ｋ｡ｺｭ Karabekir ｅ ｩｴ ｭ ｆ｡ｫ ｴ･ｳｩ Dergisi YlI:2004 ＰｬＺ ｹ｡ｓ

IMMANUEL KANT'IN ｅｇｔｍ ａｎｌ ｹ

Lokman ￇｌｎｇｒＪｪ ｒ ､ｶ｡ｮ KÜÇÜKALf"

ÖZET

ｋ｡ｮｴＧ ｮ ･ ｩｴ ｭ ｡ｬ ｮ ､｡Ｌ etikte ｳｫ￧｡ ･ｬ ｴｩｲ ｮ formalizminin ahine,

deneye ve somut çevre ｫｯｵｬ｡ｲｮ önem Ｌｩｮ､ｲ･ｶ buna ｫ｡ｲｬ ahlak
felsefesindeki temel ilke ve ｩｲ･ｬ ､ ｭｩｴ ･ alanma ｴ｡､ ｮ görüyoruz: o,
ｩｭ ｴ ･ esas olarak bireyin mahimlerin i ､･ｩｴｲｭＬ yani ona ahlaki
mahimler ｫ｡ｺ ｮ､ ｲｭ｡ süreci olarak karar; temel hedef de, kendi ｢｡ｮ
amaç olan ｮ｡ｳｩ ･ｭ ｬｲｴ ｩ ｫ ve ･ｭ Ｏｬｩｶｳ ｮ｡､ ｲ｡ｬ ｭ Ｇｾ geçerek
｡ｨｬ ｫｩ ･ ｭ ｳ ､ ｲＮ
Anahtar Kelimeler: Kant, Ｎｭｩｴ ｅ Fiziksel ｅ ｩｴ ｭＬ Ahlaki ｅ ｩｴ ｭＬ
ａｨｬ｡ｫｩ ･ ｭ

ABSTRACT

ａｧ｡｢ ｳｴ the so afien criticism of his formalism in ethies, ｮ｡ｋ appears fo

put s;gnificant weight on experiments and concrete environmental conditions
in the field of education while he apphes basic principles and values of
ethics to education. He takes education basicallyas transforming maxims of
individual, i.e. as the course helping an individual get ethical ｭ｡ＺｩｳＬ The
main target is his being moral (ethical) through culturation and ｣ｩｶｬｺ｡ｯｮＮ
Key words: Kant, education, physical education, moral education,
moralizatian

Ｎ Königsberg ￜｮ ｶ･ｲｳｩｴ Ｇｮ､･ ｧ･ｬ ｮ ｫｳ･ｬ ･ｮ bir uygulamaya

göre, her dönem ､￶ｮ ｭｬ olarak bir felsefe profesörü ￶ｲ･ｮ｣ｩｬｲ･ pedagoji
dersleri verir. Bu ･ｫｩｬ､･ Kant üniversite yöneticilerinden D. Bock'un
ｹ｡ ｭｬ｡､ ｅ ｩｴ ｭ ｓ｡ｮ ｴ Ders ｋｩｴ｡｢ ｡､ｬ eseri temele alan pedagoj i
dersleri okutmaya ｢｡ ｬ ｲＮ ｋ｡ｮｴＧ bu ｮｯｴｬ｡ｲ 1803 ｡､ｮｬｹ Über Pddagogik
Ｈｅ ｩｴ ｭ Üzerine)[ÜP] ､｡ ｡､ｮ ｴｬ Ｎｲ ｮ｡ｬｭ ｹ Ancak bu ｡ｭｬ￧ filozofun

• Doç.Dr, , ｋｲｫ｡ｬ･ Üniversitesi, ｅｩｴｭ Fakültesi

•• Okt. , Atatürk ￜｮｶ･ｲｳｩｴ Fen Edebiyat Fakültesi

81
 Immanuel ｮＧｔｎａｋ ｭｩｬ ｅ ｹ｡ｬｮａ

ｲ･ ｩ､ eserleri gibi sistematik ､･ ｩｬ ｲＮ Bu yüzden ￧｡ｬ ｭ ｺ､｡ ｡､ geçen

eseri temele alsak da, ｋ｡ｮｴＧ ･ｬ ｴｩｲ felsefesini, özellikle ･ｴｩ ｮ göz
önünde ｢ｵｬ ｮ､ｵｲ｡｣ ｺＮ O zaman burada, önce Kant' in ｭｩｴ ･ felsefesini
｡ｮｬ ｭ ｺ ｹ｡ｲ､ ｭ｣ olacak genel bir perspektif sunmaya, sonra onun
･ ｩｴ ｭ ｮ (özellikle çocuk ･ ｩｴ ｭ ｮｩ Ｉ temel özellikleri üzerine ｧ￶ｲ ｬ･ ｩｮ

belli ｢｡ ｬ ｫ ｲ ｡ｬｴ ｮ､ ｯｲｵ Ｎｹ｡ koymaya ve nihayet onun insan ｡ｮｬ ｹ

çerçevesinde ･ ｩｴ ｭ ｮ nihai hedeflerini göstermeye ￧｡ｬ ｣ ｺＮ

Kant felsefesini dört soruda toplamak mümkündür: "Neyi

bilebilirim?", "Ne yapmam gerekir?", "Ne umabilirim?" ve Ｂｮｳ｡ nedir?"
(KrV, B 832; Logik, 125). ｡､ｮ ｬｳａ bu sorulardan sonuncusu ､ｩ ･ｲ ÜÇÜllÜ
içinde ｢｡ｮ ､ ｲ en ･ｳ｡ ｬ ve en ｫ｡ｰｳ ｭｬ sorudur. Bu soru ･ ｩｴ ｭ ｡￧ ｳ ｮ､｡

｢｡ｫ ｬ､ ｮ ｡ ｵ ･ｫｬ bürünür: Ｂｮｳ｡ olmak için ne yapmak gerekir?".

ｋ｡ｮｴＧ burada hareket ｴ｡ｲｺ ｵＺ ｮｳ｡ Ｂ｣｡ｮｬ ､ｯ ｡ sisteminde"

kendine özgü bir ｹ｡ｰ ｹ｡ sahiptir. ａｫｬ sahibi bir ｶ｡ｲｬｫ olarak insan, ､ｯ｡ｬ
yeteneklerini kullanarak kendi ｴ｡ｲ ｦ ｮ､ ｫｯｮｵｬｭ amaçlar sayesinde
kendini ｧ･ｬｩｴｲ｢Ｎ Öte yandan Ｂ､ｯ｡ｮ efendisi" olan ｩｮｾ｡ ｡ｹｮ
zamanda Ｂ､ｯ ｡ｮ son ｡ ｮ ｣ Ｂ､ ｲ da. O zaman bizim insan olarak temel
ödevimiz, ｫ･ｮ､ｩｭ ｺ hayvan türünden "ahlaki bir türe" yükseltmektir. Bu da
ancak Ｂｫ･ｮ､ｩｬ ｮ､･ ilerleyen kültürü" ･ ｩｴ ｭ ｡ｲ ｣ ｬ ｹ ｡ ｰｬ｡ｮ bir ･､ｬｩｫ
kendi kontrolümüz ｡ｬｴ ｮ almakla ｧ･ｲ￧ ｫｬ ･｢ｩ ｲＮ ｩｭ､ Kant'ta ･ ｩｴ ｭｩｮ

temel özellikleri ve (etik ve antropolajik ｧ￶ｲ ｬ･ ｩｮ ｡ｲ ｢｡ｳｴ Ｉ nihai

hedetlerinin neler ｯｬ､ｵ ｮ｡ daha ｹ｡ｫ ｮ､｡ ｢｡ｫ ｬ ｭＮ

IT. ｮｩｭ ｴ ｅ Temel Özellikleri

ｅ ｩｴ ｭ ｮ ｂｩｬ ｭｳ･ Ｚ Felsefenin bir "bilimin güvenilir yoluna

girmesi" (KrV, B XIX) ｩｬｫ･ｳ ･ ｩｴ ｭ için de geçerlidir. ｋ｡ｮｴＧ ana felsefi
ｴ｡ｳｬ ｮ göre burada da deneysel ve rasyonel yöntem ve tekniklerden söz
edilebilir. O ･ｩｴｭ､ ｳｲｦ kurgusal tekniklerin bizi bir yere
ｶ｡ｲ､ ｭ ｹ ｣ ｬｏ Ｌ deneyimin ｫ｡￧ｮｬｭｺ bir ｫｯ ｵｬｯ ､ｵ ｮｵ söyler. Yani

82
 l.okman ÇiLiNGiR / ｒ､ｶ｡ｮ KÜÇÜKlILi

Kant ･ ｩｴ ｭ､･ ahlak felsefesinin aksine deneysel yöne ｡ ｲｬ ｫ verir. Çünkü

burada ､｡ｶｲ ｮ ｬ｡ｲ ｭ ｺｬ Ｑ soyut bir ilkesini ortaya koymadan ziyade bedenen
ve zihnen ｹ･ｴｩ ｲ ｬｭ･ｫ durumunda olan bireyle ｫ｡ｲ ｫ｡ｲ ｹ ｺＮ

ｅ ｩｴ ｭ､･ bilgi ve ｡ｹ ｭ ｬｮ ｺｵ önem veren Kant ･ ｩｴ ｭ

ｫｵｲ ｭｬ｡ｲ ｮ yönetimini ｡ｬｮ ｲ ､｡ ｢｡ ｲ ｬ ｵｺｭ｡ｮｬ ｲ eline ｢ｲ｡ｫｭ
ｧ･ｲ ｫｴｩ ｮ savunur. Keza ･ ｩｴ ｭＬ ancak ｧ･ｮｩ ufuklu, evrensel ､ｯ ｲｵｬ｡

ｫ｡ｰ ｳ ｡￧ ｫＬ günü ｯｬ､ｵ gibi ｧ･ｬ ｣ ｩ de ｳ｡ ｬ ｫ bir ･ｫｩｬ､

､･ ｲｬ ｮ､ｩ ･｢ ｬ ｮ ｫｩ ｬ･ｲ ｮ ￧｡｢ ｬ ｲ ｹ ｡ ｢｡ ｲ ｳ｡ ｬ ｹ ｢ｩ ｲＺ

"Çocuklar ｩｭ､ ｫｩ ､･ ｩｬＬ gelecekteki ｩｮｳ｡ ｬ ｫ soyunun mümkün

olan en iyi durumuna, yani ｩｮｳ｡ｬｫ idesine ve onun tüm belirlenimlerine
uygun bir ･ｫｩｬ､ ｹ･ｴｩ ｲ ｬｭ･ ｩ､ ｲＢ (ÜP, A 17).

