rzut
z odwodem. Jeżeli powierzchnia rejonu obrony (punktu oporu) jest duża, a liczba
dróg utrudnia manewr, batalion (kompania) może przyjąć ugrupowanie w jeden rzut
z kilkoma odwodami. Odwód (odwody) batalionu (kompanii) rozmieszcza się
zazwyczaj w pobliżu dróg i przesiek w gotowości do prowadzenia kontrataków lub
manewru na zagrożony kierunek.
8075. Batalion (kompania) obronę w terenie lesistym organizuje w formie samodzielnych
kompanijnych i plutonowych punktów oporu przygotowanych do walki okrężnej oraz
zamykających drogi i przesmyki między jeziorami i bagnami.
8076. Większość środków ogniowych rozmieszcza się na przednim skraju obrony. Dla
środków ogniowych stanowiska wyznacza się przed skrajem lub w głębi lasu, wzdłuż
dróg i na ich skrzyżowaniach, w pobliżu przesiek, polan i w rzadkim lesie w miej-
scach, z których jest możliwe prowadzenie ognia o maksymalnym zasięgu.
8077. Luki w ugrupowaniu powinny być usytuowane tam, gdzie istnieje małe prawdopodo-
bieństwo ataku przeciwnika, wynikające z charakteru terenu. W lukach między punk-
tami oporu prowadzi się rozpoznanie, buduje zapory oraz organizuje zasadzki i patro-
lowanie, które nie powinny ograniczać zdolności manewrowych wojsk własnych.
8.2.2.4 Prowadzenie obrony w terenie lesistym

8078. Niepełne wykorzystanie sprzętu optycznego i elektrooptycznego jak również urzą-
dzeń rozpoznania pola walki wymusza na dowódcach angażowanie części sił do
organizowania ubezpieczeń bezpośrednich. Broniące się siły muszą być zawsze przy-
gotowane na niespodziewane pojawienie się pododdziałów przeciwnika.
8079. Kontratak przeprowadza się zazwyczaj niewielkimi pododdziałami na wcześniej roz-
poznanych i przygotowanych kierunkach, wzdłuż dróg i przesiek.
8080. Podczas walki możliwości dowódcy w zakresie dowodzenia są bardziej ograniczone
niż w innych środowiskach. Należy być przygotowanym do podjęcia działań w izo-
lacji, a tym samym do usamodzielniania pododdziałów tworzących określone ele-
menty ugrupowania bojowego.
133

8081. W rozbudowie inżynieryjnej rejonu obrony (punktów oporu) w terenie bagnistym
okopy i ukrycia buduje się w formie nasypów lub półnasypów, wykorzystując worki
fortyfikacyjne. Dodatkowo należy uwzględniać konieczność oczyszczania pasów
obserwacji i sektorów ostrzału, wykonywania zawał i zapór inżynieryjnych oraz
przygotowania dróg manewru dla wozów bojowych i innych pojazdów.

8082. Pododdziały przeciwlotnicze i inne środki ogniowe wydzielone do walki z przeciw-
nikiem powietrznym rozmieszcza się na polanach, na skraju lasu i porębach, gdzie
jest możliwe wykrycie oraz ostrzał samolotów i śmigłowców. Obsługi przenośnych
przeciwlotniczych zestawów rakietowych można rozmieszczać na stanowiskach
urządzanych na drzewach.

8083. Rozpoznanie prowadzi się, wykorzystując siły plutonu rozpoznawczego oraz doraź-
nie elementy organizowane na bazie pododdziałów ogólnowojskowych, metodą
obserwacji, patrolowania, przeszukiwania lasu i działania z zasadzek.

8084. Teren lesisty stwarza dogodne warunki do prowadzenia działań opóźniających
i pozwala niewielkim siłom skutecznie powstrzymywać działania zaczepne znacznie
większych sił.
8.2.4.1 Przygotowanie działań opóźniających w terenie lesistym

8085. Przygotowując działania opóźniające, dowódca batalionu (kompanii) ocenia możliwe
kierunki działania przeciwnika, wybiera pośrednie linie (rubieże) opóźniania oraz
kierunki i drogi wycofania, a także organizuje sieć patroli i ubezpieczeń na podej-
ściach do lasu i jego skraju. Precyzuje również miejsca wykonania zawał, niszczeń
i innych zapór. Na przesmykach, w ciaśninach, na groblach i na skrzyżowaniach dróg
przygotowuje się plutonowe punkty oporu, w ramach linii (rubieży) opóźniania. Na
drogach - w ramach pośrednich linii (rubieży) opóźniania - przygotowuje się sieć
doraźnych i przygotowanych zasadzek organizowanych siłami plutonów i drużyn
(załóg) oraz system zapór i zawał leśnych.
134
8086. Na drogach przebiegających rokadowo do osi rejonu (kierunku) opóźniania przygo-
towuje się zawały leśne, ustawia miny, urządza stanowiska ogniowe dla wydzielo-
nych środków ogniowych, które ogniem skrzydłowym utrudnią przeciwnikowi
manewr i przegrupowanie sił oraz skanalizują jego działanie w pożądanym kierunku.
Między liniami (rubieżami) opóźniania planuje się wykonanie kontrataków niewiel-
kimi siłami i z ograniczonym celem.
8.2.4.2 Zadania
8087. Główny wysiłek działań opóźniających powinien być skupiony wzdłuż dróg, prze-
siek, poręb, pasów przeciwpożarowych oraz na utrzymaniu grobli, ciaśnin i przesmy-
ków między jeziorami (bagnami).
8088. Do działań opóźniających w terenie lesistym (lesisto – jeziornym) batalion przyjmuje
zazwyczaj ugrupowanie w jeden rzut z odwodem (odwodami), kompania – w jeden
rzut z odwodem. Natomiast pluton w jednym rzucie. Z przydzielonych pododdziałów
inżynieryjnych tworzy się GMiN (Grupy Minowania i Niszczeń) działające na
wyznaczonych kierunkach opóźniania we współdziałaniu z pododdziałami piechoty.
8.2.4.3 Prowadzenie działań opóźniających w terenie lesistym

8089. Patrole działające na podejściu do lasu określają siły i kierunki działania przeciwnika.
Ogniem z wybranych stanowisk ogniowych powstrzymują działanie czołowych jego
pododdziałów, a następnie wycofują się, wciągając jego siły na określone kierunki.
8090. Działaniem pododdziałów z zasadzek powstrzymują natarcie przeciwnika, dezorgani-
zują jego ugrupowanie bojowe i zadają mu straty.
8091. Tam, gdzie teren kanalizuje ruch przeciwnika, uniemożliwiając mu manewr obejścia,
stanowczą obroną w plutonowych punktach oporu oraz ogniem ześrodkowanym
niszczy się jego siłę żywą i wozy bojowe, powstrzymując natarcie przez dłuższy czas.
8092. Siły opóźniające skupiają zwykle swoje wysiłki w rejonach, przez które przeciwnik
będzie dokonywał przenikania (drogi, ścieżki, rejony pogorzelisk itp.).
8.2.5 Natarcie
8.2.5.1 Przygotowanie natarcia w terenie lesistym

8093. Szczegółowe zaplanowanie działań w terenie lesistym będzie utrudnione ze względu
na specyfikę terenu oraz trudności w prowadzeniu rozpoznania, a kluczowe znacze-
nie będą miały wyniki początkowego okresu walki.
135
8.2.5.2 Zadania
8094. Główny kierunek natarcia najczęściej dowiązany będzie do istniejącej sieci dróg.
8095. Gdy to możliwe, batalion (kompania, pluton) las o ograniczonej głębokości pokonuje
w ramach jednego obiektu ataku. W rozległych kompleksach leśnych, natarcie
powinno być prowadzone przez opanowywanie kolejnych obiektów pośrednich.
8.2.5.3 Ugrupowanie
8096. Tworząc ugrupowanie bojowe, należy wziąć pod uwagę uwarunkowanie, iż teren
lesisty utrudnia działania jednorodnych pododdziałów. Wozy bojowe powinny wspie-
rać ogniem działania pododdziałów w ugrupowaniu pieszym, a one powinny zapew-
nić im osłonę przed ogniem środków przeciwpancernych małego i średniego zasięgu.
Na szczeblu plutonu zasadnym będzie prowadzenie działań parami wozów
8097. Batalion (kompania) do natarcia w tych warunkach przyjmuje ugrupowanie w jeden
rzut (jeśli zachodzi potrzeba w dwa rzuty) z odwodem (odwodami). W obu wypad-
kach działania pierwszego rzutu powinny być poprzedzone działaniem patroli w sile
plutonu (drużyny), których zadaniem jest ubezpieczenie sił głównych, rozpoznanie
terenu oraz nawiązanie pierwszego kontaktu z przeciwnikiem. W natarciu w lesie
pluton zazwyczaj będzie ugrupowany w jednym rzucie.
8098. Z przydzielonych pododdziałów inżynieryjnych należy tworzyć GT (Grupy Torujące)
i przemieszczać je za pododdziałami pierwszego rzutu, które pod osłoną ognia
wozów bojowych wykonają przejścia w zaporach inżynieryjnych przeciwnika oraz
przygotują drogi wejścia kolejnych odwodów batalionu.
8099. W natarciu początkowo batalion (kompania) powinien być urzutowany w głąb na
wąskim odcinku. Jego działanie powinno być poprzedzone rozpoznaniem prowadzo-
nym na całej szerokości pasa (kierunku) natarcia w celu określenia położenia prze-
ciwnika i możliwych kierunków podejścia.
8100. Lasy utrudniają wszelkie zmiany ugrupowania w trakcie walki.
8101. Odwody przemieszczać się będą skrycie za nacierającymi wojskami, w celu szybkie-
go wykorzystania osiągniętego powodzenia oraz przeciwdziałania zaskoczeniu przez
przeciwnika.
8102. Jeśli zamierza się kontynuować natarcie poza teren leśny, to ugrupowanie bojowe do
tego celu powinno być przyjęte pod osłoną lasu. W sprzyjającym warunkach, wojska
powinny nacierać z terenu zalesionego, wykorzystując jego walory maskujące dążąc
do uzyskania zaskoczenia.
136
8103. Niezbyt szerokie ugrupowanie w natarciu w lesie umożliwia przeciwnikowi skryte
uderzenie na skrzydła i tyły. Zabezpieczenie odkrytych skrzydeł osiąga się przez
wysłanie z batalionu (kompanii) patroli w sile do plutonu do prowadzenia rozpozna-
nia, wzmocnienia obserwacji zagrożonych kierunków, utworzenia ugrupowania
bojowego występem w stronę zagrożonego skrzydła, a także do przeszukiwania lasu
w miejscach prawdopodobnych zasadzek przeciwnika.
8104. W czasie przygotowania natarcia w terenie lesistym dowódca batalionu (kompanii,
plutonu), oprócz ogólnych danych określa: sposób prowadzenia rozpoznania i ubez-
pieczenia; sposób pokonania zawał leśnych i odcinków terenu trudno przekraczalne-
go oraz sposób gaszenia pożarów lub kierunki ich obejścia.
8105. Zadania bojowe pododdziałom stawia się przeważnie według mapy, szkiców lub
zdjęć lotniczych. Koordynując działania, dowódca batalionu (kompanii, plutonu)
dokładnie uzgadnia ruch pododdziałów nacierających od czoła z działaniami podod-
działów wykonujących obejście (przenikanie) w celu uchwycenia skrzyżowań dróg,
przesiek, przesmyków pomiędzy jeziorami i innych istotnych obiektów.
8.2.5.4 Prowadzenie natarcia w terenie lesistym

8106. Dowódcy prowadzący natarcie w terenie lesistym nie mogą angażować większości
swoich sił zbyt wcześnie, a powinni kierować się zasadą ekonomi sił.
8107. Do prowadzenia natarcia w głębi terenu lesistego wykorzystywane będą pododdziały
działające w ugrupowaniu pieszym, które opanowywać będą odcinki kanalizujące
natarcie oraz stwarzać warunki do potęgowania natarcia przez pododdziały zmecha-
nizowane.
8108. Podczas prowadzenia natarcia przez las pododdziały (grupy) atakujące starać się będą
unikać dróg, duktów i rejonów wypalonych, które zwykle blokowane będą przez
przeciwnika i osłonięte ogniem. Punkty oporu przeciwnika powinny być obchodzone
przy wykorzystaniu luk oraz przez przenikanie.
8109. Odwód przemieszcza się w ugrupowaniu przedbojowym lub marszowym bliżej
pierwszego rzutu niż zwykle.
8110. Jeżeli przedni skraj obrony przeciwnika przebiega wzdłuż skraju lasu, należy dążyć
do uchwycenia występów leśnych. W głębi lasu batalion (kompania, pluton) atakuje
na wąskim froncie i z małych odległości, obchodząc duże polany, poręby oraz wypa-
lone obszary. Dowódca batalionu (kompanii) organizuje pododdział obejścia, który
służy do przeniknięcia (w tym drogą wodną) i ataku na skrzydło oraz tyły punktów
137
oporu przeciwnika osłaniających drogi, przesieki, polany i przesmyki między jezio-
rami;
8111. Pododdziały piechoty (spieszone) nacierają zazwyczaj w pierwszym rzucie. Czołgi
działają najczęściej w tyralierze pododdziałów piechoty (spieszonych), o ile gęstość
lasu i poszycia na to pozwala lub za nimi. Piechota wskazuje im cele, niszczy środki
przeciwpancerne bliskiego zasięgu i wspólnie z pododdziałami inżynieryjnymi
zabezpiecza pokonanie zawał leśnych i innych zapór. Bojowe wozy piechoty (trans-
portery opancerzone) w takim wypadku działają za czołgami i ogniem broni pokła-
dowej osłaniają działanie piechoty i czołgów.
8112. W trakcie natarcia pododdziały nie powinny wiązać się walką z niewielkimi grupami
przeciwnika, lecz dążyć do wyjścia na skrzydła i tyły jego punktów oporu. Powodze-
nie w walce z kontratakującym przeciwnikiem osiąga się przez wykrycie w odpo-
wiednim czasie jego rozmieszczenia, czasu wyruszenia i kierunku przesuwania się
oraz przez uprzedzenie go w uchwyceniu dogodnej rubieży zamykającej drogi, prze-
sieki i polany.
8113. Wyjście z lasu powinno być poprzedzone działaniem patroli, rozpoznaniem otwarte-
go terenu i uchwyceniem przez nie dogodnej rubieży terenowej, gdzie będą mogły
osłaniać wychodzenie z lasu sił głównych batalionu (kompanii).

8114. W czasie prowadzenia działań w terenie lesistym dla artylerii stosuje się ogólne zasa-
dy wsparcia ogniowego. Ze względu na specyfikę środowiska walki pododdziały
artylerii rozmieszcza się w obszarach umożliwiających prowadzenie ognia (zazwy-
czaj w leśnych wyrębach, na skrajach lasu, w szerokich przesiekach i na polanach
leśnych), często pododdziały artylerii będą rozśrodkowane i przydzielone do czoło-
wych pododdziałów. Sekcje wysuniętych obserwatorów rozmieszcza się na wysokich
drzewach lub w specjalnie wybudowanych wieżach, mogą być one także przydzielo-
ne do pododdziałów pierwszorzutowych co sprzyja skróceniu czasu reakcji ogniowej.
W terenie lesistym mogą występować trudności w zakresie prowadzenia ognia przy
niskich kątach podniesienia luf, gdyż drzewa mogą powodować przedwczesne wybu-
chy pocisków.
138
8115. Główne zadania lotnictwa wojsk lądowych pozostają bez zmian ponadto wysiłek
jących zadań:
1) kontroli ognia pośredniego lub bliskiego wsparcia ogniowego;
2) niszczenia desantów przeciwnika podczas działania jako odwód przeciwdesanto-
wy poprzez działanie powietrzno – szturmowe;
3) izolowania odwodów będących w rejonach rozmieszczenia;
4) blokowania manewru przeciwnika (wykorzystując systemy minowania narzuto-
wego).

8116. Pododdziały wojsk przeciwlotniczych w terenie lesistym (lesisto-jeziornym) główny
wysiłek skupiają na osłonie pododdziałów broniących rejonu zamykającego prawdo-
podobne dogodne kierunki natarcia przeciwnika (przesmyki między jeziorami
i masywami leśnymi) lub na innym obiekcie (stanowiska dowodzenia, odwód).
8117. Pododdziały wojsk przeciwlotniczych wyposażone w zestawy rakietowe małego
zasięgu oraz zestawy artyleryjskie rozmieszcza się na polanach, skraju lasu i porę-
bach, z których zapewnione jest terminowe wykrycie i niszczenie samolotów i śmi-
głowców bojowych przeciwnika. Operatorów rakiet plot. w zależności od sytuacji
można rozmieszczać na stanowiskach urządzonych na drzewach.
8.2.6.4. Użycie pododdziałów wojsk inżynieryjnych

8118. Zapotrzebowanie na pododdziały wojsk inżynieryjnych jest większe niż w terenie
otwartym. Przejezdność wszystkich dróg musi być ciągle utrzymywana w celu
usprawnienia ruchu dofrontowego, odfrontowego i rokadowego. Pododdziały wojsk
inżynieryjnych mogą być także wykorzystywane do budowy rejonów lądowisk, stref
zrzutów i stanowisk artylerii.
8.2.6.5 Użycie pododdziałów wojsk chemicznych

8119. Rozpoznanie i monitoring skażeń będą wymagały skupienia głównego wysiłku na
patrolowaniu oraz nieszablonowego rozmieszczenia posterunków. Wydłużeniu ule-
gnie czas prowadzenia całkowitej likwidacji skażeń na punkcie likwidacji skażeń.
139
8120. Zasadniczy wpływ na prowadzenie działań rozpoznawczych ma wielkość komplek-
sów leśnych, rodzaj lasu (iglasty, liściasty, mieszany), jego gęstość i wysokość, wła-
ściwości klimatyczne i glebowe, stopień zagospodarowania oraz ilość rzek i terenów
podmokłych. Główne zadania elementów rozpoznawczych pozostają bez zmian.
Prowadzenie działań rozpoznawczych w terenie lesistym charakteryzuje się:
1) ograniczonymi warunkami prowadzenia obserwacji;
2) ograniczonymi możliwościami wykorzystania technicznych środków rozpozna-
nia;
3) utrudnioną orientacją w terenie;
4) dogodnymi warunkami maskowania;
5) dogodnymi warunkami do prowadzenia aktywnych działań rozpoznawczych.

8121. Zabezpieczenie logistyczne i medyczne w terenie lesistym należy skupić na usamo-
dzielnieniu logistycznym poszczególnych elementów ugrupowania batalionu i kom-
panii, a także plutonów, przydzielając im dodatkowe zapasy środków bojowych i ma-
teriałowych. Pododdziały (urządzenia i elementy) logistyczne rozmieszcza się wzdłuż
dróg i przesiek. W pododdziałach broniących ciaśnin i przesmyków gromadzi się
doraźne zapasy środków bojowych i materiałowych. W natarciu, pododdziały (urzą-
dzenia i elementy) logistyczne rozmieszcza się i przesuwa wzdłuż dróg i przesiek –
bezpośrednio za ugrupowaniem bojowym. Do dowozu i ewakuacji, o ile stan dróg
utrudnia poruszanie się transportu samochodowego, można wykorzystać wozy bojo-
we.
8122. W celu wyszukiwania i wynoszenia rannych do składu pododdziałów pierwszego
rzutu włącza się grupy żołnierzy (sanitariuszy) z noszami. Zebranych rannych i cho-
rych gromadzi się w kompanijnych punktach opatrunkowych lub w pobliżu dróg
i miejsc, do których może dojechać transport sanitarny. W sytuacji dużego zagrożenia
działalnością grup dywersyjno-rozpoznawczych oraz rozbitych grup pododdziałów
przeciwnika, pododdziałom logistycznym oraz kolumnom dostarczającym środki
bojowe i materiałowe zapewnia się obronę i konwojuje je.
140
8.3 DZIAŁANIA BOJOWE W WARUNKACH OGRANICZONEJ WIDOCZNOŚCI

8123. Wprowadzenie
Widoczność może być ograniczona ciemnościami, mgłą, opadami i dymem.
8124. Wykonywanie zadań w warunkach ograniczonej widoczności jest trudniejsze niż
przy pełnej widoczności, z powodu wpływu tych warunków na orientację, obserwację
i wskazywanie celów, a także na morale. Nacisk musi być położony na inicjatywę
podległych dowódców, koordynację, współdziałanie, łączność oraz wykorzystanie
pomocniczych urządzeń technicznych.
8125. Podstawy planowania działań w warunkach ograniczonej widoczności są takie same
jak w dzień lecz ze szczególnym naciskiem na następujące czynniki:
1) na wszystkich szczeblach dowodzenia potrzebny jest wystarczający czas na prze-
prowadzenie rekonesansu w dzień;
2) odwody powinny być rozmieszczane na bliższych odległościach;
3) szczególną uwagę należy zwrócić na plan wsparcia inżynieryjnego, a w szcze-
gólności na plan zapór minowych z zaznaczonymi przejściami i obejściami;
4) występuje wymóg zakazu używania świateł i wywoływania hałasu;
5) konieczne jest opracowanie planu oświetlania, jako integralnej części planu dzia-
łań.
8.3.2 Obrona
8.3.2.1 Przygotowanie obrony w warunkach ograniczonej widoczności

8126. W planowaniu obrony batalionu (kompanii, plutonu) powinny być rozważone nastę-
pujące czynniki:
1) ukrycie pozycji obrony będzie łatwiejsze nocą, jednakże należy brać pod uwagę
możliwości urządzeń rozpoznawczych przeciwnika;
2) maskowanie musi zapewniać zaskoczenie przeciwnika nawet wtedy, gdy poprawi
się widoczność;
3) należy zwrócić większą uwagę na rozpoznanie i obserwację oraz ochronę, by
uniknąć niespodziewanego uderzenia przeciwnika;
4) techniczne środki obserwacji pola walki powinny być rozmieszczone, na ewentu-
alnych kierunkach podejścia przeciwnika;
5) plan obserwacji musi zawierać sposób zabezpieczenia luk między pododdziałami.
141
8.3.2.2 Prowadzenie obrony w warunkach ograniczonej widoczności
8127. W celu niedopuszczenia do niespodziewanego ataku przeciwnika należy wzmocnić
ubezpieczenia i obserwację.
8128. W sytuacji prowadzenia walki przy sztucznym oświetlaniu terenu w każdej kompanii
organizuje się 3 – 4 posterunki oświetlania.
8.3.3.1 Przygotowanie działań opóźniających w warunkach ograniczonej widoczności

8129. Planując działania opóźniające w nocy, należy bardzo dokładnie wybrać i rozpoznać
drogi (kierunki) wycofania na kolejne rubieże opóźniania.
Szczególny nacisk powinien być położony na:
1) wzmocnienie obserwacji luk między stanowiskami bojowymi;
2) zwiększone możliwości organizowania zasadzek;
3) wycofanie z walki sił opóźniających, może być łatwiejsze, lecz wymagać będzie
bardziej precyzyjnego planowania i koordynacji przejścia przez elementy ugru-
powania wojsk własnych.
8.3.3.2 Prowadzenie działań opóźniających w warunkach ograniczonej widoczności

8130. Ograniczona widoczność zwiększy możliwości zaskoczenia przeciwnika, ukrycia
potencjału wojsk, utrudni rozpoznanie zapór, natomiast sprzyja wycofaniu oraz
wystąpią trudności w rozpoznawaniu i rażeniu celów na dużych odległościach.
8.3.4 Natarcie
8.3.4.1 Przygotowanie natarcia w warunkach ograniczonej widoczności

8131. Rozpoznanie powinno być przeprowadzone w dzień.
8132. Obiekty ataków powinny być łatwo rozpoznawalne.
8133. Odległości do obiektów oraz szerokość pasów natarcia i głębokość zadań powinny
być mniejsze od działań w warunkach dobrej widoczności, należy wyznaczyć więcej
obiektów pośrednich.
8134. Przygotowując natarcie w nocy, dowódca batalionu (kompanii, plutonu) w zależności
od przyjętej koncepcji działania może organizować system oświetlania przeciwnika
i terenu. Aby zapewnić sobie dogodne warunki orientacji w terenie przygotowuje się
dozory i osie świetlne z wykorzystaniem moździerzy i innych środków artyleryjskich.
142
8.3.4.2 Prowadzenie natarcia w warunkach ograniczonej widoczności
8135. Osiągnięcie celu natarcia niejednokrotnie będzie wymagało prowadzenia działań
nocnych. Działania te mogą być kontynuacją natarcia prowadzonego w ciągu dnia lub
rozpoczynać się od ataku przygotowanego w dzień, a wykonanego w nocy.
8136. Warunki ograniczonej widoczności pozwalają na skryte przygotowanie i rozwijanie
wojsk do natarcia, natomiast kierowanie walką będzie trudniejsze.
8137. Trudne będzie utrzymanie osi (kierunku) natarcia, szczególnie w terenie, który nie
został dostatecznie rozpoznany; tempo działań będzie wolniejsze i ograniczone do
głównych dróg w celu utrzymania spójności oraz osi (kierunku) natarcia.
8138. Należy wykorzystywać pododdziały rozpoznawcze oraz przewodników w etapie
podejścia, przyjęcie ugrupowania bojowego i atak powinien być zaskoczeniem dla
przeciwnika.
8139. Ograniczona widoczność sprzyjać będzie przenikaniu.
8140. Batalion (kompania, pluton) naciera zazwyczaj w ugrupowaniu pieszym dążąc do
zaskoczenia przeciwnika i wykonania ataku z małej odległości. Czołgi i bojowe wozy
piechoty zajmują dogodna rubież ogniową lub przemieszczają się za tyralierą i wspie-
rają ogniem atakującą piechotę.

8141. W warunkach ograniczonej widoczności istotnym elementem przygotowania podod-
działów artylerii będzie odpowiednie przygotowanie stanowisk ogniowych do pro-
wadzenia ognie w tychże warunkach (wybór dozorów – punktów terenowych dobrze
widocznych w nocy). Artyleria wykonuje zadania na ogólnych zasadach. Charaktery-
stycznymi zadaniami artylerii w warunkach ograniczonej widoczności będzie: oświe-
tlanie terenu działań, podświetlanie celów do rażenia dla środków przeciwpancer-
nych, niszczenie środków oświetlających i noktowizyjnych przeciwnika, oślepianie
go, a także stawianie dozorów i osi świetlnych (szczególnie w natarciu).

8142. Wysiłek lotnictwa wojsk lądowych (jeżeli jest przydzielony dla batalionu) może być
wykorzystany do wsparcia ogniem i ewakuacji rannych.
143
8143. Prowadzenie działań rozpoznawczych w warunkach ograniczonej widoczności cha-
rakteryzuje się:
1) utrudnioną orientacją w terenie;
2) ograniczeniem zasięgu obserwacji;
3) spadkiem tempa prowadzenia działań;
4) obniżeniem sprawności żołnierza;
5) ograniczeniem możliwości użycia posiadanych technicznych środków rozpozna-
nia;
6) koniecznością zwiększenia czasu na przygotowanie i prowadzenie działań rozpo-
znawczych;
7) zwiększonymi możliwościami maskowania.
8144. Zadania elementów rozpoznawczych w warunkach ograniczonej widoczności nie
ulegają zmianie w stosunku do zadań realizowanych w dzień. Zmianie ulegają sposo-
by oraz warunki ich wykonania. Do prowadzenia działań elementy rozpoznawcze
ze struktury batalionu przygotowują się z wyprzedzeniem umożliwiającym prowa-
dzenie działań rozpoznawczych w warunkach ograniczonej widoczności. Elementy
rozpoznawcze należy doposażyć w dodatkowy sprzęt umożliwiający wykonanie
zadań w warunkach ograniczonej widoczności.
8.3.5.4 Zabezpieczenie logistyczne i medyczne

8145. Urządzenia i elementy logistyczne rozmieszcza się bliżej ugrupowania bojowego, tak
żeby zapewnić ciągłość zabezpieczenia logistycznego. W celu szybszego udzielenia
pomocy medycznej organizuje się patrole sanitariuszy i noszowych, które działają
bezpośrednio za pierwszym rzutem.
8.4 DZIAŁANIA W GÓRACH

8146. Wprowadzenie
Teren górzysty to obszar o wysokości powyżej 600 m n. p. m., który charakteryzuje
się stromymi zboczami, głębokimi dolinami i obejmuje miasta, osiedla, płaskowyże
między grzbietami górskimi wraz z przejściami przebiegającymi przez nie. Jest to
teren trudno przekraczalny, w którym prowadzenie działań obronnych jest ułatwione,
144
natomiast prowadzenie działań zaczepnych jest utrudnione, lub na niektórych odcin-
kach wręcz niemożliwe.
8.4.2 Obrona
8.4.2.1 Przygotowanie obrony w górach

8147. Cel w działaniach obronnych w terenie górzystym osiąga się poprzez utrzymanie
kontroli nad miejscowościami, dominującymi szczytami lub wzgórzami, węzłami
drogowymi, przełęczami, wąwozami i wylotami z dolin.
8148. Pododdziały zmechanizowane (zmotoryzowane) po spieszeniu z wozów mogą poru-
szać się w każdym terenie górzystym z uwzględnieniem odpowiedniego przygotowa-
nia psychofizycznego i właściwego zabezpieczenia w specjalistyczny sprzęt do prze-
trwania w warunkach ekstremalnych.
8149. Wykorzystanie śmigłowców może mieć decydujące znaczenie dla manewru w skali
taktycznej, rozpoznania, wsparcia ogniowego, zabezpieczenia logistycznego i ewaku-
acji żołnierzy.
8.4.2.2 Ugrupowanie
8150. Batalion w obronie w górach przyjmuje najczęściej ugrupowanie w jeden rzut
z odwodem (odwodami), kompania podobnie – w jeden rzut z odwodem (odwodami).
Plutonowe punkty oporu można rozbudowywać w oparciu o samodzielne stanowiska
oporu drużyn – zachowując możliwość pełnego kontaktu ogniowego miedzy nimi.
Na podejściach w lukach i na skrzydłach wystawia się ubezpieczenia i organizuje pa-
trole.
8151. Podstawą struktury batalionowego rejonu obrony (kompanijnego punktu oporu) są
oddzielne kompanijne (plutonowe) punkty oporu (pozycje bojowe) umożliwiające
obronę okrężną. Przygotowuje się je na dominujących wzgórzach i zboczach wzgórz,
w przełęczach i węzłach drogowych oraz na innych ważnych odcinkach terenu.
W lukach między nimi prowadzi się rozpoznanie, patrolowanie, organizuje zasadzki
i buduje zapory fortyfikacyjne przeciwpancerne i przeciw piechocie, ustawia pola
minowe (grupy min), wykonuje niszczenia dróg i obiektów drogowych, ustawia miny
kierunkowe.
8152. Przedni skraj obrony wybiera się na zboczach wzgórz (urwiskach) w miejscach
zapewniających obserwację i ostrzał prawdopodobnych dróg podejścia, dolin i prze-
145
smyków. Niekiedy w celu zamaskowania i uzyskania zaskoczenia przedni skraj
obrony może być wybrany na przeciwstokach.
8153. Ubezpieczenia bojowe (bezpośrednie) organizuje się na ogólnych zasadach. Ich
skład, wzmocnienie uzależnione będzie od zadania, specyfiki rejonu obrony, możli-
wości wsparcia ogniowego.
8.4.2.3 Prowadzenie obrony w górach

8154. Obronę batalionu (kompanii, plutonu) w terenie górzystym organizuje się zwykle na
szerszym froncie, zamykając najbardziej prawdopodobne kierunki działania przeciw-
nika.
8155. Rażenie ogniowe w batalionie (kompanii, plutonie) opiera się na wielowarstwowym,
skrzydłowym i krzyżowym ogniu czołgów, bojowych wozów piechoty (transporte-
rów opancerzonych), środków przeciwpancernych i broni strzeleckiej, wspartym
ogniem moździerzy i artylerii w powiązaniu z zaporami inżynieryjnymi.
8156. Organizując rażenie ogniowe, środki ogniowe rozmieszcza się na różnych poziomach
zboczy w miejscach, z których możliwe jest prowadzenia ognia na maksymalną odle-
głość oraz wykonanie przez nie manewru.
8157. Ogień ześrodkowany powiązany z zaporami inżynieryjnymi przygotowuje się
w dowiązaniu do dróg oraz wyjść z wąwozów, dolin górskich, a także dogodnych
przepraw przez rzeki i strumienie górskie.
8158. Z uwagi na możliwość prowadzenia działań na izolowanych kierunkach (obszarach)
dowodzenie będzie zdecentralizowane.
8159. Przemieszczanie się stanowisk dowodzenia, a tym samym skrytość może być utrud-
nione.
8160. Posiadanie większej ilości samodzielnych pododdziałów (elementów wsparcia)
wymaga wypracowania szczegółowej synchronizacji i koordynacji dowodzenia.
8.4.3.1 Przygotowanie prowadzenia działań opóźniających w górach

8161. Teren górzysty stwarza dogodne warunki do organizacji zasadzek, uderzenia na
skrzydła i utrudnia przeciwnikowi prowadzenie skutecznego rozpoznania.
8162. W wypadku trudności w przemieszczaniu się należy minimalizować ilości rubieży
opóźniania.
146
8163. W rejonie (na kierunku) opóźniania przygotowuje się linie (rubieże) opóźniania, któ-
rych podstawę stanowią samodzielne kompanijne (plutonowe) punkty oporu roz-
mieszczone na kluczowych wzgórzach.
8164. Pośrednie linie (rubieże) opóźniania przygotowuje się uwzględniając możliwe drogi
przemieszczenia przeciwnika (drogi, doliny, wąwozy) a podstawą ich struktury są za-
sadzki, zapory inżynieryjne, zawały, zaminowane osuwiska skalne, itp.
8.4.3.2 Prowadzenie działań opóźniających w górach

8165. W działaniach opóźniających batalion przyjmuje najczęściej ugrupowanie w jeden
rzut z odwodem (odwodami), kompania podobnie – w jeden rzut z odwodem (odwo-
dami), a ugrupowanie plutonu jest jednorzutowe. Na prawdopodobnych podejściach
przeciwnika, w lukach i na skrzydłach, wystawia się ubezpieczenia i organizuje
patrole.
8.4.4. Natarcie
8.4.4.1 Przygotowanie natarcia w górach

8166. Do prowadzenia natarcia w górach należy zorganizować zgrupowania (grupy) tak-
tyczne (batalionowe, kompanijne) zdolne do samodzielnych działań.
8167. W czasie przygotowania natarcia określa się możliwe miejsca zasadzek, kierunki do-
godne do działania czołgów i bojowych wozów piechoty (transporterów opancerzo-
nych) oraz kierunki wykonania obejść i oskrzydleń.
8168. Określa się sposób współdziałania z pododdziałami wykonującymi obejście (oskrzy-
dlenie), orientowania się w terenie, utrzymania kierunków działania i oznaczenia po-
łożenia nacierających pododdziałów.
8.4.4.2 Zadania
8169. Batalion otrzymuje pas natarcia, kompania kierunek, a w specyficznych uwarunko-
waniach również może otrzymać pas natarcia. Pluton
8.4.4.3 Ugrupowanie
8170. Ugrupowanie bojowe batalionu tworzą: pierwszy rzut i odwód (odwody) oraz doraź-
nie oddział obejścia, a także drugi rzut.
8171. Kompania przyjmuje ugrupowanie jednorzutowe z odwodem (odwodami). Pluton
8172. W czasie pokonywania trudno dostępnego terenu należy wykorzystać przewodników
wysokogórskich.
147
8.4.4.4 Prowadzenie natarcia w górach
8173. Natarcie w górach prowadzi się siłami głównymi wzdłuż dolin i dróg, natomiast pod-
oddziały (grupy) obejścia działają na zboczach wzgórz, a także na innych dostępnych
kierunkach. Natarcie w tym obszarze może być realizowane w trzech etapach:
1) opanowania dominujących wzgórz i grzbietów przez pododdziały (grupy) obejścia;
2) wprowadzenia do walki sił głównych batalionu (kompanii);
3) rozwinięcia natarcia w głąb obrony przeciwnika.
8174. Napotykając na silny opór przeciwnika, należy unikać ataku od czoła, a dostęp do
dróg, odcinków dogodnych do działania wozów bojowych uzyskać przez oskrzydle-
nie lub obejście jego punktów oporu.
8175. Jary i rzeki (strumienie) pokonuje się na ogół z marszu przez uchwycone przejścia.
Jeżeli nie udało się ich uchwycić, wówczas pododdziały piechoty (w ugrupowaniu
pieszym) pokonują przeszkodę w bród i atakiem ze skrzydła niszczą przeciwnika na
przeciwległym brzegu, po czym opanowują go.

8176. W obronie i działaniach opóźniających artyleria przygotowuje ogień do rażenia prze-
ciwnika na podejściach do przedniego skraju obrony, na skrzydłach i w lukach mię-
dzy punktami oporu, na przeciwstokach, w wąwozach, dolinach, na mostach, przełę-
czach, drogach (ścieżkach) wychodzących z ciaśnin i wąwozów.
8177. Punkty obserwacyjne rozmieszcza się na szerokim froncie, urzutowane w głąb i na
różnych wysokościach.
8178. Część środków artylerii wyznacza się do strzelania na wprost, w celu osłony podej-
ścia do dominujących wzgórz i przełęczy.
8179. Podczas natarcia ogień artylerii ześrodkowuje się w ciaśninach i węzłach dróg, aby
uniemożliwić przeciwnikowi manewr siłami i środkami.
8180. W czasie niszczenia (obezwładniania) przeciwnika rozmieszczonego na wielu
poziomach w pierwszej kolejności obezwładnia się cele na niższym poziomie,
a w miarę podchodzenia sił własnych przenosi się ogień do celów na wyższych
poziomach, szczególnie do środków prowadzących ogień skrzydłowy.
148
8181. Wysiłek lotnictwa wojsk lądowych (jeżeli jest przydzielony dla batalionu) może być
wykorzystany do realizacji wsparcia pododdziałów w płynności ruchu, szybkości
manewru i realizacji zadań zabezpieczenia logistycznego oraz medycznego. Śmi-
głowce mogą również prowadzić minowanie narzutowe. Należy pamiętać, że użycie
śmigłowców w górach może być ograniczone. Z powodu często i szybko zmieniają-
cych się warunków atmosferycznych oraz działania na średnich i dużych wysoko-
ściach ich osiągi taktyczno – techniczne będą się drastycznie zmieniały. Mogą one
również być bardziej narażone na oddziaływanie obrony przeciwlotniczej przeciwni-
ka oraz strzelców broni małego kalibru rozmieszczonych na zboczach gór.

8182. W górach główny wysiłek skupiają na osłonie pododdziałów na wybranym kierunku,
broniącego ważnego rejonu (przełęczy, szerokich dolin, mostów, przepraw, węzłów
drogowych).
8183. Organizując system ognia środki ogniowe rozmieszcza się na różnych poziomach
zboczy w miejscach, z których możliwe jest prowadzenie ognia na maksymalną odle-
głość oraz wykonanie przez nie manewru.
8184. Do osłony pododdziałów działających w terenie trudno dostępnym, organizuje się
zasadzki przeciwlotnicze, wyposażone w przenośne przeciwlotnicze zestawy rakie-
towe i lekkie armaty przeciwlotnicze.

8185. W terenie górzystym realizowane są następujące zadania:
1) wsparcie inżynieryjne mobilności – do wojsk zmechanizowanych (zmotoryzowa-
nych) przydziela się grupy torujące, które przeznaczone są do wykonywania
przejść w zaporach fortyfikacyjnych, polach minowych, utrzymania i budowy
nowych przepraw przez strumienie i rzeki górskie, odbudowy zniszczonych dróg,
budowy mijanek drogowych i usuwania zniszczonego sprzętu;
2) przeciwdziałanie ruchowi wojsk (kontrmobilność) – zapory inżynieryjne, blokady
dróg i przejść, niszczenia zaporowe i pola minowe są bardzo efektywne w terenie
górzystym;
3) wsparcie inżynieryjne zdolności przetrwania – teren górzysty stwarza dogodne
warunki do ukrycia i maskowania; lekki sprzęt inżynieryjny transportowany śmi-
149
głowcami powinien umożliwić realizację zadań zapewniających ochronę i ma-
newrowość pododdziałów.

8186. Zakres likwidacji skażeń w terenie górzystym obejmuje natychmiastową i operacyjną
(częściową) likwidację skażeń, natomiast całkowita likwidacja skażeń może być zrea-
lizowana w dogodniejszych warunkach terenowych.
8187. Posterunki obserwacyjne rozmieszczane będą na szczytach wzgórz, szczegółowy
monitoring należy prowadzić w obszarach dolin, przełęczy i zagłębień terenowych.

8188. Pozyskiwanie informacji o przeciwniku realizowane jest przez system posterunków
obserwacyjnych i obserwatorów oraz patroli działających na podejściach. Posterunki
obserwacyjne (obserwatorów) wystawia się na wzgórzach, rejonach umożliwiających
dokładną obserwację terenu za pomocą środków radioelektronicznych. W trakcie
prowadzenia działań zaczepnych w ugrupowanie przeciwnika wysyła się elementy
rozpoznawcze organizowane na szczeblu batalionu z etatowych, a na szczeblu kom-
panii z nieetatowych pododdziałów. Prowadzenie działań rozpoznawczych w terenie
górzystym charakteryzuje się:
1) możliwością zorganizowania skutecznej obserwacji;
2) koniecznością organizowania wielowarstwowego systemu obserwacji;
3) możliwościami skrytego przenikania w ugrupowanie przeciwnika;
4) koniecznością prowadzenia działań rozpoznawczych na dostępnych kierunkach
(wzdłuż wąwozów, dróg, jarów, dolin);
5) ograniczeniem możliwości wykorzystania sprzętu bojowego i technicznych środ-
ków rozpoznania.
8189. Przy planowaniu i realizacji zadań rozpoznania w terenie górzystym należy:
1) uwzględnić stan dróg, jarów, wąwozów oraz możliwości ich wykorzystania przez
pododdziały;
2) określić stan rzek, potoków i strumieni oraz ich wpływ na prowadzenie działań;
3) określić i rozpoznać kierunki wykonania obejść i oskrzydleń;
4) określić i rozpoznać kierunki dogodne do działania sprzętu bojowego;
5) uwzględnić możliwość prowadzenia działań rozpoznawczych na pieszo;
150
6) ustalać skład i wyposażenie odpowiednie do terenu i zadań (specjaliści, przewod-
nicy, zwierzęta juczne);
7) zapewnić elementom rozpoznawczym autonomiczność logistyczną.

