Psychologia emocji i motywacji – literatura

Literatura:
Powstawanie emocji – interakcja mechanizmów biologicznych, psychologicznych i
społecznych:

Porównanie emocji do wiatru – większość ludzi nie zna dokładnego procesu powstania,
emocji oraz wiatru nie widać, ale widać ich konsekwencje. Meteorolodzy i fizycy skupiają się
na przyczynach powstawania wiatru, a architekci oraz agenci ubezpieczeniowi interesują się
konsekwencjami. Psycholodzy natomiast zgłębiają przyczyny oraz konsekwencje emocji.
Trzy definicje emocji według Nico Frijda (holenderski psycholog):

1. Emocja jest zazwyczaj wynikiem oceny zdarzenia jako wpływającego w istotny

sposób na cele lub interesy działającego podmiotu.

2. Kluczowym elementem emocji jest uruchomienie gotowości do realizacji

odpowiadającego jej programu działania oraz nadania temu programowi statusu
priorytetu.

3. Emocja jest zwykle doświadczana jako szczególny rodzaj stanu psychicznego,

któremu często towarzyszą, bądź następują bezpośrednio po nim zmiany somatyczne,
ekspresje mimiczne i behawioralne.

Emocja – to subiektywny stan psychiczny, uruchamiający priorytet dla związanego z nią

programu działania. Odczuwaniu emocji towarzyszą zwykle zmiany somatyczne, ekspresje
mimiczne i pantomimiczne oraz specyficzne zachowania

W rodzinie zjawisk afektywnych emocje są tym, co zdarza się najczęściej, ale trwa najkrócej.
Wyraźnie dłuższy od emocji są nastroje – stany trwające całymi godzinami, dniami, a
niekiedy tygodniami, czy wręcz miesiącami.

Nastrój – to stan afektywny o zazwyczaj niewielkiej intensywności, charakteryzujące się

określonym znakiem (pozytywnym lub negatywnym) i zawierający mniej lub bardziej
konkretne oczekiwania co do wystąpienia w przyszłości podmiotu stanów zgodnych z tym
znakiem

Sytuacje patologiczne to wszelkie zaburzenia afektywne, np. depresja, mania, zaburzenia

lękowe, czyli fobie. Depresja to zaburzenie emocjonalne, które bardziej jest zaburzeniem
nastroju, czyli np. długotrwałe poczucie beznadziejności.

Syndrom aleksytymii – zjawisko zaburzające wgląd we własne życie emocjonalne, które

metaforycznie można określić jako emocjonalną ślepotę na informacje dotyczące
przezywanych emocji
Teorie emocji:

Czy pobudzenie fizjologiczne jest konsekwencją pewnych przeżyć (emocji), czy też
występuje sytuacja odwrotna? Jedną z odpowiedzi na to pytanie jest, że pobudzenie
fizjologiczne wyprzedza wystąpienie przeżycia emocji, jest to odpowiedź teoretycznie
niezgodna z potocznym doświadczeniem, istnieje jednak wiele danych empirycznych, które
przemawiają na rzecz tego rozwiązania.

Teoria Jamesa-Langego:

Rozumowanie Jamesa opierało się na założeniu, że działanie człowieka poprzedza odczucie

stanu emocjonalnego.
„Moja teza stwierdza, że zmiany fizjologiczne wynikają bezpośrednio ze spostrzeżenia
pewnego pobudzającego faktu i odczucie tych zmianą jest emocją”

„(…)Jest nam przykro, ponieważ płaczemy, jesteśmy wściekli, ponieważ uderzamy, boimy
się ponieważ drżymy” – William James

Teoria Cannona-Barda:

Teoria nazywana wzgórzową lub talamiczną teorią emocji. Walter Cannon doszedł do
wniosku że siedliskiem emocji jest mózg, a nie AUN oraz narządy wewnętrzne. Na podstawie
obserwacji kotów doszedł do wniosku, że kora mózgowa hamuje reakcje emocjonalne, a ich
źródłem jest wzgórze (stąd nazwa teorii, inaczej thalamus).