Böylece Kant günümüz ･ ｩｴ ｭ ｮｩ vazgeçilmez ｵｮｳ ｲｬ｡ ｮ､ olan

￧｡ ､ ｨｫ ve ･ｶｲ ｮｳ ｬ ｩ ･ ｩｴ ｭ ｡ｮｬ ｹ ｮ temeline ｹ･ｲｬ ｴｩ ｲＮ Evrensel
･ ｩｴ ｭ ve evrensel insan ｫ｡ｶｲｭｮ o derece önem verir ki, bu onun ｢｡ｺ ｬ ｲ
ｴ｡ｲ ｦ ｮ､｡ yeterince ulusal ve toplumsal çerçeveden bakmamakla
ｳｵ￧ｬ｡ｮｭ ｳ ｡ yol açar'" Ama ｣ derin bir felsefi ｫ｡ｶｲｹｬ ｩｮｳ｡ Ｌ toplumun
ve nihayet tüm ｩｮｳ｡ ｬ ｮ belli bir amaç ､ｯ ｲｵｬｴ ｳ ｮ､｡ topyekün ･ ｩｴ ｬｭ･ｳｩ

､ ｮ｣･ｳｩｮ sonuna kadar muhafaza cder.

b) Bir Sanat Olarak ｅ ｩｴ ｭＺ Kant ･ ｩｴ ｭ Ｌ Ｂｵｹｧ ｬ｡ｭ ｳ pek çok

nesille ｹ･ｴｫｩｮｬ ｲｩｭ･ｳ gereken bir sanat" (ÜP, A 13) olarak ｴ｡ｮ ｭｬ ｲＮ Ona
göre ｩｮｳ｡ｯｬｵｮ en zor iki ｴ｡ｮｳ ｭｩｬ ･ ve yönetim ｳ｡ｮｴｬｲ､Ｎ ｮｳ｡
kendi ､ｯ ｡ｬ ｹ｡ｰ veya kapasitelerini kendi ｢｡ ｮ ｧ･ｬｩ ｴ ｲｭ gücüne sahip
ｯｬｭ｡､ ｮ､｡ onun ･ ｩｴ ｬｭ･ｳｩ kesin bir zorunluluk olarak ｫ｡ｲ ｭ ｺ ￧ ｫ｡ｲＮ
Bu noktada Kant insan ile ､ｩ･ｲ i ｣｡ｮｬ lar ｡､ｮｳｲ ｭ ｲｹ｡ yapar. Hayvan
içgüdüleriyle ｹ｡ ｭ ｮ sürdürürken, insan kendi eylemlerini kendisi
yönlendirmek ｺｯｲｵｮ､｡ ｲＺ

•• Ｎｲｋ S. ｣ ｺ｡ｙ (2003), 159.

83
 Immanuel KANT'm ｭｩｴ ｅ ｹ｡ｬｮａ

ｮ｡ｳ Ｂ türü, ｮ ｬ｡ｳｩ tüm ｬ｡ｯ､ yeteneklerini kendi Ｌ｡ｊｹｲｬ｢｡￧

｡ｭ ｡ｭ ortaya ｫ｡ｭｲ ￧ Ｎｲ ､｡ ｮｵ ｯｺ Her nesil ｩｮｲ･ ､ Ｂｲｩｴ ･ (ÜP,
A 2).

Her nesil ｩｮ ｲ･ ､ ｫ･ｭｴｩ Ｌｲ ､｡ ｮｵｲｯｺ

çünkü insan ｲ｡ｯ､ ｺ｡ｭ ｯ､
kendi ｡ｮ ｢ ｮ ｴ｡ｹ ｨ sürdürecek bir ｡､ｰｹ ｮ｡､ ｡ｭｬｯ kendinden önceki
nesillerin bilgi ve deneyimlerine ihtiyaç duyar. Her nesil kendi üzerine ｮ･､
görevi yaparak insani potansiyelin ｫｬｮ｡ｳｩ ｡ｮ ｣ ｭ uygun bir ･､ｬｩｫ
･ｮｩｳ ｭ ｬ･ｧ ｣ｭ ､ｲ｡ｹ olur ＮｲｫＨ ÜP, A (3). Bir süreç olarak ele ｡､ｮ ｬ｡
ｭｩｴ ･ ｩ ｬｮ ｫｴ･ ya belli bir plan çerçevesinde ele ｮ｡ｹ ｭｮ ｬ｡ ve bir amaca
yönelik olmayan "mekanik" bir ｡ｹｰ sahiptir, ya da ｵｲ ｯ､ ilke ve ｡ｲｬｧ｡ｹ
dayanan ｣ｬｫ｡Ｂ Qudiziös)" bir ｡ｹｰ (ÜP, A 16). ｭｩｴ ｅ ｴ｡ｮ ｳ veya
pedagoji ｬｮ｡ｰ ve ｣ｬｫ｡ Ｌｲ ､ ｬ｡ｭ ｯ yoksa insan ｳ｡ｯ､ gerçek belirlenimine
uygun bir tarzda ｺ･ｭＡｩｲｴｬ･ｧ ｴ
Ｎ ｮｩｫ ｴ･ｙ
ebeveynler çocuklar için örnek
ｫ｡｣ ｮ ｬ Ｌｲ｡ｬ ､ ｭｵｮｯｫ ama bun ｮｲ｡ｬ daha iyi ｩｳ･ｭｬｲｩｴ ･ｹ gerekiyorsa
pedagoji bir bilim olarak uygulamaya Ｎｲ､ｬ｡ｭｵｮｯｫ Ancak bu ･､ｬｩｫ
ｭｩｴ ･Ｂ ｩｫ｡､ｮ ｴ ｡ｳ mekanizm bilime Ｂｲｩｬ｢･ｴｮ￶､ (ÜP, 17). Kant
｡ｲ ｬｫ ｮ ｡ ･､ｭｩｴ elden geldik kadar az yer vermeye Ｎｲｬ｡￧ Çünkü ona
göre "insan ne kadar ｡ ｬｮｫｨ｡ sahip olursa, o denli az özgür ve ｺ ｳｭ ｡｢
olur" (ÜP, A 56).

. c) FizikseJ Ｚｭｩｴ ｅ Kant'a göre, ｭｩｴ ･Ｂ bilimi ya ｬ･ｳｫｩｺｦ ya da

pratiktir. Fiziksel ｭｩｴ･ ｮ ｡ｳ ｩ hayvanlarla ortak olan yönünü veya ｭｫ｡｢
ile beslenmeyi gösterir. Pratik veya ahlaki olan, ｮ ｡ｳｩ onunla bizzat
kendini ｩｴ ･ ve böylece özgür eylemde .bulunan bir ｫｬｲ｡ｶ gibi
ｩ ､ｬ ｢｡ｹ Ｎｲｩ､ｭ ｴ ･ ･ ｬｲ ｧｺￖＨ ｮｩｫ ｬ her ｹ･ pratik olarak
ＢＩｲｯｹ ｬ ､ｮ｡ (ÜP, A 35).

Kant ｬ･ｳｫｩｺｦ Ｌｮ･､ｭｩｴ daha ziyade ｬ｡ ｯ､ ｮ ｲ｡ｬ ｳ ｹ hakim ｵ ､ｬｯ

alanda beslenme ve büyümeden zihinsel ･ｹｭｩｬｧ kadar, ｮ ｡ｳ ｩ ｬ･ｳｫｩｺ ｦ

tt Kant'ta ｮｩｭｴ ･ bilimsel1igi için bkz. W. Ritzel (1985),40 d.

84
 Lokman çiLfNGiR i ｒ､ｶ｡ｮ KÜçÜKAli

｡ｬｹ ｳ ｰ｡ｹ ilgili süreci kasteder. Bu ･ ｩｴ ｭ daha ziyade bebeklik ve çocukluk

｡ ｭ｡ｳ ｮ､｡ geçerli ｯｬ､ｵ ｮ ｡ genelde "negatif' bir özellik ｴ｡ ｲＮ
Rousseau'da ｯｬ､ｵ gibi, Kant da ･ ｩｴ ｭ ｮ bu ilk ｡ ｭ ｳ ｮ､｡ ､ｯ ｡ｮ

verdiklerine yeni bir ･ｹ ｫ｡ｴ ｬｭ｡ ｳ ｮ ve ｡ ｬｦＱ müdahaleden uzak

､ｵｲ ｬｭ｡ｳ ｮ ￶ ｴｬ･ｲ Ｈｫｲ Ｎ ÜP, A 44 d.).

Fiziksel ･ ｩｴ ｭ ｮ "pozitif' yönünü ｮｳ｡ ｮ hayvandan ｡ｹｲ ｬ｡ｮ

özellikleri, yani "kültür" ｯｬｵ ｴ ｲｵ ve bu da ･ｳ｡ ｬ olarak ｩｮｳ｡ ｮ zihinsel

yeteneklerini ｧ･ｬｩｴｲｭ･ｹｩ kapsar ＨｫｲＮ ÜP, A 62 d.). Bu ･､ｬｩｫ Ｌｮ ｲ｡ｬｭｵｹ ､
hayal ve espri gücünün, ｨ｡ｦ ｺ ｮ Ｌ ｡ｬｧ ｡ｭ gücünün (yani ｡ zihinsel
yetilerin) ･ ｩｴ ｬｭ･ｳｩ ｡ｭ ￧ｬ｡ｮ ｹｯｲＮ Daha sonra daha yüksek zihinsel yetiler
olarak "anlama yetisi, ｹ｡ｲｧ ｬ ｭ｡ gücü ve ｡ｫｬｮ ･ ｩｴ ｭ ｮ･Ｂ geçilir (ÜP, A 88).
Ama tüm bu ｡ ve yüksek yetileri ･ ｩｴｭ ｮ temelinde ｩｮｳ｡ özgUr
Ｌｫ｡ｭｬ ｮ｡ｳ ｩ ･  ｲ ｧｺ￶ ｫ｡ｭ ｬｲ ｺ ｨ yatar. Bu ｡ｹ ｭ ｩｳ･ｭｬ ｲ için de
bireylerin ｹ｡ｬｮ ｺ｣｡ ･ ｩｴ ｬｭ ｯｬｭ｡ｳ yeterli ､･ ｩｬ ｲＬ onlara en son ｡ ｭ､

bizzat ､ ｮｭ･ｹｩ ￶ ｲ･ｴｭ ｫＬ ｯｮｬ｡ｲ ､ ｮｭ･ yeteneklerini ｧ･ｬｩ ｴ ｲｭ･ｫ

gerekir Ｈｫｲ Ｎ ür, A 89). Kant bu ｢｡ｬｭ､ yasal ｳｮｲｬ｡､ ｭｬ｡ｲ içerisinde
￶ｺｧｲｬ ｮ ｮ｡ｳ ｬ ￶ ｲ･ｴｩｬ ｢ ｾ｣･ ｩ sorununu çözmeye ￧｡ｬ ｲＮ Ona göre
￧ｯ｣ｵ ｮ ､｡ｶｲ ｮ ｬ｡ｲ kendisine zarar ｶ･ｲｭ ､ｩ ve ｢｡ ｫ ｬ ｲ ｮ ｲ｡ｨ ｴｳ ｺ