8190. Zabezpieczenie logistyczne podczas działań w górach jest utrudnione ze względu na
brak infrastruktury stacjonarnej. W związku z powyższym należy podczas przygoto-
wywania do działań zgromadzić odpowiednie zapasy;
1) na szczeblu batalionu, kompanii, plutonu powinien zostać zapewniony odpo-
wiedni poziom samowystarczalności we wszystkich klasach zaopatrzenia;
2) czynnikami mającymi wpływ na zabezpieczenie logistyczne są:
a) liczba i przepustowość dróg oraz innych elementów sieci transportowej;
b) wielkość dostępnego terenu i ukryć możliwych do rozwinięcia urządzeń logi-
stycznych;
c) liczba i typ dostępnych środków transportu powietrznego;
d) osłona sieci dróg przed uderzeniami z powietrza;
e) dostępność transportu specjalnego, sprzętu oraz zaopatrzenia;
f) niesprzyjające warunki atmosferyczne.
8191. Pododdziały (urządzenia i elementy) logistyczne rozmieszcza się pod osłoną elemen-
tów ugrupowania bojowego, w pobliżu i wzdłuż dróg.
8192. Do zaopatrywania walczących używa się śmigłowców transportowych, w terenie do-
stępnym wykorzystuje się transport samochodowy, a w obszarach trudno dostępnych
transport z wykorzystaniem zwierząt jucznych oraz tragarzy.
8193. Na drogach wąskich i jednokierunkowych urządza się mijanki transportu i wystawia
regulacje ruchu.
8194. Na stromych podjazdach organizuje się dyżury ciągników gąsienicowych do udziela-
nia pomocy kolumnom logistycznym.
8195. W punktach oporu gromadzi się dodatkowe zapasy środków bojowych i materiało-
wych.
8196. Żołnierzy wyposaża się w ciepłą odzież, okulary przeciwsłoneczne i środki przeciw-
odmrożeniowe.
8197. Ze względu na znaczne odległości od dróg ewakuacji należy zapewnić (w zależności
od przewidywanych strat sanitarnych) odpowiednią liczbę grup ewakuacyjnych do
transportu rannych do punktów medycznych. Ze względu na osłonięcie terenu punkty
151
medyczne można rozmieszczać możliwie blisko strefy głównej, zwracając jednocze-
śnie uwagę na możliwość łatwego dostępu do dróg ewakuacji.
8198. Pododdziały medyczne rozmieszcza się jak najbliżej wojsk, by skrócić ramię ewaku-
acji medycznej. Wykorzystanie śmigłowców może okazać się najlepszą metodą ewa-
kuacji rannych. Sanitariuszy wyposaża się w sprzęt pozwalający ewakuować i trans-
portować rannych i chorych w górach.
8.5 OBRONA WYBRZEŻA

8199. Wprowadzenie
Obrona wybrzeża są to działania zmierzające do zakłócenia lądowania desantu mor-
skiego, uniemożliwienia przeciwnikowi uchwycenia przyczółka i rozwinięcia powo-
dzenia w głąb bronionego obszaru.
8.5.2 Przygotowanie obrony wybrzeża

8200. Działania batalionu (kompanii, plutonu) należy podzielić zazwyczaj na dwa etapy:
niszczenie przeciwnika podchodzącego do rejonu desantowania na środkach desan-
towych oraz walka na plaży z przeciwnikiem, który w wyniku desantowania osiągnął
brzeg. W związku z tym należy zaplanować wysunięte (tymczasowe) stanowiska og-
niowe dla środków o największym zasięgu rażenia. Należy również zaplanować stre-
fy ognia wielowarstwowego oraz wykorzystanie środków minowania do zabezpie-
czenia luk miedzy broniącymi się pododdziałami i na ich skrzydłach. Na skrzydłach
należy zaplanować rubieże ogniowe dla odwodów oraz pododdziałów z nieaktyw-
nych kierunków. Główny wysiłek należy zaplanować wokół ważnego obiektu (obiek-
tów) w rejonie (punkcie) obrony (oporu) i na najbardziej prawdopodobnych miej-
scach desantowania. Obrona powinna być przygotowana do prowadzenia walki w
okrążeniu. Na pozostałych kierunkach powinny być organizowane patrole i posterun-
ki obserwacyjne, które prowadzą dozorowanie tych obszarów. W trakcie organizacji
działań szczególną rolę odgrywa określenie drogi (dróg) manewru i priorytety dla
odwodu (odwodów). Należy zwrócić szczególną uwagę na ustalenie znaków rozpo-
znawczych między komponentem lądowym, a morskim działającymi w tym
samym sektorze obrony.
152
8.5.3 Zadania
8201. Zadaniem batalionu (kompanii) broniącego wybrzeża morskiego będzie nie dopusz-
czenie uchwycenia przyczółków przez przeciwnika w ich rejonach obrony (punktach
oporu). Batalion może w tych warunkach bronić wybrzeża w rejonie swojej odpo-
wiedzialności lub stanowić odwód brygady z przeznaczeniem do: wykonania kontra-
taku, wzmacniania zagrożonych kierunków lub walki z desantami powietrznymi
(śmigłowcowymi) wysadzanymi w ugrupowaniu brygady. Kompania broni się lub
działa w składzie batalionu, może przygotowywać obronę bezpośrednio na linii brze-
gowej bądź jako odwód wykonywać kontratak lub zwalczać przeciwnika z rubieży
ogniowej. Pluton organizuje obronę w składzie kompanii, może również działać jako
odwód batalionu.
8.5.4 Ugrupowanie
8202. Batalion (kompania) w trakcie przygotowania się do obrony wybrzeża może przyjąć
ugrupowanie w jeden rzut z jednym lub kilkoma odwodami. Pluton na ogół przyjmu-
je ugrupowanie w jeden rzut. Poszczególne elementy ugrupowania bojowego roz-
mieszcza się skrycie w rejonach wyczekiwania – w takiej odległości od ich punktów
oporu, aby mogły bezkolizyjnie zająć stanowiska ogniowe z chwilą określenia kie-
runków podejścia desantu. Na linii brzegowej w dogodnych do obserwacji punktach
wystawia się posterunki obserwacyjne i obserwatorów. Odwody rozmieszcza się
w odległości umożliwiającej szybką reakcję na zagrożone kierunki.
8203. We współdziałaniu należy uwzględnić wykorzystanie elementów pozamilitarnych do
dozorowania kierunków nie bronionych jak i kontrolowania i zapewnienia przejezd-
ności dróg manewru w rejonie obrony. Odwód musi być w swoim działaniu wsparty
pododdziałami artylerii przeciwlotniczej i wyposażony w sprzęt do pokonywania
narzutowych pól minowych przeciwnika. Należy zwrócić szczególną uwagę na
współdziałanie z siłami morskimi, aby nie dochodziło do przypadkowego rażenia
wojsk własnych.
8204. W zakresie koordynacji działań, aby ułatwić prowadzenie i kierowanie ogniem nale-
ży oznaczyć zasadnicze sektory na brzegu, stosować ograniczniki ognia, a jeżeli jest
to możliwe na lustrze wody ustawić zakotwiczone boje. Szczególną uwagę należy
zwrócić na desanty powietrzne przeciwnika w głębi lądu. Należy je blokować, by
pierwszorzutowe pododdziały mogły skupić się na zwalczaniu desantu morskiego.
153
8.5.5 Prowadzenie obrony wybrzeża
8205. Realizację etapów obrony wybrzeża morskiego rozpoczyna się od niszczenia prze-
ciwnika na środkach desantowych przed wylądowaniem, a następnie prowadzi się
walkę na plaży. Do zwalczania środków desantowych należy wydzielić środki og-
niowe o największym zasięgu rażenia. Środki te rozmieszcza się w rejonach
ześrodkowania i przygotowuje dla nich wysunięte (tymczasowe) stanowiska ognio-
we. Na plaży przeciwnika zatrzymuje się na wykonanych wcześniej zaporach inży-
nieryjnych, a następnie niszczy się jego środki bojowe za pomocą ognia ześrodkowa-
nego. Jeżeli rzeźba terenu przybrzeżnego pozwala, to należy do niszczenia przeciw-
nika użyć ognia wielowarstwowego, skrzydłowego i krzyżowego. W celu wsparcia
działań pododdziałów na atakowanych kierunkach można przemieścić w ich rejon
część sił z nie atakowanych kierunków i wzmocnić nimi obronę. Czołgi, bojowe
wozy piechoty (transportery opancerzone) i środki przeciwpancerne rozmieszcza się
w czołowych punktach oporu tak by mogły prowadzić ogień na maksymalnych odle-
głościach. Etatowe środki artyleryjskie (moździerze) oraz przydzieloną artylerię
wykorzystuje się w sposób zcentralizowany. W celu nie dopuszczenia do umocnienia
się przeciwnika na brzegu wykonuje się kontrataki – w miarę możliwości na zbież-
nych kierunkach wzdłuż linii brzegowej. Szczególnie ważnym jest by przeciwnik nie
uchwycił wzgórz i innych obiektów o kluczowym znaczeniu, z których mógłby kie-
rować ogniem swoich środków ogniowych. Takie miejsca powinny być zidentyfiko-
wane i obsadzone częścią odwodów. W celu pozbawienia przeciwnika dogodnych
miejsc lądowania, ograniczenia możliwości manewru i zahamowania jego ruchu
w głąb, należy stosować zapory inżynieryjne wzdłuż brzegu, na plażach i w głębi
lądu. W celu utrudnienia lądowania środków desantowych należy zaminować dno
w pasie przybrzeżnym do izobaty 2 m. Do walki ze środkami powietrznymi przeciw-
nika w ramach powszechnej obrony przeciwlotniczej wyznacza się siły i środki na
ogólnie przyjętych zasadach.
8206. Dowodzenie w obronie wybrzeża powinno zapewnić współdziałanie pomiędzy siłami
lądowymi, powietrznymi i morskimi. Ważnym jest, aby zapewnić szybki obieg
informacji między dowódcą batalionu, a prowadzącymi obronę – niejednokrotnie
w samodzielnych punktach oporu – pododdziałami.
154

8207. W czasie prowadzenia działań podczas obrony wybrzeża dla artylerii stosuje się
ogólne zasady wsparcia ogniowego. Etatowe i przydzielone pododdziały artylerii
rozmieszcza się w obszarach umożliwiających prowadzenie ognia na lądujące pod-
oddziały przeciwnika. Pododdziały i środki artylerii wydzielone do bezpośredniego
wsparcia kompanijnych punktów oporu rozmieszcza się w rejonach umożliwiających
realizację tych zadań.

8208. Główne zadania lotnictwa wojsk lądowych pozostają bez zmian, ponadto wysiłek
jących zadań:
1) ewakuacji rannych, z pododdziałów działających w okrążeniu, gdy nie jest to
możliwe w inny sposób;
2) prowadzenia minowania narzutowego;
3) wykonywania zasłon dymnych.

8209. W obronie wybrzeża morskiego główny wysiłek skupiają na osłonie zasadniczych
elementów ugrupowania bojowego batalionu (kompanii) broniącego rejonu dogodne-
go do wysadzenia desantu morskiego lub powietrznego.
8210. W rejonach pozycji obronnych przygotowanych bezpośrednio na brzegu rozwija się
zasadzki przeciwlotnicze.
8211. Stanowiska ogniowe dla przeciwlotniczych zestawów artyleryjskich rozmieszcza się
w głębi obrony do osłony przeciwlotniczej głównych sił osłanianego obiektu.

8212. Zadania przydzielonych do batalionu pododdziałów wojsk inżynieryjnych są następu-
jące:
1) wsparcie inżynieryjne mobilności – realizowane będzie przede wszystkim
poprzez usuwanie przeszkód stawianych przez przeciwnika (szczególnie narzu-
towych pól minowych);
2) przygotowanie i utrzymanie sieci dróg manewru;
155
3) oczyszczanie pól ostrzału;
4) przeciwdziałanie ruchowi wojsk (kontrmobilność) – polega na izolowaniu rejo-
nów i dróg przez wykonywanie niszczeń, budowie zapór minowych w strefie
przybrzeżnej (na głębokości do 2 m) jak i w strefie lądowej;
5) wykonywanie innych przeszkód;
6) wsparcie inżynieryjne zdolności przetrwania – budowa obiektów fortyfikacyj-
nych na pozycjach obrony.

8213. Zasadniczo przedsięwzięcia OPBMR będą realizowane samodzielnie, analogiczne jak
w obronie. Pododdziały wojsk chemicznych będą realizować rozpoznanie rejonów
rozmieszczenia odwodów, dróg dowozu i ewakuacji oraz rubieży wejścia do kontra-
taku. Pododdziały likwidacji skażeń będą prowadzić całkowitą likwidację skażeń na
punktach likwidacji skażeń.

8214. Skuteczność obrony wybrzeża morskiego zależy między innymi od dobrej organiza-
cji rozpoznania. Wykrycie i dostarczenie na czas informacji o przeciwniku (desancie)
może decydować o wyniku obrony przeciwdesantowej. Prowadzenie działań rozpo-
znawczych w obronie wybrzeża morskiego charakteryzuje się:
1) podziałem sił i środków rozpoznania w stosunku do etapów desantowania prze-
ciwnika;
2) użyciem zasadniczych sił rozpoznania po ustaleniu głównego kierunku działania
desantu;
3) szerokimi możliwościami wykorzystania lotnictwa rozpoznawczego, śmigłow-
ców, bezpilotowych środków rozpoznania, a także technicznych i radiolokacyj-
nych środków rozpoznania pola walki;
4) skupieniem głównego wysiłku rozpoznania na odcinkach wybrzeża najdogod-
niejszych do lądowania desantu.
8215. System rozpoznania batalionu powinien być rozwinięty wyprzedzająco w stosunku
do sił głównych batalionu i zapewniać zdobycie informacji o przeciwniku, niezbęd-
nych do organizowania i prowadzenia działań. Elementy rozpoznawcze należy rozwi-
jać na najbardziej prawdopodobnych kierunkach lądowania desantu przeciwnika.
System obserwacji rozwija się na wszystkich szczeblach w batalionie, kompanii i plu-
tonie, aby zapewniał prowadzenie obserwacji na maksymalną odległość. Odcinki
156
wybrzeża dogodne do wysadzania desantów obserwuje się z kilku posterunków jed-
nocześnie.
8216. Do prowadzenia rozpoznania odcinków obrony nie obsadzonych przez własne pod-
oddziały wyznacza się patrole i patrole rozpoznawcze.
8217. W obronie wybrzeża można organizować następujące elementy do prowadzenia roz-
poznania:
1) posterunki obserwacyjne;
2) posterunki obserwacji skażeń;
3) posterunki obserwacji przestrzenia powietrznej;
4) patrole rozpoznawcze;
5) posterunki technicznej obserwacji pola walki;
6) grupy wypadowe;
7) pododdziały do organizacji napadów i zasadzek.

8218. Dowódca batalionu (kompanii, plutonu) podczas planowania obrony wybrzeża mor-
skiego musi uwzględniać możliwość działań w oderwaniu lub w okrążeniu. W obro-
nie wybrzeża morskiego pododdziały (urządzenia i elementy) logistyczne dzieli się
na części i rozmieszcza stosownie do przyjętego ugrupowania bojowego.
W pododdziałach broniących oddzielnych odcinków wybrzeża gromadzi się doraźne
zapasy środków bojowych. Ze względu na stałe zagrożenie oddziaływaniem desan-
tów powietrznych batalion (kompania, pluton) powinien dążyć do usamodzielnienia
logistycznego i zapewnienia sobie możliwości prowadzenia walki w izolacji od sił
głównych i źródeł zaopatrzenia.
8.6 DZIAŁANIA BOJOWE W WARUNKACH EKSTREMALNIE NISKICH TEM-

PERATUR

8219. Wprowadzenie
Działania w warunkach ekstremalnie niskich temperatur wymagają szczególnych
metod szkolenia i wyposażenia. Związane są z obszarami geograficznymi, w których
teren pokryty jest przez dłuższy czas w roku śniegiem i lodem oraz charakteryzuje się
niskimi i bardzo niskimi temperaturami w ciągu roku.
157
8.6.2 Obrona i działania opóźniające
8.6.2.1 Przygotowanie obrony i działań opóźniających w warunkach ekstremalnie

niskich temperatur
8220. Panujące niekorzystne warunki atmosferyczne prowadzić będą do zwiększonego
zakresu zabezpieczenia logistycznego walczących pododdziałów.
8221. Podczas planowania działań należy uwzględnić takie czynniki jak: pogoda, czas dzia-
łania, drogi dowozu i ewakuacji, ochrona i ukrycie żołnierzy i sprzętu wojskowego.
8222. Obronę batalionu (kompanii, plutonu) przygotowuje się na ogólnych zasadach,
uwzględniając szczególnie możliwości bojowe, wyszkolenie pododdziałów, przygo-
towanie sił i środków do prowadzenia działań w warunkach niskich temperatur.
8223. Preferencje będą posiadały siły lekkie, zdolne do przemieszczeń na specjalistycznych
pojazdach w terenie pokrytym śniegiem.
8.2.2.1 Prowadzenie obrony i działań opóźniających w warunkach ekstremalnie niskich

temperatur
8224. Prowadzenie obrony przez batalion (kompanię, pluton) skupiać się będzie głownie na
ważnych węzłach drogowych i kolejowych, miejscowościach i ważnych przeszko-
dach terenowych.
8225. Oddziaływanie ogniowe na przeciwnika z uwagi na brak charakterystycznych obiek-
tów terenowych musi być dokładnie zaplanowane i dowiązane do zapór inżynieryj-
nych.
8226. Manewr środkami w obronie demaskuje położenie pododdziałów.
8227. Posiadanie manewrowego odwodu (odwodów) umożliwi szybkie reagowanie na nie-
korzystne zmiany w sytuacji taktycznej.
8.6.3 Natarcie
8.6.3.1 Przygotowanie natarcia

8228. Podczas planowania natarcia batalionu (kompanii, plutonu) uwzględnia się zasady
ogólne prowadzenia natarcia, szczególnie zwracając uwagę na szybkie odizolowanie
odwodów przeciwnika przez wydzielenie (zorganizowanie) mobilnych (aeromobil-
nych) sił jako pododdziały (grupy) obejścia.
8229. Należy uwzględnić możliwości marszowe i eksploatacyjne uzbrojenia i sprzętu woj-
skowego (akumulatory, źródła zasilania do celowników itp.), a także możliwość
158
wsparcia przez pododdziały inżynieryjne, artylerię i inne rodzaje wojsk w zależności
od zadania.
8230. Żołnierzy wyposaża się w indywidualny sprzęt (narty, sanie, sprzęt do przetrwania,
odzież specjalną, zasobniki, itp.).
8.6.3.2 Prowadzenie natarcia

8231. Natarcie będzie prowadzone wzdłuż dróg często na oddzielnych kierunkach, co
utrudniać będzie koordynację działań, a przeciwnik posiadać będzie możliwość ata-
kowania na skrzydła i tyły naszych pododdziałów.
8232. Głębokość zadania uzależniona będzie od możliwości, wzmocnienia oraz wyposaże-
nia pododdziału.
8233. Istotną częścią zadania, po opanowaniu rubieży przeciwnika, będzie zajęcie jego
schronów (umocnień).
8234. Wskazane będzie użycie pododdziałów aeromobilnych do opanowania obiektów na
tyłach przeciwnika, odcięcie jego odwodów oraz zajęcie urządzeń i elementów logi-
stycznych.

8235. W obronie działania artylerii organicznej (przydzielonej) organizuje się według ogól-
nych zasad. Główny wysiłek skierowany jest na wsparcie pododdziałów walczących,
utrzymujących rejony kluczowe (węzły dróg, miejscowości inne ważne obiekty).
8236. Stanowiska ogniowe wybiera się w miejscach utwardzonych oraz tam, gdzie jest
możliwość wykonania manewru.
8237. Ogień należy planować do trudnodostępnych odcinków terenu (rzeki, jeziora, bagna)
możliwych do pokonania po zamarznięciu.
8238. W niskich i bardzo niskich temperaturach należy utrzymywać odpowiednią tempera-
turę dział i moździerzy poprzez strzelanie słabszymi ładunkami.

8239. Główne zadania lotnictwa wojsk lądowych pozostają bez zmian.

8240. W warunkach zimowych główny wysiłek skupiają na osłonie pododdziałów bronią-
cych ważnych rejonów (obiektów) na ogólnych zasadach z uwzględnieniem właści-
wości utrudniających realizację zadań.
159
8241. W warunkach niskich temperatur wojska inżynieryjne główny wysiłek skupiają na
zdolności przetrwania wojsk i ich mobilności:
1) wsparcie inżynieryjne mobilności:
a) odśnieżanie może być najważniejszym zadaniem dla wojsk inżynieryjnych
w czasie dużych opadów śniegu. Istotne będzie wykorzystanie maszyn do
odśnieżania dróg;
b) przeprawy po lodzie mogą być wykonywane w temperaturze poniżej – 12 stopni
Celsjusza;
c) rozminowanie w warunkach zimowych może być utrudnione przez zamarznię-
cie zapalników oraz ograniczone możliwości wykorzystania wykrywaczy min.
2) przeciwdziałanie ruchowi wojsk (kontrmobilność):
a) pokonywanie przeszkód wodnych po lodzie może być niemożliwe przez znisz-
czenie pokrywy lodowej przez artylerię oraz niszczenia wykonane ładunkami
materiału wybuchowego;
b) ustawienie zapór inżynieryjnych wymaga więcej czasu, uzbrajanie min jest
utrudnione, pola minowe ustawione przed opadami śniegu mogą być niesku-
teczne z uwagi na gruba pokrywę śniegu;
c) ustawione miny, po roztopach w okresie letnim mogą znajdować się w terenie
bagiennym co obniży ich skuteczność.
3) wsparcie inżynieryjne zdolności przetrwania:
a) budowa obiektów fortyfikacyjnych na pozycjach obronnych jest trudna i więk-
sza będzie potrzeba wykorzystania ciężkich maszyn oraz ładunków wybucho-
wych;
b) okopy i ukrycia na sprzęt wymagają więcej czasu na ich wykonanie.

8242. Przedsięwzięcia OPBMR będą realizowane we własnym zakresie. Sprzęt i środki do
prowadzenia rozpoznania i likwidacji skażeń będą wymagały odpowiedniego przy-
gotowania do pracy w niskich temperaturach.
160
8.6.4.6 Organizowanie i prowadzenie rozpoznania.
8243. Do zasadniczych zadań realizowanych na rzecz pododdziałów ogólnowojskowych
przez elementy rozpoznawcze (pluton rozpoznawczy) w batalionie należą:
1) rozpoznanie dróg i ścieżek oraz określenie możliwości ich wykorzystania przez
wojska własne i przeciwnika;
2) określenie głębokości pokrywy śnieżnej, jej stanu na drogach i poza nimi;
3) określenie oraz rozpoznanie trudno dostępnych odcinków dróg oraz możliwości
występowania lawin;
4) ustalanie grubości lodu na przeszkodach wodnych oraz stopnia zamarznięcia ob-
szarów podmokłych ze względu na możliwość ich pokonania;
5) określenie miejsc dogodnych do organizowania odpoczynków wojsk;
6) ustalenie znaków ułatwiających odnalezienie dróg we mgle i w czasie zamieci
śnieżnej.

8244. Zabezpieczenie logistyczne podczas działań arktycznych charakteryzuje się zwięk-
szonym zużyciem żywności oraz paliw, a także większymi, nie bojowymi stratami
osobowymi z powodu odmrożeń. Transport drogowy jest utrudniony, a w związku
z tym należy zakładać wsparcie przez transport śmigłowcowy. Samowystarczalność
poszczególnych pododdziałów powinna zostać zwiększona, a zapasy utrzymywane
w doraźnych składach. Takie elementy jak bpz, bpo, GER, PRiPT powinny być roz-
mieszczone w centrum ugrupowania, a ich ochrona jest jednym z podstawowych
zadań w trakcie działań.
8.7 DZIAŁANIA PUSTYNNE I W WARUNKACH EKSTREMALNIE GORĄCYCH

8245. Wprowadzenie
Pustynie mają charakterystyczny wygląd. Podłoże skalne może być pokryte płaską
warstwą piasku lub żwiru. Inne cechy to wydmy piaskowe i „piaskowe morza”, skar-
py oraz wyschnięte koryta rzek i depresje. Najczęściej działania koncentrują się na
utrzymaniu (zdobyciu) takich obiektów jak: miasta, osady, stacje pomp, punkty ujęcia
wody, węzły komunikacyjne oraz rejony kluczowe. Działania w ekstremalnie gorą-
cych warunkach pogodowych wymagają treningu oraz użycia specjalnego wyposaże-
nia.
161
8246. Duże, płaskie, otwarte obszary pozwalają na prowadzenie działań manewrowych.
Zdolność do walki w takich warunkach będzie uzależniona w dużej mierze od moż-
liwości logistycznych. Zadania bojowe wykonywane w terenie pustynnym nie będą
się różnić od stawianych w warunkach uznawanych za normalne jednakże sposób
realizacji zadania może być odmienny.
8247. Działania mylące powinny być częścią wszystkich działań pustynnych. W celu zmy-
lenia przeciwnika należy stosować: zasłony dymne, przygotowywane atrapy sprzętu,
fałszywe informacje radiowe lub tworzone specjalnie chmury pyłu.
8.7.2 Obrona
8.7.2.1 Przygotowanie obrony w działaniach pustynnych i w warunkach ekstremalnie

gorących
8248. Obrona skupiać się będzie na takich obiektach jak: porty, ważne urządzenia logi-
styczne, drogi, linie kolejowe, stacje pomp wodnych, lotniska, przełęcze górskie
i rejony kluczowe.
8249. Dogodne warunki obserwacji i ostrzału powodują, iż elementy rozpoznawcze powin-
ny być rozmieszczone w dosyć dużej odległości od sił głównych.
8250. Nieograniczona dostępność terenu narzuca potrzebę uwzględnienia organizacji obro-
ny okrężnej i wykorzystania właściwości manewrowych z naciskiem na ciągłe rozpo-
znanie głównego kierunku natarcia przeciwnika.
8251. Rejon obrony batalionu (kompanijne, plutonowe punkty oporu) będą obejmowały
większy obszar niż w normalnych warunkach działania.
8252. Obrona często polegała będzie na utrzymywaniu newralgicznych rejonów działania,
pozostały obszar musi być dozorowany.
8253. Na większości terenu pustynnego większe rejony obrony mogą spowodować
konieczność odsłonięcia przynajmniej jednego skrzydła, co może być wykorzystane
przez przeciwnika. Efektywność wykorzystania min klasycznych i narzutowych
wzrasta.
8.7.2.2 Prowadzenie obrony w działaniach pustynnych i w warunkach ekstremalnie

gorących
8254. Daleki zasięg widoczności, rozszerzona linia frontu, brak łatwego do obrony terenu
oraz różnorodność dróg podejścia przeciwnika powoduje, że dowódca może podjąć
ryzyko pozorowania silnej obrony pierwszej pozycji z jednoczesnym skupieniem
162
głównego wysiłku w głębi i utrzymaniem dużego odwodu manewrowego zdolnego
do szybkiego reagowania na zagrożenie. Wysiłek wówczas musi być skupiony na
wczesnym wykryciu głównego kierunku natarcia przeciwnika, co pozwoli na zmianę
ugrupowania i koncentrację sił do kontrataku na jego skrzydło.
8255. Aktywny manewr na wszystkich szczeblach jest najlepszym sposobem zniszczenia sił
przeciwnika i minimalizowania strat własnych.
8.7.3.1 Przygotowanie działań opóźniających w warunkach pustynnych i w warunkach

ekstremalnie gorących
8256. Z powodu zwiększonych odległości pomiędzy kolejnymi rubieżami opóźniania,
utrudnionej orientacji w terenie oraz dużej manewrowości i dynamice prowadzenia
działań, należy liczyć się z utrudnionym koordynowaniem działań poszczególnych
elementów ugrupowania i dowodzeniem.
8257. Otwartość i dostępność terenu wpływa na dużą dynamikę oraz manewrowość działań.
Dlatego też bardzo ważne jest ubezpieczenie skrzydeł i tyłów.
8.7.3.2 Prowadzenie działań opóźniających w warunkach pustynnych i w warunkach

ekstremalnie gorących
8258. W działaniach opóźniających, dobre warunki obserwacji i ostrzału pozwalają na
rażenie na całą głębokość zasięgu ognia i w ten sposób umożliwiają wczesne reago-
wanie na podchodzącego przeciwnika, jak również w trakcie walk oddziaływanie na
podchodzące kolejne rzuty i odwody, co w zasadniczy sposób może wpłynąć na moż-
liwość wycofania się z walki i przejście na kolejną linię (rubież) opóźniania.
8259. Brak maskujących cech rzeźby terenu wymusza konieczność stosowania dymów
w celu maskowania manewru.
8260. Należy liczyć się z trudnościami wynikającymi z towarzyszących przemieszczającym
się kolumnom wojsk chmurom pyłu oraz występowaniem burz piaskowych. Prowa-
dzenie ognia, głównie ze środków ogniowych wyposażonych w celowniki optyczne
może być utrudnione ze względu na zjawisko refrakcji („falowanie” powietrza
w okularze celownika).
163
8.7.4 Natarcie
8.7.4.1 Przygotowanie natarcia w warunkach pustynnych i w warunkach ekstremalnie

gorących
8261. Obiektami natarcia mogą być siły przeciwnika, węzły łączności, punkty zaopatrzenia,
źródła wody i teren kluczowy.
8262. Skuteczne działania zaczepne zależą od śmiałego i szybkiego ataku, podczas którego
szuka się słabego miejsca w ugrupowaniu przeciwnika.
8.7.4.2 Prowadzenie natarcia w warunkach pustynnych i w warunkach ekstremalnie

gorących
8263. Batalion (kompania, pluton) prowadząc natarcie w obszarach pustynnych najczęściej
będzie nacierał w ugrupowaniu przedbojowym (za kierunki działania wykorzystując
istniejące drogi i koryta wyschniętych rzek), a po napotkaniu punktów oporu prze-
ciwnika przejdzie do działań w szyku bojowym.
8264. Nacierający batalion (kompania, pluton) na pustyni jest bardziej narażony na ogień
przeciwnika – z powodu braku naturalnych ukryć – dlatego elementy rozpoznawcze
powinny działać w odległości umożliwiającej wczesne wykrycie systemu obrony
i rażenia przeciwnika.
8265. Noc w warunkach pustyni może być bardziej korzystna dla działań niż dzień, gdyż
zapewnia ona ukrycie oraz niższą temperaturę.
8266. Niekorzystne dla obrońcy ukształtowanie terenu powoduje możliwość rozpoznania
i wykorzystania odsłoniętych skrzydeł i luk w ugrupowaniu przeciwnika.

8267. Podczas prowadzenia działań w terenie pustynnym dla artylerii stosuje się ogólne za-
sady wsparcia ogniowego. Istotnym czynnikiem w powyższych warunkach będzie
brak punktów odniesienia oraz dozorów co będzie miało wpływ na przygotowanie do
strzelania (dowiązanie i ukierunkowanie) pododdziałów artylerii. Ze względu na
dobrą widoczność podstawowym rodzajem ognia dla kompanii wsparcia będzie ogień
półpośredni (plutony moździerzy) oraz ogień na wprost dla środków przeciwpancer-
nych.
164
8268. Główne zadania lotnictwa wojsk lądowych pozostają bez zmian.

8269. Pododdziały wojsk przeciwlotniczych wykorzystywane są do realizacji zadań jak
w „standardowym” terenie.

8270. Działania pododdziałów wojsk inżynieryjnych na terenach pustynnych nastręczają
szczególnych problemów. Pustynie zawierają mniej naturalnych przeszkód, ale zmia-
ny temperatur utrudniają użycie sprzętu inżynieryjnego. W rejonach pustynnych
szczególnie ważne są następujące przedsięwzięcia:
1) wsparcie inżynieryjne mobilności – drogi są zazwyczaj nieutwardzone, a prze-
jezdność w miękkim piasku i w obszarach skalnych jest utrudniona. Wojska in-
żynieryjne polepszają manewrowość przez niwelowanie stoków, wygładzanie
stopni skalnych i stawianie mostów przez suche wąwozy. Specyfika terenu wy-
musza zaangażowanie do rozpoznania dróg, przeszkód i pól minowych zwięk-
szonych sił i środków rozpoznania inżynieryjnego, a zakres zadań wzrasta
o organizację lądowisk śmigłowców i pasów startowych;
2) przeciwdziałanie ruchowi wojsk (kontrmobilność) – głównymi przeszkodami
ograniczającymi mobilność przeciwnika są pola minowe, suche wąwozy i rowy
przeciwczołgowe;
3) wsparcie inżynieryjne zdolności przetrwania – możliwości obserwacji na pustyni
są doskonałe, ale ukrycie trudne. Istotne są stanowiska ogniowe pojazdów opan-
cerzonych. Do wzmocnienia obiektów fortyfikacyjnych wykonanych na gruntach
piaszczystych można użyć skał i żwiru;
4) inne zadania – zniszczenie źródeł wody znacząco redukuje efektywność przeciw-
nika, do takiego stopnia, że może on być pozbawiony możliwości działania. Pod-
czas wycofywania się źródła wody mogą być zaminowane lub zanieczyszczone.
Należy jednak pamiętać o tym, że zatruwanie ich jest zakazane przez konwencję
genewską. Długoterminowy efekt zniszczenia źródeł wody musi być dokładnie
rozważony z powodu ich potencjalnego znaczenia dla sił własnych.
165
8.7.5.5 Użycie pododdziałów wojsk chemicznych.
8271. W warunkach pustynnych i wysokich temperatur występuje małe prawdopodobień-
stwo zastosowania BMR. Przedsięwzięcia OPBMR będą skupione na prowadzeniu
rozpoznania i monitoringu zagrożeń do TŚP. W przypadku prowadzenia działań
w środkach ochronnych liczyć się należy ze znacznym obniżeniem zdolności stanów
osobowych do wykonywania zadań.

8272. Działania rozpoznawcze na pustyni i w warunkach ekstremalnie gorących wymagają
właściwego przygotowania techniki bojowej oraz specjalistycznego wyposażenia
elementów rozpoznawczych i zwiadowców. Zadania etatowego plutonu rozpoznaw-
czego pozostaną bez zmian. Dodatkowymi zadaniami będzie poszukiwanie źródeł
wody oraz określanie miejsc dogodnych do organizowania odpoczynków wojsk.

8273. Zabezpieczenie logistyczne podczas działań pustynnych i w warunkach ekstremalnie
gorących charakteryzuje się gwałtownie zmieniającymi odległościami podczas ope-
racji. Zwiększone zużycie oraz dystrybucja wody dla żołnierzy jest kluczową kwe-
stią. Ochrona żywności w zakresie dużych temperatur jest również kwestią wymaga-
jącą szczegółowego zainteresowania. Zabezpieczenie techniczne powinno być sku-
pione na obsłudze w zakresie oddziaływania piasku na silniki oraz utrzymania
w sprawności systemów chłodzenia. W związku z tym należy przygotować się na
zwiększone zużywania tego typu części zamiennych.
8274. Zabezpieczenie medyczne powinno być skupione na prewencji w zakresie odwodnie-
nia i infekcji żołnierzy. Batalionowy punkt opatrunkowy powinien być przygotowany
do działania w warunkach burz piaskowych.
8.8 DZIAŁANIA DESANTOWE Z MORZA

8275. Wprowadzenie
Działania desantowe z morza (desant morski) to działania wydzielonych
i odpowiednio przygotowanych sił i środków wojsk lądowych, marynarki wojennej
i sił powietrznych, które wykorzystując transport morski, osłonę z powietrza oraz
166
z morza, lądują na wybrzeżu, prowadząc walkę z przeciwnikiem, aż do opanowania
przyczółka i rozwinięcia działań w głąb.
8276. Desant morski prowadzi się zgodnie z zasadami taktyki i działania te nie powinny
być utożsamiane z operacjami pokonywania przeszkód wodnych.
8277. Desant morski przy wykonywaniu swych zadań współdziała zwykle z desantem po-
wietrznym, niekiedy także z wojskami lądowymi działającymi wzdłuż wybrzeża.
Może być wysadzany z okrętów, statków i kutrów desantowych bezpośrednio na ląd
(brzeg morski) albo przeładowany z okrętów i transporterów na pełnym morzu na
małe środki desantowe (barki desantowe, amfibie pancerne) lub śmigłowce, które
przewożą go na określony odcinek wybrzeża. W ramach taktycznego desantu mor-
skiego mogą być prowadzone działania demonstracyjne i pozorne oraz dezinformują-
ce.
8278. Istota działań desantowych z morza polega na wykonaniu przerzutu wojsk lądo-
wych przez akwen morski połączonego z:
1) pokonaniem przeciwnika na morzu i w powietrzu;
2) przełamaniem obrony przeciwdesantowej przeciwnika w rejonie lądowania;
3) wykonaniem zadań bojowych przez wojska desantu na lądzie.
8279. We współczesnych warunkach działań wojennych desanty morskie mogą być wysa-
dzane w celu:
1) opanowania określonych odcinków wybrzeża w celu utworzenia i rozwinięcia na
nich punktów bazowania sił morskich i powietrznych;
2) zajęcia ważnych obiektów i rejonów na wybrzeżu przeciwnika i rozbicia jego sił
we współdziałaniu z wojskami działającymi na kierunku nadmorskim;
3) odciągnięcia sił przeciwnika z ważnych kierunków (rejonów) nadmorskich przez
zagrożenie lądowaniem desantu morskiego oraz realizowanie przedsięwzięć
dywersyjno-rozpoznawczych.
8.8.2 Zadania bojowe desantów morskich

8280. W skład Zespołu Desantowego (ZDES) mogą wchodzić pododdziały ogólnowojsko-
we oraz piechoty morskiej. Piechotę morską wykorzystuje się jako rzut szturmowy
w składzie pierwszego rzutu desantu na głównym kierunku lądowania.
8281. Zadaniem desantu morskiego jest m.in.:
1) opanowanie określonej rubieży bądź rejonu (obiektu) w głębi obrony przeciwni-
ka;
167
2) opanowanie i utrzymanie przepraw wodnych lub węzłów dróg do czasu podejścia
wojsk lądowych;
3) odcięcie dróg zaopatrywania;
4) niedopuszczenie do podejścia w rejon walki odwodów przeciwnika;
5) opanowanie pojedynczych punktów bazowania sił morskich przeciwnika bądź
ważnych obiektów na jego wybrzeżu;
6) opanowanie pojedynczych wysp lub cieśnin.
8282. Batalion (kompania, pluton) ląduje zazwyczaj w jednym rzucie. Pierwszy rzut desan-
tu jest przeznaczony przede wszystkim do opanowania przyczółków, rozwinięcia na-
tarcia w głąb lądu i zabezpieczenia lądowania kolejnych rzutów desantu. Zadaniem
kolejnych rzutów jest potęgowanie wysiłku pierwszego rzutu i osiągnięcie celu
desantu.
8283. Batalion (kompania) otrzymuje zadanie:
1) opanowanie przyczółka – polegające na opanowaniu odcinków wybrzeża mor-
skiego, rozbiciu pierwszorzutowych kompanijnych (plutonowych) punktów oporu
oraz na uchwyceniu rubieży i obiektów umożliwiających prowadzenie dalszych
działań taktycznych;
2) pogłębienie przyczółka – polegające na rozbiciu, we współdziałaniu z sąsiednimi
batalionami (kompaniami) pierwszorzutowego rejonu obrony, podchodzących
odwodów przeciwnika i opanowaniu nakazanych obiektów (rejonów), a następnie
działaniu na wyznaczonym kierunku.
8284. Kryteria powodzenia desantu morskiego:
1) zminimalizowanie strat wojsk desantu podczas załadunku, przejścia morzem
i lądowania;
2) zapewnienie skrytości działań, aż do momentu rozpoczęcia lądowania, aby prze-
ciwnik nie dokonał przegrupowania wojsk w celu wzmocnienia sił obrony prze-
ciwdesantowej (na głównym kierunku lądowania);
3) obezwładnienie i zdezorganizowanie systemu ognia obrony przeciwdesantowej
wraz z systemem dowodzenia;
4) pozbawienie przeciwnika możliwości manewru oraz izolacji rejonu lądowania;
5) osiągnięcie żądanego stopnia zniszczeń przeciwdesantowych zapór minowych
i inżynieryjnych w wodzie i na lądzie;
6) skryte wysadzenie na brzeg elementów i punktów kierowania ogniem wojsk
i osiągnięcie przez nie gotowości do działania;
168
7) osiągnięcie powodzenia na co najmniej jednym punkcie lądowania.
8285. Rodzaje działań desantowych z morza to: atak, wycofanie, demonstracja, rajd.
Atak - jest to główny rodzaj działań desantowych, wymagający wysadzenia sił na
wrogim lub potencjalnie wrogim brzegu. Działania te wymagają szybkiego umocnie-
nia się na obcym terenie i przez to różnią się od działań prowadzonych na lądzie pod
względem organizacyjnym i technicznym.
Wycofanie - jest to rodzaj działań desantowych polegający na wycofaniu sił z wro-

giego lub potencjalnie wrogiego brzegu przy użyciu okrętów i statków.
Demonstracja - jest to rodzaj działań prowadzonych w celu zmylenia przeciwnika

poprzez zademonstrowanie działania sił własnych w taki sposób, aby przeciwnik pod-
jął przedsięwzięcia odbiegające od jego wariantu działania. Demonstracja może mieć
na celu wprowadzenie w błąd przeciwnika, zmylenie co do zamiaru działania sił wła-
snych, pokaz możliwości potencjału wojsk własnych w celu związania sił przeciwnika
w pożądanym miejscu, utrzymywania przeciwnika w niepewności.
Rajd – rodzaj działań desantowych polegających na lądowaniu z morza na pozycje
przeciwnika rozmieszczonego na brzegu, związany z szybkim wtargnięciem lub
czasowym zajęciem obiektu, a następnie przejściem do planowego wycofania. Rajd
może być przeprowadzony w celu:
 zadania strat;
 zdobycia informacji;
 działań dywersyjnych;
 ewakuacji ludzi lub sprzętu.
8286. Lądowanie (wysadzenie) desantu morskiego może być realizowane w następujący
sposób:
1) brzeg – brzeg - polegające na załadowaniu sprzętu i sił na środki desantowe na
własnym brzegu, a następnie wykonaniu desantowania na brzegu utrzymywanym
przez przeciwnika bez wcześniejszego przeładowania ich na inne środki. Wyma-
gane jest posiadanie tylu środków desantowych, aby pomieściły się na nich
wszystkie fale desantu;
2) port – port - polega na załadowaniu sił na środki desantowe i transportowe we
własnych portach i wysadzeniu ich w portach bronionych przez przeciwnika.
Wymaga to lądowania pierwszej fali desantu w porcie i opanowania przez nią
urządzeń portowych;
169
3) okręt – brzeg – polega na przemieszczeniu drogą morską sił i środków desantu
dużymi okrętami transportowymi na kierunki desantowania, gdzie wyznacza się
rejon, w którym dokonuje się falami przeładunku sprzętu bojowego, środków
walki i ludzi na środki desantowo – przeprawowe, skąd w zaplanowanym czasie
wychodzą one na nakazaną linię wyjściową do desantowania i rozpoczynają
desantowanie w rejonie przeładunku i przesadzanie ich falami na środki desanto-
we. Środki desantowe po wysadzeniu pierwszej fali na brzeg, wracają po następne
fale;
4) kombinowany – wysadzenie pierwszego rzutu desantu sposobem brzeg-brzeg,
a drugiego i następnych sposobem okręt-brzeg i port-port.
8287. Działania desantowe (morskie) mogą być działaniami samodzielnymi, jednakże
z reguły są koordynowane w ramach innych działań połączonych. Składają się z sze-
ściu faz:
1) Planowanie
Faza planowania rozpoczyna się po otrzymaniu zadania. Ze względu na połączony
charakter działań desantowych faza ta wymaga równoległego planowania przez do-
wódców wszystkich komponentów biorących udział w desantowaniu. Czas potrzebny
na planowanie i przygotowanie desantu zależy m.in. od jego skali oraz warunków
wojskowo-geograficznych.
Plan powinien zawierać lub zapewniać:
a) ugrupowanie bojowe – przygotowanie odpowiedniego ugrupowania wojsk do
prowadzenia desantu i walki w głębi lądu;
b) zadania – podział zadań bojowych dla podległych dowódców;
c) podział na etapy – szczegóły dotyczące podziału desantu na etapy ze szczegól-
nym zwróceniem uwagi na koordynację i współdziałanie (również pomiędzy
marynarką wojenną i lotnictwem);
d) ramy czasowe – określanie terminów wykonania poszczególnych przedsię-
wzięć pomaga dowódcy w realizacji kolejnych etapów desantu
i współdziałania z sąsiadami oraz marynarką wojenną i lotnictwem;
e) plan manewru – zawiera między innymi zamiary wykonania obejścia, oskrzy-
dlenia;
f) wsparcie elektroniczne;
g) odwody – możliwe zadania dla odwodów powinny być wcześniej określone;
170
h) działania rozpoznawcze – bardzo ważne jest by rozpoznanie było kontynuowa-
ne przez cały czas trwania desantu, tak by reakcja na działanie przeciwnika
była jak najszybsza i najbardziej skuteczna;
i) działania po wykonaniu zadania – plany muszą precyzować działania po osią-
gnięciu celów desantu. Przyczółek powinien być umocniony w celu odparcia
ewentualnych kontrataków przeciwnika, pododdziały muszą być przegrupowa-
ne i przygotowane do wykonania kolejnego zadania;
j) zabezpieczenie logistyczne:
 realizację przedsięwzięć zabezpieczenia logistycznego należy rozpocząć
bezpośrednio po lądowaniu I rzutu;
 zapewnić ciągłość zabezpieczenia logistycznego w trakcie trwania walki;
k) obrona przed bronią masowego rażenia. Dowódca musi określić stan gotowości
środków ochrony przed skażeniami na okres walki, mając na uwadze stopień
utraty zdolności bojowej wynikający z wykorzystywania środków ochrony
przed skażeniami oraz ewentualne skutki oddziaływania broni masowego raże-
nia na desantujące wojska. Teren skażony będzie spowalniał lub może nawet
uniemożliwiać desant. Dlatego ważnym elementem będzie właściwe rozmiesz-
czenie elementów systemu wykrywania skażeń z zadaniem ostrzegania
i meldowania o skażeniach.
2) Organizowanie działań desantowych
Batalion (kompania) w działaniach desantowych powinien mieć określone zada-
nia i przyjąć takie ugrupowanie, by nie dezorganizować realizacji otrzymanych
zadań. Przełożony musi określić zakres odpowiedzialności za rozpoznanie, prze-
mieszczanie, ubezpieczenie poprzez wyznaczenie rejonów odpowiedzialności
oraz niezbędnych środków dowodzenia.
Organizacja desantu powinna zapewniać osłonę rejonu lądowania od linii wysa-
dzenia desantu do obiektów, jak i poza nimi. Będzie to zależało od tego, jak
zamierza się przeprowadzić desant, jak przełożony zamierza kontrolować swoje
siły i jak przewiduje wykorzystanie następujących elementów dowodzenia i koor-
dynacji działań:
a) rejonów (punktów) dróg przed załadunkiem:
 rejonu ześrodkowania i drogi podejścia;
 rejonów wyczekiwania;
171
 punktów załadowania;
b) linii wysadzenia desantu;
c) linii rozgraniczenia i linii oraz obszarów koordynacji wsparcia ogniowego;
d) osi i dróg działania;
e) obiektów natarcia (w tym obiektów pośrednich);
f) środków kontroli przestrzeni powietrznej;
Elementy dowodzenia i koordynacji działań:
a) rejony ześrodkowania/drogi podejścia. W rejonach ześrodkowania wojska
pozostają tak długo, jak jest to wymagane dla ich odpowiedniego przygoto-
wania i przegrupowania. Rejony te powinny być zlokalizowane w taki spo-
sób, by marsz z rejonu ześrodkowania do punktów załadowania odbywał się
płynnie, szybko, wykorzystując zamaskowane drogi podejścia,
b) rejon wyczekiwania. Jest to rejon, w którym siły rozwijają się przed załadun-
kiem i przyjmują ugrupowanie bojowe. Jest zajmowany na czas niezbędny do
wydania rozkazów i przeprowadzania odpraw, rekonesansów. Rejon ten
przed wprowadzeniem wojsk, musi być rozpoznany i ubezpieczony. Wybrany
rejon powinien być dobrze oznakowany.
c) punkt załadowania. Jest to miejsce, w którym dokonuje się załadowania na
okręt uzbrojenia, sprzętu wojskowego, amunicji, paliw i innych środków ma-
teriałowych. Kolejność załadunku musi uwzględniać możliwość szybkiego
wysadzania (wyładowania) ich i prowadzenia walki na brzegu. Załadowanie
sprzętu wojskowego powinno być prowadzone w odwrotnej kolejności do
przewidywanego wysadzania (wyładowania). Żołnierze wchodzą na okręt po
załadunku sprzętu technicznego i zapasów środków materiałowych.
d) linia wysadzenia desantu służy do koordynacji działania sił w początkowej
fazie natarcia.
e) linie i obszary koordynacji wsparcia ogniowego. Pozwalają na uzgodnione
użycie środków wsparcia ogniowego rażących cele naziemne oraz uniknięcie
ostrzału wojsk własnych. Ponadto umożliwiają one efektywne wykorzystanie
posiadanego potencjału wsparcia ogniowego (również siły i środki Marynarki
Wojennej).
f) osie i drogi działania. Wyznacza się je w celu określenia kierunku natarcia
oraz granic możliwego manewru w kierunku (przyczółków) obiektów. Osie
działania przedstawiają jedynie ogólny kierunek działania. Podległy dowódca
172
jest upoważniony do dowolnego wykorzystania rejonu ograniczonego liniami
rozgraniczenia dla jego pododdziału.
g) obiekty pośrednie. W czasie desantu są one powiązane ze stopniem ważności
terenu, lokalizacją przeciwnika i wykorzystywane do koordynacji ruchu
desantujących wojsk w odniesieniu do czasu i przestrzeni. Uchwycenie ich
nie może spowodować spowolnienia desantu. Obiekty pośrednie są często
przyczółkami do uchwycenia na brzegu zajmowanym przez przeciwnika,
h) obiekty. Stanowią skonkretyzowane (fizyczne) cele podejmowanych działań,
na przykład posiadające określone cechy taktyczne, a ich uchwycenie
i utrzymanie ma zasadnicze znaczenie dla powodzenia desantu,
i) środki kontroli przestrzeni powietrznej. Wykorzystywanie przestrzeni
powietrznej w rejonie desantu prowadzone będzie przez wszystkich poten-
cjalnych użytkowników: samoloty, śmigłowce, środki bezpilotowe i artylerię
(artylerię marynarki wojennej).
W tym etapie tworzony jest ze składu marynarki wojennej Zespół Sił Lądowania
(ZSL) w składzie:
(1) zespół desantowy (ZDES);
(2) oddziały (grupy) wsparcia ogniowego;
(3) okręty grupy uderzeniowej;
(4) siły ochrony;
(5) grupy ubezpieczające;
(6) grupy okrętów do działań demonstracyjnych.
W tej fazie również mogą być szkolone siły przeznaczone do udziału w desancie
morskim.
3) Załadowanie na środki desantowe
Kierowanie załadowaniem stanu osobowego i sprzętu bojowego jest obowiązkiem
dowódcy ZSL, a za sprawne i skryte przybycie sił na punkt załadowania odpowiada
dowódca desantu. Siły desantu (batalion, kompania) rozmieszczone są w rejonach
ześrodkowania i w ustalonej kolejności przegrupowują się do rejonów wyczekiwania
skąd wykonują marsz do ustalonych punktów załadowania. Wyznacza się im drogi
marszu oraz drogi zapasowe, a także zapasowe punkty ładowania. Z zasady na jeden
punkt załadowania kieruje się siły kompanii.
Dowódcy pododdziałów z chwilą załadowania na okręty podlegają dowódcom okrę-
tów ZDES i ZSL. Po załadowaniu okrętu, schodzi on z brzegu i zajmuje wcześniej
173
ustalone miejsce w szyku. Etap kończy się w momencie sformowania ZSL w rejonie
zbiórki.
4) Przejście desantu morzem
Faza ta zaczyna się z chwilą wyjścia ZSL z rejonu zbiórki. ZSL ugrupowuje się
w czasie tego etapu odpowiednio do sytuacji. Dużą rolę w tym etapie przywiązuje się
do maksymalnego skrócenia czasu przejścia przez morze. Zespołom desantowym
wyznacza się główną i kilka zapasowych tras przejścia morzem. Podczas przecho-
dzenia sił desantu morzem może być zorganizowane zgrywanie sił lądowych z mary-
narką wojenną w czasie lądowania. Faza ta kończy się zajęciem przez środki desan-
towe rejonów postoju i manewrowania.
5) Desantowanie
Faza ta rozpoczyna się od formowania fal desantowych. Zespół wsparcia ogniowego
przystępuje do niszczenia przeciwnika na brzegu. Pod osłoną zespołu wsparcia og-
niowego siły trałujące przygotowują przejścia w zaporach inżynieryjnych na
morzu (dla każdego okrętu desantowego). W dalszej kolejności wykonywane są
przejścia w zaporach inżynieryjnych na brzegu. Pod osłoną okrętów zespołu wsparcia
ogniowego i lotnictwa rozpoczyna się desantowanie pododdziałów na brzeg. Zgodnie
z przyjętymi zasadami 2/3 sił pierwszego rzutu desantu ląduje na środkach pływają-
cych, a 1/3 jest przerzucana śmigłowcami w głąb obrony przeciwdesantowej prze-
ciwnika. Batalion desantuje się wykorzystując kutry desantowe i transportery opance-
rzone, z których formuje się około 6-9 fal. Pierwsza fala - pododdział szturmowy,
może składać się z 1-2 plutonów szturmowych oraz plutonu saperów, odpowiedzial-
nego za wykonanie przejść w polach minowych i przeszkodach przeciwdesantowych.
Drugą i trzecią falę (pododdziały pierwszego rzutu) mogą tworzyć transportery pły-
wające (po 10 i więcej transporterów w fali). Następne fale – to pododdziały odwodu
wraz z pododdziałami wsparcia i zabezpieczenia. Po wyjściu na linię wyjściową na
ustalony sygnał z okrętu dowodzenia batalion na środkach desantowo-
przeprawowych rusza do wyznaczonych punktów lądowania. Pierwsza fala idzie
z takim wyliczeniem, aby osiągnąć brzeg o godzinie „H” (czas rozpoczęcia lądowa-
nia). Kolejne fale wyruszają średnio co 10-15 minut. Z chwilą wyruszenia pierwszej
fali desantu ogień artylerii ześrodkowuje się na odcinku lądowania batalionu (kom-
panii) w celu zniszczenia i obezwładnienia punktów oporu przeciwnika.
Fazę desantowania uznaje się za zakończoną, gdy uchwycony przyczółek został
umocniony.
174
6) Walka desantu morskiego na brzegu
W fazie tej głównym zadaniem jest pogłębienie uchwyconych przyczółków poprzez
zdobycie wzniesień panujących nad plażą oraz ważnych punktów obrony przeciwde-
santowej w celu ułatwienia lądowania dalszych sił.
Mimo specyficznego charakteru walka desantu morskiego na brzegu prowadzona jest
według ogólnych, regulaminowych zasad organizacji i prowadzenia działań taktycz-
nych.
Pierwszy, bezpośredni kontakt bojowy z przeciwnikiem nawiązują pododdziały
szturmowe, które lądują na brzegu w składzie pierwszej fali desantu. Prowadząc
ogień ciągły, niszczą i obezwładniają brzegowe punkty obrony przeciwdesantowej
oraz osłaniają pododdziały pierwszego rzutu desantu.
Po wylądowaniu na brzegu żołnierze pododdziałów pierwszego rzutu natychmiast
przystępują do walki, dążąc do uchwycenia dogodnych punktów i rubieży tereno-
wych oraz związania przeciwnika ogniem w celu osłony kolejnych pododdziałów.
Głównym zadaniem pododdziałów pierwszego rzutu desantu, które osiągnęły linię
brzegu, jest zdobycie przyczółka w celu ułatwienia lądowania kolejnych sił desantu.
W przypadku silnej obrony przeciwdesantowej odstępy między punktami lądowania
batalionów (kompanii) zmniejsza się, by skoncentrować większe siły w celu prze-
rwania tej obrony na wybranym kierunku.
Zadania kolejnych fal desantu skupiają się na pogłębieniu zdobytych przyczółków na
taką głębokość, która będzie utrudniała przeciwnikowi prowadzenie skoordynowane-
go ognia artyleryjskiego przeciwko lądującym falom desantu oraz zapewnieniu swo-
body lądowania kolejnych sił desantu.
Zakończenie działań desantowych polega na wykonaniu zadań zgodnie z postawio-
nym rozkazem. Jednym z warunków jest umocnienie rejonu desantowania. Uważa
się, że lądujące wojska są umocnione, gdy są spełnione następujące warunki:
1) przeciwnik zostanie odrzucony na odległość, z której nie może prowadzić ognia
przez artylerię na lustro wody;
2) odpowiednie siły zabezpieczenia logistycznego są rozmieszczone na brzegu
w celu zapewnienia warunków do przyjęcia kolejnych jednostek wraz z ich
wsparciem, które są przewidziane do następnych zadań;
3) Zorganizowany jest system łączności i dowodzenia.
175
8288. Dowodzenie i łączność:
1) System łączności w działaniach desantowych musi zapewniać sprawne dowodze-
nie wojskami i kierowanie środkami walki oraz realizować terminową, wierną
i skrytą wymianę informacji;
2) Należy przewidzieć rezerwowe środki łączności w celu rekonfiguracji funkcjonu-
jącego systemu w zależności od sytuacji na polu walki;
3) Ze względu na pracę sieci radiowych komponentów: lądowego, morskiego
i powietrznego, należy skoordynować użycie środków łączności w działaniach. Za
koordynację odpowiedzialny jest organizator systemu łączności na potrzeby całej
operacji.
4) W trakcie prowadzenia działań na brzegu zasadniczym sposobem organizacji
łączności jest łączność radiowa i satelitarna.
5) Zaplanowany i zorganizowany na czas pogłębiania przyczółka system łączności
powinien zapewnić utrzymanie łączności na całą głębokość zadania, uwzględnia-
jąc wymóg ciągłości łączności dowodzenia.