1. Różne stany emocjonalne wiążą się z tym samym pobudzeniem fizjologicznym

(potem odkryto, że różne emocje pobudzają w trochę inny sposób całą fizjologię, ale
są to niewielkie różnice i pojawiają się w specyficznych warunkach)
2. W rzeczywistości trudno uzyskać analogiczną sekwencję czasową pobudzenia
fizjologicznego i odczucia emocji, jaka wynikałaby z teorii Jamesa-Langego. Zmiany
fizjologiczne pojawiają się z pewnym opóźnieniem w stosunku do świadomego
odczucia emocji, podczas gdy najpierw powinny pojawiać się zmiany fizjologiczne, a
później odczucia.
3. Jeśli wywoła się u człowieka zmiany fizjologiczne charakterystyczne dla emocji, to
sama emocja wcale nie musi się pojawić.

Podsumowanie dwóch teorii:

Zasługą Cannona było wskazanie na kluczową rolę struktur mózgowych w pojawienie się
emocji (teraz odkryto, że są to troszkę inne struktury niż zakładał Cannon, bo jest to układ
limbiczny, podwzgórze i ciało migdałowate). Z drugiej strony zasługą Jamesa i Langego było
zwrócenie uwagi na rolę spostrzegania zmian somatycznych w powstawaniu emocji.
Emocja:
-komponenty nerwowe
-komponenty ekspresyjno-motoryczne
-komponenty subiektywne, czyli uczucia
UCZUCIA = EMOCJE
Uczucie jako subiektywny element emocji, termin emocja jest szerszy i oprócz uczucia
obejmuje procesy nerwowe oraz ekspresję, a niekiedy specyficzne zachowania.

Emocje nie są wyzwalane tylko przez czynniki zewnętrzne, a czasem są indukowane

bezpośrednio przez podmiot np. zazdrość, czy nostalgia. Psychologia ewolucyjna zakłada
głównie, że emocje są czynnikiem adaptacyjnym i kluczowy wpływ na nie ma środowisko
zewnętrzne. Okazuje się, jednak, że proces powstawanie emocji jest o wiele bardziej
skomplikowany.

Koncepcja Elizabeth Duffy:

Uznała, że w psychologii pojęcie emocji jest niepotrzebne, a zamiast niego można posługiwać
się pojęciem aktywacji. Teorie aktywacyjne skupiały się na jednym wymiarze,
mianowicie na intensywności emocji. Pojawił się jednak problem dotyczący znaku emocji –
znak emocji jest właściwością podstawową i należałoby go jakoś powiązać z poziomem
aktywności. Hebb uważał, że emocje o znaku ujemnym pojawiają się przy bardzo wysokim
np. strach, złość i bardzo niskim poziomie aktywacji np. nuda. Emocje o znaku dodatnim
pojawiały się przy umiarkowanym poziomie aktywacji. Jednak dokładniejsza analiza nie
potwierdziła tych oczekiwań. Wybuch radości też może prowadzić do wysokiej aktywacji, a
obniżenie aktywacji, może prowadzić zarówno do emocji pozytywnych jak i negatywnych.
Emocji nie można sprowadzić jedynie do aktywacji, gdyż emocjom towarzyszą też procesy
poznawcze, myślowe.

Koncepcja Magdy Arnold:

Emocja nie powstaje od razu, a proces generowania emocji składa się z pięciu kolejnych faz:

1. Naturalna recepcja, czyli rejestracja jakieś stymulacji np. obraz na siatkówce

2. Ocena, stymulacja oceniana jest jako dobra lub zła lub korzystna bądź nie korzysta dla
jednostki
3. Uruchomienie tendencji do działania. Znak procesu emocjonalnego określa kierunek
tej tendencji. Wypadku znaku pozytywnego jest to kierunek do, czyli tendencja do
zbliżenia się, wypadku znaku negatywnego zaś jest to tendencja od, czyli tendencja do
unikania
4. Wystąpienie emocji
5. Pojawienie się działanie sterowanego przez emocje

Koncepcja Arnold była ważna, gdyż zwróciła uwagę na aspekt interpretacji znaczenia
bodźców docierających do jednostki.

Czy samo pobudzenie fizjologiczne wystarcza do wywołania emocji?