･ｴｭ ､ｩ ölçüde serbest ｢ ｲ｡ｫ ｊｭ ｬ ､ ｲＮ ￧ｯ｣ｵ ｡Ｌ kendi ｡ｭ ￧ｬ ｲ ｹ ｡

｢｡ ｫ ｬ ｲ ｮ ｡ｭ ￧ｬ ｲ ｡ｲ ｳ ｮ､ denge ｧ￶ｺ･ｴ ｩ ｮ､･ ｳ｡ ｬ ｫ bir yol ｩｭ･ｬｺ

｡｣ ｬｯ ve nihayet ､｡ｶｲ ｮ ｬ｡ｲ ｮ､ ｫｩ ｳ ｮ ｲｩ｡ ､ ｲｭ｡ｬ ｮ ｳ｡ｰｭ ｬ｡ｲ önlemeye

yönelik ｯｬ､ｵ Ｌ ｺ｡ｭ ｮ gelince gerçek anlamda ￶ｺｧｲｬ  ｫｵｬ ｡ｮ ｢ｩｬ･｣ ｩ

｡ｮｬ ｴ ｊｭ｡ｬ ､ ｲ Ｈｫｲ Ｎ ÜP, A 32 d.).

d) Ahlaki ｅ ｩｴ ｭＺ Ahlaki kültürün disiplin ､･ｩｬ maksimle?t

üzerine bina edi lmesi ｧ･ｲ ｫｴｩ ｮ söyleyen Kant, böyle bir ･ ｩｴ ｭ､･ ilk

tt Güdüsü ｡｣ｺｮｬｹ eylemde bulunan birey için geçerli olan ilkeye maksim denir.
Buna ｮｲ｡ｫ ilkenin gUdUsü her ｬ ｫ｡ ｫ ｬｲ｡ｶ için geçerliyse nesnel bir Ｚｲ､｡ｳｹ
"Maksim istemenin öznel ilkesidir; nesnel ilke ise (yani eger ｬｫ｡ arzulama yetisi
Uzerinde ｡ｬｹ ｭ｡ ｴ egemen Ｌ､ｹ｡ｳｬｯ bütün ｬｫ｡ ｲ｡ｬｫ ｶ için öznelolarak da pratik
ilke ｩｮ görecek bir ilke olan nesnel ilke ise) Ｂｲ､｡ｳｹｫｩｴ｡ｲｰ (GMS, RA 15 Anm.).

85
 /mmanuel ｮＧｔｎａｋ ｭｩｴ ｅ Ｌ ｹ｡ｬｮａ

ｳ｡ｭｬ ｰ ｹ gereken ｮｩｹ･ "karakter" ｯｬｵｴｲｭ｡ｫ ｯｬ､ｵ ｮ söyler ＮｲｫＨ ÜP, A

100). Ancak çocuklarda ｯｬｵｴｲｭ｡ｳ gereken karakter bir ｮ ｡､ｮｴ｡ｶ Ｌｬｩ ･､

bir ￧ｯ｣ｵｮ karakteridir. ｮｵ｣ｯ￧ karakterini ｡､ｭｲｵｴｬｯ ilk ｡､ｲｳ yer

alan "itaat" ya ｢｡ｳｫｮ (mutlak) ya da güvenin eseridir. Güven ilkine
nazaran Ｌｲ､ｬｫ｡ｦ yani istekli bir itaati içerir. Bireyin kendi ･ｬｹｩ ｴｳ itaat
etmesi çok önemli olsa da, özellikle ｮｵｬｫ｣ｯ￧ ilk ｡､ｮｲｬｹ ｫｳ｡｢

yöntemiyle ｯｬｵ ｴ ｲ ｡ｮ itaatin de ｫ｡｣ ｹ ｭｮ ｳ ｺ｡ bir yeri Ｎｲ ､ ｡ｶ Çünkü

ｮｵ ｣ｯ￧ gelecekte kurum ve kurallara ｲ｡ｫ ｬ ｧｹ｡ｳ bir ｡､ｮ ｴ ｶ ｳ｡ｭｬｯ

ancak bu sayede Ｎｲｩｬ｢･ｴｫ￧ｧ Kurallara ｳ｡ｭｬｵｹ durumunda ceza

gerekli olabilir. Uygulanacak ceza ｬ･ｳｫｩｺｦ ya da utanç duygusu gibi ahlaki
tarzda olabilir ki, bu sonuncusu ･ｮｩｲ､ nazaran daha olumlu netice ｲｵｯ､
Ｎ ｲｫＨ ÜP, A 103). Fiziksel ｮ｡ｺ･｣ ilk ｩｬｫ･ arzu edilen ｮ･､ｹ ｭｵｲ ｬ｡
ｲ ｴｫ｡ｭ ｢ (negatif ceza) ve bu ahlaki cezayla benzerlik gösterir. ｮ ｫｳ｡ｂ

､ｮ｡ｬｵｧｹ ｲ｡ｬ ｺ･｣ ise Kant ｯｨ Ｎｺ｡ｭｬ ｲ｡ｫ

Karakterin ｡､ｮ ｳ ｭｬｵｲ ｴ ｯ ikinci önemli ｲ￶ ｫ｡ｦ dürüst/ük veya

ｮｵｧ ｬ ｲ ｯ､ ｲ ､ ｳ｡ｮｩ ｬ Ｎｄ (ÜP. A 107). Bu karakterin en ｬｳ｡･ ve en
belirleyici yönünü Ｎｲｵｴｬｯ Üçüncü bir karakter unsuru ｫｩｬ｡､ｲ ve
dostluk ｩｬ ｫ ･ｲｩｮ ｧ･ｬｩ ｴ ｲｭ･ｳｩ､ (ÜP, A 109).

Burada fiziksel ve ahlaki ･ｬｭｩｴ ilgili belirtilmesi gereken son bir

nokta da fiziksel ｮｩｭｴ･ pasif, ahlaki ｮｩｭ ｴ ･ aktif ｯｬｭ｡ｳ ,yani ｮｩｭｴ･
｡ｮ ｲ ｬ ｫ ｢ ｬｭ ｡｢ Ｌｬｩ ･､ ｮ｡､ｵｲ ｯ ｮｵ ｣ｯ￧ ｩ ､･ｳｭ ｮ ｢ bir ilkeye
ｲｯｹ ｮ｡ ､ Ｎｲ ､ ｳ｡ｭｬｯ Keza ｮ ｡ｳ ｩ gerçek ･ｮ ｬｲ ｧｺ￶ giden yol da aktif bir
ahlaki ｮ･､ｭｩｴ geçer. ｮ Ｇｴ ｡ｋ karakter ･､ｮｩｭ ｴ en fazla üzerinde
ｵ ､ｲ nokta "maksimlere göre hareket ･ｴｮＢ ￶ｺ･ｬ ｩ ､ ｲ Ｈｫｲ Ｎ ÜP, 86).
Genel ｭｩｴ ･ söz konusu ｡､ｮｵ ｬｯ bu maksimicr okulun, hukukun ve
ｮ ｬ ｡ｳｮｩ ｮ｡ｲｶ ､ ilkeleri olurlar.

86
 Lokman çiLiNGiR i ｒ､ｶ｡ｮ KÜçUKALi

Pratik Ｚｭｩｴｅ
e) Pratik ｭｩｴ･ üç unsuru içerir: Beceri, zeka ve
Ｎｫ ｬ ｡ ｨ Bunlardan ilki ｮｩ ｣･ｲ￶ yeteneklerini Ｌ｡ｮｳｭｲｴ ikincisi
｡ｮ ｣ ｭ ｩｳ･ｭ ｲ için ｮ ｭ｡ ｹ pratik ｮ｡ｬｲｵｫ Ｌ･ｮｩｳ ｭ ｲ ￶ üçüncüsü ･ｳ
iyi ｮ｡ｲｶ､ elde etmesine yöneliktir ＨｫｲＮ ÜP, 12 d.). Kant, ahlaki bir
karakter kazanmak için yerine getirmek zorunda ｯｬ､ｵｫ｡ｲ ödevlerin
çocuklara mümkün ｵ､ｬｯ ölçüde ömeklerle birlikte ｳ｡ｭｬｵｮ ｩｮ ｴｫ･ｲ ｧ

söyler. O buradan, ｮｩ ｫ kendisine ｲ｡ｫ olan ve ｡ｮ ｬ ｫ ｢ ｲ｡ｫ olan

ödevleri ｡ｹｲｭｮ ｶ｡ｲ Ｈｫｲ Ｎ ÜP, A i IS). Birinci ödevler ｫｩｮ güzel
giyinip Ｌ｡､ｮ ｳ ｭ ｵｫ arzu ve isteklerini ｡､ｮ ｳ ｭｲｵｹｯ Ｌｬｩ ･､ tersine
Ｂｩｮｳ｡ en derinlerinde yatan kesin bir Ｂ･､ｲ yatar:

"Bu ､･ｲ onu bütün ｮ｡､ｲ ｬｫ ｴ ｹ daha soylu yapar ve onun

ödevi de bu ｫｬｮ｡ｳｩ ｩｮ ｲ･ ､ kendi ･､ｮｩ ｬ ｫ Ｂｲ ｴｫ｡ｭ ｬｮ｡ ｹ (ÜP, A
119).