8289. Użycie artylerii podczas desantowania i walki o poszerzenie i utrzymanie przyczółka
wymaga szczegółowej synchronizacji ognia z manewrem wojsk oraz koordynacji
wsparcia ogniowego w celu zapewnienia nie tylko skuteczności oddziaływania og-
niowego, ale również bezpieczeństwa wspieranych wojsk. O sposobie wykorzystania
artylerii zawsze decyduje dowódca batalionu.
8290. Wsparcie ogniowe batalionu (kompanii, plutonu) podczas desantowania, po wylądo-
waniu i w trakcie walki o uchwycenie i utrzymanie przyczółka realizowane będzie
siłami organicznej kompanii wsparcia oraz dywizjonu artylerii samobieżnej (das)
z brygady.
8291. W czasie lądowania desantu sposobem kombinowanym elementy rozpoznawcze ze
składu kompanii wsparcia desantują się w składzie grupy bojowej w II lub III fali.
Moździerze, środki ppanc. oraz sekcje wysuniętych obserwatorów (SWO) z das
desantują się w IV i V fali. Działa artylerii samobieżnej desantują się w kolejnych
falach po uchwyceniu przyczółka. Po wylądowaniu na brzeg pododdziały artylerii
rozwijają się w ugrupowanie bojowe i wykonują zadania ogniowe w ramach bliskie-
go ognia wspierającego.
176
8292. Artyleria podczas desantu zwalcza przeciwnika, który bezpośrednio wpływa na dzia-
łanie batalionu. Ponadto może wykonywać zadania związane z oświetlaniem celów
i terenu oraz maskowaniem działań wojsk poprzez zadymianie.
8293. Uwzględniając cechy charakterystyczne oraz warunki realizacji zadań wsparcia og-
niowego, w działaniach desantowych artyleria realizuje następujące zadania taktycz-
ne:
1) osłona rozwinięcia pododdziałów w ugrupowanie bojowe;
2) obezwładnianie pododdziałów zmechanizowanych (piechoty) i czołgów przeciw-
nika w punktach oporu;
3) dezorganizowanie dowodzenia i rozpoznania;
4) wzbranianie manewru przeciwnika w punkcie ciężkości desantu;
5) wspieranie pododdziałów odpierających kontrataki przeciwnika;
6) osłona skrzydeł i luk między pododdziałami;
7) osłona ogniem opanowanych rejonów (obiektów, rubieży);
8) wsparcie wejścia do walki kolejnych fal desantu.

8294. Ze względu na sytuację może być wydzielony określony wysiłek Lotnictwa Wojsk
Lądowych (LWL) na korzyść pododdziałów desantowanych z morza. Wydzielone
siły LWL mogą realizować zadania na ich korzyść w ramach przydzielonego wysiłku
lub zostać włączone w skład zgrupowań sił desantowych tworzonych do realizacji
określonych zadań. W czasie realizacji zadań na korzyść sił desantowych koordyna-
cję działań Lotnictwa Wojsk Lądowych realizować poprzez batalionowe komórki
TZKOP (Taktyczny Zespół Kontroli Obszaru Powietrznego).

8295. Siły torujące pod osłoną zespołu wsparcia ogniowego przygotowują przejścia
w zaporach inżynieryjnych na morzu (dla każdego okrętu desantowego). W dalszej
kolejności wykonywane są przejścia w zaporach inżynieryjnych na brzegu (jedno
przejście na pluton pierwszej fali). Do wykonywania przejść sposobem wybuchowym
na brzegu i w płytkiej wodzie przybrzeżnej stosuje się standardowe ładunki wydłużo-
ne duże (ŁWD). Liczba ładunków odstrzeliwanych równolegle na jedno przejście
zależy od potrzebnej jego szerokości. Na płytkiej wodzie i na brzegu wyjściowym
można również wykonywać przejścia sposobem ręczno – wybuchowym. Przejścia
w zaporach z min kotwicznych ustawionych na morzu można wykonywać trałując li-
177
nami trałowymi przeciągając w poprzek lub wzdłuż przeszkody wodnej. Ładunki
wydłużone duże odstrzeliwuje się z wyrzutni WŁWD montowanych na pływających
transporterach gąsienicowych PTS z kolejnych stanowisk :
1) pierwsze z odległości 185 m od brzegu;
2) drugie i następne z przesunięciem o 50 m od poprzednich stanowisk.
8296. Przejścia wykonywać również można przy użyciu śmigłowców lub środków prze-
prawowych zrzucając z nich do wody ładunki materiału wybuchowego po uprzednim
przetrałowaniu min kotwicznych i rozminowaniu brzegów i płytkich wód przybrzeż-
nych. W sprzyjających warunkach do wyszukania i niszczenia min w wodzie mogą
być użyci płetwonurkowie. Wykonane przejścia oznakowuje się za pomocą zestawów
oznakowania przejść lub środkami podręcznymi (wiechy, tablice, itp.).
8297. Każdej grupie zadaniowej przydziela się pluton saperów lub minowania z przezna-
czeniem do prowadzenia minowania lub rozminowania terenu i kierunków desanto-
wania.

8298. Za realizację przedsięwzięć obrony przed bronią masowego rażenia, z wyjątkiem
indywidualnej ochrony przed skażeniami, w czasie przejścia morzem, jak i w począt-
kowej fazie desantowania, odpowiada marynarka wojenna. Desantujące się podod-
działy muszą być w pełnej gotowości do użycia indywidualnych środków ochrony
przed skażeniami. Po wylądowaniu na brzeg pododdziały realizują przedsięwzięcia
OPBMR we własnym zakresie. Jedynie w przypadku masowych skażeń mogą one za
zgodą przełożonego zostać skierowane do całkowitej likwidacji skażeń prowadzonej
przez wojska chemiczne.

8299. Dowódcy pododdziałów ogólno wojskowych, wchodzących w skład sił desantowych
odpowiadają za zorganizowanie powszechnej OPL, a w tym:
1) organizowanie całości działań desantowych z uwzględnieniem stałego zagrożenia
pododdziału uderzeniami z powietrza;
2) wykrywanie przeciwnika powietrznego i alarmowanie o nim poprzez zorganizo-
wanie systemu rozpoznania wzrokowego przestrzeni powietrznej;
3) ustalenie warunków i sposobów prowadzenia ognia do celów powietrznych z eta-
towej broni strzeleckiej.
178
8300. Zabezpieczenie logistyczne batalionu (kompanii, plutonu) będzie utrzymywane na
zasadzie współdziałania z jednostkami logistycznymi marynarki wojennej. Skutecz-
ność realizacji zadań zabezpieczenia logistycznego w dużej mierze zależeć będzie od
układu infrastruktury liniowej i punktowej na odcinku desantowania.
8301. Duże zagrożenie elementów i urządzeń logistycznych ze strony broniących odcinków
desantowania wojsk przeciwnika powoduje, że powinny być one rozmieszczane
wewnątrz ugrupowania desantowanych wojsk.
8302. Wyróżniamy trzy zasadnicze etapy planowania logistycznego morskich działań
desantowych:
1) ześrodkowanie oraz zaokrętowanie elementów i urządzeń zgodnie z rozkazem
i planem desantowania;
2) utworzenie systemu zabezpieczenia logistycznego w wyznaczonym rejonie desan-
towania, celem udzielania zabezpieczenia logistycznego wszystkim pododdziałom
zgrupowania desantowego;
3) utrzymanie systemu zabezpieczenia logistycznego celem odtwarzania sił i zdolno-
ści bojowej walczących wojsk.
8303. W procesie planowania zabezpieczenia logistycznego działań desantowych należy
uwzględnić:
1) charakter, rozmiar i przewidywany czas trwania działań desantowych z morza;
2) informacje o terminie działań desantowych;
3) charakterystykę strefy działań desantowych (tj. dane geograficzne, wielkość rejo-
nu działania, elementy infrastruktury przybrzeżnej itp.);
4) informacje o przeciwniku;
5) wielkość i skład sił desantowych;
6) zdolność sił desantowych do realizowania zadań zabezpieczenia logistycznego;
7) problematykę zabezpieczenia medycznego.
8304. Wielkość potrzeb materiałowych pododdziałów wynika ze stanu zapasów środków
bojowych i materiałowych w czasie organizowania desantu, a także z przewidywane-
go ich zużycia i strat w toku późniejszych działań taktycznych oraz wielkości zapa-
sów, jakimi powinny dysponować pododdziały po wykonaniu zadania. W każdych
warunkach prowadzenia desantowania należy dążyć do zgromadzenia i utrzymania
określonej wielkości środków bojowych i materiałowych.
179
8305. Do pododdziałów pierwszego rzutu, przede wszystkim tych, które prowadzą walkę
o pogłębienie przyczółka w punkcie ciężkości, środki te są dowożone transportem
przełożonego. Pododdziałom walczącym w oderwaniu od sił głównych (oddział
wydzielony lub szturmowy) przydziela się dodatkowe środki bojowe i materiałowe.
8306. Pododdziałom walczącym w specyficznych warunkach (desantowanie z morza) za
każdym razem przydziela się dodatkowo należności żywnościowe suche. Zaopatry-
wanie w wodę należy realizować na ogólnych zasadach, jednak zawsze powinno się
określać jej zdatność.
8307. Zapasy zaopatrzenia – w tym szczególnie amunicja – powinny być utrzymywane
w gotowości do skierowania ich w pierwszej kolejności dla pododdziałów na głów-
nym kierunku działań celem utrzymania wysokiego tempa działań. W późniejszym
okresie na odcinku desantowania i w głębi należy przygotować punkty logistyczne,
biorąc pod uwagę możliwość wykorzystania stacjonarnej infrastruktury logistycznej.
8308. W realizacji przedsięwzięć ewakuacyjno-remontowych stosuje się zasadę odtwarza-
nia najpierw zdolności technicznej uzbrojenia i sprzętu wojskowego wymagającego
najmniejszego nakładu sił i środków remontowych oraz odgrywającego zasadniczą
rolę w późniejszym działaniu.
8309. Po zakończeniu desantowania elementy zabezpieczenia technicznego – Patrol Rozpo-
znania i Pomocy Technicznej (PRiPT) oraz Grupa Ewakuacyjno – Remontowa
(GER) przemieszczają się za ugrupowaniem walczącego pododdziału pierwszego
rzutu, wykonując zadania rozpoznania, ewakuacji oraz remontów UiSW.
8310. Sprzęt ewakuacyjny powinien być rozmieszczony na kierunkach działania kluczo-
wych pododdziałów tak, by zapewnić przejezdność po drogach ewakuacji
i umożliwić wycofanie do punktów remontowych jak największej liczby uszkodzo-
nego w toku walki UiSW.
8311. Należy liczyć się ze stosunkowo dużą liczbą strat sanitarnych w początkowej fazie
desantowania. Dlatego, do czasu umocnienia się wojsk na odcinkach desantowania
i pojawienia się możliwości rozwinięcia mobilnych urządzeń zabezpieczenia
medycznego, należy rannych ewakuować barkami desantowymi do bazy medycznej
organizowanej w oparciu o okręty medyczne przebywające na morzu.
8312. Po zakończeniu lądowania batalionowy punkt opatrunkowy przemieszcza się za pod-
oddziałami pierwszego rzutu, rozwijając się kilkakrotnie w zależności od potrzeb
i możliwości oraz udzielając pierwszej pomocy. Zadania ewakuacji rannych
i chorych z batalionowego punktu opatrunkowego do następnych etapów ewakuacji
180
medycznej lub wskazanych szpitali wykonuje transport sanitarny przełożonego.
W kompaniach jest udzielana pierwsza pomoc medyczna w miejscu porażenia
w ramach samopomocy oraz przez ratownika medycznego kompanii lub przydzielo-
nych sił i środków medycznych. Ewakuację do batalionowego punktu opatrunkowego
wykonuje transport sanitarny batalionu.
8313. W początkowej fazie desantowania należy również zwiększyć liczbę personelu
medycznego (ratowników medycznych i lekarzy) oraz środków medycznych we
wszystkich pododdziałach.
8314. Do reakcji na możliwość pojawienia się masowych strat sanitarnych, głównie
w pierwszorzutowych pododdziałach, należy wydzielić sprzęt i personel specjali-
styczny do działania w składzie organizowanych doraźnie oddziałów (grup) ewakua-
cyjno – ratunkowych.
8315. Elementy pododdziałów medycznych powinny zostać przerzucone w rejon desantu
po uzyskaniu znaczącego powodzenia operacji. Razem z wojskami desantowymi
pierwszego rzutu powinni dokonywać desantu jedynie etatowi ratownicy medyczni
pododdziałów. Kolejne rzuty desantu powinny być uzupełnione dodatkowymi gru-
pami ewakuacyjnymi. Ewakuację rannych należy prowadzić na okręty i tam udzielać
pomocy medycznej do czasu desantowania i rozwinięcia pododdziałów medycznych.
W zależności od warunków (odległości od portów, możliwości ewakuacji powietrz-
nej, przewidywanej liczby strat sanitarnych) należy uzgodnić uczestnictwo w operacji
desantowej okrętów szpitalnych.
8316. Rozpoznanie podczas desantowania z morza powinno dostarczyć informacji o przed-
sięwzięciach przeciwnika, które mogą utrudnić przygotowania do działań, przejście
morzem i lądowanie desantu. Ponadto powinno potwierdzić i ostatecznie sprecyzo-
wać informacje o rejonach lądowania oraz potwierdzić ugrupowanie sił morskich
i lądowych przeciwnika. Złożoność działań desantowych z morza wymaga utworze-
nia połączonego centrum rozpoznania celem zapewnienia dopływu informacji
dowódcy desantowej grupy zadaniowej, dowódcy sił desantowych i ich sztabom.
Połączone centrum rozpoznania jest odpowiedzialne za integrację wiadomości rozpo-
znawczych oraz ich analizę i dystrybucję.
181
182
ROZDZIAŁ IX
DZIAŁANIA NIEREGULARNE

9000. Wprowadzenie
Działania nieregularne to rodzaj działań bojowych prowadzonych specyficznymi spo-
sobami w ugrupowaniu przeciwnika przez doraźnie tworzone, stosownie do potrzeb
i sytuacji, zgrupowania taktyczne. Zgrupowania te przygotowane mogą być w czasie
pokoju lub doraźnie tworzone w czasie wojny.
9001. Istota
Wojska mogą przechodzić do działań nieregularnych w sposób planowy (zmierzony)
i nieplanowy (wymuszony). Decyzję o przejściu do działań w obszarze kontrolowa-
nym przez przeciwnika podejmuje dowódca wyższego szczebla, na rzecz, którego
działania te mają być prowadzone. W tym przypadku zakładane cele i wynikające
z nich zadania muszą zostać odpowiednio wcześniej ujęte w planie działania. Podod-
dział będzie prowadził zazwyczaj nieplanowe (wymuszone) działania nieregularne
w wyniku niepomyślnej realizacji wcześniejszego zadania bojowego.
Działania wymuszone (nieplanowe) będą prowadzone najczęściej, po niepomyślnych
działaniach obronnych. Mogą je prowadzić zgrupowania taktyczne (pododdziały), któ-
re przegrały walkę lub wcześniej realizowały zadania w ugrupowaniu przeciwnika
i zostały czasowo pozbawione możliwości połączenia się z siłami głównymi. W tym
ostatnim przypadku przechodzący do działań nieregularnych pododdział powinien być
przeformowany w nieduże liczebnie grupy, w składzie, których niezbędne jest posia-
danie żołnierzy o różnych specjalnościach, zwłaszcza inżynieryjno – minerskich.
Istota działań nieregularnych sprowadza się do:
 unikania (uchylania się) czołowego, frontalnego starcia z silnym przeciwnikiem,
które groziłoby klęską bądź też poniesieniem strat niewspółmiernych do korzyści;
 atakowania z zaskoczenia i przy wykorzystaniu warunków terenowych, słabych
miejsc (elementów) przeciwnika;
 rozpraszania sił zaraz po wykonaniu akcji po to, aby siły prowadzące działania
nieregularnych stawały się nieopłacalne do niszczenia kosztownymi systemami
(środkami) walki;
183
 posiadania inicjatywy w walce w zakresie skali (rozmachu), liczby, miejsca, oko-
liczności, czasu trwania i rodzaju powodowanych strat w poszczególnych akcjach
zbrojnych.
W działaniach nieregularnych chodzi także o spowodowanie dezorganizacji sił
i zamiarów (planów) przeciwnika – zarówno bezpośrednio przed rozpoczęciem walki,
jak również w jej trakcie.
9.2 ZADANIA
9002. Celem działań nieregularnych jest rozpoznanie, paraliżowanie zdolności kontynuo-
wania działań (operacji) ofensywnych przeciwnika, osłabianie jego zdolności bojo-
wych, uniemożliwianie mu zajmowania i utrzymywania określonego terenu oraz stwa-
rzanie dogodnych warunków prowadzenia regularnych działań bojowych (obrony,
wykonywania zwrotów zaczepnych itp.). Zrealizowanie powyższego celu wiąże się
z wykonywaniem przez wojska (pododdziały) wielu grup zadań, do których można
zaliczyć:
1) zwalczanie (atakowanie) niewielkich grup i pojedynczych żołnierzy przeciwnika;
2) niszczenie obiektów infrastruktury obronnej (komunikacyjnej i innej) wykorzy-
stywanych przez przeciwnika;
3) dezorganizowanie systemu logistycznego przeciwnika;
4) prowadzenie rozpoznania na potrzeby własne i dowództw wojsk operacyjnych;
5) ograniczanie eksploatacji zajętego terytorium oraz utrudnianie przeciwnikowi
tworzenia własnej administracji;
6) organizowanie ucieczek z niewoli i przechowywanie zbiegów oraz pilotów
zestrzelonych samolotów, a także innych osób poszukiwanych przez przeciwnika;
7) pomoc w organizacji ruchu oporu na terenie kontrolowanym przez przeciwnika;
8) koordynacja działania ruchu oporu z działaniami wojsk operacyjnych;
9) osłabienie morale i woli walki przeciwnika.
9003. Właściwości działań nieregularnych:
1) unikanie, frontalnego starcia z silnym przeciwnikiem;
2) działanie na obszarze, a nie wzdłuż linii, w punkcie;
3) siły prowadzące działania nieregularne są zwykle rozproszone na całym obszarze,
koncentrują się wyjątkowo - do wykonania uderzeń lub innych działań;
4) ciągły manewr sił w obszarze działania w celu uniknięcia uderzenia przeciwnika
lub zajęcia pozycji do uderzeń lub innych działań;
184
5) nieustanne rozpoznawanie przeciwnika w celu ustalenia jego słabych miejsc (ele-
mentów) bądź też czyhanie na sposobność do uderzenia na jego siły i środki;
6) działanie z zaskoczenia - jako reguła;
7) każdorazowe wykorzystanie warunków terenowych do ukrycia się, uniknięcie
ataku i uzyskania zaskoczenia;
8) krótkotrwałość uderzeń ogniowych lub innych działań celem uniemożliwienia
zorganizowania przeciwuderzenia przez przeciwnika, a szczególnie wykorzysta-
nia przez niego broni ciężkiej;
9) stwarzanie bazy bytowania z aktywnym współudziałem społeczeństwa – jego
akceptacja, poparcie i współuczestnictwo w walce z przeciwnikiem poprzez pro-
wadzenie rozpoznania na rzecz sił prowadzących działania nieregularne, zaopa-
trzenie, obsługę medyczną, praktyczną pomoc w działaniu, zasilanie ludźmi oraz
środkami itp.;
10) długotrwałość działań i systematyczność oddziaływania na przeciwnika w celu
osłabienia go, zniszczenia lub wyparcia;
11) mogą prowadzić je wszystkie rodzaje formacji zbrojnych regularne (wojska ope-
racyjne) i nieregularne (oddziały partyzanckie, samoobrony itp.);
12) ciągłe paraliżowanie zdolności ruchu lądowego przeciwnika na obszarze działa-
nia;
13) niewielka centralizacja dowodzenia i duża autonomiczność działań oddziałów
(grup) prowadzących działania nieregularne;
14) wyprzedzanie przeciwnika w aktywności i inicjatywie.
9.3 PROWADZENIE DZIAŁAŃ NIEREGULARNYCH

9004. Działania nieregularne charakteryzują się różnorodnością stosowanych sposobów
walki. Każda akcja musi być należycie przygotowana i przeprowadzona z maksymal-
nie małej odległości, szybko, a działanie z zaskoczenia jest regułą tych działań.
W razie nawiązania bezpośredniej walki, należy uprzedzić przeciwnika w otwarciu
ognia i zdecydowanym atakiem osiągnąć cel działania. W każdej sytuacji obowiązuje
skupienie głównego wysiłku w ściśle określonym miejscu i czasie, gwałtowne uderze-
nie i natychmiastowe rozproszenie się po wykonaniu zadania.
Krótkotrwałość akcji uzyskuje się przez:
1) rozpoczęcie działań w możliwie niewielkiej odległości;
185
2) wykonanie gwałtownego, zaskakującego uderzenia w newralgiczne miejsca oraz
uchwycenie i utrzymanie inicjatywy przez czas trwania akcji;
3) szybkie i sprawne wykonanie zadań przez poszczególne grupy i żołnierzy;
4) operatywne kierowanie akcją przez dowódcę;
5) zorganizowane i sprawne oderwanie się od przeciwnika po wykonaniu zadania
lub w wypadku niekorzystnego rozwoju sytuacji.
9005. Typowymi formami i sposobami taktyki działań nieregularnych są:
1) rozpoznanie (zasadzka, wypad, napad, obserwowanie, podsłuchiwanie, sondowa-
nie, patrolowanie, namierzanie, przeszukiwanie itp.);
2) dywersja (zasadzka, podpalenie, wysadzanie, przenikanie, namierzanie itp.);
3) blokowanie (zapora, zasadzka);
4) likwidacja (zasadzka, okrążenie, pościg, przeszukiwanie);
5) szturm (rajd, napad, wypad);
6) działania psychologiczne (wyczerpanie psychologiczne i fizyczne, ośmieszanie
przeciwnika i jego poczynań, szantaż, zastraszanie).
Zastosowanie formy i sposoby działań powinny być celowe, dobrane odpowiednio do
sytuacji i obiektu działań. Założony efekt: zniszczenie, obezwładnienie czy dezorgani-
zacja pracy obiektu, zwłaszcza o znaczeniu operacyjnym, powinien być adekwatny do
celu operacji, a także wpływać na jak najlepsze i najszybsze jego osiągnięcie.
9006. Ruchliwość, aktywność, inicjatywa w działaniach nieregularnych
Zdolność szybkiej zmiany stanowisk i szybkich przemarszów w każdych warunkach
terenowych jest ważną szansą powodzenia sił prowadzących działania nieregularne
zarówno podczas wykonywania akcji bojowych, jak i działaniach prowadzonych
w celu samoobrony. Dlatego trzeba wybierać takie rejony działania, w których warun-
ki terenowe ograniczą przeciwnikowi użycie środków transportowych. Zapewnieniu
niezbędnej ruchliwości pododdziałów w działaniach nieregularnych powinny służyć
odpowiednia ich struktura organizacyjna, środki walki, a także przygotowanie kondy-
cyjne żołnierzy. Należy mieć na uwadze fakt, że im mniejszy jest pododdział (grupa)
i im lżejsze ma uzbrojenie i wyposażenie, tym bardziej będzie on ruchliwy i szybki
w działaniu. Wszelki ciężki sprzęt, który może być przydatny w akcjach bojowych,
powinien być ukryty i wykorzystany tylko wówczas, gdy zajdzie tego potrzeba.
Aktywność w działaniach nieregularnych oznacza wyszukiwanie i odpowiedni dobór
obiektów akcji oraz kontynuowanie akcji stosownie do okoliczności i własnych moż-
liwości. Wytworzenie stanu zagrożenia na zapleczu przeciwnika stwarza pododdzia-
186
łom prowadzącym działania nieregularne możliwości zachowania inicjatywy w wybo-
rze odpowiednich obiektów akcji oraz czasu i miejsca ich wykonania.
9007. W działaniach nieregularnych przełożony planuje rejony działania dla pododdziałów
(grup zadaniowych). Pozostałe dane planistyczne pozostają w gestii dowódcy prowa-
dzącego działania nieregularne. W planie przejścia do działań nieregularnych ujmuje
się:
 rejon działania;
 sposoby łączności;
 sposoby przekazywania wiadomości rozpoznawczych;
 dane koordynujące (zasady oznaczania celów dla artylerii i lotnictwa, sygnały
rozpoznawcze wojsk własnych itp.)
Za łączność z pododdziałem w rejonie działań nieregularnych odpowiada przełożo-
ny. Za organizację współdziałania odpowiada dowódca oddziału, na korzyść którego
wykonuje zadania prowadzący działania nieregularne.

9008. Kompania wsparcia może uczestniczyć w działaniach nieregularnych w ramach two-
rzonych doraźnie zgrupowań taktycznych.
9009. Celem rażenia ogniowego w działaniach nieregularnych będzie ograniczenie działania
przeciwnika na obszarze przez niego zajętym, ciągłe nękanie jego wojsk, a także two-
rzenie sprzyjających warunków do wykonania zwrotów zaczepnych przez wojska
własne.
9010. W działaniach nieregularnych kompania wsparcia działać będzie z reguły plutonami,
a nawet pojedynczymi moździerzami.
9011. Do podstawowych zadań taktycznych kompanii wsparcia w działaniach nieregular-
nych zalicza się:
a) dezorganizacja dowodzenia;
b) niszczenie sił przeciwnika oraz urządzeń i elementów logistycznych;
c) utrudnianie i blokowanie manewru sił przeciwnika;
d) wsparcie działań w celu połączenia się z siłami własnymi.
9012. W wypadku pomyślnego rozwoju sytuacji taktycznej (operacyjnej) należy przewi-
dzieć koordynację wysiłku pododdziałów prowadzących działania na zapleczu prze-
187
ciwnika z siłami, które po powstrzymaniu jego sił i odzyskaniu inicjatywy przejdą do
działań zaczepnych. Koordynacja powinna uwzględniać:
 cel działania sił głównych oraz prowadzących działania nieregularne;
 kierunek podejścia sił głównych;
 linie bezpieczeństwa;
 kierunki wyjścia zgrupowań taktycznych i pododdziałów na spotkanie z wła-
snymi wojskami;
 linie spotkania (punkty przekroczenia ugrupowania własnych wojsk);
 sposób dalszego działania lub rejon zbiórki;
 umówione znaki i sygnały dowodzenia.
9013. Zabezpieczenie bojowe działań nieregularnych stanowi całokształt przedsięwzięć
realizowanych w celu zmniejszenia bądź ograniczenia skuteczności oddziaływania
przeciwnika, a także zapewnienia pododdziałom prowadzącym działania nieregularne
bezpieczeństwa i swobody działania oraz stworzenia warunków do wykonania zada-
nia. Główną rolę będą odgrywać przedsięwzięcia dotyczące: ubezpieczenia, masko-
wania i zabezpieczenia inżynieryjnego.
9.5 DOWODZENIE I ŁĄCZNOŚĆ

9014. System łączności powinien zapewnić przełożonemu możliwość bieżącej koordynacji
sił prowadzących działania nieregularne z działaniami sił głównych.
9015. We wspólnych działaniach zgrupowań taktycznych (oddziałów) z formacjami układu
pozamilitarnego odpowiedzialność za organizację współdziałania spoczywa na prze-
łożonym lub najstarszym stopniem, w przypadku braku łączności z przełożonym.
9016. W trakcie prowadzenia działań nieregularnych zasadniczym sposobem organizacji
łączności jest łączność radiowa i satelitarna.

9017. Organizacja zabezpieczenia logistycznego pododdziałów prowadzących działania nie-
regularne zależy od sposobu przejścia ich do tych działań oraz rodzajów i intensywno-
ści prowadzonych przez nie walk. Ma na celu przygotowanie oraz zapewnienie moż-
liwie najlepszych warunków bytowania dla pododdziałów działających na zapleczu
przeciwnika.
188
9018. Dowódca pododdziału prowadzącego działania nieregularne, samodzielnie rozwiązuje
problemy związane z zabezpieczeniem logistycznym.
9019. W wypadku planowanego przejścia do działań nieregularnych, zapewnia się podod-
działowi niezbędną autonomiczność logistyczną na okres planowanych działań, przy-
dzielając dodatkowe zapasy środków bojowych i materiałowych oraz elementy zabez-
pieczenia technicznego i medycznego. Ponadto gromadzi się dla niego zawczasu
w ukryciach, w terenie planowanym do oddania przeciwnikowi, środki bojowe i mate-
riałowe. Informacje o miejscach ukrycia zapasów zaopatrzenia przekazuje się do nie-
zbędnemu gronu osób.
9020. W sytuacji wymuszonego przejścia do działań nieregularnych ustala się ścisły reżim
zużycia środków bojowych i materiałowych. Należy dążyć do maksymalnego wyko-
rzystania zasobów terenowych (bazy remontowej, paliw płynnych, żywności, leków)
oraz zdobyczy wojennej. Bieżące dostarczanie środków bojowych i materiałowych re-
alizuje się transportem powietrznym lub wodnym.
9021. Sposób żywienia w działaniach nieregularnych określa dowódca pododdziału. Zasad-
niczym sposobem będzie żywienie suchym prowiantem. W szczególnych okoliczno-
ściach źródłami pozyskiwania żywności mogą być: dobrowolne darowizny miejsco-
wej ludności, zdobycze wojenne po uprzednim sprawdzeniu ich przydatności, a także
naturalne zasoby miejscowe (polowania, łowienie ryb itp.). Należy dążyć do zgroma-
dzenia w planowanym miejscu kwaterowania pododdziału zapasu żywności na kilka
dni.
9022. Jeżeli działania prowadzone w odosobnieniu będą długotrwałe może wystąpić ko-
nieczność uzupełnienia umundurowania i bielizny osobistej. Wówczas źródłem ich
pozyskiwania mogą być: darowizny od miejscowej ludności (najczęściej będą to
ubrania cywilne, które wymagają przystosowania do potrzeb wojsk własnych) oraz
zdobycze wojenne, po określeniu ich przydatności.
9023. Niezbędne, w razie potrzeby, materiały pędne i smary można pozyskiwać: ze zbiorni-
ków własnego uzbrojenia i sprzętu wojskowego (minimalnie wykorzystywanego lub
niesprawnego technicznie), z uszkodzonego uzbrojenia i sprzętu wojskowego prze-
ciwnika oraz zdobyczy wojennych i z zasobów miejscowych.
9024. Odtwarzanie zdatności technicznej uzbrojenia i sprzętu wojskowego pododdziału
prowadzącego działania nieregularne odbywa się przede wszystkim przy pomocy wła-
snych sił i środków remontowych oraz przy wykorzystaniu terenowej infrastruktury
technicznej. W razie braku możliwości wyremontowania lub wyewakuowania uszko-
189
dzonego uzbrojenia i sprzętu wojskowego pozbawia się go cech używalności
i ukrywa, a w skrajnych wypadkach niszczy.
9025. Pomoc medyczna rannym i chorym jest organizowana głównie etatowymi siłami sek-
cji zabezpieczenia medycznego i ograniczana jest do przypadków ratowania życia.
Udzielanie pierwszej pomocy medycznej będzie organizowane przez ratowników
medycznych oraz w ramach samopomocy i pomocy koleżeńskiej. Ciężko rannych
i chorych, którzy wymagają leczenia poza rejonem działań nieregularnych, grupuje się
w pobliżu lądowisk i po udzieleniu pierwszej pomocy lekarskiej, w miarę możliwości,
ewakuuje jako pierwszych powracającym (po dostarczeniu środków bojowych i mate-
riałowych) transportem powietrznym. Pozostałych rannych i chorych pozostawia się
w punktach opatrunkowych do czasu powstania możliwości ewakuowania ich trans-
portem samochodowym lub powietrznym.
9026. W wypadku prowadzenia działań nieregularnych na terenach zamieszkałych przez
ludność pozytywnie nastawioną, o ile to możliwe, należy organizować miejsca zbiórki
rannych i udzielać im pomocy w oparciu o lokalne placówki stacjonarnej służby
zdrowia. W razie konieczności jako źródła pozyskiwania środków i materiałów
medycznych, z wyjątkiem wyposażenia osobistego żołnierzy (apteczki, opatrunki
osobiste itp.) mogą być: darowizny miejscowej ludności, zasoby miejscowe (apteki,
szpitale itp.) oraz zdobycze wojenne po uprzedniej ocenie przydatności.
190
ROZDZIAŁ X
DZIAŁANIA W OKRĄŻENIU

10000. Wprowadzenie
Okrążenie to odcięcie i izolacja (wymuszona bądź zamierzona) części walczących
pododdziałów od sił głównych. Może mieć miejsce we wszystkich rodzajach działań.
Okrążenie powoduje ograniczenie swobody działania nie tylko okrążonych wojsk, ale
również sił głównych pozostających poza okrążeniem. Wyraża się to poprzez utratę
kontroli nad liniami komunikacyjnymi oraz ograniczeniem możliwości otrzymania
wsparcia i wzmocnienia okrążonych pododdziałów.
10001. Istota
1) Pozostawienie batalionu (kompanii, plutonu) w okrążeniu powinno być tylko
przejściowe i umożliwiać połączenie z siłami głównymi. Może to nastąpić
w wyniku odblokowania sił okrążonych przez siły główne, pozostające poza
okrążeniem lub samodzielnego przebicia się okrążonych wojsk do sił głównych;
2) Warunki walki w okrążeniu:
a) główną cechą walki w okrążeniu jest fakt, że pododdział może być atakowany
z różnych stron, a wsparcie z zewnątrz staje się trudne lub niemożliwe;
b) przeciwnik zna położenie rejonu obrony oraz przebieg jego przedniego skraju.
Batalion (kompania, pluton) jest narażony na ogień artylerii i uderzenia
z powietrza przeciwnika na całej głębokości obrony;
c) batalion (kompania, pluton) będący w okrążeniu może stracić zdolność uzy-
skiwania aktualnych danych z rozpoznania. Odpowiedzialność za ich dostar-
czenie ponosi jego przełożony;
d) sposoby walki w okrążeniu zależeć będą od konkretnej sytuacji taktycznej,
celu działań oraz możliwości bojowych okrążonego pododdziału.
10002. Cel
1) w przypadku wymuszonej obrony w okrążeniu:
a) niedopuszczenie do rozbicia wojsk;
b) stworzenie warunków do wyjścia z okrążenia i połączenia się z siłami głów-
nymi lub przejścia do działań nieregularnych;
2) w przypadku zamierzonej obrony w okrążeniu:
a) utrzymanie obiektów lub terenu o dużym znaczeniu taktycznym;
191
b) wiązanie znacznych sił przeciwnika;
c) rozcięcie sił przeciwnika, kanalizowanie jego ruchu oraz hamowanie tempa je-
go działań;
d) ograniczenie możliwości manewru przeciwnika, w tym szczególnie podejścia
jego odwodów i elementów zabezpieczenia logistycznego;
e) wykonywanie zwrotów zaczepnych w celu zaangażowania większych sił prze-
ciwnika.
10003. Etapy działań w okrążeniu
1) etap pierwszy – obrona w okrążeniu. Ze względu na inicjatywę, jaką posiada
przeciwnik, batalion musi zorganizować obronę okrężną po to, by zamykała
wszystkie kierunki jego prawdopodobnego podejścia. Kompania, (pluton) organi-
zuje punkt oporu i system ognia poprzez pozorne, tymczasowe, główne i zapaso-
we stanowiska oporu (ogniowe) oraz pasy ognia (sektory ostrzału) zapewniając
możliwość oddziaływania ogniowego na wszystkich zagrożonych kierunkach.
Konieczne jest związanie systemu ognia z zaporami inżynieryjnymi poprzez
ustawianie odcinków pól minowych, grup min oraz przygotowaniu niszczeń na
kierunkach prawdopodobnego podejścia przeciwnika. Zapory minowe i niszcze-
nia przygotowuje się w pierwszym stopniu gotowości bojowej. Przełożony powi-
nien ustalić jak długo okrążony pododdział jest w stanie bronić się własnymi
siłami oraz przydzielić odpowiednie środki materiałowe;
2) etap drugi – wyjście z okrążenia. Może ono być realizowane trzema sposobami:
a) poprzez odblokowanie okrążonego batalionu (kompanii, plutonu), które pole-
ga na rozbiciu części sił przeciwnika tworzących pierścień okrążenia
i otwarciu dróg wyjścia pododdziałom okrążonym przez pododdziały / od-
działy / związki taktyczne z zewnątrz,
b) przerwanie się okrążonego batalionu (kompanii, plutonu), które polega na
samodzielnym stworzeniu wyłomu w pierścieniu okrążenia, wyjściu okrążo-
nego pododdziału i połączeniu się z siłami głównymi,
c) poprzez kombinację wyżej wymienionych sposobów.
10.2 ZADANIA
10004. W ramach obrony okrężnej batalion (kompania, pluton) mogą wykonywać następują-
ce zadania:
a) utrzymanie ważnego rejonu (obiektu, terenu kluczowego);
192
b) wiązanie walką jak największych sił przeciwnika;
c) opóźnianie podejścia jego odwodów;
d) zmuszenie przeciwnika do zmiany kierunku działania, szukania dróg obejścia
i działania w terenie dla niego niedogodnym;
e) stworzenie warunków do wyjścia z okrążenia w celu połączenia się z siłami
głównymi.
10005. W skład ugrupowania bojowego batalionu wchodzą elementy podstawowe i dodatko-
we. Ugrupowanie batalionu składa się z następujących elementów podstawowych:
 ubezpieczenie;
 pierwszy rzut;
 pododdział artylerii;
 element rozpoznawczy;
Dodatkowe elementy ugrupowana batalionu zależeć będą od posiadanego wzmocnie-
nia, treści zadania, właściwości terenu jak również sił przeciwnika i charakteru jego
działań.
 drugi rzut;
 pododdział przeciwlotniczy;
 odwody innych rodzajów wojsk (np. inżynieryjny, chemiczny, aeromobilny)
i inne.
10006. W skład ugrupowania bojowego kompanii wchodzą elementy podstawowe i dodatko-
we. Ugrupowanie kompanii składa się z następujących elementów podstawowych:
 ubezpieczenie;
 pierwszy rzut;
Dodatkowe elementy ugrupowana zależeć będą od przydzielenia przez przełożonego
sił i środków, treści zadania, właściwości terenu jak również sił przeciwnika i charak-
teru jego działań.
193
10007. Pluton na ogół ugrupowany jest w jeden rzut.
10008. Warunki obrony w okrążeniu najczęściej narzucać będą ugrupowanie bojowe w jeden
rzut, z silnymi odwodami rozmieszczonymi w kilku rejonach:
a) do pierwszego rzutu wykorzystuje się z reguły kompanie (plutony) zmechani-
zowane. Ich zadaniem jest utrzymanie punktów oporu oraz niedopuszczenie do
włamania się przeciwnika w głąb obrony,
b) pododdziały czołgów ze względu na ich możliwości ogniowe i manewrowe
wykorzystywane są jako odwód. Ich zadaniem jest wzmocnienie obrony na
decydujących kierunkach,
c) artylerię wykorzystuje się w sposób scentralizowany i przygotowuje do wyko-
nania manewru ogniem w gotowości do odparcia ataków z każdego kierunku,
pododdziałom ppanc. wyznacza się rubieże ryglowe na kierunkach prawdopo-
dobnego włamania przeciwnika;
d) przydzielone pododdziały inżynieryjne wykorzystuje się w pierwszej kolejności
do ustawiania odcinków pól minowych i grup min, a następnie do wykonywania
niszczeń na prawdopodobnych kierunkach podejścia przeciwnika;
3) w czasie wyjścia z okrążenia ugrupowanie bojowe powinno składać się z grupy
szturmowej (GSz) wzmocnionej GT (Grupą Torującą) wydzielanej z pododdziałów
inżynieryjnych, grupy osłony (GO) wzmocnionej GN (Grupami Niszczeń) wydzie-
lanymi z pododdziałów inżynieryjnych, odwodu /odwodów/, grupy artylerii, odwo-
du przeciwpancernego oraz środków obrony przeciwlotniczej. W większości przy-
padków będzie ono miało charakter wymuszony przez niekorzystną sytuacje bojo-
wą, w której nastąpiło okrążenie.
a) grupa szturmowa stanowi trzon sił wychodzących z okrążenia, a w jego skład
może wchodzić od 1/2 do 2/3 sił znajdujących się w okrążeniu oraz większość
czołgów i artylerii. Jej zadaniem jest przerwanie na wyznaczonym odcinku pier-
ścienia okrążenia, utworzenia i utrzymania korytarza w celu zapewnienia wyj-
ścia pozostałym pododdziałom;
b) grupy osłony wyznacza się do obrony zajmowanego rejonu (punktu oporu) do
czasu przerwania pierścienia okrążenia przez zgrupowanie przełamujące,
a także, by zapobiec zamknięciu przez przeciwnika dokonanego wyłomu. Liczba
i skład grup zależą od warunków terenowych, potrzeb i składu okrążonych sił.
Działanie grup osłony jest podobne do działania w pasie przesłaniania;
194
c) GT wyznacza się w celu wykonywania przejść w zaporach przeciwnika, przejść
w przeszkodach naturalnych, urządzania przepraw przez przeszkody wodne
i naturalne oraz do osłony skrzydeł grupy szturmowej. Zadanie to GT wykonuje
do czasu wyjścia pododdziału z okrążenia;
d) GN wyznacza się do osłony skrzydeł i tyłów sił głównych. Wykonuje ona nisz-
czenia rejonów (punktów oporu) po wycofaniu wojsk własnych;
e) odwód w składzie 1/4 do 1/3 sił rozmieszcza się w rejonie zapewniającym goto-
wość do wsparcia walki grup osłony, lub rozwinięcia powodzenia zgrupowania
przełamującego.
4) batalion (kompania, pluton) podczas prowadzenia obrony w okrążeniu w ramach
ugrupowania brygady (batalionu, kompanii) może działać w I rzucie lub w odwo-
dzie. Podczas wyjścia z okrążenia może wykonywać natarcie w I rzucie w ramach
grupy szturmowej, być w odwodzie lub działać w ramach sił osłony, a podczas przy-
jęcia ugrupowania marszowego przez brygadę ubezpieczać ją w marszu jako arier-
garda/szpica tylna, szpica boczna/ patrol tylny, patrol boczny;
5) Pluton walcząc samodzielnie podczas wychodzenia z okrążenia wykonuje natarcie
całością sił w luki pododdziałów przeciwnika przyjmując dogodne ugrupowanie
bojowe lub przenika przez jego ugrupowanie.
10.3 PROWADZENIE WALKI W OKRĄŻENIU