Eksperyment Schachtera i Singera – jednoczesna kontrola pobudzenia fizjologicznego i
sytuacji zewnętrznej:

W eksperymencie badanym wstrzykiwano dożylnie adrenaliny, a mówili im że jest to preparat

witaminowy na proces widzenia. Badanych podzielono na cztery grupy, trzem wstrzykiwano
adrenalina, a ostatnim placebo.
Grupa 1: poinformowano, że preparat wywołuje pewne skutki uboczne np. suchość w ustach,
przyspieszone bicie serca, były to faktyczne konsekwencje podania adrenaliny

Grupa 2: nie otrzymała żadnych informacji

Grupa 3: fałszywa informacja, preparat miał powodować swędzenie i drętwienie

Grupa 4: nie otrzymała żadnych informacji, placebo

Każdą z tych grup dzielono na pół, W okresie oczekiwania na działanie preparatu pierwsza
połowa była poddawana sytuacji powodującej gniew, a druga euforię. Jeśli badani znali
prawdziwe skutki działania rzekomego preparatu, ich reakcje emocjonalne były słabe lub w
ogóle się nie pojawiały. Reakcje emocjonalne pojawiały się w grupie trzeciej i czwartej. A ich
reakcje odpowiadały rodzajowi sytuacji, w jakiej umieszczono ich w okresie oczekiwania.

Podsumowując, zdaniem Schachtera i Singera, proces emocjonalny powstaje w trzech

krokach:

1. Podmiot musi się znaleźć w stanie pobudzenia

2. Podmiot musi przypisywać pojawienie się tego pobudzenia działaniu pewnych
czynników sytuacyjnych
3. Na podstawie interpretacji dokonanej w kroku drugim podmiot musi werbalnie
oznaczyć powstały stan emocjonalny

Teoria ekspresyjnego sprzężenia zwrotnego:

1. Zmiany ekspresyjne stanowią przyczynę stanów subiektywnych.

2. Zmiany mimiczne są jedną lub najważniejszą przyczyną uczuć.

Np. wymuszony uśmiech może sprawić, że czujemy się bardziej szczęśliwi, co nie oznacza,
że czujemy daną emocje

Warto pamiętać, że zmiany ekspresyjne nie są jedynym czynnikiem oddziałującym na

subiektywnie doświadczane uczucia na zasadzie sprzężenia zwrotnego. Są emocje, które nie
prowadzą do charakterystycznej ekspresji mimicznej np. nostalgia.

Koncepcja Cacioppo:
W powstawanie emocji z angażowane są zarówno mechanizmy „dół-góra”, jak i mechanizmy
„góra-dół”. Te pierwsze dominują wtedy, kiedy mamy do czynienia z sytuacją jasno
określoną, zawierającą specyficzne wyzwanie adaptacyjne. Wówczas powstawanie emocji
jest przede wszystkim wyznaczone przez naturę sytuacji, w jakiej znalazła się jednostka.
Natomiast mechanizmy „góra-dół” dominują wtedy, kiedy sytuacja wyzwalająca emocje nie
jest jasno określona. Jednostka poszukuje wówczas dodatkowych danych, które dookreśliłyby
rodzaj i siłę doznania emocjonalnego. Udział procesów poznawczych w powstawaniu
emocji jest znacznie większe.

Koncepcja emocji Frijdy:

Kładzie nacisk na adaptacyjne znaczenie procesów emocjonalnych, które sprowadza do

dwóch spraw:

1. Oceny zdarzenia jako istotnych z punktu widzenia interesów jednostki i

wyzwalających stany przyjemne lub nieprzyjemne
2. Uruchomienia pewnych zachowań oraz wzbudzenie reakcji fizjologicznych i przeżyć

„Emocje można pojmować jako proces sygnalizowania, że dzieje się coś istotnego z punktu
widzenia dobrostanu jednostki oraz zadań realizowanych przez system poznawczy i
zachowanie” – Frijda

Np. kiedy czujemy nadzieję to bardziej dążymy do danego celu, mamy tak jakby pozytywną
sygnalizację, kiedy czujemy strach jesteśmy bardziej podatni na zrezygnowanie z danego
celu, aby poprawić nasz dobrostan

Frijda klasyfikuję stany afektywne ze względu na dwa kryteria:

1. Rodzaj relacji między obiektem, a sytuacją, intencjonalność i nie intencjonalność

2. Czasowe właściwości danego stanu lub procesu

10 praw emocji teoretycznych, nie są generalizacjami empirycznymi, ale mogą się stanowić
punkt wyjścia dla poszukiwań empirycznych:

1. Prawo znaczenia sytuacyjnego stwierdza, że emocje stanowią odpowiedź na strukturę

znaczeniową sytuacji np. głośny dźwięk może wywołać strach.
2. Prawo zaangażowania głosi, że emocje powstają wtedy, kiedy jakieś zdarzenie jest
ważne dla celów i motywów danej osoby. Wielkość zaangażowanie określa
intensywność emocji.
3. Prawo bezpośrednio spostrzeganej rzeczywistości. Ludzie, reagują emocjonalnie, są
przekonani, że ich reakcje zostały wywołane przez faktyczne właściwości pewnej
sytuacji czy przez faktyczne zachowanie drugiej osoby. Jeżeli ktoś wybucha gniewem,
bo usłyszał jakąś uwagę na swój temat, to jest przekonany, że ta uwaga rzeczywiście
 jest obraźliwa. Nie bierze pod uwagę, że to mogła być tylko jego negatywna
interpretacja danych słów.
4. Prawo zmiany przyzwyczajenia i oczekiwania porównawczego. Emocje pojawiają się
nie tyle pod wpływem pewnych bezwzględnych wartości bodźców, ile pod wpływem
wartości względnych. Ważna jest różnica pomiędzy tym, czego jednostką oczekiwała,
a tym, co rzeczywiście nastąpiła. Np. huśtawka emocjonalna
5. Prawo hedonistycznej asymetrii. Stwierdza ono, że podtrzymywanie przyjemności
wymaga zmiany bodźców. Brak zmiany powoduje szybką adaptację i przestajemy
odczuwać przyjemność. Stany negatywne nie ulegają osłabieniu jak pozytywne po
upływie czasu.
6. Prawo zachowania emocjonalnego momentu. Prawo to stwierdza, że zdarzenia
wywołujące emocje pozostają skuteczne przez bardzo długi, a niekiedy nieokreślony
czas, np. zdarzenie traumatyczne, które po czasie nie blakną.
7. Prawo zamknięcia się w sobie. Zdarzenia wzbudzające emocje są traktowane w
sposób absolutyczny. Ludzie nie potrafią dostrzegać elementów kontekstowych
sytuacji i nie uwzględniają faktu, że ich dążenia nie są jedynymi dążeniami na świecie.
Takie osoby nie są w stanie dostrzegać innego punktu widzenia niż ich własny.
8. Prawo zważania na konsekwencje. Prawo to dotyczy kontroli emocjonalnej i
stwierdza, że wzbudzenie procesu emocjonalnego uruchamia wtórny impuls, którego
celem jest zmodyfikowanie pierwotnego procesu emocjonalnego. Silne emocje takie
jak gniew lub strach nie rosną w nieskończoność i po czasie wygasają.
9. Prawo minimalnego obciążenia, głosi ono, że w sytuacji pobudzenia emocjonalnego
ludzie unikają takiego jej ujmowania, które zwiększałoby jego siłę. Nie mogąc
zmienić właściwości sytuacji wywołującej obciążenie, ludzie zmieniały interpretację.
Agresywny uczestnik debaty publicznej radzi sobie z obciążeniem emocjonalnym,
stwierdzając, że sam stał się ofiarą bezprzykładnej agresji nie pozostaje mi nic innego,
jak tylko się przed nim bronić, albo że zmuszony został do bardzo energicznego
wyartykułowania swojego stanowiska. Ofiara gwałtu reinterpretuje sytuację
przypisując sobie winę np. musiałam go jakoś sprowokować, broni się ona przed
skrajnym poczuciem krzywdy i upokorzenia. Obwinianie siebie jest w takiej sytuacji
mniej bolesne, choć utrudnia próby powrotu do równowagi emocjonalnej.
10. Prawo maksymalnego zysku. Prawo to dotyczy nie tyle samych emocji, ile pewnej
formy ich wpływu na procesy poznawcze. Zgodnie z nim ilekroć istnieje możliwość
zróżnicowanego interpretowania sytuacji, wybierana jest taka interpretacja, która
maksymalizuje zysk emocjonalny.
 Co odróżnia emocje od nastroju, temperamentu i innych pojęć afektywnych?

RICHARD J. DAVIDSON: O emocjach, nastroju i innych pojęciach afektywnych

Emocje, nastrój i temperament to terminy używane do oznaczenia różnych własności zjawisk

afektywnych. Czasami używane są zamiennie, czasami nieprecyzyjnie. Są jednak pewne
funkcjonalny różnice pomiędzy emocjami i nastrojami. Emocje modulują zachowanie,
podczas gdy nastroje modulują przetwarzanie informacji.