ｮｩｭ ｴ ｅ ｳ｡ｭｰ ｹ gereken ･ｲｬｩ｣ｮｦＺ￶ bu ｫｬｮ｡ｳｩ ｮｩｲ･Ｌ Ｎ ､ ｡ｹ ｭ ｬ ｡

ｲ ｴｫ｡ ｲｾ ｨ｡￧ ﾷＳｽ＿ｫｾｩ［ｇ '::a kar?! ｮＡＧＮ｜ｾＬｬＨＩＭＺ ･､ｾ［ｈ｣Ｑｲ ＭＨｾ ｡ＮｾｨｮｬＨ Ｍｪ Ｇ＿ｲｾ ｫ ｮ｡ｴｵｹ ｨ｛ t;c-;'in
ｴｾｨｔｮ ･ＺＮｾ sayg( Ｎ［ｾＱＭＺｈ ｙ lJu (,(:;," ｾｦ［ｫＨｲｃｾ ｩｲｪ｢￧ｾ ihrnal ech hneyc gehnez.
Bundan sonrc' çocuklara olumlu veya olumsuz ｫｵｬ ｡ｮ ｨｩ ･｣ arzu ve
istekler ile temel erdemleri kavratmak gerekir.

Kant ￧ｯ｣ｵｮ ･ ｩｴ ｭ sürecinde din ile ilgili sorulara da doyurucu

cevap vermek ｧ･ｲ ｫｴｩ ｮ söyler. ｲｮ｡ｔ ｭ｡ｲｶ ｫ ilkin baba ｫ｡ｶｲｭ ile
kurulacak bir analojiden hareketle Ｎｲ､ｬ｡ｭｴｮｹ Din, "içerimizdeki
ｹ｡ｳ ､ ｲＬ ｡ｹ･ｴ üzerimizde bir yasa koyucu adi i bir hakim olarak etki
Ｎ｡ｳｫ ｣ ｲｵ ｯ､ Böylece din, ｲｮ｡ｔ bilgisine ｭｮ｡ｬｲ ｹｵ Ｎｲ ｴｫ｡ｬｨ ｲ･ ｅ din
ahlak ile Ｌ･ｳｺｭｬｩｲ､ｮ･ ｫｩｬ ｮ ｬ｡ｹ bir inayet ｩｳｴ･ｲ￶ olur" (ÜP, A 132).

Din tlimüy]e ｡ｬｫｨ tabidir. Ancak ｮｵ｣ｯ￧ ･ｮｩｭ ｴ ｮ｡､ｵｲ ｯ

teolojik kuramlardan ｢｡ｬｹｭｴｺＮ Çünkü, "salt teoloji üzerine bina edilen
din asla ahlaki bir ｹ･ içermez" (ÜP, A 133). ｡｣ｳｋ ｩ｣ｮ･ｲ ￶ din ile, en

87
 Immanuef KANT'in ｭｩｴ ｅ ｹ｡ｬｮａ

yüksek ｶ｡ｲｬｫ ｫ｡ｶｲ ｭ ｹｬ ｴ｡ｮ ｲ ｬｭ ｨ､ Ｌ ama ahlak üzerine bina

edilemeyen bir inanç veya dinin olumlu ｳ｡､ｹ ｦ umulamaz.

III. ｮｩｭ ｴ ｅ Nihai Hedefleri

a) ｮ ｡ ｯｄ Son Ｚ｣｡ｭａ Kant ｮ｡ｳ ｮ ｹ｡ｬ ｭｩｴ ･ Ｌ･ｬｹｩｳ ｴ ｲ ￶

ｲ｡ｬｮｵ｢ da tarih ve kültür ｡ｬｹ ｲ ｶ ｫ ｫ･ｲ ｩｴ ｬ ｢ ｬ･ｲｩｴ bir tarzda

ortaya koymaya Ｎｲｬ｡￧ ｲ･ ｅ insan ｬｮ｡｣Ｂ ｡ ｯ､ sistemi içerisinde" özel bir
konuma sahipse (ApH, A 255 d.), o bunun bizzat bilincinde ｯｬｭ｡､ｲＮ ｮｳ｡
"bizzat kendisinin Ｂｵ､ｲｴｬｯ bir karaktere sahip olan bir Ｌｲｴｫｬ｡ｶ çünkü o
｡ｫｬ ､ｯｮ｡ｴｬｭ bir ｶ｡ｲｬｫ (anima! rationabile) olarak, kendinden ｡ｫｬ bir
ｫ ｬｲ｡ｶ ｫ｡｣ ｲｵｴ ｬｯ Ｎｲ ､｡ ｭｵ Bu onun, "kendi ｴ｡ｲｦｮ､ koyulan Ｌｲ｡ｬ￧ｭ
ｬ｡ ｯ､ ｮ ｲ｡ｬ ｰ ｹ kullanarak Ｂｫ･｣ｲｩｴｬｮｹ (ApH, A 315) durumda
ｵｮ ､ｬｯ gösterir. Yani bu insan Kant'a göre amaçlar koyma ｹ･ｴ ｳｩｮ sahip
bir Ｎｲｴｫｬ｡ｶ

ｌ､ｭｩ ＭＺＮｬｨｾ｡ｈｲ ｬＭＮｩﾷＩｾＧ ｮ ｡ ｾｵ､ ya dB Ｌｾ ＿Ｖ ｩｴＱＮ Ｚ ￜ ﾷ Ｎ［ ｩ､･ ｲｬＡＮ｣｢ ｾＧｲ ＮＨＱ￧｡ ｬ ｦ

&lbiiir. ｮｳ｡ bir yönüyie ､･｡ｹ ｢｡ ｬ ＬＩｾ lii!.. ｲ･ ｩ､ yönüyle Ｂ､ｯ｡ｮ

efendisi" ｯｬ､ｵｮ bilinciyle kendi belirlenimini ｮｭ｡ｯ､ son ｡ｭ｣ olarak
varsayabilir§§. Bu da onun sqf irade (istenç). yani pratik akla sahip ｮｳ｡ｭｬｯ
bir sonucudur.

Bu noktada Kant'ta Ｂ､ｯ ｡ ｫｩ ｡ｭ ￧ｬ ｫＢ ｫ｡ｶｲ ｭ ｮ｡ biraz daha

ｹ｡ｫ ｮ､ ｢｡ｫｭ ｺ gerekecek. ｩｫ｡､ｯｄ ｫ ｬ ￧｡ｭ ｩｳ･｣ｮ ､ sonuçta bizi,
ｮ ｡ ｯ､ son ｮ ｣｡ｭ ne ｵ ､ｬｯ sorusunu sormaya yöneltir. Böyle bir amaç
duyular ､ｮｹ｡ｳ ､ ｮ｡ aranmak ｺｯｲｵｮ､｡ Ｌ çünkü o ｡ｲｴｫ bir ｢｡ ｫ ･ｹ

için araç olarak ｡ｬｮｭｺＮ O zaman geriye bir tek ｡ｫｬ ve özerk iradesiyle
､ｯ ｡ ｮ ｦ｡ｲｫｬ olan bir ｶ｡ｲｬ ｫＬ yani insan Ｎｲ ｬ｡ｫ Amaçlar ｡￧ ｳ ｮ､ ｫｯ ｵｬｳ ｺ

"Doga" deyimi burada ｹ｡ｬｮ

§§ haliyle ￧･ｩｴｬｫ ve ｮｩｾｬｺｳ･Ｎ､ ifadesi olup, insan
ｴ｡ｲ ｦ ｮ､ Ｌ daha ､ｯｲｵｳ anlama yetisinin apriori ｫ｡ｴ･ｧｯｲｩｬ･ sayesinde bilinebilir
bir dUzene ｫ｡ｭｬｵｲｴ ｶ｡ｫ zorunda olan ･ｹ､ｩｲＮ Bu konuda ｧ･ｮｩ bilgi için bkz. A. K.
Treml (1985), 83 ct.

88
 Lokrnan çiliNGiR i ｒ､ｶ｡ｮ KiJçÜKALi

yasa koyucu konumunda olan ｬ ｫ｡ sahibi ｫ ｬｲ｡ｶ kültürün ｳ ｣ ｴ｡ｲ ｹ ve ｮｹ｡

zamanda kendi ｡ｮ ｢ ｬ ｡ｳ￧ ｭ içeren ｮ ｬｫ｡ｨ Ｎｲ ､ ｣ ｹ ｡ｴ Yeme,

içme, ｲ｡ｬ￧ｹｩｴｨ Ｌ｡ｭ ｬ ｲ ｫ ｡｣ ｳ ｫ mutluluk Kant'a göre ｮ ｡ ｯ､ son ｣｡ｭ

olamaz. Bu ancak ｮ｡ｳｩ onun sayesinde ｹ｡ ｯ､ kültürün bir ｳ ｣｡ｲ olarak

､ｮ｡ｬ ｵｫ amaç olabilir. Ama ､ｯ｡ｮ son Ｌ｡ｮ｣ｭ ｡､ da
｢･ｬｩｲｴ ｣ ｭ ｺ gibi, bireyde ｬｩ･､ türde ･ｭｩｲ ｮ｡ｫｭｩ Ｎｲ ､ ｡ｶ

b) Disipline Olma ve Ｚ･ｭｬｲｴｋ ｮ｡ｳ olarak bizim ödevimiz,

kendimizi ｬｮ｡｣ (hayvan) türünden "ahlaki bir türe" yükseltmektir. Bu ise
ancak ｺｳｮ｡ｬｰＢ ･ｴｫ ｭ ｩｬ ｧ olan bir kültürü" bilinçli ve ｬ￧｡ｭ bir ｡ｹｰ
｡ｬｫ ｮ ｵｴ ｶ｡ｫ mümkündür. Bir ｡ｫ ｢ ifadeyle, özerklik ve özgürlük
｡ｬ ｮ ､ Ｌ ｩｮｳ｡ kendi ｮｩ ｬ･｢ ｵｳ ｣ ｲ ｴ ｵｬｯ ｡ｬｹ ｳ ｭ ｯ mümkündür. ..•

Kültür temelde bir topfumsal olgu Ｌｮ｡､ｵ ｬｯ insani ｮ｡ｬｰｹ

(yetenekleri) ｢｡ｫｬｲｹ kurulan bir birlikte ｭ｡ｹ ｮ ｺ ｳｫ｡ｭｬｯ ｫ･ｭｴｩ ve
ｫ･ｭｲｩｴ ｬ ｧ mümkiin Ｎｲｩ､ｬ･ Bu nedenle negatif kültür olarak disiplin
｡｣ｺ ｮｬ ｹ tek tek bireylerin karakter ･､ｮｩｭｬ Ｌｬｩ ･､ ｮｹ｡ ｡､ｮ ｺ insan
türünün Ｌ･､ｮｩｭｴ yani toplumsal bir kUltür ｡､ｮ ｭ｡ ｯ verilmesi gerekli bir
süreçtir. Buna ｢｡ ｬ olarak Kant "pragmatik antrapolojinin" ｡ｭ｣ｮ ｵ

･ｫｩｬ､ belirler:

ｮ｡ｳ Ｂ ｬｫ｡
sayesinde, bir toplum içerisinde ｲ･ｩ､ insanlarla birlikte
olmak ve bu toplum içerisinde sanat ve bilimler ｡ｬｹ｣ｲ Ｌｫ･ ｮ ｬｲ

ｫ･ｭ ｬ ｩｶ ｳ ve de ｫ･ｮｬｩ｡ｨ üzere Ｂｲｩｴｭｮ･ｬ ｢ (ApH, B 318 d.).