10009. Przygotowanie działań batalionu (kompanii, plutonu) obejmuje następujące przedsię-
wzięcia:
1) podczas organizowania obrony w okrążeniu:
a) określenie rejonu obrony (punktu oporu), z uwzględnieniem sił i środków, które
należy wykorzystać;
b) odtworzenie struktury dowodzenia;
c) przyjęcie odpowiedniego ugrupowania bojowego;
d) zorganizowanie wzajemnie wspierających się punktów oporu (stanowisk oporu,
stanowisk ogniowych) na prawdopodobnych kierunkach podejścia przeciwnika;
e) utworzenie i rozmieszczenie odwodów, którymi można reagować na kierunkach
szczególnego zagrożenia, w taki sposób aby nie dopuścić do rozcięcia ugrupo-
wania i utraty trwałości obrony;
f) zorganizowanie systemu ubezpieczeń bezpośrednich na mniej zagrożonych kie-
runkach;
195
g) zorganizowanie systemu zapór inżynieryjnych i niszczeń.
2) podczas organizowania wyjścia z okrążenia:
a) za przygotowanie działań mających na celu odblokowanie wojsk okrążonych
odpowiada dowódca szczebla nadrzędnego. W tym przypadku, dowódca okrą-
żonego pododdziału powinien przygotować swoje siły tak, by mogły udzielić
wsparcia wszelkim działaniom z zewnątrz zmierzającym do ich odblokowania.
Działania te muszą być uzgodnione, co do czasu i miejsca lub kierunku;
b) za przygotowanie przerwania okrążenia odpowiada dowódca okrążonego pod-
oddziału. Działanie sił wspierających przerwanie okrążenia musi być zgodne
z jego planem. Do zasadniczych przedsięwzięć przygotowawczych należy:
wybranie miejsca przerwania okrążenia, wybranie kierunku dalszego działania,
utworzenie ugrupowania bojowego;
c) zorganizowanie wsparcia bojowego, wyznaczenie elementów ubezpieczających
wyjście sił głównych.
10010. Prowadzenie działań w okrążeniu.
Do najważniejszych przedsięwzięć podczas prowadzenia obrony w okrążeniu należy:
1) dążenie do utrzymania bądź odzyskania rejonów, które mają decydujące znacze-
nie dla obrony lub połączenia z siłami głównymi;
2) sposób prowadzenia obrony musi uniemożliwić przeciwnikowi rozdzielanie bro-
niących się kompanii (plutonów) w punktach oporu i rozbicie ich częściami;
3) wykorzystanie odwodów do zamykania wyłomów lub wykonywania kontrataków;
4) zachowanie spójności obrony wykorzystując możliwość manewrowania siłami
wewnątrz ugrupowania;
5) wykorzystanie pododdziałów inżynieryjnych do zamykania zaporami inżynieryj-
nymi luk i wyłomów w pierścieniu obronnym;
6) zachowanie spójności obrony wykorzystując możliwość manewrowania siłami
wewnątrz ugrupowania;
7) zwalczanie przeciwnika w rejonie włamania;
8) przygotowanie rejonów niszczeń.
10011. Odblokowanie pododdziału i wyjście z okrążenia prowadzi się zgodnie z ogólnymi
zasadami działań zaczepnych:
1) natarcie powinno być wykonywane w wąskim pasie i możliwie szybkim tempie;
2) siły odblokowujące powinny zapewnić osłonę skrzydeł;
196
3) pododdział okrążony musi wspierać siły odblokowujące i wiązać przeciwnika
walką.
10012. Podczas samodzielnego przerywania okrążenia:
1) batalion (kompania) dokonuje wyłomu w ugrupowaniu przeciwnika i utrzymuje
go do czasu wyjścia pododdziałów,
2) skrzydła zgrupowania nacierającego ubezpiecza się siłami osłony,
3) po przerwaniu pierścienia okrążenia pododdział wykonuje marsz ubezpieczony
unikając walki.
10.4.1 Użycie artylerii i Lotnictwa Wojsk Lądowych

1) obrona:
a) podczas wsparcia pododdziałów znajdujących się w okrążeniu, zadania rażenia
ogniowego przeciwnika różnią się celami, warunkami i sposobami wykonania.
W zależności od rodzaju działania wojsk znajdujących się w okrążeniu mogą
one być realizowane w obronie lub w natarciu;
b) z chwilą okrążenia kompania wsparcia, wykonując zadania ogniowe, dokonuje
zmian w ugrupowaniu bojowym. Stanowiska ogniowe muszą być rozmiesz-
czone tak, by umożliwiały prowadzenie ognia we wszystkich kierunkach;
c) rozpoznanie organizuje się na wszystkich kierunkach zagrożenia. Ogień przy-
gotowuje się zarówno w obronie na prawdopodobnych kierunkach natarcia
przeciwnika, jak i w celu wsparcia walki w okrążeniu, skupiając główny wysi-
łek na odcinku przerwania pierścienia okrążenia. Wsparcie ogniowe koordynu-
je się również z wojskami działającymi poza pierścieniem okrążenia;
d) bezpośrednie wsparcie lotnicze – często może być to jedyny sposób zapewnie-
nia dodatkowego wsparcia ogniowego okrążonym pododdziałom, w przypadku
możliwości wykorzystania wysuniętych nawigatorów naprowadzania lotnic-
twa.
2) odblokowanie i przerwanie okrążenia. Ogólnie należy stosować wskazówki doty-
czące wsparcia ogniowego realizowanego na korzyść pododdziałów okrążonych,
jednakże należy rozważyć następujące problemy:
a) wsparcie ogniowe – zgrupowania wychodzące z okrążenia powinny mieć
zapewnione dodatkowe wsparcie ogniowe z poza okrążonych sił;
197
b) celem uzyskania zaskoczenia podczas przerwania okrążenia można nie
wykonywać ogniowego przygotowania ataku. W tym wypadku ogień otwiera
się w momencie rozpoczęcia ataku lub na sygnał dowódcy dowodzącego
zgrupowaniem przełamującym. Kompania wsparcia wychodzi z okrążenia
w składzie batalionu z zachowaniem ciągłości wsparcia ogniowego;
c) śmigłowce będą środkiem mogącym realizować przedsięwzięcia zabezpie-
czenia logistycznego i ewakuacji medycznej, a także mogą ubezpieczać marsz
batalionu.

1) ograniczona mobilność pododdziałów w okrążeniu powoduje, że są one szczegól-
nie narażone na uderzenia z powietrza. Główny wysiłek obrony przeciwlotniczej
w okrążeniu skupia się na osłonie obiektów decydujących o trwałości obrony, sta-
nowisk ogniowych artylerii i odwodów, z uwzględnieniem przewidywanego kie-
runku wyjścia z okrążenia. W celu osłony pododdziałów, w przypadku wymuszo-
nego przejścia do obrony w okrążeniu, pododdział obrony przeciwlotniczej rozwi-
ja stanowiska ogniowe w ugrupowaniu pierwszego rzutu, wysuwając je na praw-
dopodobne kierunki zagrożenia uderzeniami śmigłowców przeciwnika oraz
w rejony dogodne do prowadzenia ognia i manewru, podczas wyjścia z okrążenia.
W warunkach zamierzonej walki w okrążeniu pododdziały wojsk obrony przeciw-
lotniczej główny wysiłek skupiają na osłonie pododdziałów broniących obiektów
i rejonów o decydującym znaczeniu (np. głównych dróg dowozu i ewakuacji).
Podczas wyjścia z okrążenia główny wysiłek skupia się na osłonie przeciwlotni-
czej zgrupowania przełamującego (uderzeniowego) działającego w celu połącze-
nia się z własnymi wojskami. Pododdziały przeciwlotnicze wychodzą z okrążenia
w ugrupowaniu osłanianych wojsk.
2) ugrupowanie bojowe pododdziałów przeciwlotniczych we wszystkich etapach
walki w okrążeniu powinno umożliwiać:
a) manewr ogniem, siłami i środkami na zagrożone kierunki;
b) skuteczną osłonę przeciwlotniczą pododdziałów;
c) zdolność do ochrony i obrony własnych pododdziałów przed przeciwnikiem
naziemnym (dowódca batalionu, kompanii, plutonu zwykle nie będzie w sta-
nie wydzielić dodatkowych sił do ochrony przydzielonych pododdziałów
przeciwlotniczych);
198
d) niszczenia z zasadzki przeciwlotniczej śmigłowców przeciwnika.

1) celem działalności pododdziałów wojsk inżynieryjnych podczas walki w okrąże-
niu i wyjścia z okrążenia jest zapewnienie warunków do przetrwania batalionowi
(kompanii) oraz zapewnienie im mobilności;
2) głównymi zadaniami wsparcia inżynieryjnego działań w okrążeniu i podczas wyj-
ścia z okrążenia będą:
a) w zakresie zdolności przetrwania:
 rozbudowa fortyfikacyjna terenu;
 wydobywanie i oczyszczanie wody;
b) w zakresie zapewnienia warunków mobilności własnemu pododdziałowi:
 rozpoznanie inżynieryjne przeciwnika i terenu;
 przygotowanie i utrzymanie dróg;
 wykonywanie przejść (torowanie) w zaporach, przez przeszkody naturalne
i rejony zniszczeń;
c) w zakresie utrudnienia ruchu przeciwnikowi:
 budowa zapór inżynieryjnych;
 wykonywanie niszczeń;
3) część pododdziału wojsk inżynieryjnego należy pozostawić w odwodzie
w gotowości do wsparcia walki z niespodziewanymi uderzeniami przeciwnika.
Wychodzenie z okrążenia wymagać będzie pokonywania zapór inżynieryjnych
przeciwnika i wykonywania przejść we własnych zaporach. Podczas wyjścia
z okrążenia na bazie pododdziałów inżynieryjnych powinna być utworzona GT do
wykonywania przejść w zaporach minowych, przeszkodach terenowych i wod-
nych oraz GN osłony minowej skrzydeł oraz tyłów wychodzących wojsk z okrą-
żenia.

Przedsięwzięcia w zakresie OPBMR realizowane w okrążeniu w batalionie (kompa-
nii, plutonie) nie odbiegają od wykonywanych w innych działaniach. Likwidacja ska-
żeń może być prowadzona wyłącznie w punktach oporu na stanowiskach oporu (sta-
nowiskach ogniowych) w oparciu o posiadane siły i środki oraz dostępną infrastruk-
turę terenową.
199
10013. Dowodzenie siłami w okrążeniu:
1) najważniejszą zasadą dowodzenia siłami okrążonymi jest to, że powinny podlegać
jednemu wyznaczonemu dowódcy;
2) relacje dowodzenia w zakresie współdziałania między dowódcą sił okrążonych
i dowódcą sił odblokowujących muszą być jasno określone, łącznie z momentem,
od którego zaczynają funkcjonować.

10014. Zabezpieczenie materiałowe
Przewidując niekorzystny rozwój sytuacji i dostanie się wojsk własnych w okrążenie
należy starać się ewakuować z zagrożonego rejonu możliwie dużą liczbę rannych
i udzielać im pomocy w pobliskich, innych punktach ewakuacji, a jednocześnie należy
dostarczyć do rozwiniętych punktów medycznych możliwie dużą ilość środków opa-
trunkowych i leków.
1) Ugrupowanie:
a) pododdziały (urządzenia i elementy) logistyczne w przypadku zagrożenia
okrążeniem przez przeciwnika należy przybliżyć do ugrupowania własnych
pododdziałów;
b) należy dążyć do zgromadzenia jak największej ilości zapasów zaopatrzenia;
c) podczas wyjścia z okrążenia w razie braku możliwości wyewakuowania środ-
ków bojowych i materiałowych oraz uszkodzonego uzbrojenia i sprzętu woj-
skowego, niszczy się je lub pozbawia cech używalności. Decyzję o zniszcze-
niu podejmuje dowódca okrążonego pododdziału.
2) Rozmieszczenie:
a) pododdziały (urządzenia i elementy) logistyczne w okrążeniu rozmieszcza się
w centrum ugrupowania batalionu;
b) w procesie zabezpieczenia logistycznego okrążonego pododdziału należy dą-
żyć do maksymalnego wykorzystania zasobów infrastruktury terenowej;
c) dla przyjęcia zaopatrzenia drogą powietrzną organizuje się zrzutowiska ozna-
czone według decyzji dowódcy dostarczającego zaopatrzenie.
3) Priorytety:
a) podczas walki w okrążeniu wprowadza się ścisły reżim zużycia środków
bojowych i materiałowych;
200
b) w czasie wyjścia z okrążenia priorytet w zabezpieczeniu logistycznym ma
pododdział dokonujący wyłomu w pierścieniu okrążenia. Dowódca batalionu
(kompanii) wychodzący z okrążenia organizuje, wszystkimi dostępnymi
siłami i środkami, zbieranie i ewakuację rannych i chorych;
c) pododdziały logistyczne, w kolejności ustalonej przez dowódcę pododdziału,
formują kolumny i przemieszczają się w ślad za siłami przełamującymi ugru-
powanie przeciwnika;
d) środki transportowe jednostek logistycznych przeznacza się przede wszyst-
kim do ewakuacji rannych i chorych.
10015. Zabezpieczenie techniczne
Odtwarzanie zdolności technicznej uzbrojenia i sprzętu wojskowego batalionu (kom-
panii, plutonu) prowadzących działania w okrążeniu odbywa się głównie w oparciu
o posiadane środki i terenową infrastrukturę techniczną. W sprzyjającej sytuacji tak-
tycznej organizuje się dostawy zestawów remontowych i części zamiennych. Nato-
miast jeżeli prowadzenie napraw uzbrojenia i sprzętu wojskowego jest niemożliwe
eksploatuje się je do wyczerpania możliwości dalszego użycia, a następnie niszczy.
1) w walce w okrążeniu należy przyśpieszyć ewakuację rannych i chorych do wy-
znaczonych miejsc opatrunkowych;
2) rannych i chorych, którzy po udzieleniu pomocy medycznej są zdolni do walki,
kieruje się do macierzystych pododdziałów;
3) rannych i chorych, którzy wymagają leczenia poza rejonem okrążenia, grupuje się
w pobliżu wyznaczonych miejsc, lądowisk i po udzieleniu pierwszej pomocy
lekarskiej, ewakuuje w pierwszej kolejności transportem powietrznym.
4) pozostałych rannych i chorych pozostawia się w punktach opatrunkowych do cza-
su powstania możliwości ewakuowania ich transportem lądowym, powietrznym
(śmigłowce) lub śródlądowym.
Punkty medyczne oznacza się w sposób widoczny z powietrza czerwonym krzy-
żem na białym tle.
5) priorytety:
a) indywidualne przygotowanie żołnierzy do udzielania pierwszej pomocy
medycznej;
b) ewakuacja rannych i chorych powietrznymi środkami transportu (śmigłowce);
201
c) organizacja oznaczonych lądowisk dla śmigłowców ewakuacji rannych
i dostarczania środków medycznych.
202
ROZDZIAŁ XI
DZIAŁANIA NA RZECZ WSPARCIA POKOJU

11000. Działania na rzecz wsparcia pokoju stanowią wielofunkcyjne operacje prowadzone
na zasadzie bezstronności i są jednym z podstawowych mechanizmów rozwiązywania
konfliktów zagrażających pokojowi i bezpieczeństwu światowemu. Są organizowane
i prowadzone pod egidą Organizacji Narodów Zjednoczonych (ONZ) lub innej
uprawnionej organizacji międzynarodowej z zaangażowaniem sił wojskowych, dzia-
łań dyplomatycznych i humanitarnych w celu osiągnięcia porozumienia politycznego
między stronami konfliktu lub innych warunków określonych w mandacie.
11001. Prowadzenie tych działań polega na zastosowaniu określonych sił i środków w celu
utrzymania lub przywrócenia międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa poprzez
zmianę sytuacji stanowiącej groźbę dla pokoju lub dla zainicjowania akcji w związku
z groźbą naruszenia pokoju.
11002. Istotą tych działań jest dążenie do utrzymania międzynarodowego pokoju dzięki
funkcjonowaniu sił na rzecz prewencji oraz ograniczania, rozwiązywania, monitoro-
wania i wygaszania konfliktów międzynarodowych oraz budowy pokoju po ich
zakończeniu.
11003. We wszystkich działaniach na rzecz wsparcia pokoju konieczne jest przestrzeganie
określonych zasad, determinujących skuteczność podjętych działań. Zalicza się do
nich:
1) bezstronność;
2) wiarygodność;
3) poszanowania prawa międzynarodowego;
4) celowość;
5) wzajemny szacunek;
6) ograniczenie użycia siły;
7) przejrzystość;
8) jedność dowodzenia;
9) współdziałanie militarno-cywilne;
10) swoboda manewru;
11) elastyczność.
203
11004. Najczęściej realizatorem zadań na rzecz wsparcia pokoju w SZ RP jest batalion, gdyż
ten szczebel stanowi główny komponent w operacjach pokojowych ONZ, koalicyj-
nych/sojuszniczych NATO/UE, międzynarodowych.
11005. Może on mieć jednolitą strukturę narodową lub składać się z pododdziałów wielona-
rodowych. Ze względu na charakter misji może być wzmacniany specjalistami
i sprzętem wynikającym z potrzeb danej misji.
11006. Dowódcy poszczególnych pododdziałów narodowych realizują cele misji, wykonując
zadania postawione przez przełożonego (dowódcę sił międzynarodowych). Pełne
dowodzenie jest zastrzeżone tylko dla dowódców narodowych (Dowódca kontyngen-
tu, Dowództwo Operacyjne SZ RP).
11007. W sytuacji gdy, kilka pododdziałów wchodzi w skład sił międzynarodowych, wów-
czas wyznacza się oficera (zasadniczo dowódcę pododdziału/jednostki), który będzie
pełnił funkcję dowódcy kontyngentu narodowego (PKW) w składzie tych sił.
11008. Żołnierze (pododdziały) biorący udział w działaniach na rzecz wsparcia pokoju
powinni przejść przeszkolenie z zakresu:
1) znajomości międzynarodowego prawa konfliktów zbrojnych (postanowienia
konwencji haskich i genewskich);
2) charakteru konfliktu i jego podłoża (strony konfliktu);
3) kultury i tradycji stron konfliktu;
4) umiejętności prowadzenia negocjacji;
5) działania w punkcie kontrolnym i w konwoju;
6) systemu meldunkowego;
7) zbierania informacji;
8) działania w składzie patrolu;
9) kontaktów z mediami;
10) ochrony i obrony rejonu działania (zakwaterowania);
11) kontroli przestrzegania postanowień rozejmowych;
12) zasad użycia sił;
13) wzywania wsparcia ogniowego i lotniczego;
14) zasad reagowania w sytuacji zagrożenia;
15) zasad udzielania pomocy medycznej i ewakuacji.
11009. Organizacja łączności w czasie działań na rzecz wsparcia pokoju jest realizowana
każdorazowo według określonych (oddzielnych) procedur i uzależniona jest o rodzaju
operacji.
204
11010. Dowodzenie w batalionie (kompanii, plutonie) o jednorodnej strukturze narodowej
odbywa się zgodnie z ustaleniami i procedurami narodowymi.
11011. Językiem obowiązującym w misjach pokojowych jest język angielski, w jednonaro-
dowych pododdziałach obowiązuje język ojczysty.
11.2 RODZAJE DZIAŁAŃ NA RZECZ WSPARCIA POKOJU

11012. W ramach operacji wsparcia pokoju rozróżnia się następujące typy działań:
1) ustanawianie pokoju;
2) utrzymanie pokoju;
3) wymuszanie pokoju;
4) budowanie pokoju;
5) pomoc humanitarna.
11.2.1 Ustanawianie pokoju

11013. Oznacza działania dyplomatyczne prowadzone po wybuchu konfliktu w celu dopro-
wadzenia do przerwania walk i zawarcia porozumienia pokojowego. Działania te
obejmują misje mediacyjne i rozjemcze, a także sankcje i izolowanie dyplomatyczne.
Udział wojsk w tych misjach będzie ograniczony zwykle do działań o charakterze
rozjemczym.
11.2.2 Utrzymanie pokoju

11014. Jest to ograniczenie, łagodzenie lub zakończenie działań zbrojnych między państwami
lub wewnątrzpaństwowych poprzez bezstronną interwencję strony trzeciej, zorgani-
zowaną i prowadzoną przez społeczność międzynarodową, z użyciem sił zbrojnych
i komponentu cywilnego w celu uzupełnienia politycznego procesu rozwiązywania
konfliktów oraz przywrócenia i utrzymania pokoju. Prowadzone jest zwykle zgodnie
z postanowieniami rozdziału VI Karty NZ.
Udział wojsk w tych działaniach polega na:
 prowadzeniu obserwacji i dostarczaniu informacji o sytuacji w rejonie konflik-
tu;
 rozdzieleniu walczących stron przez rozwinięcie sił między nimi i ustanawianiu
stref neutralnych;
 negocjowaniu i mediacji;
205
 nadzorowaniu postanowień organizacji międzynarodowych (powrót ludności,
przestrzeganie przerwania ognia, tworzenie organizacji państwowych).
11.2.3 Wymuszanie pokoju

11015. Obejmuje działania zgodne z postanowieniami rozdziału VII Karty NZ, polegające na
wykorzystaniu środków militarnych do przywrócenia pokoju w rejonie konfliktu.
Operacje takie mogą być prowadzone w przypadku konfliktu międzypaństwowego
i wewnętrznego, zwłaszcza w celach humanitarnych lub, gdy przestały działać insty-
tucje państwowe. Działania wojsk w tego typu misjach przyjmują formy operacji
militarnych. Mogą one nastąpić jedynie wówczas, gdy zawiodą inne mechanizmy
rozwiązywania konfliktów, a sytuacja grozi długotrwałym rozlewem krwi lub znisz-
czeniami.
11.2.4 Budowanie pokoju

11016. Obejmuje działania po konflikcie zmierzające do umocnienia i utrwalenia rozwiązań
politycznych w celu uniknięcia odnowienia konfliktu.
Udział wojsk w takich operacjach polegać będzie na:
 ochronie misji dyplomatycznych i powstających (odtwarzanych) struktur pań-
stwowych;
 rozdzielaniu zantagonizowanych stron;
 udzielaniu pomocy w przywracaniu porządku oraz udział w innych działaniach
(pomoc ludności, rozminowanie, itp.).
11.2.5 Pomoc humanitarna

11017. Obejmuje działania prowadzone w celu pomocy ludności w trudnej sytuacji, zwłasz-
cza, gdy odpowiednie władze nie mogą lub nie chcą takiej pomocy dostarczyć.
Udział wojsk w operacjach tego typu może przybierać formę:
 usuwania skutków zniszczeń i skażeń;
 ewakuacji ludności, pomocy wysiedlonym i uciekinierom;
 podstawowej pomocy medycznej;
 dostarczaniu żywności i środków pierwszej pomocy;
 utrzymywaniu i odbudowie infrastruktury.
206
11.3 PROWADZENIE DZIAŁAŃ NA RZECZ WSPARCIA POKOJU
11018. W działaniach na rzecz wsparcia pokoju pododdziały mogą wykonywać wiele, często
nietypowych zadań, odmiennych od typowych działań operacyjnych. Każdorazowo
zadania te będą wynikać z charakteru działań, sytuacji w rejonie konfliktu
i otrzymanego mandatu, który szczegółowo określa zasady użycia siły. Aby wykonać
zadanie dowódcy, sztaby oraz żołnierze batalionu (kompanii, plutonu) muszą opano-
wać umiejętności dotyczące stosowania podstawowych technik w działaniach na
rzecz wsparcia pokoju. Żołnierze powinni więc być odpowiednio wyszkoleni przed
rozpoczęciem misji.
11019. Do podstawowych rodzajów działań w operacjach wsparcia pokoju należą :
1) patrolowanie;
2) kontrola ruchu;
3) obserwacja;
4) konwojowanie;
5) kontrola tłumu;
6) przeszukiwanie;
7) działania przeciwpartyzanckie (przeciwterrorystyczne);
8) współpraca cywilno – wojskowa (CIMIC).
11.3.1 Patrolowanie
11020. Celem patrolowania jest:
1) utrzymanie pełnej kontroli nad przydzieloną strefą;
2) powstrzymanie infiltracji i ochrona miejscowej ludności;
3) utrzymanie przyjacielskich stosunków z miejscową ludnością.
11021. Istotą patrolowania jest zapewnienie pełnej kontroli w strefie nie objętej całkowicie
obserwacją prowadzoną przez punkty kontrolne (PK) i posterunki obserwacyjne (PO).
11022. Głównym wykonawcą zadań patrolowych jest kompania (pluton) wykonująca działa-
nia w przydzielonej strefie odpowiedzialności. W rejonach o ustabilizowanej sytuacji
i niskim zagrożeniu atakami patrole mogą być realizowane siłami drużyny.
11023. Do podstawowych zadań patroli należy:
1) nadzorowanie strefy niepokrytej obserwacją prowadzoną przez PK (PO);
2) wyjaśnianie incydentów;
3) demonstrowanie obecności sił pokojowych wszystkim stronom konfliktu
w rejonie misji;
207
4) zbieranie informacji;
5) zapewnienie swobody przemieszczania się w rejonie odpowiedzialności;
11024. Skład i wyposażenie patrolu uzależnione jest od otrzymanego zadania oraz aktualnej
sytuacji w rejonie działania.
11025. Wyróżnia się następujące formy patroli:
1) na pojazdach;
2) piesze;
3) na innych środkach transportowych.
11026. Wybór określonej formy prowadzenia patrolu będzie zależeć od celu patrolowania,
zagrożenia, cech terenu, rozległości obszaru operacyjnego oraz dostępności dla sprzę-
tu, jakim dysponuje pododdział.
11027. Patrole na pojazdach są prowadzone w następujących sytuacjach:
1) niewystarczającej liczby punktów kontrolnych i obserwacyjnych;
2) dużego terenu przydzielonej strefy;
3) ograniczeń w swobodzie ruchu;
4) gdy niezbędna jest szybkość w podejmowaniu działań.
11028. Patrole piesze realizowane są w następujących sytuacjach:
1) w trudno dostępnym terenie;
2) gdy wymaga kontaktu z lokalną ludnością;
3) w innych sytuacjach wynikających z warunków i celu misji.
11.3.2 Obserwacja
11029. Zasadniczym celem prowadzenia obserwacji jest monitorowanie wszelkich zdarzeń
w terenie wzdłuż dróg i w rejonach zakazanych oraz pokazanie obecności sił pokojo-
wych wszystkim stronom konfliktu i ludności miejscowej. Zadanie to realizowane jest
przede wszystkim poprzez system posterunków obserwacyjnych (PO) oraz dodatko-
wo we wszystkich rodzajach działań.
11030. Istotą posterunku obserwacyjnego jest zbieranie, analizowanie i przekazywanie zaob-
serwowanych zdarzeń i spostrzeżeń;
11031. Głównym wykonawcą tego rodzaju działań jest pluton (drużyna) wykonujący działa-
nia w przydzielonej strefie odpowiedzialności.
208
11032. Podstawowe zadania PO:
1) prowadzenie ewidencji wszelkiej aktywności w przydzielonych sektorach
obserwacji, a przede wszystkim prowadzenie ewidencji ruchu pojazdów i sprzę-
tu wojskowego stron konfliktu;
2) zapobieganie próbom przemytu broni, amunicji, materiałów wybuchowych oraz
innych środków i przedmiotów, a także osób zabronionych do i ze strefy;
3) prowadzenie obserwacji przestrzeni powietrznej, wybrzeża morskiego i innych
linii (rozgraniczenia, demarkacyjna, przerwania ognia);
4) meldowanie o wszystkich ważnych zdarzeniach do centrum operacyjnego;
5) w razie konieczności być w gotowości do zamknięcia punktu obserwacyjnego
i zablokowania dróg.
11033. Zasady obserwowania i meldowania (dotyczą także pozostałych technik operacyj-
nych):
1) szukać i widzieć;
2) słuchać i słyszeć;
3) rozumieć co się obserwuje;
4) meldować co zostało zaobserwowane;
5) podawać informacje wyłącznie sprawdzone i pewne;
6) sprawdzać niejasne wydarzenia (korzystając z danych innych punktów);
7) unikać niejasności i dwuznaczności - zawartość meldunku musi być jasna
i zwięzła;
8) jeśli jest to możliwe, podawać liczbę samolotów, pojazdów i ludzi przed wysła-
niem meldunku.
11.3.2 Kontrola ruchu

11034. Kontrola ruchu realizowana jest poprzez system posterunków kontrolnych (PK).
11035. Zasadnicze cele organizowania posterunków kontrolnych:
1) pokazać obecność sił pokojowych wszystkim stronom konfliktu i ludności miej-
scowej;
2) prowadzić obserwację wszelkich zdarzeń w terenie, wzdłuż dróg i w rejonach
zakazanych;
3) kontrolować przestrzeganie postanowień rozejmowych.
209
11036. Posterunki kontrolne dzielimy na stałe, doraźne i ruchome.
Posterunek stały zorganizowany jest w sposób trwały z systemem ochrony i obrony
wraz z rozbudową inżynieryjną.
Posterunek doraźny realizowany jest najczęściej przez pododdział wykonujący np.
patrol na sygnał (komendę) z centrum dowodzenia batalionu.
Ruchome posterunki kontrolne realizowane są przez wyznaczony pododdział (pluton,
drużyna), który organizuje punkty kontrolne w wyznaczonych miejscach i czasie pod-
czas jednego wyjazdu z bazy.
11037. Istotą funkcjonowania posterunku kontrolnego jest widzieć i być widzianym oraz
uzupełniać system kontroli w nakazanej strefie między poszczególnymi posterunkami
obserwacyjnymi.
11038. Głównym wykonawcą kontroli ruchu jest pluton (drużyna) wykonujący działania
w przydzielonej strefie odpowiedzialności.
11039. Podstawowe zadania PK:
1) rejestrowanie wszystkich przejazdów osób oraz pojazdów do i ze strefy sił poko-
jowych;
2) zapobieganie próbom przemycania broni, amunicji i materiałów wybuchowych
do i ze strefy sił pokojowych poprzez kontrole osób i pojazdów;
3) prowadzenie ewidencji ruchu pojazdów i sprzętu wojskowego;
4) prowadzenie działalności właściwej dla punktu kontrolnego we współdziałaniu
z innymi tego typu punktami w strefie;
5) prowadzenie obserwacji przestrzeni powietrznej, wybrzeża morskiego i innych
linii (rozgraniczenia, demarkacyjna, przerwania ognia);
6) meldowanie o wszystkich ważnych zdarzeniach do centrum operacyjnego;
7) w razie konieczności być w gotowości do zamknięcia punktu kontrolnego
i zablokowania drogi.
11.3.3 Konwojowanie
11040. Konwojowanie (eskortowanie) jest częstym zadaniem wykonywanym w ramach dzia-
łań na rzecz wsparcia pokoju. Polega na ochronie transportu osób czy delegacji do
określonych rejonów, albo eskortowanie konwojów z zaopatrzeniem lub z pomocą
humanitarną do punktów rozdziału.
11041. Celem konwojowania (eskortowania) jest:
1) ochrona osób i pojazdów udających się do wskazanych rejonów;
210
2) ochrona transportu zaopatrzenia i pomocy humanitarnej w drodze do punktu
rozdziału;
3) ochrona oficerów łącznikowych i delegacji przybywających do terenów zagro-
żonych konfliktem.
11042. Istotą konwojowania (eskortowania) jest stworzenie bezpiecznych warunków do
sprawnego dotarcia osób, zaopatrzenia i wszelkiej pomocy do określonych punktów.
11043. Głównym wykonawcą konwojowania jest kompania (pluton).
11044. Do głównych zadań konwojowania należy:
1) przejęcie osoby, grupy osób, czy konwoju z zaopatrzeniem lub pomocą humani-
tarną;
2) stworzenie warunków do właściwej ich ochrony;
3) eskortowanie do wyznaczonych punktów czy rejonów;
4) ochrona w rejonie lub pomoc w dystrybucji środków pomocy humanitarnej.
11045. Konwoje stałe, transportujące materiały, personel, żywność i pieniądze poruszają się
ustalonymi trasami i tylko w wyjątkowych wypadkach oraz na wyraźny rozkaz zmie-
niają te trasy (ze względu na blokady dróg, napiętą sytuację itp.).
11046. Organizacja i skład konwoju zależy od zagrożenia atakami, liczby pojazdów i typu
ładunku.
11047. Zasadniczo ochronę konwoju powinny stanowić pojazdy opancerzone, tworząc:
1) patrol przedni;
2) siły główne ochrony konwoju;
3) patrol tylny z zabezpieczeniem logistycznym.
Żołnierze wchodzący w skład konwoju powinni oprócz wyposażenia osobistego,
dodatkowo posiadać:
1) dokumentację patrolu i mapy terenu, przez które biegnie cała trasa patrolu;
2) pistolety sygnałowe lub rakiety iluminacyjne, zestawy głośnikowe, panele
sygnalizacyjne;
3) procedury uwzględniające różne sytuacje (blokady dróg, próby uprowadzenia,
drogi zastępcze);
4) pokładowe i przenośne środki łączności;
5) znaki w języku angielskim i lokalnym z napisem: „KONWÓJ, NIE WYPRZE-
DZAĆ”, umieszczonymi na ostatnim pojeździe;
6) apteczki ze środkami do udzielania pierwszej pomocy (w każdym pojeździe).
Środki do przeprowadzenia procedury MEDAVAC.
211
11048. Dowódca konwoju jest odpowiedzialny za cały konwój oraz prawidłowe zorganizo-
wanie jego ochrony. Przed wyruszeniem dowódca konwoju udziela szczegółowego
instruktażu dotyczącego organizacji konwoju, zarówno z osobami konwojowanymi,
jak i z żołnierzami konwoju. Bez względu na stopnie wojskowe osoby eskortowane
podlegają dowódcy konwoju.
W przypadku wspólnych działań z pododdziałami państw w rejonie realizacji misji,
dowódcę oraz zasady współdziałania określa dowódca nadrzędnego szczebla według
standardów określonych w stałych procedurach danej misji.
11049. Dowódca konwoju nawiązuje łączność radiową z bazą w momencie wyruszenia kon-
woju, a także, kiedy mija określone punkty koordynacji działań oraz gdy osiągnie
punkt końcowy. Za zachowanie dyscypliny podczas przemieszczania się konwoju,
w tym za zachowanie odpowiedniej prędkości i odstępów między pojazdami odpo-
wiada dowódca konwoju (za całość konwoju) oraz dowódcy pojazdów (za swoje po-
jazdy). Odległości między pojazdami mogą ulegać zmianie ze względu na zaistniałą
sytuację na drodze przemarszu, ale należy koniecznie zachować kontakt wzrokowy
między załogami pojazdów. Dowódca konwoju przemieszcza się zazwyczaj w pierw-
szym pojeździe w składzie sił głównych ochrony.
11050. Podczas planowania systemu łączności konwojów z bazami należy przewidzieć
rezerwowe środki łączności ze względu na zmiany propagacji fal radiowych na tra-
sach przemarszów. Za organizację łączności z konwojem odpowiada przełożony.
11051. W kolumnach konwojów organizuje się łączność wewnętrzną ze wszystkimi
dowódcami pojazdów oraz jeżeli to możliwe pomiędzy członkami załóg pojazdów.
Za organizację łączności wewnętrznej konwoju odpowiada dowódca konwoju.
11.3.4 Przeszukiwanie
11052. W niektórych sytuacjach pododdziały (batalion, kompania, pluton) mogą być użyte do
przeszukiwania określonych rejonów (obiektów) po uprzednim stworzeniu warunków
uniemożliwiających wejście i wyjście do/z danego rejonu (obiektu) żadnych sił
i środków przeciwnika oraz innych osób postronnych.
11053. Celem przeszukania rejonów (obiektów) jest:
1) sprawdzenie wiarygodności informacji o naruszeniu postanowień rozejmowych;
2) poszukiwanie gromadzonych środków i sprzętu bojowego;
3) poszukiwanie osób (przestępców wojennych, zakładników).
212
11054. Dowódca batalionu i jego sztab powinien szczegółowo zaplanować, zorganizować
i prowadzić tego typu działania. Rozważenie wszystkich następstw, jakie niosą
za sobą te działania jest decydującym czynnikiem wykonania zadania.
11055. Głównym organizatorem przeszukania jest batalion natomiast realizatorem z zasady
kompania. Szczególny nacisk przed przeszukaniem obiektu należy położyć na plano-
wanie (koordynację działań).
11056. Zakres zadań realizowanych w czasie przeszukiwania obejmuje:
1) przemieszczenie się do obiektu;
2) izolacja obiektu (kordon zewnętrzny, kordon wewnętrzny, a w tym m.in. usta-
wienie punktów kontrolnych lub blokad dróg);
3) przeszukiwanie budynków, pomieszczeń i osób;
4) zatrzymanie osób i przejęcie gromadzonych środków i sprzętu bojowego;
5) opuszczenie obiektu przeszukania (patrolowanie i konwojowanie).
Ponadto należy być przygotowanym do:
1) reagowania na działanie tłumu;
2) wrogie działania osób postronnych, ale nieuzbrojonych;
3) reagowania na ogień snajperów;
4) reagowania na zagrożenie minowe;
5) walki o budynek.
11057. Podstawowe zasady działań w czasie przeszukiwania:
1) zaskoczenie;
2) koordynacja działań;
3) dokładność;
4) sprawne działanie;
5) skupienie głównego wysiłku;
6) elastyczność;
7) inicjatywa w działaniu.
11058. Pododdział realizujący przeszukiwanie podzielony jest zwykle na element ubezpie-
czający (kordon zewnętrzny i wewnętrzny) oraz element przeszukujący (grupa torują-
ca, przeszukująca, dowodzenia i współpracy cywilno-wojskowej). Skład i wyposaże-
nie poszczególnych grup zależy od sytuacji, wielkości obiektu (obszaru) i jego lokali-
zacji.
11059. Podstawowe zadania kordonu zewnętrznego:
1) uniemożliwienie wzmocnienia sił przeciwnika z zewnątrz;
213
2) uniemożliwienie ucieczki sił i środków przeciwnika z rejonu działania;
3) ubezpieczenie elementu przeszukującego;
4) izolacja obiektu przeszukania.
Zadania te realizowane są poprzez wystawianie punktów kontroli ruchu oraz zajmo-
wanie pozycji blokujących.
11060. Kordon wewnętrzny, którego zadaniem jest ochrona elementu przeszukującego przed
zagrożeniami ze strony przeciwnika, zakłóceniami powodowanymi przez ludność
cywilną oraz zapobiega ucieczce przeciwnika z obiektu działania. Kordon wewnętrz-
ny jest bezpośrednim odwodem na wypadek zakłóceń powodowanych przez ludność
cywilną, prowadzi obserwację i melduje o rozwoju sytuacji w rejonie obiektu działa-
nia.
11061. Podstawowe zadania kordonu wewnętrznego:
1) ubezpieczanie;
2) obezwładnianie ogniem;
3) ochrona.
11062. Element przeszukujący może składać się z następujących grup:
1) grupa torująca, składająca się z:
a) podgrupy do wykrywania min pułapek;
b) podgrupy niszczeń (wyburzeń);
c) lokalnej policji i tłumaczy.
2) grupa przeszukująca, składająca się z:
a) podgrupy do prowadzenia rozpoznania (pomieszczeń, tuneli, jaskiń, itp.);
b) podgrupy do przetrzymywania podejrzanych;
c) podgrupy do rejestrowania działań;
d) psów tropiących;
e) lokalnej policji i tłumaczy.
3) grupa dowodzenia;
4) grupa współpracy cywilno wojskowej/działań psychologicznych, itp., wzmocnio-
na podgrupą przesłuchań i tłumaczy.
11.3.5 Działania przeciwpartyzanckie (przeciwterrorystyczne)

11063. Podczas prowadzenia operacji wsparcia pokoju należy się liczyć z działaniami wro-
gich sił przeciwnych obecności sił pokojowych. Mogą to być bojówki partyzanckie,
ugrupowania o charakterze terrorystycznym i inne. Należy się liczyć z tym, iż w prze-
214
ciwieństwie do żołnierzy uczestniczących w operacjach pokojowych, wrogie siły będą
prowadzić działania z użyciem wszelkich dostępnych i unowocześnianych technik,
łącznie z użyciem BMR, nie przestrzegając przy tym międzynarodowego prawa kon-
fliktów zbrojnych (postanowień konwencji haskich i genewskich).
11064. Działania przeciwpartyzanckie (przeciwterorystyczne) są ze swej natury wyjątkowo
trudne i odpowiedzialne, dlatego do użycia należy dobierać najlepszych dowódców
i wyselekcjonowanych żołnierzy. Kluczowymi czynnikami w osiągnięciu sukcesu
w działaniach przeciwpartyzanckich (przeciwterrorystycznych) będzie właściwe
przygotowanie pododdziałów do tego typu operacji. Podczas fazy przygotowawczej
należy położyć szczególny nacisk na dokładne rozpoznanie przeciwnika oraz sporzą-
dzenie aktualnej i dokładnej oceny sytuacji w rejonie planowanej operacji. Ważne,
aby każdy żołnierz miał wiedzę w zakresie technik walki przeciwnika oraz posiadał
jak najlepszą znajomość terenu.
11065. W zależności od sytuacji w działaniach przeciwpartyzanckich (przeciwterorystycz-
nych) mogą być użyte różne siły, jednak główny ciężar walki będzie spoczywał na
kompanii (plutonie). W działaniach należy się liczyć z nieprzewidywalnością rozwoju
sytuacji, szybkim tempem, walką w bezpośrednim kontakcie, itp. Przeciwnicy z regu-
ły będą działać na swoim terenie, uzbrojeni w broń lekką/przeciwpancerną, bez
dodatkowego wyposażenia (kamizelka kuloodporna, hełm, itd.), poruszający się zwy-
kłymi pojazdami i z tego powodu niezwykle trudni do odróżnienia od ludności cywil-
nej.
11066. Podczas prowadzenia działań przeciwpartyzanckich (przeciwterorystycznych) należy
się kierować między innymi następującymi zasadami:
1) w działaniach bojowych skoncentrować się na eliminacji partyzantów (terrory-
stów), a nie na obiektach;
2) stosować zasadę minimalizacji strat wśród ludności cywilnej i zniszczeń;
3) prowadzić działania mające na celu pozyskanie aprobaty ludności cywilnej co
do celu misji;
4) prowadzić informowanie opinii publicznej co do rezultatów prowadzonych misji
(działań);
5) kierować się zasadą wiedzy koniecznej w stosunku do wojsk i sił porządkowych
państwa gospodarza (zachować niezbędne środki bezpieczeństwa informacji co
do terminu, celu i rejonu działania);
215
6) przeprowadzić koordynację działań z wojskami i siłami porządkowymi państwa
gospodarza;
7) wykorzystywać sprawdzonych tłumaczy oraz żołnierzy znających podstawowe
słowa i gesty w języku lokalnym;
8) prowadzić stały monitoring rejonów będących pod wpływem grup partyzanckich
(terrorystycznych) i wrogiej propagandy;
9) prowadzić działania mające na celu zapewnienie stałego dopływu wszelkich
informacji rozpoznawczych (stworzenie sieci osób współpracujących z wojska-
mi).
11.3.6 Współpraca cywilno – wojskowa (CIMIC)