„Styl afektywny” – jako całość różnic indywidualnych pod względem wzorców reaktywności
emocjonalnej. Tego rodzaju trwałe różnice indywidualne dotyczą temperamentu i innych
trwałych cech pozostających pod znacznym wpływem wczesnego uczenia się.

PAUL EKMAN: Nastroje, emocje i cechy

Emocje oraz nastroje przede wszystkim odróżnia czas trwania. Nie ma powszechnej zgody co
do typowego czasu trwania emocji, większość teoretyków zgadza się jednak, że emocje
trwają krócej niż nastroje. Emocje mogą być bardzo krótkotrwałe, rzędy sekund lub minut,
kiedy zaś mówimy o emocjach trwających godzinami, mamy zapewne na myśli sumowanie
powtarzających się, krótszych epizodów emocjonalnych. Z kolei czas trwania nastrojów sięga
rzędy godzin lub dni. Jeśli zaś jakiś stan trwa tygodniami lub miesiącami, bardziej wskazane
jest tu mówić o zaburzeniach afektywnych niż o nastrojach.

Inna różnica wiąże się z widoczną trudnością modulowania emocji, jeżeli pojawia się ona w
trakcie trwania określonego nastroju (różne nastroje prawdopodobnie nasilają szanse
wzbudzania różnych emocji). Ponadto nastrojom nie towarzyszy specyficzny wyraz
mimiczny, typowy dla większości emocji.

Emocje mogą zostać wywołane zdarzeniami zewnętrznymi, wspomnieniami lub wyobraźnią.

Z nastrojami sprawy mają się inaczej. Po pierwsze, wskutek zmiany stanów
neurohormonalnych czy biochemicznych. Dwie oczywiste zmiany fizjologiczne pociągające
za sobą zmiany w przebiegu procesów chemicznych to brak snu i pożywienia. Brak snu
wywołuje poirytowanie zarówno u dorosłych, jak i u dzieci, co rodzice nazywają
„marudnością”. Możliwa jest i druga, odmienna droga powstawania nastroju – w wyniku
częstego przeżywania powtarzających się emocji o dużej sile.

NICO H. FRIJDA: Różnorodność afektu: emocje i zdarzenia, nastroje i sentymenty (inaczej

postawa emocjonalna, skłonności do określonego reagowania na jakieś obiekty czy rodzaje
zdarzeń)

Rozróżnienie między emocjami i nastrojami opiera się na pojęciu skierowania stanu

afektywnego na konkretny obiekt. Z kolei rozróżnienie między nastrojami i sentymentami
opiera się na zupełnie innym kryterium – nie trwałej lub trwałej ich naturze. Emocje mają się
do sentymentów tak, jak nastroje mają się do emocjonalnych czy temperamentalnych cech
osobowości. Jeszcze inne dokonane tu rozróżnienie epizodów emocjonalnych odwołuje się do
strukturalnej złożoności objawów emocji. Emocje mogą zakończyć swe trwanie jako nastroje,
ale też i nastroje mogą przekształcić się w emocje, ponieważ często prowadzą do obniżenia
progu reagowania odpowiadającymi emocjami. Sentymenty mogą powodować emocje oraz
leżeć u podstaw ich przeżywania i stanowi to ich definicyjną własność. Cechy
temperamentalne i osobowościowe wywołują zarówno emocje, jak i nastroje, co również jest
ich własnością definicyjną.

H.H GOLDSMITH: Dziedzina emocji z perspektywy rozwojowej

Cechy temperamentalne pojmować można jako charakterystyczne różnice indywidualne pod

względem doświadczenia i wyrażenia podstawowych emocji. Oznaczają skłonności do
wejścia w pewien stan emocjonalny lub do pozostawania w jakimś emocjonalnym nastroju.
Istotną cechą niektórych systemów jest wrażliwość na warunki początkowe, temperament zaś
jest głównym kandydatem do roli takiego warunku początkowego, przy czym określenie
początkowy odnosi się nie do występowania w chwili narodzin, lecz do obecności w każdym
momencie, w którym system ulega reorganizacji. Temperament jaką zmienność rozwijających
się systemów emocjonalnych.