Ｌ･ｭ ｬｲｴ ｋ ･ｭ ｬ ｩｶ ｳ ve ｮｩ ･ｭ ｬｩｫ｡ ｨ (gerçek anlamda pratik

｡ｫｬ ｮＩ ön ｮ ｳ｡ｭ disipline olma ｯｬｵ ｴ ｲ Ｎ Saf ａｫｬ ｮ ｅｬ･ ｩｲ ｳ Ｇ nde
"disiplinl'den bir Ｂ ｫｳ｡｢ olarak söz edilir ve onun sayesinde "belli
kurallardan sapma yöniindeki sürekli ｩｭ ｬ ･ ｮ｡ｹ ｬｲ ｳ ve sonunda yok eden
bir zorlama" gündeme gelir (KrY, B 738). Kendi ｡ｮ ｢ olan ｬ｡ ｯ､ ｰ｡ｹ ve

... ｋｲＮ G. Funke (1979), 124 d.

89
 Immanuel KANT'm ｭｩｴ ｅ ｹ｡ｬｮａ

yeteneklerin bir çok ｢｡ｫ ｭ､｡ｮ bir disipline ihtiyaç ､ｵｹ ｫｬ｡ｲ herkesçe
kabul edilir. ａｫｬ ｮ deneysel veya saf sezgiselolarak kontrol ･､ｩｬ ｭ･､ｩ

noktalarda disipline gerek duyulur" (KrV, B 738).

Antropolojik ｡￧ ､ ｮ disipline olma, hayvani yönün gerek bireysel

gerekse toplumsal bazda ｩｮｳ｡ ｬ zarar getirmemesi ｡ｮｬ ｭ ｡ gelir Ｈｫｲ Ｎ
ÜP, A). Disipline olma insan ､ｯ｡ｳｮ ｫ｡ｲ ｬ gelir ve Kant'ta "hayvani
yönü itaat altma alma" ｩ ｬ･ｶｩ görür.

"Disiplin veya ｹ･ｴｩ ｲｭ･ ｨ｡ｹｶ ｮｬ ｫｴ｡ｮ ｩｮｳ｡ ｬ ､￶ｮ ｭ ｳ｡ ｬ ｲ［

hayvan tümüyle güdüleriylc ｶ｡ｲ､ ... ama insan kendi ｡ｫｬｮ ｫｵｬ ｡ｮ ｲＢ (ÜP,
A2).

ｅ ･ｲ insan ｹ｡ｬｮ ｺ｣ ･ ｩｴ ｭ yoluyla insan olabiliyorsa, o zaman insan

olma sürecin belli ､ｯ ｡ｬ ｩｭｫ｡ｮｬ ｲ ｳ ｭｲｬ｡ｮ､ ｳ ｹｬ｡Ｌ yani disiplinle
｢｡ lamaktad ｲＮ

ｩｮｳ｡ tüm bu ｡ｭｬｲｮ､ ｧ･￧ｩ ･ ｩｴ ｭ oldugu kadar bir okula

da zorunlu ｫ ｬ｡ｲＮ Çünkü ancak bir ･ ｩｴ ｭ kurumunda ｩｮｳ｡ ｬ ｲ ｮ toplu olarak
ｫｩ ｬｴｲ ･ ｭ ｳｩ Ｈｹ･ｴ ｮ ｫｬｩ ｮ ｩｭｫ｡ｮｬ ｲ ｧ･ｬｩ ｴ ｲｭ Ｉ ｳｩｶ ｬ ･ ｭ ｳｩ (toplumsal
ｹ｡ｰ içerisinde kural, gelenek ve örtleri ￶ ｲ･ｮｭ Ｉ ve ｡ｨｬ ｫｩ ･ ｭ ｳ (genel
insani erdemler ｡ｮｬ ｭ ｮ､｡Ｉ mümkün olur.

Kültür, ｙ｡ｲｧ Gücünün ｅｬ･ ｴｩｲ ｳ Ｇｮ､･ (KU) "genelolarak ｡ｫ ｬ bir

ｮ ｬｲ｡ｶ herhangi bir amaç için (özgür bir ･ｫｩｬ､ Ｉ ｢･｣ ｲｩｫｬ ｮ ortaya
ｫｯｮｵｬｭ｡ｳ ､ ｲＢ (KU, B 391) ･ｫｬｩｮ､･ ｴ｡ｮ ｭｬ｡ｮ ｹｯｲＮ Bu tarz bir "ortaya
konulma" veya ｫｬｴＧￜｲ･ｭ ｩｮｳ｡ Ｌ tinsel, ruhsal ve bedensel güçlerini ham
bir güç olmaktan ￧ ｫ｡ｲ ｰ ｧ･ｬｩ ｭ･ｳｩｮ ｳ｡ ｬ ｹ｡ｮ bir süreçtir. Bu ｫｬｴｲ･ｭｮｩ
｡ｭ ｣ Ｂｩｮｳ｡ ､ｯ ｡ｬ ｹ｡ｰ ｳ ｮ Ｂ onun ､ｯ ｡ｬ ･ ｩｬ ｭ ｲ ｮ､･ ｢｡ ｭｳ ｺ ｫ ｬｭ｡

ve kendi eylemlerinin ｡ｭ ｣ ｮ bizzat özgür ve sorumluluk bilinci içinde

90
 Lokman çiliNGiR j ｒ､ｶ｡ｮ KÜçÜKALi

belirleyebilmesine imkan ｴ｡ｮ ｭ ｫ ｲＮ Yani kültürde esas olan ｩｮｳ｡

￶ｺｧｲ ､ Ｎ ｩｈ

Kant'ta ､ｯ ｡ｮ son ｡ｭ ￧ｬ ｲ ｮ､｡ biri kültürün ｯｬｵ ｴ ｲ ｭ｡ｳ ､ ｲ

Ｈｫｲ Ｎ KhN, XV, Nr. 1521, s. 883). Çünkü ancak kültür temelinde ｳｩｶ ｬ ･ ｭ

ve sonra da ｡ｨｬ ｫｩ ･ ｭ mümkündür. ａｫｬ ｮ tarihsel ｧ･ｬｩ ｭ ｡￧ ｳ ｮ､｡

｢｡ｫ ｬ､ ｮ､｡Ｌ kültürün gerçekte ｹ｡ｬｮ ｺ｣ bireyi, ｳｩｶ ｬ ･ ｭ ｮｩ ise toplumu
ｩ￧･ｲ､ ｩｮ Ｌ buna ｫ｡ｲ ｮ ｡ｨｬ ｫｩ ･ ｭ ｮｩ dünyada olabilecek en iyi duruma
ｫ｡ｲ ｬ ｫ ｧ･ｬ､ｩ ｮ görürüz. ｰｨ･ｳｩｺ ahlaki kültür ｡ｫ ｬ､｡ｮ kaynaklanan
maksimlere Ｈ､｡ｶｲ ｮ ｉ öznel ilkeleri) ､｡ｹ ｮ ｲＬ disipline ､･ ｩｌＮ Disiplin
ｹ｡ｬｮ ｺ｣｡ bir ｡ｬ ｫ｡ｮｬ ｫ sürecini içerirken, maksimlere göre eylemde bulunma
belli bir ｺ｡ｭ ｮ içerir. Elbette ｹ｡ｬｮ ｺ｣ herhangi bir maksime göre
davranmak ､･ ｩｬＬ ama genel ahlaki (akla ､｡ｹ ｬ Ｉ maksimlere göre davranmak
hedeflenmektedir. Böylece ･ ｩｴ ｭ temelde karakter ve ahlaki maksimler
ｯｬｵ ｴ ｲｭ｡ süreci olarak ｫ｡ｲ ｭ ｺ｡ ￧ ｫ｡ｲＮ Bir ｢｡ ｫ ､･ｹｩ ｬ Ｌ sahip olunan
mahimlcri ､･ ｩ ｴ ｲｭ･Ｎ yani ｺｩｳ ｫ ｬ･￧ bjr ･ｫｩｬ､ ｧ･ｮ ｬｩ ｭ ｹ｣

ｭ｡ｌ［ＧＭｮＩ･ｲｪ ｾ .. 'cd,,,, nerkes !çin genei geçer ｭ＼ ｫｳｩｭｬ･ｲＺ ＨＲ ｨｬ｡ｫ ｹ｡ｳＬ ｾ［ Ｉ

ｹ･ｲｬ ｴｩｲｭ･ sürecidir ･ ｩｴ ｬｔｉＮ

Kendi ｢ｾＱｬ ｡ yasa koyan bir ｫ ｬｲ｡ｶ olarak insan kendi öznel
｡ｭ ￧ｬ ｲ ｮ nesnel ｡ｭ ￧ｬ ｲ ｮ｡ tabi ｫ ｬ｡｢ｩ ｲＬ Kant' ｮ ､･ｹｩ ｹｬ･Ｌ tabi ｫ｡ｭｬ

Ｎｲ ､｡ ｮｵ ｯｺ Bunun için insan ilkin bütün özerk iradelerde içerilen bir amaca
ihtiyaç duyar. ｅ ･ｲ biz eylemlerimizi ｹ｡ｬｮ ｺ｣｡ ･ ｩｬ ｭ ･ｲ ｴＮ｡ｲ ｦ ｮ､｡

belirlemek durumunda ､･ ｩ Isek, o zaman ｡ｫ ｬ ｶ｡ｲｬ ｫ ｡ｲ Ｂｳ ｲｦＧ araç olarak

dikkate alan bir eylemde ｢ｵｬ ｮ｡ｭ ｹ ｺＮ Kant'm ｡ ｺ ｮ､｡ söylemek
gerekirse:

Ｂｙ｡ｲ ｴ ｬｭ dünyada her ･ｹｩ insan, isterse ve elindeyse, ｳ ｲｦ

araç olarak kullanabilir; ｹ｡ｬｮ ｺ｣ insan ve onunla biri ikte her ｡ｫ ｬ

tti ｋｲ Ｎ L. Çilingir (1999), 40 d.