11067. Dla powodzenia działań na rzecz wsparcia pokoju niezbędne jest utrzymanie popraw-
nych relacji wojskowo-cywilnych. Często osiągnięcie celów wojskowych nie gwaran-
tuje jeszcze dojścia do pożądanego politycznie stanu końcowego. Pododdziały użyte
w działaniach na rzecz wsparcia pokoju znajdą się w środowisku, charakteryzującym
się różnorodnymi i często trudnymi do przewidzenia formami takimi jak: upadek
instytucji państwowych, załamanie systemu prawa i porządku publicznego, wzrost
przestępczości i chaosu, migracje ludności, czystki etniczne, w tym o podłożu religij-
nym oraz katastrofy humanitarne. Podstawą działania dowódcy w tak skomplikowa-
nym środowisku jest posiadanie przez niego możliwości realizacji zadań w ramach
CIMIC.
11068. Dowódcy batalionu/batalionowej grupy bojowej może zostać przydzielona grupa
współpracy cywilno – wojskowej w składzie jednego zespołu wsparcia taktycznego
CIMIC. Zadania CIMIC zmieniają się w zależności od rodzaju i etapu prowadzonej
operacji wsparcia pokoju. Ogólnie przyjmuje się, iż w fazie planowania operacji per-
sonel CIMIC jest zaangażowany w planowanie, szkolenie wojsk i opracowanie bazy
danych dotyczącej środowiska cywilnego w rejonie planowanych działań.
11069. W fazie prowadzenia operacji personel CIMIC nawiązuje i utrzymuje kontakty
z podmiotami cywilnymi funkcjonującymi na terenie działań, tj. administracją pań-
stwową i samorządową, organizacjami międzynarodowymi, rządowymi i pozarządo-
wymi, liderami grup etnicznych, partii politycznych, związków wyznaniowych, itp.
11070. Personel CIMIC monitoruje sytuację środowiska cywilnego, sporządza oceny sytua-
cji, realizuje projekty pomocowe.
216
11071. Wojsko może też potrzebować pomocy w obchodzeniu się z dużą liczbą uchodźców
i osób wysiedlonych, dlatego personel CIMIC jest zobowiązany podjąć działania
zmierzające do uzyskania wsparcia kompetentnych w tym zakresie organizacji cywil-
nych. W tej fazie operacji personel CIMIC powinien zachęcać międzynarodowe
i lokalne agencje realizujące wsparcie cywilne do wzięcia odpowiedzialności za
wdrożenie przyjętych porozumień.
11072. Należy zachęcać organizacje cywilne do przejmowania funkcji cywilnych oraz do
stopniowego uniezależniania się od wsparcia wojskowego. W fazie przejściowej per-
sonel CIMIC będzie koordynował przekazywanie obowiązków czasowo wypełnia-
nych przez siły zbrojne, upoważnionym agencjom i organizacjom w sposób stopnio-
wy doprowadzając do stanu zaangażowania wojsk, charakterystycznego dla czasu
pokoju.
11.3.7 Rola i zadania batalionu w działaniach na rzecz wsparcia pokoju

11073. Batalion jest zasadniczym pododdziałem realizującym zadania w misjach pokojo-
wych. W zależności od mandatu, charakteru misji i zagrożenia może być wzmocniony
specjalistami lub pododdziałami specjalistycznymi oraz właściwym do zagrożenia
i warunków terenowych, klimatycznych sprzętem i wyposażeniem.
11074. Batalion w misjach pokojowych spełnia rolę zasadniczego modułu, któremu przydzie-
la się rejon odpowiedzialności i który wykonuje większość zadań samodzielnie.
11075. Batalion jest najniższym szczeblem dowodzenia, który organizuje centrum dowodze-
nia funkcjonujące całodobowo. Dowódca dowodzi wszystkimi działaniami w strefie
osobiście lub poprzez centrum dowodzenia. Centrum odpowiedzialne jest za monito-
rowanie sytuacji w rejonie.
11076. Zasadniczymi elementami batalionu w misji są kompanie z przydzielonymi rejonami
(obiektami) odpowiedzialności, odwód w postaci pododdziału szybkiego reagowania,
elementy ochrony bazy, pododdział i komórki rozpoznawcze, elementy wsparcia
bojowego, zabezpieczenie logistyczne, elementy CIMIC i inne w zależności od po-
trzeb.
11.3.8 Rola i zadania kompanii w działaniach na rzecz wsparcia pokoju

11077. Kompania jest zasadniczym pododdziałem batalionu i z reguły wykonuje zadania
w składzie batalionu lub może być odwodem wyższego przełożonego.
217
11078. Kompanii przydziela się rejon (obiekty) odpowiedzialności w ramach rejonu batalio-
nowego.
11079. Kompania realizuje wszystkie podstawowe rodzaje działań w misjach wsparcia poko-
ju za wyjątkiem CIMIC, w której jest elementem wspierającym i zabezpieczającym.
Całością sił kompania może realizować zadania przeszukiwania, przeciwpartyzanckie
lub kontrolę tłumu. W zależności od sytuacji kompania może w tych działaniach
otrzymać wzmocnienie lub wsparcie ze szczebla batalionu lub wyższego.
11080. Dowódca kompanii odpowiedzialny jest za utrzymanie gotowości kompanii do dzia-
łania. Kompania organizuje z zasady służbę dyżurną odpowiedzialną za utrzymywa-
nie łączności i realizację zadań przekazywanych z centrum dowodzenia.
11.3.8 Rola i zadania plutonu w działaniach na rzecz wsparcia pokoju

11081. Pluton jest zasadniczym pododdziałem wykonującym samodzielnie większość zadań
w rejonie odpowiedzialności kompanii takich jak:
1) patrolowanie;
2) kontrola ruchu;
3) obserwacja;
4) konwojowanie;
5) przeszukanie obiektów.
11082. Pluton może pełnić również rolę jako odwód batalionu (pododdział szybkiego reago-
wania).
11083. Misje pokojowe charakteryzują się dużą różnorodnością i specyfiką, dlatego
powszechne jest stosowanie komponentów z różnych specjalistów i pododdziałów.
Jednak pluton powinien występować w składzie niezmiennym, a jedynie może być
wzmacniany lub wspierany i doposażany w odpowiedni sprzęt.
11084. Zabezpieczenie medyczne działań wsparcia pokoju
W zależności od możliwości przydzielonych pododdziałów medycznych można je
wykorzystać do prowadzenia akcji badań profilaktycznych bądź diagnostyczno-
terapeutycznych dla ludności miejscowej, której celem będzie poprawa wizerunku
wojsk własnych.
218
ROZDZIAŁ XII
DOWODZENIE

12000. Wprowadzenie
Dowodzenie to działalność dowódcy, który narzuca swoją wolę i zamiary podwład-
nym oraz w ramach, którego (w batalionie wspomagany przez swój sztab) planuje,
organizuje, koordynuje i ukierunkowuje działania podległych mu pododdziałów
przez użycie standardowych procedur działania i wszelkich dostępnych środków
przekazywania informacji.
12001. System dowodzenia to: uporządkowana, zgodnie z zasadami dowodzenia, całość
złożona z organów dowodzenia i środków dowodzenia sprzężonych ze sobą infor-
macyjnie i zapewniająca podejmowanie stosownych decyzji na wszystkich szcze-
blach dowodzenia oraz ich sprawną, terminową i bezwzględną realizację. Obejmuje
trzy komponenty: organizację dowodzenia, proces dowodzenia oraz środki dowo-
dzenia.
12002. Organizacja dowodzenia to komponent systemu dowodzenia obejmujący sposób
zorganizowania dowództw, relacje pomiędzy dowództwami, uprawnienia i odpowie-
dzialność dowództw oraz podział i strukturę funkcjonalną dowództw na stanowi-
skach dowodzenia, a także ogólne zasady działania.
12003. Proces dowodzenia to cykl informacyjno-decyzyjny realizowany przez dowództwa,
jednakowy na wszystkich szczeblach dowodzenia polegający na cyklicznej realizacji
czynności w ramach funkcji dowodzenia.
12004. Środki dowodzenia to zasoby techniczne i materiałowe wydzielone do wykorzysta-
nia w systemie dowodzenia, obejmujące środki do przekazywania informacji (środki
łączności), środki do przetwarzania i opracowywania informacji (środki informa-
tyczne) oraz środki pomocnicze.
12005. Środki dowodzenia
Środki dowodzenia obejmują środki do przekazywania informacji (środki łączności),
środki do przetwarzania i opracowywania informacji (środki informatyczne) oraz
środki pomocnicze. Środki dowodzenia wykorzystywane są dla: pozyskiwania, prze-
syłania, przetwarzania, gromadzenia i obrazowania informacji w dowództwach każ-
dego szczebla dowodzenia oraz między podporządkowanymi i współdziałającymi
jednostkami.
219
12006. Zasady organizacji dowodzenia (łączności) i współdziałania
W celu zapewnienia właściwego funkcjonowania systemu dowodzenia należy prze-
strzegać zasad organizacji dowodzenia i współdziałania:
1) każdy dowódca odpowiada za organizację dowodzenia z podwładnymi oraz
przydzielonymi lub podporządkowanymi mu elementami (pododdziałami);
2) dowódca znajdujący się (działający) na lewym skrzydle odpowiedzialny jest za
organizację współdziałania z dowódcą znajdującym się (działającym) z prawej
strony („z lewa na prawo”) – jeżeli przełożony nie określił inaczej;
3) dowódca znajdujący się z tyłu odpowiedzialny jest za organizację współdziała-
nia z jednostką znajdującą się z przodu („z tyłu do przodu”) – jeżeli przełożony
nie określił inaczej;
4) dowódca wspierany odpowiedzialny jest za organizację współdziałania
z dowódcą wspierającym – jeżeli przełożony nie określił inaczej;
5) dowódca będący w rejonie działania odpowiada za organizację współdziałania
z dowódcą wchodzącym lub przemieszczającym się w tym rejonie działania –
jeżeli przełożony nie określił inaczej;
6) dowódca luzujący odpowiada za organizację współdziałania z dowódcą luzowa-
nym – jeżeli przełożony nie określił inaczej;
7) dowódca ogólnowojskowy odpowiedzialny jest za organizację współdziałania
z dowódcami sił powietrzno-desantowych, sił desantowo-szturmowych oraz sił
Lotnictwa Wojsk Lądowych;
8) dowódca wchodzący w dany rejon działania odpowiada za organizację współ-
działania z elementami układu pozamilitarnego;
9) w działaniach desantowych z morza, dowódca Desantowej Grupy Zadaniowej
jest odpowiedzialny za prowadzenie działań w całej strefie działań desanto-
wych, w tym również za organizację współdziałania z dowódcą Sił Desanto-
wych, który odpowiada za prowadzenie działań na brzegu;
10) w działaniach aeromobilnych odpowiedzialnym za dowodzenie elementami po-
wietrznymi i naziemnymi oraz koordynację działań z elementami obrony po-
wietrznej, kontroli przestrzeni powietrznej i wsparcia powietrznego jest dowód-
ca wojsk aeromobilnych;
11) w działaniach powietrzno-desantowych, za przeprowadzenie przelotu sił po-
wietrzno-desantowych odpowiada Dowódca Ugrupowania Lotniczego, nato-
miast dowódca Działań Powietrznodesantowych decyduje o rozpoczęciu zrzutu
220
oraz odpowiada za dowodzenie wojskami powietrzno-desantowymi w działa-
niach.
12007. Dowództwo to zespół osób funkcyjnych i komórek organizacyjnych, przy pomocy
których dowódca dowodzi podległymi pododdziałami. W skład dowództwa batalionu
wchodzą:
1) dowódca;
2) grupa dowódcy;
3) sztab.
12008. Zadania osób funkcyjnych i zespołów dowództwa
1) Dowódca odpowiada za właściwe funkcjonowanie systemu dowodzenia. Do
zasadniczych zadań dowódcy należy:
a) znajomość i zrozumienie zamiaru przełożonego;
b) ocena sytuacji;
c) dokonanie podziału sił i środków;
d) podejmowanie decyzji;
e) stawianie zadań;
f) dowodzenie wojskami w działaniach;
g) motywowanie podwładnych do działania;
h) utrzymywanie zdolności bojowej wojsk;
i) przewodzenie.
2) Grupa dowódcy składa się z osób funkcyjnych i komórek organizacyjnych,
z którymi pracuje bezpośrednio dowódca. Sprawuje ona głównie funkcje po-
mocnicze i doradcze.
3) Sztab. Pracą sztabu kieruje szef sztabu. Sztab przede wszystkim odpowiada za
stworzenie dowódcy warunków niezbędnych do terminowego podejmowania
decyzji oraz za przygotowanie i doprowadzenie do wykonawców dokumentów
dowodzenia i koordynacji działań.
Do zasadniczych zadań sztabu należy:
1) zbieranie i gromadzenie informacji;
2) ocenianie sytuacji;
3) przewidywanie rozwoju sytuacji;
4) informowanie o sytuacji i zagrożeniach;
5) przygotowanie i rekomendowanie dowódcy propozycji rozwiązań potrzebnych
mu do podjęcia decyzji;
221
6) wydawanie w imieniu dowódcy dokumentów dowodzenia i koordynacji działań;
7) monitorowanie rozwoju sytuacji;
8) koordynowanie działania wojsk.
12009. Sztab batalionu podzielony jest na komórki organizacyjne (sekcje), z których każda
spełnia określoną funkcję i w jej ramach realizuje określone zadania.
12010. Stanowiska dowodzenia
W batalionie organizuje się stanowisko dowodzenia (SD) oraz doraźnie punkt do-
wódczo – obserwacyjny (PDO). W kompanii i plutonie stanowisko dowodzenia
(SD).
1) SD batalionu powinno umożliwiać dowodzenie pododdziałami i stanowi zasad-
nicze miejsce pracy dla dowództwa batalionu, które umożliwia realizację zadań
poszczególnym komórkom funkcjonalnym sztabu batalionu.
2) PDO organizuje się doraźnie w celu zapewnienia dowódcy możliwości bezpo-
średniego wglądu w teren i dowodzenie na kierunkach, gdzie realizowane są
najważniejsze zadania bojowe (np.: odparcie kontrataku, wprowadzenie do wal-
ki odwodu, forsowanie przeszkody wodnej). PDO wydziela się ze składu SD.
3) Stanowisko dowodzenia (SD) dowódcy kompanii i plutonu organizuje się
w miejscu, z którego najdogodniej można obserwować teren, działanie przeciw-
nika oraz własnych pododdziałów, a także kierować ogniem i działaniem pod-
władnych. W zależności od charakteru działań dowódca kompanii, plutonu może
organizować go w wozie bojowym (czołgu, transporterze) lub poza nim wyko-
rzystując przenośne środki łączności. Punkt dowódczo-obserwacyjny dowódcy
kompanii i plutonu musi zapewnić funkcjonowanie łączności z podwładnymi
i przełożonym oraz pododdziałami wspierającymi.
12011. Rozmieszczanie stanowisk dowodzenia batalionu.
Przy doborze rejonów rozmieszczenia stanowisk dowodzenia, należy wziąć pod
uwagę możliwość zapewnienia dowódcy operatywności, elastyczności, efektywno-
ści, sprawności, trwałości i skrytości dowodzenia, a w tym między innymi, należy
uwzględnić:
1) ograniczenia wynikające z możliwości środków łączności, które zapewniają cią-
głość obiegu informacji i czynią dowodzenie możliwym;
2) możliwość maksymalnego wykorzystania infrastruktury stacjonarnej, w tym te-
leinformatycznej;
222
3) odpowiednie oddalenie od obiektów prawdopodobnych uderzeń przeciwnika,
rejonów podatnych na powstawanie pożarów, zatopień, a także obiektów stwa-
rzających zagrożenie powstania skażeń i zakażeń terenu;
4) dogodne warunki maskowania stanu osobowego i sprzętu oraz zorganizowanie
ochrony i obrony.
Dla każdego stanowiska dowodzenia wybiera się dwa rejony rozmieszczenia: zasad-
niczy i zapasowy, przy czym:
1) rejony i drogi dojazdu rozpoznaje się wcześniej;
2) rejon zapasowy zajmuje się w przypadku konieczności opuszczenia rejonu
zasadniczego lub jeżeli zajęcie rejonu zasadniczego jest niemożliwe.
12012. Przemieszczanie stanowisk dowodzenia batalionu.
1) Zgodę na zmianę położenia stanowiska dowodzenia udziela przełożony na wnio-
sek podwładnego;
2) O rozpoczęciu przemieszczania i zajęciu przez stanowisko dowodzenia nowych
rejonów rozwinięcia, melduje się przełożonemu oraz informuje podwładnych, są-
siadów i inne elementy ugrupowania bojowego;
3) Podczas przemieszczania stanowiska dowodzenia z rejonu zasadniczego do
nowego rejonu rozmieszczenia, dowodzenie realizuje się z innego stanowiska
dowodzenia;
4) Przemieszczanie stanowiska dowodzenia należy rozpocząć dopiero wtedy, gdy
w nowym rejonie rozmieszczenia stanowiska dowodzenia zorganizowana jest
i funkcjonuje łączność dowodzenia i współdziałania;
5) W celu zachowania efektywności i sprawności dowodzenia nie powinno się
przemieszczać stanowisk dowodzenia w momentach decydujących o osiągnięciu
powodzenia w działaniach;
6) Przed zmianą stanowiska dowodzenia należy wysłać w nowy rejon Grupę Reko-
nesansowo-Przygotowawczą (GR-P), w celu stworzenia odpowiednich warunków
do sprawnego rozwinięcia stanowiska dowodzenia w tym rejonie. GR-P powinna
być wysłana z takim wyprzedzeniem czasowym, aby mogła wykonać swoje zada-
nia przed przybyciem pozostałych sił i środków;
7) Zmianę położenia stanowiska dowodzenia, należy przeprowadzać sprawnie, skry-
cie oraz w sposób zorganizowany;
223
8) W trakcie przemieszczania stanowiska dowodzenia nie można dopuścić do utraty
ciągłości dowodzenia z podległymi pododdziałami oraz łączności z przełożonym
i sąsiadami;
9) W celu sprawnego i terminowego przemieszczenia stanowiska dowodzenia, nale-
ży powiadomić odpowiednio wcześniej cały stan osobowy tego stanowiska oraz
właściwie zorganizować opuszczenie zajmowanego rejonu;
10) Sposób organizacji i funkcjonowania stanowisk dowodzenia realizuje się zgodnie
z instrukcją w zakresie organizacji i funkcjonowania
12013. Środki łączności stanowią najważniejszy komponent środków dowodzenia i dzielą
się na:
1) środki telekomunikacyjne;
2) środki pocztowe;
3) środki sygnalizacyjne.
12014. Środki informatyczne dzielą się na:
1) sprzęt informatyczny;
2) oprogramowanie.
12015. Zastosowanie środków informatycznych w systemie dowodzenia umożliwia przede
wszystkim automatyzację i przyspieszenie szeregu prac planistycznych związanych
z wykorzystywaniem baz danych, przetwarzaniem informacji i wytwarzaniem stan-
dardowych dokumentów dowodzenia.
12.2 PROCES DOWODZENIA
12.2.1 Postanowienia
12016. Proces dowodzenia umożliwia realizację funkcji dowodzenia i jest traktowany, jako
cykl decyzyjny. Składa się z powtarzalnych faz, etapów i czynności. Do faz tego
procesu zalicza się:
 ustalanie położenia;
 planowanie;
 stawianie zadań;
 kontrola.
12017. Ustalanie położenia jest ciągłym procesem realizowanym we wszystkich komór-
kach organu dowodzenia stanowiska dowodzenia. Jego intensywność wzrasta
z chwilą otrzymania zadania i jest ukierunkowana w głównej mierze na to zadanie.
224
Ustalanie położenia jest pierwszą fazą procesu dowodzenia, tym niemniej czynności
realizowane w czasie ustalania położenia będą kontynuowane równocześnie w trak-
cie kolejnych faz procesu decyzyjnego. Faza ta charakteryzuje się pozyskiwaniem,
gromadzeniem, porządkowaniem, przechowywaniem, wartościowaniem, porówny-
waniem i zobrazowaniem wszelkiego rodzaju informacji dotyczących wojsk wła-
snych, przeciwnika oraz warunków prowadzenia działań.
Faza ta ma dać dowódcy oraz pozostałym osobom funkcyjnym dowództwa odpo-
wiedź na pytania dotyczące warunków, w jakich realizowane będzie nowe zadanie.
Jednocześnie określone zostaną poszczególne elementy środowiska działań, których
informacje będą przydatne w trakcie opracowywania wariantów działania wojsk wła-
snych i przeciwnika.
Ważną rolą ustalenia położenia jest także, zidentyfikowanie tych obszarów, z któ-
rych, lub o których dowództwo nie ma informacji i należy je uzupełnić. W tej sytua-
cji ważnym staje się określenie źródeł pozyskania brakujących informacji.
Istotą wymienionych przedsięwzięć jest fakt, że muszą one doprowadzić do stworze-
nia dowódcy maksymalnie przejrzystego obrazu sytuacji, na podstawie którego może
on ją ocenić, podjąć decyzję, postawić zadania i dowodzić podległymi siłami.
12018. Planowanie. W trakcie planowania dokładnym analizom i ocenom podlega zadanie
otrzymane od przełożonego oraz czynniki wpływające na jego wykonanie. Istotą tej
fazy jest wypracowanie wariantów działania wojsk własnych, które następnie są
szczegółowo rozważane i porównywane w celu stworzenia dowódcy jak najlepszych
warunków do podjęcia decyzji. W ramach fazy planowania, podejmowana jest decy-
zja oraz zostaje sformułowany i wygłoszony przez dowódcę zamiar działania.
Powstaje w tym czasie również plan działania oraz dokumenty dowodzenia o charak-
terze dyrektywnym.
12019. Trzecią fazą cyklu procesu dowodzenia jest stawianie zadań. Celem tej fazy jest
doprowadzenie do wykonawców zadań wynikających z decyzji podjętej przez
dowódcę. Formalnie rozpoczyna się ona po zakończeniu opracowywania rozkazu
bojowego. W przypadku zastosowania wstępnych zarządzeń bojowych faza stawia-
nia zadań rozpocznie się wcześniej, czyli po sporządzeniu planu działania.
12020. Kontrola stanowi czwartą fazę procesu dowodzenia. Zapewnia ona ciągłość tego
procesu, gdyż jej rezultaty stanowią podstawę do uaktualniania posiadanych danych
o sytuacji, czyli ustalania położenia. Celem kontroli, jako fazy procesu dowodzenia
jest sprawdzenie efektów (skutków) dotychczasowego planowania i postawienia
225
zadań oraz sposobu ich wprowadzania w życie. Za realizację kontroli odpowiedzial-
ny jest dowódca, który planował i stawiał zadania do danego działania. Wyróżnia się
następujące środki realizacji kontroli: elementy dowodzenia i koordynacji działań
(EDKD), synchronizację działań, monitorowanie sytuacji oraz podejmowanie działań
mających zmniejszyć różnice między stanem zaplanowanym a rzeczywistym.
12021. W ramach procesu dowodzenia, jeśli istnieją możliwości, dowódcy przeprowadzają
rekonesans terenu przyszłych działań. Rekonesans może być realizowany w różnych
fazach procesu dowodzenia. Dowódca wraz z wybranymi osobami dowództwa two-
rzącymi grupę rekonesansową, może realizować rekonesans osobisty lub rekonesans
z podwładnymi. Umiejscowienie rekonesansu w procesie dowodzenia zależy od celu
jaki chce osiągnąć dowódca podczas jego realizacji. Rekonesans realizowany
w nowym terenie działania powinien rozpocząć się od orientacji topograficznej i tak-
tycznej.
12022. W celu zapewnienia bezpiecznej pracy w czasie rekonesansu wyznacza się niezbęd-
ne siły i środki do ochrony grupy rekonesansowej.
12.2.2 Proces dowodzenia w batalionie

12023. Szczegółowy zakres przedsięwzięć realizowanych w ramach procesu dowodzenia
(cyklu decyzyjnego) zawiera instrukcja „Planowanie działań na szczeblu taktycznym
w Wojskach Lądowych DD/3.2.5”.
226
USTALENIE POŁOŻENIA
ZADANIE
PLANOWANIE
Ocena sytuacji
Analiza zadania
Odprawa informacyjna
ZP
Rekonesans*
Ocena czynników i opracowanie

CZYNNOŚCI
wariantów działania
FAZY
ETAPY
Odprawa koordynacyjna
PRZEŁOŻONY
PODWŁADNI
Rozważenie wariantów działania
Rekonesans*
Porównanie wariantów działania
Odprawa decyzyjna
Decyzja WZB
Opracowanie planu działania
Opracowanie rozkazu bojowego
Rekonesans*
STAWIANIE ZADAŃ
Wydanie rozkazu bojowego RB
KONTROLA ZB
* - umiejscowienie rekonesansu w procesie dowodzenia uzależnione jest od decyzji dowódcy
Rys. 3. Proces dowodzenia na szczeblu batalionu
227
USTALENIE POŁOŻENIA
ZADANIE
PLANOWANIE
Ocena sytuacji
Analiza zadania
Rekonesans*
ZP
Ocena czynników i opracowanie

wariantów działania
CZYNNOŚCI
ETAPY
FAZY
Ocena wariantów
PRZEŁOŻONY
PODWŁADNI
Rozważenie wariantów działania
Rekonesans*
Porównanie wariantów działania
Decyzja
Opracowanie planu działania
Przygotowanie danych do wydania rozkazu
Rekonesans*
STAWIANIE ZADAŃ
Wydanie rozkazu bojowego RB
KONTROLA Zad. Boj
* - miejsce rekonesansu uzależnione jest od decyzji dowódcy
Rys. 4. Układ procesu dowodzenia na szczeblu kompanii i plutonu
228
12024. Ustalenie położenia stanowi pierwszą z czterech faz cyklu procesu dowodzenia. Jest
ono procesem ciągłym, realizowanym przez dowódcę batalionu (kompanii i plutonu)
z wykorzystaniem komórek sztabu lub osobiście. Pozyskiwanie informacji w ramach
tej fazy następuje w sposób ciągły i może być uzupełniane poprzez zadania bojowe.
12025. Istotą fazy ustalenia położenia jest stworzenie dowódcy batalionu (kompanii, pluto-
nu) maksymalnie przejrzystego obrazu sytuacji. Na jej podstawie może ją ocenić,
podjąć decyzję i postawić zadania oraz dowodzić podległymi pododdziałami.
12026. W trakcie ustalenia położenia grupy informacji (tj. posiadane, wpływające i zdoby-
wane), które wpływają na obraz sytuacji, przedstawia się na mapie roboczej,
w kompanii na mapie roboczej (szkicu) i w notatkach, a w plutonie dane te umiesz-
cza się na szkicu i w notatkach.
12027. Planowanie
W batalionie (kompanii i plutonie) faza planowania pozwala na przygotowanie da-
nych do postawienia rozkazu bojowego. Faza planowania polega na dokładnej anali-
zie i ocenie zadania otrzymanego od przełożonego oraz czynników wpływających na
jego wykonanie. W fazie tej powstają warianty działania własnych pododdziałów,
które są szczegółowo rozważane i porównywane (oceniane) w celu stworzenia jak
najlepszych warunków do podjęcia decyzji, a następnie do sformułowania przez
dowódcę zamiaru działania.
12028. Etapy planowania:
1) ocena sytuacji;
2) podjęcie decyzji;
3) sporządzenie planu działania;
4) sporządzenie rozkazu bojowego (w kompanii i plutonie przygotowanie danych
do postawienia rozkazu bojowego).
12029. Ocena sytuacji
Celem tego etapu jest dogłębne zrozumienie zadania otrzymanego od przełożonego,
jego zamiaru (w tym myśli przewodniej), szczegółowa ocena czynników wpływają-
cych na wykonanie zadania, opracowanie, rozważenie i porównanie wariantów dzia-
łania wojsk własnych. W batalionie (kompanii, plutonie) w rezultacie przeprowadzo-
nej oceny sytuacji dowódca określa jak osiągnąć zamierzony cel przy użyciu posia-
danych sił i środków.
12030. Etap oceny sytuacji dzieli się na:
1) analizę zadania;
229
2) ocenę czynników;
3) rozważanie wariantów działania;
4) porównanie wariantów działania,
12031. Analiza zadania jest pierwszą czynnością fazy planowania i etapu oceny sytuacji.
Jako czynność w procesie oceny sytuacji precyzuje ona, co i w jakim celu należy
wykonać dla zrealizowania otrzymanego zadania?
12032. W trakcie analizy zadania w batalionie (kompanii, plutonie) należy określić:
1) co jest zamiarem dowódcy brygady (batalionu, kompanii) i jaka jest rola bata-
lionu (kompanii, plutonu) w ogólnym planie działania?
2) co należy zrobić lub jakie zasadnicze przedsięwzięcia muszą być wykonane
w celu wykonania zadania?
3) czy istnieje swoboda działania oraz czy i jakie są ograniczenia? (a w tym
dowódca / sztab dokonuje kalkulacji czasu);
4) czy sytuacja taktyczna zmieniła się w zasadniczy sposób i czy przełożony zmie-
niłby postawione zadanie, gdyby wiedział o zmianie sytuacji?
12033. Wnioski wynikające z przeprowadzonej analizy zadania formułuje się w postaci:
1) myśli przewodniej dowódcy;
2) sprecyzowanego zadania własnego;
3) zadań dla podległych pododdziałów wynikających z kalkulacji czasu.
12034. Dowódca batalionu (kompanii, plutonu) precyzując zadanie własne, podaje: kto, co,
gdzie, kiedy, w jakim celu powinien wykonać? Raz sprecyzowane przez dowódcę
zadanie własne staje się punktem 2 rozkazu bojowego.
12035. Myśl przewodnia dowódcy jest krótkim i jednoznacznym określeniem, co podległe
pododdziały muszą zrobić, aby wykonać zadanie, w odniesieniu do przeciwnika,
terenu oraz pożądanego stanu końcowego. Nie zawiera jednak „sposobów” czy też
„mechanizmów działania podległych sił, dzięki któremu przejdą z aktualnego poło-
żenia do stanu końcowego.
12036. Myśl przewodnia obejmuje:
1) cel działania;
2) zadania (warunki), zdarzenia które musza mieć miejsce, aby zadanie mogło być
wykonane;
3) opis pożądanego stanu końcowego.
Myśl przewodnia dowódcy umieszczana jest w punkcie 3 Realizacja rozkazu bojo-
wego paragraf 3.a. Zamiar działania.
230
12037. Dowódca może przeprowadzić analizę zadania różnymi sposobami:
1) samodzielnie;
2) zespołowo z innymi wyznaczonymi przez siebie osobami.
12038. Dowódca batalionu (kompanii i plutonu), po zakończeniu analizy zadania, precyzuje
i stawia (w miarę potrzeby) zarządzenie przygotowawcze, które zawiera niezbędne
dane, pozwalające podwładnym na natychmiastowe rozpoczęcie przygotowań do
prowadzenia działań.
12039. Układ zarządzenia przygotowawczego jest taki sam jak rozkazu bojowego ale treści
poszczególnych punktów zawierają tylko niezbędne informacje do rozpoczęcia przy-
gotowania się podwładnych do działania łącznie z czasem, którym dysponują na pla-
nowanie.
Zarządzenie przygotowawcze obejmuje następujące informacje:
1) sprecyzowane zadanie własne;
2) myśl przewodnią dowódcy;
3) charakter przyszłych działań;
4) wytyczne i priorytety co do przedsięwzięć rozpoznania jakie powinny być podję-
te przez podwładnych;
5) zadania do natychmiastowego wykonania przez podwładnych i terminy ich reali-
zacji;
6) inne dane wynikające z konkretnej sytuacji.
12040. Ocena czynników wpływających na wykonanie zadania i ustalenie wariantów dzia-
łania wojsk własnych. Celem tej czynności jest zidentyfikowanie i szczegółowa oce-
na tych czynników, które w różny sposób wpływać będą na realizację otrzymanego
zadania oraz ustalenie kilku realnych sposobów jego wykonania, czyli wariantów
działania własnych pododdziałów.
12041. Ocena czynników wpływających na wykonanie zadania obejmuje:
1) ocenę przeciwnika. Istotą oceny przeciwnika jest ustalenie najbardziej prawdo-
podobnego i najbardziej niebezpiecznego w danej sytuacji sposobu jego działa-
nia.
2) ocenę własnych pododdziałów. W ramach tej oceny poddaje się wnikliwej anali-
zie:
a) stopień gotowości bojowej pododdziałów;
b) ukompletowanie, stan morale i poziom wyszkolenia;
c) rodzaje posiadanego uzbrojenia i wyposażenia;
231
d) zakres i rodzaj dostępnego wsparcia bojowego;
e) możliwości zabezpieczenia logistycznego;
f) możliwości rozpoznania;
g) wsparcie udzielone przez inne pododdziały (sąsiadów);
h) wyszkolenie i doświadczenie dowódców pododdziałów.
12042. Ocena otoczenia. Istotą oceny otoczenia jest zidentyfikowanie pozytywnego i nega-
tywnego wpływu, jaki będą miały warunki terenowe, atmosferyczne, widoczność
i inne czynniki na działanie zarówno wojsk własnych, jak i przeciwnika,
12043. Ocena innych czynników, które należy wziąć pod uwagę (np. czas). Ocena czynnika
czasu ma znaczenie szczególne dla rozwiązania przez dowództwo problemu zsyn-
chronizowania trzech elementów: sił, przestrzeni i czasu, to znaczy zidentyfikowania
rozwiązań pozwalających posiadać wystarczające siły w odpowiednim miejscu
(przestrzeni) i we właściwym czasie.
12044. Na podstawie wniosków z analizy zadania i oceny czynników wpływających na
wykonanie zadania opracowywane są warianty działania. Wariant działania jest
ogólnym zarysem jednego z możliwych sposobów wykonania zadania, w którym
określa się kolejność i sposób wykonania zadania, ugrupowanie bojowe oraz doko-
nuje wstępnego podziału sił.
12045. Rozważanie i porównanie wariantów działania
Celem rozważenia i porównania wariantów działania jest ustalenie słabych i silnych
stron poszczególnych wariantów wykonania zadania w konfrontacji z prawdopodob-
nym sposobem działania przeciwnika i ustalenie najbardziej optymalnego wariantu
działania.
12046. Na szczeblu kompanii i plutonu stosuje się połączenie rozważania i porównania
wariantów działania czyli dokonuje oceny wariantów działania. W tej metodzie sto-
suje się przy rozważaniu poszczególnych wariantów te same kryteria, za które nadaje
się rozpatrywanemu wariatowi wartości dodatnie (zalety) lub wartości ujemne (wa-
dy). W ten sposób dowódca rozważa każdy wariant określając jego wady i zalety. Na
podstawie powyższych ocen dowódca określa wnioski, które tworzą podstawę do
podjęcia decyzji.
12047. Podjęcie decyzji
Dowódca batalionu (kompanii i plutonu) na podstawie uzyskanych wniosków
z oceny sytuacji podejmuje decyzję i formułuje zamiar działania
232
12048. Zamiar dowódcy zawiera:
1) myśl przewodnią dowódcy;
2) sposób wykonania zadania (w razie potrzeby podzielony na fazy / etapy), w tym
miejsce (sposób) skupienia głównego wysiłku;
3) podział sił;
4) priorytety wykorzystania sił i środków wsparcia i zabezpieczenia działań.
12049. Sporządzenie planu działania.
Trzecim etapem fazy planowania jest sporządzenie planu działania. Stanowi on pod-
stawę do przygotowania rozkazu bojowego. Plan działania jest przedstawionym
w formie graficznej zamiarem dowódcy.
Plan działania zawiera:
1) grupę informacji dyrektywnych (narzuconych przez przełożonego):
a) linie rozgraniczenia;
b) inne linie koordynacyjne;
c) obiekty do opanowania;
d) inne elementy dowodzenia i koordynacji działań np. rejony zastrzeżone.
2) grupę niezbędnych informacji sytuacyjnych, np. potrzebne informacje dotyczące
położenia pododdziałów będących w styczności;
3) informacje decyzyjne, wynikające z decyzji dowódcy:
a) kto ? (jakie siły?);
b) co ? (jaki rodzaj działań?);
c) gdzie ? (miejsce w ugrupowaniu i w przestrzeni);
d) kiedy? (terminy np. osiągnięcia gotowości, przekroczenia linii koordynacyj-
nych, opanowania obiektów i inne o znaczeniu zasadniczym dla wykonania
zadania).
12050. Dowódca kompanii ogólny plan działania przedstawia na mapie roboczej a szczegóły
planu na szkicu działania. Dowódca plutonu swój plan działania przedstawia na szki-
cu działania.
12051. Opracowanie rozkazu bojowego stanowi czwarty etap fazy planowania.
12052. Na szczeblu batalionu rozkaz wydawany jest w formie pisemnej, natomiast na szcze-
blu kompanii i plutonu rozkazy wydawane są w formie ustnej na podstawie przygo-
towanego planu działania na mapie roboczej (szkicu) i przygotowanych notatek.
233
12053. Rozkaz bojowy zawiera pięć standartowych punktów:
1. SYTUACJA
a) Przeciwnik.
b) Wojska własne.
c) Zmiany w podporządkowaniu.
2. ZADANIE
3. REALIZACJA
a) Zamiar działania
(1) Myśl przewodnia dowódcy wydającego rozkaz.
(2) Sposób działania.
(3) Ugrupowanie bojowe.
(4) Wsparcie i zabezpieczenie.
b) zadania dla podwładnych
c) ...
...
n. Wytyczne koordynacyjne
4. ZABEZPIECZENIE LOGISTYCZNE
5. DOWODZENIE I ŁĄCZNOŚĆ
a) Dowodzenie.
b) Łączność.
12054. Stawianie zadań
Celem fazy stawiania zadań jest przekazanie wykonawcom zadań wynikających
z decyzji podjętej przez dowódcę. Najlepszym sposobem postawienia zadań jest oso-
biste ich przekazanie podwładnym. Jeżeli postawienie zadań osobiście przez dowódcę
jest niemożliwe, rozkazy mogą być dostarczone przez kurierów lub przy wykorzysta-
niu technicznych środków łączności (w tym także środków automatycznej transmisji
danych).
12055. Dowódca kompanii (plutonu) może postawić zadania podwładnym za pomocą:
1) Zarządzenia Przygotowawczego (ZP);
2) Rozkazu Bojowego (RB).
12056. Dowódca stawiając rozkaz w rejonie przyszłych działań rozpoczyna od wskazania
dozorów. Dozory numeruje się na szczeblu batalionu od 31 do 39, na szczeblu kom-
panii od 21 do 29, na szczeblu plutonu od 11 do 19 a na szczeblu dowódcy drużyny
234
od 1 do 9. Numer i nazwa dozoru określona przez dowódcę nie może zostać zmie-
niona na niższych szczeblach.
12057. Kontrola
Stanowi ostatnią, czwartą fazę procesu dowodzenia. Zapewnia ona ciągłość tego pro-
cesu, gdyż jej rezultaty stanowią podstawę do uaktualniania posiadanych danych
o sytuacji, czyli ustalania położenia. Celem kontroli jako fazy procesu dowodzenia
jest sprawdzenie efektów (skutków) dotychczasowego planowania i postawienia
zadań oraz sposobu ich wprowadzania w życie. Za realizację kontroli odpowiedzialny
jest dowódca każdego szczebla dowodzenia.
12058. Dowódca batalionu (kompanii i plutonu) monitoruje sytuację poprzez:
 zbieranie meldunków od podwładnych,
 kontrolę dowódcy w podległych mu pododdziałach,
 podejmowanie działań mających zmniejszyć różnice między stanem zaplano-
wanym a rzeczywistym. Jeżeli zmiany są konieczne, dowódca, określa, jakie
czynności (decyzje) należy podjąć.
12059. Dowódcy pododdziałów w trakcie realizacji zadań meldują przełożonemu o sytuacji.
Meldunki sytuacyjne są składane przełożonemu zgodnie z obowiązującym systemem
meldunkowym. Meldunki składa się ustnie (przez techniczne środki łączności), a na-
stępnie potwierdza się w formie pisemnej (graficzno-pisemnej) najszybciej, jak to
jest możliwe.
12060. Układ meldunku sytuacyjnego:
1. PRZECIWNIK
a) Pododdziały będące w styczności;
b) Odwody przeciwnika, które mogą mieć wpływ na lokalną sytuację.;
c) Działania przeciwnika podczas okresu objętego meldunkiem;
d) Ocena sił przeciwnika, (w tym jego sytuacji logistycznej) i prawdopodobna
jego znajomość sytuacji naszych pododdziałów;
e) Wnioski.
2. SYTUACJA WOJSK WŁASNYCH
a) Przebieg przedniego skraju;
b) Położenie podległych pododdziałów;
c) Położenie sąsiadów i pododdziałów wspierających;
d) Krótki opis i wynik działań prowadzonych w okresie objętym meldunkiem.
3. ZABEZPIECZENIE LOGISTYCZNE
235
4. INNE INFORMACJE
5. OCENA ROZWOJU SYTUACJI
12061. Niezależnie od rutynowych meldunków sytuacyjnych w trakcie prowadzenia działań
dowódcy składają meldunki doraźne, w których przedstawia się nowe istotne infor-
macje o wojskach własnych i przeciwnika, zużyciu środków materiałowych, proś-
bach do dowódcy nadrzędnego. Meldunki doraźne są też składane na żądanie przeło-
żonego. Układ takich meldunków jest taki sam jak meldunków sytuacyjnych.
12.3 SYSTEM ŁĄCZNOŚCI