91
 Immanuel ｮＧｔｎａｋ ｭｩｴ ｅ ｽ ｹ｡ｬｮａ

Ｌｫ ｴ｡ｲ ｹ kendi ｢｡ ｮ ｡ｭ ￧ｴ ｲＮ Yani 0, ￶ ｺ ｧ  ｲ ｬ  ｮ ￶ｺ･ｲｫｬｩ sayesinde,

kutsalolan ahlak ｹ｡ｳ ｮ öznesidir" (KpV, A 155 d.).

Böylece, ahlaki davranan bir insan için, ｩｮｳ｡ asla ｳ ｲｦ bir araç
olarak ､･ｩｬＬ tersine ｡ｹｮ 7..amanda kendi ｢｡ｮ amaç olarak görerek
davranmak bir ödevdir.

c) ･ｭｬｩｶｓ ve ｔｯｰｬｵｭｳ｡ｈＺ insanm ｹ･ｴｫｩｮｬ･ ｭ ｳｩ ｹ｡ｬｮ ｺ｣｡

ｹ｡ｬ ｮ olarak bireyde ､･ｩｬ türde mümkün ｯｬｭ｡ｫｴ ､ ｲＮ Ama insanlar daima
birbirlerine ｫ｡ｲ üstün olma ｹ｡ｲ ｭ｡ girdik/erinden kültürde bir yandan iyi,
öte yandan da kötü ･ｩｬｭｲ içlerinde ｢｡ｲｮ､ ｬＮ ｮｳ｡ ､ｯ ｡ｬ ｹ｡ｰ ｬ ｲ ｮ
en iyi ｲ｡ｬ ｵ ｯｫ ｡､ｮ ｴｬ ｫ･ｭｲｩｴ ｬ ｧ için ｫ｡ｭ ｬ ｳ ｵ ｰｯｴ ister; ama ｡ｹｮ

zamanda da kendini toplumdan soyutlama. ｢ｩｲ･ｹｳ ｬ ･ ｭ yönünde güçlü bir

meyle sahiptir, bir ｢｡ ｫ ､･ｹｩ ｬ Ｌ insan bir yandan Ｂｴ･ｭ｢ ｬ ･ ｭ Ｂ isterken,
öte yandan da ｢｡ ｫ ｬ ｲ ｮ､ zarar görme ve onlara ｢｡ ｭｬ olma korkusunu
ｾ｛ｩｲＺＬ ｫｬ［ (Ilarak kend i nde Ｚｲ･､ｮｩ ｴｬ･ｳｩｨ topi uma Ｎｲ ｡ｬｫｹ

ｨｮ｡ｳ ｉ bencil güdi\lerinden, ･ｬｫ ｺ￶ onur Ｈｳ｡ｹｧ ｮｬ ｫＩＬ ･ｧ ｭ･ｮｴｩｬｾ

ve mal lmsmdan ötürü birbirleriyie güç ve ｳ｡ｶ ｮ ｨｫｭ･ｴ ｩ ､ｯ ｡ｬ bir

ｯｲｴ｡ｭ ｰ｡ｹｬ ｭ zorunda ｫ｡ｬ ｲ ki, bu herkes için sürekli bir tehdit
｡ｮｬ ｭ ｡ gelir. Bu durumun ｫ｡ｴｬ ｮ ｭ｡ｺｬ ｩｮｳ｡ ｬ ｲ yasa ､ ｢｡ｳｫ ｬ｡ｲ

ｫ｡ｲ koyan bir hukuk devleti ｹ｡ｰ ｳ içinde ｹ｡ ｭ zorlar:

"Çünkü ｹ｡ｬｮ ｺ｣｡Ｌ üyelerinin sürekli olarak ￧｡ｴ ve ｳ ｮ ｲｬ｡

tam olarak belirlenen ve güvence ｡ｬｴ ｮ｡ ｡ｬ ｮ büyük bir ￶ｺｧｲｬ ･ sahip

bir toplumda, (bu insanlar) özgür bir ･ｫｩｬ､ ､ｩ ･ｲｬ ｩｹ ･ birlikte
ｶ｡ｲｬ ｫ ｮ devam ettirebilirler, [... J böylece, ￶ｺｧｲｬ ｮ en ､ ｡ｮ ｲｬ Ｌｳ

ｩｾＯ ｴ ｲ･ bir toplumda en yüksek oranda ｫ｡ｲ konulmaz bir güçle ｢｡ ｮｴ

ｫｵｲ ｬｭｵ
olur, b.d. ､ｯ｡ｮ insan türü için ｩ ､･ｬｲｩ ｢ en yüksek amaç
olan tam adaletli bir ｹｵｲｴ｡ｬ ｡ｮ ｹ ｳ Ｂ (IGA, A 394).

92
 Lokman çiLiNGiR / ｒ､ｶ｡ｮ KUçÜKALi

ｬ ｫａ sahibi ･ｩｴｬｭ bir insan ､ｯ｡ｬｲｫＬ ｢｡ ｫ ｬ ｲ ｮ ｨ｡ｫｬ ｲ ｮ

zarar veren ｳｮｲ ｺ özgürlük ve ｧｶ･ｮｳｩｺｬ ･ ｫ｡ｲ Ｌ ölçülü özgürlük ve
emniyeti tercih eder. Böylece ideal bir ｹｵｲｴ ｡ ｬ anayasasmda ilk defa,
birey ile toplum ｡ｲ ｳ ｮ､｡ ortaya ￧ ｫ｡ｮ ｫ｡ｲ ｴｬ ortadan ｫ｡ｬ､ ｲｭ｡ｮ ve ､ｯ ｡
ile özgürlük ｡ｲ ｳ ｮ､｡ｫｩ ￧｡ｴ ｭ｡ｹ Ｌ Ｈ､ｯ ｡ｬ durumun var ･ｴ ｩ ｳ ｮ ｲｳ ｺ
￶ｺｧｲｬ  yasalarla ｳｬｮ ｲ ｡ｮ､ ｲ｡ ｫＩ bir ｢ｩｲｬ ｫ｡ｶｵ ｴ ｲｭ｡ｮ gerçek ｩｭｫ｡ｮ

ortaya ￧ ｫ｡ｲＮ Devlet ve kültürler ｡ｲ ｳ ｮ､｡ ｹ｡ ｮ ｫ｡ｲｧ ve ｲ｡ｬ ｶ ｳ ｡､ｮ ｬｳ

ｮ ｡ ｯ､ ｡ｮ ｣ ｭ ｩｳ･ｭ ｲ için bir ｡ｲ ￧ｴ ve bunlar devletler ｡ｲ ｳ ｮ､｡ yeni

ｩｬ ｫ ･ｲ kurmaya, eski ｹ｡ｰ ｬ ｲ ｮ yerine yenilerini ｹ･ｲｬ ｴｩｲｭ･ｹ ｹ｡ｲ､ ｭ｣

olurlar. Ne ｳ｡ｶ ｬ｡ｲ ｲ｡ｳｴｬ ｮ sonucudur ne de ｡ｶ ｳ ｡､ｮ ｳ ｲ ｯ ortaya ￧ ｫ｡ｮ

yeni ｹ｡ｰ ｬ ｲＮ Devletler ｡ｲ ｳ ｮ､｡ süregelen ｳ｡ｶ ｬ ｲ sona erdirmek için de,
hukuk ｫｵｲ｡ｬ ｲ ｮ｡ göre ｴ･ ｫ ｬ eden, bütün devletlerin ｢｡ｲ ￧ bir ｢ｩｲｬ ｩ

tesis edilmelidir. Bu ･､ｬｩｫ sürekli ｢｡ｲ üstün bir kültür veya ｡ｨｬ ｫ ｬ ｮ
ｧ･ｲ￧ ｫｬ･ ｭ ｳｩ için temel ｫｯ ｵｬ ｯｬｵｲｴ［ Ｎ

Kant'a göre, ｩｮｳ｡ gerçek bir ｫｬｴ ｲ ･ ｭ ve ｡ｨｬ ｫｩ ･ ｭ ｳ ｮ､

söz edebilmek için ｵ soruyu cevap vermek gerekir: "insan ､ｯ ｵ ｴ｡ｮ ahlaki
olarak iyi, yoksa kötü müdür?': (Ür, A 128).

d) Temel ｮｳ｡ ｩ ｙ｡ｰ ｬ ｲＺ Kant, Ｂｩｮｳ｡ belirleyen ￶･ｬｲｩＢ ｯｬｵ ｕ ｲ｡ｮ

üç "temel ｹ｡ｰ Ｂ､｡ｮ söz eder: Ｂｃ｡ｮｬ bir ｫ ｬｲ｡ｶ olarak ｩｮｳ｡ hayvan i
ｹ｡ｰｳＢ［ Ｂ｣｡ｮｬ ve ｡ｹｮ zamanda ｡ｫ ｬ bir ｶ｡ｲｬ ｫ olarak ｩｮｳ｡ ｩｮｳ｡ ｦｩ Ｂ［

｡ｫ ｬ ve ｡ｹｮ zamanda sorumluluk ｴ｡ ｹ ｮ bir ｶ｡ｲｬ ｫ olarak ｩｮｳ｡ ｮ ｫｩ ｬ ｩＢ

(RGV, II 15). Birinci, yani hayvan; ｹ｡ｰ ｩｮｳ｡ kendini ｫｯｲｵｭ｡ｳ ｮ Ｌ

üremesini ve ｴｯｰｬｵｭｳ｡ ｭ｡ dürtüsünü içeriyor. Bu ｹ｡ｰ esasta ｦ ｺｩｫｳ･ｬ ve

ｹ｡ｬ ｮ mekanik bir ben-sevgisi ｡ｮｬ ｭ ｮ｡ gelir; ｡ｫｬ ｩ￧･ｲｭ ､ ｮ ･ kötülük
ｫ｡ｶｲ ｭ bu güdülerde yer bulamaz, ama "bunlara ｫ￶ｴｬ ｮ ｴｯｨｵｭｬ｡ｲ

ekilebilir" (RGV, B 16). Bu anlamda güdiiler toplumdaki ｹ｡ｬ ｮ ￧｡ｴ ｭ｡ｮ

nedenidirler ve bu halleriyle de ｩｮｳ｡ tüm ｹ｡ｰ ｬ ｲ ｮ bir bütünlük içerisinde

ｧ･ｬｩ ｴ ｲｭ･ｹｩ hedefleyen ､ｯ ｡ｮ ｡ｭ ￧ｳ｡ｬ ｮ｡ ｫ｡ｲ dururlar.

tt: ｋｲ Ｎ L. Çilingir (1999),72 d.