12062. System łączności to organizacyjno-techniczny zespół sił i środków łączności i infor-
matyki, rozwiniętych w sposób odpowiadający organizacji dowodzenia, charaktero-
wi prowadzonych działań oraz wykonywanym zadaniom.
12063. System łączności zapewnia organom dowodzenia ciągłą, skrytą, terminową i nieza-
wodną wymianę informacji za pomocą transmisji mowy, transmisji danych (pliki
tekstowe, dokumenty graficzne obrazy wideo) oraz wykorzystania Wojskowej Pocz-
ty Polowej (WPP). Ponadto umożliwia sprawne dowodzenie pododdziałami i kiero-
wania środkami walki na obszarze kraju i poza jego granicami w układzie narodo-
wym oraz współdziałanie jednostek Wojsk Lądowych z jednostkami sił koalicyj-
nych, a także kierowanie środkami walki.
12064. Na szczeblu taktycznym system łączności rozwija się głównie mobilnymi (polowy-
mi) środkami łączności i informatyki, który może wykorzystać także dostępną na
danym obszarze prowadzenia działań stacjonarną infrastrukturę telekomunikacyjną.
12065. W celu zapewnienia właściwego poziomu łączności i utrzymania ciągłości przeka-
zywania informacji oprócz środków technicznych należy organizować grupy łączni-
kowe (łączników) zgodnie z potrzebą.
12066. Elementy systemu łączności:
1) podsystem przekazywania informacji (sieć łączności);
2) podsystem zarządzania (kierowania) systemem łączności;
3) podsystem zasilania.
12067. Zadaniem systemu łączności jest zapewnienie terminowej, wiernej i skrytej łączności
na potrzeby:
1) Dowodzenia wojskami i kierowania środkami walki:
a) dowódcy i sztabowi: terminowego przekazywania rozkazów, zarządzeń,
komend i sygnałów podległym dowódcom i sztabom;
236
b) otrzymania od podwładnych meldunków o przebiegu realizacji postawionych
zadań i osiągniętych w walce rezultatach;
2) Współdziałania: zapewnienie wymiany informacji pomiędzy własnymi jednost-
kami oraz z sąsiadami i elementami działającymi w ugrupowaniu przeciwnika
w celu wykonania wspólnego zadania.
3) Ostrzegania i alarmowania: podstawowym zadaniem jest zapewnienie otrzymy-
wania i przekazywania sygnałów ostrzegania i alarmowania o sytuacji powietrz-
nej i zagrożeniach (jądrowym, chemicznym, skażeniach promieniotwórczych
i innych).
12068. W obronie wykorzystuje się:
1) środki przewodowe do organizacji łączności wewnętrznej na stanowiskach do-
wodzenia oraz do organizacji łączności między stanowiskami dowodzenia lub do
wskazanych punktów dostępowych, jeżeli warunki na to pozwalają i jest wystar-
czająca ilość sił i środków;
2) środki radiowe wykorzystuje się zależnie od sposobu przejścia wojsk do obrony
i stopnia rozbudowy oraz aktualnego stanu łączności radioliniowo-przewodowej.
Podczas prowadzenia obrony środki radiowe powinny być maksymalnie ograni-
czone pod względem promieniowania elektromagnetycznego;
12069. W natarciu wykorzystuje się środki radiowe – bez ograniczeń. W czasie prowadzenia
działań wysoce manewrowych stanowią niekiedy jedyne środki zapewniające szybką
wymianę informacji.
12070. W rejonach wyjściowych, alarmowych i ześrodkowania wykorzystuje się:
1) środki przewodowe do organizacji łączności wewnętrznej na stanowiskach
dowodzenia oraz do organizacji łączności między stanowiskami dowodzenia, je-
żeli warunki na to pozwalają i jest wytaczająca ilość sił i środków;
2) środki radiowe – obowiązuje zakaz wykorzystania środków radiowych na nada-
wanie, dopuszcza się możliwość przejścia na nadawanie w wyjątkowych przy-
padkach – do przekazywania sygnałów alarmowych, gdy przeciwnik użył broni
masowego rażenia lub zmasowanego uderzenia lotnictwa;
12071. W czasie marszu wykorzystuje się środki radiowe: obowiązuje zakaz pracy środków
radiowych na nadawanie. Dopuszcza się jedynie przekazywanie sygnałów dowodze-
nia w wydzielonych sieciach radiowych UKF.
237
12072. Sieć radiowa pola walki
1) Sieć radiowa pola walki jest jednym ze składników systemu łączności, a jej
zadaniem jest zapewnienie łączności fonicznej i transmisji danych w celu dowo-
dzenia wojskami i kierowania środkami walki.
2) W skład sieci radiowej pola walki wchodzą radiostacje osobiste, przenośne
i pokładowe (w wozach dowodzenia, zautomatyzowanych wozach dowódczo-
sztabowych i wozach bojowych), które pracują w ustalonych sieciach i kierun-
kach radiowych na wszystkich szczeblach dowodzenia i w różnych rodzajach
wojsk.
3) Wybrani użytkownicy sieci radiowej pola walki mają możliwość połączenia się
za pomocą urządzeń radiodostępu z abonentami taktycznej sieci łączności (radio-
liniowo-przewodowej).
12073. Organizacja łączności środkami przewodowymi
1) Na szczeblu taktycznym środki przewodowe wykorzystywane są w mniejszym
stopniu niż środki bezprzewodowe. W praktyce zakres ich wykorzystywania
będzie zależał od kalkulacji czasowych – czasu potrzebnego na rozwinięcie
i zwinięcie linii przewodowych oraz czasu ich efektywnego wykorzystania.
2. Łączność środkami przewodowymi zależnie od sytuacji, szczebla dowodzenia
oraz posiadanych sił i środków łączności organizuje się w kierunkach przewodo-
wych. Kierunek przewodowy jest to sposób organizacji łączności między dwoma
abonentami (dowódcami, sztabami) lub węzłami łączności za pomocą linii prze-
wodowej wybudowanej bezpośrednio między nimi.
12074. Organizacja łączności środkami radiowymi
1) W kierunkach radiowych: jest to sposób organizacji łączności miedzy dwoma
korespondentami (węzłami łączności, stanowiskami dowodzenia, organami
dowodzenia), w którym każdy korespondent wydziela radiostację pracująca na
tych samych danych radiowych ustalonych dla danego kierunku. W zależności od
przeznaczenia kierunki radiowe mogą być:
a) stałe: radiostacje obu korespondentów pracują nieprzerwanie na odbiór
i posiadają możliwość wywołania się w dowolnym momencie czasu oraz pro-
wadzenia wymiany informacji w miarę potrzeb.
b) dyżurne: radiostacja jednego korespondenta pracuje nieprzerwanie na odbiór,
a drugiego włącza się na odbiór i nadawanie tylko dla przeprowadzenia
wymiany informacji.
238
c) rezerwowe: organizuje się w celu zapewnienia kierowniczemu organowi łącz-
ności możliwości manewru relacjami łączności w walce, kiedy w konkretnych
warunkach zaistnieje potrzeba uruchomienia nowych lub wzmocnienia istnie-
jących relacji łączności. Pracę w tych kierunkach rozpoczyna się przez nada-
nie odpowiedniego sygnału w innych relacjach;
d) skryte: organizuje się w celu zabezpieczenia systemu łączności w okresie
celowych zakłóceń przeciwnika. Po pojawieniu się tych zakłóceń obie radio-
stacje powinny pracować na odbiór. Pracę na nadawanie (wymianę) można
rozpocząć tylko w wypadku, kiedy zostały zakłócone wszystkie relacje z da-
nym korespondentem, a zachodzi potrzeba przekazania mu ważnej i pilnej
wiadomości;
e) w celu dezinformacji przeciwnika.
2) W sieciach radiowych: jest to sposób organizacji łączności pomiędzy trzema
i więcej korespondentami (węzłami łączności, stanowiskami dowodzenia, orga-
nami dowodzenia), z których każdy wydziela radiostację pracującą na wspólnych
dla tej sieci danych radiowych.
a) podobnie jak kierunki, sieci radiowe mogą być stałe, dyżurne, rezerwowe,
skryte i pozorne, a ich przeznaczenie jest takie same.
b) przy wymianie dwustronnej w jednej funkcjonalnej sieci radiowej nie powinno
pracować więcej niż dziesięciu korespondentów.
3) W każdej sieci (i kierunku) wyznacza się radiostację główną, której wszystkie
dyspozycje muszą być natychmiast wykonywane przez pozostałe radiostacje
danej sieci.
12075. System radiodostępu: zapewnia wymianę informacji pomiędzy abonentami (kore-
spondentami) sieci radiowej pola walki i taktycznej sieci łączności (radioliniowo-
przewodowej).
12076. Łączność radiowa jest podstawowym rodzajem łączności na szczeblu pododdziału.
System łączności radiowej batalionu organizuje się w celu zapewnienia wymiany
informacji w relacjach dowodzenia, współdziałania oraz zabezpieczenia logistyczne-
go. Wszyscy żołnierze pododdziału muszą umieć pracować na radiostacjach będą-
cych na wyposażeniu pododdziału przestrzegając zasad korespondencji radiowej.
12077. W celu zapewnienia trwałej łączności radiowej przydziela się częstotliwości robocze
i zapasowe. Przejście na częstotliwości zapasowe realizuje się na komendę przełożo-
nego, a w wypadku utraty łączności z nim samodzielne.
239
12078. Nazwy pododdziałów i stanowisk funkcyjnych przekazuje się w formie kryptonimów
i sygnałów rozpoznawczych przekazywanych przez przełożonych. Nadanych kryp-
tonimów i sygnałów nie wolno zmieniać bez zgody przełożonego.
240
ROZDZIAŁ XIII
ROZPOZNANIE

13000. Wprowadzenie
Podsystem rozpoznania batalionu jest integralną częścią systemu walki. Obejmuje
on rozwinięte i ugrupowane w czasie i przestrzeni siły oraz środki rozpoznania
wszystkich rodzajów wojsk wraz z ich komórkami kierowania, powiązane więzami
informacyjnymi i działające zgodnie z zamiarem dowódcy.
Podsystem rozpoznania mogą tworzyć zarówno etatowe jak i przydzielone siły
i środki.
Etatowymi siłami i środkami są sztabowe komórki rozpoznawcze oraz pluton rozpo-
znawczy.
Podsystem rozpoznania przygotowuje się i rozwija z takim wyprzedzeniem, aby
zapewnić optymalne przygotowanie działań, ich skuteczne prowadzenie oraz możli-
wość dostarczenia niezbędnych wiadomości do planowania kolejnych przedsięwzięć.
Sztabowa komórka rozpoznawcza stanowi element struktury organizacyjnej batalio-
nu.
Pluton rozpoznawczy jest etatowym pododdziałem rozpoznawczym na szczeblu
batalionu. Może on być wzmocniony siłami i środkami specjalistycznymi np. obsłu-
gą mini BSR (bezpilotowy środek rozpoznawczy). Na jego bazie są organizowane
elementy rozpoznawcze.
13.2 PROWADZENIE ROZPOZNANIA W PODODDZIALE

13001. Element rozpoznawczy to wyznaczone adekwatnie do zadań (etatowe i nieetatowe)
siły i środki przeznaczone do zdobywania informacji w przydzielonym rejonie
odpowiedzialności rozpoznawczej.
Elementy rozpoznawcze organizowane na szczeblu batalionu ogólnowojskowego:
1) obserwator, posterunek obserwacyjny;
2) drużyna patrolowa, szperacz;
3) bojowy patrol rozpoznawczy (BPR);
4) patrol rozpoznawczy (PR);
5) grupa wypadowa (GW);
6) powietrzny posterunek obserwacyjny (BSR).
241
Obserwator to żołnierz, który prowadzi obserwację terenu i przestrzeni powietrznej
oraz rozpoznanie skażeń w wyznaczonym sektorze (kierunku). Jego zadanie polega
na wykrywaniu (na podstawie demaskujących cech) obiektów przeciwnika (żołnie-
rzy, środków ogniowych, zapór inżynieryjnych, środków napadu powietrznego itp.)
i określaniu ich położenia względem dozorów i innych obiektów terenowych oraz na
wykrywaniu uderzeń bronią jądrową i chemiczną, a także skażeń.
Posterunek obserwacyjny (PO) jest doraźnie organizowanym elementem rozpo-
znawczym zdobywającym dane o przeciwniku naziemnym i powietrznym oraz
o terenie, a także o uderzeniach bronią masowego rażenia i skażeniach. W tym celu
prowadzi się obserwację wzrokową i wykorzystuje przyrządy rozpoznania skażeń.
Szperacz to żołnierz, który prowadzi rozpoznanie terenu w wyznaczonym kierunku
w ruchu. Jego zadanie polega na przeszukiwaniu obiektów terenowych i wykrywaniu
na podstawie demaskujących cech obiektów przeciwnika (żołnierzy, środków bojo-
wych, zapór inżynieryjnych i fortyfikacyjnych) oraz określanie możliwości przejezd-
ności terenu.
Drużyna patrolowa to doraźnie organizowany element rozpoznawczy zdobywający
dane o przeciwniku i terenie metodą obserwacji prowadzonej w ruchu, a niekiedy
także przez penetrację obiektów terenowych. Prowadzi ona rozpoznanie przed fron-
tem pododdziału w odległości umożliwiającej obserwowanie jej działania przez
dowódcę pododdziału oraz – w razie konieczności – wsparcie ogniem pododdziału.
Bojowy patrol rozpoznawczy (BPR) jest doraźnie organizowanym elementem roz-
poznawczym przez pododdziały ogólnowojskowe (pancerne, zmechanizowane, zmo-
toryzowane), przeznaczonym do bezpośredniego rozpoznania przeciwnika oraz tere-
nu. Prowadzi on działania przed frontem lub na skrzydłach batalionu (kompanii)
w przestrzeni między własnymi wojskami a przeciwnikiem, zwykle w odległości
umożliwiającej obserwowanie jego działania oraz wsparcie ogniem. Potrzebne dane
zdobywa, stosując obserwację (niekiedy uzupełnioną podsłuchiwaniem), a także
organizując zasadzki oraz prowadząc walkę. W sprzyjających okolicznościach bojo-
wy patrol rozpoznawczy może prowadzić rozpoznanie w ugrupowaniu przeciwnika.
Patrol rozpoznawczy (PR) jest elementem rozpoznawczym organizowanym tylko
na bazie pododdziału rozpoznawczego, w celu prowadzenia rozpoznania przeciwnika
i terenu. Działa on w ugrupowaniu przeciwnika, zdobywając dane metodą obserwa-
cji, dozorowania i wykonywania zasadzek i napadów.
242
Grupa wypadowa (GW) to element organizowany tylko przez pododdziały ogólno-
wojskowe zdobywający dane sposobem wypadu. Wypad wykonuje się na wcześniej
wybrany i rozpoznany obiekt przeciwnika położony na przedniej linii obrony lub
w głębi ugrupowania przeciwnika w celu schwytania jeńca, zdobycia dokumentów,
egzemplarzy nowego uzbrojenia lub wyeliminowania z walki ważnego obiektu
i powrotu w rejon odpowiedzialności pododdziału.
Dodatkowo do prowadzenia działań rozpoznawczych w pododdziałach ogólnowoj-
skowych organizuje się:
1) elementy rozpoznawcze rodzajów wojsk;
2) inne elementy, w zależności od potrzeb i specyfiki działania (np. patrol rozpo-
znania i pomocy technicznej).
Powietrzny posterunek obserwacyjny jest doraźnie organizowanym elementem
rozpoznawczym organizowanym ze składu obsługi mini BSR przeznaczonym do
prowadzenia rozpoznania przeciwnika, warunków terenowych i atmosferycznych,
dozorowania obiektów i rejonów przez określony czas, wskazywania celów i okre-
ślania danych do rażenia ogniowego, oceny skutków uderzeń, ochrony wojsk oraz
wsparcia działań informacyjnych.
13002. Sposoby (techniki) prowadzenia działań rozpoznawczych to określone przedsięwzię-
cia organizacyjno – wykonawcze realizowane przez elementy rozpoznawcze w celu
zdobycia danych (informacji). Podstawowymi sposobami (technikami) rozpoznania
bezpośredniego są:
1) obserwacja – prowadzona w celu wykrycia, identyfikacji, lokalizacji i śledzenia
obiektów i celów przeciwnika;
Wyróżnia się obserwację:
a) bezpośrednią (wzrokową);
b) pośrednią (z wykorzystaniem technicznych środków rozpoznania);
2) podsłuch – polega na skrytym podsłuchiwaniu rozmów prowadzonych przez
żołnierzy przeciwnika oraz na nasłuchiwaniu efektów akustycznych towarzyszą-
cych działalności wojsk przeciwnika na polu walki. Podsłuch z reguły połączony
jest z obserwacją. Zazwyczaj wykonuje się go w warunkach ograniczonej
widoczności.
3) patrolowanie – polega na prowadzeniu obserwacji w ruchu (krótkich przystan-
ków) po wyznaczonej trasie i we wskazanym czasie;
243
4) napad – polega na niespodziewanym uderzeniu na obiekt stacjonarny lub inny
cel (ruchomy) w głębi ugrupowania przeciwnika. Organizuje się go w celu
zniszczenia, obezwładnienia bądź dezorganizacji pracy (funkcjonowania) obiek-
tu, zdobycia dokumentów, urządzeń, uzbrojenia, sprzętu, odbicia więźnia, ujęcia
jeńca;
5) wypad – polega na niespodziewanym uderzeniu na wyznaczony cel w strefie
działań w styczności. Istotą jest skryte podejście i niespodziewany atak podod-
działu (grupy) na zawczasu zaplanowany i rozpoznany obiekt przeciwnika
w celu ujęcia jeńca, zdobycia dokumentów, uzbrojenia, wyposażenia itp.
i powrót w ugrupowanie wojsk własnych po wykonaniu zadania;
6) zasadzka – polega na nagłym i krótkotrwałym ataku na obiekt przeciwnika
będący w ruchu. Organizuje się ją w celu ujęcia jeńca, zdobycia dokumentów,
nowych wzorów uzbrojenia, sprzętu oraz zadania strat przeciwnikowi i spowo-
dowaniu poczucia braku bezpieczeństwa wśród jego żołnierzy;
7) rozpoznanie walką – realizowane jest przez wyznaczone pododdziały wojsk
zmechanizowanych i pancernych oraz innych rodzajów wojsk w celu zmuszenia
przeciwnika do reakcji, zdemaskowania systemu ognia i ugrupowania bojowego.
Po wykonanym zadaniu, siły prowadzące rozpoznanie walką mogą utrzymywać
kontakt z przeciwnikiem, a następnie po luzowaniu wycofać się zgodnie
z otrzymanym zadaniem.
13003. Zadania podsystemu rozpoznania batalionu w podstawowych działaniach bojowych:
1) wykrycie i ustalenie położenia elementów rozpoznawczych przeciwnika;
2) wykrycie rejonów ześrodkowania wojsk przeciwnika, ustalenie ich prawdopo-
dobnego składu i możliwości wykorzystania;
3) ustalenie prawdopodobnego charakteru działań bojowych przeciwnika, ugrupo-
wania bojowego i rozmieszczenia poszczególnych jego elementów;
4) określenie prawdopodobnych kierunków działania oddziałów obejścia lub
oddziałów wydzielonych;
5) określenie prawdopodobnych rubieży wprowadzenia do walki sił odwodowych
przeciwnika;
6) identyfikacja celów i ocena skutków porażenia elementów ugrupowania bojo-
wego przeciwnika;
7) rozpoznanie systemu zapór inżynieryjnych, rozbudowy fortyfikacyjnej terenu
i niszczeń;
244
8) rozpoznanie elementów struktury systemu dowodzenia przeciwnika (rejonów
rozmieszczenia węzłów łączności, stanowisk dowodzenia batalionów i dywizjo-
nów, punktów dowódczo-obserwacyjnych kompanii i baterii);
9) wykrycie elementów (urządzeń) obrony przeciwlotniczej (OPL) i walki elektro-
nicznej (WE);
10) rozpoznanie rozmieszczenia stanowisk ogniowych moździerzy i artylerii lufo-
wej;
11) ustalenie rozmieszczenia rubieży ogniowych środków przeciwpancernych;
12) ustalenie rozmieszczenia elementów wsparcia logistycznego przeciwnika;
13) rozpoznanie środowiska działań oraz określenie wpływu zmian w nim zacho-
dzących na prowadzenie działań bojowych (np. infrastruktura drogowa, teleko-
munikacyjna i energetyczna).
13004. Funkcjonowanie podsystemu rozpoznania odbywa się w ramach cyklu – zwanego
cyklem rozpoznawczym.
Cykl rozpoznawczy to szereg powtarzających się i wzajemnie ze sobą powiązanych
czynności (procesów), dotyczących informacyjnego wspierania procesu dowodzenia.
Łączy w sobie procesy zdobywania (pozyskiwania) i gromadzenia informacji, prze-
twarzania ich w wiadomości rozpoznawcze, które są rozpowszechniane do wszyst-
kich odpowiedzialnych za realizację woli dowódcy.
Cykl rozpoznawczy realizowany jest w czasie pokoju, kryzysu i wojny, a jego nasi-
lenie następuje wraz z narastaniem sytuacji kryzysowej.
Cykl rozpoznawczy obejmuje następujące fazy:
1) ukierunkowanie;
2) zbieranie (gromadzenie);
3) przetwarzanie;
4) rozpowszechnianie.
Poszczególne fazy cyklu prowadzone są równolegle, bez z góry określonej kolejno-
ści.
Ukierunkowanie cyklu rozpoznawczego to określenie przez dowódcę jego zasadni-
czych potrzeb informacyjnych i priorytetowych potrzeb rozpoznawczych.
Zasadnicze Potrzeby Informacyjne Dowódcy (ZPID) to informacje niezbędne do
opracowania i realizacji jego planu działania bez konieczności ich przetwarzania.
Potrzeby obejmują różne obszary tematyczne skierowane do wszystkich komórek
funkcjonalnych stanowiska dowodzenia.
245
Priorytetowe Potrzeby Rozpoznawcze (PPR) to pytania, na które odpowiedź wymaga
uzupełnienia i przetworzenia zasadniczych potrzeb informacyjnych dowódcy doty-
czących przeciwnika i środowiska działań w wiadomości rozpoznawcze.
ZPID, związane z oceną zagrożenia i PPR są podstawą dla sztabowej komórki roz-
poznawczej do rozpoczęcia planowania działalności rozpoznawczej lub przecelowa-
nia funkcjonującego już systemu rozpoznania.
ZPID i PPR powinny być uaktualniane w trakcie prowadzenia działań tak, aby we
właściwym czasie można było reagować na zmiany sytuacji.
ZPID i PPR ukierunkowują ocenę rozpoznawczą dokonywaną w ramach Informa-
cyjnego Przygotowania Pola Walki (IPPW).
Ocena rozpoznawcza pozwala określić przypuszczalne warianty działania przeciwni-
ka oraz braki informacyjne umożliwiające zwiększenie prawdopodobieństwa pro-
gnozy jego działań. Ocena rozpoznawcza umożliwia transformowanie PPR w zada-
nia rozpoznawcze oraz Zapotrzebowania Na Informację (ZNI).
ZPID, PPR, ZNI i zadania rozpoznawcze przydzielone wykonawcom oraz czas
i rejony ich realizacji tworzą Plan Zbierania Informacji.
Plan Zbierania Informacji jest podstawą do postawienia zadań elementom wykonaw-
czym i złożenia zapotrzebowań na informację do przełożonych i sąsiadów (ZNI).
Aktualizacja Planu Zbierania Informacji powinna być prowadzona stosownie do
zmian sytuacji taktycznej lub środowiska działań. Wymusza to ciągłość kontroli
i koordynacji działalności rozpoznawczej.
Zbieranie informacji jest realizowane przez siły i środki rozpoznawcze oraz inne
elementy ugrupowania bojowego kierowane przez sztabową komórkę rozpoznawczą
zgodnie z Planem Zbierania Informacji. Jest realizowane na wszystkich poziomach
dowodzenia.
Element rozpoznawczy, zdobywa (pozyskuje) informacje i gromadzi je w sposób dla
siebie dostępny. Następnie przesyła je do sztabowej komórki rozpoznawczej kierują-
cej jego działaniem, która zbiera je w celu ich dalszego przetworzenia.
Zdobyta (pozyskana) i zebrana informacja podlega ewidencji poprzez:
 zapisanie jej treści w urządzeniu ewidencyjnym, zwykle w dzienniku działań;
 zapisanie jej treści w pamięci urządzeń do elektronicznego przetwarzania
danych;
 odwzorowanie ich treści w sposób graficzny na mapie roboczej lub na obra-
zie elektronicznego odwzorowania terenu.
246
Przetwarzanie to faza cyklu, w której pozyskana informacja zostaje powiązana
z innymi informacjami w logiczny ciąg, skutkiem, czego informacje stają się wiado-
mością rozpoznawczą – elementem niezbędnym do oceny rozpoznawczej, służącym
do dalszego planowania lub elementem wspomagającym proces decyzyjny.
Etapy przetwarzania:
1) zestawienie – czynność, w której dokonuje się grupowania powiązanych ze sobą
elementów informacji w formie ułatwiającej proces dalszego ich przetwarzania;
2) ocena – czynność polegająca na określeniu pewności źródła i jego wiarygodno-
ści;
3) analiza – czynność, w której informacja poddawana jest badaniu w celu określe-
nia znaczących faktów i późniejszej ich interpretacji. Analizowana informacja
jest rozpatrywana pod względem istotnych faktów, które podlegają porównaniu
z innymi już znanymi faktami;
4) integracja – czynność, w której analizowana informacja jest weryfikowana
i łączona w całość, układana wg odpowiedniego wzoru i przygotowywana do
dalszego przetwarzania w toku tworzenia kolejnej wiadomości;
5) interpretacja – czynność, w której znaczenie informacji jest oceniane na tle aktu-
alnej wiedzy. Jest połączeniem różnych informacji w logiczny ciąg tworzący
prawdopodobny wariant przebiegu zdarzeń. Interpretacja udziela odpowiedzi na
pytania w zakresie:
 identyfikacji (kto to jest, co to jest?);
 działania (co robi?);
 znaczenia informacji (co to znaczy?).
Rozpowszechnianie to faza cyklu rozpoznawczego polegająca na udostępnianiu wia-
domości rozpoznawczych użytkownikom w odpowiedniej formie i dostępnymi środ-
kami.
Rozpowszechnianie realizuje się poprzez:
1) przekaz ustny:
a) formalny (planowany);
b) improwizowany (doraźny);
2) przekaz pisemny:
a) tekstowy;
b) graficzny;
c) kombinowany;
247
3) przekaz zautomatyzowany.
13005. Proces informacyjnego przygotowania pola walki (IPPW)
IPPW jest systematycznym i dynamicznym procesem, który pomaga realizować
potrzeby rozpoznawcze poprzez integrację informacji zobrazowanych w formie gra-
ficznej.
Celem IPPW jest zapewnienie dowódcy takich informacji o przeciwniku
i środowisku działań, które umożliwią podejmowanie decyzji zarówno podczas pla-
nowania działań, jak i w trakcie ich prowadzenia.
Istotą IPPW jest opracowanie możliwych wariantów działania przeciwnika w aktual-
nych warunkach, a także zidentyfikowanie pozytywnego i negatywnego wpływu,
jakie będą miały warunki terenowe, atmosferyczne i inne czynniki na działanie
wojsk własnych, jak i przeciwnika.
IPPW realizowany jest na wszystkich szczeblach dowodzenia. Zakres jego realizacji
uwarunkowany jest czasem, jakim się dysponuje oraz szczeblem dowodzenia.
W batalionie proces informacyjnego przygotowania pola walki obejmuje: ocenę
rejonu działania (ocenę środowiska), ocenę zagrożenia (ocenę przeciwnika) oraz in-
tegrowanie ocen (prognozę zagrożenia).
Produktami IPPW w batalionie są:
1) zmodyfikowany oleat przeszkód terenowych (ocena terenu połączona z oceną
dróg podejścia, korytarzy ruchu i manewru);
2) warianty działania przeciwnika (tj. najbardziej prawdopodobny i najgroźniejszy
dla wojsk własnych);
3) oleat zdarzeń połączony z oleatą wsparcia decyzji.
13.3 WALKA ELEKTRONICZNA

13006. Walka elektroniczna (WE) to działania militarne polegające na rozpoznawaniu źró-
deł emisji elektromagnetycznej oraz dezorganizowaniu pracy środków i systemów
elektronicznych przeciwnika wykorzystujących energię elektromagnetyczną, w tym
energię wiązkową, przy jednoczesnym zapewnieniu warunków jej efektywnego uży-
cia przez wojska własne.
13007. Obrona elektroniczna stanowi zespół przedsięwzięć organizacyjno – technicznych
zapewniających stabilną pracę własnym systemom elektronicznym podczas prowa-
dzonej przez przeciwnika WE oraz w warunkach intensywnego użycia środków elek-
248
tronicznych wojsk własnych. Za OE odpowiedzialni są wszyscy użytkownicy urzą-
dzeń wykorzystujących energię elektromagnetyczną.
13008. Na szczeblu batalionu (kompanii plutonu) nie ma etatowych sił i środków prowadzą-
cych walkę elektroniczną. Elementy takie mogą być przydzielone. Przydzielenie ta-
kich elementów wymusza przydzielenia specjalistów WE do komórki S-2, przezna-
czonych do planowania i kierowania działaniami WE.
13.4 DZIAŁANIA PSYCHOLOGICZNE

13009. Batalion może uczestniczyć w taktycznych działaniach psychologicznych w ramach
operacji psychologicznych reagowania kryzysowego (OPRK) lub bojowych opera-
cjach psychologicznych (BOP) organizowanych i prowadzonych przez nadrzędne
szczeble dowodzenia.
13010. W zasadzie batalion będzie realizował zadania oddziaływania psychologicznego na
rozkaz w ramach planu przełożonego. W sytuacjach szczególnych, w przypadku
przydzielenia odpowiednich sił i środków może te zadania wykonywać samodzielnie.
13011. Do wykonania zadań w zakresie oddziaływania psychologicznego batalion może zo-
stać wzmocniony taktycznym zespołem działań psychologicznych (TZDP) wyposa-
żonym w specjalistyczny sprzęt.
13012. Dowódca TZDP podlega bezpośrednio dowódcy batalionu i może przedstawiać mu
wnioski oraz propozycje w zakresie oddziaływania psychologicznego.
13013. W przypadku wykonywania akcji psychologicznych przez siły i środki przełożonego
w rejonie odpowiedzialności batalionu ich użycie wymaga uzgodnienia tego z jego
dowódcą.
249
250
ROZDZIAŁ XIV
ZABEZPIECZENIE BOJOWE

14000. Wprowadzenie
Zabezpieczenie bojowe to całokształt przedsięwzięć mających na celu zmniejszenie
skuteczności uderzeń przeciwnika oraz zapewnienie wojskom własnym sprzyjają-
cych warunków do pomyślnego wykonania zadań w różnych sytuacjach.
14001. Zabezpieczenie bojowe obejmuje:
1) ubezpieczenie;
2) maskowanie;
3) powszechną obronę przeciwlotniczą;
4) zabezpieczenie inżynieryjne;
5) obronę przed bronią masowego rażenia.
14.2 UBEZPIECZENIE
14002. Ubezpieczenie organizuje się w celu nie dopuszczenia do przenikania elementów
rozpoznania przeciwnika do ugrupowania bojowego własnych pododdziałów oraz
zapewnienie im dobrych warunków do przygotowania i prowadzenia działań bojo-
wych.
14003. Batalion (kompania, pluton) mogą organizować własne ubezpieczenia lub być użyte
w składzie ubezpieczeń bojowych wyższego szczebla.
W zależności od charakteru wykonywanych zadań pododdziały ubezpieczają się:
1) w walce  ubezpieczeniem bojowym;
2) w marszu – ubezpieczeniem marszowym;
3) w rejonach ześrodkowania (wyjściowym, odpoczynku)  ubezpieczeniem posto-
ju;
4) a ponadto we wszystkich rodzajach działań organizuje się ubezpieczenie bezpo-
średnie.
Ilość sił i środków wydzielonych do ubezpieczenia zależy od stopnia zagrożenia ze
strony przeciwnika, właściwości terenu, warunków pogodowych oraz pory doby.
14004. Ubezpieczenie bojowe ma ochronić wojska przed niespodziewanym atakiem prze-
ciwnika, przenikaniem jego elementów rozpoznania do rejonu działania oraz zmusić
przeciwnika do wcześniejszego rozwinięcia sił głównych.
251
14005. Batalion (kompania) może organizować i wysyłać w czasie walki bojowy patrol roz-
poznawczy oraz ubezpieczenie bojowe w sile do kompanii (plutonu).
14006. Ubezpieczenia marszowe powinny zapewnić ciągły ruch kolumny sił głównych,
uniemożliwić przenikanie elementów rozpoznawczych przeciwnika i stwarzać
dogodne warunki wejścia do walki.
14007. Batalion w czasie marszu może działać jako awangarda (ariergarda), kompania
natomiast jako szpica czołowa, boczna lub tylna.
14008. Pluton w czasie marszu może działać jako patrol czołowy, boczny lub tylny.
14009. Ubezpieczenie postoju organizuje się w celu uniemożliwienia przeciwnikowi pene-
tracji rejonów rozmieszczenia własnych pododdziałów oraz wykonania przez niego
niespodziewanego ataku, a w przypadku jego wykonania zatrzymania jego sił do
czasu przyjęcia właściwego ugrupowania bojowego przez ubezpieczane pododdzia-
ły.
14010. Batalion, kompania mogą stanowić element ubezpieczenia postoju związku taktycz-
nego i oddziału. Batalion, wzmocniona kompania tworzy oddział czat.
14011. Pluton w ubezpieczeniu postoju działa w składzie kompanii lub po wzmocnieniu
jako czata.
14012. Ubezpieczenie bezpośrednie organizuje się w każdych warunkach dla ochrony
własnych pododdziałów przed niespodziewanym atakiem przeciwnika.
14013. Batalion, kompania, pluton organizują ubezpieczenia bezpośrednie, których elemen-
tami są: placówki, czujki (podsłuchy), patrole (drużyny lub załogi patrolowe), war-
townicy, dyżurne środki ogniowe, dyżurne wozy bojowe.
14.3 MASKOWANIE
14014. Maskowanie prowadzi się w celu ukrycia przed rozpoznaniem przeciwnika faktycz-
nego położenia wojsk i wprowadzenia go w błąd co do własnych sił, środków
i zamiaru działania.
14015. Maskowanie, niezależnie od tego na jakim szczeblu jest prowadzone, powinno być
aktywne, ciągłe, wiarygodne i różnorodne.
14016. Aktywność maskowania polega na nieustannym wprowadzaniu przeciwnika w błąd,
co do zamiaru, położenia i działania własnych pododdziałów oraz obiektów poprzez
ich zakrycie i imitację oraz działania demonstracyjne. Powyższe przedsięwzięcia
powinny doprowadzić przeciwnika do błędnej oceny sytuacji i wywołać działanie
zgodne z naszym zamiarem.
252
Ciągłość maskowania oznacza, że przedsięwzięcia te prowadzi się bez przerwy
w każdej sytuacji, we wszystkich etapach walki, a przy maskowaniu różnych urzą-
dzeń i obiektów stałych  we wszystkich okresach ich projektowania, budowy i eks-
ploatacji.
Wiarygodność maskowania polega na tym, aby prowadzone przedsięwzięcia były
prawdopodobne, naturalne, odpowiadały warunkom terenowym, porze roku i kon-
kretnej sytuacji.
Różnorodność sposobów maskowania polega na nieszablonowym wykonywaniu
przedsięwzięć maskujących. Cel maskowania osiąga się poprzez:
1) zachowanie tajemnicy;
2) skryte rozmieszczenie i przemieszczenie pododdziałów;
3) umiejętne wykorzystanie maskujących właściwości terenu i warunków ograni-
czonej widoczności;
4) wykorzystanie etatowych i podręcznych środków maskujących;
5) przystosowanie wyglądu żołnierzy i sprzętu bojowego do otaczającego tła;
6) wykorzystanie środków zadymiających i oślepiających;
7) ograniczenie i przestrzeganie zasad pracy z wykorzystaniem środków łączności;
8) budowę obiektów pozornych;
9) natychmiastowe usuwanie oznak demaskujących rozmieszczenie sił i środków

własnych pododdziałów.
14017. Przedsięwzięcia maskowania batalion (kompania, pluton) realizują własnymi siłami
w sposób ciągły. W pierwszej kolejności maskowane są wozy bojowe i sprzęt tech-
niczny. Pozorne ruchy pododdziałów (działania demonstracyjne) prowadzi się tylko
za zgodą przełożonego.
14.4 POWSZECHNA OBRONA PRZECIWLOTNICZA

14018. Powszechna obrona przeciwlotnicza (POPL) to zespół przedsięwzięć, mających na
celu samoobronę (samo osłonę) wojsk w sytuacji zagrożenia lub bezpośredniego
uderzenia środków napadu powietrznego przeciwnika (ŚNP). Powszechną obronę
przeciwlotniczą organizuje się w każdym rodzaju działań. Organizatorami
powszechnej obrony przeciwlotniczej są dowódcy na wszystkich szczeblach dowo-
dzenia.
253
14019. Celem powszechnej obrony przeciwlotniczej jest zwiększenie efektywności walki ze
środkami napadu powietrznego przeciwnika oraz maksymalne ograniczenie skutków
ich uderzeń.
14020. Realizacja zadań powszechnej obrony powietrznej powinna zapewnić stworzenie
najdogodniejszych warunków do samoobrony każdego pododdziału w przypadku
ataku ŚNP przeciwnika.
14021. W celu wyeliminowania zaskoczenia nagłym atakiem z powietrza w każdym podod-
dziale wyznacza się rotacyjnie pododdział dyżurny w sile około 1/3 stanu do podję-
cia natychmiastowej walki z przeciwnikiem powietrznym z broni strzeleckiej
i pokładowej.
14022. Powszechna obrona przeciwlotnicza obejmuje:
1) rozpoznanie przeciwnika powietrznego;
2) alarmowanie pododdziałów o zagrożeniu z powietrza;
3) prowadzenie zorganizowanego ognia do celów powietrznych niespecjalistycz-
nymi środkami;
4) maskowanie przed rozpoznaniem z powietrza;
5) rozśrodkowanie wojsk;
6) przygotowanie schronów i ukryć (szczelin) przeciwlotniczych;
7) likwidację skutków uderzeń środków napadu powietrznego.
14023. Rozpoznanie przeciwnika powietrznego powinno zapewnić:
1) wykrycie w odpowiednim czasie ŚNP;
2) zaalarmowanie pododdziału w celu niedopuszczenia do zaskoczenia atakiem
z powietrza;
3) identyfikacja obiektu powietrznego;
4) zapewnienie środkom ogniowym warunków do prowadzenia walki z przeciwni-
kiem powietrznym.
14024. Alarmowanie pododdziałów o zagrożeniu z powietrza organizuje się i realizuje na
podstawie danych z własnych źródeł rozpoznania oraz sygnałów alarmowych otrzy-
manych od przełożonego. Prowadzi się je dla uniknięcia lub ograniczenia strat od
uderzeń ŚNP, umożliwiając terminowe wykorzystanie przygotowanych ukryć oraz
osiągnięcie gotowości do natychmiastowego otwarcia ognia przez pododdziały
dyżurne.
254
14025. Prowadzenie zorganizowanego ognia do celów powietrznych niespecjalistycz-
nymi środkami stosuje się dla potrzeb samoobrony wojsk. Przygotowuje i realizuje
je każdy pododdział w sytuacji zagrożenia lub bezpośredniego uderzenia ŚNP.
14026. Maskowanie przed rozpoznaniem z powietrza to zespół przedsięwzięć mających
na celu ukrycie sił i środków przed rozpoznaniem przeciwnika, wprowadzeniem go
w błąd, co do położenia pododdziałów i prowadzonych przez nie działań oraz utrud-
nienie przeciwnikowi skutecznego oddziaływania ogniem. Przedsięwzięcia masko-
wania wykonuje się własnymi siłami i w sposób ciągły. W pierwszej kolejności
maskuje się uzbrojenie i sprzęt wojskowy.
14027. Rozśrodkowanie wojsk polega na rozmieszczeniu sił i środków w odstępach i odle-
głościach określonych normami w celu zmniejszenia skutków uderzeń ŚNP.
14028. Przygotowanie schronów i ukryć (szczelin) przeciwlotniczych realizuje się
poprzez wykonanie prac inżynieryjnych lub wykorzystanie ochronnych właściwości
terenu. Rozmieszczenie pododdziału w terenie z zasady powinno umożliwiać prowa-
dzenie ognia z broni pokładowej do celów powietrznych.
14029. Likwidacja skutków uderzeń ŚNP obejmuje realizację następujących przedsię-
wzięć:
1) ewakuację rannych i kontuzjowanych;
2) naprawę uszkodzonego sprzętu;
3) odbudowę zniszczonych schronów i ukryć;
4) gaszenie pożarów powstałych w wyniku ataku ŚNP;
5) odtworzenie zapasów materiałowych i amunicji;
6) odtworzenie systemu dowodzenia, łączności i rozpoznania.
14030. Oddziały i pododdziały OPL Wojsk Lądowych realizują zadania w ramach aktywnej
i biernej obrony przeciwlotniczej.
14031. Aktywna obrona przeciwlotnicza ma na celu udaremnienie lub zmniejszenie sku-
teczności działań przeciwnika powietrznego. Obejmuje ona takie przedsięwzięcia
jak:
1) użycie oddziałów i pododdziałów przeciwlotniczych;
2) prowadzenie ognia z niespecjalistycznych naziemnych środków rażenia do zwal-
czania ŚNP;
3) prowadzenie rozpoznania powietrznego przy wykorzystaniu naziemnych pokła-
dowych systemów radiolokacyjnych;
4) stosowanie walki elektronicznej.
255
14032. Bierna (pasywna) obrona przeciwlotnicza obejmuje ogół przedsięwzięć ukierun-
kowanych na minimalizację skutków działań przeciwnika powietrznego. Jej zakres
działań jest uzależniony od sytuacji, miejsca, czasu oraz szczebla organizacyjnego
i może obejmować:
1) ograniczenie promieniowania radioelektronicznego;
2) zabezpieczenie w systemie alarmowania i ostrzegania;
3) rozśrodkowanie;
4) zapewnienie mobilności (manewrowości) wojsk;
5) ochronę sprzętu (ukrycie);
6) przedsięwzięcia walki elektronicznej (np. zabezpieczenie sprzętu przed impul-
sem elekktromagnetycznym);
7) zabezpieczenie pododdziałów w środki do pozoracji;
8) zgromadzenie zapasowych (rezerwowych) środków walki;
9) maskowanie (kamuflaż itp.).
14.5 ZABEZPIECZENIE INŻYNIERYJNE