93
 Immanue( KANT'm ｭｩｴ ｅ ｹ｡ｬｮａ

ikinci ｹ｡ｰＬ yani ｩｮｳ｡ｬｫ ｹ｡ｰ ｳ gerçi genelolarak fiziki, ama ｡ｹｮ
･ｫｩｬ､･ ona ｫ｡ｲ ｬ ｫ gelen Ｈ｡ｫｬ ｮ gerekli ｯｬ､ｵ Ｉ ben-sevgisi olarak
gösterilebilir; yani bu ｡｣ｺ ｮｬ ｹ ･ｬｹｩｲ ､ ｡､ｮ ｬｭｴ ｡Ｑ ｲ ｫ mutlu veya
mutsuz olarak ､･ ｲｬ ｮ､ｩｲ ｬ･｢ｩ ｲＮ Buradan hareketle, Ｂ｢｡ ｫ ｬ ｲ ｮ

､ ｮ｣･ｳｩ ､ kendini ､･ ｲｬｩ ｫ ｬｭ｡Ｂ (RGV, B 17) ｩｭ ｬ ･ belirir. Gerçi bu

"iyiye yönelik ･ｳ｡ ｬ ｹ｡ｰ ､ ｲＢＬ ama kolayca toplumda ｦ･ｮ｡ｬ ｮ nedeni de
olabilir. Böylece kötülük ilkin insanlar bir araya ｧ･ｬ､ｩ ｮ ･ ortaya ￧ ｫ｡ｲＮ Bu
tür bir kötülük de kültürün ｦ･ｮ｡ｨ ､ ｲＮ ｋ ｳｫ｡ｮ￧ｬ Ｌ rekabet, ｨ ｲｳＬ nankörlük
ve ｢｡ ｫ ｬ｡ｲ ｮ｡ zarar verme bu ｮ｡､ ｰ ｹ kaynaklanan ｦ･ｮ｡ｬ ｫ ｡ｲ､ Ｎ Yine
bunlar, kötülük henüz bu ｡､ ｰ ｹ ｮ･､ ｩ ･ｭｮ ｬｲｩ ･｢ ｮ ｬ ｴ￶ｫＢ
Ｂｩｲ･ｬ ｮ ｲ￶ｧ olarak gösterilebilider. Çünkü kötülük daima ahlaki bir ･ｹ､ｩｲＮ
Üçüncü ｹ｡ｰ veya ｫｩ ｬ ｹ｡ｰ ｳ Ｌ Ｂｩｳｴ･ ｮ (Willkür) kendi ｢｡ｮ yeter
güdüsü olarak" ahlak ｹ｡ｳ ｮ｡ ｫ｡ｲ Ｂｳ｡ｹｧ ｮ ｨｩｳ ･､ｩｬ ｢ ｩｲｬ ｩ､ ｲＢ (RGV,
18). ｮ｡ｳ Kant'agöre ilk iki ｹ｡ｰ､ ｹ｡ｬｮ ｺ｣ "insan" olarak kendini gösterir,
Ｂｫｩ olarak ､･ ｩｌＮ ilkin üçüncü ｹ｡ｰ ､ Ｂｫｩ ｬ ｫＢ kendine yer bulur, bu
yüzden o "insandaki ｩｹ ｬ ｩｮ nüvesj"dir. Bu ､ｯ ｡ｬ yapilar Ｂｹ｡ｬｮ ｺ｣｡
(olumsuz olarak) iyi ､･ ｩｬ (ahlak ｹ｡ｳ ｮ ｫ｡ｲ gelmezler), ｡ｹｮ zamanda
iyiye yönelik ｹ｡ｰ ｬ ｲ､ (ahlak ｹ｡ｳ ｮ uymaya ｴ･ ｶｩｫ ederler)" (RGV, B
19). Bu nedenle, diyor Kant, ･ ｩｬ imlerle ｢｡ ｬ ｮｴ ｳ içinde Ｂｯｮｬ｡ｲ yok etmek
isternek ｹ｡ｬｮ ｺ｣ gereksiz ､･ ｩｬＬ ｡ｹｮ zamanda ｺ｡ｲ ｬ ve ｡ｹ ｰｴ ｲＢ (RGV, B
69). ｄｯ ｡ｬ ｹ｡ｰ ｬ ｲＬ ･ｲ böyle bir ｶ｡ｲｬ ｮ ｩｭｫ｡ｮ aitseler "asli", ･ｲ
ｶ｡ｲｬ ｫ ｯｮｬ｡ｲｳ ｺ da ｫ･ｮ､ｩｬ ｮ､･ mümkün olabiliyorsa Ｂｲ｡ｳｴｬ ｮ ｳ｡ｬＢ
olurlar. m Bu aynmla birlikte Kant, sorunu Ｂｲ｡ｳｴｬｮ ｡Ｂ bir ｹ｡ｰ olarak
görerek insan ､ｯ ｡ｳ ｮ ｫｩ ｫ￶ｴｬ çözmek istiyor.

§§§Ｌ ｮ｡ｋ ｭｩｴ ｅ Üzerine (UP) ｬ､｡ eserine paralelolarak (112 d.) Antropolojl'sinde
dogal ｡ｬｲ ｰｹ "kompleks" birliktelik içeren üç ｹ｡ｰ daha belirlec 1) teknik ｰ｡ｹ
(kültür ｾ beceri), 2) "pragmatik ｰ｡ｹ ･ｭ ｣ｬ ｩｶ ｳＨ - zekilik) ve 3) "ahlaki ｹ｡ｰ
Ｈ｡ｨｬ ｫｩ ･ ｭ -- hilgelik) ＮｲｫＨ ApH, B 314 d.). ｮ｡ｳ bu belirlenime uygun olarak
Ｂ･ｭ ｬｮｩ ｰ ｳ ､ ve ＬＢ･ｭ ｬｲｴｩｬｫＢ ｲｹ｡ zamanda Ｂ･ｭｬｩｶｳ ve de Ｂ･ｭ ｬｩｫ｡ｨＢ
Ｎｲ ､｡ ｮｵｲｯｺ

94
 Lokman ÇILfNGiR i ｒ､ｶ｡ｮ KUÇ()KALi

e) Erdemlilik ve Ｚ･ｭ ｬｩｫ｡ ｨａ ｮ ｡ｳ ｬ｡ ｯ､ ｲ｡ｬ ｰ ｹ (yetenekleri)

temelde ｩｹ ｬ ｮ Ｂ､￶ｬｹ｡ｴ ｮ Ｂ kendilerinde ｢｡ｲ ｮ､ ｬ Ｌ ama buna ｲ｡ ｭ･ｮ
bu ｲ｡ｬｰｹ toplum ｴ｡ｲｦｮ､ ｫ￶ｴｬ ･ yönlendirilebilirler ＨｫｲＮ ÜP, A 19).
Kant ilkin insan ｡､ｮ ｳ ｯ "iyiye yönelik ･ｳ｡ ｬ bir ｹ｡ｰ Ｂｮ (RGV, B 15)
ｵ ､ｬｯ ｮ｡､ ｭ ｹ｡ｳｲ ｶ hareket ediyor. Ama ｡ｹｮ zamanda insan ､ｯ ｡ｳ ｮ
Ｂｫ￶ｴｬ ･ yönelik bir meyil" de Ｎｲ､｡ｴｫｭｮｵｬ｢ Gerçekte "insanda bu tarz
bozucu bir meyil kök ｭｬ｡ｳ ＬＢ ｬ｡ｭ ｯ her ne kadar bu "daima ｫｩ ｮ kendi
ｮｵ ｬ ｭ ｲｯｳ ürünü olsa da" (RGY, B 27). ｡､ｮｳ iyi ve kötü ilkelerin
ｶ｡ｲｬ Ｌ onlar ｡ｲｳｮ､ｫｩ ｳ｡ｶ ｫ｡￧ ｮｌｬｭ ｺ ｫ ｬ ｹｯｲＮ Ancak ･ｩｬｭｲＬ ､ｯ ｡ｮ

bir ürünü Ｌｫ｡ｲ ｯ ｮ･､ ｩ ｬ ｫ iyidirler Onlar ancak ahlak ｹ｡ｳ ｮ ｫ｡ｲ

olurlarsa, yani maksimlerin ahlaki düzenini tersine çevirilerse bir kenara

｡ｴ ｬｭ Ｎ ｲ ｅ ｩｬ ｭ ･ｲ ｮ bu ｲ｡ｫ ｫ￧ insan ｩｫ｡､ｮ ｳ ｯ ｹ｡ｭ ｴ ￧ en üst
seviyeye ｴ｡ ｲＮ SöZ konusu ￧｡ｴ ｭ ｮ sona ermesi için iyi ilkesinin kötü
ilkesine galip gelmesinden ｢｡ ｫ yol yoktur.
ilkesinin ･､ｮｩｬｲ￶ ･ ｬ ｴ￶ｫ ｫｩｬ ｹ
ｲ｡ｫ yürütülen ｳ｡ｶｮ hedefi.
"sonuncusunun ･ｧｭｮｬｩ､･ ｫｵｲｴ ｬ Ｂｾ (RGV, B 127). iyinin kötüyle
bu ｬＱ｜ ＼ｖ｡ｓ sürdürebitmek için ahlaki ｾｩ｢ k. ･ｾ｣ｴ［Ｎｊｩ Ｎｺ ￧｡ｴｨｵｭ Bu da ancak
bizjm niyetlerimizin bürününde kendini ｫ｣･Ｇｴｾ￶ｧ olan bir devrimle
ｫ｡ｺ ｮ ｬ ｢ｩ ｲＮ Söz konusu karakter ､ｯ ｡ｬ niteliklerin bir ürunii Ｌｲｩ､ｬ ･

tersine kendini belli pratik ilkelere göre ｧ･ｬｩ ｴ ｲ ｮ öznenin isteneinin bir
￶ｺ･ｬ ｩ ､ ｲ Ｈｫｲ Ｎ ApH, B 264). Bundan ötürü güdü olarak ahlak ｹ｡ｳ ｮ

maksimimiz ｫ lmak bizim için bir ödevdir. Ancak bu ･､ｬｩｫ ｮ ｬ ｴ￶ｫ ｬ ｳ｡

nedeni olan güdülerin ters düz edilmesine bir son verebilir ve gerçek ahlaki
düzeni yeniden ｩｮ ｡ edebi liriz.

Ahlaki olarak iyi bir insan, ｡｣ｺ ｮｬ ｹ ｮｩ ｬ ｹ özünü ｧ･ｬｩｴｲｮ ｫｩ

､･ ｩｬＬ daha ziyade kötü meyle ｫ｡ｲ ｳ｡ｶ ｮ kimsedir. Bu yüzden Kant
"erdem" ｫ｡ｶｲ ｭ ｮ｡ dikkat çekerek, onun hem Grekçe'de hem de Latince'de
"mücadeleci, ｳ｡ｶ ￧ Ｂ bir anlam ｮ ､ ｡ｴ ifade eder. ｡ｬｹ ｳ ｯｄ insan
iradesi ödevi yerine getirmek için güçlti bir hale getirilmelidir. Ancak
ｩｮｳ｡ ､ｯ ｡ｳ ve eylemin realitesi ｧ･ｲ ｩＬ ödeve ｵｹｭ｡ ｺｯｲｉ｡ ｴ ｮ

･ ｩｬ ｭ ｲ hesaba ｫ｡ｴ ｬｭ ｳ ｺ ｮ bu Ｌｺ･ｭ ｬｫ･￧ｲ ｧ yani insanda erdemli bir

95
 Immanuel KANT'In ｭｪｴ ｅ ｹ｡ｬｮａ

niyeti ancak ､ｵｹ ｳ｡ｬ ｫ ile ｡ｫ i birlikte ｯｬｵｴｲ｡｢ｩｬ Ｎ ｮｳ｡ Ｌ ､ｵｹ ｳ｡ｬＱ ｮ
｢｡ｳｫ ｬ ｲ ｮ ｨｩｳ ･ｴｭ ､ｩ Ｌ ahlaki ､ｵｹ｡ｲｳ ｺｬ ｫ (apathi) diye
｡､ｬ ｮ､ ｲ｡｢ｩｬ･｣ ｩｭ ｺ bir duruma ･ｲｩ ｭ･ｳｩＬ bir ｢｡ｫ ､･ｹｩ ｬ Ｌ ödeve ｫ｡ｲ
olmayan eylemleri ｡ｬ ｫ｡ｮｬ ｫ derecesinde edinebilmesi için uzun ve ｹｯｮ ｣ｵ
bir yol ｡ｬｭ ｳ gerekir. Yanlan bu ｮｯｫｴ｡ｹ Kant ￶ｹｬ･ ifade eder:

"istiyorum, çünkü bunu ödev buyuruyor" (ApH, BA 35).

Bu ･ｫｩｬ､･ "saf pratik ｡ｫｬ ｮ bu yetisine ｩｊ ｫ ｮ bilinç (erdem), eylem

｡ｲ ｣ ｬ ｹｬ｡ ｫｩ ｮｩ ･ ｩｬ ｭ ･ｲｩｮ･ egemen olacak bilinci" (KpV, A 213)
meydana ￧ ｫ｡ｲ ｢ｩｬ ｦＮ ｲ｡､･ｮｩ ｧ￧ｬ  olarak erdem, ｴｮｳ｡ ahlaki
ｹ｡ ｭ､｡ ･ｲｩ ･｢ｩｬ･｣ ｩ en üstün ｡ ｭ｡､ ｲＮ

ｋ ｳ｡｣ Ｌ ｩｮｳ｡ ｮ ､ｯ ｡ ve ｡ｫ ｬ ｴ｡ｲ ｦ ｮ､｡ ｢･ｬｩｲ ･ｮｭｩ ｹ｡ｰ ｳ ｡￧ ｳ ｮ､｡

｢｡ｫ ｬ､ ｮ､｡ ｋ｡ｮｴＧ ilkeleri ￶ｹｬ･ ｡ｮｬ ｡｢ｩｬ ｲＺ ｮｳ｡ disipline olma
ｺｯｭｮ､｡ ｲＬ yoksa ondaki ｨ｡ｹｶ ｮ yön insan olma ｩｭｫ｡ｮ tehlikeye atar. O
ｫＮｊｦＱｴｲｬ･ｮ ｺｯｲｵｮ､ＺＮＬｪｌ yoksa ｮＨｩＱｾ｛Ｇ Ve Ｇ･ｲｾ ￶ ｮ ｡ｪｹｵｾＩＧｙ herhangi bir
amaCina ･ｲｩ ｭ･ｺ (ama bu a:;amada henüz al(,<:Jç Ｒｭｲｵｴ ＧＮｬｉ Ｈ söz konusu
､･ ｩｬＩＮ () ｳｩｶ ｬ ･ ｭ ｺｯｲｵｮ､｡ ｊ ＢＬ yoksa toplumsal ｹ｡ｰ ｹ｡ uyum ｳ｡ ｬ ｹ｡｣ ｫ
zeka seviyesine ･ｲｩ ･ｭ ｺＮ Nihayet o ｡ｨｬｫｩ･ｭ zomndadu', yoksa" herkes
ｴ｡ｲ ｦ ｮ､｡ zorunlu olarak onanan" bir irade veya niyete sahip olamaz, yani
"herkes için ｮｹ｡ zamanda amaç olabilen" (ÜP, A 22 d.) amaçlar
ｯｬｵ ｴ ｲ｡ｭ ｺＮ

96
 Lokman çiLiNGiR ｮ｡ｶ､ｒＨ KÜçUKALi

KAYNAKÇA

ｋ｡ｮｴＧ eserleri, Kanls handschrijilicher Nachlass XY hariç, Wilhelm

Weischedel ｴ｡ｲ ｦ ｮ､｡ 1983 ｡､ｮ ｬ ｹ ｮ｡ｬ ｰ ｹ (ilk ｢｡ｳｫ 1964) on ｫ ｬｴｮ｡｢ özel
｢｡ｳｫ ｮ göre ｡ｬ ｮｴ ｡ ｭ ｴ ｲＮ ｋ｡ｮｴＧ ｹ｡ｺ ｬ ｲ orijinal ｢｡ｳｫ Ｌ ｢｡ ｬ ｫ ve sayfa
ｮｵｭ｡ｲ ｬ ｹ ｡ birlikte metin içerisinde ｫｳ｡ｬｴ ｲｫ ｶ･ｲｩｬｭ ｴｲＮ ￖｲｮ･ ｩ Ｌ Saf
ａｫｬ ｮ ｅｬ･ ｴｩｲ ｳ (KrY, B 350) ･ｫｬｩｮ､･ ｫ ｳ｡ｬｴ ｭ ｲＮ

Çilingir, 1.. : Das Problem einer natiirliehen Dialektik der praktisehen

Yemuna, Diss, Frankfurt am Main 1999.

Funke, G.: Yon der Aktualitat Kants, Bonn 1979.

Kant, 1.: KrV: Kritik der reinen Yemunft (Saf ａｫｬ ｮ ｅｬ･ ｴｩｲ ｳ ＩＬ A: i 78 I/B:
1787.

ｲ lGA: Die ldea zu einer allgemeincn Gesehiehte in weltbürgerliehcr

Absieht (Dünya ｙｵｲｴ ｡ ｬ ａｭ｡｣ ｮ｡ Yönelik Genel Bir Tarih ｔ｡ｳ ｲ ｭ ＩＮ
1784.

ｲ GMS: Grundlegung zur Metaphysik der Sitten (Ahlak ｍ･ｴ｡ｦ ｺｩ ｮ

TemeIJendirilmesi) 1785.

ｲ Kp v: Kritik der praktisehen ｙ･ｭ ｮｦｴ (Pratik ａｫｬ ｮ ｅｬ･ ｴｩｲ ｳ

[ikinci ･ｬ ｴｩｲ ｝ＩＬ 1788.

ｲ KU: Kritik der Urteilskraft Ｈｙ｡ｲｧ Gücünün ｅｬ･ ｴｩｲ ｳ (üçüncü

･ｬ ｴｩｲ ｝ＩＬ 790.

ii RGV: Die Religion innerhaib der Grenzen der bloBen Yernunft

(Salt ａｫｬ ｮ ｓ ｮ ｲｬ｡ Dahilinde Din), 1793.

97
 Immanuel KANnn ｭｩｴ ｅ ｹ｡ｬｮａ

ri ApH: Anthropologie in pragmatischer Hinsicht (Pragmatik

ｂ｡ｫ ｭ､ ｮ Antrapoloji) , 1798

FI Logik: Vorlesungen über Logik Ｈｍ｡ｮｴｫ Dersleri), Hrsg. v. G.

J. Jasche, 800.

ii
rjp· Über Padagogik Ｈｅｩｴｭ Üzerine), Hrsg. F. T. Rink,
1803.

Ritzel, W.: ,.Wie ist Padagogik als Wissenschaft ｮ￶ｧｬｩ｣ｨ＿ＢＬ in: Kant
und die Padagogik (Hrsg. J.-E. Pleines), Würzburg 1985.

Treml, A.K.: "Anthropologie und Ethik", ｮＺ Kant und die

Padagogik (Hrsg. J.·E. Pleines), Würzburg J 985.

Ｌ ｣ ｺ｡ｙ S.: ｮ Ｇｴ ｡ｋＢ ｭｩｴ ｅ Felsefesi: Fiziksel ｅ ｩｴ ｭＬ Karakter ve

Erdemler", ｅ ｩｴ ｭ ａｲ｡ ｴ ｭ ｬ｡ｔ Dergisi, ｓ｡ｹ 12,2003, s. 159

98