14033. Zabezpieczenie inżynieryjne to zorganizowane działanie pododdziałów polegające
na przystosowaniu terenu do prowadzenia działań bojowych. Obejmuje ono zespół
przedsięwzięć i zadań, których rodzaj, zakres i czas realizacji określa dowódca,
a sposób wykonania – zasady inżynierii wojskowej. Za wykonawstwo zadań inżynie-
ryjnych odpowiadają dowódcy przygotowujący i prowadzący działania.
14034. Zabezpieczenie inżynieryjne w batalionie (kompanii, plutonie) realizuje się w celu
stworzenia warunków niezbędnych do skutecznego prowadzenia działań w różnych
sytuacjach, zapewnienia warunków do ruchu wojsk w terenie, zwiększenia zdolności
przetrwania wojsk, a także przeciwdziałanie ruchowi przeciwnika.
14035. Zabezpieczenie inżynieryjne w batalionie (kompanii, plutonu) obejmuje:
1) rozpoznanie inżynieryjne przeciwnika i terenu;
2) rozbudowę fortyfikacyjną terenu;
3) budowę zapór inżynieryjnych i wykonywanie niszczeń;
4) wykonywanie przejść w zaporach (przeszkody naturalne i rejony zniszczeń);
5) przygotowanie i utrzymanie dróg;
6) urządzenie i utrzymanie przepraw;
7) rozminowanie terenu;
8) wydobywanie i oczyszczanie wody.
256
14036. Rozpoznanie inżynieryjne przeciwnika i terenu prowadzi się w celu dostarczenia
danych ułatwiających wykorzystanie terenu oraz przyjęcie odpowiedniego sposobu
prowadzenia działań inżynieryjnych. Źródłem wiadomości inżynieryjnych może być
przełożony, sąsiedzi, rekonesans osobisty dowódcy lub udział w rekonesansie prze-
łożonego, meldunki podwładnych oraz pododdziały prowadzące rozpoznanie.
Rozpoznanie inżynieryjne w batalionie (kompanii, plutonu) prowadzi się poprzez
obserwację, podsłuchiwanie, patrolowanie i wypad.
Rozpoznanie inżynieryjne prowadzą ogólnowojskowe elementy rozpoznawcze oraz
elementy rozpoznawcze i ubezpieczenia innych rodzajów wojsk, a w tym przydzie-
lone pododdziały wojsk inżynieryjnych.
14037. Rozbudowę fortyfikacyjną terenu wykonuje się w celu zapewnienia skutecznej
ochrony ludzi i sprzętu technicznego przed środkami rażenia przeciwnika, zwiększe-
nia żywotności i skuteczności własnych środków rażenia, dogodnej i skrytej komu-
nikacji.
Zakres rozbudowy fortyfikacyjnej terenu określa dowódca batalionu (kompanii, plu-
tonu) biorąc pod uwagę: posiadane siły i środki, zadanie, warunki terenowe i atmos-
feryczne oraz czas.
Rozbudowa fortyfikacyjna obejmuje: budowę ukryć dla ludzi i sprzętu, okopów dla
środków ogniowych oraz innych obiektów pomocniczych.
Rozbudowę fortyfikacyjną rozpoczyna się po wyznaczeniu dla batalionu (kompanii,
plutonu) rejonów obrony (punktów oporu, stanowisk ogniowych).
Rozbudowę fortyfikacyjną terenu rozpoczyna się po wyznaczeniu pododdziałom re-
jonów obrony (punktów oporu, stanowisk ogniowych itp.) lub rejonów rozmieszcze-
nia i zorganizowania systemu ognia.
Rozbudowę fortyfikacyjną prowadzi się na całą głębokość rejonu obrony (punktu
oporu) w kolejności zapewniającej zachowanie gotowości batalionu, kompanii (plu-
tonu) do odparcia ataku przeciwnika. W pierwszej kolejności oczyszcza się pas
obserwacji i sektory ostrzału, wykonuje pojedyncze okopy strzeleckie oraz okopy dla
karabinów maszynowych, granatników przeciwpancernych, okopy dla czołgów
i wozów bojowych piechoty w głównych stanowiskach ogniowych, okopy dla innych
środków ogniowych, okopy obserwacyjne na posterunkach i stanowiskach dowód-
czo-obserwacyjnych, szczeliny dla ludzi i ukrycia na ważne uzbrojenie i sprzęt woj-
skowy oraz środki bojowe i materiałowe. W drugiej kolejności wykonuje się: okopy
strzeleckie drużyn, rowy łączące, okopy dla czołgów, wozów bojowych piechoty
257
i innych środków ogniowych w rejonach zapasowych, kończy się budowę stanowisk
dowodzenia, wykonuje się okopy na rubieżach ogniowych i ukrycia na pozostałe
uzbrojenie i sprzęt wojskowy oraz środki materiałowe.
W następnej kolejności wykonuje się pomocnicze obiekty fortyfikacyjne pozwalają-
ce na dłuższe przebywanie żołnierzom w danym rejonie lub pozycji. Wojska inżynie-
ryjne uczestniczą w budowie obiektów fortyfikacyjnych, wydzielając do tego celu
maszyny inżynieryjne i przygotowane konstrukcje schronowe.
14038. Budowę zapór inżynieryjnych i wykonywanie niszczeń organizuje się w celu
umocnienia rejonów obrony (punktów oporu, stanowisk ogniowych) oraz utrudnienia
przeciwnikowi prowadzenia natarcia.
Budowę zapór inżynieryjnych planuje się na całą głębokość ugrupowania batalionu
(kompanii, plutonu) łącząc je ściśle z systemem ognia i naturalnymi przeszkodami
terenowymi. Plan zapór batalionu (kompanii, plutonu) przekazuje się przełożonemu
do akceptacji przed ich wykonaniem.
Ponadto informacje o planowanych i wykonanych zaporach oraz niszczeniach prze-
kazuje się zainteresowanym dowódcom różnych szczebli dowodzenia, prowadzących
działania w danym rejonie lub na kierunku.
Podczas planowania i budowy zapór oraz wykonywania niszczeń ściśle określa się
uprawnienia poszczególnych dowódców (uprawnieni dowódcy) do wydawania roz-
kazów dotyczących stawiania zadań do budowy zapór i wykonania niszczeń oraz
zmiany stopni gotowości bojowych zapór i niszczeń (np. odpalania ładunków mate-
riałów wybuchowych).
Ilości i rodzaj zapór inżynieryjnych oraz zakres niszczeń określa dowódca batalionu
(kompanii) biorąc pod uwagę: zadanie, posiadane siły i środki, warunki terenowe
i atmosferyczne oraz czas.
Do budowy zapór inżynieryjnych i wykonania niszczeń wykorzystuje się przede
wszystkim wspierające pododdziały wojsk inżynieryjnych, a w razie konieczności
także pododdziały innych rodzajów wojsk.
Podczas planowania systemu zapór inżynieryjnych uwzględnia się potrzeby wyko-
nania manewru elementami ugrupowania własnych pododdziałów oraz przełożone-
go.
14039. Wykonywanie przejść w zaporach realizuje się w celu umożliwienia pododdziałom
prowadzenia ciągłego i swobodnego ruchu oraz uniknięcia rażenia minami żołnierzy
i sprzętu.
258
Wykonywanie przejść w zaporach polega na usuwaniu min, ładunków wybuchowych
lub innych elementów zaporowych z określonego miejsca.
Sposób wykonania przejść oraz ich liczbę określa dowódca pododdziału biorąc pod
uwagę: zadanie, przyjęte ugrupowanie bojowe, liczbę i rodzaju zapór inżynieryjnych,
warunków terenowych oraz posiadanego sprzętu i wyposażenia do ich wykonania.
Szerokości przejść w polach minowych przyjmuje się zgodnie z wymaganiami wojsk
przekraczających zapory minowe, z uwzględnieniem warunków bezpieczeństwa
wojsk własnych.
Przejścia w zaporach wykonują pododdziały inżynieryjne lub inne pododdziały siła-
mi własnymi (np. grupy torujące wyznaczane z batalionu /kompanii/ lub przydzielo-
nych pododdziałów inżynieryjnych, w razie niemożliwości ich obejścia.
14040. Przygotowanie i utrzymanie dróg organizuje się w celu zapewnienia elementom
ugrupowania możliwości prowadzenia manewru, dowozu zaopatrzenia i ewakuację
z pola walki.
Przygotowanie i utrzymanie dróg polega na wybraniu (wspólnie z grupą planowania
i zabezpieczenia działań) z istniejącej sieci drogowej, dróg potrzebnych do danego
rodzaju działań, a następnie ich ciągłym rozpoznawaniu i zapewnieniu sprawności
eksploatacyjnej.
W ramach przygotowania i utrzymania dróg wykonuje się następujące przedsięwzię-
cia:
a) rozpoznanie inżynieryjne stanu dróg, obiektów komunikacyjnych i przepraw;
b) naprawa zniszczonych odcinków dróg i obiektów drogowych;
c) wytyczanie objazdów i obejść na drogach istniejących lub urządzanie dróg na
przełaj.
Przygotowanie i utrzymanie dróg realizowane może być siłami przydzielonych pod-
oddziałów inżynieryjnych. Zazwyczaj batalion (kompania) realizować będzie to
zadanie samodzielnie.
14041. Urządzenie i utrzymanie przepraw polega na tworzeniu odpowiednich warunków
technicznych umożliwiających zorganizowaną przeprawę pododdziału wraz z jego
wyposażeniem na przeciwległy brzeg przeszkody wodnej.
Urządzenie przepraw obejmuje:
a) rozpoznanie inżynieryjne przeszkody wodnej i terenu w rejonie przeprawy;
b) wykonywanie zjazdów i wyjazdów w osiach przepraw oraz przygotowanie
i oznakowanie dróg prowadzących do przepraw;
259
c) przygotowanie posterunków ochronnych.
Utrzymanie przepraw obejmuje:
1) ciągłą obserwację przeszkody wodnej i prowadzenie rozpoznania inżynieryjnego
w rejonie przepraw zapasowych;
2) przeprawianie pododdziałów oraz kontrole przestrzegania przez nie ustalonego
porządku;
3) odtwarzanie lub wymianę uszkodzonych środków przeprawowych;
4) utrzymanie w ciągłej sprawności dróg przygotowanych w rejonie przeprawy;
5) ochronę pododdziałów utrzymujących przeprawę;
6) prace ratownicze.
Przeprawiający się batalion samodzielnie organizuje przeprawę lub korzysta z prze-
praw urządzanych siłami pododdziałów inżynieryjnych.
Batalion, kompania (pluton) własnymi siłami urządzają następujące przeprawy:
1) wpław;
2) w bród;
3) desantowe na łodziach;
4) desantowe na pływających wozach bojowych i transporterach opancerzonych;
5) czołgów pod wodą;
6) po lodzie.
14042. Rozminowanie terenu i obiektów prowadzi się zazwyczaj w celu usunięcia min
i innych środków wybuchowych z rejonów i budynków oraz z obiektów komunika-
cyjnych planowanych do zajęcia przez wojska własne. Rozminowanie terenu z regu-
ły realizują specjalistyczne pododdziały wojsk inżynieryjnych. Batalion, kompania
(pluton) mogą realizować rozminowanie terenu jedynie w ograniczonym zakresie,
głównie z wykorzystaniem przydzielonych sił i środków inżynieryjnych.
14043. Wydobywanie i oczyszczanie wody realizują wszystkie rodzaje wojsk, wykorzystu-
jąc przenośne lub przewoźne zestawy do wydobywania i uzdatniania wody w przy-
padku braku przystosowanych miejscowych źródeł. W batalionach zadania te reali-
zują specjalnie wyszkolone obsługi tworząc małe punkty ujęć wody, wyposażone
w przewoźny sprzęt do wydobywania i oczyszczania wody (zestawy studzienno-
wiertnicze lub studnie rurowe, czerpaki wodne, filtry wodne, pojemniki na wodę
itd.). Określeniem jakości wody, zalecaniem sposobów jej oczyszczania oraz dystry-
bucją zajmują się organy i jednostki logistyczne.
260
14.6 OBRONA PRZED BRONIĄ MASOWEGO RAŻENIA (OPBMR)
14044. Podczas wykonywania zadań bojowych pododdziały muszą być zdolne do oceny
zagrożeń oraz podejmowania skutecznych działań ochronnych przed uderzeniami
bronią masowego rażenia (BMR) oraz zdarzeniami typu ROTA (skażenie powstałe
w wyniku uwolnienia środków promieniotwórczych, biologicznych lub substancji
chemicznych w sposób inny niż uderzenie BMR).
14045. Obrona przed bronią masowego rażenia na szczeblu pododdziału to ogół przed-
sięwzięć wykonywanych w celu zapewnienia bezpieczeństwa wszystkim żołnierzom
podczas wykonywania zadań bojowych w warunkach skażeń powstałych na skutek
użycia broni masowego rażenia, jak również w wyniku uwolnienia substancji nie-
bezpiecznych w sytuacjach innych niż uderzenie BMR.
14046. Celem obrony przed bronią masowego rażenia jest zminimalizowanie strat oraz na-
rażenia żołnierzy i sprzętu na uderzenia BMR, a także utrzymanie zdolności do wy-
konania zadań w warunkach skażeń.
14047. Dowódcy pododdziałów są zobowiązani do planowania, organizowania i kierowania
obroną przed BMR podczas działań bojowych. Ustalają oni zakres przedsięwzięć
OPBMR do wykonania w zależności od stopnia (poziomu) zagrożenia BMR, warun-
ków wykonywanego przez pododdział zadania, posiadanych sił i środków do realiza-
cji przedsięwzięć OPBMR oraz specyfiki prowadzonych działań.
14048. Najbardziej złożone przedsięwzięcia, wymagające odpowiedniego przygotowania
i zastosowania specjalistycznego sprzętu lub specjalnego przygotowania żołnierzy,
wykonują na korzyść pododdziałów pancernych i zmechanizowanych przydzielone
lub wspierające pododdziały wojsk chemicznych. Mogą one być również wykorzy-
stane do realizacji z zakresu maskowania dymem.
14049. Za organizację i realizację przedsięwzięć OPBMR odpowiada dowódca pododdziału,
zaś merytoryczny nadzór nad szkoleniem sprawuje:
1) na szczeblu batalionu – podoficer /specjalista OPBMR/;
2) na szczeblu kompanii (równorzędnej) – dowódca zespołu kierowania nieetato-
wego zespołu obrony przed bronią masowego rażenia,
14050. Nieetatowy zespół OPBMR składa się z zespołu kierowania OPBMR, zespołu
wykrywania i monitorowania skażeń oraz zespołu likwidacji skażeń. Zespół ten
przeznaczony jest do organizacji i praktycznego wykonywania części specjalistycz-
nych zadań z zakresu obrony przed bronią masowego rażenia na szczeblu pododdzia-
łu.
261
14051. Zespół kierowania OPBMR odpowiedzialny jest za organizację i wykonanie okre-
ślonych przez dowódcę zadań i przedsięwzięć OPBMR w pododdziale w toku dzia-
łań bojowych oraz przedstawianie dowódcy kompanii (równorzędnemu) wniosków
i propozycji zapewniających przetrwanie ataku BMR i kontynuowanie działań
w strefach skażeń.
14052. Zespół wykrywania i monitorowania skażeń przeznaczony jest do wykrywania
i obserwacji uderzeń BMR, rozpoznania i obserwacji skażeń promieniotwórczych
i chemicznych, a także do prowadzenia kontroli radiologicznej i chemicznej. Żołnie-
rzy zespołu wyznacza się:
1) na szczeblu batalionu (równorzędnego) – do obsady posterunku obserwacyjnego
oraz do składu ubezpieczenia marszowego i grup rekonesansowo – przygoto-
wawczych;
2) na szczeblu kompanii (równorzędnej) – do działania w roli obserwatorów.
14053. Zespół likwidacji skażeń przeznaczony do prowadzenia operacyjnej i częściowej
likwidacji skażeń uzbrojenia i sprzętu wojskowego przy wykorzystaniu pokładowych
zestawów do likwidacji skażeń i/lub znajdującego się na ich wyposażeniu bataliono-
wego zestawu do likwidacji skażeń, korzystając z dostępnych obiektów infrastruktu-
ry terenowej.
14054. OPBMR w działaniach bojowych obejmuje następujące przedsięwzięcia:
1) Rozpoznanie skażeń , identyfikację skażeń i monitoring.
Realizowane jest w pododdziałach przez posterunki obserwacyjne (obserwato-
rów) w celu wykrycia i określenia podstawowych parametrów uderzeń BMR lub
zdarzeń typu ROTA, a także monitorowania zmian w sytuacji skażeń. W zakres
tych zadań wchodzi również określanie granic rejonów skażonych i wyznacza-
nie dróg ich obejścia realizowane przez elementy ubezpieczeń marszowych lub
grupy rekonesansowo-przygotowawcze.
2) Alarmowanie, ostrzeganie i meldowanie o skażeniach.
Realizowane jest w sieci dowodzenia przez dowódców wszystkich szczebli oraz
posterunki obserwacyjne /obserwatorów/ lub na rozkaz dowódcy.
a) alarmowanie realizuje się w celu podjęcia natychmiastowych działań
ochronnych po wykonaniu uderzenia BMR lub wystąpieniu zagrożenia od
toksycznych środków przemysłowych (TŚP) w rejonie działań pododdziału;
b) ostrzeganie i meldowanie o skażeniach realizuje się w celu natychmiasto-
wego dostarczenia dla dowódcy danych o uderzeniu BMR lub wystąpieniu
262
skażeń oraz umożliwienia wykonania przedsięwzięć ograniczających skutki
ich rażącego działania, a następnie przekazania poza wszelką kolejnością in-
formacji do przełożonego. Od szczebla batalionu (równorzędnego) dane
o uderzeniach BMR i zdarzeniach typu ROTA przesyła się w formie mel-
dunków NBC.
3) ochrona przed skażeniami.
Indywidualna i zbiorowa ochrona przed skażeniami to zespół przedsięwzięć zmierza-
jących do maksymalnego wykorzystania cech użytkowych indywidualnych i zbioro-
wych środków ochrony przed skażeniami oraz właściwości ochronnych sprzętu
bojowego, obiektów inżynieryjnych i terenu. Realizowana jest w celu zapewnienia
pododdziałom zdolności przetrwania i kontynuowania działań w warunkach skażeń.
Umożliwia przetrwanie lecz jednocześnie ogranicza swobodę operacyjną. W proce-
sie planowania i kierowania należy uwzględnić ograniczenia wynikające z zastoso-
wania odpowiednich środków indywidualnej i zbiorowej ochrony przed skażeniami.
Dany stan gotowości i odpowiadający mu stan przygotowania i wykorzystania indy-
widualnych i zbiorowych środków ochrony przed skażeniami jest zależny od pozio-
mu zagrożenia użyciem BMR. O ile stanu gotowości nie określi przełożony, dowód-
ca pododdziału ma obowiązek przestrzegać poniższych zasad:
1) POZIOM ZEROWY – przeciwnik nie posiada potencjału ofensywnego w zakresie
BMR, planowany rejon działań pododdziału jest oddalony więcej niż 10 km od
obiektów, w których znajdują się substancje niebezpieczne oraz od szlaków komuni-
kacyjnych (drogowych i kolejowych), po których są one transportowane.
Środki ochrony indywidualnej: maska przeciwgazowa – w magazynie lub w zasob-
nikach, izolacyjna odzież ochronna – w magazynie lub w zasobnikach, filtracyjna
odzież ochronna – w magazynie PPW. Systemy ochrony zbiorowej: mobilne i stacjo-
narne - utrzymywane w sprawności technicznej, przewoźne – w magazynie.
2) POZIOM NISKI - przeciwnik dysponuje ofensywnym potencjałem BMR, lecz nie
ma oznak związanych z przygotowaniami do jego użycia w najbliższym czasie, pla-
nowany rejon działań pododdziału jest oddalony od 10 km do 5 km od obiektów,
w których znajdują się substancje niebezpieczne oraz od szlaków komunikacyjnych
(drogowych i kolejowych), po których są transportowane.
Środki ochrony indywidualnej: maska przeciwgazowa i izolacyjna odzież ochronna -
przy sprzęcie lub na stanowiskach pracy, filtracyjna odzież ochronna – w magazynie
263
PPW. Systemy ochrony zbiorowej: mobilne i stacjonarne – sprawdzone i gotowe do
użycia, przewoźne – sprawdzone i przygotowane do wydania.
3) POZIOM ŚREDNI – BMR została użyta na innym terenie prowadzenia działań i/lub
istnieją jednak istotne oznaki tego, że przeciwnik zastosuje tego typu broń w najbliż-
szym czasie, planowany rejon działań pododdziału jest oddalony od 5 km do 1 km od
obiektów, w których znajdują się substancje niebezpieczne oraz od szlaków komu-
nikacyjnych (drogowych i kolejowych), po których są transportowane.
Środki ochrony indywidualnej: maska przeciwgazowa i izolacyjna odzież ochronna –
w położeniu marszowym, filtracyjna odzież ochronna – wydana nie rozhermetyzo-
wana. Systemy ochrony zbiorowej: mobilne i stacjonarne – gotowe do użycia, prze-
woźne – rozwinięte i sprawdzone.
4) POZIOM WYSOKI – atak BMR jest prawdopodobny lub nastąpiło uwolnienie sub-
stancji niebezpiecznych zagrażających stanowi osobowemu pododdziału. Środki
ochrony indywidualnej, w zależności od sytuacji i charakteru prowadzonych działań:
maska przeciwgazowa – w położeniu pogotowia, filtracyjna odzież ochronna – nało-
żona, izolacyjna odzież ochronna – nałożona jako kombinezon bez nałożonych
rękawic i kaptura. Systemy ochrony zbiorowej powinny pracować w systemie filtro-
wentylacji.
Przedsięwzięcie ochrony przed skażeniami obejmuje także wykorzystanie właściwo-
ści ochronnych terenu, właściwe rozmieszczenie pododdziału w celu zmniejszenia
stopnia podatności na zagrożenia skażeniami oraz zabezpieczenie sprzętu przed rażą-
cym działaniem BMR.
Ograniczenie zagrożenia skażeniami realizuje się w celu uniknięcia skażeń,
a w sytuacji ich wystąpienia ograniczenie narażenia rozprzestrzeniania oraz ich
likwidację. Ograniczenie zagrożenia skażeniami obejmuje:
1) Działania ochronne realizowane przed wystąpieniem skażeń do, których należy
zaliczyć: maskowanie, wykorzystanie właściwości ochronnych terenu, rozśrod-
kowanie i pozorowanie.
Maskowanie, wykorzystanie ukryć, rozśrodkowanie, pozorowanie to działania
pozwalające na uniknięcie wykrycia przez przeciwnika, co zmniejsza ryzyko
narażenia na użycie przez niego BMR lub TŚP. Zastosowanie maskowania oraz
wykorzystanie ukryć w celu ograniczenia i zminimalizowania zagrożenia jest
trudniejsze do wykonania niż użycie w tym celu schronów.
264
2) Działania ochronne podejmowane po wystąpieniu skażeń:
a) unikanie skażeń – oznakowanie terenu skażonego, kontrola ruchu wojsk,
wyznaczanie dróg obejścia i wycofywanie pododdziałów z obszarów skażo-
nych;
b) kontrola rozprzestrzeniania skażeń – ograniczenie ruchu w rejonach skażo-
nych i w ich pobliżu, izolacja pododdziałów w obszarach skażonych;
c) ograniczenie narażenia na działanie BMR i zdarzeń ROTA – kontrola
napromienienia i stopnia skażenia, ewidencja danych o napromienieniu
i skażeniu oraz rotacja sił;
d) prowadzenie biernej i aktywnej likwidacji skażeń .
Bierna likwidacja skażeń wykorzystuje zjawisko naturalnego, stopniowego obniżania
się poziomu skażeń wraz z upływem czasu pod wpływem warunków meteorologicz-
nych, bez oddziaływania środków chemicznych lub mechanicznych.
Aktywna likwidacja skażeń jest prowadzona w wypadku, kiedy skażenia mogą do-
prowadzić do znacznego obniżenia potencjału bojowego pododdziału. Polega ona na
usunięciu lub redukcji substancji promieniotwórczych, chemicznych i biologicznych
ze skażonego stanu osobowego pododdziału lub sprzętu poprzez wykorzystanie pro-
cesów chemicznych lub mechanicznych.
Likwidacja skażeń dzieli się na cztery rodzaje: natychmiastową, operacyjną, czę-
ściową, oraz całkowitą.
Natychmiastowa likwidacja skażeń – prowadzona przez pojedynczych żołnierzy
bezpośrednio po skażeniu. Może obejmować likwidację skażeń części umundurowa-
nia lub wyposażenia.
Operacyjna (częściowa) likwidacja skażeń – prowadzona przez pojedynczych żołnie-
rzy lub pododdziały. Jest ograniczona do części wyposażenia, uzbrojenia i sprzętu
oraz terenu istotnego dla działania pododdziału. Może obejmować także pojedyn-
czych żołnierzy w zakresie większym niż w ramach natychmiastowej likwidacji ska-
żeń.
Całkowita likwidacja skażeń – prowadzona jest przez wojska chemiczne w określo-
nych wcześniej punktach likwidacji skażeń (PLSk). Wymaga ona jednak czasowego
wyłączenia pododdziału z wykonywania zadania bojowego.
Medyczna ochrona przed BMR realizowana jest w celu obniżenia podatności żołnie-
rzy na działanie BMR, poprzez zastosowanie w ramach profilaktyki medycznych
środków zapobiegawczych w stanach zagrożenia oraz leczenia porażonych w warun-
265
kach skażeń (z uwzględnieniem rannych od konwencjonalnych środków rażenia)
i ich ewakuacji.
14055. Dowódca pododdziału planując organizację OPBMR powinien brać pod uwagę:
1) stan wyszkolenia żołnierzy w zakresie wykorzystania środków ochrony przed
skażeniami;
2) stan przygotowania zespołów OPBMR;
3) sprawność sprzętu rozpoznania i likwidacji skażeń;
4) obniżenie zdolności żołnierzy podczas wykonania zadań w indywidualnych
środkach ochrony przed skażeniami;
5) wpływ terenu, infrastruktury i warunków meteorologicznych na ochronę żołnie-
rzy przed oddziaływaniem BMR i skażeniami.
14056. Organizowanie przedsięwzięć OPBMR realizowane jest w trzech etapach, które
obejmują wykonanie czynności: przed uderzeniem BMR, w czasie uderzeń BMR, po
uderzeniach BMR.
14057. Czynności przed uderzeniem BMR:
1) prowadzenie ciągłej oceny poziomu zagrożenia BMR oraz dostosowanie do nie-
go stanu gotowości środków ochrony przed skażeniami;
2) prowadzenie wykrywania uderzeń BMR w celu uzyskania podstawowych da-
nych: czasu, miejsca, rodzaju i mocy uderzenia jądrowego lub rodzaju użytych
bojowych środków trujących, kierunku przesuwania się skażeń;
3) wykorzystanie właściwości ochronnych i infrastruktury terenu (maskowanie,
rozśrodkowanie);
4) wyposażenie całego stanu osobowego w indywidualne i zbiorowe środki ochro-
ny przed skażeniami (w tym wymiana filtropochłaniaczy w filtracyjnych masach
przeciwgazowych używanych wcześniej oraz sprawdzenie ich szczelności
i dopasowania);
5) utrzymanie sprawności urządzeń filtrowentylacyjnych w wozach bojowych
i pojazdach specjalnych, schronach lub innych obiektach;
6) postawienie zadań dla żołnierzy zespołu wykrywania i monitorowania skażeń;
7) sprawdzenie umiejętności działania na sygnały alarmowe Uprzedzenia o zagro-
żeniu skażeniami i Alarmu o skażeniach;
8) rozpoznanie źródeł zaopatrzenia w wodę na potrzeby likwidacji skażeń;
9) zabezpieczenie posiadanej wody i żywności przed skażeniami;
10) wyposażenie żołnierzy w medyczne środki profilaktyczne.
266
14058. Czynności w czasie uderzenia BMR
W celu przetrwania ataku BMR oraz zachowania zdolności bojowej pododdział
realizuje:
1) ogłoszenie ustalonymi sygnałami alarmów:
a) uprzedzenie o zagrożeniu skażeniami – na rozkaz dowódcy pododdziału po
otrzymaniu danych z rozpoznania skażeń lub na rozkaz przełożonego;
b) o skażeniach – przez posterunki obserwacyjne /obserwatorów/ natychmiast
po stwierdzeniu skażeń;
c) odwołanie alarmu – na rozkaz dowódcy pododdziału;
2) zamknięcie włazów w wozach bojowych, opuszczenie plandek i uszczelnienie
kabin pojazdów;
3) nałożenie filtracyjnych masek przeciwgazowych w ciągu 9s oraz kaptura
ochronnego w ciągu następnych 6s po ogłoszeniu alarmu lub wykryciu ataku
BMR;
4) nałożenie odzieży ochronnej, w jak najkrótszym czasie;
5) określenie rodzaju i stężenia środka trującego lub stopnia skażenia promienio-
twórczego;
6) określenie rzeczywistych rozmiarów stref skażeń w rejonie użycia BMR oraz
możliwości i sposobu prowadzenia dalszych działań;
2) oznakowanie terenu skażonego oraz określenie dróg obejścia;
3) sprawdzenie poprawności wykorzystania środków ochronnych oraz stanu psy-
chofizycznego żołnierzy wykonujących zadania w środkach ochrony nałożonych
przez długi czas;
7) przeprowadzenie natychmiastowej likwidacji skażeń;
8) udzielenie porażonym pierwszej pomocy przedmedycznej;
9) prowadzenie obserwacji w celu wykrycia kolejnych uderzeń BMR.
14059. Czynności po uderzeniu BMR
Pozostając w strefach skażeń lub po wyjściu z nich, pododdział wykonuje następu-
jące czynności:
1) ocena skutków oddziaływania BMR oraz skażeń w celu określenia zdolności do
wykonania otrzymanego zadania;
2) przeprowadzenie kontroli napromienienia lub stopnia skażenia w celu określe-
nia, czy jest konieczne prowadzenie częściowej lub operacyjnej likwidacji ska-
żeń;
267
3) przeprowadzenie (o ile jest to niezbędne) likwidacji skażeń sprzętu bojowego
i pojazdów przy wykorzystaniu etatowych zestawów do likwidacji skażeń;
4) określenie stopnia skuteczności prowadzonej likwidacji skażeń;
5) uzupełnienie środków OPBMR zużytych w działaniach bojowych.
268
ROZDZIAŁ XV
ZABEZPIECZENIE LOGISTYCZNE

15000. Wprowadzenie
Zabezpieczenie logistyczne stanowi proces zasilania wojsk dostawami zaopatrzenia
oraz świadczenie usług niezbędnych do funkcjonowania, szkolenia i walki.
Celem zabezpieczenia logistycznego jest zaspokojenie potrzeb pododdziałów
w środki niezbędne do życia i walki oraz zachowanie zdolności ludzi i sprzętu do
prowadzenia działań.
Zabezpieczenie logistyczne stanowi jeden z głównych podsystemów będących
częścią systemu walki i ma za zadanie utrzymanie potencjału bojowego
w działaniach taktycznych.
Dostawy zaopatrzenia obejmują uzbrojenie i sprzęt wojskowy oraz środki bojowe
i materiałowe. Natomiast usługi logistyczne są to przedsięwzięcia wykonywane
przez pododdziały i urządzenia logistyczne.
15001. Zakres zabezpieczenia logistycznego obejmuje poziom I i dotyczy szczebla
taktycznego. Zabezpieczenie bezpośrednie realizowane jest od linii styczności
z przeciwnikiem na całą głębokość ugrupowania bojowego.
15002. Cechą charakterystyczną tego poziomu jest bezpośrednie oddziaływanie
zabezpieczenia logistycznego na żołnierza, tak aby mógł on realizować zadania
w czasie działań taktycznych.
15003. W skład zabezpieczenia logistycznego wchodzą:
1) zabezpieczenie materiałowe;
2) zabezpieczenie techniczne;
3) specjalistyczne usługi logistyczne.
15004. Do realizacji powyższych zadań zabezpieczenia logistycznego na szczeblu batalionu
wykorzystuje się urządzenia i elementy logistyczne.
Urządzenia logistyczne to rozwinięte w terenie lub miejscu stałej dyslokacji siły
i środki oddziałów i pododdziałów logistycznych przeznaczone do realizacji dostaw
zaopatrzenia, świadczenia usług socjalno – bytowych i realizowania przedsięwzięć
związanych z eksploatacją uzbrojenia i sprzętu wojskowego, tj. jego użytkowania
oraz zabezpieczenia technicznego w czasie działań taktycznych.
269
Dostawy zaopatrzenia obejmują uzbrojenie i sprzęt wojskowy oraz środki bojowe
i materiałowe.
Usługi logistyczne są to przedsięwzięcia wykonywane przez oddziały (pododdziały)
i urządzenia logistyczne. Dzielą się one na specjalistyczne i gospodarczo – bytowe.
Usługi specjalistyczne obejmują: grzebanie poległych i zmarłych żołnierzy
(realizowane od szczebla oddziału, samodzielnego pododdziału), zaspakajanie
potrzeb bytowych jeńców wojennych (realizowane od szczebla oddziału,
samodzielnego pododdziału), techniczne, transportowe, przeładunkowe,
wydobywania i oczyszczania wody itp.
Mają one na celu:
1) utrzymanie w gotowości do użycia uzbrojenia i sprzętu wojskowego oraz
technicznych środków bojowych, a także odtwarzanie ich stanu zdatności
w razie uszkodzenia;
2) zapewnienie realizacji przewozów wojskowych, utrzymanie przejezdności dróg;
3) wyzyskanie obiektów infrastruktury stacjonarnej wojska i gospodarki
narodowej.
Natomiast do gospodarczo-bytowych należą usługi: piekarnicze, handlowe,
kwaterunkowe, finansowe, szewskie, krawieckie, pralnicze, kąpielowe, fryzjerskie
itp. Mają one na celu zapewnienie żołnierzom właściwych warunków życia.
Elementy logistyczne to wydzielone siły i środki z oddziałów i pododdziałów
logistycznych zorganizowane w grupy do zabezpieczenia materiałowego
i technicznego walczących wojsk. Wielkość elementów logistycznych, jaki będzie
towarzyszył wojskom zależeć będzie od składu bojowego i powinien zapewnić
możliwość wykonania zadań niezależnie od sytuacji bojowej oraz do maksymalnego
usamodzielnienia zabezpieczanej jednostki bojowej.
15005. W czasie działań w batalionie (kompanii) tworzone są następujące urządzenia
i elementy logistyczne:
1) urządzenia logistyczne zabezpieczenia materiałowego:
a) batalionowy/kompanijny punkt zaopatrzenia (bpz/kpz).
Batalionowy punkt zaopatrzenia (bpz) organizowany jest na bazie plutonu
zaopatrzenia pododdziału logistycznego w celu zaopatrywania pododdziałów
batalionu w środki bojowe i materiałowe oraz świadczenia usług socjalno
bytowych.
270
W skład bpz wchodzi:
 batalionowy punkt żywnościowy (bpż);
 batalionowy punkt wydobywania i uzdatniania wody (bpwuw);
 batalionowy punkt amunicyjny (bpa);
 batalionowy punkt tankowania (bpt);
b) kompanijny punkt zaopatrzenia (kpz) rozwijany przez szefa kompanii przy
wykorzystaniu sił i środków drużyny zabezpieczenia.
W skład kpz wchodzi:
 kompanijny punkt żywienia (kpż);
 kompanijny punkt amunicyjny (kpa);
 kompanijny punkt tankowania (doraźnie);
2) elementy zabezpieczenia materiałowego:
a) czołówka materiałowa, siły i środki pododdziału zaopatrzenia, wydzielone
przez przełożonego wraz ze środkami transportu (najczęściej z amunicją
i paliwami) do wsparcia procesu zaopatrywania podwładnego. Jej
dysponentem jest ten, kto ją zorganizował.
3) elementy zabezpieczenia technicznego:
a) Patrol Rozpoznania i Pomocy Technicznej (PRiPT),
b) Grupa Ewakuacyjno-Remontowa (GER).
15.2 ZADANIA
15006. Podstawowym zadaniem zabezpieczenia logistycznego jest ciągłe zasilanie wojsk
dostawami zaopatrzenia oraz świadczenie usług niezbędnych do funkcjonowania,
szkolenia i walki. Celem zabezpieczenia logistycznego jest zaspokojenie potrzeb
wojsk w środki niezbędne do życia i walki oraz zachowanie zdolności ludzi i sprzętu
do prowadzenia działań.
Cel zabezpieczenia logistycznego uznaje się za osiągnięty, jeżeli niezbędne
wojskom zaopatrzenie i usługi zostaną zrealizowane we właściwym czasie,
właściwej jakości (asortymencie), do właściwego odbiorcy i we właściwej ilości.
15.3 ROZMIESZCZENIE PODODDZIAŁÓW (URZĄDZEŃ I ELEMENTÓW) LO-

GISTYCZNYCH
15007. Rejony rozmieszczenia pododdziałów i urządzeń logistycznych w działaniach
taktycznych powinny odpowiadać następującym uwarunkowaniom:
271
a) zapewniać właściwe warunki sanitarnohigieniczne i przeciwepidemiczne;
b) posiadać naturalne lub sztuczne ukrycia inżynieryjne, umożliwiać dogodne
zajęcie i opuszczenie rejonu, a także posiadać rozwiniętą sieć dróg
wewnętrznych;
c) znajdować się w takiej odległości od poszczególnych elementów ugrupowania
bojowego batalionu/kompanii, która umożliwiałaby utrzymanie ciągłej
łączności z nimi i skuteczną pomoc na wypadek zagrożenia;
d) ułatwiać obronę i ochronę;
e) zabezpieczać w źródła wody do celów konsumpcyjnych i technicznych.
Pododdziałów i urządzeń logistycznych batalionu (kompanii) nie należy
rozmieszczać:
1) w pobliżu obiektów, które mogą być celem uderzeń przeciwnika (węzły
komunikacyjne, duże miasta, zakłady);
2) w głębi masywów leśnych, z których utrudniona jest ewakuacja w razie skażenia
lub pożaru;
3) na przewidywanym kierunku głównego uderzenia przeciwnika;
4) na kierunkach działania wojsk własnych;
5) w rejonach podzielonych obiektami terenowymi (naturalnymi i sztucznymi)
uniemożliwiającymi współdziałanie sił i środków logistycznych oraz manewr
nimi (np. góry, rzeki, bagna, torowiska na nasypach).
15.4 ZABEZPIECZENIE MATERIAŁOWE

15008. Zabezpieczenie materiałowe to pełne i terminowe zasilanie wojsk w środki bojowe
i materiałowe we wszystkich klasach zaopatrzenia. Obejmuje ono:
1) gromadzenie i przechowywanie;
2) wydawanie i dostarczanie środków zaopatrzenia;
3) eksploatację zasobów miejscowych i zdobyczy wojennych;
4) ewakuację materiałową;
5) działalność gospodarczo – bytową.
Środki zaopatrzenia podzielone są na pięć klas:
klasa I – środki zaopatrzenia przeznaczone do konsumpcji zarówno przez
personel, jak i zwierzęta, występujące w jednolitych racjach niezależnie
od lokalnych warunków bojowych lub terenowych;
272
klasa II – środki zaopatrzenia, na które zostały ustalone tabele należności lub
wyposażenia;
klasa III – paliwa, oleje i smary do wszelkich zastosowań (z wyłączeniem
lotnictwa) oraz bojowe środki specjalne wytwarzane na bazie
produktów naftowych;
klasa IV – środki zaopatrzenia, w tym materiały konstrukcyjne i fortyfikacyjne,
dla których nie zostały ustalone tabele należności i wyposażenia;
klasa V – środki bojowe.
W czasie kryzysu i wojny dostarczanie środków zaopatrzenia realizowane jest
z zapasów zgromadzonych na szczeblu taktycznym.
Zasada dostarczania zaopatrzenia polega na dowozie środków zaopatrzenia. Dowóz
zaopatrzenia do wojsk wykonujących główne zadania odbywa się transportem
szczebla nadrzędnego lub własnym. W drodze powrotnej opróżniony po dowiezieniu
zaopatrzenia transport należy wykorzystywać do ewakuacji.
Potencjał zaopatrzeniowy oddziału i pododdziału stanowią głównie środki bojowe
(amunicja, materiały wybuchowe, miny itp.), materiały pędne i smary, żywność
znajdująca się w oddziałach i pododdziałach oraz zapasy utrzymywane w składach
polowych załadowane na środkach transportowych.
Zabezpieczenie materiałowe w batalionie realizuje pluton zaopatrzenia, rozwijając
batalionowy punkt zaopatrzenia, w skład którego – w zależności od posiadanych sił
i środków – wchodzą batalionowe punkty: amunicyjny, żywnościowy, wydawania
i uzdatniania wody oraz tankowania.
Punkty te przeznaczone są do przyjmowania, utrzymywania, rozdziału wody,
przygotowania i dostarczania gotowanych posiłków (suchych racji żywnościowych)
oraz dostarczania środków bojowych i materiałowych do pododdziałów batalionu.
Pracą poszczególnych punktów tworzących batalionowy punkt zaopatrzenia (bpz)
kieruje dowódca plutonu zaopatrzenia.
15.5 ZABEZPIECZENIE TECHNICZNE

15009. Zabezpieczenie techniczne to utrzymanie uzbrojenia, sprzętu wojskowego
i technicznych środków bojowych w gotowości do użycia, odtwarzanie ich zdatności
w razie uszkodzenia, a także zaopatrywanie wojsk w uzbrojenie, sprzęt wojskowy
oraz części wymienne i materiały techniczne niezbędne w procesie obsługowo-
remontowym.
273
Obejmuje ono: obsługiwanie techniczne, rozpoznanie techniczne oraz ewakuację
techniczną.
Pozostałe elementy zabezpieczenia technicznego jak remont uzbrojenia i sprzętu
wojskowego, zaopatrywanie w sprzęt techniczny oraz techniczne środki materiałowe
na poziomie batalionu (kompanii) realizowane są w ograniczonym zakresie.
15010. W czasie wojny uszkodzony sprzęt usprawniany jest na polu walki.
Remont uszkodzeń wojennych w odniesieniu do sprzętu decydującego
o powodzeniu walki, w szczególnych przypadkach, będzie ograniczać się jedynie do
wykonania pomocy technicznej.
W czasie działań taktycznych uzbrojenie i sprzęt wojskowy, który nie może być
wykorzystany przez własne wojska lub ewakuowany powinien być zniszczony, aby
nie był użyteczny dla przeciwnika. Decyzję w tym względzie podejmuje dowódca
danego szczebla dowodzenia.
15011. Batalion w ramach zabezpieczenia technicznego realizuje zadania rozpoznania
technicznego (PRiPT – patrol rozpoznania i pomocy technicznej), ewakuacyjno-
remontowe (GER – grupa ewakuacyjno-remontowa) i obsługiwania.
PRiPT organizuje się z etatowych sił i środków plutonu remontowego batalionu
(grupy ewakuacyjnej) kompanii.
Na szczeblu taktycznym zadania ewakuacyjne-remontowe mogą być łączone
z rozpoznaniem technicznym.
Czas pracy (czas dyspozycyjny) powinien być możliwie krótki, aby nie spowodować
nadmiernego oderwania się od zabezpieczanego pododdziału.
Do zadań PRiPT w działaniach taktycznych należy:
1) prowadzenie ciągłej obserwacji UiSW zabezpieczanego pododdziału połączonej
z ciągłym nasłuchem radiowym w sieci łączności dowódcy pododdziału, na
rzecz którego działa;
2) ewakuowanie uszkodzonego UiSW spod ognia przeciwnika, ratownictwo
techniczne ugrzęźniętego i uszkodzonego sprzętu;
3) udzielanie pierwszej pomocy medycznej poszkodowanym załogom i udzielanie
pomocy technicznej w zakresie porad technicznych uszkodzonych
i unieruchomionych pojazdów;
4) wydawanie części zamiennych umożliwiających usuwanie uszkodzeń siłami
załóg (obsług);
274
5) utrzymywanie stałej łączności z GER batalionu oraz meldowanie o stwierdzonej
sytuacji technicznej i czynnościach przedsięwziętych przez PRiPT.
Grupa ewakuacyjno – remontowa batalionu (GER – b) jest organizowana siłami
i środkami etatowymi plutonu remontowego, który może być wzmocniony siłami
i środkami remontowymi pododdziału logistycznego brygady.
Czas pracy (czas dyspozycyjny) powinien być możliwie krótki, aby nie spowodować
nadmiernego oderwania się od zabezpieczanego pododdziału.
Do zadań GER batalionu należy:
a) lokalizacja uszkodzonego UiSW na polu walki oraz ocena stopnia uszkodzeń,
zakresu wymaganych prac ewakuacyjno – remontowych i jego ratownictwo;
b) usuwanie uszkodzeń UiSW wymagającego remontu o małej pracochłonności;
c) dostarczanie do uszkodzonego UiSW niezbędnych części zamiennych
i technicznych środków materiałowych;
d) udzielanie pomocy medycznej poszkodowanym załogom;
e) współudział w zabezpieczeniu technicznym pokonywania przeszkody wodnej;
f) utrzymywanie stałej łączności w celu pozyskiwania i przekazywania informacji
o zaistniałej sytuacji technicznej między PriPT, a stanowiskiem dowodzenia
batalionu w sieci szefa logistyki brygady oraz GER brygady.
Przykładowy skład GER – b:
1) dowódca GER–b – dowódca plutonu remontowego batalionu;
2) drużyna remontu pojazdów gąsienicowych – WOP;
3) drużyna remontu uzbrojenia – RWEM;
4) drużyna ewakuacji – WZT;
5) wzmocnienie ze szczebla brygady:
a) drużyna remontu pojazdów kołowych – warsztat remontu pojazdów (WRP);
b) samochód średniej ładowności wysokiej mobilności z częściami zamiennymi
i podzespołami, materiałami pędnymi i smarami (mps);
c) samochód sanitarny.
Przykładowa dokumentacja:
1) mapa robocza;
2) organizacja łączności i kierowania;
3) dziennik uszkodzeń i strat UiSW;
4) meldunki techniczne;
5) karty weryfikacji wstępnej.
275
Obsługiwanie techniczne, zależnie od celu i zakresu wykonywanych czynności,
obejmuje:
1) obsługiwanie bieżące (OB),
2) obsługiwanie okresowe (OO)
3) obsługiwanie specjalne (OS), realizacja dodatkowych czynności,
przygotowujących UiSW do użycia w nietypowych warunkach.
Realizacja obsługiwań technicznych nie może naruszać gotowości bojowej.
15012. Istotą remontu UiSW jest odtworzenie jego sprawności technicznej (zdatności
technicznej) poprzez wymianę zużytych lub uszkodzonych elementów na nowe lub
regenerowane.
15013. Podstawowym kryterium kwalifikowania uszkodzonego UiSW do odpowiedniego
rodzaju remontu jest przewidywana pracochłonność usunięcia powstałego
uszkodzenia. Według tego kryterium do szczebla batalionu realizowany jest remont
I stopnia oraz pomoc techniczna.
15.6 TRANSPORT I RUCH WOJSK

15014. Transport i ruch wojsk to proces sprawnego i terminowego przemieszczenia wojsk,
zaopatrzenia, wyposażenia i personelu. Obejmuje infrastrukturę, organizację
i wyposażenie niezbędne do rozmieszczenia wojsk w procesie przyjęcia,
przeformowania i dalszego ruchu oraz utrzymania ciągłości zabezpieczenia
logistycznego podczas prowadzonej operacji. Kompania – batalion bierze udział
w tym procesie jako jego podmiot, a planowanie realizacji odbywa się od szczebla
brygady.
15015. Rozróżnia się trzy rodzaje transportu: powietrzny, morski oraz lądowy (drogowy –
samochodowy, kolejowy, wodny śródlądowy).
W czasie przemieszczenia wykorzystany może być jeden lub kilka rodzajów
transportu.
15016. Transport samochodowy stanowi zasadniczy środek przemieszczania ładunków
w taktycznej strefie działań. Zasadniczy trzon tego transportu stanowią siły i środki
jednostek zaopatrzeniowych i transportowych poszczególnych pododdziałów.
15017. Transport kolejowy charakteryzuje się największą zdolnością przewozową z pośród
wszystkich rodzajów transportu lądowego. Predysponowany jest do transportowania
dużych ilości personelu, ciężkiego sprzętu i ładunków na większe odległości.
276
15018. Transport powietrzny może być wykorzystywany do przewozów wojskowych
z uwagi na prędkość, zasięg i manewrowość.
Priorytetowo wykorzystywany jest w następujących przypadkach:
1) przewóz jednostek sił reagowania (w tym desantów);
2) dowóz środków materiałowych dla wojsk w okrążeniu oraz gdy nie ma
możliwości wykorzystania innych rodzajów transportu;
3) ewakuacji medycznej;
4) innych przedsięwzięć ratowniczych w rejonach występowania strat masowych
itp.
15019. Transport morski jest jednym z podstawowych rodzajów transportu strategicznego,
szczególnie w przypadku przerzutu dużych ilości sprzętu wojskowego na duże
odległości. Może mieć również znaczny udział w przewozach na nadmorskim
kierunku operacyjnym, w przypadku wystąpienia masowych zniszczeń na sieci dróg
lądowych.
277
278
ROZDZIAŁ XVI
ZABEZPIECZENIE MEDYCZNE

16000. Wprowadzenie
Zabezpieczenie medyczne ma na celu utrzymanie dobrego stanu zdrowia żołnierzy
zapewniającego przez nich zdolności bojowej, objęcie opieką rannych i chorych, ich
leczenie i ewakuację z pola walki, również w warunkach użycia BMR i skażeń,
a także zapobieganie powstawaniu i rozprzestrzenianiu się chorób.
16001. Zabezpieczenie medyczne obejmuje przedsięwzięcia: leczniczo – ewakuacyjne,

profilaktyki zdrowotnej, sanitarnohigieniczne i przeciwepidemiczne oraz
zaopatrywanie w materiały medyczne.
16.2 SCHEMAT UDZIELANIA POMOCY MEDYCZNEJ NA PUNKTACH EWA-

KUACYJNYCH
16002. Pierwsza pomoc medyczna powinna być udzielana w formie samopomocy, pomocy
koleżeńskiej lub kwalifikowanej pierwszej pomocy bezpośrednio po zakończeniu
działań taktycznych, lub jeżeli istnieją sprzyjające warunki to w trakcie walki (ranny
znajduje się w ukryciu i istnieje możliwość bezpiecznego podejścia dla ratownika).
16003. Pierwsza pomoc lekarska powinna być udzielona jak najszybciej, nie później jednak
niż w ciągu jednej godziny („złota godzina”) od zranienia czy zachorowania
żołnierza.
16004. Udzielanie kwalifikowanej pomocy lekarskiej powinno następować jak najszybciej,
jednakże kolejność ewakuacji powinna być determinowana ciężkością i stabilnością
stanu zdrowia rannego, stwierdzonego w czasie wstępnej segregacji.
16005. Ewakuacja na kolejne poziomy powinna następować bez zbędnych opóźnień
umożliwiając dotarcie rannego do docelowego miejsca jego leczenia w jak
najkrótszym czasie.
16.3 ZABEZPIECZENIE MEDYCZNE PODODDZIAŁU

16006. Zabezpieczenie medyczne batalionu organizowane jest przez wydzielone Zespoły
Medyczne z Grupy Zabezpieczenia Medycznego (GZM) występującej na poziomie
oddziału, która jest II poziomem ewakuacji medycznej.
279
16007. Urządzenie poziomu I zabezpieczenia medycznego – punkt opatrunkowy (po)
kategorii „E” lub „LM” – lub jego ekwiwalent jest przydzieloną częścią do danego
pododdziału. Zadaniami jego są:
1) wstępna segregacja rannych i chorych;
2) udzielanie pierwszej pomocy lekarskiej według wskazań;
3) działania profilaktyczne, w tym zapobieganie stresowi pola walki;
4) rutynowe leczenie mniej poważnych schorzeń i nadzór nad powrotem żołnierza
do macierzystego pododdziału;
5) leczenie stomatologiczne (prowadzone w elementach oznaczonych jako
poziom I+);
6) izolacja chorych zakaźnie oraz ich leczenie do czasu ewakuacji do szpitali
(oddziałów) chorób zakaźnych.
16008. Pomoc medyczna na szczeblu kompanii udzielana jest przez ratowników
medycznych grupy ewakuacji medycznej, którzy udzielają rannym kwalifikowanej
pierwszej pomocy medycznej. Ratownik medyczny przygotowuje rannych do
ewakuacji do zespołu medycznego (ZM) wydzielonego ze składu GZM.
16009. Na szczeblu plutonu udzielana jest pierwsza pomoc medyczna. Do udzielania
pomocy medycznej wykorzystywane jest indywidualne wyposażenie medyczne.
16010. Ratownik (Starszy Ratownik) ZM udziela rannym pomocy przedlekarskiej
i sprawuje nad nimi fachową opiekę do czasu przybycia do GZM.
16.4 PROWADZENIE EWAKUACJI MEDYCZNEJ

16011. Ewakuacja medyczna rannych do GZM prowadzona jest przez Zespół Ewakuacji
Medycznej ze składu GZM lub Zespół Medyczny (ZM)) – wydzielony z GZM.
16.5 UZUPEŁNIANIE SPRZĘTU MEDYCZNEGO

16012. Generalną zasadą jest zaopatrywanie poziomów niższych przez poziomy wyższe.
W związku z tym niezbędne do działania sanitariuszy i ratowników medycznych
materiały medyczne dostarczane są im z GZM.
280
Załącznik
SŁOWNIK DEFINICJI
Artyleria wsparcia bezpośredniego – artyleria, która wspiera formacje i jednostki w bezpo-

średniej styczności z przeciwnikiem na żądanie wspieranej jednostki.
Artyleria wsparcia ogólnego – artyleria, która wykonuje zadania ogniowe na rozkaz dowód-
cy danej jednostki, do której organizacyjnie należy lub do której jest przydzielona; prowadzi
ogień wspierając działania bojowe sił, jako całości, a nie działania poszczególnych podod-
działów.
Artyleria wsparcia ogólnego, wzmacniająca – artyleria, która wspiera działania bojowe sił,
jako całości i dodatkowo jako kolejne zadanie realizuje wzmocnienie ognia innego podod-
działu artylerii.
Atak doraźnie przygotowany – atak, w którym czas przygotowania jest ograniczony
ze względu na potrzebę szybkiego działania w celu wykorzystania nadarzającej się okazji.
Atak mylący – atak, w czasie, którego siły atakują lub zagrażają atakiem obiektowi innemu
niż główny cel ataku, przeprowadzany w celu wycofania sił obrony przeciwnika z głównego
kierunku obrony.
Atak oskrzydlający – manewr zaczepny na skrzydło przeciwnika.
Atak wyprzedzający – jest rodzajem natarcia wykorzystywanym do dezorganizacji działań
przeciwnika, podczas, gdy jest on w trakcie ześrodkowywania lub przegrupowywania do ata-
ku. Celem ataku wyprzedzającego jest osłabienie potencjału bojowego przeciwnika przygo-
towującego się do natarcia. Jest on skuteczny, wtedy gdy przeciwnik nie jest przygotowany,
w sytuacji, gdy przemieszcza się lub przegrupowuje przed przekroczeniem swojej linii rozwi-
nięcia.
Baza:
1) miejsce, z którego prowadzi się lub wspiera operacje;
2) obszar lub miejsce z urządzeniami wsparcia logistycznego lub innego typu.
Bezpieczeństwo działań – procesem, który przy użyciu pasywnych lub aktywnych przedsię-
wzięć zapewnia działaniom odpowiednią ochronę (bezpieczeństwo), ograniczając zdolności
prowadzenia rozpoznania i wiedzę przeciwnika na temat: potencjału, rozmieszczenia, możli-
wości i zamiaru działania wojsk własnych.
Bezpieczeństwo elektroniczne – ochrona, będąca wynikiem całości przedsięwzięć podjętych
w celu nie dopuszczenia do przekazania osobom nieupoważnionym informacji, które mogły-
by pochodzić z przechwycenia przez nie, bądź z analizy promieniowania elektromagnetycz-
281
nego (nie ze środków łączności) np. z radarów.
Bezpieczeństwo informacji – ochrona i obrona informacji i systemów informacyjnych przed
nieupoważnionym dostępem lub modyfikacją informacji w czasie jej przechowywania,
obróbki lub przesyłania oraz przed zakłóceniami w dostępie osób upoważnionych; bezpie-
czeństwo informacji obejmuje przedsięwzięcia niezbędne do wykrywania, dokumentowania,
i przeciwdziałania takim zagrożeniom; na bezpieczeństwo informacji składa się bezpieczeń-
stwo systemów komputerowych i bezpieczeństwo łączności.
Bezpieczeństwo łączności – zespół przedsięwzięć i środków organizacyjno- technicznych
(w tym wykorzystania środków ochrony kryptograficznej, odpowiednich technik transmisyj-
nych i fizycznych środków bezpieczeństwa) w celu zabezpieczenia przed nieupoważnionym
dostępem do informacji, mogących pochodzić z nasłuchu technicznych środków łączności.
Broń biologiczna – to drobnoustroje chorobotwórcze oraz środki ich przenoszenia.
Broń chemiczna – to środki walki, których rażące działanie polega na wykorzystaniu tok-
sycznych właściwości bojowych środków trujących (BST).
Broń jądrowa - kompletny zestaw (np. typu implozyjnego, artyleryjskiego lub termojądro-
wego), który w swej ostatecznej konfiguracji, po zakończeniu procedury uzbrajania i odpale-
nia jest zdolny do zainicjowania reakcji jądrowej z uwolnieniem energii.
Broń konwencjonalna – broń nie będąca jądrową, chemiczną ani biologiczną.
Broń nie powodująca ofiar śmiertelnych – broń zdolna do obezwładniania lub częściowego
wyłączania z działań ludzi i sprzętu. Stosowana jest celem nie powodowania ofiar śmiertel-
nych.
Cel pozorowany – imitacja osoby, obiektu lub zjawiska, stosowana w celu zmylenia prze-
ciwnika lub jego systemów obserwacji i wykrywania.
Cel punktowy – we wsparciu ogniem artylerii cel o średnicy mniejszej niż 50 metrów.
Centrum koordynacji wsparcia ogniowego – element funkcjonalny sztabu, z którego znaj-
dujący się tam personel koordynuje realizacją wszystkich rodzajów wsparcia ogniowego.
Czas ataku – godzina, o której ma rozpocząć się atak. Jeżeli jest określona linia styczności,
jest to godzina przekroczenia jej przez pododdziały pierwszorzutowe.
Czas gotowości – czas, w którym pododdział uzyskuje gotowość do wykonania zadań w jego
miejscu pobytu, do których został powołany, wyposażony i wyszkolony. Wyznacznikami
tego czasu są: aktualny stan osobowy jednostki, stan wyposażenia w sprzęt wojskowy środki
logistyczne oraz stan wyszkolenia.
Dane rozpoznawcze – jest to produkt uzyskany poprzez przetwarzanie informacji
o przeciwniku lub potencjalnym przeciwniku oraz o obszarach bieżących lub planowanych
282
działań. Dane rozpoznawcze powinny zapewnić dowódcy prognozy, co do prawdopodobnych
zamiarów i możliwości przeciwnika lub dane niezbędne do jego rażenia.
Dezinformacja – te przedsięwzięcia, których zadaniem jest wprowadzanie w błąd przeciwni-
ka przez: manipulację, zniekształcanie lub fałszowanie faktów w celu wywołania u niego re-
akcji niekorzystnej dla jego własnych interesów, w taki sposób, aby spowodować, żeby przy-
jął zdarzenia symulowane za prawdziwe.
Diagram desantowania, diagram lądowania – graficzne przedstawienie planu ruchu wojsk
z okrętów na brzeg.
Długość kolumny – długość odcinka drogowego zajmowana przez kolumnę lub konwój
w ruchu lub na postoju
Długość marszowa kolumny – długość odcinka drogowego, przydzielonego i/lub zajmowa-
nego przez kolumnę w ruchu, wyrażony w kilometrach.
Dokumenty dowodzenia – wszystkie dokumenty dotyczące przygotowania i prowadzenia
działań sił zbrojnych. W zależności od treści i przeznaczenia dokumenty dowodzenia dzieli-
my na: dyrektywne, planistyczne, sprawozdawczo – informacyjne i pomocnicze.
Dokumenty dyrektywne – rodzaj dokumentów dowodzenia służących do przekazania wyni-
ków planowania podwładnym. Do dokumentów tych zaliczamy: dyrektywy, rozkazy, zarzą-
dzenia.
Dokumenty planistyczne – rodzaj dokumentów dowodzenia służących do planowania i or-
ganizowania walki, do dokumentów tych zaliczamy: plany, warianty działania, tabele, i inne
dokumenty.
Dokumenty pomocnicze – rodzaj dokumentów dowodzenia opracowywanych zazwyczaj na
użytek wewnętrzny dowództwa np. szkice, tabele, kalkulacje, wykresy, zestawienia, zapo-
trzebowania itp.
Dokumenty sprawozdawczo-informacyjne – rodzaj dokumentów dowodzenia, w których
znajdują się zazwyczaj opisy położenia wojsk własnych i przeciwnika oraz wydarzeń, które
nastąpiły w określonym przedziale czasu. Do dokumentów tych zaliczamy: meldunki, spra-
wozdania, dzienniki działań, mapy sytuacyjne, komunikaty rozpoznawcze i inne.
Doraźne pokonanie przeszkody wodnej – pokonanie przeszkody wodnej z wykorzystaniem
posiadanych lub łatwo dostępnych środków przeprawowych, bez przerwy na dokładne jej
przygotowanie.
Doraźne ustawianie min – w lądowych działaniach minowych, ustawianie min bez ustalone-
go schematu.
Doraźne wykonywanie przejścia – szybkie wykonanie jakąkolwiek metodą przejścia w polu
283
minowym, zaporze lub fortyfikacji.
Dowódca – żołnierz (oficer, chorąży, podoficer) formalnie powołany na stanowisko kierow-
nicze, to przełożony, który ma prawo rozkazywania podwładnym. Rolę dowódcy określa
zestaw jego obowiązków i uprawnień.
Dowódca Sił Narodowych – dowódca sił narodowych wydzielonych jako samodzielne ele-
menty podległe dowództwom sojuszniczym.
Dowódca Sił Desantowych – to dowódca ogólnowojskowy, któremu podlegają siły desanto-
we i który odpowiada za prowadzenie działań na brzegu.
Dowódca Wojsk Aeromobilnych – to dowódca, któremu podlegają siły i środki wojsk
powietrzno-desantowych, wojsk desantowo-szturmowych, wojsk kawalerii powietrznej i Lot-
nictwa Wojsk Lądowych, przydzielone na czas wykonania zadania.
Droga marszu (przegrupowania) – trasa marszu (przegrupowania) jednostki wyznaczona po
drogach lub na przełaj, poprowadzona przez charakterystyczne punkty terenowe.
Dywersja – akcja podejmowana w celu osłabienia wojskowej, ekonomicznej lub politycznej
siły państwa poprzez podważanie morale, lojalności lub solidności jego obywateli.
Działania asymetryczne – to działania, w których strona przeciwna nie jest zdefiniowana lub
jej zdefiniowanie nie jest wystarczające do zastosowania regularnych form walki. Występują,
gdy strona przeciwna znacząco odbiega poziomem technologicznym, kulturowym (systemem
wartości), a angażowane siły i środki są niewspółmierne do rozmachu prowadzonych działań.
Działania bezpośrednie – działania polegające na użyciu sił głównych i wspierających w ob-
szarze (pasie, rejonie) obrony, podejmowane w celu spowolnienia, skanalizowania i pokona-
nia głównych sił przeciwnika.
Działania bojowe – to uderzenia na wojska przeciwnika bądź odparcie jego uderzeń. Ich
rezultatem jest doprowadzenie do rozbicia (obezwładnienia) wojsk przeciwnika oraz opano-
wania określonego rejonu lub utrzymanie własnego.
Działania informacyjne – przedsięwzięcia, których celem jest wpływanie na postrzeganie
(poglądy) i nastawienie określonych jednostek i grup, prowadzące do zachowań korzystnych
z własnego punktu widzenia.
Działania partyzanckie – działania wojskowe i paramilitarne prowadzone przez nieregular-
ne, przeważnie miejscowe oddziały zbrojne na terenie zajętym przez przeciwnika lub wrogim.
Działania poszukiwawczo - ratownicze w warunkach bojowych – skoordynowane działa-
nia prowadzone według wcześniej ustanowionych procedur w celu wykrywania, lokalizowa-
nia, identyfikowania i ratowania załóg, zestrzelonych i przymusowo lądujących na terytorium
przeciwnika w czasie kryzysu lub wojny oraz w razie potrzeby, innego personelu znajdujące-
284
go się w niebezpieczeństwie, który został w tym celu odpowiednio wyszkolony i wyposażo-
ny.
Działania powstrzymujące – działania prowadzone w celu utrudnienia lub uniemożliwienia
przeciwnikowi wykorzystania przestrzeni, sił i środków. Mogą obejmować niszczenie, usu-
wanie, skażenie lub wznoszenie przeszkód.
Działania pozorne – to działania ukierunkowane na wprowadzenie przeciwnika w błąd co do
przyjętego ugrupowania, potencjału bojowego oraz zmniejszenia ryzyka wykrycia sił w czasie
ich przemieszczania lub wycofywania.
Działania prowadzone po zakończeniu konfliktu – operacje stabilizacyjne i wsparcia pro-
wadzone bezpośrednio po zakończeniu konfliktu.
Działania stabilizacyjne – działania mające na celu stabilizację sytuacji i redukcję poziomu
przemocy. Narzucają one utrzymanie bezpieczeństwa i kontroli w całym obszarze odpowie-
dzialności przy wykorzystaniu możliwości bojowych wojska do czasu odtworzenia zdolności
do działania służb i urzędów cywilnych.
Działania w strefie tylnej – działania, które zabezpieczają wojska podtrzymując ich zdolność
bojową.
Działanie dywersyjne – działanie ofensywne prowadzone na terytorium przeciwnika, w celu
zniszczenia ważnych obiektów (osób) lub zdezorganizowanie jego działania.
Działanie na korzyść – termin oznaczający wsparcie zapewniane innej jednostce, formacji
lub organizacji przy pozostaniu w istniejącym podporządkowaniu.
Elastyczność – zdolność do reagowania na zmiany zachodzące w walce.
Ewakuacja medyczna - transport pacjentów z pola walki do i pomiędzy punktami pomocy
medycznej.
Ewakuacja uszkodzonego sprzętu - przemieszczanie wewnątrz systemu logistycznego
sprzętu wymagającego naprawy.
Główny rejon walki - część pola walki, w której prowadzone są decydujące działania celem
rozbicia przeciwnika. Obejmuje on obszar położony pomiędzy przednią linią własnych wojsk
a linią koordynacji wsparcia ogniowego.
Główny wysiłek - koncentracja sił lub wysiłków w odpowiednim miejscu i czasie gdzie
dowódca zamierza zrealizować swoją decyzję.
Grupa bojowa – zespół żołnierzy lub pododdziałów (oddziałów), a nawet związków taktycz-
nych występujących pod wspólnym dowództwem, przeznaczony do wykonania określonego
zadania.
Grupa celów, cel grupowy - dwa lub więcej celów wymagających jednoczesnego ostrzału;
285
grupa celów oznaczana jest kombinacją liter lub cyfr albo pseudonimem.
Grupa (oddział) ratunkowo – ewakuacyjny – to element ugrupowania bojowego, który
zbiera się i działa na określony sygnał w sytuacji uzasadniającej jego użycie. Do jego składu
należy przewidzieć pododdział wojsk inżynieryjnych, chemicznych, remontowych, medycz-
nych oraz piechoty. Używa się go jeśli w wyniku uderzeń przeciwnika (np. bronią jądrową)
określony element ugrupowania poniesie bardzo wysokie straty i nie jest w stanie prowadzić
akcji własnymi siłami.
Grupa zabezpieczenia: element stanowiska dowodzenia odpowiedzialny za zabezpieczenie
mobilności i zdolności przetrwania oraz organizuję zabezpieczenia logistycznego i medycz-
nego stanowiska dowodzenia.
Identyfikacja skażeń – to działalność mająca na celu określenie rodzaju użytego środka lub
materiału wykorzystywanego w uderzeniu BMR lub pochodzącego ze zdarzeń typu ROTA.
Informacja - pojedynczy fakt lub grupy faktów (danych), które zostały zdobyte (pozyskane)
za pomocą sił i środków rozpoznania. Stanowi ona opis zaistniałego stanu rzeczy w określo-
nym czasie i przestrzeni. Jest definiowana jako nieprzetworzone fakty opisane w dowolny
sposób i powiązane z innymi cząstkowymi informacjami, które poddane analizie przez szta-
bowe komórki rozpoznawcze tworzą wiadomości rozpoznawcze.
Jeniec wojenny - zatrzymana osoba – zdefiniowana w artykule 4 i 5 Konwencji Genewskiej
o traktowaniu jeńców wojennych przyjęta 12 sierpnia 1949 roku – szczególnie, kto angażował
się w działania bojowe pod rozkazami swojego rządu i został zatrzymany przez siły zbrojne
strony przeciwnej. Osoba taka nazywana jest kombatantem posiadającym immunitet wynika-
jący z międzynarodowego prawa konfliktów zbrojnych. Dla przykładu, jeńcem wojennym
może być, osoba należąca do jednej z poniższych kategorii: członek sił zbrojnych, zorgani-
zowanej milicji lub jednostek ochotniczych; osoba, która towarzyszy siłom zbrojnym nie bę-
dąc jednak jej członkiem; członek cywilnego okrętu lub statku powietrznego nie stwarzające-
go ewentualnego zagrożenia lub indywidualna osoba, która podczas podchodzenia przeciwni-
ka chwyta spontanicznie za broń w celu obrony własnego terytorium.
Kontratak jest zwrotem zaczepnym wykonywanym całością lub częścią sił będących
w obronie. Prowadzi się go w celu odzyskania utraconego terenu, odcięcia przeciwnika lub
zniszczenia jego wysuniętych oddziałów. Jest działaniem prowadzanym przez odwód lub inne
elementy ugrupowania obronnego, które dają obrońcy możliwość wykorzystania własnego
potencjału bojowego.
Konwój wojskowy - konwój, który jest dowodzony i określany, jako jednostka wojskowa.
Koordynacja - uzgadnianie w skali operacyjnej lub taktycznej wysiłków różnych jednostek
286
lub pododdziałów w celu najbardziej efektywnego wykonania wspólnych zadań.
Linia (punkt) wyrównania - linia (punkt) wyznaczona w terenie przez dowódcę organizują-
cego marsz lub przemieszczenie w celu koordynowania oraz regulowania tempa marszu po
równoległych drogach.
Linia ograniczonego prowadzenia ognia - linia ustanowiona pomiędzy dwoma elementami
ugrupowania wojsk własnych działającymi na zbieżnych kierunkach, często nacierającymi na
ten sam obiekt (jeden z tych elementów lub oba mogą być w ruchu). Prowadzenie jakiego-
kolwiek ognia poprzez tę linię bez uprzedniej koordynacji między zainteresowanymi woj-
skami jest zakazane, również efekty prowadzenia ognia nie mogą być odczuwalne poza nią.
Celem jej wyznaczenia jest zapobieganie rażenia wojsk własnych.
Linia rozgraniczenia - w działaniach lądowych, linia rozgraniczająca obszary odpowiedzial-
ności sąsiednich jednostek/formacji.
Linia wyjściowa - linia koordynacji wyjścia poszczególnych elementów nacierających sił;
w działaniach morsko-desantowych, odpowiednio oznaczona w morzu linia koordynacyjna,
ułatwiająca nacierającym pojazdom lądowanie na wyznaczonych plażach o wyznaczonym
czasie.
Maksymalny zasięg - największa odległość, na jaką może strzelać broń bez uwzględniania
rozrzutu.
Maksymalny zasięg skuteczny - maksymalna odległość, dla której przyjmuje się, że broń
jest celna i możliwe jest uzyskanie zamierzonych rezultatów jej użycia.
Manewr - jest to przemieszczenie sił wyrażone przez ruch powiązany z prędkością i siłą
ognia, w celu przyjęcia korzystnego ugrupowania w stosunku do przeciwnika zgodnie
z otrzymanym zadaniem.
Manewr mylący - akcja obejmująca kontakt z przeciwnikiem pozorująca główne działania
w celu wprowadzenia go w błąd, co do miejsca i czasu rzeczywistych działań.
Manewr obejścia - rodzaj okrążenia, w którym siły atakujące obchodzą lub omijają główne
pozycje obronne przeciwnika w kierunku jego obiektów tyłowych, aby zmusić go do opusz-
czenia pozycji lub do rozdzielenia głównych sił w celu stawienia czoła zagrożeniu.
Manewr ogniem - całość przedsięwzięć, dzięki którym szef artylerii dokonuje podziału za-
dań ogniowych między pododdziały artylerii oraz pododdziały innych rodzajów wojsk, w ce-
lu koncentracji ognia na wybranych celach w odpowiednim czasie i z wymaganym natęże-
niem.
Meldunek sytuacyjny - zwięzły meldunek zawierający istotną informację obejmujący wyda-
rzenia lub warunki mające natychmiastowy i znaczący wpływ na bieżące planowanie i opera-
287
cje przekazywane najszybszymi środkami łączności z zachowaniem obowiązujących zasad
bezpieczeństwa.
Mobilność - właściwość lub możliwość wojsk do przemieszczania się z miejsca na miejsce
przy zachowaniu zdolności do wykonania ich podstawowego zadania.
Monitoring skażeń – jest to działanie polegające na ciągłej lub okresowej obserwacji i anali-
zie zmian zachodzących w sytuacji skażeń w określonym obszarze działania. W ramach mo-
nitoringu dokonuje się wielokrotnych pomiarów w tym samym miejscu, obserwując i analizu-
jąc na bieżąco wszelkie zmiany.
Obejście - zadanie taktyczne polegające na manewrze wokół przeszkody, pozycji lub sił
przeciwnika. O tych przeszkodach i siłach melduje się do dowództwa wyższego szczebla.
Odcinek przeprawy - pewna ilość sąsiadujących ze sobą punktów przepraw pod kontrolą
jednego dowódcy.
Oddział obejścia (OO), przeznacza się do realizacji zadań w bardzo specyficznym terenie
np. góry, teren lesisty lub lesisto-jeziorny. Powinien on przeniknąć na tyły przeciwnika i na-
głym, zaskakującym uderzeniem zdezorganizować działanie określonych i wybranych ele-
mentów jego ugrupowania bojowego. Specyfika działania sprawia, że najbardziej do utwo-
rzenia OO nadaje się pododdział zmechanizowany.
Oddział rajdowy, stanowią na ogół siły zgrupowania taktycznego tworzonego w oparciu
o pododdział ogólnowojskowy. Ten element ugrupowania bojowego związku taktycznego
(oddziału) przeznaczony jest głównie do niszczenia (obezwładniania) ważnych obiektów
położonych w ugrupowaniu przeciwnika, szczególnie groźnych dla nacierających wojsk.
Oddział wydzielony - stanowią siły zgrupowania taktycznego, z reguły formowanego na
bazie batalionu. Przeznaczony on jest do tworzenia korzystnych warunków działania siłom
głównym przez opanowanie i utrzymanie newralgicznych rejonów (obiektów) w głębi obrony
przeciwnika. Ten element ugrupowania bojowego z zasady łączy swe wysiłki z taktycznym
desantem śmigłowcowym i współdziała z grupami desantowo szturmowymi.
Odtwarzanie - uruchomienie w odpowiednim czasie, w całości lub częściowo, istniejących
sił i infrastruktury, włączając przywrócenie ukompletowania stanu osobowego, sprzętu
i zapasów do wyznaczonych poziomów.
Odwód - siły utrzymywane w celu przeciwdziałania nieprzewidzianym sytuacjom lub użycia
ich w przyszłości.
Oficer łącznikowy - oficer wyznaczony do wykonania określonych zadań lub nawiązania
łączności z wyższym dowództwem oraz dowództwami wojsk współdziałających i podległych.
Ogień bezpośredni - ogień skierowany na cel obserwowany przez celowniczego.
288
Ogień wspierający (wsparcie ogniowe) - ogień prowadzony przez jednostki wspierające
w celu wsparcia lub ubezpieczenia jednostki walczącej.
Operacja pokojowa to forma organizacyjna aktywności państwa na forum międzynarodo-
wym. Są to wielofunkcyjne działania zmierzające do deeskalacji lub usuwania napięć militar-
nych i społecznych w rejonie konfliktu pod auspicjami światowej lub regionalnej organizacji
pokojowej, akceptowane przez strony sporu. Celem jest utrzymanie pokoju oraz nakłonienie
stron konfliktu do przestrzegania pokojowych zachowań w rozwiązywaniu sporu.
Operacja powietrzno-desantowa - to działania prowadzone na cel walki lub operacji przez
wojska powietrznodesantowe po ich wylądowaniu na terytorium kontrolowanym przez prze-
ciwnika. Desant powietrzny może być zrzucany na spadochronach lub wysadzany poprzez
przyziemienie statków powietrznych. Działania powietrznodesantowe mogą być prowadzone
we wszystkich rodzajach operacji.
Operacja reagowania kryzysowego - to sojusznicze, wielonarodowe lub narodowe wielo-
funkcyjne i wielowymiarowe działania przy użyciu sił zbrojnych skierowane na usuwanie
przyczyn sytuacji kryzysowych i kryzysów zagrażających narodowemu, regionalnemu lub
światowemu bezpieczeństwu lub naruszeniu praw człowieka. Istotą jest szybkie
i bezpośrednie działanie na przyczyny sytuacji kryzysowych i kryzysów, po których usunięciu
lub neutralizacji ustaje zasadność działania militarnego. Zadaniem operacji reagowania kry-
zysowego w kraju lub w środowisku międzynarodowym jest niedopuszczenie do eskalacji
sytuacji kryzysowych w wojnę lub inny niebezpieczny konflikt.
Oskrzydlenie - manewr ofensywny, w czasie, którego główne siły atakujące otaczają lub
przechodzą przez główne pozycje obrony przeciwnika, prowadzony w celu osiągnięcia obiek-
tów znajdujących się na jego tyłach.
Ostrzeganie i meldowanie o skażeniach – to proces, w którym meldunki o uderzeniach
BMR i zdarzeniach typu ROTA są przekazywane w systemie dowodzenia, a jednostki są
ostrzegane o tych zagrożeniach. Zadania związane z ostrzeganiem i meldowaniem o skaże-
niach realizowane są przez siły Systemu Wykrywania Skażeń (SWS).
Oświetlenie pola walki - oświetlenie obszaru pola walki przy użyciu sztucznego światła wi-
dzialnego lub niewidzialnego dla oka nieuzbrojonego.
Państwo – gospodarz - państwo, które na podstawie umowy: przyjmuje siły i środki krajów
NATO lub innych działających na jego terytorium lub przez nie przemieszczających się;
zezwala na rozmieszczenie środków i/lub organizacji NATO na jego terytorium; zapewnia
wsparcie dla ww. celów.
Patrol - pododdział wysłany w celu zebrania informacji lub przeprowadzania działań zaczep-
289
nych, oczyszczenia rejonu walki, działań zabezpieczających i destrukcyjnych w ugrupowaniu
przeciwnika.
Patrol bojowy - w siłach lądowych pododdział wysyłany przez siły główne w celu podjęcia
samodzielnej walki do obrony czoła, skrzydeł, lub tyłów sił ubezpieczanych przez podjęcie
walki.
Patrol rozpoznawczy - patrol sił lądowych przeznaczony do uzyskania informacji taktycz-
nych.
Plan przemieszczenia – to zbiór dokumentów planistyczno – kalkulacyjnych, opisujących
szczegółowo przewidywany w czasie i przestrzeni sposób przemieszczenia danej jednostki
wojskowej. W zależności od potrzeb, forma tych dokumentów może być różna, np. mapy,
tabele, wykresy, schematy.
Planowanie - jedna z funkcji dowodzenia, opiera się na wnikliwej analizie zadania i ocenie
sytuacji. Planowanie polega na przewidywaniu przyszłego układu rzeczowo - czasowo - prze-
strzennego przyszłych działań oraz formułowaniu do tego układu odpowiednich celów. Reali-
zowane, jako ciągły proces, którego celem jest racjonalizacja działań zorganizowanych
poprzez opracowanie planu ogólnego i planów cząstkowych z różnym stopniem szczegóło-
wości. Przedmiotem planowania są zadania, zagadnienia współdziałania, zabezpieczenie
bojowe i logistyczne oraz dokumenty do bezpośredniego kierowania walką.
Pododdział - część oddziału lub związku taktycznego nie mająca zwykle samodzielności
gospodarczej i administracyjnej.
Polowy obiekt fortyfikacyjny - stanowisko lub schron o charakterze tymczasowym, zbudo-
wane w sposób prosty przez pododdziały dowolnego rodzaju wojsk bez specjalistycznego
nadzoru i sprzętu inżynieryjnego.
Procedury dowodzenia - przyjęty tryb postępowania określający kolejność, zakres i zasady
postępowania dowództwa w procesie realizacji funkcji dowodzenia.
Przeciwnik - osoba, grupa osób (zorganizowana lub niezorganizowana), wojska lub siły
paramilitarne, elementy narodowe lub sojusznicze, które prowadzą w sposób zamierzony
wrogie działania wymierzone przeciwko stronie własnej, i z którymi należy walczyć z uży-
ciem (w razie konieczności) siły.
Przedni skraj pola walki - przednia granica rejonów rozmieszczenia jednostek bojowych sił
lądowych z wyjątkiem rejonów, w których działają siły osłonowe lub blokujące, utworzona
w celu koordynacji wsparcia ogniowego, obsadzenia pozycji lub kierowania manewrami pod-
oddziałów.
Przejście przez linię ugrupowania bojowego - droga wyznaczona przez ugrupowanie wojsk
290
własnych i przeciwnika zapewniająca swobodne i bezpieczne podejście wojskom własnym.
Przełamanie - wykonanie wyłomu w bronionej linii obrony przeciwnika poprzez zniszczenie
jego sił i środków by umożliwić działanie wojsk własnych w głąb i na skrzydła jego ugrupo-
wania po liniach wewnętrznych.
Przenikanie - wprowadzenie, w sposób skryty, pewnej ilości wojsk w ugrupowanie przeciw-
nika w celu realizacji zadania w głębi jego ugrupowania.
Przewóz – przewiezienie na środkach transportowych stanu osobowego, uzbrojenia i sprzętu
wojskowego oraz środków zaopatrzenia z uwzględnieniem postojów i przerw wynikających
z warunków ruchu.
Przewóz koleją – przemieszczenie na wagonach kolejowych stanu osobowego, uzbrojenia
i sprzętu wojskowego oraz środków materiałowych i technicznych, z uwzględnieniem posto-
jów wynikających z warunków ruchu.
Przygotowanie do działania - wszelkie przedsięwzięcia realizowane do czasu rozpoczęcia
działań, wykonywane w rejonach do tego wyznaczonych. Obejmują ześrodkowanie wojsk,
przygotowywanie i obsługiwanie sprzętu, przemieszczenie do punktów załadunku i następnie
załadunek na środki transportu morskiego lub powietrznego jeśli jest to wymagane;
Punkt decydujący - punkt, z którego można zagrozić środkowi ciężkości przeciwnika lub
własnemu. Taki punkt może istnieć w czasie, przestrzeni lub w środowisku informatycznym.
Punkt koordynacji działań - wyznaczony punkt, w którym, w przypadku podjęcia różnego
typu działań bojowych, sąsiadujące jednostki/formacje muszą się kontaktować w celu kontroli
i koordynacji działań.
Punkt ładunkowy – miejsce na stacji kolejowej, przy bocznicy lub na szlaku, które jest poło-
żone bezpośrednio przy torze i wyposażone w rampę oraz niezbędne środki i urządzenia ła-
dunkowe.
Punkt początkowy – ściśle zdefiniowany punkt na trasie marszu, w którym rozpoczyna się
ich ruch pod kontrolą dowódcy marszu. W punkcie tym kolumna jest formowana poprzez
kolejne dołączanie w wyznaczonym czasie każdego z elementów składowych kolumny. Obok
zasadniczego punktu początkowego kolumny mogą występować dodatkowe punkty począt-
kowe dla różnych jej elementów.
Punkt zbiórki uszkodzonego sprzętu - punkt rozwinięty celem zbierania sprzętu oczekują-
cego na naprawę, kontrolę, ewakuację lub likwidację. Może być prowadzony przez użytkow-
ników lub przez pośrednią jednostkę remontową.
Rejon (strefa) tylny - dla dowolnego szczebla dowodzenia, obszar (pas, rejon) rozciągający
się w przód od jego tylnej granicy obszaru odpowiedzialności do tylnej granicy strefy działań
291
bezpośrednich. Strefa działań tyłowych przeznaczona jest głównie do wykonywania funkcji
zabezpieczenia działań bojowych.
Rejon alarmowy to teren, który zajmują wojska po ogłoszeniu alarmu i wyjściu
z miejsca stałej dyslokacji. Może być wyznaczony także w innych sytuacjach.
Rejon działania - Część obszaru działań wojennych niezbędny dla prowadzenia działań woj-
skowych i kierowania tymi działaniami
Rejon kluczowy - miejsce (obszar), którego przejęcie lub utrzymanie daje znaczną przewagę
jednej z walczących stron.
Rejon ześrodkowania to obszar zajęty (przewidywany do zajęcia) przez wojska przed,
w czasie i po wykonaniu określonego zadania. W pierwszym wypadku będzie on zajmowany
zwykle po osiągnięciu gotowości bojowej oraz podczas tworzenia określonych zgrupowań do
działania (walki).
Rekonesans, rozpoznanie - misja podejmowana w celu uzyskania, w drodze bezpośredniej
obserwacji lub wykorzystania innych metod wykrywania, informacji o działaniach i środkach
przeciwnika lub potencjalnego przeciwnika, albo danych meteorologicznych, hydrograficznych
lub geograficznych określonego obszaru.
Rozkaz - wiadomość, w formie pisemnej, ustnej lub sygnału, w której przekazywane są
instrukcje od przełożonego do podwładnego.
Rozkaz bojowy - wytyczne dowódcy, zazwyczaj formalne, wydane podległym dowódcom,
w celu skoordynowanego przeprowadzenia operacji.
Rozminowanie terenu i obiektów polega na wykonaniu prac minerskich w celu usunięcia
wszelkich środków wybuchowych z określonego rejonu lub obiektów (budowli).
Rozpoznanie walką - działania zaczepne zaplanowane w celu wykrycia i/lub zbadania sił
przeciwnika lub uzyskania innych informacji.
Rozśrodkowanie - rozśrodkowanie lub rozdzielenie oddziałów, materiałów, urządzeń lub
działań, które zwykle są ześrodkowywane, przeprowadzone na ograniczonym obszarze w celu
zmniejszenia podatności na uderzenia.
Sektor ogniowy - wyznaczony obszar, który powinien być pokryty ogniem prowadzonym
z broni obsługiwanej indywidualnie lub przez załogę, bądź strzelca.
Siły główne - zasadnicza część pododdziału/oddziału. Nie zalicza się do nich samodzielnych
elementów takich jak: awangarda, ubezpieczenie boczne oraz sił osłony.
Skład bojowy - nazwa, etat, struktura dowodzenia oraz przydział i rozmieszczenie stanów
osobowych i wyposażenia dowolnych sił.
Stanowisko dowodzenia - odpowiednio przygotowane i wyposażone miejsca (obiekty, rejo-
292
ny), w których rozmieszcza się organy dowodzenia oraz elementy zabezpieczenia. W czasie
działań bojowych dowództwa podzielone na organy dowodzenia mogą być rozmieszczone
w kilku miejscach - miejsce, z którego dowodzi dowódca nazywane jest stanowiskiem dowo-
dzenia. Stanowiska dowodzenia są ze sobą powiązane funkcjonalnie i informacyjnie w okre-
ślonym układzie poziomym i pionowym.
Stawianie zadań - proces związany z podstawowym uprawnieniem dowódcy w zakresie do-
wodzenia, sposobem formułowania rozkazów (zarządzeń, poleceń) oraz metodą przekazywa-
nia ich podwładnym do bezwzględnego wykonania.
Strefa działań desantowych – to strefa niezbędna do wykonania zadania przez desantową
grupę zadaniową i zapewnienia jej ochrony. Dotyczy morza, lądu i przestrzeni powietrznej
i musi mieć wielkość odpowiednią do przeprowadzenia działań desantowych z morza.
Sygnał ostrzegania - umowny znak lub symbol za którego pomocą przekazuje się określoną
informację (ostrzeżenie) dowódcom, sztabom lub wojskom (żołnierzom). Zależnie od sposo-
bu przekazywania sygnałów ostrzegania rozróżnia się sygnały: wzrokowe (np. rakiety, dymy
kolorowe, błyski latarek, chorągiewki, itp.), dźwiękowe (np. syreny, trąbki, gwizdki, itp.)
i radiotechniczne (ustalone słowa lub cyfry przekazywane technicznymi środkami łączności).
Synchronizacja - koordynacja wysiłku wojsk w czasie i w przestrzeni. Istota – realizacja
zadań cząstkowych w ramach jednego zgrupowania dla osiągnięcia celu działania szczebla
nadrzędnego.
System Wykrywania Skażeń – jest to zorganizowany układ elementów powiązanych wza-
jemnymi relacjami organizacyjno – technicznymi, przeznaczonych do zdobywania, groma-
dzenia, przetwarzania i analizy informacji o uderzeniach bronią masowego rażenia (BMR),
a także o uwolnieniach środków promieniotwórczych, biologicznych i chemicznych spowo-
dowanych zdarzeniami innymi niż atak BMR (zdarzenia typu ROTA), powstałych w ich
wyniku skażeniami oraz potencjalnych źródłach tych zagrożeń.
Sztab - organ dowodzenia wchodzący w skład dowództwa, przeznaczony do zapewnienia
dowódcy możliwości realizacji podstawowych funkcji dowodzenia.
Szyk bojowy - uporządkowane ustawienie sił w terenie w celu wykonania konkretnego zada-
nia.
Targeting - proces selekcji celów, nadania im priorytetów oraz wyboru odpowiedniego spo-
sobu oddziaływania z uwzględnieniem wymagań operacyjnych (taktycznych) i posiadanych
możliwości.
Teren o kluczowym znaczeniu - każde miejsce lub obszar, których przejęcie lub utrzymanie
daje znaczną przewagę jednej z walczących stron.
293
Toksyczne środki przemysłowe – to toksyczne lub promieniotwórcze substancje w postaci
stałej, ciekłej lub gazowej. Substancje te mogą być produkowane lub wykorzystywane
w zakładach przemysłowych, medycynie, wojsku oraz innych gałęziach gospodarki narodo-
wej.
Ubezpieczenie boczne - ubezpieczenie skrzydeł przemieszczających się lub stacjonujących
jednostek w celu ich ochrony przed obserwacją, ogniem bezpośrednim lub niespodziewanym
atakiem przeciwnika.
Urządzenia logistyczne to rozwinięte w terenie lub w miejscu stałej dyslokacji siły i środki
oddziałów i pododdziałów logistycznych przeznaczone do realizacji dostaw zaopatrzenia
i świadczenia usług socjalno – bytowych, realizowania przedsięwzięć związanych z eksploat-
acją uzbrojenia i sprzętu wojskowego, tj. jego użytkowania oraz zabezpieczenia technicznego
w czasie działań wojennych.
Urządzenie i utrzymanie przepraw to utworzenie na przeszkodzie wodnej odpowiednich
warunków technicznych umożliwiających zorganizowane przemieszczenie wojsk wraz z ich
wyposażeniem na przeciwległy brzeg przeszkody.
Urzutowanie - organizacja ugrupowania na każdym szczeblu dowodzenia, która składa się
z formacji niższego szczebla.
Walka – każde starcie z przeciwnikiem w skali taktycznej.
Walka elektroniczna - Działania militarne polegające na rozpoznawaniu źródeł emisji elek-
tromagnetycznej oraz dezorganizowaniu pracy środków i systemów elektronicznych przeciw-
nika wykorzystujących energię elektromagnetyczną, w tym energię wiązkową, przy jednocze-
snym zapewnieniu warunków jej efektywnego użycia przez wojska własne.
Węzeł łączności - to złożony element wojskowej sieci teleinformatycznej, stanowiący część
składową stanowiska dowodzenia. Przeznaczony jest do zapewnienia wymiany informacji ze
stanowiskiem dowodzenia sił sojuszu, przełożonego, podwładnych i dowództw
współdziałających oraz do zapewnienia łączności wewnątrz własnego stanowiska dowodzenia
Wiadomość rozpoznawcza - Wiadomość rozpoznawcza to produkt uzyskany przez przetwa-
rzanie informacji rozpoznawczych o przeciwniku, warunkach terenowych i hydrometeorolo-
gicznych na bieżącym lub planowanym obszarze działań.
Wsparcie bezpośrednie - zadanie postawione pododdziałowi artylerii do wykonania żądane-
go ognia na rzecz wspieranego pododdziału, innego niż pododdział artylerii, bez specyficz-
nych relacji dowodzenia.
Wsparcie ogniem - zadanie taktyczne, podczas którego dany element przemieszcza się na
pozycję, z której może angażować przeciwnika poprzez prowadzenie bezpośredniego ostrzału
294
w celu wsparcia innej jednostki manewrującej.
Wsparcie państwa-gospodarza - pomoc cywilna i wojskowa udzielana przez państwo
gospodarza, w czasie pokoju, kryzysu lub wojny siłom NATO i/lub innym działającym na je-
go terytorium lub przez nie przemieszczającym się.
Zachowanie zdolności bojowej – postępowanie podczas przygotowania i prowadzenia walki
oraz po walce, które zapewnia osiągnięcie celu przy najmniejszych stratach własnych
i zachowanie gotowości wojsk do wykonania kolejnych zadań.
Zadanie ogniowe - określenie sposobu wykonania ognia oraz manewru w celu realizacji
określonego zadania taktycznego.
Zadanie pośrednie (następne) – obszar lub obiekt terenowy leżący pomiędzy linią wyjścio-
wą a obiektem, który należy zdobyć lub utrzymać.
Zakłócanie elektroniczne – Polega na celowym (rozmyślnym) promieniowaniu energii elek-
tromagnetycznej powodującej obniżenie efektywności użycia odbiorczych urządzeń (syste-
mów) elektronicznych wykorzystywanych przez przeciwnika i jest aktywną formą przeciw-
działania elektronicznego.
Zarządzenie bojowe - skrócona forma rozkazu operacyjnego, wydawana w razie potrzeby,
eliminująca konieczność powtarzania informacji zawartych w podstawowym rozkazie opera-
cyjnym.
295

Regulamin Taktyki Zmech (Bat - Komp - Plut)

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Regulamin Taktyki Zmech (Bat - Komp - Plut)

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

DOWÓDZTWO WOJSK LĄDOWYCH

SZEFOSTWO WOJSK PANCERNYCH I ZMECHANIZOWANYCH

DWLąd Wewn. ........./09

1. Na podstawie postanowienia § 3 pkt 6 „Szczegółowego zakresu działania Dowództwa

/-/ wz. gen. dyw. Paweł LAMLA

1.1. POZIOMY DZIAŁAŃ ZBROJNYCH

1.2 ZASADY WALKI

BOJOWE STABILIZACYJNE WSPARCIA

SPECJALNE ANTYTERRORYSTYCZNE PRZECIWDYWERSYJNE NIEREGULARNE

Rys.1 Podział działań taktycznych

Działania stabilizacyjne stanowią powiązanie działań bojowych i wsparcia pokoju.

2.1 ZAŁOŻENIA OGÓLNE

2.2 RODZAJE OBRONY

Rys. 2. Podział rejonu odpowiedzialności obronnej batalionu i kompanii

2.5 PROWADZENIE OBRONY

2.6 UŻYCIE SIŁ I ŚRODKÓW WSPARCIA BOJOWEGO

2.6.1 Użycie pododdziałów wojsk aeromobilnych i Lotnictwa Wojsk Lądowych

2.6.2 Użycie artylerii

2.6.3 Użycie pododdziałów wojsk przeciwlotniczych

2.6.4 Użycie pododdziałów wojsk inżynieryjnych

2.6.5 Użycie pododdziałów wojsk chemicznych

3.1 ZAŁOŻENIA OGÓLNE

3.2 RODZAJE NATARCIA

3.4 STRUKTURA I UGRUPOWANIE

3.5 PROWADZENIE NATARCIA

3.5.1 Organizowanie natarcia

3.5.3 Natarcie z marszu

3.5.4 Natarcie z bezpośredniej styczności z przeciwnikiem

3.6 UŻYCIE SIŁ I ŚRODKÓW WSPARCIA BOJOWEGO

3.6.1 Użycie pododdziałów wojsk aeromobilnych i Lotnictwa Wojsk Lądowych

3.6.2 Użycie artylerii

3.6.3 Użycie pododdziałów wojsk przeciwlotniczych

3.6.4 Użycie pododdziałów wojsk inżynieryjnych

3.6.5 Użycie pododdziałów wojsk chemicznych

3.7 ZABEZPIECZENIE LOGISTYCZNE I MEDYCZNE

4.1 ZAŁOŻENIA OGÓLNE

4.3 STRUKTURA I UGRUPOWANIE

4.4 PROWADZENIE DZIAŁAŃ OPÓŹNIAJĄCYCH

4.5 UŻYCIE SIŁ I ŚRODKÓW WSPARCIA BOJOWEGO

4.5.1 Użycie pododdziałów wojsk aeromobilnych i Lotnictwa Wojsk Lądowych

4.5.2 Użycie artylerii

4.5.3 Użycie pododdziałów wojsk przeciwlotniczych

4.5.4 Użycie pododdziałów wojsk inżynieryjnych

4.6 ZABEZPIECZENIE LOGISTYCZNE I MEDYCZNE

5.1 ZAŁOŻENIA OGÓLNE

5.2.1 Rodzaje marszów

5.2.3 Prowadzenie marszu

5.2.3.1 Planowanie marszu

5.2.3.2 Struktura i ugrupowanie

5.2.3.4 Organizowanie marszu

5.2.3.5 Elementy koordynacji działań

5.2.4 Realizacja marszu

5.2.5 Użycie sił i środków wsparcia bojowego

5.2.6 Zabezpieczenie logistyczne i medyczne

5.4.1 Założenia ogólne

5.4.2 Zajmowanie rejonu

5.4.3 Przebywanie wojsk w rejonach

6.1. ZAŁOŻENIA OGÓLNE

6.2. MARSZ ZBLIŻANIA

6.4. DZIAŁANIA NA POŁĄCZENIE

7.1 DZIAŁANIA AEROMOBILNE

7.2 DZIAŁANIA LOTNICTWA WOJSK LĄDOWYCH

7.2.1 Założenia ogólne